Περίληψη
Γνωριμία με τις διοξίνες Το 2016 αποκαλύπτεται ότι η τσιμεντοβιομηχανία της ΑΓΕΤ που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το Βόλο, έχει πάρει άδεια από το υπουργείο να καύσει σημαντικές ποσότητες απορριματογενών καυσίμων (RDF και άλλα εναλλακτικά καύσιμα). Η παρούσα εργασία προσπαθεί να οριοθετήσει το πρόβλημα στις πραγματικές του διαστάσεις. Διερευνώνται οι συνέπειες που αυτό μπορεί να έχει, για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία στην ευρύτερη περιοχή.
Περιβαλλοντική Πρωτοβουλία Μαγνησίας Βόλος, Μάιος 2017
Η εργασία στην ιστοσελίδα: www.oikoen.gr
1/28
Διοξίνες: τι είναι Τι είναι οι διοξίνες Είναι γενικός όρος ομάδας οργανικών ενώσεων, που περιλαμβάνει συγγενείς κατηγορίες πολυχλωριωμένων χημικών ενώσεων του άνθρακα και του χλωρίου - διβενζοδιοξίνες, διβενζοφουράνια, διφαινύλια.
Οι διοξίνες δεν έχουν κοινές χρήσεις. Παράγονται σε πολύ μικρή κλίμακα για ειδικές χρήσεις στη χημεία και στην τοξικολογία, αλλά κυρίως παράγονται ως ανεπιθύμητα παραπροϊόντα σε διάφορες βιομηχανίες όπως η λεύκανση του χαρτιού, η παραγωγή αγροχημικών, και οι διάφορες διαδικασίες καύσης/ανάφλεξης/πυρόλυσης/αποτέφρωσης απορριμμάτων (combustion = καύση). Με την ονομασία διοξίνη (στον ενικό) συνήθως εννοείται η 2,3,7,8-τετραχλωροδιβενζο-p-διοξίνη (2,3,7,8-TCDD ή απλά TCDD), η τοξικότερη από όλες τις διοξίνες. Έχει χαρακτηρισθεί εξαιρετικά καρκινογόνος από τον Διεθνή Οργανισμό Ερευνών του Καρκίνου, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (International Agency for Research on Cancer, IARC, World Health Organization) και άλλους αξιόπιστους διεθνείς οργανισμούς υγείας. Οι διοξίνες είναι εξαιρετικά τοξικές και καρκινογόνες ουσίες και είναι άχρωμες, άοσμες και άγευστες. Διαλανθάνουν πλήρως των αισθήσεών μας και περνούν εντελώς απαρατήρητες. Όπως θα δούμε, στην κυριολεξία πρόκειται για σιωπηλούς δολοφόνους της ζωής και χαρακτηρίζονται ως "ουσίες-νίντζα που όταν τις ανιχνεύσεις είναι αργά".
2/28
Βιολογικές επιδράσεις Βιολογικές επιδράσεις και καρκινογένεση Οι διοξίνες έχουν τρία βασικά χαρακτηριστικά. Χαρακτηρίζονται ως: -εξαιρετικά τοξικές, -εξαιρετικά καρκινονόνες, -εξαιρετικά ανθεκτικές στην αποικοδόμηση. Προκαλούν ευρύ φάσμα σοβαρών τοξικών συμπτωμάτων σε όλους τους ζωικούς οργανισμούς: -ηπατοτοξικότητα -καταστροφή του ανοσοποιητικού συστήματος -καρκινογενέσεις -μεταλλάξεις (κληρονομήσιμες μέσω του αναπαραγωγικού) -τερατογενέσεις -προσβολή του ενδοκρινικού/ορμονικού συστήματος -προσβολή νευρικού συστήματος -προσβολή αναπαραγωγικού συστήματος -προσβολή της νοημοσύνης/συμπεριφοράς. Οι πλέον κρίσιμες επιδράσεις παρατηρήθηκαν σε δοσολογίες ανάλογες (ανά κιλό σωματικού βάρους) με του ανθρώπου. Συγκεκριμένα από πειράματα προέκυψαν: -τερατογενέσεις σε τρωκτικά, πουλιά, ψάρια. -καρκίνοι σε τρωκτικά, ψάρια. -ηπατοτοξικότητα σε τρωκτικά, πουλιά, ψάρια. -ενδοκρινικές διαταραχές σε τρωκτικά, ψάρια. -ανοσοκαταστολή σε τρωκτικά και ψάρια. -καρδιοαγγειακά προβλήματα, διαβήτης -"θηλυκοποίηση" δηλ. μειωμένο σπέρμα σε πολλά είδη ζωικών οργανισμών, ενδομητρίωση και ενίσχυση θηλυκών χαρακτηριστικών. Βιοχημικές έρευνες έχουν δείξει ότι οι διοξίνες δρουν ως περιβαλλοντικές ορμόνες, ενώ ως ενδοκρινικοί διαταράκτες προκαλούν καρκίνους σε: -προστάτη, -μαστούς, -όρχεις, -θυρεοειδή. Διαπερνούν τη μεμβράνη των κυττάρων και αλλάζουν τη δράση των γονιδίων. Διαπερνούν τον πλακούντα και προκαλούν στο έμβρυο κρυψορχία, υποσπαδία, ολιγοσπερμία. 3/28
Οι διοξίνες δεν διαλύονται στο νερό, αλλά είναι λιποδιαλυτές. Επικάθονται στα φυτά, και εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα με τα ζώα. Λόγω της λιποδιαλυτότητας συσσωρεύονται στους μύες και λιπώδεις ιστούς των ζώων, δηλ. στο κρέας και στο γάλα. Στη συνέχεια συσσωρεύονται σε ακόμα μεγαλύτερες συγκεντρώσεις στον άνθρωπο, καταλήγοντας εντός του σε μεγάλες αναλογίες, επειδή δεν αποβάλλονται (ως λιποδιαλυτές) και μένουν ακόμη και μετά τον θάνατο. Το μητρικό γάλα συνιστά την ισχυρότερη πηγή πρόσληψης διοξινών κατά την παιδική ηλικία κατά τον μητρικό θηλασμό.
4/28
Τοξικότητα Η τοξικότητα των διοξινών Οι διοξίνες μαζί με τα φουράνια και τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCBs) είναι οι πιο τοξικές χημικές ουσίες που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος και οι πιο επικίνδυνες για όλους τους ζωικούς οργανισμούς. Η κύρια πηγή έκλυσης διοξινών είναι τα καιόμενα απορρίμματα. Η πλέον επικίνδυνη ένωση της οικογένειας είναι η 2,3,7,8-τετραχλωροδιβενζο-p-διοξίνη (TCDD). Η διοξίνη παράγεται όπου υπάρχει ταυτόχρονη παρουσία οργανικού άνθρακα (C) και οργανικού χλωρίου (Cl) σε έντονες χημικές διεργασίες. Λέγεται ότι ο Θεός έδωσε στον Διάβολο το δικαίωμα να δημιουργήσει ένα χημικό στοιχείο, και αυτός έκανε το χλώριο. Από την παραγωγή χλωρίου και χλωριωμένων πλαστικών (PVC) μέχρι την όποια καύση αποβλήτων που περιέχουν χλωροπαράγωγα, παράγονται διοξίνες. Oι διοξίνες και τα PCB ανήκουν στην κατηγορία των ανθεκτικών ή έμμονων οργανικών ρύπων (Persistent Organic Pollutants, POPs), οι οποίοι δύσκολα υπόκεινται σε χημική και βιολογική διάσπαση, με αποτέλεσμα να παραμένουν στο περιβάλλον και να συσσωρεύονται στην τροφική αλυσίδα ζώων και ανθρώπων. Διοξίνες και PCB εντάσσονται στην κακόφημη "βρώμικη δωδεκάδα" (dirty dozen). Σε μελέτη της ΕΡΑ των ΗΠΑ το 1995 (US EPA, Re-Evaluating Dioxin, 1995), η διοξίνη του τσιγάρου χαρακτηρίστηκε ως "understudied" και "ανθρωπογενής δηλ. ουσία η οποία δεν υπάρχει στη φύση". Αποδείχθηκε όμως ότι σε κάθε διαδικασία καύσης, από τις πυρκαγιές μέχρι τον καπνό του τσιγάρου, εκλύεται διοξίνη. Οι διοξίνες σε απειροελάχιστες συγκεντρώσεις δρουν τοξικά σε δοσολογίες της τάξης μερικών τρισεκατομμυριοστών του γραμμαρίου (picogram).
gram/1000 = milligram, /1000 = microgram, /1000 = nanogram, /1000 = picogram Οι συγκεντρώσεις αυτές είναι τόσο μικρές που μπορούμε μεν να τις περιγράψουμε με μαθηματικό τρόπο, αλλά το μυαλό μας δεν μπορεί να τις συλλάβει. 1 picogram προκύπτει εάν διαιρέσουμε το 5/28
γραμμάριο σε ένα εκατομμύριο μέρη και αυτό πάλι σε ένα εκατομμύριο μέρη. 1 picogram σημαίνει ότι μία σταγόνα νερού διαλύεται σε 20 πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων.
Το πλέον σοβαρό πρόβλημα που έχουμε με τις διοξίνες αφορά τη διατροφή μας. Στην Ευρώπη έχουν ξεσπάσει διατροφικά σκάνδαλα που αφορούσαν κρέατα, ψάρια, αυγά και κοτόπουλα. Τα προβλήματα αυτά πάντα αφορούν βιομηχανοποιημένα τρόφιμα. Οι διοξίνες αυτές προκύπτουν: -πρωτογενώς από τα αγροχημικά που μένουν στα πρωτογενή τρόφιμα φυτικής προέλευσης (λιπάσματα, φυτοφάρμακα), -δευτερογενώς από χημικές διεργασίες στη βιομηχανική επεξεργασία των τροφίμων. Όπου υπάρχει χημική δραστηριότητα σε παρουσία οργανικού άνθρακα και χλωρίου, δυνητικώς εμφανίζεται το πρόβλημα των διοξινών. Το πρώτο ευρωπαϊκό σκάνδαλο με διοξίνες εμφανίστηκε σε αγελάδες που βοσκούσαν κοντά σε βιομηχανικές περιοχές. Υπάρχουν επίσης και οι περιπτώσεις βιομηχανικών ατυχημάτων (π.χ. Σεβέζο, 10 Ιουλίου 1976), όπως και χημικών αλλοιώσεων σε περιπτώσεις διατροφικών σκανδάλων (π.χ. στο Βέλγιο). Οι διοξίνες έχουν επανειλημμένα χαρακτηριστεί από επιστήμονες ευθέως ως οι πλέον επικίνδυνες χημικές ουσίες στο περιβάλλον και ως οι ουσίες που απειλούν να φέρουν στα όριά του τον τεχνολογικό πολιτισμό. Οι επιστήμονες επανειλημμένα έχουν θέσει (όπως η δική μας Πολυξένη Νικολοπούλου-Σταμάτη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών) ότι για τις διοξίνες δεν πρέπει να γίνει αποδεκτή η λογική των επιτρεπόμενων ορίων. Δηλ. λόγω της εξαιρετικής τοξικότητας σε απειροελάχιστες συγκεντρώσεις, κανένα όριο δεν πρέπει να γίνεται αποδεκτό, αλλά πρέπει να 6/28
επιδιώκεται η μηδενική παρουσία και στο περιβάλλον και στην τροφική αλυσίδα. Οι μετρήσεις πρέπει να στοχεύουν στην παρακολούθηση των μειωτικών τάσεων στις συγκεντρώσεις στα τρόφιμα και όχι στη νομιμοποίηση ορίων που δεν ξέρουμε τι συνέπειες θα έχουν σε βάθος χρόνου. Ως μόνη αποδεκτή λογική από επιστημονικής πλευράς προκρίνεται η αρχή της προφύλαξης (πρόληψης). Ο προφανής λόγος της θέσπισης ορίων είναι η συνέχιση της μαζικής παραγωγής στη βιομηχανία τροφίμων. Ως μοναδικό αντίδοτο θεωρείται η φυσική γεωργία με τοπική και οικολογική παραγωγή. Δυστυχώς αυτό δεν συμφέρει τις μεγάλες εταιρείες, που επιδιώκουν να εκτοπίσουν την τοπική παραγωγή και να ελέγξουν την αγορά.
7/28
Στα τρόφιμα Διοξίνες στα τρόφιμα Ο άνθρωπος προσλαμβάνει διοξίνες μέσω τριών οδών: -με την διατροφή, -με την αναπνοή, -με ρυπασμένο νερό. Η σημαντικότερη πρόσληψη γίνεται από τα βιομηχανοποιημένα τρόφιμα. Κρέας, αυγά, γάλα, ψάρια από ιχθυοκαλλιέργειες, περιέχουν συχνά διοξίνες, που δημιουργούνται ως παραπροϊόντα οργανικών χημικών διεργασιών. Ιδιαίτερη σημασία έχει ο έλεγχος των διοξινών στο γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Τα επίπεδα διοξινών εμφανίζονται ιδιαίτερα αυξημένα στα βρέφη και στα νήπια σε σχέση με τους ενήλικες, εξαιτίας του ότι η διατροφή τους βασίζεται στο γάλα, πράγμα που συνδέεται με τον παιδικό καρκίνο. Στο παρακάτω σχήμα φαίνεται η συνεισφορά επιμέρους τροφίμων στη μέση ημερήσια πρόσληψη διοξινών και PCBs.
Το γνωστότερο διατροφικό σκάνδαλο με διοξίνες στην Ευρώπη ξέσπασε στο Βέλγιο το 1999, όταν 8/28
η περιβόητη "Υπόθεση Διοξίνες" (Dioxin Affair) πήρε διαστάσεις πολιτικής κρίσης. Ζωικά προϊόντα, κυρίως αυγά και κοτόπουλα, βρέθηκαν μολυσμένα με διοξίνες και PCBs. Ξεκίνησε με παράπονα παραγωγών ότι ψοφάνε τα κοτόπουλα, και διαπιστώθηκε μεγάλη συγκέντρωση διοξινών στην τροφή τους. Μελέτη που έγινε το 2001 βρήκε τα υψηλότερα ποσοστά διοξινών στην Ευρώπη μέσα στο αίμα των κατοίκων των Κάτω Χωρών. Οι μεγαλύτεροι θα θυμούνται το εισαγόμενο γάλα Ολλανδίας, που είχε στην ετικέτα την εικόνα της ευτυχισμένης μητέρας που θηλάζει το μωρό της (με διοξινούλες). Μετά το σκάνδαλο των διοξινών, η ετικέτα άλλαξε. Η μητέρα στο εξής θα κρατούσε αντί για μωρό ολλανδικές τουλίπες.
Αντί των εισαγόμενων βιομηχανοποιημένων διατροφικών σκουπιδιών, η Ελλάδα με το εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον, θα μπορούσε να παράγει εξαιρετικής ποιότητας διατροφικά προϊόντα. Σε αντίθεση με αυτή την προοπτική, βιώσαμε τελευταία με τη γνωστή υπόθεση του γάλακτος την επίθεση των μεγάλων εταιρειών, για να πουλάνε τα δικά τους προϊόντα εις βάρος των εντόπιων, βαφτίζοντας το δικό τους γάλα "φρέσκο".
9/28
Ανθεκτικότητα Εξαιρετική ανθεκτικότητα στη (βιο)αποικοδόμηση Επειδή οι διοξίνες έχουν προκύψει από ισχυρότατες χημικές αντιδράσεις, με αποκορύφωμα τις υψηλές θερμοκρασίες των διαφόρων ειδών καύσεων (combustion), και λόγω της μη-διαλυτότητας στο νερό, είναι ουσίες εξαιρετικά ανθεκτικές στην αποικοδόμηση (φυσική αποικοδόμηση και βιοαποικοδόμηση). Η ημιπερίοδος ζωής των διοξινών (διάσπαση στο 50% της αρχικής ποσότητας) φτάνει μέχρι τα 12 (ή 30 κατά άλλους) χρόνια. Ειδικά όσον αφορά την ανθεκτικότητά τους, μπορούμε δηλ να αντιπαραβάλουμε τις διοξίνες με την περίπτωση της ραδιενέργειας. Αυτό είναι το κλασικό σχήμα του χρόνου ημιζωής:
Κυριολεκτικά μιλώντας, η τοξική τους δράση μειώνεται με το χρόνο αλλά δεν εξαφανίζονται ποτέ, με δεδομένη την εξαιρετική τους τοξικότητα σε απειροελάχιστες ποσότητες. 10/28
Βεβαίως προφανώς η μείωση αυτή προϋποθέτει την παύση της αρχικής πηγής. Όταν εξακολουθεί να λειτουργεί η πηγή παραγωγής διοξίνης, νέες ποσότητες διαρκώς προστίθενται, οπότε οι τοξικές συγκεντρώσεις δεν μειώνονται αλλά αυξάνονται.
11/28
Σκόπιμη χρήση Σκόπιμη χρήση και ατυχήματα στην ιστορία Αναφέρουμε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα που υπογραμμίζουν τις συνέπειες από την παρουσία των διοξινών. Στη Συνθήκη της Στοκχόλμης το 2001, η παραγωγή και χρήση διοξινών απαγορεύτηκε δια παντός. Βεβαίως αυτό δεν σημαίνει ούτε ότι: α) δεν παράχθηκαν διοξίνες, ούτε ότι β) δεν χρησιμοποιήθηκαν αυτές που ήδη είχαν παραχθεί. Τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια χρησιμοποιήθηκαν λόγω της χημικής τους σταθερότητας και του υψηλού σημείου ζέσεως, ως ψυκτικά και διηλεκτρικά υγρά μετασχηματιστών και πυκνωτών και ως υγρά υδραυλικών συστημάτων. Εκτιμάται πως συνολικά (ξεκινώντας από το 1929) παρήχθησαν περίπου 1,5 εκατομμύρια τόννοι πολυχλωριωμένα διφαινύλια. Λέγεται ότι αυτή η ποσότητα αρκεί για να σκοτώσει τον πληθυσμό της γης πολλές φορές. Η διαπίστωση της τοξικότητάς τους σε συνδυασμό με τη δυσκολία καταστροφής, οδήγησε στη σταδιακή απαγόρευση της παραγωγής τους. Κατά τον πόλεμο στο Βιετνάμ, ο αμερικανικός στρατός χρησιμοποίησε τη γνωστή ουσία "Agent Orange", η οποία εκ των υστέρων αποδείχθηκε ότι ήταν "μολυσμένη" με διοξίνη. Ψεκάζονταν από αέρος ως αποφυλλωτικό στα δάση για την αποκάλυψη των θέσεων του εχθρού. Η ουσία παρασκευάστηκε στην Αμερική κυρίως από τη γνωστή Monsanto, μία εταιρεία που από την αρχή ειδικεύτηκε στον ραδιολογικό-βιολογικό-χημικό πόλεμο (ΡΒΧΠ), και η οποία σήμερα παράγει τα μεταλλαγμένα. Πάμπολλες φωτογραφίες σαν την ακόλουθη σημαίνουν ότι η πραγματική πρόθεση ίσως ήταν ο χημικός πόλεμος.
12/28
Το ελικόπτερο Χιούι ψεκάζει όχι δάσος αλλά καλλιεργημένες εκτάσεις.
Έρευνες που έγιναν τόσο σε πληθυσμούς του Βιετνάμ όσο και βετεράνους του πολέμου στην Αμερική, έδειξαν συσχέτιση μεταξύ των ψεκασμών και ορισμένων τύπων ασθενειών και κακοήθων νεοπλασιών. Εξαιτίας εμπλεκόμενων συμφερόντων από πολιτικές υπηρεσίες, βιομηχανίες, δικαστικούς αγώνες, αποζημιώσεις, συντάξεις κλπ. έχει υπάρξει ένα εκπληκτικό "γαϊτανάκι" από αλλεπάλληλες έρευνες που η μία διαψεύδει την προηγούμενη. Ο Σαντάμ Χουσείν λέγεται ότι χρησιμοποίησε διοξίνες για χημικό πόλεμο κατά των Κούρδων και των Ταλιμπάν. Φυσικά δεν τις παρήγαγε ο ίδιος, τις αγόρασε από τους δυτικούς έτοιμες. Έχουν σημειωθεί στην ιστορία αρκετά βιομηχανικά ατυχήματα με διοξίνες. 1963: Διαφυγή διοξίνης σε εργοστάσιο της Philips κοντά στο Άμστερνταμ. Το εργοστάσιο διαλύθηκε και τα κομμάτια εκλωβίστηκαν σε τσιμέντο και πετάχτηκαν στον ωκεανό. Το 1968 στη Neratovice της Τσεχοσλοβακίας σε εργοστάσιο φυτοφαρμάκων συνέβη διαρροή και δηλητηριάστηκαν εργάτες, και το 2002 κατά τη διάρκεια πλημμυρών επήλθε σοβαρή ρύπανση των ποταμών Έλβα και Μούλντε, όταν τα νερά των ποταμών "ξέπλυναν" τα ρυπασμένα κτήρια και εδάφη της περιοχής, γεγονός που οδήγησε στην απαγόρευση της κατανάλωσης ψαριών, αυγών και πουλερικών. Και βέβαια το γνωστό ατύχημα στο Σεβέζο το 1976, που οδήγησε και στη γνωστή ευρωπαϊκή "Οδηγία Σεβέζο". Σημειώνεται ότι στην περίπτωση του Σεβέζο η συνολική ποσότητα της διοξίνης που διαχύθηκε στο 13/28
περιβάλλον εκτιμήθηκε σε μερικές εκατοντάδες γραμμάρια έως λίγα χιλιόγραμμα. Το διασημότερο θύμα της διοξίνης είναι ο Ουκρανός Πρόεδρος Victor Yushchenko. Το 2004 έγινε δολοφονική απόπειρα εναντίον του με διοξίνη στο φαγητό του κατά τη διάρκεια επίσημου γεύματος.
Στήθηκε μεγάλη ιατρική επιχείριση που τελικά τού έσωσε τη ζωή. Εκτιμήθηκε ότι η απόπειρα εναντίον του έγινε με ποσότητα ενός μιλιγκράμ (1mg) διοξίνης, δηλ. ενός χιλιοστού του γραμμαρίου.
14/28
Καύση απορριμμάτων Τι σημαίνει καύση; Η κύρια πηγή ελευθέρωσης διοξινών στο περιβάλλον είναι η καύση των απορριμμάτων. Ο όρος καύση περιγράφει κάθε εξώθερμη χημική διαδικασία αντίδρασης μεταξύ ενός καυσίμου και ενός οξειδωτή (συνήθως ατμοσφαιρικού οξυγόνου) σε υψηλή θερμοκρασία, για την ανάκτηση θερμικής ενέργειας.
Το καυτό ερώτημα: Γιατί RDF; Γιατί απορριματογενή καύσιμα; Νέες ευρωπαϊκές οδηγίες έφεραν πανικό στις ευρωπαϊκές χώρες για την μείωση των τεράστιων όγκων απορριμμάτων. Παράλληλα εμφανίστηκε μια τάση για εφαρμογή της καύσης απορριμμάτων ως "λύση" στο πρόβλημα των απορριμμάτων, από ειδικευμένες εταιρείες που αναπτύσσουν σχετικές τεχνολογίες. Η εξέταση των σύγχρονων επιχειρηματικών συνθηκών δείχνει ότι αυτή η σύμπτωση κάθε άλλο παρά τυχαία είναι. Από την αρχή η βιομηχανία έσπευσε να υποστηρίξει τη νέα μόδα.
Φτηνά καύσιμα Η χρήση απορριμμάτων για καύση μειώνει δραστικά το κόστος ενέργειας. Πρόκειται κυριολεκτικά για τζάμπα καύσιμο. Ποιος δεν θέλει να ξεφορτωθεί απορρίμματα! Αυτό από μόνο του αποτελεί το ισχυρότατο κίνητρο. Πολλοί ισχυρίζονται ότι δεν είναι απλώς θέμα μειώσης κόστους ενέργειας, αλλά νέων κερδών με οικολογικό πρόσχημα. Σε ένα οικονομικό περιβάλλον αρπακτικής οικονομίας και επιθετικής επιχειρηματικότητας όπως το γνωρίζουμε, μπορεί κάποιος να κερδίσει πολλά χρήματα αν μπορεί να απορροφήσει επιδοτήσεις επειδή απαλλάσσει τους άλλους από σκουπίδια. Οι μεγάλες βιομηχανίες έχουν τη δύναμη να απορροφούν επιδοτήσεις με έμμεσους τρόπους. Δηλ. όχι μόνο συμφέρει το φτηνό καύσιμο. Όχι μόνο έχουν ακόμη και τη μεταφορά του καυσίμου πληρωμένη μέχρι την πόρτα τους. Αλλά πληρώνονται για να καίνε σκουπίδια. Ποιος πληρώνει αυτά τα χρήματα; Οι καταναλωτές! Όλοι μας! Πρέπει να γνωρίζουμε ότι όταν αγοράζουμε προϊόντα, ένα μέρος της τιμής αντιστοιχεί στο "κόστος εξουδετέρωσης του τελικού απορρίμματος". Με αυτό το λογιστικό τέχνασμα, η βιομηχανία κερδίζει από τα δικά μας χρήματα με έμμεσο τρόπο. Και το πρόβλημα της ρύπανσης πώς λύνεται; Αρκεί ο επενδυτής να μένει μακριά από τον τόπο της επένδυσης. 15/28
Ένα απλό παράδειγμα εφαρμογής: η ΑΓΕΤ ανήκει σε πολυεθνική εταιρεία γαλλικών συμφερόντων. Το σενάριο είναι απλό. Κάποιοι ευρωπαίοι επενδυτές θα απολαμβάνουν τα κέρδη τους από τους αποτεφρωτήρες στην Ελλάδα και οι ιθαγενείς κάτοικοι θα "απολαμβάνουν" τον καρκίνο.
Πάμε να δούμε εν συντομία ποια είναι τα προβλήματα από την καύση απορριμμάτων. Λόγω των συμφερόντων που εμπλέκονται γύρω από την καύση απορριμμάτων, υπάρχει μία οργανωμένη απολογητική και προπαγάνδα υπέρ των τεχνολογιών αυτών. Ωστόσο υπάρχουν ήδη αποκαλυπτικά στοιχεία, που δείχνουν ξεκάθαρα ότι πρόκειται για τεχνολογίες μη βέλτιστες και εξαιρετικά επικίνδυνες για τη δημόσια υγεία. Ένα πολυδιαφημισμένο παράδειγμα είναι ο αποτεφρωτήρας στο Spittelau της Βιέννης, που χρησιμοποιείται ως επιχείρημα υπέρ της αποτέφρωσης, ως έργο αθώο επειδή βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Στον διπλανό σιδηροδρομικό σταθμό έχουν εγκαταστήσει πάνελ που δείχνει μονίμως τις εκπομπές ρύπων από τον αποτεφρωτήρα, αλλά εξαιρούνται οι διοξίνες με το επιχείρημα ότι "οι εκπομπές τους είναι πολύ μικρές". Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλη αύξηση των καρκίνων στην περιοχή αυτή της πόλης, και παρότι πολλοί κάτοικοι ζητούν επιδημιολογική μελέτη που θα προσδιορίσει τις αιτίες, υπάρχει μια έμμονη άρνηση για τέτοια έρευνα. Ανάλογο ισχύει για άλλες περιπτώσεις πόλεων κοντά σε αποτεφρωτήρες. Επιδημιολογικές μελέτες που έγιναν για την εκτίμηση των συνεπειών στη δημόσια υγεία - ακόμη και για περιπτώσεις αποτεφρωτήρων που κατασκευάστηκαν εξαρχής επί τούτου (όχι δηλαδή εργοστάσια που ανακατασκευάστηκαν για να προσαρμοστούν στην καύση των νέων εναλλακτικών καυσίμων) έδειξαν αύξηση γύρω από τις εγκαταστάσεις αυτές στις περιβαλλοντικές ασθένειες, όπως είναι τα αναπνευστικά και καρδιοαγγειακά προβλήματα και οι καρκίνοι. Εκτός από τις διοξίνες που αποτελούν το σοβαρότερο πρόβλημα από την καύση απορριμματογενών καυσίμων, υπάρχουν εκπομπές τοξικών απαερίων, βαρέων μετάλλων, σωματιδίων, ανοργάνων και οργανικών οξέων, θάλλιο, υδράργυρος, βανάδιο, μαγγάνιο, χρώμιο, αρσενικό, νικέλιο, μόλυβδος, κάδμιο, κλπ. Σημειωτέον ότι τα όρια που έχουν θεσπισθεί για όλα τα επιμέρους τοξικά συστατικά δεν έχουν τεθεί με βάση τις συνέπειες στη δημόσια υγεία (που είναι δύσκολο να προσδιοριστούν) αλλά τις τεχνικές δυνατότητες της καύσης. Σοβαρότατο και άλυτο πρόβλημα είναι η τέφρα που μένει ως υπόλειμμα. Ισοδυναμεί μέχρι και το 1/3 του υλικού καύσης κατά βάρος. Έχει μία αστρονομική τοξικότητα, που όχι μόνο την κάνει ακατάλληλη για οποιονδήποτε χειρισμό αλλά δεν υπάρχει καμία τεχνολογία εξουδετέρωσης, και απλώς απορρίπτεται σε ειδικές χωματερές, ρυπαίνοντας εσαεί τα υπόγεια νερά, τον αέρα και το περιβάλλον. Σε αυτή την τέφρα προστίθενται και τα υπολείμματα των φίλτρων που υποτίθεται ότι συγκρατούν τα τοξικά συστατικά των απαερίων. Για αυτά τα εξαιρετικά τοξικά υλικά δεν υπάρχει καμία απολύτως λύση, πέρα από την απόρριψη σε επιλεγμένους χώρους, που αχρηστεύουν και καταστρέφουν για πάντα επιλεγμένες περιοχές, ουσιαστικά σβήνοντάς τις από τον χάρτη. Οι υπέρμαχοι της καύσης απορριμμάτων θέτουν σαφώς την αναγκαιότητα τριών παραμέτρων: 1. σύγχρονος εξοπλισμός -- Στην περίπτωση της ΑΓΕΤ αποδείχτηκε ότι σε κανένα επίπεδο δεν 16/28
υπάρχει εξοπλισμός κατάλληλος για καύση RDF. 2. διαρκής έλεγχος -- Στην περίπτωση της ΑΓΕΤ αποδείχτηκε ότι από το 2011 δεν λειτουργούσαν τα καταγραφικά του εργοστασίου και για αυτό το θέμα δεν άνοιξε ούτε ρουθούνι! Αυτό και μόνο δείχνει την απόλυτη αναξιοπιστία και απουσία ελεγκτικών μηχανισμών. 3. ποιότητα υλικού -- Το RDF που έκαυσε το 2016 η ΑΓΕΤ δεν ελέχθηκε, ενώ κατά τον εποτόπιο έλεγχο του ΚΕΠΕ δεν βρέθηκε ούτε κιλό! Οι συνθήκες καύσης υποτίθεται ότι είναι ελεγχόμενες για: -συγκεκριμένες θερμοκρασίες καύσης, -συγκεκριμένες συνθήκες λειτουργίας των φίλτρων, -συγκεκριμένοι χρόνοι ψύξης στην έξοδο των απαερίων κλπ. Ωστόσο ποτέ δεν υπάρχει ομοιογένεια συνθηκών σε ολόκληρο τον κλίβανο, συντρέχουν τεχνικοί λόγοι για υπερβάσεις των όποιων ορίων, και υπάρχει επίσης θέμα κατά την έναρξη και παύση της καύσης για εργασίες συντήρησης των εγκαταστάσεων (startup/shutdown) ή παράκαμψης των φίλτρων (filter bypass). Υπάρχει σοβαρό θέμα με την συνεχή και αδιάλλειπτη παρακολούθηση (monitoring) των εγκαταστάσεων, της λειτουργίας, και της πρώτης ύλης. Οι διαδικασίες ελέγχου είναι τεχνικά δύσκολες, χρονοβόρες, ακριβές, απαιτούν εξειδικευμένο εξοπλισμό και προσωπικό, και απαιτούν διαρκή ροή πληροφοριών που είναι δύσκολο να αξιολογηθούν από τους τεχνικούς και πολύ περισσότερο από αυτούς που παίρνουν πολιτικές αποφάσεις όπως και από τους κατοίκους της περιοχής που επηρεάζεται. Κάτι σημαντικό ειδικά για την τσιμεντοβιομηχανία είναι η χρήση του υπολείμματος στο κλίνκερ, δηλαδή η ενσωμάτωση ποσοτήτων τέφρας μέσα στο παραγόμενο τσιμέντο. Στους Δίδυμους Πύργους το 2001 μετρήθηκαν εξαιρετικά υψηλές τιμές διοξίνης, ενώ μεγάλο ποσοστό από όσους εργάστηκαν στα συνεργεία διάσωσης έπαθαν καρκίνους εκ των υστέρων. Η ενσωμάτωση τέφρας στο κλίνκερ φαίνεται να είναι μία ακόμα συμφέρουσα διαδικασία για την τσιμεντοβιομηχανία, ωστόσο η τεχνική αυτή κάνει το τσιμέντο καρκινογόνο ως δομικό υλικό. Τέλος σημειώνεται ότι σύμφωνα με την σύγχρονη βιβλιογραφία η καύση απορριμμάτων δεν γίνεται αποδεκτή ως λύση στο πρόβλημα των σκουπιδιών, αλλά υπάρχουν συνδυασμένες και ολοκληρωμένες πολιτικές που περιλαμβάνουν συνδυασμούς μεθόδων ως βέλτιστες λύσεις, λαμβάνοντας υπόψιν όλο τον κύκλο ζωής των προϊόντων, από το βιομηχανικό σχεδιασμό μέχρι την χρήση/επανάχρηση και την ανακύκλωση.
17/28
Ο έλεγχος Η τραγική απουσία ελεγκτικών μηχανισμών Ο προσδιορισμός των διοξινών (αέρας, ύδατα, τροφές και ζωοτροφές) είναι εξαιρετικά δύσκολος. Απαιτείται ακριβής και επαναλήψιμος προσδιορισμός σε συγκεντρώσεις της τάξης των ppt (part per trillion, μέρος στο τρισεκατομμύριο). Το εργαστήριο προσδιορισμού διοξινών στο ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος:
Ιούνιος 2013: πυρκαγιά σε χιλιάδες τόννους πλαστικών και άλλων "ανακυκλώσιμων"
18/28
Απαγόρευση βόσκησης στην ευρύτερη περιοχή από Α' ΒΙΠΕ μέχρι Ριζόμυλο:
Απρίλιος 2007: σκάνδαλο με διοξίνες στη Μαγνησία
19/28
Βεβαίως το πρόβλημα δεν αφορούσε μόνο δύο κτηνοτροφικές μονάδες. Στην περιοχή υπήρχαν πολλές κτηνοτροφικές μονάδες. Σήμερα υπάρχουν ίσως και περισσότερες. Οι συστάσεις του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος ήταν σαφείς: Να απαγορευτεί η βόσκηση. Να απαγορευτεί η κατανάλωση κρέατος από ζώα που βόσκουν. Να απαγορευτεί η κατανάλωση γάλατος από ζώα που βόσκουν.
Σήμερα. Απρίλιος 2017: τα πρόβατα βόσκουν κανονικά στη Β´ ΒΙΠΕ: 20/28
Το κρέας και το γάλα αυτό διοχετεύεται κάθε μέρα στην αγορά. Ο Βόλος (και όχι μόνο) εισπράττει διοξίνες από τρεις πηγές: 1. από την αέρια ρύπανση, 2. από τα υπόγεια νερά (από την περιοχή υδρεύονται και αρδεύονται Βόλος, Βελεστίνο), 3. από τα κτηνοτροφικά και αγροτικά προϊόντα διατροφής. Η ρύπανση αυτή διαρκώς συσσωρεύεται χρόνο με το χρόνο και οι συνέπειες που θα προκύψουν στο μέλλον για το περιβάλλον και για τη δημόσια υγεία είναι άγνωστες - παρότι βέβαιες.
Το αβίαστο συμπέρασμα που προκύπτει είναι ένα και σαφές: Ο κόσμος καταναλώνει τρόφιμα με τοξικά, με άγνωστες συνέπειες σε βάθος χρόνου, ενώ δεν υπάρχει κανένας απολύτως ελεγκτικός μηχανισμός να διασφαλίσει το δημόσιο συμφέρον και τη δημόσια υγεία σε κανένα επίπεδο, πολιτικό, θεσμικό, διοικητικό, υπηρεσιακό.
21/28
Η θέση του Βόλου Η θέση του Βόλου και η ρύπανση Επισημαίνεται από επιστημονικούς φορείς η συνεχής αύξηση στη Μαγνησία: - της αέριας ρύπανσης, - των εισαγωγών νεοπλασιών στο νοσοκομείο το 2016, - των πνευμονικών νοσημάτων. Από μελέτη πριν χρόνια βρέθηκε ότι ένας κάτοικος της οδού Πατησίων στο κέντρο της Αθήνας αναπνέει καθαρότερο αέρα από έναν κάτοικο του Βόλου.
22/28
Από τη γεωγραφική του θέση, ο Βόλος προστατεύεται από τα βόρεια από τον ορεινό όγκο του 23/28
Πηλίου, και οι επικρατούντες άνεμοι έρχονται από δύο κατευθύνσεις 1. δυτικές ("μαΐστρος"), και 2. νοτιοανατολικές ("μπουκαδούρα" στον Παγασητικό). Όταν φυσά από τα δυτικά, η πόλη δέχεται ρύπανση από τις βιομηχανικές περιοχές (κυρίως Β´ ΒΙΠΕ και Χαλυβουργία), ενώ όταν φυσά από τα ανατολικά, δέχεται ρύπανση από την ΑΓΕΤ. Κυριολεκτικά ο Βόλος βρίσκεται σε έναν κλοιό βιομηχανικής ρύπανσης:
Το 2008 έγινε έρευνα για "το ποσοστό συμμετοχής των επικίνδυνων αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ10 στο Βόλο και τη Ν. Ιωνία". Η έρευνα έγινε με μετρήσεις εντός του πολεοδομικού συγκροτήματος, σε διάφορα σημεία με διαφορετικό κυκλοφοριακό φόρτο, και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ευθύνεται κατά κύριο λόγο "η κυκλοφορία οχημάτων και η επαναιώρηση της σκόνης του δρόμου". Είναι προφανές ότι εάν εγκαταστήσεις σταθμούς μέτρησης εντός του πολεοδομικού συγκροτήματος όπου υπάρχει έντονη κυκλοφορία, θα εντοπίσεις πηγές που σχετίζονται με την κυκλοφορία εντός του πολεοδομικού συγκροτήματος. Εάν όμως για παράδειγμα ακολουθούσες την παρακάτω μεθοδολογία: 1. εγκατάσταση σταθμών στην είσοδο της πόλης στα δυτικά, 2. στην είσοδο της πόλης στα ανατολικά, και 24/28
3. στο κέντρο της πόλης, και 4. συσχέτιση των ταυτόχρονων μετρήσεων με τους πνέοντες ανέμους, τότε είναι προφανές ότι τα αποτελέσματα θα ήταν διαφορετικά, δηλ. δεν θα έβγαζαν λάδι τις βιομηχανίες ρίχνοντας την ευθύνη στην κυκλοφορία των οχημάτων. Σε τελική ανάλυση, ο καρκίνος μεν αυξάνεται, αλλά δεν αυξάνεται η κυκλοφορία των οχημάτων. Αντιθέτως, η καύση απορριμμάτων και δήθεν "εναλλακτικών καυσίμων" από την βιομηχανία απειλεί να ανοίξει τους ασκούς του Αιόλου και να μετατρέψει την περιοχή σε μία κόλαση καρκίνου, όπως τα στοιχεία φανερώνουν.
25/28
Ένα συμπέρασμα... Ένα συμπέρασμα (ηθικής φύσεως) Ζούμε σε μία περιοχή ευλογημένη από τη φύση. Ο Ιπποκράτης, η μέγιστη μορφή στην ιστορία τις ιατρικής επιστήμης, διδάχθηκε την ιατρική στη Θεσσαλία. Σε αυτόν τον τόπο των αρχαιότερων Ελλήνων ταξίδεψε πολλές φορές, και εδώ πέθανε σε βαθύ γήρας. Ο Γαληνός είπε για τον Ιποοκράτη, ότι "εις φως εξήνεγκε την τελείαν παρ´ Έλλησι ιατρικήν". Εδώ στη Θεσσαλία γεννήθηκε ο Ασκληπιός, ο θεός της ιατρικής. Πριν τον Όμηρο ήδη, όλοι οι θεσσαλικοί μύθοι και παραδόσεις οδηγούσαν στον Κένταυρο Χείρωνα στο Πήλιο. Αυτός, το πλέον ισχυρό σύμβολο της φυσικής δύναμης, δίδαξε ήρωες και θεούς (Αχχιλέας, Απόλλων, Διόνυσος, Ιάσων, Πάτροκλος κλπ.), όπως και τον ίδιο τον Ασκληπιό που είχε τέτοια ικανότητα ώστε ανάσταινε νεκρούς, μέχρι που τον κατακεραύνωσε ο Δίας για να μη διαταραχθεί η ισορροπία μεταξύ του άνω και του κάτω κόσμου. Ο Ιπποκράτης έλεγε ότι η πρώτη συνθήκη της ανθρώπινης υγείας είναι το υγιές περιβάλλον, δηλ. πού ζούμε, τι τρώμε, τι πίνουμε, τι αναπνέουμε. Οι κάτοικοι της Μαγνησίας έχουμε την ηθική υποχρέωση να διαφυλάξουμε το περιβάλλον μας, και για να το δώσουμε στα παιδιά μας και τα εγγόνια μας, αλλά και από σεβασμό στην ιστορία του τόπου που μας γέννησε. Έχουμε την υποχρέωση να διαφυλάξουμε τον τόπο μας από αυτούς που αποδεδειγμένα δεν θα διστάσουν να μας κατακεραυνώσουν με διοξίνες και άλλα ευγενή δώρα σαν ανταμοιβή για τα κέρδη που θα αποκομίσουν ρημάζοντας την περιοχή μας.
Αυτή η πόλη πρέπει να αποφασίσει τι θα κάνει με τη βιομηχανική ρύπανση. Οφείλουμε να συνεχίσουμε τον αγώνα για την υγεία μας και για την υγεία των παιδιών μας.
26/28
Παραπομπές Παραπομπές - πηγές
https://en.wikipedia.org/wiki/Polychlorinated_dibenzodioxins https://en.wikipedia.org/wiki/Incineration https://embryo.asu.edu/pages/agent-orange-birth-defects https://en.wikipedia.org/wiki/Seveso_disaster https://en.wikipedia.org/wiki/Dioxins_and_dioxin-like_compounds#cite_note-dangers-1 http://www.taxydromos.gr/%CE%A4%CE%BF%CF%80%CE%B9%CE%BA%CE%AC/10412-bolosn-iwnia-oi-enoxoi-gia-thn-atmosfairikh-rypansh.html https://magnesianews.gr/volos/alithia-ti-apegine-i-epidimiologiki-erevna.htmlhttps:// www.chemistryworld.com/news/epa-sets-safe-dioxin-level/3001482.article http://www.irishtimes.com/news/incinerator-a-tourist-attraction-as-well-as-solution-towaste-1.278968 https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%BF%CE%BE%CE%AF%CE%BD%CE%B5% CF%82 http://www.food-info.net/gr/qa/qa-wi2.htm http://www.vita.gr/diatrofi/article/13020/dioksines-ksanahrthan-sto-piato-mas/ http://ygeia.tanea.gr/default.asp?pid=8&ct=1&articleID=11273&la=1
27/28
28/28