Το παντοδύναμο κάτι by Εκδόσεις Οσελότος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ οσελότος

ΤΟ ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΟ ΚΑΤΙ

Τι Τλος

Το ΠΑΝΤοΔΥΝΑΜο ΚΑΤι

Μια διαφορετική προσέγγιση του Ανοσοποιητικού και της Ανοσολογίας

ςΥ γγρΑ φΕ Α ς γιώργος Δ. Καλλιβρούσης

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - Δ ιορ ΘΩ ς Η Όλγα Παλαμήδη

Layout - Design Myrtilo, λένα Παντοπούλου

ΕΞΩΦΥΛΛΟ Αlex Kallivroussis

email: kallivroussis@yahoo.com

ΠρΩΤΗ Ε ΚΔο ςΗ

ΚΕΝΤριΚΗ ΔιΑΘΕςΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τ Η λ.: 210 6431108 ocelotos@ocelotos.gr www.ocelotos.gr

νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

γιώργος Δ. Καλλιβρούσης

Αθήνα, ιούλιος 2023 is B n 978-618-205-478-9 Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής

Δ. Καλλιβρούσης

Μια διαφορετική προσέγγιση του Ανοσοποιητικού και της Ανοσολογίας

— Αθήνα 2023 —

Γιώργος

ΤΟ ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΟ ΚΑΤΙ

Κείμενα που περιέχουν αναφορές σε ιατρικά θέματα, δεν είναι ιατρός ούτε αντικαταστάτης του ιατρού. Μπορούν όμως να βοηθήσουν ασθενείς για την καλύτερη

συνεννόηση με τον θεράποντα ιατρό τους. Το βιβλίο βασίζεται σε βιωματικές εμπειρίες από τη μακροχρόνια ιδιωτική και επαγγελματική ζωή του συγγραφέα και στη γνώση που αποκόμισε από σπουδές και μελέτη.

Για να τηρηθεί το ιατρικό απόρρητο και η ανωνυμία, ο συγγραφέας περιορίζεται, συνήθως, σε γενικές περιγραφές, χωρίς, εκεί που δεν χρειάζεται, να αναφέρει στοιχεία τοπικού ή προσωπικού προσδιορισμού, και σε φανταστικά ονόματα, οπότε κάθε ομοιότητα με τρίτους είναι τυχαία και όχι σκόπιμη. Δεν είναι φιλοδοξία του συγγραφέα να δώσει ιατρικές συμβουλές. Αντίθετα, θέλει να απομακρύνει τον αναγνώστη από καλοπροαίρετες «συνταγές», να τον παροτρύνει να αφουγκράζεται το σώμα του και να συνεργάζεται με τους ειδικούς επαγγελματίες υγείας για την αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων υγείας.

Τέλος, ο συγγραφέας και η εκδότρια δηλώνουν κατηγορηματικά ότι δεν φέρουν ευθύνη τόσο για τη διαφορετική από την προτεινόμενη χρήση του βιβλίου, όσο και για τυχαίες ομοιότητες τρίτων.

— 5 —

Στη μνήμη Του πατέρα μου Οδοντιάτρου Δημήτρη Λ. Καλλιβρούση Από το Συνετί της Άνδρου

— 9 — Περιεχόμενα Αδιαμφισβήτητο (Αντί προλόγου) ........................................ 13 Τυχαία συνάντηση .................................................................... 19 Ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε και πού πάμε .............. 29 Ο μικρόκοσμος του κυττάρου .................................................. 29 Το DNA........................................................................................ 30 Νευρικό σύστημα ....................................................................... 30 Ανοσοποιητικό σύστημα ........................................................... 31 Σούπερ μάρκετ της φύσης ........................................................ 32 Κυκλοφορικό σύστημα ............................................................. 32 Γαστρεντερικό σύστημα ............................................................ 33 Μια περιήγηση στον γαστρεντερικό σωλήνα ........................ 34 Στοματική κοιλότητα ............................................................... 35 Αμυγδαλές .................................................................................. 36 Προστασία από ασφυξία ........................................................... 37 Οισοφάγος................................................................................... 38 Στομάχι ........................................................................................ 39 Λεπτό έντερο .............................................................................. 41 Παχύ έντερο................................................................................ 45 Αποβίβαση (πρωκτός) ............................................................... 47 Πρωκτικό σεξ .............................................................................. 48 Ενδοαντίληψη............................................................................. 49 Αισθητήρια όργανα.................................................................... 50 Όραση .......................................................................................... 50 Ακοή ............................................................................................. 50 Όσφρηση ..................................................................................... 51 Γεύση ............................................................................................ 51 Μικροβίωμα ................................................................................ 51 Πόσο ζούμε; (Προσδόκιμο ζωής) ............................................. 52 Το μυστικό της μακροζωίας ..................................................... 54 Γιατί αρρωσταίνουμε; ................................................................ 56

— 10 — Ο κόσμος των μικροβίων (Σύμμαχοι και εχθροί του ανθρώπου) ........................................................ 58 Πού εντοπίζονται οι μικροοργανισμοί; ................................... 59 Είμαστε μόνο κατά 10 τοις εκατό άνθρωποι ......................... 62 Το μικροβίωμα του εντέρου (Σύμμαχοι και ευεργέτες του οργανισμού) ............................. 65 Το μικροβιακό μας περιβάλλον και η διαχείρισή του (καθαριότητα ή απολύμανση;).................................................. 68 Ο Άγιος Παντελεήμονας και η Κινέζα από την Ουχάν ..... 77 Το σκουριασμένο καρφί ............................................................ 80 Το συμπλήρωμα .......................................................................... 87 Η Covid-19 της Κινέζας ............................................................ 95 Εξουδετέρωση ιών ..................................................................... 97 Ιντερφερόνες ............................................................................ 103 Σαν παραμύθι ........................................................................... 108 Θύμος αδένας – εκπαιδευτήριο του ανοσοποιητικού ........ 117 Ανοσολογία .............................................................................. 119 Ο σχηματισμός του ανοσοποιητικού συστήματος .............. 121 Η γήρανση του ανοσοποιητικού συστήματος .................... 125 Το γενικό ή έμφυτο ανοσοποιητικό σύστημα ...................... 126 Το δέρμα ................................................................................... 126 Οι βλεννογόνοι ........................................................................ 129 Αμυντικά κύτταρα ................................................................... 131 Το ειδικό ή επίκτητο ανοσοποιητικό σύστημα ................... 132 Οι λεμφαδένες ......................................................................... 135 Σπλήνας ..................................................................................... 135 Ήπαρ (Συκώτι) .......................................................................... 136 Αμυγδαλές ................................................................................ 137 Σκωληκοειδής απόφυση .......................................................... 137 Τα αντισώματα.......................................................................... 138 Σημασία του πυρετού .............................................................. 139 Επικίνδυνη κολύμβηση .......................................................... 143 Όταν το ανοσοποιητικό εκτροχιάζεται και γίνεται επικίνδυνο ................................................................................. 145 Αλλεργίες .................................................................................. 145

— 11 — Αυτοάνοσα νοσήματα ............................................................ 147 Αυτοφλεγμονώδη νοσήματα .................................................. 150 Ανοσοκαταστολή ..................................................................... 152 Ο ιός HIV και το AIDS ........................................................... 153 Προφύλαξε τον εαυτό σου και τους γύρω σου! ................... 154 Επιδημιολογικά δεδομένα ...................................................... 155 Εμβολιασμοί ............................................................................. 156 Εμβόλια mRNA ........................................................................ 165 Παρενέργειες του εμβολιασμού ............................................ 167 Μεταμοσχεύσεις ....................................................................... 167 Καρκίνος και ανοσοποιητικό σύστημα ................................ 172 Ανοσοθεραπεία ........................................................................ 181 Πανδημία Corona ..................................................................... 182 Ακόμη μια μικρή ιστορία ....................................................... 190 Μεταχρονολογημένη εξήγηση .............................................. 192 Διαταραχή της ψυχικής υγείας (Οι απορίες ενός δεκαεξάχρονου)....................................................................... 195 Σωματοποίηση συναισθημάτων............................................. 198 Ψυχολογικές επιπτώσεις ......................................................... 201 Μπορεί κανείς να πεθάνει από «ραγισμένη καρδιά»; ......... 203 Σημαντική επισήμανση ...........................................................204 Ο ρόλος της θρησκείας ...........................................................205 ΙΚΙGAI .......................................................................................208 «Η πιο ανόητη φράση στο ιατρείο» .......................................208 Τι ωφελεί και τι βλάπτει το ανοσοποιητικό ...................... 211 Το ανοσοποιητικό σύστημα γερνάει με τα χρόνια; ............. 214 Η ανεπάρκεια βιταμινών και οι συνέπειες............................ 214 Η έλλειψη ύπνου κουράζει την άμυνα του οργανισμού ..... 216 Το άγχος και η ψυχική καταπόνηση αποδυναμώνουν τον οργανισμό ............................................ 216 Το κρύο παγώνει το ανοσοποιητικό σύστημα ..................... 217 Το αλκοόλ μπερδεύει τα κύτταρα άμυνας............................ 218 Το κάπνισμα θολώνει το ανοσοποιητικό σύστημα ............. 218 Πώς εκδηλώνεται ένα αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα; ... 219 Η διφορούμενη επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας.........220

— 12 — Η αλληλεπίδραση της σεροτονίνης και της μελατονίνης ....222 Ο ήλιος και τα Τ-λεμφοκύτταρα ............................................223 Αρνητική επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα ..............224 Τόνωση του ανοσοποιητικού..................................................226 Διατροφή ................................................................................... 227 Το νερό....................................................................................... 229 Τροφή για το ανοσοποιητικό σύστημα –η σημασία του μεταβολισμού ................................................ 231 Είναι χρήσιμα τα συμπληρώματα διατροφής; ..................... 233 Στο κρυολόγημα τρώμε, στον πυρετό πεινάμε; .................. 235 Συμπερασματική ανακεφαλαίωση της Διατροφής ..............236 Κίνηση και άσκηση .................................................................. 238 Ανακεφαλαίωση των σημαντικότερων για κίνηση και άσκηση ...........................................................246 Ύπνος και ανάπαυση ................................................................246 Αρχιτεκτονική του ύπνου ......................................................250 Ψυχαγωγία ............................................................................... 251 Διασκέδαση και αναψυχή ....................................................... 252 Σκεφτόμαστε θετικά και είμαστε αισιόδοξοι ...................... 253 Το γέλιο ως θεραπευτικός παράγοντας ................................254 Το «Πνεύμα της Ικαρίας» και το ανοσοποιητικό .................256 Επίλογος .................................................................................... 261 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ............................................................... 264 ΠΗΓΕΣ ...................................................................................... 265

Αδιαμφισβήτητο (Αντί προλόγου)

Οι ποικίλες αντιδράσεις για την πρόσφατη πανδημία που

έχει αλλάξει τη ζωή μας, δείχνουν ότι στην εποχή μας η

αμφισβήτηση έχει γίνει συνήθεια, μόδα και στοιχείο λα-

τρείας. Κάτι που θεωρείται απαραίτητο για την καλή συ-

μπεριφορά, αυτό που λέμε «σαβουάρ βιβρ». Οι πάντες

αμφισβητούν τα πάντα, ασχέτως εάν έχουν γνώση του

αντικειμένου ή όχι, αμφισβητούν: πράγματα, θεσμούς,

νόμους, ιδεώδη και αξίες. Όλα αμφισβητούνται εκ των

προτέρων, ακόμη και από κεκτημένη ταχύτητα εκεί που

δεν μπορούν να βρουν τον λόγο για να τεκμηριώσουν

την αμφισβήτηση.

Οι πολιτικοί αμφισβητούν το σύνταγμα και την εθνική κυριαρχία, οι δικαστές αμφισβητούν τη νομοθεσία, οι

επιστήμονες την επιστημονική σκέψη, οι δάσκαλοι την

παιδεία, οι στρατιωτικοί την ιεραρχία, οι γονείς τα παιδιά τους, οι κερδοσκόποι το περιθώριο κέρδους, οι πιστοί

την Εκκλησία, οι κληρικοί την πίστη και το δόγμα τους, οι γιατροί τα εμβόλια, η γυναίκα τον άνδρα, ο άνδρας τη

γυναίκα, ο γείτονας τον γείτονα, οι νομικοί το κράτος δι-

καίου, οι αντιεξουσιαστές ό,τι κινείται και αναπνέει, και

οι άνθρωποι την ανθρωπιά, την καλοσύνη, την αλληλεγ-

γύη και τον έρωτα!

Κανονικά δεν θα έπρεπε να κάνει εντύπωση,

— 13 —

γιατί στην εποχή μας έχει καταργηθεί η παλιά τάξη πραγμάτων, έχουν ξεπεραστεί τα ταμπού, έχει καταργηθεί η αυθεντία και ο καθένας εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του. Σε τελευταία ανάλυση, αυτό δεν είναι κακό. Αντίθετα, μπο-

ρεί να είναι καλό για μια σειρά θετικών στοιχείων: Η αμφισβήτηση σε σκεπτόμενους ανθρώπους μπορεί να μετατραπεί σε πορεία αναζήτησης της αλήθειας, κάτι που είναι

η αέναη προσπάθεια της επιστημονικής έρευνας και βάση

της επιστημονικής σκέψης. Από εκεί ξεκινά η γνώση και όλα τα επιτεύγματα του σύγχρονου κόσμου.

Έτσι ξεσκεπάστηκε η επιστημονική βάση που καταδεικνύει την παντοδυναμία του ανοσοποιητικού, για την οποία ουδείς πλέον, εφόσον ενημερωθεί, δεν θα έπρεπε

να διαφωνεί! Αυτό φάνηκε ύστερα από λίγους μήνες πανδημίας, οπότε τα γεγονότα ήταν πλέον προφανή: πάνω από το 80 τοις εκατό των ασθενών της Covid-19 στις μονάδες εντατικής θεραπείας ήταν υπέρβαροι, διαβητικοί, είχαν σοβαρές καρδιακές παθήσεις ή ήταν άνω των ογδόντα ετών. Επομένως, το μεγάλο ερώτημα ήταν «Γιατί; Τι διαφορά έχει αυτή η ομάδα αρρώστων, από τα εκατομμύρια των άλλων που μολύνθηκαν, νόσησαν, δεν νοσηλεύτηκαν σε νοσοκομεία και εντατικές μονάδες, ανάρρωσαν

και επανήλθαν;». Η απάντηση είναι «ένα αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα».

Στον αέναο αγώνα όλων των έμβιων όντων για επιβίωση και επικράτηση, ο άνθρωπος βρίσκεται σε συνεχή καταδίωξη και βάλλεται ποικιλοτρόπως.

Ανοσοποιητικό σύστημα σημαίνει, λοιπόν, ότι υπάρχει κάτι στο σώμα μας που εξασφαλίζει τη βασική δυνατότητα να ζούμε. Εξαλείφει τους απειράριθμους εχθρούς, παρείσακτους «ταραχοποιούς», άλλους ενοχλητικούς παράγοντες και τα απόβλητα που έχουν απομείνει, δηλαδή την εσωτερική και την εξωτερική «ακαθαρσία». Η βασική λειτουργία του είναι είτε να αναγνωρίζει όλα όσα υπάρχουν στο σώμα ως «δικά του» και να τα προστατεύει, είτε να τα ξεσκεπάζει και να τα εξουδετερώνει ως «ξένα».

— 14 —

Το ανοσοποιητικό σύστημα δεν είναι κάτι αυτόνομο και

δεν εντοπίζεται σ’ ένα μόνο μέρος του σώματος. Αντίθετα, πρόκειται για έναν ολόκληρο γαλαξία κυττάρων που

ονομάζεται «λευκά αιμοσφαίρια» (λευκοκύτταρα).

Περιλαμβάνει, επίσης, λεμφικά όργανα (όπως λεμφαδένες, μυελό των οστών, αμυγδαλές και σπλήνα) και το

σύνολο των βιολογικών λειτουργιών τους. Ο μυελός των

οστών είναι το εργοστάσιο που κατασκευάζει νέα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος από βλαστοκύτταρα.

Σε αντίθεση με ό,τι υποδηλώνει το όνομά τους, τα λευκά

αιμοσφαίρια βρίσκονται, όχι μόνο στο αίμα, αλλά και σε στρατηγικά σημαντικά σημεία σε όλο το σώμα. Το καθέ-

να έχει πολύ συγκεκριμένες ιδιότητες και διαθέτει έναν

αριθμό υποδοχέων και μορίων που μπορούν να προκα-

λέσουν

περιλαμβάνει επίσης έμφυτη ανοσία, η επίκτητη άμυνα

είναι ζωτικής σημασίας για τη γενική άμυνα έναντι πιθανών παθογόνων παραγόντων.

Στο πλαίσιο της έμφυτης, μη ειδικής ανοσίας, δρουν

τα φαγοκύτταρα, τα φυσικά κύτταρα-δολοφόνοι και το

συμπλήρωμα. Αυτή η άμυνα δεν είναι συγκεκριμένη και ενεργοποιείται άμεσα σε κάθε επαφή με οποιοδήποτε

παθογόνο. Αντίθετα, η επίκτητη, ειδική ανοσία, απαιτεί

πρώτα αρχική επαφή με κάποιο νέο παθογόνο παράγο-

ντα. Αυτό ακολουθείται από τη φάση επαγωγής: Το ανο-

σοποιητικό σύστημα σχηματίζει παράγοντες (τελεστές)

με τη μορφή αντισωμάτων και Τ-κυττάρων, τα οποία στη

συνέχεια δρουν ειδικά κατά του παθογόνου παράγοντα ή

των αντιγόνων του σε μια επόμενη επαφή.

Αυτό που αποκαλούμε «αδύναμο ανοσοποιητικό σύ-

στημα» είναι μόνο μια οριακή ένδειξη ότι ο οργανισμός

— 15 —

τις πολλές διαφορετικές εκδηλώσεις μιας ανοσολογικής απόκρισης. Εκτός από τη φυσική άμυνα, η οποία

μπορεί να χρειάζεται λίγη βοήθεια, ενίσχυση και τακτική

προπόνηση. Αν αναγνωρίσουμε τα σημάδια και εκπαιδεύσουμε σωστά το ανοσοποιητικό μας σύστημα, μπορούμε

να προλάβουμε σοβαρές ασθένειες, όπως χρόνιες φλεγμονές, αλλεργίες, αυτοάνοσα νοσήματα ή καρκίνο. Σε περίπτωση που έχουν ήδη εμφανιστεί τέτοιες καταστά-

σεις, τα ίδια μέτρα για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος μπορούν να επηρεάσουν θετικά την πορεία αυτών των έκρυθμων καταστάσεων.

Γενικά, απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού είναι η σύμπραξη ορισμένων βασικών παραγόντων, που συνοψίζονται σε αυτό που λέμε «υγιεινός τρόπος ζωής», με σωστή διατροφή, κίνηση, ανάπαυση και καλό ψυχισμό!

Σκοπός αυτού το βιβλίου είναι να μεταφέρει με βατό τρόπο τις σημερινές γνώσεις για το ανοσοποιητικό στους μη ειδικούς, ώστε το πλατύ κοινό να συνειδητοποιήσει τη σπουδαιότητα και την αναγκαιότητά του για τη διατήρηση και την αποκατάσταση της υγείας. Να το ενισχύει, φροντίζοντας αφενός να του παρέχει όλα όσα

είναι απαραίτητα για τη σωστή λειτουργία του, και αφετέρου, με τα αναγκαία μέτρα προφύλαξης, να το προστατεύει από άσκοπη επιβάρυνση. Δεν είναι επιστημονι-

κή διατριβή ούτε εγχειρίδιο συστηματικής διδασκαλίας

του ανοσοποιητικού.

Αυτά που γράφονται στο βιβλίο, χωρίζονται σε πέντε

μέρη. Στην αρχή καθενός από αυτά –εκτός από το τελευταίο–, παρεμβάλλεται μια διαφορετική ιστορία. Μετά

την κάθε ιστορία ακολουθούν μερικά κεφάλαια, με πληροφορίες που σχετίζονται με το περιεχόμενο των ιστοριών. Κάθε κεφάλαιο είναι έτσι γραμμένο ώστε να μπορεί να διαβαστεί ανεξάρτητα από τα υπόλοιπα.

— 16 —

Πρόκειται για ένα βιβλίο που φιλοδοξεί με παραδείγ-

ματα, προσομοιώσεις και με όσο πιο απλό τρόπο γίνεται,

να καταδείξει κάποιες βασικές πτυχές του ανοσοποιητι-

κού, ώστε να το κάνει ευρύτερα γνωστό. Για όσους επιθυ-

μούν περισσότερες και πιο εξειδικευμένες γνώσεις για το

θέμα, υπάρχει πλούσια διεθνής βιβλιογραφία και σχετι-

κά βιβλία, που κυκλοφορούν και στην ελληνική γλώσσα.

Γιώργος Δ. Καλλιβρούσης

Άνοιξη 2023, Βασιλεία Ελβετίας

— 17 —

— 18 —

Τυχαία συνάντηση

Την εποχή των «παχιών αγελάδων» –γιατί υπήρχαν και

«ισχνές»– αποκτήσαμε εξοχικό σε μικρό ορεινό χωριό των

Δυτικών Άλπεων, όπου αποτραβιόμουν για αναζωογόνη-

ση, τις σπάνιες φορές που κατάφερνα να ξεφύγω από τη

ρουτίνα της καθημερινότητας.

Αν και από τα φοιτητικά μου χρόνια στο Ίνσμπρουκ

είχα κάνει αρκετές προσπάθειες να μάθω σκι, ουδέποτε

με αγάπησε αυτό το σπορ, μα ούτε κι εγώ το αγάπησα.

Έτσι, στις καθημερινές μου πεζοπορίες στο χιόνι, τα βή-

ματά μου με οδηγούσαν συνήθως σε μια μοναχική ξύλινη

καλύβα (αυτό που ονομάζουμε παραδοσιακό σαλέ) ενός

ηλικιωμένου ζευγαριού ορεσίβιων κτηνοτρόφων. Στο ισόγειο, ανάμεσα στον στάβλο και στην κουζίνα, είχαν διαμορφώσει έναν μικρό χώρο σε ταβερνάκι, με απλά, χοντροκομμένα έπιπλα, που είχαν φτιάξει μόνοι τους από

ξύλα του δάσους. Συνήθως πρόσφεραν στους ελάχιστους

περιπλανώμενους επισκέπτες το δικό τους μεσημεριανό

φαγητό, που ήταν μια τοπική, πεντανόστιμη και θρεπτι-

κή σούπα, με ζυμωτό ψωμί, ή δικό τους καπνιστό χοιρο-

μέρι, ή διάφορα τυριά από το γάλα των οικόσιτων ζώων

τους στο ξακουστό Fondü και λευκό κρασί από τα αμπέ-

λια της κοιλάδας.

Προτιμούσα αυτό το «κουτούκι» για το απλό και ήρε-

μο περιβάλλον του, τους αυθεντικούς, ανεπιτήδευτους

οικοδεσπότες και τα αγνά νόστιμα εδέσματα, σε αντιδι-

αστολή με τη «φωναχτή» κακογουστιά των τουριστικών

εστιατορίων του χωριού, με τον πλαστικό διάκοσμο, τα

δήθεν γκουρμέ φαγητά τους και τη φασαρία των φωνα-

κλάδων τουριστών.

— 19 —

το διάστημα της πρόσφατης πανδημίας, όλοι μιλούσαν με όρους Ανοσολογίας, αναφερόμενοι στο ανοσοποιητικό σύστημα, παρ’ όλο που οι περισσότεροι μέχρι τότε δεν γνώριζαν ούτε καν την ύπαρξή του.

συγγραφέας, παρελθούσης χρήσεως γιατρός, με την πολυετή του πείρα και μελέτη, έχει εμπεδώσει τη σημαντική παρουσία και την ευεργετική δράση του ανοσοποιητικού τόσο, που τη μετατρέπει σε αφήγημα. Με απλό και κατανοητό τρόπο

μεταφέρει στον αναγνώστη έννοιες όπως: Ανοσία, λεμφοκύτταρα, Αντιγόνα, Αντισώματα, Φάρμακα, Συμπληρώματα διατροφής, Μικροβίωμα του εντέρου, Σύστημα συμπληρώματος, Ιντερφερόνες, Γαστρεντερικός σωλήνας, Ιοί και ιώσεις, Απολύμανση, Καθαριότητα, Αλλεργίες, Ηλιακή ακτινοβολία, Αυτοάνοσα, Καρκίνος, Ανοσοκαταστολή, HIV (AIDS), Ψυχοσωματικά, Άγχος, Ψυχισμός, Διατροφή, Πρωτεΐνες, Βιταμίνες, Ιχνοστοιχεία και Ίνες, Άσκηση, Μεταβολισμός, Παχυσαρκία, Ύπνος

και ανάπαυση, Αρχιτεκτονική του ύπνου, Ψυχαγωγία, Γέλιο και Διασκέδαση, Γήρας, Μακροζωία, «Το Πνεύμα της Ικαρίας» και διάφορα άλλα.

ISBN 978-618-205-478-9

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα

ΤΗλ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.eu www.ocelotos.eu

9 7 8 6 1 8 2 0 5 4 7 8 9