ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΛΙ Ε ΡΟΥ ΣΤΗ ΣΥΡΟ ΤΟΝ 19ο (1866-1900)ΑΙΏΝΑ
ΕΥΤΥΧΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΘΕΑΤΡΙΚ Ε Σ ΠΑΡΑΣΤΑ ΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΛΙ Ε ΡΟΥ ΣΤΗ Σ Υ ΡΟ ΤΟΝ 19ο (1866-1900)ΑΙΏΝΑ ΔΙΟΝΎΣΗΣΓΙΆΝΝΗΣΧαιρετισμόςΔΕΚΆΒΆΛΛΆΣΠρόλογοςΝ.ΜΟΎΣΜΟΎΤΗΣ ΣΥΡΟΣ 2022
Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.ΤΙΤΛΟΣΘεατρικές παραστάσεις του Μολιέρου στη Σύρο τον 19o αιώνα ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ(1866-1900) Έυτυχία ΝικολακοπούλουΣΈΙΡΑ Έπιστημονικά - Τέχνες Έ ΠΙM Έ Λ Έ ΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ Όλγα Παλαμήδη LAYOUT - DESIGN Myrtilo, Λένα COPYRIGHT©Παντοπούλου2022 Έυτυχία Νικολακοπούλου ΠΡ ΩΤΗ Έ ΚΔΟΣΗ Αθήνα, Σεπτέμβριος 2022 ISBN 978-618-205-289-1 ΚΈΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΈΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.eu | www.ocelotos.eu Με την ευγενική χορηγία
Στον σύζυγό μου Κώστα
ΕΎ Χ ΆΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς τον επιβλέποντα καθηγητή κύριο Πλάτωνα Μαυρομούστακο για την επιστημονική καθοδήγη ση και τις επισημάνσεις του κατά τη διεξαγωγή της παρούσας ερευ νητικής εργασίας με θέμα τις «Θεατρικές παραστάσεις του Μολιέ ρου στην Ερμούπολη του 19ου αιώνα». Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον πρώην Δήμαρχο της Ερμούπολης αξι ότιμο κύριο Ιωάννη Δεκαβάλλα, καθώς και την κυρία Άννα Βαφία για τα ανεκτίμητης αξίας μονόφυλλα από την ιδιωτική συλλογή του πατέρα της, τέως δημάρχου Ερμουπόλεως και θεατρόφιλου κυρίου ΣταύρουΕυχαριστίεςΒαφία.οφείλονται και σε πλήθος συνεργατών που βοήθη σαν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, χωρίς να ξεχνώ την προθυμία των υπαλλήλων της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Σύρου Ερμούπολης και του Γενικού Άρχείου Νομού Κυκλάδων. Ευχαριστώ τον κύριο Δημήτρη Βαμβακούση, μέλος της Ομο σπονδίας Ερασιτεχνικού Θεάτρου Άιγαίου, για την άμεση ανταπό κρισή του σε φωτογραφικό υλικό και σε προγράμματα του 19ου αιώ να που μου πρόσφερε.
Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον σύζυγό μου Κωνσταντίνο Σαργκανάκη, ο οποίος μου συμπαραστάθηκε καθ’ όλη τη διεξαγωγή της ερευνητικής αυτής εργασίας. Ευχαριστώ τους συνεργάτες και τη
διευθύντρια των εκδόσεων Οσελότος κυρία Λένα Παντοπούλου, που με βοήθησαν σε όλα τα βήματα της έκδοσης του βιβλίου μου! Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κύριο Βασίλη Σαββίδη, Γενικό Δι ευθυντή της ONEX Neorion Shipyards. Η έκδοση αυτού του τόμου δεν θα ήταν δυνατή δίχως την ευαισθησία του και τη γενναιοδωρία της Εταιρείας του. Τους ευχαριστώ όλους από καρδιάς.
ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΛΙΕΡΟΥ ΣΤΗ ΣΥΡΟ x 9 Χ ΆΙΡΕΤΙΣΜΟΣ Δέχτηκα με ιδιαίτερη χαρά να προλογίσω το εξαιρετικό πόνημα της Ευτυχίας Νικολακοπούλου «Θεατρικές παραστάσεις του Μολιέ ρου στην Ερμούπολη (1866-1900)». Είναι γεγονός ότι από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας της Ερ μούπολης, συγχρόνως με την ανάπτυξη της ναυτιλίας, της βιομη χανίας και του εμπορίου, οι κάτοικοι του νησιού είχαν αρχίσει να στρέφονται σε νέες πνευματικές αναζητήσεις και να καλλιεργούν με ιδιαίτερη έμφαση τις τέχνες και τον πολιτισμό. Βασικός άξονας αυτής της στροφής που πραγματοποιήθηκε προς τα γράμματα και τις τέχνες, υπήρξε το θέατρο. Άρκετά χρόνια προ τού ακόμη δημιουργηθεί το μοναδικής αρχιτεκτονικής και αισθητι κής τελειότητας θέατρο «Άπόλλων» στην Ερμούπολη (1864), είχαν ξεκινήσει προσπάθειες για την ανάπτυξη του θεάτρου. Χαρακτηρι στικό παράδειγμα αποτελεί όχι μόνο η πρώτη ερασιτεχνική θεατρι κή παράσταση που ανέβηκε το έτος 1826 με το έργο «Νικήρατος» της Ευανθίας Καΐρη, εμπνευσμένο από την ηρωική έξοδο του Μεσο λογγίου, αλλά και η δημιουργία της κατ’ ουσίαν πρώτης θεατρικής σκηνής της Νεότερης Ελλάδας, τέσσερα χρόνια αργότερα (1830), με οργανωτές τους Γεώργιο Μαντζουράνη και Γεώργιο Καλόγνωμο. Άκολούθησε στα επόμενα χρόνια μία θεατρική «έκρηξη», με ποιοτι κούς τοπικούς ερασιτεχνικούς θιάσους να ανεβάζουν σημαντικά θε ατρικά έργα, αλλά και με ηθοποιούς πρώτης γραμμής της εποχής να πρωταγωνιστούν στα θεατρικά δρώμενα του νησιού. Ιδιαίτερα κατά τον 19ο αιώνα, η επιρροή της δυτικής κουλτούρας στη διαμόρφωση της πνευματικότητας και της πολιτιστικής ανάτα σης της Συριανής κοινωνίας υπήρξε εμφανής. Το πλούσιο ρεπερτό ριο, η μαζική συμμετοχή του κόσμου στις ποιοτικές θεατρικές πα ραστάσεις, αλλά και η υψηλού επιπέδου θεατρική κριτική την οποία ασκούσαν οι ντόπιοι δημοσιογράφοι στον Τύπο της εποχής, αποτε λεί αδιάψευστο μάρτυρα της βαθιάς θεατρικής παιδείας που χαρα κτήριζε τους Συριανούς. Μετά τα εγκαίνια του «Άπόλλωνα», τον Οκτώβριο του 1864, αρ χικά ξεκίνησαν να ανεβαίνουν στη θεατρική σκηνή μελοδράματα
x ΕΥΤΥΧΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ10 από ιταλικούς θιάσους, αλλά με την πάροδο του χρόνου, και μέχρι το έτος 1901 που ερευνά η συγγραφέας, κυριάρχησαν τα έργα της γαλλικής δραματουργίας, με την πρωτοκαθεδρία να ανήκει αναμφι σβήτητα στον Μολιέρο, τον κορυφαίο της γαλλικής σχολής και φι λοσοφίας.Οιγαλλικές κωμωδίες της εποχής και ιδιαίτερα του Μολιέρου τιμή θηκαν ιδιαίτερα από τους μεγαλύτερους ελληνικούς θιάσους του 19ου αιώνα και ανέβηκαν στη σκηνή του Συριανού θεάτρου από όλους σχε δόν τους κορυφαίους Έλληνες ηθοποιούς, οι οποίοι ερμήνευσαν κατά τον πλέον ιδανικό τρόπο τους μολιερικούς χαρακτήρες. Κι αυτό για τί, όπως εύστοχα επισημαίνει η συγγραφέας, η επιλογή των έργων του δημοφιλούς στο θεατρικό κοινό Μολιέρου είχε εξασφαλισμένη εκ των προτέρων την εμπορική και εισπρακτική επιτυχία. Με την επίπονη, συστηματική και σε βάθος εργασία της, η Ευ τυχία Νικολακοπούλου μας ταξιδεύει με έναν μοναδικό τρόπο στις θεατρικές παραστάσεις που ανέβηκαν στην Ερμούπολη την περίοδο 1866 έως 1901.
να θαυμάσουμε το υποκριτικό τους ταλέντο. Ωστόσο, είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο πως εκείνοι είναι που έθεσαν το σωστό θεμέλιο και τις γερές ρίζες έτσι ώστε το ελλη νικό θέατρο να έχει κατακτήσει σήμερα την εκτίμηση και την ανα γνώριση πολύ πέρα από τα όρια της ελληνικής επικράτειας. Εύχομαι το ανεκτίμητο έργο της Ευτυχίας Νικολακοπούλου να εί ναι πραγματικά καλοτάξιδο. Γιάννης Δεκαβάλλας πρώην Δήμαρχος Σύρου-Ερμουπόλεως
Το σπουδαίο αυτό έργο δεν αποτελεί απλά ένα ονειρικό οδοιπο ρικό στη θεατρική ιστορία του νησιού και μία ανεκτίμητη έρευνα στα έργα του μεγάλου δραματουργού που ανέβηκαν στη Σύρο. Άποτελεί συγχρόνως μία ευλαβική απότιση φόρου τιμής σε όλους αυτούς τους ρομαντικούς εργάτες της τέχνης, τους μεγάλους Έλληνες ηθοποιούς του 19ου αιώνα, τους κορυφαίους αυτούς καλλιτέχνες, που δεν είχα με την τύχη να γνωρίσουμε ούτε
ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΛΙΕΡΟΥ ΣΤΗ ΣΥΡΟ x 11 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο Μολιέρος υπήρξε μια χαρισματική μεγαλοφυΐα που με δύνα μη, τόλμη, φαντασία, ευρηματικότητα, κατέγραψε, έκρινε, κατέκρι νε και συχνά χλεύασε μέσα στης δικής του εποχής τα αδιέξοδα και τις αντιφάσεις, τους κοινωνικούς αρνητικούς κύριους χαρακτήρες που πηγάζουν από την εποχή και την καθορίζουν συνάμα. Όσο όμως κι αν τα έργα του καθρεφτίζουν τις κοινωνικές συνθήκες, τη μόδα και το κοινωνικό τελετουργικό της εποχής του Λουδοβίκου ΙΔ΄, πίσω από τις λιβρέες, τις πουδραρισμένες περούκες, τα σκαρπίνια με τους φιόγκους και τις ρεβεράντζες κρύβεται ο αιώνιος άνθρωπος με τις αδυναμίες του, τους πειρασμούς του, τα όνειρά του, τις προκαταλή ψεις του, τις υπεκφυγές του και τα τεχνάσματα, συχνά, της πανουρ γίας του ή της προσπάθειας για επιβίωση. Άυτό έδωσε στο έργο του μεγάλου Γάλλου δραματουργού τη διαχρονικότητά του, και έτσι δη μιουργήθηκε ένα νέο θεατρικό είδος, η κωμωδία χαρακτήρων, από την οποία προέκυψαν οι σύγχρονες κωμωδίες ηθών. Η «παρουσία» του Μολιέρου στην Ελλάδα συμβαδίζει με την εκ νέου εισαγωγή του θεάτρου στον ελληνικό χώρο. Άν και στις υπό λοιπες ευρωπαϊκές πόλεις το θέατρο σιγά σιγά ξαναγεννιόταν από τις στάχτες του. Ήδη από τον 10ο αιώνα, στην Ελλάδα η αναγέν νησή του καθυστέρησε αρκετά και συνδέθηκε σε μεγάλο βαθμό με τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό. Η Ερμούπολη της Σύρου υπήρξε ένα από τα πρώτα μέρη στην Ελλάδα στα οποία διοχετεύθηκε το πνεύμα του Διαφωτισμού, κυρίως μέσω της θεατρικής δραστηριότητας, και με την εισροή αυτή των φιλελεύθερων ιδεών της ευρωπαϊκής σκέ ψης συμπίπτει και η παρουσία του Γάλλου δραματουργού στον ελ ληνικό χώρο. Το θέατρο στην Ερμούπολη συνδέθηκε στενά με τη ζωή της πό λης αποκτώντας τον χαρακτήρα και τη δύναμη θεσμού. Η Ευτυ χία Νικολακοπούλου επιχειρεί στο βιβλίο της μια συστηματική κα ταγραφή των παραστάσεων έργων του Μολιέρου στην Ερμούπολη κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Πρόκειται για προϊόν σχο λαστικής έρευνας και συγκέντρωσης μεγάλου όγκου πληροφοριών, οι οποίες δαμάζονται σε μια λογική και διαυγή δομή. Η διάρθρωση
x ΕΥΤΥΧΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ12 της εργασίας γίνεται με άξονα τις χρονικές περιόδους 1866-1879 και 1880-1901, ενώ η σειρά που εφαρμόστηκε στην παραστασιογραφι κή έρευνα είναι χρονολογική. Ο διαχωρισμός ανά περιόδους ανέδει ξε πολλές άγνωστες πληροφορίες, οι οποίες μελετήθηκαν και αξιο λογήθηκαν.Μπορούμε να μιλήσουμε για μια συστηματική μονογραφία, ο μό χθος της οποίας γίνεται ολοφάνερος από τον όγκο των πληροφο ριών και το εντυπωσιακό αποτέλεσμα της καταγραφής. Πρόκειται για ένα βιβλίο που φωτίζει πλήρως την πρόσληψη του Μολιέρου σε αυτή την πόλη με τη μεγάλη θεατρική παράδοση και προάγει ση μαντικά τις μελέτες για τις διαδικασίες πρόσληψης ξένων κλασι κών συγγραφέων υπό νέες συνθήκες. Εστιάζει κυρίως στις θεατρι κές παραστάσεις του 19ου αιώνα, με άψογη τεκμηρίωση και πλούτο πληροφοριών. Άπό μεθοδολογική άποψη διαθέτει μια δοκιμασμένη δομή, ανοίγοντας στα κεφάλαια με τόλμη τη θεματική βεντάλια. Η Ευτυχία Νικολακοπούλου προσφέρει μια εξαιρετικά χρήσιμη στη θεατρολογική επιστήμη προσέγγιση της παρουσίας του Μολιέ ρου στην Ερμούπολη τον 19ο αιώνα. Η βιβλιογραφία μας αποκτά μια υποδειγματική εργασία, που θα συμβάλει μελλοντικά στην έρευνα, στην καταγραφή και στην ανάλυση όλων των παραστάσεων έργων του Μολιέρου στην ελληνική σκηνή. Διονύσης Ν. Μουσμούτης
ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΛΙΕΡΟΥ ΣΤΗ ΣΥΡΟ x 13 1622-2022 400 ΧΡΟΝΙΆ ΆΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΎ ΜΟΛΙΕΡΟΎ Φέτος συμπληρώνονται 400 χρόνια από τη γέννηση του εμβλημα τικού Γάλλου δραματουργού και ηθοποιού Μολιέρου (ψευδώνυμο του Ιωάννη Βαπτιστή Ποκελέν – Jean-Baptiste Poquelin), συγγρα φέα μερικών εκ των αριστουργηματικότερων κωμωδιών στην ιστο ρία του Παγκόσμιου Θεάτρου, ο οποίος στη χώρα του κατάφερε να ανανεώσει το είδος σε τέτοιο βαθμό δίνοντάς του αίγλη σχεδόν αντίστοιχη με εκείνη της τραγωδίας. Γκραβούρα του Μολιέρου που βρίσκεται στο βιβλίο «Μολιέρου άριστα έργα – Μισάνθρωπος, Ταρτούφος, Φιλάργυρος» Εξελληνισθέντα υπό Ι. Ισιδωρίδου Σκυλίσση Τύποις του Αυστριακού Λόϋδ, Τεργέστη 1871. Αρχείο της Ευτυχίας Νικολακοπούλου.
x ΕΥΤΥΧΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ14 Η κρήνη του Μολιέρου το 1900. Γκραβούρα του 19ου αιώνα. Το σιντριβάνι είναι έργο του αρχιτέκτονα του Louis Visconti (1791-1853). Έχει ένα χάλκινο άγαλμα του Bernard Seurre που αντιπροσωπεύει τον Μολιέρο καθισμένο σε διαλογισμό. Πάνω του, σε ένα αέτωμα, μια μικρή ιδιοφυΐα καθισμένη σε πολυτελείς γιρλάντες και κάτω, σε κάθε πλευρά του βάθρου, η σοβαρή Κωμωδία, και η ελαφριά Κωμωδία σε μάρμαρο του γλύπτη James Pradier (1790-1852) Οι δύο Μούσες που κοιτάζουν τον ποιητή κρατούν λεζάντες που ξετυλίγεται ο χρονολογικός κατάλογος των έργων του Μολιέρου.
ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΛΙΕΡΟΥ ΣΤΗ ΣΥΡΟ x 15 ΕΙΣΆΓΩΓΗ Τα στοιχεία για τις θεατρικές παραστάσεις των έργων του Μολιέ ρου στην Ερμούπολη κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα είναι λι γοστά. Γνωρίζουμε όμως ότι στα πρώτα χρόνια της Άνεξαρτησίας του Έθνους είχαν γίνει ελάχιστες παραστάσεις στα νησιά του Άιγαί ου.1 Ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις για πρώτη φορά σε ανε ξάρτητο ελληνικό έδαφος άρχισαν να πραγματοποιούνται το 1822 στα νησιά του Άιγαίου, πρώτα στην Τήνο, ύστερα στη Σαντορίνη και πιο συστηματικά στη Σύρο, που ήταν ακμαιότατο εμπορικό κέντρο και σημαντική εστία πολιτισμού. Ύπάρχουν κάποιες ασαφείς πλη ροφορίες που διασώθηκαν για θεατρικά δρώμενα στο Ναύπλιο και στην Πάτρα. Η συνεχής σκηνική δραστηριότητα στη Σύρο από το 1825 ως το 1840 έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης, ωστόσο και εδώ δεν υπάρχουν χειροπιαστές αποδείξεις. Μπορούμε εντούτοις να υποστηρίξουμε πως το θέατρο κάνει συστηματικά την εμφάνισή 1 Σπάθης, Δημήτριος. Ο Διαφωτισμός και το νεοελληνικό θέατρο, University Press, Θεσ σαλονίκη 1986, σ. 131. Πορτραίτο του Μολιέρου ζωγραφισμένο από τον Pierre Mignard κατά το 1658
x ΕΥΤΥΧΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ16 του στην Ερμούπολη μετά το 1850, όταν το κλίμα είναι πιο ευνοϊκό λόγω αύξησης του πληθυσμού, με ανοικτούς εμπορικούς ορίζοντες και ίδρυση σχολείων με δυτική ευρωπαϊκή παιδεία. Για την έρευνα σχετικά με τα θεατρικά έργα του Μολιέρου κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα συλλέξαμε σημαντικά στοιχεία για τη θεατρική δρα στηριότητα από τα Γενικά Άρχεία του Κράτους (ΓΆΚ) Κυκλάδων και από σχετικές μελέτες. Για να μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε τα θεατρικά δρώμενα της πόλης κατά τον 19ο αιώνα, έπρεπε επίσης να λάβουμε υπ’ όψιν τι έγραφε ο συριανός Τύπος2 εκείνη την εποχή, ποιες ήταν οι θεατρικές παραστάσεις και οι θίασοι, και τι απήχηση είχαν στο κοινό. Περιηγη τικά κείμενα, από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι και τις αρχές του 20ού έγιναν αντικείμενο μελέτης, χωρίς όμως –δυστυχώς– να απο σπάσουμε σημαντικές πληροφορίες από αυτά. Άν και σε ένα μεγάλο ποσοστό οι πηγές μας ήταν κυρίως βιβλι ογραφικές, είχαμε την ευκαιρία να προχωρήσουμε την έρευνα και να ανακαλύψουμε ανέκδοτες αφίσες και προγράμματα της περιό δου 1889-1900 σε ιδιωτικά αρχεία. Άπό τα μονόφυλλα που βρέθη καν,3 μόλις τέσσερα αφορούν παραστάσεις του Μολιέρου. Συγκεκρι μένα, δύο αφίσες από τον Αρχοντοχωριάτη (του 1893 και του 1900), μία αφίσα από το έργο Αγαθόπουλος ο Ξηροχωρίτης (1892) και μία αφίσα του ίδιου έργου με τίτλο Μιχαλάκης ο εκ Ξηροχωρίου (1901), προφανώς μια διασκευή κατά τις αρχές του 20ού αιώνα. Οι υπόλοι πες αφίσες αφορούν παραστάσεις με τα γαλλικά έργα Ο Κόμης του Μοντεχρίστο, Η Κυρία με τας καμελίας, Δαλιδά, Μερόπη, Ποιμενίς των Άλπεων, Ερνάνης ή Ο Ληστής των Ορέων, Πίστις, ελπίς και έλεος του Άντόλφ Ντενερύ και Ο Κόμης του Αγίου Γερμανού των Delacour και Thiboust, οι Άθλιοι, Περιπλανώμενος Ιουδαίος, Γαλιλαίος Γαλι λέη, Γάσπαρος ο Αλιεύς, Ρακοσυλλέκτης των Παρισίων, Γέρο Μαρτέν, Τα Ορφανά της Ενετίας. Όλα αυτά τα στοιχεία μάς δίνουν την ευκαι ρία να συμπληρώσουμε τις άγνωστες μέχρι σήμερα πληροφορίες για τις θεατρικές παραστάσεις του 19ου αιώνα. Οι σύγχρονοι ερευνητές και συγγραφείς θα μπορέσουν να τα χρησιμοποιήσουν για τη συ μπλήρωση ή τη συγγραφή νέων βιβλίων. 2 Βλέπε Εφημερίδες: Πατρίς, Ερμούπολις, Ήλιος, Πανόπη και Αίολος. 3 Βλέπε στο Παράρτημα.
ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΛΙΕΡΟΥ ΣΤΗ ΣΥΡΟ x 17 Οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις σε ελεύθερο ελληνικό έδαφος δεν έγιναν στη Σύρο, αλλά σε γειτονικά νησιά των Κυκλάδων. Το πρώτο θεατρικό γεγονός, από όσο γνωρίζουμε, είναι η παράσταση του Φιλοκτήτη στην Τήνο το 1822, από ερασιτέχνες νέους, οι οποί οι υποθέτουμε ότι αξιοποίησαν τη γνωστή από τις παραστάσεις της Οδησσού (1818) διασκευή του Νικόλαου Πίκκολου. Ύπάρχουν, επί σης, πληροφορίες για διάσπαρτες ερασιτεχνικές παραστάσεις στην Τήνο και τη Σαντορίνη,4 το 1825 και το 1826. Ωστόσο, αυτές οι από κάθε άποψη ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες δεν φαίνεται να είχαν συ νέχεια.5 Σύμφωνα με κάποιες σχετικά αόριστες ενδείξεις, πιθανόν να έγιναν σποραδικά και στη Σύρο το 1827 ή το 1828 παρόμοιες εκδη λώσεις.6 Είναι εξάλλου γνωστό ότι όπως και τη ραγδαία οικονομική της ανάπτυξη, έτσι και την πολιτιστική και θεατρική της άνθηση η Σύρος την οφείλει στους πρόσφυγες. Άνάμεσά τους υπήρχαν πολ λοί άνθρωποι των Γραμμάτων, οι οποίοι, για να αποφύγουν τους δι ωγμούς, συνέρρευσαν στα νησιά από πολλές περιοχές του υπόδου λουΆΕλληνισμού.ντίστοιχαμε τον κοινωνικό περίγυρο διαμορφώθηκε και ένας πνευματικός, ο οποίος ευνοούσε τις θεατρικές πρωτοβουλίες. Ερχό μενη από τις Κυδωνιές της Μικράς Άσίας βρήκε καταφύγιο στη Σύρο εκείνα τα κρίσιμα χρόνια η Ευανθία Καΐρη, συγγραφέας του Νικήρα του (1826). Το έργο της θα παίζεται αργότερα με τον τίτλο Η άλωσις 4 Οι πληροφορίες για τις παραστάσεις κατά το 1825-1826 στην Τήνο και τη Σαντορίνη προέρχονται από τον ελληνικό Τύπο της εποχής. Βλέπε για παράδειγμα Ν. Λάσκα ρης, Ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου, τ. Ά΄, Άθήνα 1938, σσ. 261-262. 5 Η μαρτυρία για την παράσταση του Φιλοκτήτη τo 1822 στην Τήνο οφείλεται στoν Maxime Raybaud, Mémoires sur la Grèce, pour servir à l’ histoire de la guerre de l’ Indépendance, Paris: Tournachon-Molin, τ. Β΄, Παρίσι 1824-1825 σ. 141· Βλέπε και Κυρ. Σιμόπουλος, Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ’21, τ. Ά΄, Άθήνα 1979, σ. 306. 6 Για τις οργανωμένες θεατρικές κινήσεις που αναπτύχθηκαν στη Σύρα τα έτη 1829, 1830 και 1836, πληρέστερες πληροφορίες βρίσκουμε στη μελέτη του Άνδρέα Δρα κάκη Το ξεκίνημα του νεοελληνικού θεάτρου 1826-1861 (Ερμούπολις-Σύρα), ανάτυ πο, Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, ΚΒ (1979), Άθήνα, σσ. 23-77. Τα παλαιότερα γνωστά στοιχεία έχει καταγράψει ο Ν. Λάσκαρης στην Ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου, τ. Β΄, Άθήνα 1939, σσ. 102-124. Βλέπε επίσης Γεώργιος Βα λέτας, Θεόδωρος Αλκαίος, ο βάρδος και καπετάνιος του Εικοσιένα. Τα πρώτα θεατρι κά , Άθήνα 1971, σσ. 34-51, και το «Άφιέρωμα στο θέατρο της Ερμούπολης» του περι οδικού Συριανά Γράμματα 1-2 (1988). Επίσης, βλέπε υποσημείωση Δημήτριος Σπάθης, «Άπό τον Χορτάση στον Κουν», Μελέτες για το νεοελληνικό θέατρο, ΜΙΕΤ, Άθήνα 2015, σ. 525.
Η«παρουσία» του Μολιέρου στην Ελλάδα συμβαδίζει με την εκ νέου εισαγωγή του θεάτρου στον ελληνικό χώρο. Αν και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές πόλεις το θέ ατρο σιγά σιγά ξαναγεννιόταν από τις στάχτες του. Ήδη από τον 10ο αιώνα, στην Ελλάδα η αναγέννησή του καθυστέρησε αρκετά και συνδέθηκε σε μεγάλο βαθμό με τον Νεοελληνι κό Διαφωτισμό. Η Ερμούπολη της Σύρου υπήρξε ένα από τα πρώτα μέρη στην Ελλάδα στα οποία διοχετεύθηκε το πνεύμα του Διαφωτισμού, κυρίως μέσω της θεατρικής δραστηριότη τας, και με την εισροή αυτή των φιλελεύθερων ιδεών της ευ ρωπαϊκής σκέψης συμπίπτει και η παρουσία του Γάλλου δρα ματουργού στον ελληνικό χώρο. Το θέατρο στην Ερμούπολη συνδέθηκε στενά με τη ζωή της πόλης αποκτώντας τον χαρακτήρα και τη δύναμη θε σμού. Η Ευτυχία Νικολακοπούλου επιχειρεί στο βιβλίο της μια συστηματική καταγραφή των παραστάσεων έργων του Μολιέρου στην Ερμούπολη κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Πρόκειται για προϊόν σχολαστικής έρευνας και συ γκέντρωσης μεγάλου όγκου πληροφοριών, οι οποίες δαμά ζονται σε μια λογική και διαυγή δομή. Η διάρθρωση της ερ γασίας γίνεται με άξονα τις χρονικές περιόδους 1866-1879 και 1880-1901, ενώ η σειρά που εφαρμόστηκε στην παραστασιο γραφική έρευνα είναι χρονολογική. Ο διαχωρισμός ανά περι όδους ανέδειξε πολλές άγνωστες πληροφορίες, οι οποίες με λετήθηκαν και αξιολογήθηκαν. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr | www.ocelotos.gr 9 7 8 6 1 8 2 0 5 2 8 9 1 ISBN 978-618-205-289-1
