Stadsarchief viert 750 jaar AMSTERDAM

Op 27 oktober 2025 bestaat Amsterdam 750 jaar. En dat viert de stad groots, een jaar lang, van 27 oktober 2024 tot en met de daadwerkelijke verjaardag een jaar later. Uiteraard doet het Stadsarchief Amsterdam ook mee aan dit feest. We spraken met directeur Bert de Vries over de feestplannen.

et 750-jarig bestaan van Amsterdam bestaat uit meer dan 200 feestelijke activiteiten door de hele stad. Musicals, tentoonstellingen, sportevents, buurtactiviteiten, verhalen, leuke dingen voor kinderen en nog veel meer. Het Stadsarchief, dat de geschiedenis van Amsterdam herbergt, is een belangrijk onderdeel van de stad en dus ook van zijn verjaardagsfeest.

Zo wordt het Tolprivilege van Amsterdam bewaard in het Stadsarchief. Het is het oudste document waarin sprake is van Amsterdam en zijn bewoners. Bert legt uit:

“Op 27 oktober 1275 verleende Graaf Floris V van Holland een tolprivilege aan de enkele honderden bewoners van toenmalig Amsterdam. Het verleende privilege gaf Amsterdamse handelaren het recht om zonder het betalen van tol hun goederen door het Graafschap Holland te vervoeren. Dit recht had ook tot doel het Amstelland binnen de invloedssfeer van Floris V te krijgen. Het was voor Floris V een belangrijke stap in de uitbreiding van het grondgebied van zijn graafschap en de start van de groei van Amsterdam.”

Ontbijt voor jarige Amsterdammers

Vanaf 1892 wordt het tolprivilege bewaard in het gemeentearchief van Amsterdam. Het is al die tijd een onderdeel van de collectie gebleven. De afgelopen jaren werd het steeds tentoongesteld op de verjaardag van Amsterdam. Bert: “Op 27 oktober gaan we, tijdens een door ons georganiseerd ontbijt voor jarige Amsterdammers, een facsimile van het tolprivilege presenteren en daarna een jaarlang tentoonstellen. Het origineel, een teer stuk perkament, kan zo’n lange tentoonstelling namelijk niet aan.” Het jarigenontbijt, waarvoor zo’n honderd Amsterdammers uitgenodigd worden, zal een feestelijke bijeenkomst in het archief zijn. De burgemeester zal de jarigen toespreken en uiteraard stilstaan bij de verjaardag van de stad. Bert: “Ook wordt er dan een informatieboekje over het tolprivilege gepresenteerd.”

Expo Geboorte van de Stad

Een ander onderdeel van de viering van het archief wordt de expositie ‘De geboorte van de stad’. Deze expo zal volgend voorjaar geopend worden. Bert: “In 1275 was Amsterdam nog maar een dorp met 1000 inwoners. In onze expositie laten we de groei van de stad zien en de ontwikkeling die het heeft ondergaan. We staan stil bij belangrijke ontwikkelingen, zoals het ontstaan van de Zuiderzee en de opbloeiende handel, maar ook bij maatschappelijke thema’s die in die tijd speelden. Die thema’s proberen we te spiegelen aan de thema’s die nu in de stad spelen, zoals de zorg en de bereikbaarheid in de stad. In samenwerking met de dienst Archeologie stellen wij ook belangrijke grondvondsten tentoon.”

Canon van Amsterdam

Het Stadsarchief Amsterdam heeft inclusie en diversiteit hoog in het vaandel staan. Bert: “We willen een stadsarchief voor alle Amsterdammers zijn. Een van onze activiteiten om dit te bewerkstelligen, is het herzien van de Canon van Amsterdam. De canon geeft in vijftig korte hoofdstukken, ook wel vensters genoemd, een samenvatting van de geschiedenis van de stad. Deze is in 2008 samengesteld door een onafhankelijke commissie onder leiding van hoogleraar Nederlandse geschiedenis Piet de Rooy. De Amsterdamse bevolking kreeg een stem in de definitieve keuze van de vensters. In de aanloop naar 750 jaar Amsterdam herziet een nieuwe, divers samengestelde commissie samen met de huidige Amsterdamse bevolking de inhoud: in 2025 zal de nieuwe Canon van Amsterdam worden gepubliceerd.

De commissie gaat de herziening doen en wij gaan dan de canon verder beheren en zorgen dat hij actueel blijft. In onze Schatkamer wordt bovendien de vernieuwde canon tentoongesteld. De Schatkamer is de prachtige oude ondergrondse kluis van ABN AMRO, die voor ons in het gebouw gevestigd was.”

Museum Weesp

Naast directeur van het Stadsarchief Amsterdam is Bert ook directeur van Museum Weesp. Bert: “Met de fusie tussen de gemeente Weesp en de gemeente Amsterdam, is Museum Weesp onderdeel van het archief geworden. Het is een heel leuk klein museum in het monumentale stadhuis van Weesp. Pronkstuk van het museum is het Weesper porselein, het vroegste porselein van Nederland. De Amsterdamse koopman Gronsveld heeft in de 18de eeuw een porseleinfabriekje in Weesp neergezet. Dat fabriekje heeft er tien jaar gestaan en heeft heel bijzonder porselein geproduceerd.”

Met behulp van de medewerkers van het Stadsarchief wordt het museum verder geprofessionaliseerd, onder andere op het gebied van collectiebeheer. Bert: “En we organiseren er regelmatig exposities en andere leuke activiteiten. Uiteraard zal ook Museum Weesp te zijner tijd stilstaan bij de verjaardag van Amsterdam. Er zijn altijd relaties geweest tussen Amsterdam en Weesp.”

De toekomst

Wie denkt dat een archief saai is, heeft het mis. Zo is Stadsarchief Amsterdam continu bezig om op een aantrekkelijke manier zijn collectie gemakkelijk en breed toegankelijk te maken. Een belangrijke ontwikkeling hierbij is de digitalisering van de collectie. Bert: “Een goed voorbeeld is het project “Alle Amsterdamse Akten”. Wij bewaren namelijk alle notariële archieven van Amsterdam

vanaf 1585. Van de 17de en 18de eeuw hebben we iets van 3,5 kilometer aan notarieel archief. Dat is eigenlijk altijd een ontoegankelijk archief geweest; alle protocollen werden door de notarissen in dikke banden gebonden, waardoor het moeilijk is om er goed doorheen te bladeren. Inmiddels hebben we methodes gevonden om de banden te scannen, zonder de rollen uit elkaar te halen. Op deze manier kan alles online toegankelijk gemaakt worden. Ook kunnen we inmiddels door de computer handschriftherkenning laten uitvoeren, zodat de oude teksten naar de

taal van nu vertaald kunnen worden. Met de komst van kunstmatige intelligentie wordt het voor ons steeds makkelijker om het gehele archief toegankelijk te maken. Ik verwacht dan ook dat we in de nabije toekomst een veel meer uitgebreide geschiedenis van Amsterdam tot onze beschikking hebben!”

Meer informatie over Stadsarchief Amsterdam vind je op www.amsterdam.nl/ stadsarchief. Het bezoekadres van het archief is Vijzelstraat 32 in Amsterdam. <