1
Katarzyna Anna Fia³kowska
Polonistyczne peregrynacje. Arkusze maturalne z jêzyka polskiego Redaktor wydania:
Zdzis³aw G³owacki Redakcja techniczna, opracowanie graficzne i ³amanie:
Robert Ciechanowski, RC PRO
rcpro@to.onet.pl
Ilustracje:
Katarzyna Danielewska Korekta:
Iwona Cieœlak Projekt ok³adki:
Miros³aw G³odkowski, Zdzis³aw G³owacki Ksi¹¿ka jest zbiorem materia³ów pomocniczych maj¹cych na celu przygotowanie maturzystów do czêœci pisemnej egzaminu zewnêtrznego z jêzyka polskiego przeprowadzanego zgodnie z zasadami nowej matury, obowi¹zuj¹cymi od 2005 roku. Teksty do poziomu podstawowego (arkusz I) zosta³y wybrane z uwzglêdnieniem podstawy programowej. W poziomie rozszerzonym (arkusz II) znalaz³y siê utwory wykraczaj¹ce poza podstawê, których równie¿ mo¿na siê spodziewaæ na egzaminie maturalnym.
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Tutor” Wydanie I. Toruñ 2004 r.
Oficyna Wydawnicza „Tutor” 87-100 Toruñ, ul. Piskorskiej 7L, tel./fax (0-56) 65-999-55 Internetowa Ksiêgarnia Wysy³kowa: www.tutor.edu.pl Druk i oprawa: Toruñskie Zak³ady Graficzne „Zapolex” Sp. z o.o. ISBN 83-89563-13-4
2
Spis treœci Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Poziom podstawowy Przyk³ad 1.
Poziom podstawowy (arkusz I)
¯egnajcie wyspy!, Czes³aw Mi³osz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Obraz króla i szlachcica w satyrze Do króla — dokonaj interpretacji wiersza I. Krasickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Œmieræ a los ¿yj¹cych — interpretacja wiersza Kot w pustym mieszkaniu Wis³awy Szymborskiej . . . . . . . . 15 Modele odpowiedzi i schematy oceniania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Przyk³ad 2.
Poziom podstawowy (arkusz I)
Œmieræ bez pogrzebu, Igor T. Miecik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Modlitwa tu³acza — rozwiñ temat na podstawie wierszy Moja piosnka (II) C.K. Norwida i Hymn (Smutno mi, Bo¿e) J. S³owackiego . . . . . . . . 29 Dwa sposoby literackiego kreowania heroizmu — interpretacja porównawcza fragmentów Nad Niemnem E. Orzeszkowej . . . . . . . 32 Modele odpowiedzi i schematy oceniania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Przyk³ad 3.
Poziom podstawowy (arkusz I)
Olimpijskie zabawy, Czes³aw Mi³osz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Obywatelska i patriotyczna refleksja w wierszach W. Potockiego — rozwiñ temat w oparciu o utwory Nierz¹dem Polska stoi oraz Pospolite ruszenie . . . . . . . . . . . . 46 Obraz wsi i jej mieszkañców w literaturze — analiza i interpretacja porównawcza fragmentów Ch³opów W. Reymonta i Ferdydurke W. Gombrowicza . . . . . . . . . . . 48 Modele odpowiedzi i schematy oceniania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3
Przyk³ad 4.
Poziom podstawowy (arkusz I)
Taneczny implant, M. £ukaszewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Odwo³uj¹c siê do wybranych fragmentów Potopu i znajomoœci ca³ego dzie³a oraz kreacji Kmicica i Radziwi³³a, wyjaœnij istotê manipulacji jêzykowej . . . . . . . . . 64 Uniwersalnoœæ poezji — rozwiñ temat dokonuj¹c interpretacji i analizy wiersza J. Tuwima Rzecz Czarnoleska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Modele odpowiedzi i schematy oceniania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Przyk³ad 5.
Poziom podstawowy (arkusz I)
Rzymski profil, Z. Pietrasik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Motyw danse macabre w œredniowieczu i wspó³czeœnie — porównaj kreacje œmierci zawarte w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze œmierci¹ oraz w Wywiadzie M. Bia³oszewskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 O ró¿nych sposobach umierania w czasach nieheroicznych — rozwiñ temat w oparciu o fragmenty Zd¹¿yæ przed Panem Bogiem H. Krall . . . . . . . . . . . . . . . 87 Modele odpowiedzi i schematy oceniania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Przyk³ad 6.
Poziom podstawowy (arkusz I)
Dwie nogi i koniec, K. Janowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Dwa sposoby prezentacji tytu³owej bohaterki — rozwiñ temat w oparciu o wybrane fragmenty Po¿egnania z Mari¹ T. Borowskiego . . . . . . . . . . 104 S³ów kilka o poecie — dokonaj interpretacji porównawczej wierszy T. Ró¿ewicza Kto jest poet¹ oraz Przyszli ¿eby zobaczyæ poetê . . . . . . . . . 105 Modele odpowiedzi i schematy oceniania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Poziom rozszerzony Przyk³ad 1.
Poziom rozszerzony (arkusz II)
Analiza i interpretacja wiersza Wis³awy Szymborskiej Przy winie . . . . . . . . . . . . 116 Patriotyzm w obliczu wojny — przedstaw tê postawê, wykorzystuj¹c fragment powieœci Henryka Sienkiewicza Ogniem i mieczem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Modele odpowiedzi i schematy oceniania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
4
Przyk³ad 2.
Poziom rozszerzony (arkusz II)
Analiza i interpretacja porównawcza Trenu X Jana Kochanowskiego i wiersza Urszula Kochanowska Boles³awa Leœmiana . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Cz³owiek pod w³adz¹ despotyzmu. Przedstaw problem, wykorzystuj¹c opowiadanie Antoniego Czechowa Kameleon . . . . . . . . . . . . . . 128 Modele odpowiedzi i schematy oceniania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 Przyk³ad 3.
Poziom rozszerzony (arkusz II)
Analiza i interpretacja wiersza Konstantego Ildefonsa Ga³czyñskiego Serwus, madonna . . 139 Wartoœæ pieniêdzy. Zrealizuj zagadnienie, wykorzystuj¹c fragmenty powieœci Stefana ¯eromskiego Wierna rzeka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 Modele odpowiedzi i schematy oceniania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Przyk³ad 4.
Poziom rozszerzony (arkusz II)
Analiza i interpretacja wiersza S. Grochowiaka Modlitwa . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Spo³eczne podzia³y. Zrealizuj temat, wykorzystuj¹c fragment powieœci Honoriusza Balzaca Ojciec Goriot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Modele odpowiedzi i schematy oceniania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Przyk³ad 5.
Poziom rozszerzony (arkusz II)
Analiza i interpretacja wiersza E. Stachury Wêdrówk¹ ¿ycie jest cz³owieka . . . . . . . 159 Rola sztuki i artysty. Porównaj pogl¹dy Stanis³awa Przybyszewskiego zawarte we fragmentach Confiteora i ks. Józefa Tischnera w eseju Sztuka . . . . . . . . . 160 Modele odpowiedzi i schematy oceniania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Przyk³ad 6.
Poziom rozszerzony (arkusz II)
Analiza i interpretacja wiersza Adama Asnyka Do m³odych . . . . . . . . . . . . . . . 170 Od marmuru do dzie³a sztuki. Na podstawie fragmentów powieœci Irvinga Stone Udrêka i ekstaza przedstaw etapy twórczego myœlenia o rzeŸbie . . . . . . . . . . . . 171 Modele odpowiedzi i schematy oceniania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
5
Informacja o autorce Katarzyna Anna Fia³kowska jest absolwentk¹ Wydzia³u Humanistycznego (kierunek filologia polska) Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu. Jest polonistk¹ w I LO im. Miko³aja Kopernika w Toruniu; w 2002 roku uzyska³a stopieñ nauczyciela dyplomowanego. Od 2000 roku jest egzaminatorem Centralnej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie. Oprócz pracy dydaktycznej zajmuje siê tak¿e konstruowaniem skorelowanych programów edukacyjnych. Jest autork¹ wielu publikacji edukacyjnych dotycz¹cych jêzyka polskiego oraz problemów wychowawczych w pracy z m³odzie¿¹. Oprócz literatury i nauki o jêzyku interesuje siê teatrem, dramatem i filmem XX wieku. W wolnych chwilach siêga po dobr¹ ksi¹¿kê, lubi d³ugie spacery z córk¹ i z psem, a w czasie wakacji s³oneczn¹, nadba³tyck¹ pla¿ê i szum morza.
6
Wstêp Peregrynacje polonistyczne to zbiór materia³ów pomocniczych dla uczniów przygotowuj¹cych siê do nowej formy matury, która bêdzie obowi¹zywa³a od 2005 roku. Z tego opracowania mog¹ tak¿e korzystaæ nauczyciele poloniœci, którzy zechc¹ wprowadziæ przyk³ady tu prezentowane do swoich æwiczeñ. Egzamin maturalny z jêzyka polskiego sk³ada siê z czêœci ustnej oraz z czêœci pisemnej. Ksi¹¿ka ta jest zbiorem æwiczeñ, które maj¹ pomóc w przygotowaniu siê do czêœci pisemnej egzaminu zewnêtrznego z jêzyka polskiego. Czêœæ pisemna egzaminu dzieli siê na: 1. egzamin sprawdzaj¹cy rozumienie czytanego tekstu i umiejêtnoœæ pisania w³asnego tekstu na poziomie podstawowym; 2. egzamin sprawdzaj¹cy umiejêtnoœæ pisania w³asnego tekstu na poziomie rozszerzonym. Teksty do poziomu podstawowego (arkusz I) wybra³am z uwzglêdnieniem podstawy programowej. W poziomie rozszerzonym (arkusz II) znalaz³y siê utwory wykraczaj¹ce poza podstawê, gdy¿ takich nale¿y siê spodziewaæ w tej czêœci egzaminu maturalnego. W modelach odpowiedzi podane s¹ interpretacje fragmentów dzie³ lub wierszy, które wybra³am do zadañ. Obok has³a „rozwiniêcie tematu” jest informacja o maksymalnej liczbie punktów, jak¹ mo¿na uzyskaæ. W rozwiniêciu zaœ, proponowanym przeze mnie, tych punktów jest wiêcej. Przewidujê, ¿e dany tekst mo¿na interpretowaæ zgodnie z tematem, bior¹c pod uwagê ró¿ne aspekty dzie³a. Ufam, ¿e ten zbiór æwiczeñ spe³ni oczekiwania uczniów i nauczycieli polonistów. Autorka
7
Poziom podstawowy
1.
ÂŻegnajcie wyspy!
8
Poziom podstawowy (arkusz I)
Przyk³ad 1.
Czêœæ I — rozumienie czytanego tekstu Przeczytaj uwa¿nie tekst, a nastêpnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko w³asnymi s³owami. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteœ proszony.1 ¯egnajcie wyspy! Czes³aw Mi³osz
Na³adowane poezj¹ s³owo wyspa wabi, przyci¹ga, obiecuje. Wyspa tajemnicza Jules Verne’a to dobry tytu³, tylko ¿e ka¿da wyspa jest tajemnicza. Nawet dla ¿eglarskich, wyspiarskich Greków — przygody Odyseusza to przecie¿ wêdrówka od wyspy do wyspy, a ka¿da ma swoj¹ osobliwoœæ. Jedna jest zamieszkana przez cyklopów, inna jest siedzib¹ boga wiatrów, Eola, wyspa Aiaia nale¿y do bogini Kirke, zdolnej zamieniaæ ludzi w wieprze, na Thrinakii pas¹ siê wo³y boga Heliosa. Odyseusz wreszcie trafia na Ogyggiê, posiad³oœæ nimfy Kalypso, która tak sobie w nim upodoba³a, ¿e trzyma go przez siedem lat i ofiarowuje mu nieœmiertelnoœæ, ale wêdrowiec têskni do swojej rodzinnej wyspy, Itaki, i od nieœmiertelnej nimfy woli œmierteln¹ ma³¿onkê Penelopê. Los jego odmienia siê, kiedy wreszcie l¹duje na wyspie króla Feaków — wed³ug podañ mia³a to byæ Korkyra, czyli Korfu. Bêd¹c na Korfu, ja, przybysz z pó³nocy, odwiedzi³em zatoczkê, do której ostatkiem si³ mia³ dop³yn¹æ, ju¿ bez swojej tratwy, Odyseusz. Rzeki, w której pra³a bieliznê królewna Nauzykaa, nie znalaz³em. 2. W œwiadomoœci kulturalnej Europejczyków dzia³a mit Wysp Szczêœliwych, byæ mo¿e dlatego ponêtnych, ¿e oddzielonych wod¹ od historii. Arystokraci i ich damy ca³kiem chyba w porê, tu¿ przed Rewolucj¹, wybrali podró¿ na obrazie Watteau Odjazd na Cyterê, czyli na wyspê Afrodyty. Ale idealne spo³eczeñstwo równie¿ umieszczano na wyspie, jak to zrobi³ Tomasz Morus, nazywaj¹c j¹ utopi¹, a te¿ Krasicki, u którego wyspa nazywa siê Nippu. Tylko na wyspie móg³ odprawiaæ swoje czary Prospero w Burzy Szekspira, i tylko tam znaki w jego czarodziejskiej ksiêdze dawa³y mu w³adzê nad s³u¿¹cymi mu Arielem i Kalibanem. Potê¿ny odzew uczuciowy znaj1.
1
Tekst poleceñ z: Informator maturzysty od 2005 roku z jêzyka polskiego.
9
10
Katarzyna Anna Fia³kowska
dowa³a, pocz¹wszy od Robinsona Crusoe, wyspa bezludna — po¿¹dana przez ka¿dego, komu ludzkoœæ zanadto da³a siê we znaki. Na wyspach chowali swoje skarby piraci. Wyspê skarbów Stevensona pokazuj¹ jako niedu¿¹ wysepkê w archipelagu brytyjskich Virgin Islands. Tu¿ ko³o trochê wiêkszej, Tortoli. W ci¹gu ostatnich paru stuleci dojrzewa te¿ mit beztroskiego ¿ycia prymitywnych mieszkañców wysp: palmy, s³oñce, niebieskie morze, czego chcieæ wiêcej. Przyczyni³ siê do tego amerykañski pisarz Herman Melville, który w m³odoœci, bêd¹c marynarzem na statku wielorybniczym, zdezerterowa³ i przez kilka miesiêcy ¿y³ szczêœliwie wœród ³agodnych kanibali na wyspie w archipelagu Marquezów. Powieœæ, w dwudziestym wieku filmy (pamiêtam Bia³e cienie!), wykorzystuj¹ trochê maœlane têsknoty, które doczeka³y siê te¿ parodii: „Na dalekich wyspach Fid¿i albo Hawajach/ Na Samoa albo Isle de Cook/ Mieszka³ dzielny kapitan Papaway/ Gryz³ orzechy i Murzynów t³uk³”. (Sk¹d to? Nikt chyba nie zgadnie). 3. A¿ wreszcie wyspy obj¹³ w posiadanie wielki biznes turystyczny, rozpowszechniaj¹c ponêtne broszury. Na drug¹ po³owê stulecia przypada najwiêksze chyba nasilenie podró¿y do wielkich miêdzynarodowych hoteli, które na wyspach pobudowano. Chyba to siê ju¿ przesili³o albo nied³ugo przesili, je¿eli s¹dziæ po tym, czym szybko staj¹ siê te kawa³ki l¹du. Zdarzy³o mi siê byæ w œrodku ruchu ulicznego w godzinie szczytu na jednej z wysp francuskich Antyli. Nie lepiej ni¿ w Pary¿u. (Cz. Mi³osz, ¯egnajcie wyspy, [w:] Piesek przydro¿ny, Znak, Kraków 1997) Zadania do tekstu 1. Wypisz nazwy wysp pojawiaj¹ce siê w artykule oraz ich mieszkañców. 2. Z jakim przymiotnikiem autor artyku³u zestawia rzeczownik „wyspa”? Wyjaœnij, jak rozumiesz to okreœlenie. 3. Kto jest bohaterem 1. akapitu? Sk¹d znasz tê postaæ? 4. Jak okreœla siebie autor? Dlaczego? 5. Czego szuka³ na Korfu Cz. Mi³osz? Co znalaz³? Co okaza³o siê legend¹? 6. Jak rozumiesz zdanie: „W œwiadomoœci kulturalnej Europejczyków dzia³a mit Wysp Szczêœliwych (...)”. 7. Co sta³o siê z arystokracj¹ i damami przed rewolucj¹? Jak zosta³o to przedstawione w sztuce? 8. W akapicie 2. padaj¹ tytu³y lub nazwiska autorów, którzy wykorzystali w swojej twórczoœci motyw wyspy. Wymieñ te nazwiska oraz tytu³y ksi¹¿ek.
10
Arkusze maturalne z jêzyka polskiego
11
9. Z jakich przyczyn pisarze wy¿ej wymienieni i inni, Tobie znani, umieszczaj¹ akcjê swych utworów na wyspach? Podaj dwie przyczyny — w odpowiedzi wykorzystaj akapit 2. 10. Jaki mit kszta³tuje siê „w ci¹gu ostatnich paru stuleci”? Scharakteryzuj go. 11. Opisz przygodê Hermana Melville’a. 12. Co dotknê³o wyspy w drugiej po³owie stulecia? 13. Jak dziœ wygl¹daj¹ Wyspy Szczêœliwe? Kto na nich panuje? 14. W kontekœcie ca³ego eseju i akapitu 3. wyjaœnij znaczenie tytu³u. Z jakim zjawiskiem, zwi¹zanym z wyspami, ¿egna siê autor?
Czêœæ II — pisanie w³asnego tekstu Temat 1. Obraz króla i szlachcica w satyrze Do króla — dokonaj interpretacji
wiersza I. Krasickiego Do króla Ignacy Krasicki (fragmenty)
Im wy¿ej, tym widoczniej2. Chwale lub naganie Podpadaj¹ królowie, najjaœniejszy panie! Satyra prawdê mówi, wzglêdów siê wyrzeka. Wielbi urz¹d, czci króla, lecz s¹dzi cz³owieka. Gdy wiêc ganiê zdro¿noœci i zdania mniej baczne3, Pozwolisz, moœci królu, ¿e od ciebie zacznê. Jesteœ królem, a czemu nie królewskim synem4? To niedobrze; krew pañska jest zaszczyt przed gminem5. Kto siê w zamku urodzi³, niech ten w zamku siedzi; 2
im wy¿ej, tym widoczniej — im kto wy¿ej wyniesiony w spo³ecznej hierarchii, tym uwa¿niej obserwowany.
3
mniej baczne — pochopne, nierozwa¿ne.
4
nie królewskim synem — Poniatowski by³ synem kasztelana krakowskiego.
5
gminem — tu: ogó³ szlachty
11
12
Katarzyna Anna Fia³kowska
Z tegoæ powodu nasi szczêœliwi s¹siedzi. Bo natura na rz¹dczych pokoleniach6 zna siê: Inszym powietrzem ¿ywi siê, insz¹ straw¹ pasie. St¹d rozum bez nauki, st¹d bieg³oœæ bez pracy; M¹drzy, rz¹dni, wspaniali, mocarze junacy — Wszystko im ³atwo idzie, a chocia¿by który Odstrychn¹³7 siê na moment od swojej natury Znowu siê do niej wróci, a dobrym koniecznie Byæ musi i szacownym w potomnoœci wiecznie. (...) Tyœ królem, czemu nie ja? Mówi¹c miêdzy nami, Ja siê nie bêdê chwali³, ale przymiotami Niez³ymi zaszczycam. Jestem Polak rodem, A do tego i szlachcic, a choæbym i miodem Szynkowa³, tak jak niegdyœ ów bartnik w Kruszwicy8, Czemu¿ bym nie móg³ osieœæ na twej stolicy? Jesteœ królem — a by³eœ przedtem moœci panem9; To grzech nieodpuszczony. Ka¿demu, który stanem Przedtem siê z tob¹ równa³, a teraz czciæ musi, Nim powie: „najjaœniejszy”, pierwej siê zakrztusi; I choæ siê przyzwyczai³, przecie¿ go to ³echce: Usty ciê czci, a sercem szanowaæ ciê nie chce. (...) Zaw¿dy to lepiej by³o, kiedy cudzy10 rz¹dzi³. Czyñ, co mo¿esz, i dzie³mi s¹siadów zadziwiaj, Szczep nauki, wznoœ handel i kraj uszczêœliwiaj — Choæ wiedz¹, chocia¿ czuj¹, ¿eœ jest tronu godny, Nie masz chrztu, co by zmaza³ twój grzech pierworodny11. (...) le to wiêc, ¿eœ jest Polak; Ÿle, ¿eœ nie przychodzieñ; To gorsza (luboæ, prawda, poprawiasz siê co dzieñ) — Przecie¿ muszê wymówiæ, wybacz, ¿e nie pieszczê — Powiem wiêc bez ogródki: oto m³odyœ jeszcze. Piêknie¿ to, gdy na tronie sêdziwoœæ siê mieœci; 6
rz¹dczych pokoleniach — dynastiach panuj¹cych.
7
odstrychn¹³ — odszed³, odst¹pi³.
8
bartnik w Kruszwicy — legendarny Piast.
9
moœci pan — skrót tytu³u grzecznoœciowego „mi³oœciwy pan”, przys³uguj¹cy ka¿demu szlachcicowi.
10
cudzy — obcy, z obcej dynastii.
11
grzech pierworodny — tzn. szlacheckie, a nie królewskie pochodzenie króla.
12
Arkusze maturalne z jêzyka polskiego
13
Tyœ nañ wst¹pi³ maj¹c lat tylko trzydzieœci12, Bez siwizny, bez zmarszczków: zaka³13 to nie lada. Wszak siwizna zwyczajnie talenta posiada, Wszak w zmarszczkach rozum mieszka, a gdzie broda siwa, Tam wszelka doskona³oœæ zwyczajnie przebywa. (...) To ju¿ trzy, com ci w oczy wyrzuci³, przywary. A czwarta jaka bêdzie, mi³oœciwy panie? O sposobie rz¹dzenia niedobre masz zdanie. Król nie cz³owiek. To prawda, a ty nie wiesz o tym; Wszystko ci siê coœ marzy o tym wieku z³otym14. Nie wierz bajkom! B¹dŸ takim, jacy byli drudzy. Po co tobie przyjació³? Niech ciê wielbi¹ s³udzy. Chcesz, aby ciê kochali? Niech siê raczej boj¹. Có¿eœ zyska³ dobroci¹, ³agodnoœci¹ twoj¹? Zdzieraj, a bêdziesz mo¿nym, gnê, a bêdziesz wielkim; Trwale siê ubezpieczysz. (...) Ksiêgi lubisz i w ludziach kochasz siê uczonych, I to Ÿle. Porzuæ mêdrków zaba³amuconych. ¯aden siê naród ksiêg¹ w moc nie przysposobi³: M¹dry przedysputowa³, ale g³upi pobi³. (...) (I. Krasicki, Do króla, [w:] Antologia poezji polskiej od œredniowiecza do romantyzmu, Wyd. Kram, Warszawa 1993)
Temat 2. Œmieræ a los ¿yj¹cych — interpretacja wiersza Kot w pustym mieszka-
niu Wis³awy Szymborskiej Kot w pustym mieszkaniu Wis³awa Szymborska
Umrzeæ — tego nie robi siê kotu. Bo co ma pocz¹æ kot w pustym mieszkaniu. Wdrapywaæ siê na œciany. 12
lat trzydzieœci — w momencie elekcji w 1764 r. Poniatowski mia³ 32 lata.
13
zaka³ — wada.
14
wiek z³oty — Poniatowski pragn¹³, aby jego rz¹dy by³y „z³otym wiekiem” kultury polskiej.
13
14
Katarzyna Anna Fia³kowska
Ocieraæ miêdzy meblami. Nic niby tu niezmienione, a jednak pozamieniane. Niby nieprzesuniête, a jednak porozsuwane. I wieczorami lampa ju¿ nie œwieci. S³ychaæ kroki na schodach, ale nie te. Rêka, co k³adzie rybê na talerzyk, tak¿e nie ta, co k³ad³a. Coœ siê tu nie zaczyna w swojej zwyk³ej porze. Coœ siê tu nie odbywa jak powinno. Ktoœ tutaj by³ i by³, a potem nagle znikn¹³ i uporczywie go nie ma. Do wszystkich szaf siê zajrza³o. Przez pó³ki przebieg³o. Wcisnê³o siê pod dywan i sprawdzi³o. Nawet z³ama³o zakaz i rozrzuci³o papiery. Co wiêcej jest do zrobienia. spaæ i czekaæ. Niech no on tylko wróci, niech no siê poka¿e. Ju¿ on siê dowie, ¿e tak z kotem nie mo¿na. Bêdzie siê sz³o w jego stronê jakby siê wcale nie chcia³o, pomalutku, na bardzo obra¿onych ³apach. I ¿adnych skoków pisków na pocz¹tek. (W. Szymborska, Kot w pustym mieszkaniu, [w:] Jêzyk polski. Podrêcznik do jêzyka polskiego, Wyd. Znak, Kraków 2002)
14
15
Arkusze maturalne z jêzyka polskiego
MODELE ODPOWIEDZI I SCHEMATY OCENIANIA Zadanie sprawdzaj¹ce rozumienie czytanego tekstu — ¯egnajcie wyspy.
Model zawiera przewidywane odpowiedzi. Odpowiedzi ucznia mog¹ przybieraæ ró¿n¹ formê jêzykow¹, ale ich sens musi byæ synonimiczny wobec modelu. Oceniaj¹c pracê ucznia, nale¿y stosowaæ punktacjê z modelu. Uwaga: za pe³n¹ odpowiedŸ przyznaje siê maksymaln¹ liczbê punktów, za niepe³n¹ — wskazan¹ w rubryce „punkty cz¹stkowe”. Nie nale¿y przyznawaæ po³ówek punktów. Za brak odpowiedzi lub odpowiedŸ b³êdn¹ nie przyznaje siê punktów15.
Nr zadania 1.
15
Odpowiedzi
np. l
wyspa Aiaia — bogini Kirke,
l
wyspa Itaka — Penelopa,
l
wyspa Ogyggia — nimfa Kalypso,
l
wyspa Korkyra (Korfu) — król Feaków,
l
wyspa Cytra — Afrodyta
MaksyPunkty malna cz¹stliczba kowe punktów 1
0
2.
szczêœliwe; np. To okreœlenie sk³ania do myœlenia, ¿e wyspa jako miejsce jest czymœ dobrym dla jej mieszkañców. Wyspê szczêœliw¹ mo¿na porównaæ do takich krain jak Arkadia czy Eden.
2
1
3.
Odyseusz; np. epos Homera Iliada — tu Odys by³ opisany jako dzielny wojownik oraz autor „konia trojañskiego”; epos Homera Odyseja — tu zaœ ukazana by³a wêdrówka Odysa do ojczyzny i przygody podczas tej wêdrówki.
2
1
4.
przybysz z pó³nocy; np. Cz. Mi³osz to polski poeta, prozaik i historyk literatury. Nazywa siebie w ten sposób, gdy¿ znalaz³szy siê na Korfu, czuje siê cz³owiekiem pó³nocy, tzn. innego klimatu, innej kultury.
2
1
5.
np. Szuka³ rzeki, w której królewna Nauzykaa pra³a bieliznê. To jednak historia nale¿¹ca do legend. Autor znalaz³ zatoczkê, do której dop³yn¹³ Odyseusz, nie korzystaj¹c z tratwy.
1
0
6.
np. Wyspa jako miejsce wyodrêbnione, bezpieczne, wolne od trosk dnia codziennego, beztroskie.
1
0
Tekst z: Informator maturalny od 2005 roku z jêzyka polskiego.
15
16
Katarzyna Anna Fia³kowska
Nr zadania
MaksyPunkty malna cz¹stliczba kowe punktów
Odpowiedzi
7.
np. Podró¿owali. Przedstawia to obraz Watteau Odjazd na Cyterê.
1
0
8.
np.
2
1
2
1
l
l
9.
Tomasz Morus — Utopia, Ignacy Kracicki — Miko³aja Doœwiadczyñskiego przypadki,
l
William Szekspir — Burza,
l
Daniel Defoe — Robinson Crusoe,
l
Steven Stevenson — Wyspa skarbów,
l
Melville Herman — Moby Dick, czyli Bia³y Wieloryb
np. l
ucieczka przed zawirowaniami historycznymi,
l
zmêczenie cywilizacj¹,
l
kryjówka dla cennych rzeczy, ukrycie skarbu,
l
beztroskie ¿ycie
10.
np. Powsta³ mit szczêœliwego ¿ycia rdzennych mieszkañców wysp, którzy egzystuj¹ wœród palm, ciesz¹ siê s³oñcem i morzem. Ich ¿ycie wydaje siê obserwatorowi z zewn¹trz beztroskie i bezstresowe.
1
0
11.
np. H. Melville pracuje jako m³ody ch³opak na statku wielorybniczym. Ucieka z niego i przez jakiœ czas ¿yje beztrosko na wyspie w archipelagu Marquezów, wœród kanibali.
1
0
12.
np. boom cywilizacji
1
0
13.
np. Dziœ Wyspy Szczêœliwe to baza hotelowo-turystyczna. Wyspy zosta³y niepodzielnie opanowane przez biznes turystyczny.
1
0
14.
np. Autor ¿egna siê z mitem wysp bezludnych, zapomnianych przez ludzi, na których mo¿na by³o, w przesz³oœci, odetchn¹æ „dzikim” powietrzem i spojrzeæ na „nieujawnion¹” przyrodê.
2
1
Razem
20
16