Τι Τλος Το παιδί στην ψηφιακή εποχή οδηγός για τους γονείς
ς υγγρΑ φέ Α ς Παναγιώτης ςοφίος
ςέ
Layout - Design myrtilo, λένα Παντοπούλου
Copyright© 2023
is B n 978-618-205-449-9
ΔιΑθέςη Βατάτζη 55, 114 73
| Τηλ.: 210 64 31 108
Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.
Για τη δημιουργία αυτού του βιβλίου βοήθησαν
πολλοί, τους οποίους ευχαριστώ από καρδιάς!
Την οικογένειά μου για την αγάπη και την υπομο-
νή της, με τη διαβεβαίωση ότι το ίδιο αισθάνομαι και
κάνω κι εγώ! Ειδικότερα, τα παιδιά μου Άρτεμις και
Ιωσήφ που μου έδωσαν την έμπνευση να γράψω κάτι
για τα παιδιά όλων των οικογενειών πάνω σε αυτή τη μεγάλη πρόκληση των καιρών μας. Τη σύντροφό μου Μαρία για τη συναισθηματική και έμπρακτη στήριξή
της. Τον φίλο Γιώργο για την πολύτιμη καθοδήγησή
του στον λαβύρινθο των εκδόσεων, και τη νέα μου φί-
λη Λένα, η οποία πίστεψε από την πρώτη στιγμή στο
βιβλίο και με τη γνώση και εμπειρία της το εκδώσαμε
στον Οσελότο.
Είμαι ειλικρινά ευγνώμων σε όλους σας!
Το βιβλίο Το παιδί στην ψηφιακή εποχή, Οδηγός για τους γο-
νείς απευθύνεται σε όλους τους γονείς που προσπαθούν να
κατανοήσουν και να διαχειριστούν καλύτερα τις μεγάλες
προκλήσεις της ψηφιακής μας καθημερινότητας. Στηριζόμε-
νο σε σύγχρονες μελέτες και ερευνητικά δεδομένα, αναδει-
κνύει τις επιρροές της ψηφιακής τεχνολογίας και της χρή-
σης της στην ανάπτυξη και τη συμπεριφορά των παιδιών.
Συμβουλεύει και καθοδηγεί τους γονείς στην προσπάθειά
τους να διαχειριστούν τον ψηφιακό κατακλυσμό των ημε-
ρών μας, προτείνοντας στοχευμένες παιδαγωγικές πρακτι-
κές και πρωτοβουλίες.
Στο βιβλίο περιγράφεται, μεταξύ άλλων, η ασφαλής χρή-
ση της ψηφιακής τεχνολογίας ανάλογα με την ηλικιακή ομά-
δα του παιδιού, προσφέρεται ένα «Λυσάρι»-βοήθημα διαχεί-
ρισης των ψηφιακών ερεθισμάτων, καθώς και ένα οικογενει-
ακό πλάνο χρήσης οθονών, το οποίο οι γονείς μπορούν να
αξιοποιήσουν προσαρμόζοντάς το στις ανάγκες της δικής
τους οικογένειας.
τεχνολογία στο παιδί και στην οικογένεια. Επισημαίνει και αναλύει τις πιο σημαντικές συνέπειες της έντονης δραστηριό-
τητας των παιδιών στον ψηφιακό κόσμο. Παράλληλα, ευελ-
πιστεί να προσφέρει χρήσιμες οδηγίες με κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που μπορούν να ακολουθήσουν οι
γονείς, βελτιώνοντας την καθημερινότητα των παιδιών τους, αλλά και τη δική τους.
Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής των παιδιών μας είναι κα-
τακλυσμιαίες. Όπως επισημαίνεται από τους επιστήμονες, η
ποιότητα της ζωής τους, σε κάποιες περιπτώσεις και η ίδια
τους η ανάπτυξη, επηρεάζονται καθοριστικά. Τα όρια μετα-
ξύ εικονικής πραγματικότητας και πραγματικής ζωής συχνά
γίνονται δυσδιάκριτα. Ας εφοδιαστούμε με γνώση και αλη-
θινή βούληση για δράση. Σαν «ετοιμοπόλεμοι» γονείς, ας
σχεδιάσουμε τη δική μας «κιβωτό επιβίωσης» ώστε να συ-
ντροφέψουμε με ασφάλεια τα παιδιά μας. Μόνο έτσι θα κα-
ταφέρουμε να βγούμε όλοι μαζί αλώβητοι από τις φουρτού-
νες των καιρών μας.
Στην απρόβλεπτη εποχή που διανύουμε με την αντιμε-
τώπιση πανδημιών και τη διαχείριση κρίσεων (οικονομικών, περιβαλλοντικών, κ.ά.), εύκολα διακρίνει κάποιος την «εισβολή» της τεχνολογίας και την ανάδειξή της ως μείζονος προτεραιότητας στη λειτουργική καθημερινότητα του ανθρώπου. Αυτό συμβαίνει σε κάθε επίπεδο, όπως το εργασιακό, το εκπαιδευτικό, το κοινωνικό, της αναψυχής, και άλλα. Νέες συνθήκες και νέες περιπέτειες, λοιπόν. Μερικές φορές αφήνοντας μια γλυκιά γεύση, ενώ μερικές άλλες, μια πικρή.
Έχουν περάσει μόλις είκοσι επτά χρόνια από τότε που ο ψυχίατρος Ivan Goldberg έκανε μια πρώτη, τολμηρή για την εποχή, αναφορά στον όρο «διαδικτυακός εθισμός» (internet addiction). Όμως, όπως όλα δείχνουν, η χρήση του διαδικτύου, αλλά και η αντιμετώπιση των κινδύνων που αυτή συνεπάγεται, δεν είναι πια μια προαιρετική επιλογή, αλλά μια καθοριστική αναγκαιότητα. Ομολογουμένως, η τεχνολογική χρήση και το διαδίκτυο έχουν αποδειχτεί στις μέρες μας πολύτιμα και απαραίτητα. Η τηλεκπαίδευση ήρθε, εδραιώθηκε λόγω πανδημίας και, πιθανότατα, σε κάποιες μορφές της θα παραμείνει. Με τα πλεονεκτήματα, αλλά και τα μειονεκτήματά της. Χάρη σε αυτήν, τα παιδιά μπορούν να βοηθηθούν στην εκπαιδευτική τους πορεία, σε καιρούς που ο παραδοσιακός τρόπος λειτουργίας των
σχολείων γίνεται απαγορευτικός (βλέπε πανδημία). Έστω και από το σπίτι, μπορούν έτσι να παρακολουθούν τα μαθήματά
τους και να επικοινωνούν με συμμαθητές και φίλους. Σε παρόμοιο επίπεδο, χάρη στην τηλεργασία, αρκετοί εργαζόμενοι έχουν τη δυνατότητα να ασχολούνται με τα εργασιακά τους
καθήκοντα εξ αποστάσεως, κάτι που για αρκετούς λόγους μοιάζει να είναι μια επιλογή που, επίσης, θα απασχολήσει όλο και περισσότερο την ανθρωπότητα.
Συνεπώς, μικροί και μεγάλοι, όλοι είμαστε αντιμέτωποι
με μια νέα συναρπαστική και συχνά απρόβλεπτη ψηφιακή
πραγματικότητα, η οποία είναι σαφές πως έχει «φωτεινές»,
αλλά και πιο «σκοτεινές» πλευρές. Σε αυτές τις τελευταίες
θα θέλαμε να ρίξουμε λίγο φως. Να προσπαθήσουμε να τις
κατανοήσουμε ώστε να βρεθεί ξανά το μέτρο, η ισορροπία
μεταξύ ωφέλιμης χρήσης και κατάχρησης, στοχευμένης απασχόλησης και εθισμού. Το πόσο σημαντική είναι αυτή η προσπάθειά μας για ισορροπία και σωστή και ασφαλή χρήση
έρευνες που έχουν διεξάγει έγκυροι φορείς της χώρας μας. Τα περισσότερα ευ-
είναι απόρροια ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί σε χώρες του εξωτερικού. Να σημειωθεί, πάντως, πως στο
κείμενο δεν γίνονται συνεχείς βιβλιογραφικές αναφορές, κα-
θώς η επιστημονική μεθοδολογία και η λεπτομερής ερευνη-
τική αποτύπωση δεν είναι ο βασικός στόχος του παρόντος
βιβλίου. Προτεραιότητά του, όπως και ζητούμενο, είναι να
ευαισθητοποιήσει, να ενημερώσει και να δώσει την εικόνα
του ψηφιακού αντίκτυπου τόσο στις ζωές των παιδιών μας
όσο και στις δικές μας. Εντούτοις, στο τέλος του βιβλίου πα-
ρέχεται ένας ενδεικτικός κατάλογος με χρήσιμα βιβλία, άρ-
θρα και ιστοσελίδες προς μελέτη και ανακάλυψη.
Σε αυτή την ψηφιακή κοσμογονία, τα επιστημονικά ευρήματα είναι ενίοτε αναπάντεχα και εντυπωσιακά.
τά δεν θα συμβούν ποτέ στον τόπο μας» ή «Ε, βέβαια, τι να
περιμένεις από έναν λαό που κάνει το ένα ή το άλλο», και τα
λοιπά. Αν αυτά που θα μελετήσουμε συμβαίνουν, και μάλι-
στα ήδη σε τέτοιο εύρος στη «διπλανή» πόρτα, τότε με αρ-
κετή βεβαιότητα θα χτυπήσουν και τη δική μας πολύ σύντομα, αν δεν έχουν ήδη μπει στο σαλόνι μας.
Μπορεί κάποιες φορές να υπερεκτιμούμε τις δυνατότη-
τες του δικού μας παιδιού, όταν για παράδειγμα σκεφτόμαστε: «Εμένα τα παιδιά μου, όχι να το παινευτώ, είναι πολύ
ικανά στο…» (ό,τι και να είναι αυτό) ή ακόμα, «Τα δικά μου
παιδιά καταλαβαίνουν από μόνα τους και προσέχουν». Μια
άλλη αντίδραση είναι αυτή των ενοχών. «Δεν είμαι αρκετά
καλός γονιός, έπρεπε να είχα προστατέψει πολύ νωρίτερα
το παιδί μου απ’ όλα αυτά, τώρα είναι αργά». Ή ακόμα δικαιολογίες του τύπου: «Φταίει αυτός ο φίλος του που τον παρέσυρε στα διαδικτυακά παιχνίδια και δεν είναι πια συνεπής
στα μαθήματά του».
Ίσως φταίμε όλοι, ίσως και κανένας. Το ζητούμενο, φυσι-
κά, δεν είναι να αποδοθούν κατηγορίες και να δημιουργη-
θούν εντυπώσεις. Το αντίθετο. Μελετώντας τον αντίκτυπο
της χρήσης του διαδικτύου και της ψηφιακής τεχνολογίας
στις καθημερινές δραστηριότητες, αλλά και στη συμπερι-
φορά και προσωπικότητα του παιδιού, ας γίνει το παρόν βι-
βλίο η αφορμή για μια ανοιχτή επικοινωνία. Για μια αλληλε-
πίδραση μεταξύ όλων των μελών της οικογένειας με την κα-
θοδήγηση των γονέων που επέλεξαν να το διαβάσουν και
που ευαισθητοποιούνται στο τόσο σημαντικό αυτό ζήτημα.
Τέλος, να σημειωθεί πως, πέραν της ενδελεχούς μελέτης
της ερευνητικής βιβλιογραφίας, αρκετά στοιχεία και προ-
βληματισμοί που παρουσιάζονται στο βιβλίο, έχουν παρθεί
από συζητήσεις με τους ίδιους τους γονείς.
με το ψηφιακό χάος –
μια πρόκληση που δεν μπορούμε να αρνηθούμε Το παιδί στον ψηφιακό κόσμο
Είναι φανερό πως η τεχνολογία καταλαμβάνει όλο και περισσότερο χώρο σε κάθε, σχεδόν, πτυχή της ζωής των παι-
διών, αλλά και των ενηλίκων. Ένα σημαντικό ερώτημα είναι
πώς οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αναπτύξουν υγιείς συνήθειες, που θα τα προστατεύσουν μέσα
σε αυτόν τον ψηφιακό κατακλυσμό. Νέες εφαρμογές, ανα-
βαθμίσεις, συσκευές προηγμένης τεχνολογίας σε σχέση με
τα προ ολίγου μόνο καιρού παλαιότερα μοντέλα, βοηθητι-
κά εξαρτήματα που απογειώνουν την εμπειρία και τόσες
ακόμα προκλήσεις που καραδοκούν.
Πολλοί γονείς αναρωτιούνται αν έπραξαν σωστά που
αγόρασαν εκείνο το ακριβό κινητό στο παιδί τους, ενδίδοντας στις πιέσεις του, καθώς το βλέπουν τώρα συνεχώς
«καρφωμένο» στην οθόνη. Κίνδυνοι δύσκολα αξιολογήσιμοι και απρόβλεπτοι περιβάλλουν πλέον την καθημερινότητα των παιδιών. Κινδυνεύει το παιδί μου να εθιστεί; Πώς
ορίζεται, άραγε, κάτι τέτοιο; Ποια τα σημάδια και ποια η διαχείρισή τους; Τέτοια και άλλα πολλά ερωτήματα στριφο-
Ζούμε σε μια εποχή που κατακλύζεται από ψηφιακές
προκλήσεις. Προκλήσεις που προσφέρουν καινοτο-
μία, λύσεις, διασκέδαση, αλλά συχνά εγκυμονούν κιν-
δύνους κρύβοντας αρκετές γκρίζες ζώνες. Οι ελκυστικές
οθόνες, το διαδίκτυο, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και
τόσα ακόμα ψηφιακά «καλούδια» έχουν μπει για τα καλά
στη ζωή μας και το βέβαιο είναι πως θα παραμείνουν.
Πώς όμως διαχειριζόμαστε καλύτερα αυτή τη νέα, τόσο
για εμάς όσο και για τα παιδιά μας, κατάσταση; Χρειάζεται, αλήθεια, να πορευόμαστε στα τυφλά περιμένοντας να μάθουμε από τα λάθη μας; Πώς θα συμβουλέψουμε με επιτυ-
χία τα παιδιά μας για κάτι που και εμείς οι ίδιοι, οι γονείς, ακόμα πειραματιζόμαστε; Το βιβλίο Το Παιδί στην Ψηφιακή Εποχή έρχεται να καλύψει τη μεγάλη ανάγκη που υπάρχει για απαντήσεις. Επιδιώκει να βοηθήσει τους γονείς να κατανοήσουν τις ψηφιακές προκλήσεις που, πλέον, αποτελούν μεγάλο μέρος της
ζωής των παιδιών, προτείνοντας κατάλληλες παιδαγωγι-
κές πρακτικές βάσει της αναπτυξιακής τους φάσης και ηλικίας. Στο βιβλίο παρουσιάζονται, ακόμη, νέα διαφωτιστι-
κά ερευνητικά δεδομένα και αναλύονται σημαντικά πεδία
που επηρεάζονται από την ψηφιακή χρήση, όπως η σωμα-
τική και ψυχική υγεία, οι μαθησιακές επιδόσεις, ο κίνδυ-
νος εθισμού, η σεξουαλική αγωγή, o κυβερνοεκφοβισμός,
και άλλα. Τέλος, προτείνεται ένα «Οικογενειακό πλάνο διαχείρισης των οθονών», το οποίο κάθε οικογένεια μπορεί να αξιοποιήσει προσαρμόζοντάς το στις δικές της ανάγκες.
ISBN 978-618-205-449-9
