Το λιμάνι της ζωής by Εκδόσεις Οσελότος

220 × 295 SPINE: 18 FLAPS: 130

Ο πίνακας απεικονίζει το λιμάνι της Ρίβας στην Καμάρα, με το Βενετσιάνικο γεφυράκι (τοξωτή πέτρινη γέφυρα), το οποίο ενώνει τη Ρίβα με το Ενετικό Κάστρο στη Χώρα της Άνδρου. Το γεφυράκι το οποίο αποτελεί ένα ακόμα ορόσημο για την Άνδρο, αναστήλωσε ο αρχιτέκτων Αντώνης Δ. Κριεζής (πατέρας μου) την περίοδο 1955-1958. Το γεφυράκι είχε καταστραφεί κατά τον βομβαρδισμό των Γερμανών την 23η Σεπτεμβρίου 1943, οπότε καταστράφηκαν και τα Εμπειρικέικα σπίτια της Ρίβας.

«Τ

ο Λιμάνι της Ζωής», αναφέρεται στην ιστορία της οικογενείας της μητέρας της συγγραφέως, μέσα από την ίδια την ιστορία του κάθε τόπου. Όλα τα γεγονότα τα οποία συνέβησαν δια μέσω των αιώνων, είναι πραγματικά και τεκμηριώνονται με ντοκουμέντα και αρχεία, τα οποία αναζητήθηκαν σε διαφορετικούς τόπους. Στο βιβλίο ακολουθούμε τις ρίζες και την πορεία της οικογενείας από τη Χίο και τη Σίφνο του 1826, την μετάβαση στην Κωνσταντινούπολη, τη ζωή εκεί και τις συνέπειες της απομάκρυνσης των Ελλήνων από την όμορφη Πόλη, την προπολεμική Αθήνα και έως τον Απρίλιο του 2017, καταγράφοντας 190 χρόνια ιστορίας και βιογραφίας. Ξετυλίγοντας τη βιογραφία και τα οικογενειακά δένδρα των προγόνων, εστιάζει στις ιδιαιτερότητες της κάθε εποχής οι οποίες ήταν ανάλογες των εκάστοτε δεδομένων των χρόνων που αναφέρονται.

ISBN 978-960-564-504-5

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

ΧΑΡΟΥΛΑ ΚΡΙΕΖΗ-ΣΒΥΡΙΑΔΗ Το λιμάνι της ζωής

Ο ζωγραφικός πίνακας του εξώφυλλου είναι της Φώφης Κριεζή, 1989 (Λάδι σε καμβά). (Ανήκει σήμερα στην ιδιωτική συλλογή του Δημήτρη Κριεζή)

Η Χαρούλα Κριεζή γεννήθηκε τον Νοέμβριο του 1956 στην Αθήνα, όπου μεγάλωσε. Αποφοίτησε από τη Σχολή Μωραΐτη το 1974 και από τη σχολή Βακαλώ το 1977, όπου έκανε σπουδές στην εσωτερική διακόσμηση. Παντρεύτηκε τον Νίκο Σβυριάδη, επιχειρηματία ξενοδόχο το 1979, με τον οποίο απέκτησαν δύο παιδιά. Ασχολήθηκε στο πλευρό του άνδρα της με τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις έως το 2003, χρονιά που έφυγε από τη ζωή ο Νίκος. Συνέχισε να απασχολείται σε ξενοδοχεία έως το τέλος του 2008. Υπήρξε εθελόντρια των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004, με ενεργό ρόλο στις τελετές έναρξης και λήξης. Από το 2004 έως το 2006 διετέλεσε Γενική Γραμματεύς του Δ.Σ. του ΣΑΣΜ (Σύνδεσμος Αποφοίτων Σχολής Μωραΐτη). Από το 2006 έως το 2008 διετέλεσε Πρόεδρος του Δ.Σ. του ΣΑΣΜ. Ως Πρόεδρος ήταν εκδότρια του περιοδικού «Συνδετήρας». Από το 2005 έως το 2009 διετέλεσε Γενική Γραμματεύς του Δ.Σ. του ΝΟΑ (Ναυτικού Ομίλου Άνδρου), έχοντας την επιμέλεια της έκδοσης του «Λευκώματος για τα 50 χρόνια του Ναυτικού Ομίλου Άνδρου», το 2007. Το πρώτο της συγγραφικό τόλμημα έγινε το 2012 με το «Το Ταξίδι Της Ζωής», βιβλίο, στο οποίο αναφέρεται η πορεία της οικογενείας του πατέρα της μέσα από την ιστορία. «Το Λιμάνι Της Ζωής» είναι το δεύτερο συγγραφικό της πόνημα. Σήμερα έχοντας δύο εγγόνια να συνεχίσουν την οικογένειά της, μοιράζει τον χρόνο της μεταξύ Αθήνας, Άνδρου και Αράχωβας. ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς 0_cover_limani.indd 1

29/4/2017 11:47:52 πμ

Book 1.indb 2

27/4/2017 1:00:16 μμ

ΧΑΡΟΥΛΑ ΚΡΙΕΖΗ-ΣΒΥΡΙΑΔΗ

ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

Book 1.indb 3

27/4/2017 1:00:16 μμ

Τιτλος: Το λιμάνι της ζωής Συγγραφέας: Χαρούλα Κριεζή-Σβυριάδη Επιmελεια: Χαρούλα Κριεζή-Σβυριάδη Διορθωση: Aνδρέας Γρηγορόπουλος Layout - Design: Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Copyright© 2017 Χαρούλα Κριεζή-Σβυριάδη Πρώτη Εκδοση Αθήνα, Μάιος 2017 ISBN 978-960-564-504-5 Επικοινωνία με τη συγγραφέα: hsviriadi@gmail.com

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

Book 1.indb 4

27/4/2017 1:00:16 μμ

ΑΠΟ ΤΟ 1826…

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Book 1.indb 5

27/4/2017 1:00:16 μμ

Book 1.indb 6

27/4/2017 1:00:16 μμ

Αφιερωμένο στη μνήμη της Μίτσης, της Σίβας, της Μπέλλας και της Φώφης

Book 1.indb 7

27/4/2017 1:00:16 μμ

Book 1.indb 8

27/4/2017 1:00:16 μμ

Αφιερωμένο εξαιρετικά στα παιδιά μου και στα εγγόνια μου

Book 1.indb 9

27/4/2017 1:00:16 μμ

Book 1.indb 10

27/4/2017 1:00:16 μμ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

α παιδιά της προσφυγιάς μεγάλωσαν με τις ιστορίες για την Πατρίδα. Οι μεγάλοι εξιστορούσαν διαρκώς κάθε λογής αναμνήσεις, σοβαρά ή αστεία περιστατικά, γεγονότα σπουδαία ή ασήμαντα, συνήθειες αιώνων, μύθους, θρύλους και ιστορίες καθημερινές για έναν κόσμο που χάθηκε άδοξα και απροσδόκητα, ανεπιστρεπτί, θυσία στον βωμό των πολιτικών, στρατιωτικών και οικονομικών συμφερόντων των μεγάλων της γης. Πολύ πόνος και νοσταλγία κρύβεται σε αυτό που βίωσαν οι πρόγονοι μου, στην ταραχώδη εποχή και στην κοινωνία με έντονη δράση που έζησαν. Έχοντας ανακαλύψει το πάθος που με εμπνέει για τις ζωές των προγόνων μου και θέλοντας να διατηρήσω τη μνήμη τους ζωντανή, τολμώ για δεύτερη φορά να ανακαλύψω τις πτυχές της ιστορίας των τόπων όπου αυτοί έζησαν και μέσα από την ιστορία, να κατανοήσω καλύτερα την ψυχοσύνθεση τους, τις σκέψεις και τις πράξεις τους. Θέλω να αφήσω κληρονομιά στα παιδιά μου και στα εγγόνια μου, την αξιόλογη ιστορία των προγόνων τους και τη θαυμαστή ιστορία του τόπου τους. Καθένας που ενδιαφέρεται να δώσει το κάτι παραπάνω, αναρωτιέται για τον τόπο και το χρόνο που γεννήθηκαν οι πρόγονοι του και τις συνθήκες που επικρατούσαν στην εκάστοτε εποχή. Με ασίγαστο μεράκι και πάθος, κατέγραψα τις καλές μέρες καθώς και τα δεινά της προσφυγιάς. Το θεώρησα ιερό χρέος μου να διασώσω την κληρονομιά μου, ενημερωμένη και περήφανη για την καταγωγή μου. Η ζωή με δίδαξε δύο πράγματα, να αφουγκράζομαι τη διαίσθηση μου και να αποφασίζω με τη λογική. Πλούσιο οικογενειακό αρχείο, σαν κρίκοι μιας αλυσίδας που ή άκρη τους χάνεται σε βάθος δύο αιώνων. Με συγκίνηση και περηφάνια γράφω, καταθέτω με αίσθηση καθήκοντος και ευγνωμοσύνης, συναισθανόμενη ότι ανασταίνω και ξαναζωντανεύω τις ζωές των προγόνων της μητέρας μου. Την πορεία της οικογένειας θα παρακολουθήσουμε, παράλληλα με την ιστορία της Ελλάδας τον 19ο και 20ο αιώνα. Άνθρωποι που έζησαν ευτυχείς μέσα σε απίθανα πλούτη, αλλά μετακινήθηκαν από τον παράδεισο στον εφιάλτη, ξεσπιτώθηκαν, δυστύχησαν, πόνεσαν αφάνταστα, βαρυπένθησαν ανθρώπους και πατρίδα, μα στάθηκαν στα πόδια τους και ξανάφτιαξαν τη ζωή τους. Σήμερα, φαίνεται επείγουσα και απαραίτητη η ανάγκη για τη γνώση του παρελθόντος, για την πλήρη κατανόηση της Ελληνικής πολιτισμικής και εθνικής πραγματικότητας. Η μνήμη εξασθενεί και για το λόγο αυτό το παρόν σύγγραμμα είναι γραμμένο πιο πολύ για το μέλλον παρά για το παρελθόν, με στοιχεία αληθινά, από αυτά που συνήθως δεν καταγράφει η ιστορία, αλλά αποτελούν ίσως την ιστορία του καθενός μας. Αυτούς τους ανθρώπους που γνώρισα, αλλά και αυτούς που δεν γνώρισα, δεν θέλω να τους αφήσω να ξεχαστούν και να χαθούν στο πέρασμα του χρόνου. Νοιώθω την ανάγκη να κάνω λέξεις στο χαρτί την ιστορία τους, να μην χαθεί, να τα βρουν οι επόμενοι. Αφήνω το χέρι μου να γράψει για εκείνους τους μαγικούς τόπους της καταγωγής των προγόνων μου. Γιατί ας μην ξεχνιόμαστε οι νεκροί ζούνε στη θύμηση μας. Με την ελπίδα ότι προσφέρω στους τόπους που έζησαν οι πρόγονοι μου, σας προσκαλώ ανοίγοντας τις σελίδες του βιβλίου τούτου, να ζήσετε μαζί μου τη ζωή τους. Ο σημερινός πολιτισμός μας πατάει στο παρελθόν.

Book 1.indb 11

27/4/2017 1:00:16 μμ

Book 1.indb 12

27/4/2017 1:00:16 μμ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Θέλω να ευχαριστήσω εξαιρετικά την Βιβή Λάλη, για την πολύτιμη βοήθεια της με την παραχώρηση όλου του αρχείου του Γιάννη, της Πέρδικας της Μίτσης και του Κώστα, καθώς και των γονέων της Θόδωρου και Μπέλλας, όπως φωτογραφίες, οικογενειακά έγγραφα, απομαγνητοφωνημένο υλικό, επιστολές και άλλα. Χωρίς τη βοήθεια της θα ήταν αδύνατη η καταγραφή της ζωής των προγόνων της οικογένειας. Επίσης ευχαριστώ: Τη Βίκυ Γεωργιάδη-Δούκα, για την παραχώρηση αρχείου των γονέων της Γιώργου και Σίβας και του αδελφού της Γιάννη. Τη Marilyn Van Der Merwe-Finch, για την παραχώρηση φωτογραφιών της οικογένειας της και γιατί μοιράστηκε τις αναμνήσεις της ζωής της μαζί μου. Τον Ανδρέα Γρηγορόπουλο, για την πολύτιμη βοήθεια του κατά την έρευνα στη Βιβλιοθήκη Χίου και στις δημόσιες υπηρεσίες της Χίου, για τη διάθεση ποιημάτων του, καθώς και επίσης για τη διόρθωση των κειμένων του παρόντος συγγράμματος. Τον Αλέξη Ρούκο, για την αρχειοθέτηση και πληκτρολόγηση της αλληλογραφίας Κώστα-Μίτση. Τη Ναταλία Σβυριάδη-Ρούκου, για τη δημιουργία των γενεαλογικών δένδρων σε μορφή excel. Την Ευαγγελία Νέου, για τη βοήθεια της στην ανεύρεση αρχείων στο Ληξιαρχείο Θυμιανών-Αγίου Μηνά, Χίου. Το προσωπικό της «Βιβλιοθήκης Κοραή» στη Χίο, για τη διάθεση των αρχείων και κωδίκων του ου 19 και 20ου αιώνα. Τους υπαλλήλους του Πρωτοδικείο Χίου, για την ανεύρεση της δημοσίευσης της διαθήκης του Σωτήρη Βαγιανού. Τον Κωνσταντά Δημήτρη, κάτοικο Θυμιανών Χίου, για τη βοήθεια του στον εντοπισμό της πατρικής οικίας της Πέρδικας Βαγιανού. Τα μέλη του Μ.Ε.Ο.Θ Θυμιανών για την πολύ εγκάρδια φιλοξενία στη στέγη του Μ.Ε.Ο.Θ και την ξενάγηση στο χωριό Θυμιανά Χίου. Τον Σταμάτη Βασίλαρο, για την παραχώρηση ποιημάτων από τα βιβλία του. Τον Τάσο Τσάμη, για την παραχώρηση ποιημάτων από την ποιητική συλλογή του. Την Ανδριάνα Λεβαντή-Ρεμούνδου για την παραχώρηση ποιήματος της. Τον Κώστα Κλ. Μπαϊρακτάρη, για την παραχώρηση ποιημάτων από τα βιβλία του. Τον Νικόλαο Παΐζάνη, για την παραχώρηση ποιημάτων από τις ποιητικές συλλογές του. Την Ντέπυ Βογιατζοπούλου-Παναγιωτίδου, για τη διάθεση βιβλίου σχετικό με Μικρά Ασία, Πόντο και Κωνσταντινούπολη.

Book 1.indb 13

27/4/2017 1:00:16 μμ

Book 1.indb 14

27/4/2017 1:00:16 μμ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ......................................................................................................................................................... 11 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ.................................................................................................................................................... 13 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ................................................................................................................................................. 15 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ – ΟΙ ΒΑΓΙΑΝΟΙ - ΧΙΟΣ.................................................................................................. 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ – Χίος............................................................................................................................. 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ – Ιστορία................................................................................................................... 24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ – Η Επανάσταση και η Καταστροφή........................................................................... 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ – Θυμιανά.................................................................................................................. 33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ – Τα Σινάφια.............................................................................................................. 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ – Mόστρα......................................................................................................................... 43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ – Ο Άγιος Ευστράτιος.............................................................................................. 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ – Ζωή στη Χίο............................................................................................................... 49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ – Βαγιανοί...................................................................................................................... 53 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ – ΟΙ ΡΑΦΕΛΕΤΟΙ - ΣΙΦΝΟΣ...................................................................................... 67 KEΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ – Σίφνος......................................................................................................................... 71 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ – Κάστρο................................................................................................................... 73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ – Ραφελέτοι..................................................................................................................... 75 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ – ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ - ΣΜΥΡΝΗ........................................................................ 81 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ – Κωνσταντινούπολη.................................................................................................. 83 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ – Πέραν..................................................................................................................... 99 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ – Μικρά Ασία Πόντος – Σμύρνη............................................................................... 110 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ – Η ζωή μετά την Μικρασιατική Καταστροφή................................................... 146 ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ – Η ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ, ΓΑΜΟΣ........................................... 151 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ – Γνωριμία και γάμος................................................................................................. 153 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ – Δημιουργία οικογένειας..................................................................................... 155 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ – Μια μεγάλη απώλεια................................................................................................. 161 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ – Η αβεβαιότητα της ζωής στην Πόλη................................................................ 162 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ – Ο Εκπατρισμός της Ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης......... 165 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ – Επιστροφή στην Ελλάδα........................................................................................... 168 ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ – ΑΘΗΝΑ...................................................................................................................... 173 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ – Αθήνα....................................................................................................................... 175 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ –Εγκατάσταση στην Αθήνα................................................................................. 178

Book 1.indb 15

27/4/2017 1:00:16 μμ

ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟ – ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ.................................................................................................................... 183 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ – Μίτση (Πλουμή)...................................................................................................... 185 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ – Σίβα (Βασιλική ή Βάσω).................................................................................... 232 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ – Μπέλλα (Ζαμπέτα)................................................................................................... 247 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ – Φώφη (Φωτεινή)................................................................................................. 276 ΜΕΡΟΣ ΕΒΔΟΜΟ – Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΓΕΝΙΑ................................................................................................. 323 ΕΠΙΛΟΓΟΣ........................................................................................................................................................ 341 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ................................................................................................................................................ 344

Book 1.indb 16

27/4/2017 1:00:16 μμ

ΒΡΗΚΑ ΠΡΑΜΑΤΕΙΑ ζηλευτή σε τούτο το λιμάνι, μα είναι ασήκωτη… Αζήτητη αν την αφήσω, τι θε να πω σαν φτάσω στην Ιθάκη: Φοβήθηκα να μην πνιγώ, γι’αυτό και δεν την πήρα;

Σταμάτης Βασίλαρος, από την ποιητική συλλογή του «Απλανέμισμα»

Book 1.indb 17

27/4/2017 1:00:16 μμ

ΧΙΟΣ 1860 . Άποψη της πόλης της Χίου με τα απέναντι Μικρασιατικά παράλια.

Book 1.indb 18

27/4/2017 1:00:17 μμ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΟΙ ΒΑΓΙΑΝΟΙ - ΧΙΟΣ

ΧΙΟΣ - ΘΥΜΙΑΝΑ Ένα καράβι από τη Χιό με τις βαρκούλες του τις δυο, στη Σάμο πήγε κι άραξε και έκατσε και λογάριασε. (Δημοτικό τραγούδι)

Book 1.indb 19

27/4/2017 1:00:17 μμ

Book 1.indb 20

27/4/2017 1:00:17 μμ

ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΟ ΔΕΝΤΡΟ ΒΑΓΙΑΝΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΓΙΑΝΟΣ Θυμιανά -Χίος σύζυγος Σταματούκα το γένος Νικολάου-Μαριγώς Παφίλαινας

ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΓΙΑΝΟΣ σύζυγος Αργυρώ το γένος Γεωργίου Π. Γούλα

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΑΓΙΑΝΟΣ 1885 σύζυγος Στέλλα

ΑΡΓΥΡΩ ΒΑΓΙΑΝΟΥ 1913ΙΩΑΝΝΗΣ 1916 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ 1916

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΒΑΓΙΑΝΟΥ σύζυγος Αντωνίου Ι. Φουσφούκα ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΓΙΑΝΟΣ 1860-1922 Α' σύζυγος ΠΛΟΥΜΗ το γένος Νικολάου Φουσφούκα

ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΒΑΓΙΑΝΟΣ 1883-1928 σύζυγος Ιφιγένεια (1891-?) ΠΕΡΔΙΚΑ ΒΑΓΙΑΝΟΥ 1886-1973 σύζυγος ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΠ. ΡΑΦΕΛΕΤΟΣ 1880-1967 (γενεαλογικό δένδρο Ι. Ραφελέτου (1)) ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΑΓΙΑΝΟΣ 1891-? σύζυγος ΑΡΓΥΡΩ (1899-?)

ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΓΙΑΝΟΣ ΕΡΜΙΟΝΗ ΒΑΓΙΑΝΟΥ (1927-?) ΑΝΤΩΝΙΑ ΒΑΓΙΑΝΟΥ ΜΑΡΙΑ ΒΑΓΙΑΝΟΥ ΠΛΟΥΜΗ ΒΑΓΙΑΝΟΥ

Β' σύζυγος ΚΥΡΙΑΚΗ το γένος ΣΤ. Φιδέλη 1870-1940

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΒΑΓΙΑΝΟΣ

(1) Γενεαλογικό δένδρο Ι. Ραφελέτου σελίδα 69

Book 1.indb 21

27/4/2017 1:00:18 μμ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ • ΟΙ ΒΑΓΙΑΝΟΙ - ΧΙΟΣ

Χάρτης της Χίου

Book 1.indb 22

27/4/2017 1:00:18 μμ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ • Χίος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Χίος Η Χίος, νησί κατεξοχήν προικισμένο από τη φύση, κρυμμένος θησαυρός στο Αιγαίο, μυροβόλος και φιλόξενη όλο το χρόνο. Τόπος αρχόντων και ναυτικών, το νησί της μαστίχας και των γλυκών γεύσεων, με το εξαίσιο κλίμα και την εύφορη γη, ανέπτυξε από την αρχαιότητα πλούσιες καλλιέργειες και δυναμικό εμπόριο. Η Χίος, είναι το 5ο σε μέγεθος Ελληνικό νησί και μαζί με τα νησιά Ψαρά, Αντίψαρα και Οινούσσες, απαρτίζει το νομό Χίου. Το μεγαλύτερο τμήμα του νησιού είναι ορεινό, ο βορράς και το κέντρο, ενώ ο νότος είναι πιο πεδινός. Εκεί βρίσκεται η εύφορη περιοχή του Κάμπου και οι λόφοι των Μαστιχοχωρίων. Τα ψηλά βουνά με τις βαθιές χαράδρες ευνοούν τις ιδιαίτερες μικροκλιματικές συνθήκες και την ποικιλότητα των οικοσυστημάτων. Γενέτειρα σπουδαίων ανδρών, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, διεκδίκησε το τιμητικό προνόμιο να είναι και πατρίδα του Ομήρου. Μια αδιάσπαστη συνέχεια από τα προϊστορικά ήδη χρόνια, έχει αφήσει εξαιρετικά δείγματα πολιτισμού σε όλες τις εποχές και ιδιαίτερα στη Μεσαιωνική περίοδο. Η Νέα Μονή, είναι ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας και τα οχυρωμένα Μαστιχοχώρια του νότου, μοναδικά στον κόσμο. Ο Κάμπος με τα υπέροχα περιβόλια του και τα αρχοντικά θυμίζει τις εποχές της μεγάλης ακμής στα χρόνια των Γενουατών. Οι συμφορές των νεότερων χρόνων και ιδιαίτερα το ολοκαύτωμα του 1822, διατάραξαν την ηρεμία του τόπου και χάραξαν βαθιά τις μνήμες και τα έργα των ανθρώπων του. Η Χίος, είναι γνωστή στην Ελληνική και όχι μόνο κοινωνία για τον εμπορικό της στόλο. Κρατά την πρωτιά στη ναυτιλία της Ελλάδας. Συγκριτικά με το μέγεθος και το πληθυσμιακό δυναμικό

της, είναι ίσως το μοναδικό νησί στον κόσμο με τόση δυναμικότητα στον εμποροναυτιλιακό τομέα. Η Χίος, είναι ο μοναδικός τόπος στη γη που ο σχίνος της παράγει το μαστίχι, όπως λένε το ασημένιο δάκρυ του φυτού αυτού. Ο σχίνος, κρατεί ζηλότυπα το μυστικό του από όλους μας. Το μαστίχι πήζει μόνο κάτω από τους σχίνους της μεσημβρινής Χίου και πουθενά αλλού. Γι’ αυτό και τα χωριά της νοτίου Χίου λέγονται Μαστιχόχωρα. Το μαστιχόδενδρο, είναι ένα χαμηλό δένδρο και φύεται αποκλειστικά στη νότια Χίο. Η φυσική ρητίνη, προϊόν του μαστιχοφόρου αυτού σχίνου, είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Σύμφωνα με μια λαϊκή-θρησκευτική παράδοση το μαστίχι, θεωρείτε ότι δημιουργήθηκε από τα δάκρυα του Αγίου Ισιδώρου, πολιούχου του νησιού. Η καλλιέργεια και η κατεργασία γίνεται αιώνες τώρα με τον ίδιο τρόπο. Η πρωτεύουσα Χίος, είναι κτισμένη περίπου στο κέντρο της ανατολικής ακτής. Λίγα μόλις μίλια χωρίζουν τη Χίο από τη Μικρά Ασία, γι’ αυτό και το νησί ήταν επί αιώνες στενά συνδεδεμένο με τα κέντρα Ελληνικού πολιτισμού που ανθούσαν στην απέναντι ακτή. Κατά τη διάρκεια της πολυτάραχης ιστορίας της, οι τύχες της Χίου καθορίστηκαν από τη γεωγραφική της θέση, που πάντα

Μάζεμα μαστίχης

Book 1.indb 23

27/4/2017 1:00:18 μμ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ • ΟΙ ΒΑΓΙΑΝΟΙ - ΧΙΟΣ

ευνοούσε το διαμετακομιστικό εμπόριο και την παραγωγή της μαστίχας. Το κλίμα του νησιού είναι ήπιο μεσογειακό και μάλλον ξηρό, με βροχές τους χειμερινούς μήνες και δροσερό καλοκαίρι. Η θέση της Χίου στο νησιωτικό τόξο του Αιγαίου συντελεί στην υπόγεια δραστηριότητα, η οποία εκδηλώνεται με σεισμούς (συχνά καταστροφικούς), ηφαιστειακή δράση καθώς και ιαματικές πηγές στα βόρεια. Εκτός από τους χείμαρρους, δεν υπάρχουν αξιόλογα ποτάμια. Στο νησί υπάρχουν και αρκετές πηγές με πολλή καλής ποιότητας γλυκό νερό. Στα προϊστορικά χρόνια, φαίνεται ότι η Χίος ήταν δασωμένο νησί με πλούσια οικοσυστήματα. Σήμερα, το τοπίο είναι μονότονο και χωρίς βλάστηση σε πολλά μέρη, αποτέλεσμα παρεμβάσεων των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν, καθώς και πολεμικών συγκρούσεων, οι οποίες επέφεραν ανεπανόρθωτες καταστροφές.

Απομεινάρια από βίγλες στη Χίο (φωτογραφία αγνώστου)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Ιστορία Η Χίος, ήταν γνωστή κατά την αρχαιότητα ως Πιτυούσα, Οφιούσα, Αιθάλη και Μάκρις. Το νησί πρωτοκατοικήθηκε ήδη από τη Νεολιθική εποχή. Ευρήματα στο Εμπορειό, στα Φανά και σε άλλες θέσεις, επιβεβαιώνουν τη συνεχή κατοίκηση του, ως την εποχή του χαλκού, κατά την οποία το νησί συνδέθηκε με πολλές μυθικές παραδόσεις. Εδώ, γεννήθηκε σύμφωνα με μια άποψη, ο Όμηρος. Οι ραψωδοί, γνώρισαν μεγάλη ακμή, ενώ η σχολή της γλυπτικής είχε μεγάλη ακτινοβολία. Κατά τη διάρκεια της 2ης χιλιετίας π.Χ., η Χίος αποικήθηκε από Κρήτες. Το όνομα του το νησί, το πήρε μάλλον από τη Χιόνα, εγγονή του Μίνωα και κόρη του Οινοποίωνα, πρώτου οικιστή του νησιού, που δίδαξε στους κατοίκους την αμπελουργία, στην οποία οφείλεται μέρος της ακμής του. Οι Ίωνες, εγκαταστάθηκαν εδώ στις αρχές του 11ου αιώνα π.Χ. Το νησί καταστράφηκε το 493 π.Χ., από τους Πέρσες, στην κατοχή των οποίων έμεινε ως το 478 π.Χ., όταν αποστάτησε. Ως μέλος της Αθηναϊκής συμμαχίας, έζησε μακρά περίοδο ειρήνης και ευημερίας, η οποία διακόπηκε με τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Στα επόμενα χρόνια ακολούθησε την τύχη των άλλων νησιών. Στα σημαντικά γεγονότα των Μεταχριστιανικών χρόνων ανήκει και το μαρτύριο του Αγίου Ισιδώρου (250 μ.Χ.). Από τον 7ο ως τον 11ο αιώνα μ.Χ., το νησί δεχόταν καταστρεπτικές επιδρομές Αράβων και Σαρακηνών πειρατών. Για να επιτηρούν τη γύρω θάλασσα και να κατοπτεύουν τα πλοία που κατευθύνονταν προς την ακτή, οι κάτοικοι κατασκεύαζαν, συνήθως σε υψώματα, μικρά πέτρινα παρατηρητήρια, τις βίγλες. Οι βιγλάτορες του ενός νησιού, ειδοποιούσαν το άλλο ότι πλησίαζαν πειρατές, υψώνοντας την ημέρα μεγάλες λευκές σημαίες (ημεροβίγλι), ή ανάβοντας τη νύχτα φωτιές και

Book 1.indb 24

27/4/2017 1:00:18 μμ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ • Ιστορία

πετώντας φισέκια (νυχτοβίγλι). Αν ύψωναν πολλές σημαίες ή άναβαν πολλές φωτιές, σήμαινε ότι πλησίαζαν περισσότερα από ένα εχθρικά πλοία. Η Χίος έχει πολλές βίγλες που σώζονται ακόμη και σήμερα. Οι κάτοικοι των παράκτιων περιοχών και των νησιών, για να προστατευθούν από τις πειρατικές επιδρομές, έκτιζαν τους οικισμούς τους μακριά από τις ακτές, σε δυσπρόσιτα υψώματα. Στους οικισμούς αυτούς έδιναν μορφή κάστρου, είτε περιτειχίζοντας τους, είτε χτίζοντας τα σπίτια με τέτοιον τρόπο, ώστε να εφάπτονται το ένα με το άλλο και οι εξωτερικοί τους τοίχοι να σχηματίζουν ένα ενιαίο τείχος. Στο κέντρο του οικισμού ύψωναν έναν πύργο, στον οποίο η πρόσβαση ήταν δυνατή μόνο με κινητή γέφυρα. Οι κάτοικοι αμύνονταν από τα δωμάτια των εξωτερικών σπιτιών και πηδώντας από στέγη σε στέγη, υποχωρούσαν προς τον κεντρικό πύργο, από όπου έδιναν την τελική μάχη. Τέτοιοι οικισμοί είναι ο Ανάβατος, το Πυργί, τα Μεστά. Μετά τον 11ο αιώνα, τα σημαντικά μνημεία που χτίζονται μαρτυρούν νέα περίοδο ακμής. Το 1042, εγκαινιάστηκε το λαμπρό Μοναστήρι της Νέας Μονής, καθίδρυμα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ’ του Μονομάχου. Μετά τις επιδρομές των Σελτζούκων στα τέλη του 11ου αιώνα εμφανίστηκαν οι Ενετοί. Στις αρχές του 14ου αιώνα, σημειώθηκε μεγάλη πειρατική επιδρομή κατά

του νησιού. Μετά το γεγονός αυτό, ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Παλαιολόγος, ανέθεσε το 1307 την «εποπτεία» της Χίου στο διοικητή της Φώκαιας, Μπενεντέτο Τζακαρία, Γενουάτη ευπατρίδη. Ήταν η αρχή μια νέας εποχής για το νησί. Οι Γενουάτες κυβέρνησαν το νησί σε δύο περιόδους, η πρώτη 1317-1329 και η δεύτερη 1346-1566. Η οργάνωση της παραγωγής και του εμπορίου, η αμυντική οργάνωση και πλήθος έργων έγιναν επί των Τζακαρία. Το νησί, ίδρυσε σειρά από εμπορικούς σταθμούς, «εμπορεία» και υπήρξε κέντρο όχι μόνο του εμπορίου αλλά και του δουλεμπορίου. Μαζί με την εμπορική και την οικονομική ανάπτυξη, μεγάλη ήταν και η πνευματική. Το 1329 όμως, ο αυτοκρατορικός στόλος ανέκτησε το νησί, βοηθούμενος από τον ντόπιο Λέοντα Καλοθέτη. Το 1346, η Χίος δόθηκε για μια ακόμα φορά στους Γενουάτες. Με νέα συμφωνία, το Βυζαντινό κράτος αναγνώρισε στους Γενουάτες το δικαίωμα να κρατήσουν το νησί και να εκμεταλλεύονται τις προσόδους του, με όρους αφενός το σεβασμό της κυριαρχίας του Βυζαντινού αυτοκράτορα και αφετέρου την καταβολή ετησίου φόρου. Οι νέοι κύριοι του νησιού, έμποροι και εφοπλιστές της Γένουας, συνέστησαν την εμπορική εταιρεία Μαόνα, η οποία είχε κυριαρχικά δικαιώματα στους τόπους που εκμεταλλευόταν. Καθώς η εξουσία της εταιρείας υπήρξε σκληρή, ο πληθυσμός οργάνωσε επανάσταση το 1380-1382, η οποία όμως απέ-

Ο οικισμός του Ανάβατου, Χίος

Book 1.indb 25

27/4/2017 1:00:19 μμ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ • ΟΙ ΒΑΓΙΑΝΟΙ - ΧΙΟΣ

Η πόλη της Χίου σε ελαιογραφία του 16ου αιώνα (Ναυτικό Μουσείο Γένοβας)

τυχε. Παρά το χάσμα μεταξύ Ελλήνων και Γενουατών, οι κατακτητές οργάνωσαν τη μαστιχοπαραγωγή και ενίσχυσαν την καλλιέργεια των εσπεριδοειδών και τη σηροτροφία. Με επικεφαλείς τους Ιουστινιάνους, επί δύο αιώνες, αγωνίστηκαν για να διατηρήσουν την κυριαρχία τους στη Χίο, ενισχύοντας μάλιστα τους υπερασπιστές της Κωνσταντινούπολης στην πολιορκία του 1453. Λίγο μετά (1473), επισκέφτηκε το νησί και ο Χριστόφορος Κολόμβος, σε ένα ταξίδι του προς την Ανατολία, για να πάρει πληροφορίες για το ταξίδι του και θαύμασε τη μοναδικότητα των μαστιχόδενδρων. Φιλοξενήθηκε από Γενουάτη ευγενή, έμεινε αρκετό διάστημα στη Χίο και πιθανολογείται, ότι διάλεξε Χιώτες ναυτικούς ως μέλη του πληρώματος του. Ακόμη και σήμερα, υπάρχουν στο Πυργί οικογένειες με το επώνυμο Κολόμβος. Οι Τούρκοι, κατέλαβαν τη Χίο το 1566 αμαχητί. Οι Χιώτες θέλοντας και μη, με τον καιρό και με τα χρόνια έμαθαν να ζούνε μαζί τους. Οι νεότε-

ροι έτσι το βρήκαν, έτσι πορεύονταν. Ήσυχο νησί η Χίος, ότι και να γινόταν στον κόσμο, φαινόταν να μην την επηρεάζει, έμοιαζε να μην την αφορά. Εξάλλου, τόσο κοντά στη Μικρά Ασία και τόσο μακριά από τα στεριανά μέρη της υπόλοιπης Ελλάδας, δεν ήταν η ιδανική κρυψώνα για να φωλιάσουν φιλόδοξες σκέψεις και κρυφοί πόθοι για λευτεριά. Η παροχή προνομίων, που επέτρεψε να διατηρηθούν οι συνθήκες ευημερίας, οφειλόταν στη μαστίχα, με την οποία το νησί προμήθευε την αυλή του Σουλτάνου. Τον 18ο αιώνα, εποχή γενικής οικονομικής ανόδου των Ελληνικών κοινοτήτων, η Χίος γνώρισε νέα περίοδο ακμής. Στις παλαιές αρχοντικές οικογένειες που κατείχαν την εύφορη γη, προστέθηκαν πλούσιοι έμποροι και ναυτικοί. Η πολιτισμική δραστηριότητα ήταν σημαντική, με κεντρικό γεγονός την ίδρυση της Σχολής της Χίου το 1792 και πρώτο στη σειρά των πνευματικών τέκνων της, τον Αδαμάντιο Κοραή.

Book 1.indb 26

27/4/2017 1:00:20 μμ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ • Η Επανάσταση και η Καταστροφή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Αρχικά οι Χιώτες δεν συμμετείχαν στην Ελληνική Επανάσταση, λόγω της πολύ μικρής απόστασης από τη Μικρασιατική ακτή, όπου βρίσκονταν ισχυρές Τουρκικές δυνάμεις. Τα επαναστατικά κινήματα στην Ευρώπη, μόνο σαν απόηχος έφταναν στα αφτιά τους και οι ελάχιστες ελπίδες τους για βοήθεια από τη Ρωσία, τη μεγάλη Χριστιανική δύναμη, είχαν αποβεί άκαρπες. Μόνο για μια στιγμή, με την ολοκληρωτική καταστροφή του Τουρκικού στόλου από τον Ρωσικό ανάμεσα στη Χίο και τον Τσεσμέ, τον Ιούνιο του 1770, στα Ορλοφικά, είχαν αναθαρρήσει λίγο, αλλά αυτό ήταν ένα μεμονωμένο συμβάν. Συνέχεια δεν είχε.

ευλογημένο δάκρυ χρωστούσε το νησί όλα του τα προνόμια. Τίποτα στο νησί δεν έδειχνε ικανό να διαταράξει την άριστη σχέση του κατακτητή με τον κατακτημένο. Και οι δύο, αν και γνώριζαν καλά ο ένας τη γλώσσα του άλλου, Ελληνικά μιλούσαν. Τα άσπρα σαρίκια των Τούρκων, ήταν η μόνη οπτική διαφορά που τους ξεχώριζε μέσα στο ομοιόμορφο πλήθος, που από το πρωί γέμιζαν τις δεκάδες των καφενείων του λιμανιού, παίζοντας σκάκι ή μάγγαλα και ώρες με το ναργιλέ στο πλάι, καθόντουσαν μαζί κουβεντιάζοντας και πίνοντας ράθυμα τον καφέ τους. Αν δεν ήταν οι γενίτσαροι, να κάνουν αισθητή την παρουσία τους βολτάροντας χαλαρά ανάμεσα στο πλήθος και οι στρατιώτες της φρουράς του κάστρου, που έκαναν τη βάρδια τους καπνίζοντας το τσιμπούκι τους παρέα με συνομήλικους Έλληνες συζητώντας ασταμάτητα και καλαμπουρίζοντας, θα νόμιζε κανείς πως το νησί ήταν λεύτερο και οι Τούρκοι φιλοξενούμενοι.

Ο τόπος έβγαζε τόσα προϊόντα, που οι Χιώτες μεγαλέμποροι, από χρόνια είχαν φτάσει να ’χουν τα γραφεία τους στα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της Μεσογείου, κουμαντάροντας από εκεί και διακινώντας από μακριά την παραγωγή του νησιού, χωρίς να προλαβαίνουν. Η ζήτηση τους μεγάλη, μα η παραγωγή μικρή. Ιδανικές συνθήκες και για αυτόν που παρήγε, αλλά και για αυτόν που πουλούσε. Οι παράδες τρέχανε από τα μπατζάκια όλων, τίγκα ήταν τα κεμέρια (πουγκιά). Από τον Κάμπο, τα πορτοκάλια και τα λεμόνια, καϊκιές ολόκληρες γεμίζανε τις κοντινές αγορές σε Σμύρνη, Σαλονίκη, Οδησσό και Πόλη. Όμως, εκτός από τα γεωργικά προϊόντα, ήταν και τα μεταξωτά, τα περίφημα χιώτικα δαμασκηνά και τα περιζήτητα βαμβακερά. Τα πλεκτήρια στη Χώρα δούλευαν μέρα νύχτα και όλα τα νοικοκυριά στο νησί, ως το τελευταίο χωριό, ως την τελευταία οικογένεια, δε σταματούσαν να γνέθουν βαμβάκι, να το κάνουν νήμα για να το στείλουν στις φάμπρικες της Χώρας. Όσο για το μαστίχι, αιώνες τώρα σε εκείνο το

Τα χρόνια περνούσαν ήσυχα, όπως άλλωστε και τόσοι προηγούμενοι αιώνες, μέχρι που το 1818, οι Ροδοκανάκης και Μυλωνάς, πήραν απόφαση να λευτερώσουν το νησί. Μόνοι τους και στα κρυφά, ζήτησαν βοήθεια από τον Δημήτριο Υψηλάντη και εξασφάλισαν πάλι στα κρυφά, ναυτική βοήθεια από τις Σπέτσες, την Ύδρα και τα Ψαρά. Για μήνες και με μεγάλη μυστικότητα, αλλάζανε κουβέντες με λίγους δικούς τους στο νησί για να αποφασίσουν πως θα οργανωθούν. Διχασμός και διαφωνίες υπήρξαν όμως ανάμεσά τους. Μεγάλη μερίδα των Δημογερόντων δεν συμφωνούσε. Ο καθένας είχε και από κάποιο λόγο, εκτός του γεγονότος πως ο κόσμος στο νησί ήταν απροετοίμαστος και άοπλος, όλοι τους ένα σκέφτονταν: τους Χιώτες που ζούσανε σε άλλα μέρη της αυτοκρατορίας, στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη και στη Θεσσαλονίκη, αυτούς, που έτσι και γινόταν το παραμικρό στη Χίο, ανυπεράσπιστοι στο έλεος των Τούρκων σαν τα αρνιά θα σφάζονταν. Από την άλλη, μετρούσαν και τα προνόμια τα οποία

Η Επανάσταση και η Καταστροφή

Book 1.indb 27

27/4/2017 1:00:20 μμ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ • ΟΙ ΒΑΓΙΑΝΟΙ - ΧΙΟΣ

με τον καιρό είχαν παρμένα στο νησί. Όταν ήρθε η ώρα να πάρουνε την οριστική απόφαση, οι περισσότεροι φάνηκαν αρνητικοί. Το κακό που ερχόταν δεν ήταν ορατό πριν από τον ξεσηκωμό του γένους. Το Μάρτιο του 1821, ο τόπος βούιζε από τις φήμες και από τα απανωτά μαντάτα. Στο νησί όλοι κοιτάζονταν μεταξύ τους με αμηχανία. Με το που ξέσπασε η Επανάσταση, η Ύδρα και οι Σπέτσες προσχώρησαν αμέσως στον αγώνα. Η Χίος προκλητικά δεν ακολούθησε, έμεινε πιστή στην Πύλη. Οι Τούρκοι, παρόλο που δεν είχαν πάρει χαμπάρι τίποτε από όλα όσα είχαν σχεδιάσει οι Χιώτες το 1818 και παρότι καθημερινά και με κάθε ευκαιρία διαπίστωναν έμπρακτα τη νομιμοφροσύνη των κατοίκων και την απροθυμία τους να οδηγηθούν σε περιπέτειες, μόλις ξέσπασε η επανάσταση στο Μοριά ήθελαν να έχουν ήσυχο το κεφάλι τους. Ζήτησαν επίσημες διασφαλίσεις. Κάλεσαν τα μέλη της κοινότητας και δώδεκα από τους κυριότερους Προεστούς στο κάστρο, βάζοντας τους μπροστά στο μουσελίμη (Τούρκο έπαρχο), να ορκιστούνε πίστη στο Σουλτάνο και να αναλάβουν επίσημα την υποχρέωση να διασφαλίσουν αυτοί, την πειθαρχία των συμπατριωτών τους σε όλο το νησί. Την άλλη κιόλας μέρα, η Ελληνική διοίκηση τοιχοκόλλησε παντού προκηρύξεις, με τις οποίες καλούσε τους κατοίκους να μείνουνε πιστοί στην Πύλη. Οι Τούρκοι φαινομενικά ησύχασαν, ούτε στρατιωτικά μέτρα έλαβαν ούτε ενισχύσεις ζήτησαν. Πέντε μέρες μετά το Πάσχα του 1821, στις 27 Απριλίου, φάνηκε πως η παράταση δεν ήταν γραφτό να κρατήσει πολύ. Φτάνει απρόσκλητος και ξαφνικά με είκοσι οχτώ καράβια ο Υδραίος ναύαρχος Ιάκωβος Τομπάζης. Οι Δημογέροντες δεν είχαν ιδέα. Κρυφά και μεταξύ τους ρωτούσαν ο ένας τον άλλον να μάθουν με ποιόν είχε συνεννοηθεί, ποιος τον είχε καλέσει. Ο Τομπάζης, αφού πέρασε επιδεικτικά έξω από το λιμάνι και γνωρίζοντας την αρνητική στάση των Προκρίτων και των

κατοίκων της Χώρας, άραξε πιο βόρεια. Έστειλε κάποιον Ψαριανό μαντατοφόρο να παρακινήσει τους Χιώτες να εξεγερθούν μαζί τους και να μεταφέρει το μήνυμα της Επανάστασης στην ύπαιθρο και τα χωριά. Οι Δημογέροντες, συνάντησαν τον Τομπάζη στου «Πασά τη βρύση». Επικαλέστηκαν τους ίδιους λόγους, που είχαν αναφέρει στον Υψηλάντη το 1818 και τον παρακάλεσαν να φύγει όσο γίνεται πιο γρήγορα από το νησί. Έπειτα από τρεις μέρες ο στόλος είχε φύγει, μα η ζημιά είχε γίνει. Οι Τούρκοι, είδαν τα Ελληνικά πολεμικά να κόβουν βόλτες έξω από το λιμάνι, πληροφορήθηκαν και το γεγονός της άφιξης του Τομπάζη, αδύνατον να πιστέψουν πως τα καράβια ήρθαν απρόσκλητα. Κάλεσαν πάλι τους Δημογέροντες να δώσουν εξηγήσεις. Εκείνοι βέβαια αρνήθηκαν ότι γνώριζαν κάτι, μα πώς να τους πιστέψουν οι Τούρκοι; Δεν έμειναν ικανοποιημένοι, ζήτησαν να καλέσουν και άλλους Προκρίτους. Χωρίς πολλές κουβέντες τους έριξαν στη φυλακή του κάστρου, μαζί και τον Μητροπολίτη. Επιπλέον ζήτησαν από τους Χιώτες να παραδώσουν ότι όπλα είχαν, απαγορεύοντας τη βραδινή κυκλοφορία. Η κατάσταση είχε ήδη ξεφύγει. Τον Οκτώβριο του 1821, οι Τούρκοι ζητούν στρατιωτική βοήθεια από το Σουλτάνο. Πράγματι φτάνουν ενισχύσεις 1.000 στρατιωτών από την Κωνσταντινούπολη και 200 από την Κρήτη. Στις 11 Μαρτίου 1822, επιχειρήθηκε η απελευθέρωση του νησιού με τη βοήθεια 4.000 Σαμιωτών επαναστατών με αρχηγό το Λυκούργο Λογοθέτη, οι οποίοι είχαν ποδίσει στον κόλπο της Αγίας Ελένης και στην Αγκάλη. Η επιχείρηση απέτυχε, με αποτέλεσμα στις 30 Μαρτίου 1822, να φθάσει στα βόρεια του νησιού ο Τούρκικος στόλος με 46 πλοία και 7.000 στρατιώτες υπό τον Καπουδάν Πασά (Καρά Αλή). Στις 31 Μαρτίου, Μεγάλη Παρασκευή, καίγεται ο ναός της Τουρλωτής και δίνεται το σύνθημα στους Τούρκους για γενική αιματοχυσία και αποτέφρωση της πόλης. Από εκείνη τη μέρα και για 4 μήνες, φτάνουν Τούρκοι κατάδικοι από τις απέναντι Τουρκικές ακτές με σκοπό το φόνο τη λεηλα-

Book 1.indb 28

27/4/2017 1:00:20 μμ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ • Η Επανάσταση και η Καταστροφή

Η κατάληψη της Χίου (Ναυτικό Μουσείο Χίου)

Πίνακας του Ντελακρουά, «Η σφαγή της Χίου»

σία και τα λάφυρα. Περίπου 40.000 Τούρκοι άτακτοι υπολογίζετε ότι ήρθαν αυτή την περίοδο. Ταυτόχρονα ο Βεχίτ Πάσας, αναγγέλλει τη διαταγή του Σουλτάνου, να θανατώνονται βρέφη έως 3 ετών, αγόρια και άνδρες άνω των 12, γυναίκες άνω των 40 και να αιχμαλωτίζονται κορίτσια και γυναίκες έως 40, καθώς και αγόρια από 3 έως 12. Γλύτωναν μόνο όσοι ασπάζονταν το Μωαμεθανισμό. Οι περισσότεροι Χιώτες άρχισαν να μετακινούνται προς το εσωτερικό του νησιού, για να σωθούν από το μένος των Τούρκων. Χιλιάδες τα

σκλαβωμένα γυναικόπαιδα σέρνονταν στο λιμάνι, χιλιάδες τα βρέφη που σφαγιάζονταν. 1η Απριλίου, Μεγάλο Σάββατο, καίγεται και η Σχολή της Χίου, σφαγιάζονται όλοι, ακόμα και οι λεπροί. Στη συνέχεια οι Τούρκοι πυρπολούνε τα μοναστήρια του Αγίου Μηνά και της Νέας Μονής την Κυριακή του Πάσχα, σφαγιάζοντας τους 3.000 φυγάδες Χιώτες οι οποίοι είχαν καταφύγει εκεί για να σωθούν. Στις 5 Απριλίου βγαίνει φιρμάνι από τον Καρά Αλή πως, όποιος παραδοθεί με τα όπλα του μαζί θα του δοθεί αμνηστία. Οι πρόξενοι της Αγγλίας, της Αυστρίας και Γαλλίας, ανέλαβαν να μεταφέρουν την πρόταση στους Χιώτες και να τους πείσουν. Οι Χιώτες άρχισαν να πείθονται από τους προξένους και παραδόθηκαν με τα όπλα τους. Οι Τούρκοι αθέτησαν το λόγο τους. Η σφαγή συνεχίστηκε και στη κεντρική Χίο (Βροντάδο, Θυμιανά, Πιτυός). Στο ακρωτήριο του Κάβο Μελανιός, απέναντι από τα Ψαρά, βρήκαν καταφύγιο 10.000 Χιώτες και περίμεναν τα Ψαριανά πλοία να τους μεταφέρουν στα Ψαρά. Δυστυχώς όμως η μεγάλη θαλασσοταραχή στάθηκε εμπόδιο και σφαγιάσθηκαν σχεδόν όλοι από τους Τούρκους με απερίγραπτη λύσσα. Η Χίος είχε περί τους 100.000 κατοίκους τότε. Χιλιάδες άτακτου στρατού έσφαζαν, έκαιγαν, λεηλατούσαν και κατέστρεφαν όλη τη Χίο για 15 μέρες. 25.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και οι υπόλοιποι πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα. Το γεγονός συντάραξε την Ευρώπη. Η πρωτοφανής βαρβαρότητα, ξεσήκωσε τους Ευρωπαίους φιλέλληνες και ο Γάλλος ζωγράφος Ντελακρουά, απεικόνισε την καταστροφή στο γνωστό πίνακά του που εκτίθεται στο Λούβρο-αντίγραφο του πίνακα βρίσκεται στο Βυζαντινό Μουσείο της Χίου. Λίγες μέρες μετά, στις 6 Ιουνίου 1822, ο Κωνσταντίνος Κανάρης με το στόλο του, σε μια τολμηρή ενέργεια εκδίκησης, πυρπόλησε την Τουρκική ναυαρχίδα μέσα στο λιμάνι της Χίου. Ο Καπουδάν Πασάς, ο Καρά Αλής σκοτώθηκε, μαζί με άλλες 2.000 Τούρκους που βρίσκονταν στη ναυαρχίδα και γιόρταζαν την τελευταία μέρα του Ρα-

Book 1.indb 29

27/4/2017 1:00:21 μμ

220 × 295 SPINE: 18 FLAPS: 130

«Τ

ISBN 978-960-564-504-5

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

ΧΑΡΟΥΛΑ ΚΡΙΕΖΗ-ΣΒΥΡΙΑΔΗ Το λιμάνι της ζωής

ο σ ε λ ότ ο ς 0_cover_limani.indd 1

29/4/2017 11:47:52 πμ