Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ_Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΗ ΑΕΡΟΛΙΜΕΝΑ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ

GNIREDNAW

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

ΑΔΑΜΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ ΚΟΚΟΝΗ ΟΡΙΑΝΑ

1144 1175

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Wandering | Περιπλάνηση

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ «ΑΕΡΟΛΙΜΕΝΑ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ» THE CASE OF THE OLD «INTERNATIONAL AIRPORT OF NICOSIA»

Πάτρα, Ιούνιος 2016

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 005

Π. Σπουδαστές

Αδαμίδου Ελένη Κοκονή Οριάνα

1144 1175

Επιβλέπων Καθηγητής

Δημήτρης Γιαννίσης

1.

1.1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στόχος έρευνας

13 15

1.2

2.

2.1

Μεθοδολογία

16

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΠΕΡΙ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟΥ Η ιστορία και οι παράγοντες εγκατάλειψης

21 23

2.2

Γεωγραφική Ιδιομορφία

27

3.

3.1

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Αδρανή τοπία | Η περίπτωση της «νεκρής ζώνης» Χαρακτηριστικά 3.1.1 κενό 3.1.2 μεταβατική κατάσταση 3.1.4 ασυνέχεια και καθορισμένα όρια 3.1.5 ίχνη του παρελθόντος και στοιχεία μνήμης

33 35

3.2

Ο άνθρωπος ως εξερευνητής 3.2.1 Η περιπλάνηση ως πεδίο δράσης | Ο «flaneur»

49 51

39 41 44 45

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 007

4.

4.1

Α’ ΦΑΣΗ Χωρική Ανάλυση

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

4.2

Β’ ΦΑΣΗ

97

4.2.1 Η Αφήγηση 4.2.2 Αντιληπτικοί Μηχανισμοί κατά την περιπλάνηση

98 107

5.

5.1

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Συμπεράσματα

165 167

5.2

Εισαγωγή στην Διπλωματική εργασία

171

6.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

175

59 61

Η πρώτη επίσκεψη έγινε τον Απρίλιο του 2014 και η δεύτερη τον Μάιο του 2015.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

35°09’35.17”Β

Λευκωσία. Η πόλη που τη χαρακτηρίζει η σημαντική ιδιομορφία της σύγκρουσης δύο κοινοτήτων. Η «Πράσινη Γραμμή» ή αλλιώς «Νεκρή Ζώνη»1, δημιουργεί ένα αδιάβατο όριο, ένα σύνορο ανάμεσα στις δύο περιοχές, ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους και στους Τουρκοκύπριους. Μέσα σε αυτό το χώρο, βρίσκεται ο πρώην Διεθνής Αερολιμένας Λευκωσίας. Η αφορμή εκπόνησης της παρούσας ερευνητικής εργασίας ήταν η επίσκεψη και η καταγραφή της προσωπικής μας βίωσης σε αυτό το κτίριο «σύμβολο» για την κοινωνία της Κύπρου, τον Διεθνή Αερολιμένα Λευκωσίας, ένα κτίριο εγκλωβισμένο μέσα στο αδρανές τοπίο της «νεκρής ζώνης». Το αεροδρόμιο που τότε ήταν ένας μη-τόπος πλέον μετά την εγκατάλειψή του μετατράπηκε σε ένα «τόπο» με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που δεν έχει πλέον καμία σχέση με την πόλη.

33°16’27.98”Ε

Ως ντόπιοι «εξερευνητές», ακολουθούμε το ταξίδι μιας αφήγησης μέσα στους 0013 πλέον κατεστραμμένους χώρους. Έτσι, ξεκινά η απαρχή της τοποθέτησης των

1.

1

«Νεκρή ζώνη»: επιχειρησιακή έννοια της ειρηνευτικής διαδικασίας των Ηνωμένων εθνών, νοουμένου ότι καμία πλευρά δεν ασκεί δικαιοδοσία πέραν των προκεχωρημένων στρατιωτικών ορίων-γραμμών.

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

ΣΤΟΧΟΣ εμπειριών μας ως άνθρωποι αλλά και ως κάτοικοι του τόπου για να μπορέσουμε να το περιγράψουμε. Μετατρέποντας τους εαυτούς μας σε περιπατητές, ως «flâneur» σύμφωνα με τον Σαρλ Μπωντλαίρ2, παρατηρούμε, ακούμε, «διαβάζουμε» και περιγράφουμε τη βίωση του κτιρίου του αεροδρομίου. Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση αναγνώρισης όπου οι κινήσεις μας ενεργοποιούνται ασυνείδητα, αλλά διαταράσσουν τα εμπόδια της πορείας μας.

Στόχος της ερευνητικής μας εργασίας είναι να ανακαλύψουμε το πώς λειτουργούν οι αισθήσεις του εξερευνητή και πώς τον επηρεάζουν οι εξωγενείς παράγοντες για την κίνηση και τον προσανατολισμό του στους χώρους σε ένα τέτοιου είδους κτίσμα, πώς δηλαδή ο ένας χώρος θα οδηγήσει στον επόμενο και ποίοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν τον περιπλανητή για να κινηθεί κατά αυτόν τον τρόπο. Ποίοι είναι οι βασικοί αντιληπτικοί μηχανισμοί λοιπόν για τον προσανατολισμό και την κίνησή μας μέσα στο χώρο;

«[..] Δεν αρκεί να δούμε την αρχιτεκτονική, θα πρέπει να τη βιώσουμε. Θα πρέπει να παρατηρήσουμε πως έχει σχεδιαστεί για κάποιον ειδικό σκοπό και πώς ήταν συναρτημένη με την όλη ιδέα και το ρυθμό μιας συγκεκριμένης εποχής. Θα πρέπει να σταθεί κανείς μέσα στα δωμάτια, να αισθανθεί πως αυτά τον περιβάλουν, να παρατηρήσει πως φυσικά το ένα μπορεί να οδηγήσει στο επόμενο [..]».3 014 2

Ο Σαρλ Μπωντλαίρ [1821-1867] αναπτύξει την έννοια της περιπλάνησης ως «ένα άτομο που περπατά στην πόλη, με σκοπό να τη βιώσει”. Ο όρος flâneur δεν περιορίζεται μόνο σε κάποιον που κάνει ένα φυσικό περίπατο αλλά περιλαμβάνει και ένα ολοκληρωμένο φιλοσοφικό τρόπο ζωής και σκέψης, πρόκειτα για μια διαδικασία πλοήγησης που έχει σημαντική σχέση με την πολυμάθεια.

Λόγω της χρήσης και της θεωρητικοποίησης του όρου από τον Μπωντλαίρ και άλλους στοχαστές, η ιδέα της περιπλάνησης υπήρξε σημαντική για την κατανόηση του τοπίου. Ο όρος derive – κοινώς περιπλάνηση – μεταγενέστερος, προέρχεται από τους Λετριστές [1940] και βεβαίως τους Καταστασιακούς [1957] και κυρίως τον Guy Debord [1931-1994].

015

1.1

3

Steen Eiler Rasmussen (1984) «Expiriencing Architecture», Cambridge: MIT Press,Massachusetts of Technology, σελ.33

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Για να επιτευχθεί ο στόχος μας, η ερευνητική εργασία είναι μια συνεχής σύγκριση του τότε και του τώρα όπου προκύπτει το δίπολο της ελευθερίας και του εγκλωβισμού, δύο αντιθετικές έννοιες με διαφορετικά νοήματα και δυναμικές, μια σχέση οξύμωρη όταν συσχετιστεί με την έννοια του χρόνου και της επερχόμενης μεταβολής.

Στη δική μας περίπτωσή όμως ο εγκλωβισμός παρουσιάζεται στα εμπόδια που προκύπτουν στο εσωτερικό του. Οι κινήσεις μας στον πλέον εγκαταλελειμμένο χώρο είναι πιο ελεύθερες συγκριτικά με το τότε «ζωντανό» κτίριο, αλλά παρ’ όλα αυτά κυριαρχεί το αίσθημα του φόβου για το άγνωστο, και η εξερεύνηση και η πορεία που ακολουθείται ξεκινά με προσωπικές μας αποφάσεις με τις οποίες καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε το χώρο αυτό. Με άλλα λόγια παρόλο που είχαμε την ελευθερία να κινηθούμε στο χώρο με δικές μας αποφάσεις, ανακαλύπταμε ολοένα νέες διαδρομές που έρχονται σε αντίφαση μ΄αυτές του παρελθόντος. Έτσι, παρατηρούμε πως το παρόν έρχεται σε ρήξη με το παρελθόν. Δύο αντιθετικές καταστάσεις με σημαντική μεταβλητή την έννοια του χρόνου, με τις εγγραφές του να αποτυπώνονται πάνω στον χώρο.

Το αεροδρόμιο, κτιριακά, και εφόσον βρισκόταν σε λειτουργία, έφερε μέσα του συγκεκριμένες λειτουργίες καθορισμένες από κανόνες και υποδεικνυόμενες πορείες. Έτσι, οι επιτρεπτές κινήσεις ήταν προκαθορισμένες και περιορισμένες. Παρ’ όλη την ελευθερία στην κινήσεις εντός αυτού, οι άνθρωποι ήταν υπόχρεοι να ενεργήσουν μηχανικά και κάτω από τον αυστηρό έλεγχο των υπαλλήλων. Όσο «ανεξάρτητοι» και αν ήταν, εγκλωβίζονταν ασυνείδητα μέσα στο κτίριο με δύο μοναδικές επιλογές: την είσοδο ως επιβάτες ή ως απλοί επισκέπτες.

016

1.2

017

Η έρευνά μας διαχωρίζεται σε δύο φάσεις. Η Α’ φάση ήταν η φάση αναγνώρισης της αρχιτεκτονικής του αεροδρομίου, οι κινήσεις ήταν διάσπαρτες και ασύνδετες,

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

αποσπασματικές και ήταν μια προσπάθεια σύνδεσης των χώρων μεταξύ τους ώστε να μπορέσουμε να το κατανοήσουμε καλύτερα κτιριακά. Την πρώτη επίσκεψη δηλαδή την θεωρούμε ως μια φάση αναγνώρισης του άγνωστου αυτού χώρου και κατανόησης της αρχιτεκτονικής του.

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Στη Β’ φάση η επίσκεψη έγινε με καθορισμένες κινήσεις στο εσωτερικό ακολουθώντας συγκεκριμένο πρόγραμμα, ανάλογα φυσικά με τα επιτρεπτά όρια. Έπειτα η προσωπική χωρική βίωση εντάχθηκε σε ένα αφηγηματικό, περιγραφικό κείμενο σε συνδυασμό με ένα προσωπικό νοητικό χάρτη. Δηλαδή, στη δεύτερη επίσκεψη αφήνουμε κατά μέρος την αρχιτεκτονική του κτιρίου και βλέπουμε, ακούμε, μελετούμε, διαβάζουμε και παρατηρούμε διαφορετικά το κτίριο του αεροδρομίου. Μετατρέπουμε δηλαδή τους εαυτούς μας σε φλανέρ, σύμφωνα με τον Σαρλ Μπωντλαίρ.

Η αναγνώριση γίνεται με τη συνεχή αντιπαραβολή της τότε πορείας, όταν δηλαδή το αεροδρόμιο βρισκόταν σε λειτουργία, με την πρώτη προσωπική μας βιωματική πορεία. Αυτό υποστηρίζεται με αφηγηματικούς χάρτες και διαγραμματικές πορείες που προβάλλουν τις βασικές ανθρώπινες κινήσεις μέσα στον τότε ενεργό χώρο του αεροδρομίου, συνδέοντας το με παλιές φωτογραφίες διαφημιστικά φυλλάδια και άρθρα της εποχής. Έτσι προσπαθούμε να προβάλουμε διαγραμματικά τη σχέση των κινήσεων του παρελθόντος με τη προσωπική μας περιπλάνηση.

...

018

019

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗΣ

Ο «Διεθνής Αερολιμένας Λευκωσίας» βρίσκεται δυτικά του κέντρου της πρωτεύουσας, εγκλωβισμένος μέσα στη «νεκρή ζώνη»4 εδώ και σαράντα χρόνια περίπου. Με τα χρόνια έγινε σύμβολο της διαίρεσης της Κύπρου αλλά εκφράζει και ελπίδα για επανένωση.

023

2.1

Με την ανεξαρτησία της Κύπρου το 1960, η κυβέρνηση άρχισε να παρουσιάζει προτάσεις για το σχεδιασμό ενός αερολιμένα που να κυβερνάται από τη Κυπριακή Δημοκρατία, αφού το μόνο αεροδρόμιο που λειτουργούσε στο νησί ήταν το Βασιλικό Αεροδρόμιο των Βρετανικών Βάσεων. Το σχεδιασμό ανέλαβε γερμανικός οίκος5 ενώ η κυπριακή εταιρεία Cybarco την ανέγερση του αεροδρομίου. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες6 και τη Βρετανική Κυβέρνηση7 και οι εργασίες ξεκίνησαν το 1963. Εγκαινιάστηκε τον Μάρτιο του 1968 από τον τότε πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπο Μακάριο8 .

«Νεκρή ζώνη»: επιχειρησιακή έννοια της ειρηνευτικής διαδικασίας των Ηνωμένων εθνών, νοουμένου ότι καμία πλευρά δεν ασκεί δικαιοδοσία πέραν των προκεχωρημένων στρατιωτικών γραμμών.

5

Η γερμανική εταιρεία Dorsch und Gehrmann ανέλαβε το σχεδιασμό του έργου 6

«Υπεγράφη εις το Προεδρικόν Μέγαρον συμφωνία δια της οποίας αι Ηνωμέναι Πολιτείαι αναλαμβάνουν την παροχήν οικονομικής βοήθειας προς την Κύπρον [...] » Εφημερίδα ΚΥΠΡΟΣ, άρθρο Τοπικά Νέα, Γενάρης 22, 1962 7

«[...] εδαπανήθη συνολικώς ποσόν 1.100.000 λιρών. Εκ του ποσού τούτου 500.000 λίραι αποτέλεσαν την συνεισφοράν της Βρετανικής Κυβέρνησης [...] » Εφημερίδα ΑΓΩΝ, Μάρτιος 28, 1968 8

«[...] ετελέσθηκαν χθές υπό του Προέδρου Μακαρίου τα εγκαίνια των νέων επιβλητικών και καθ’ όλα συγχρονισμένων ακραίων κτρίων του διεθνούς αερολιμένως Λευκωσίας [...] » Εφημερίδα ΑΓΩΝ, Μάρτιος 28, 1968 4

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Τότε χαρακτηρίστηκε ως το «στολίδι» της Κυπριακής πρωτεύουσας και ήταν όντως σύγχρονο και λειτουργικό. Σκοπός ήταν να γίνει συγκοινωνιακός κόμβος για την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Από το 1968 μέχρι την εισβολή του 1974 το αεροδρόμιο Λευκωσίας εξυπηρετούσε καθημερινά εκατοντάδες ταξιδιώτες και σταδιακά γινόταν διαμετακομιστικό κέντρο9. Το 1973, που είναι η τελευταία χρονιά για την οποία έχουμε στοιχεία μετακίνησης, διακινήθηκαν από το αεροδρόμιο Λευκωσίας 785.564 επιβάτες. Μετά τη Τουρκική εισβολή στις 20 Ιουλίου του 197410, η περιοχή του αεροδρομίου, όπως και όλη η έκταση της «νεκρής ζώνης» που διατρέχει το νησί, τύθεται υπό τον έλεγχο της Ειρηνευτικής Δύναμης των Ηνωμένων Εθνών (ΟΥΝΦΙΚΥΠ), όπου βρίσκονται και οι εγκαταστάσεις της.

025 Εικόνα 1,2,3: Εικόνες παρελθόντος του Διεθνή Αερολιμένα Λευκωσίας.

9

Με το άνοιγμα του Διεθνή Αερολιμένα Λευκωσίας η επιβατική κίνηση στο νησί ανήλθε στους 283.000 τουρίστες, παρουσιάζοντας αύξηση 100% σχεδόν σε σύγκριση με το 1960, ενώ το Κέντρο Ελέγχου της Περιοχής της Λευκωσίας πρόσφερε υπηρεσίας σε 61.783 πτήσεις.

10

Mία από τις σημαντικότερες μάχες έλαβε μέρος στην περιοχή του αεροδρομίου Λευκωσίας. Μετά από σκληρές στρατιωτικές μάχες οι στρατιώτες τις ελληνοκυπριακής πλευράς και η Ελληνική Δύναμη Κύπρου (ΕΛΔΥΚ) κατάφεραν να αποτρέψουν την κατάληψη του αεροδρομίου από τις τουρκικές δυνάμεις. Οι τουρκικές δυνάμεις έκαναν τα πάντα για να το καταλάβουν αλλά απέτυχαν λόγω της αντίστασης που βρήκαν από τις κατά τ’ άλλα καταρρακωμένες ελληνοκυπριακές δυνάμεις.

Διάγραμμα 1: Μέρος της νεκρής ζώνης στη περιοχη γύρω από τον αερολιμένα Λευκωσίας.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΙΔΙΟΜΟΡΦΙΑ Το Διεθνές Αεροδρόμιο Λευκωσίας βρίσκεται εγκλωβισμένο και ερειπωμένο11 μέσα στη «νεκρή ζώνη». Ανηφορίζοντας από τον κυκλικό κόμβο στο τέρμα της Λεωφόρου Γρίβα Διγενή στη Μακεδονίτισσα, στα δεξιά σου βλέπεις το φυλάκιο της Εθνικής Φρουράς και πέρα στο βάθος διακρίνεις τις Τουρκικές σημαίες. Καθώς προχωράς προς τα πάνω φτάνεις στο οδόφραγμα των Ηνωμένων Εθών. Ως εδώ ήταν. Συνειδητοποιείς αμέσως ότι στο επόμενο μέτρο θα βρεθείς στη «νεκρή ζώνη» όπου όλα έχουν παγώσει στο χρόνο. Με τη διαφορά ότι η παρέλευση του χρόνου έχει επιφέρει και την αναμενόμενη καταστροφή.

ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

ΝΕΚΡΗ ΖΩΝΗ

029

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

2.2

Η «οριογραμμή του Αττίλα» όπως συνήθως αναφέρεται, με την εισβολή μονιμοποιείται και παίρνει μεγαλύτερες διαστάσεις στο χώρο δημιουργώντας μια συνεχή ζώνη η οποία βρίσκεται σε κατάσταση εξαίρεσης, ακόμα και σήμερα που το όριο έχει γίνει και πάλι σημειακά μερικώς διαπερατό. Η ζώνη αυτή ορίστηκε ως ζώνη ασφαλείας και είσοδο σε αυτή επιτρέπεται μόνο στις 11

Στην έρευνά μας, υποθέτουμε πως η αρχιτεκτονική είναι ήδη ερείπιο από τη στιγμή της άρθρωσής της, καθώς ήδη ενεργεί πάνω στη μορφή και τη δομή η διάπλαση των δυνάμεων φύσης και έργου, άρα κάθε ερείπιο δεν παύει να είναι αρχιτεκτονική καθώς συνεχίζει να προσκαλεί το σώμα και το πνεύμα να κινηθούν διαμέσου του χώρου του. Για κάθε ερείπιο ο τρόπος με τον οποίο κατέληξε στη συγκεκριμένη κατάσταση είναι καθοριστικός αφού αποτελεί το στοιχείο που το διαφοροποιεί από ένα απλό χάλασμα και πολλές φορές του προσδίδει διαφορετική ταυτότητα και χαρακτήρα. Το «Διεθνές Αεροδρόμιο Λευκωσίας», βομβαρδίστηκε και καταστράφηκε μερικώς από τα πυρά του πολέμου, και ερειπώθηκε σε διάρκεια χρόνου λόγω κοινωνικοοικονομικών μεταβολών με βίαιο και αιφνίδιο τρόπο, οπότε διαφέρει από άλλα κτίρια που μετατράπηκαν σε ερείπια απλά με το πέρασμα του χρόνου.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

δυνάμεις της ΟΥΝΦΙΚΥΠ που επιβλέπει την απαγόρευση εισόδου σε άλλες δυνάμεις επιβάλλοντας ένα NO MAN’S LAND.12 Οι Τουρκοκύπριοι συχνά το ονομάζουν και Ara Bolgesi13 χαρακτηρισμός που περιγράφει πιο εύστοχα την σημερινή πραγματικότητα. Διατρέχει ολόκληρο το νησί από τον κόλπο της Αμμοχώστου μέχρι τα παράλια της Μόρφου με αυξομειούμενο πλάτος.

031

Εικόνα 2: Υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων ΟΗΕ κατά τη διάρκεια της περιηγησής μας.

12

Με την έννοια NO MAN’S LAND εννοούμε τον ενδιάμεσο χώρο

13

ara bolgesi: ενδιάμεσος χώρος

ΑΔΡΑΝΗ ΤΟΠΙΑ | Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΝΕΚΡΗΣ ΖΩΝΗΣ

Θα ήταν λάθος να ξεκινήσουμε να μιλάμε για την επίσκεψη μας στο αεροδρόμιο χωρίς να αναφερθούμε στο περιβάλλον όπου ανήκει. Ο στάσιμος και ανενεργός χρόνος της ελεγχόμενης περιοχής της «νεκρής ζώνης» αποτέλεσε το παράγοντα μετατροπής του σε ένα τεράστιας κλίμακας αδρανές τοπίο.14 Η κατάσταση που επικρατεί στο ιδιαίτερο αυτό τοπίο με όλα τα συστατικά που το χαρακτηρίζουν, επηρέασαν και διαμόρφωσαν ό,ποιαδηποτε δομή εγκλωβίστηκε μεσα στη «νεκρή ζώνη», και αυτό φένεται ξεκάθαρα στο Αεροδρόμιο.

035

3.1 Εικόνα 3: Απαγορευτική σήμανση προς τη νεκρή ζώνη.

Τα αδρανή τοπία στη σύγχρονη θεωρία και πρακτική της αρχιτεκτονικής, διαμορφώνουν μια ιδιαίτερη προσέγγιση, εννοιολογική και σχεδιαστική, η οποία έχει απασχολήσει τα τελευταία χρόνια θεωρητικούς και αρχιτέκτονες και ανοίγει πολλές προοπτικές για έρευνα. Το ενδιαφέρον προκύπτει σήμερα κυρίως λόγω της ανάγκης να κατανοήσουμε υπολείμματα και ασαφείς περιοχές που μεσολαβούν.

14

Το αδρανές τοπίο της νεκρής ζώνης διατρέχει όλο το νησί από τη κλιστή πόλη της Αμμοχώστου μέχρι τα παράλια της Μόρφου.

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Διαπιστώνουμε επομένως πως ο χώρος της «νεκρής ζώνης» δεν φέρει ένα σταθερό περιεχομένο και χαρακτηρίζεται από ποικίλα αβέβαια νοήματα. Διέπεται από ιδιόμορφες συνθήκες λόγω των διαδικασιών που προηγήθηκαν για τη δημιουργία του και τις δυνάμεις που το διαπερνούν με αποτέλεσμα να παρουσιάζει τα εξής βασικά χαρακτηριστικά συστατικά: 1.

2.

3.

4.

037

Εικόνα 4: Σαφές όριο με θέα προς το κτίριο του αεροδρομίου.

την κενότητα την ενδιάμεση κατάσταση την ασυνέχεια και τα καθορισμένα όρια τα ίχνη του παρελθόντος σε συνδυασμό με τα στοιχεία μνήμης

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

ΚΕΝΟ Η απουσία δόμησης σε ορισμένους αδρανείς τόπους δεν επαρκεί για τον χαρακτηρισμό αυτών ως «κενούς» τόπους. Τα «κενά» δεν μπορούν να θεωρηθούν ολοκληρωμένες οντότητες, με την έννοια ότι δεν έχουν ένα συγκεκριμένο ρόλο και νόημα τη δεδομένη χρονική στιγμή αλλά βρίσκονται σε μια διαδικασία αναμονής και άγνωστου μέλλοντος. Τη «νεκρή ζώνη» την χαρακτηρίζουμε ως «κενή» με την έννοια ότι δεν έχει κάποια συγκεκριμένη λειτουργία και χρήση τη δεδομένη χρονική στιγμή.

039

3.1.1 Εικονα 5: Θέα από το κτίριο του αερολιμένα προς τους διαύλους και τον νεκρό περιβάλλοντα χώρο.

Πλέον η περιοχή δεν έχει καμία ουσιώδη σχέση με τον αστικό ιστό της Λευκωσίας, με αποτέλεσμα ο,τιδήποτε αποκόπηκε από τη πόλη να δέχτηκε και τις επερχόμενες συνέπειες του εγκλεισμού. Ποικίλες μη χρηστικές δομημένες μορφές έτοιμες προς κατάρρευση, ανενεργές παραγωγικές μονάδες, θραύσματα ελεύθερων χώρων και αποκομμένες λεωφόροι κυκλοφορίας συμπληρώνουν το «νεκρό» στρατόπεδο ελέγχου.

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

ΕΝΔΙΑΜΕΣΟΣ ΧΩΡΟΣ Ένας «ενδιάμεσος» χώρος μπορεί να περιλάβει κάθε ασυνέχεια ενός ομοιογενούς συστήματος, κάθε ασάφειά του, είτε κάθε ακαθόριστο κενό χώρο μεταξύ διαφορετικών συστημάτων. Η έννοια «ενδιάμεσος», που φέρει μέσα του τη λέξη μέσος, συνδέεται αυτομάτως με την μεσολάβηση. Επομένως ένας ενδιάμεσος χώρος «μεσολαβεί» μεταξύ δύο περιοχών, δύο διαφορετικών οντοτήτων και προσπαθεί να ελέγξει με κάποιο τρόπο τον σίγουρο διαχωρισμό τους. Το ίδιο συμβαίνει και στη περίπτωση της «νεκρής ζώνης». Η ελεγχόμενη αυτή περιοχή αποτελεί το μέσο για τον σαφή διαχωρισμό των δύο ετερογενών κοινοτήτων και η περιοχή απομόνωσης των δύο πλευρών.

041

3.1.2 Εικόνα 6: Αεροφωτογραφία ενδιάμεσης ζώνης και της οικιστικής περιοχής.

Ο διαχωρισμός αποτελεί συνήθως τη κύρια λειτουργία ενός ενδιάμεσου χώρου και αυτό φένεται και στη περίπτωση της «νεκρής ζώνης». Είναι ο χώρος ανάμεσα σε δύο ταυτότητες, που εντούτοις δεν διαθέτει ταυτότητα αλλά κατέχει, από εκεί και πέρα, τις ενδιάμεσες θέσεις, τα όρια και τα περιθώρια, σε αυτό το χωρικό

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

σύστημα μεταξύ των δύο διαμορφωμένων ταυτοτήτων. Η φύση, αναπτυσσόμενη μέσα στο ανενεργό τοπίο της «νεκρής ζώνης» γίνεται η ίδια ο «ενδιάμεσος χώρος» μεταξύ των οριοθετημένων πολιτισμικών πλαισίων και επομένως ο ενδιάμεσος χώρος αποκτά τα χαρακτηριστικά της. Παρατηρούμε πως ο χώρος αυτός προσφέρει διασυνδέσεις με το σημαντικό παράγοντα της φύσης, που διοχετεύεται στο εσωτερικό του κτιρίου του αερολιμένα και καθορίζει και τη σχέση του ατόμου με το φυσικό περιβάλλον με σκοπό η φύση να γίνεται κομμάτι του προγράμματος αλλά και ο συνδετικός κρίκος με το περιβάλλον του.

043

Εικόνα 7: Οι τοπές του κεντρικού διαύλου με την φύση να αναπτύσσεται εντος τους.

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

ΑΣΥΝΕΧΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΑ ΟΡΙΑ Βασικό χαρακτηριστικό της πόλης της Λευκωσίας είναι η διαίρεση. Τα όρια είναι αυτά που οργανώνουν, αναδεικνύουν και προσφέρουν ρυθμό στον ιστό της πόλης και ταυτόχρονα μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόησή του. Δεν περικλείουν απλώς το χώρο αυτό αλλά τον περιγράφουν και τον προσδιορίζουν. Αυτά μπορεί να προκύψουν είτε από τα υλικά κατασκευής είτε από φυσικά στοιχεία, οπτικά, ψυχολογικά ή και κοινωνικά. Το αδρανές τοπίο της «νεκρής ζώνης» λόγω αυτού του βασικού της χαρακτηριστικού, τα «καθορισμένα όρια», απομονώνεται και αποκόπτεται από τον αστικό ιστό της πόλης, χαρακτηρίζοντάς την απροσπέλαστη και αφιλόξενη. Η «νεκρή ζώνη» οριοθετείται και παρουσιάζει κατανοητά υπαρκτά όρια με περιφράγματα και απαγορευτικά σήματα. Εντούτοις υπάρχουν ελάχιστα σημεία εξαίρεσης, που η οριοθέτηση δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή με αποτέλεσμα οι περιοχές αυτές να παρουσιάζουν αδυναμία ταξινόμησης. Αυτό συμβαίνει

κυρίως σε περιοχές αποκομμένες από τον αστικό ιστό, σε απομονωμένα σημεία, σε αγροτικές και υπαίθριες περιοχές. Εκεί, οι τεράστιες ακαλλiέργητες εκτάσεις και οι χωμάτινοι δρόμοι με τις διακρητικές πινακίδες απαγόρευσης, προειδοποιούν την είσοδο σε αυστηρά στρατιωτική ελεγχόμενη περιοχή. ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΝΗΜΗΣ Ο Λέφας αναφέρει χαρακτηριστικά ότι: «η μνήμη συμπεριλαμβανομένης και της συλλογικής υποβοηθείται, συμπληρώνεται και καθορίζεται από τόπους»15.

044

3.1.3

045

3.1.4

Μπορούμε να θεωρήσουμε την περίπτωση της «νεκρής ζώνης» ως τοπίο μνήμης με τη θεωρία ότι είναι τοπία με χαρακτήρα τα οποία είναι ή ήταν στο παρελθόν συνδεδεμένα με την ανθρώπινη δράση. Τα αντικείμενα 15

Λέφας Παύλος, 2008, «Αρχιτεκτονική και Κατοίκηση: Από τον Heidegger στον Koolhas», σελ.36

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

που προέρχονται από την κατάληψη τέτοιων τοπίων από διαφορετικές ομάδες ανθρώπων για όση χρονική διάρκεια και αν κράτησε, αποτελούν στοιχεία μνήμης και ίχνη του περιβάλλοντος. Πράγματι, με την απρόβλεπτη προσπέλαση των διάφορων κοινωνικών γεγονότων πριν και μετα την τουρκική εισβολή, η περιοχή φέρει μαζί της αντικείμενα. Κάθε ένα από αυτά τα στοιχεία αποτελεί στοιχείο μνήμης καθώς η ανάγνωσή τους μπορεί να διηγηθεί ιστορίες, συνήθειες και καταστάσεις του παρελθόντος. Η ιδιότητα που έχει ένα στοιχείο μνήμης είναι ανακλητική με την έννοια ότι μπορεί να «επαναφέρει» μια εικόνα, μια κατάσταση η οποία δεν υφίσταται πλέον. Ωστόσο, σημαντικότερη ίσως ιδιότητά τους είναι η ενεργοποίηση της νοσταλγίας.

047

Κάρτα υπαλλήλου (βρέθηκε μέσα σε Εικόνα 8: Έντυπο εγγραφής υπαλλήλου με ημερομηνία παλιά αποθήκη του αεροδρομίου).

16 Ιουνίου του 1974.

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΩΣ ΠΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ. Ο flâneur

051

3.2

Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, με αφορμή την επίσκεψη στο αεροδρόμιο, δόθηκε έμφαση στον άνθρωπο ως εξερευνητή και στη προσωπική του εμπειρία για την αναγνώριση των χώρων του αεροδρομίου. Έτσι στηρίξαμε την περιπλάνηση μας πάνω στη θεωρία του Σάρλ Μπωντλαίρ για την έννοια του πλάνη, ο οποίος δίνει έμφαση στον άνθρωπο που «πλανάται» μέσα στον άγνωστο αστικό ιστό της πόλης με απώτερο σκοπό να τον αναγνωρίσει. Όπως και στην περίπτωση του αεροδρομίου, έτσι και ο πλάνης του Σαρλ Μπωντλαίρ, έχοντας μια ουδέτερη στάση, βλέπει και αισθάνεται χωρίς να παρεμβαίνει στο χώρο, καταγράφοντας με τον δικό του προσωπικό τρόπο κάθε τι που είναι σημαντικό για τον ίδιο ή που απλά ενεργοποιεί τις αισθήσεις του. Πάνω σε αυτή την θεωρία στηρίζεται και η περιπλάνησή μας μέσω της αφήγησης. Εντούτοις, στη δική μας περίπτωση μιλάμε για διαφορετική κλίμακα χώρου. Ενώ ο Μπωντλαίρ μιλάει για την αστική κλίμακα της πόλης του Παρισιού, εμείς μεταφερόμαστε στη κτιριακή κλίμακα. Τα κτίρια του Μπωντλαίρ γίνονται δωμάτια, οι δρόμοι

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

και οι πεζόδρομοι διάδρομοι κυκλοφορίας και τα αστικά κενά γίνονται φωτεινά παράθυρα και ανοίγματα με θέες. ...

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Το να μη βρίσκεις το δρόμο σου μέσα την πόλη, μάλλον, δεν σημαίνει και πολλά. Τα πράγματα όμως αρχίζουν να σημαίνουν και να συμβαίνουν όταν χάνεις το δρόμο σου. Κατά το γύρισμα του 19ου αιώνα λοιπόν, έγινε τέχνη: η τέχνη του να χάνεις το δρόμο και να προσπερνάς. Κάποιοι έγιναν καλλιτέχνες στο είδος. Στα πεζοδρόμια του Παρισιού αρχίζει να συνωστίζεται πλήθος και ο Σάρλ Μπωντλέρ εμπνέεται το αρχέτυπο της μάζας, δηλαδή το flâneur.16

19ος αιώνας | βιομηχανική επανάσταση

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα αρχίζουν να συρρέουν στην πόλη του Παρισιού αγροτικά πλήθη όπου αρχίζουν μοιραία να πραγματοποιούνται αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο οι νέοι αυτοί αστοί θα εντάσσονταν στη πόλη. Η πόλη γίνεται μητρόπολη. Ακολουθούν τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές κι οι άνθρωποι αφήνουν την ύπαιθρο και τις πατρίδες τους. Μιλάμε δηλαδή για βιομηχανική αστικοποίηση στη Δυτική Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό οδηγεί στην ανάπτυξη των σιδηροδρόμων, των τραμ, η καθιέρωση των μεγάλων μαγαζιών και η συσσώρευση πλήθους εμπόρων στις στοές του Παρισιού.

052

053

Ο flâneur δεν έχει πατρίδα. Είναι πάντα κι από παντού περαστικός. Βρίσκει τον εαυτό του μέσα στο θολό πλήθος και είναι ο εαυτός του όταν χάνει την ταυτότητά του. Εθισμένος στην περιπλάνηση, διαβαίνει τους δρόμους ανώνυμος μέσα στο πλήθος με μοναδικό σκοπό να απολαύσει την παρατήρηση διαρκώς εναλλασσόμενων σκηνών. Είναι ένας παθητικός θεατής των αστικών δρωμένων. Όλες αυτές οι συγκινήσεις που συγχρονίζονται, ο ίλιγγος του πλήθους, το φαντασμαγορικό αλλά προσωρινό αστικό θέαμα, η ελευθερία και 16

Ο όρος flâneur προέρχεται από τη γαλλική και το αρσενικό ουσιαστικό flâneur – που κυρίως σημαίνει περιπατητής, περιπλανόμενος, το οποίο με τη σειρά του προέρχεται από το γαλλικό ρήμα flâner, που σημαίνει περιπλάνηση. Περιπλανώμενος ή πλάνης έχει διαγράψει πολλές διαδρομές στον νεωτερικό και μετανεωτερικό χωροχρόνο, ξεκινώντας την πορεία του από το Παρίσι και ως πνευματικό δημιούργημα του Σάρλ Μπωντλέρ άρχισε να διαγράφει αστικές πορείες κινώντας το ενδιαφέρον και μεταγενέστερων φιλοσόφων.

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

η ανωνυμία του, τον ρίχνουν σε μία ακαθόριστη μελαγχολία: στο «spleen»17. Κατά τον Μπένζαμιν flâneur, μπορεί να είναι ποιητής, ζωγράφος, αναγνώστης αλλά και ρακοσυλλέκτης. Η φιγούρα του συχνά, είναι ο ενδιάμεσος κρίκος ανάμεσα στον δρόμο και στο εσωτερικό των σπιτιών και κάνει σπίτι του το έξω, τις προσόψεις αυτών των διαμερισμάτων. Ο πλάνης αποτελεί ακόμα μια πρώτη μορφή ντετέκτιβ. Εάν θεωρήσουμε πως το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι δημιούργημα της αστικοποίησης, συχνά ο ντετέκτιβ, βρίσκεται παρόν σ’ενα έγκλημα. Έτσι και ο πλάνης, περπατώντας συμβαίνει να βλέπει και να παρίσταται σε γεγονότα που τον καθιστούν ερήμην του, πρόδρομο μιας εικόνας που καλλιεργεί για τον εαυτό του και τον προβάλλει στους άλλους που συνεχίζει ακόμα και σήμερα ν’αναπαράγεται. Τα ίχνη του ατόμου στη μεγάλη πόλη δε σβήνουν ποτέ αρκεί να υπάρχει κάποιος να τα παρατηρήσει. Αντίστοιχα, ο Πόε θεωρεί οτι ο πλάνης είναι ένας δυστυχής που νιώθει άβολα 17

Στη γαλλική γλώσσα «spleen» είναι η κατάσταση της ακαθόριστης μελαγχολίας.

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

στη συναναστροφή του με το πλήθος, γι’αυτό και το διατρέχει χωρίς να το συναναστρέφεται. Ο πλάνης ξεκουράζεται σε δημόσια μέρη όπως τα πάρκα, οι εκκλησίες και τα πεζοδρόμια. Οι δημόσιοι κήποι του δίνουν μια κανονικότητα ωραρίου αφού κλείνουν και ανοίγουν σε συγκεκριμένες ώρες κι έτσι το σπίτι του διευρύνεται και σε φυσικό επίπεδο. Με τη μέθοδο αυτή ο «πλάνης» όχι μόνο ανιχνεύει και σχολιάζει τα αστικά κείμενα και περικείμενα αλλά συμμετέχει και ο ίδιος στο αστικό γίγνεσθαι αποτελώντας μέρος της μεθοδολογίας η οποία αποκαλύπτει τα ίχνη του κοινωνικού νοήματος στο πολυεπίπεδο υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένη η πόλη.

054

055

Αν κάποτε ο πλάνης ήταν ένας τύπος ανθρώπου ο οποίος διέγραψε διαδρομές στις πρόσφατα κατασκευασμένες μεγαλουπόλεις και ενέπνευσε τον Μπωντλαίρ∙ αν ακόμα ο Μπένζαμιν μετουσίωνε το «περπατώ άρα υπάρχω»,

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

σήμερα ο πλάνης κουβαλώντας στο παρελθόν του τα προαναφερθέντα δεν τα περιφρονείαλλά τα αποδέχεται ενώ εξελίσσεται. Έτσι, κατά τη γνώμη μας και με βάση την αστική παρατήρηση, θα λέγαμε ότι μπορεί ακόμα και να πάψει να είναι καλλιτέχνης. Μπορεί να είναι ο εγγράματος άνεργος ο οποίος περιπλανιέται στην πόλη του κρατώντας σημειώσεις. Μπορεί να είναι ακόμη και ο άστεγος και τότε παρατηρώντας τον κόσμο που περνά μπροστά από το σημείο-σπίτι του είναι η πόλη που περιφέρεται μπροστά στα μάτια του, είναι η ίδια η πόλη που πλανάται. Παρόλο που η περιπλάνησή του μπορεί να φαίνεται ατομική, έχει δημόσιο χαρακτήρα. Αν είσαι πραγματικός «flâneur» είσαι στο επίκεντρο του κόσμου κι είσαι αόρατος στο πλήθος. Χωρίς πρόσβαση στο δημόσιο θέαμα η ζωή του στερείται παντελώς την απόλαυση, γιατί η μεγαλύτερη απόλαυση για τον flâneur είναι ν’ ανακατεύεται με το πλήθος, το συμπτωματικό και το προσωρινό. Όμως κρατάει

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

απόσταση και από την πόλη και από τα πλήθη. Έτσι, διαβάζει την πόλη όπως θα διάβαζε ένα κείμενο, δηλαδή από απόσταση. Βλέπει αλλά δεν αγγίζει, επιθυμεί αλλά δεν αγοράζει. Με αυτή τη λογική καταναλώνει την ίδια την πόλη απέχοντας οικονομικά και συναισθηματικά. Είναι στην ουσία αντικαταναλωτής, ο ιδανικός χρήστης της πόλης. Την ίδια φυσική απόσταση διατηρεί και από το πλήθος. Ενώ παραμένει συνειδητά ένας άνθρωπος που προέρχεται απ’ το πλήθος, δεν εξομοιώνεται μ’ αυτό. Διαφέρει και διαχωρίζεται απ’ τη μάζα και τον κυρίαρχο αστικό τρόπο ζωής.

056

057

Α’ ΦΑΣΗ | ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Αφού παρουσιάστηκαν οι βασικές εννοιολογικές αναφορές με τις οποίες ασχοληθήκαμε το τελευταίο διάστημα, και οι οποίες υποστηρίζουν με ένα πιο θεωρητικό τρόπο την ερευνητική μας μελέτη, έρχεται να τις συμπληρώσει και να τις αναδείξει η προσωπική μας εμπειρία από την επίσκεψή μας στο αεροδρόμιο, που αποτελεί και το βασικό μέρος της ερευνητικής.

0060

061

4.1

Η πρώτη φάση είναι η φάση αναγνώρισης της αρχιτεκτονικής του αεροδρομίου και καλύτερης κατανόησής του κτιριακά. Η αναγνώριση γίνεται με την αντιπαραβολή της τότε πορείας16, όταν δηλαδή το αεροδρόμιο βρισκόταν σε λειτουργία, με την πρώτη προσωπική μας βιωματική πορεία. Αυτό υποστηρίζεται με αφηγηματικούς χάρτες και διαγραμματικές πορείες που προβάλλουν τις βασικές ανθρώπινες κινήσεις μέσα στον τότε ενεργό χώρο του αεροδρομίου, συνδέοντας το με παλιές φωτογραφίες διαφημιστικά φυλλάδια και άρθρα της εποχής. Έτσι προσπαθούμε να προβάλουμε διαγραμματικά τη σχέση των κινήσεων του παρελθόντος σε σχέση με τη προσωπική μας περιπλάνηση.

16

Την τότε πορεία που περιγράφεται στην εργασία μας είναι σύμφωνα με συνεντεύξεις που πήραμε από ανθρώπους που δούλευαν στο αεροδρόμιο είτε μόνιμα, είτε προσωρινά και από επιβάτες που ταξίδεψαν όταν το κτίριο βρισκόταν σε λειτουργία.

063

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Γενικά κτιριολογικά χαρακτηριστικά Το κτίριο του αεροδρομίου με την ορθογωνική κάτοψη είναι ελαφρά στρεφόμενο προς τη ανατολή, δηλαδή προσανατολισμένο προς το κέντρο της πόλης της Λευκωσίας. Αποτελείται από τρείς ορόφους με ένα διαμήκη διάδρομο με πιλοτή χαμηλού ύψους προσκολλημένο στην πλευρά της εισόδου που κοιτάζει προς τη πόλη, με γυάλινη όψη και υπαίθρια στοά στα δύο άκρα. Προς τη πλευρά των διαύλων δύο εξωτερικές ράμπες δεξιά και αριστερά λειτουργούσαν ως περάσματα προς τα αεροπλάνα. Στη νοτιοανατολική όψη μια εξωτερική σκάλα αποκομμένη από την βασική ογκοπλασία του κτιρίου συνδέεται με τον εξώστη του δεύτερου ορόφου. Οι διαμήκεις όψεις με τα γραμμικά συνεχόμενα ανοίγματα είναι πιο διαμπερής σε σχέση με τις μικρές πανομοιότυπες όψεις όπου παρουσιάζονται τα μικρότερα ανοίγματα. Τέλος η ιδιαιτερότητα της οροφής με τα στρογγυλά διαδοχικά ανοίγματα συμπληρώνει την εικόνα του κτιρίου.

Διάγραμμα 2: Διάγραμμα ογκοπλασίας κτιρίου.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΧΩΡΩΝ |

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Είσοδος εξερευνητή | Ο διαμήκης διάδρομος Η είσοδος στο εγκαταλελημμένο κτίριο πλέον γίνεται από το πίσω μέρος, την πλαϊνή ράμπα που συνδέει το κτίριο με το δίαυλο. Ανεβαίνοντας τη ράμπα μπαίνουμε σε ένα διαμήκη διάδρομο με γυάλινες πλευρές δεξιά και αριστερά. Έχει θέα σε όλο το τοπίο της νεκρής ζώνης που απλώνεται μπροστά μας. Από την άλλη, τα σπασμένα τζάμια και οι μισανοιγμένες πόρτες μας παρακινούν να μπούμε στους βασικούς χώρους του πρώτου ορόφου.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Υγειονομικό

Ο πρώτος χώρος που συναντάμε είναι ένας ανοικτός χώρος διπλού ύψους με χαμηλούς ξύλινους βοηθητικούς χώρους δεξιά και αριστερά. Ένας σπασμένος γυάλινος υαλοπίνακας στα αριστερά του διαμήκη διαδρόμου, μας «καλεί» στο χώρο αυτό. Οι πινακίδες στην είσοδο φανερώνουν ότι ήταν ο χώρος του υγειονομικού. Βρίσκεται τοποθετημένος στον πρώτο όροφο δίπλα από το χώρο αναμονής των επιβατών, εντούτοις δεν παρουσιάζουν καμία οπτική ή χωρική σύνδεση. Παρόλα αυτά οι κατεστραμμένοι βοηθητικοί χώροι με τις ορθάνοιχτες πόρτες, πλέον δημιουργούν στενά περάσματα μεταξύ τους, με αποτέλεσμα ένα σκοτεινό πέρασμα να με οδηγεί στον επόμενο χώρο.

Παρελθόν

Ο διαμπερής διαμήκης διάδρομος παρείχε πρόσβαση προς το δίαυλο στους επιβάτες που βρίσκονταν στο χώρο αναμονής. Ακολουθώντας τις οδηγίες των υπεύθυνων συνοδών, κατέβαιναν την κοντινότερη ράμπα και οδηγούνταν προς το αεροσκάφος με το οποίο θα ταξίδευαν.

Παρελθόν

072

073

Σύμφωνα με τους τότε υπαλλήλους και επιβάτες, όταν υπήρχε εντολή για υγειονομικό έλεγχο, αν δηλαδή οι επιβάτες έρχονταν από περιοχές μεγάλου κινδύνου καθοδηγούνταν από την εξωτερική βόρεια ράμπα

Παρόν Παρελθόν

προς τα πάνω στο υγειονομικό για να γίνει ο απαραίτητος έλεγχος. Στη συνέχεια κατέβαιναν στο ισόγειο από την σκάλα του υγειονομικού προς τους ιμάντες για την παραλαβή των αποσκευών τους για τέλος οδηγούνταν προς την έξοδο στο χώρο στάθμευσης.

075 Εικόνα 9: Χώρς επιβατών του κτιρίου, σήμερα και τότε.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Χώρος αναμονής επιβατών Συνεχίζω προς το χώρο αναμονής μέσω του σκοτεινού περάσματος. Ο χώρος αυτός κατέχει τα δύο τρίτα του πρώτου ορόφου με αποτέλεσμα να είναι σχεδόν διπλάσιος από το χώρο του υγειονομικού. Οι στρογγυλοί φεγγίτες της οροφής συνεχίζουν να φαίνονται και εδώ. Έχει το ίδιο ύψος με τον προηγούμενο χώρο με εξαίρεση ένα σημείο όπου τοποθετείται η πλάκα του δευτέρου ορόφου. Βοηθητικοί χώροι περικλείουν και αυτό το σημείο του κτιρίου αποκόπτοντας κάθε οπτική θέα, εκτός της γυάλινης όψης προς τον δίαυλο. Ο χώρος αυτός δεν είναι τόσο ελεύθερος όσο ήταν ο προηγούμενος αφού

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

τα καθίσματα αναμονής υπάρχουν ακόμη δημιουργώντας στενά περιμετρικά περάσματα κατά μήκος των αδασμολόγητων. Προχωρώ κάτω από την πλάκα του δεύτερου ορόφου και κινούμαι με γραμμικό τρόπο, στο πέρασμα αυτό. Προχωρώντας, φτάνω στο τέρμα και αντικρίζω το διαμήκη εσωτερικό μπαλκόνι που βλέπει στον κεντρικό χώρο του αερολιμένα. Κατευθύνομαι κατά μήκος του μπαλκονιού και κατεβαίνω τη σκάλα προς το ισόγειο.

Χώρος παραλαβής αποσκευών Κατεβαίνω τη σκάλα και μπαίνω σε ένα σκοτεινό διάδρομο μέσω του κεντρικού χώρου που με οδηγεί στους ιμάντες παραλαβής αποσκευών. Ο χώρος αυτός δεν παρουσιάζει κάποιο ιδιαίτερο χαρακτήρα. Είναι σχετικά χαμηλού ύψους, και είναι εντελώς απομονωμένος από τους υπόλοιπους. Οι βοηθητικοί χώροι δεν ακολουθούν κάποιο πρόγραμμα, όπως συνέβαινε στο πρώτο όροφο που όριζαν βοηθητικές ζώνες περιμετρικά των βασικών χώρων. Επιστρέφοντας πίσω εισέρχομαι ξανά στο μεγάλο κεντρικό χώρο.

Παρελθόν

Τότε, ο επιβάτης έκανε την ίδια πορεία αλλά με ανάστροφο τρόπο. Ο επιβάτης ακολουθώντας τις υποδείξεις του υπεύθυνου ανέβαινε από τη κεντρική σκάλα που οδηγούσε στον έλεγχο των διαβατηρίων και στη συνέχεια στο χώρο αναμονής πριν την προσγείωση. Εκεί του παρέχονταν διάφορες υπηρεσίες όπως καταστήματα αδασμολόγητων, καφεστιατόριο, χώρος χαλάρωσης και ένας άνετος χώρος αναμονής.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Παρελθόν

Οι επιβάτες φθάνοντας στον αερολιμένα έμπαιναν από τις τζαμωτές πόρτες του ισογείου, μπροστά από το δίαυλο στο χώρο όπου γινόταν η παραλαβή των αποσκευών και στη συνέχεια οδηγούνταν προς τις εξόδους στο χώρο στάθμευσης.

076

077

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Παρόν Παρελθόν

Κεντρικός χώρος Ο κεντρικός χώρος στο ισόγειο είναι ο πιο φωτεινός χώρος του κτιρίου. Κατέχει το μεγαλύτερο ελεύθερο κομμάτι του εσωτερικού, με τεράστια διαμπερή ανοίγματα στις δύο όψεις. Επίσης είναι τριπλού ύψους αφήνοντας το φως να εισχωρεί όχι μόνο από τις πλαϊνές όψεις αλλά και από τους φεγγίτες της οροφής. Στον κεντρικό αυτό μεταβατικό χώρο οι κινήσεις είναι ελεύθερες χωρίς εμπόδια. Μία ξύλινη σκάλα με μια ελαφριά μεταλλική γέφυρα, που οδηγεί στο δεύτερο όροφο, ολοκληρώνει την εικόνα του κεντρικού χώρου. Περνώντας κάτω από αυτή κατευθύνομαι προς την μπροστινή όψη του κτιρίου όπου βρίσκεται ο χώρος ελέγχου αποσκευών και επιβίβασης. Παρελθόν

079 Εικόνα 10: Μεγάλος κεντρικός χώρος, τότε και σήμερα.

Στο φωτεινό αυτό σημείο του κτιρίου υπήρχαν υπηρεσίες για το κοινό, μια μικρή καφετέρια, σημεία στάσης, διαφημιστικές πινακίδες. Ο κεντρικός χώρος ήταν ο «ενδιάμεσος χώρος» που διαχώριζε τη γραφειακή-ιδιωτική ζώνη από τη δημόσια.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Xώρος ελέγχου αποσκευών και επιβίβασης / check-in Ο τζαμωτός διαμήκης χώρος ελέγχου αποσκευών και επιβίβασης βλέπει προς τον εξωτερικό χώρο στάθμευσης. Το κομμάτι αυτό του κτιρίου είναι προσκολλημένο στην μπροστινή όψη και διαφέρει από την υπόλοιπη ογκοπλασία. Παρουσιάζεται ως μια ελαφριά πλάκα χαμηλού ύψους με πιλοτή και διαμήκης τζαμωτές όψεις και στοές στα δύο άκρα. Στο εσωτερικό, στενοί πάγκοι διαχωρίζουν τον ανοικτό χώρο από τα μικρά βοηθητικά δωμάτια των υπαλλήλων, ενώ κάθε υποχώρος συνδέεται με βοηθητικές σκάλες με τα γραφεία του πάνω ορόφου. Βγαίνω ξανά προς το στενό πέρασμα που οδηγεί στο κεντρικό χώρο. Σε εκείνο το σημείο μια βοηθητική κλειστή σκάλα με παρακινεί να ανεβώ στο πρώτο όροφο όπου βρίσκονται τα γραφεία των υπαλλήλων.

Λειτουργούσε περισσότερο ως ένα μεταβατικό σημείο. Από εκεί ο επιβάτης ακολουθούσε την προκαθορισμένη πορεία που ενδεικνυόταν από τον αεροσυνοδό της εταιρείας με την οποία θα ταξίδευε για να ανεβεί στον πρώτο όροφο όπου βρίσκεται ο χώρος επιβίβασης. Ο επιβάτης που έφθανε στη χώρα, διέσχιζε το κεντρικό αυτό χώρο για να βρει τις εξόδους προς το χώρο στάθμευσης. Ο χώρος αυτός ήταν ανοικτός και για το κοινό. Ο επισκέπτης είχε την ελευθερία να κινηθεί με δύο διαφορετικές επιλογές: Μπορούσε να περιηγηθεί με ακαθόριστο τρόπο στον κεντρικό χώρο, να δει τις διαφημιστικές πινακίδες, να καθίσει στη μικρή καφετέρια. Μικρά περίπτερα έδιναν πληροφορίες στους πολίτες για τις πτήσεις, για το τουρισμό, για το νησί κ.ά. Η δεύτερη επιλογή ήταν να ανεβεί τη ξύλινη σκάλα και να οδηγηθεί στην καφετέρια του δεύτερου ορόφου και από εκεί να βγει στον μακρόστενο εξώστη προς τον δίαυλο.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Παρελθόν

080

081

Η είσοδος στο κτίριο, που είχε άμεση σχέση με το χώρο στάθμευσης, ήταν τοποθετημένη στην όψη του ελέγχου των αποσκευών.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Μπαίνοντας από τις αυτόματες πόρτες της γυάλινης όψης ο επιβάτης βρισκόταν αυτομάτως στο χώρο αυτό. Τρία στενά περάσματα οδηγούσαν το κόσμο στον κεντρικό χώρο. Ο μακρόστενος αυτός χώρος αποτελούσε την μόνη πρόσβαση από και προς τους επόμενους χώρους του κτιρίου και παρά μόνο με τις ενδείξεις του προσωπικού. Ανεβαίνοντας τη σκάλα οδηγούμαι στο στενόμακρο διάδρομο με τα βοηθητικά γραφεία. Κάθε γραφείο ήταν συνδεδεμένο με μια στενή ξύλινη σκάλα με το ισόγειο. Όλα τα γραφεία είναι κενά και κοιτάζουν προς το χώρο στάθμευσης. Φθάνοντας στο τέρμα του διαδρόμου κατεβαίνω τη σκάλα και φτάνω στο ισόγειο.

083 Εικόνα 11: Χώρος γραφείου πρώτου ορόφου.

Εικόνα 12: Διάδρομος γραφείων πρώτου ορόφου.

Συνεχίζω προς τον κεντρικό χώρο, ανεβαίνω την σκάλα που χρησιμοποίησα προηγουμένως, προχωρώ προς τα δωμάτια ελέγχου διαβατηρίων, το διασχίζω, οδηγούμαι προς το χώρο του υγειονομικού, βγαίνω προς το διάδρομο, μετακινώ τα συρματοπλέγματα που φράσσουν την είσοδο, κατεβαίνω τη ράμπα και φεύγω.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ |

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Η ΑΦΗΓΗΣΗ

Σήμερα, ο αερολιμένας είναι ένας νεκρός χώρος και όμως στις κινήσεις του περιδιαβάτη, υπάρχει μια χωρική ελευθερία. Υποχρεωτικά, η είσοδος του κτιρίου πραγματοποιείται με έναν ανάστροφο τρόπο, αφού η μοναδική πρόσβαση προς το κτίριο αλλά και η έξοδος από αυτό, επιτυγχάνεται από τη πλαϊνή ράμπα. Η είσοδος και έξοδος του κτιρίου γίνεται δηλαδή από το ίδιο ακριβώς σημείο (βλ. εικόνα 1). Εισερχόμενοι από έξω προς τα μέσα, ανερχόμενοι από τη μακριά σκυροδετημένη ράμπα, βόρεια του αερολιμένα, μετακινήσαμε τα απαγορευτικά συρματοπλέγματα που έφρασσαν την τωρινή είσοδο κινώντας μας ολοένα και περισσότερο την περιέργεια. Κατευθυνόμενοι προς το εσωτερικό αντικρίζουμε ένα μακρύ, διαμήκη διάδρομο, που απλώνεται σε όλο το μήκος του κτιρίου δίνοντάς μας τη Εικόνα 13: H σημερινή είσοδος από την ράμπα κατά ψευδαίσθηση πως είναι ένας αυτόνομος, την απογευματινή ώρα. αποκλεισμένος χώρος ενώ ταυτόχρονα το βήμα μας γίνεται πιο αργό καθώς το δάπεδο είναι γεμάτο από σπασμένα γυαλιά Εικόνα 14: Γυάλινη όψη του χώρου του υγειονομικού από τα βομβαρδισμένα επιμήκη παράθυρα το απόγευμα. στην όψη του κτιρίου. Τα διάτρητα πλέον αυτά ανοίγματα επιτρέπουν στον ήλιο να διεισδύσει κατά την απογευματινή ώρα. To φως εισέρχεται παράξενα μέσα στο μεταβατικό χώρο του διαδρόμου.

ΚΑΙ Ο ΠΛΑΝΗΣ

Τώρα, κάποια υποστυλώματα «στέκονται» δυνατά και φωτεινά ενώ άλλα χάνονται στο αχανές σκοτάδι. Μοναδικός ήχος, το περπάτημά μας και τα αυτοκίνητα των Ηνωμένων Εθνών που κάνουν περιπολίες γύρω από το αεροδρόμιο. Περπατώντας κατά μήκος του, τα σπασμένα παράθυρα δημιουργούν φωτεινά πορτραίτα της περιοχής της νεκρής

ζώνης ενώ από την άλλη οι διάπλατα ανοικτές πόρτες του υγειονομικού, του χώρου αναμονής και του εστιατορίου κορνιζάρουν διαδοχικές σκοτεινές γκρι εικόνες των χώρων και των αντικειμένων που αφέθηκαν στο χρόνο και στη φύση.

που σε προκαλούν να τους εξερευνήσεις. Ο ήχος από τα περιστέρια, μιας και το κτίριο έγινε τόπος κατοικίας περιστεριών, γίνεται ολοένα και πιο έντονος, ενώ το περπάτημα στο δάπεδο λόγω των ακαθαρσιών και των σπασμένων γυαλιών, γίνεται πιο βαθύ, σκληρό και πιο έντονο με αποτέλεσμα το κάθε πάτημα να διαλύει τη νεκρική σιωπή που κυριαρχεί. Η περιφορά στο χώρο αυτό ήταν ελεύθερη καθώς δεν υπήρχαν εμπόδια, παρά μόνο βεβηλωμένοι χώροι και αντικείμενα του πολέμου.

Ένας σπασμένος γυάλινος υαλοπίνακας στα αριστερά με «προσκαλεί» στο χώρο του υγειονομικού. Σήμερα όλα μοιάζουν χαοτικά. Δεν ήξερα από που να πρωτοαρχίσω την εξερεύνησή μου. Από κάτω, το πάτωμα είναι γεμάτο χώμα, λάσπη και ακαθαρσίες των πουλιών που οικειοποιήθηκαν το κτίριο μέσα από τον χώρο, ενώ παράλληλα το βήμα αλλάζει συνεχώς υψόμετρο αφού συνεχώς βρίσκονται σωροί και υπολείμματα. Τα πρώτα κατεστραμμένα έπιπλα και πινακίδες σήμανσης κάνουν την εμφάνισή τους. Ανοίγοντας τις πόρτες από τα μικρά βοηθητικά δωμάτια στα δεξιά, άπλετο φως εισέρχεται στο χώρο του υγειονομικού από τα μικρά διαδοχικά τετράγωνα παράθυρα της πλαϊνής όψης, αλλάζοντας για λίγο την αίσθηση του χώρου, μέχρι να ξανακλείσουν και να βυθιστεί και πάλι στο βαθύ σκοτάδι του. Από την απέναντι πλευρά ξύλινα δωμάτια χαμηλού ύψους που κάποτε πιθανόν να λειτουργούσαν ως βοηθητικοί ή μεταβατικοί χώροι των εργαζομένων, πλέον δημιουργούν περάσματα, πορτραίτα και θέες. Η κίνηση είναι αυθαίρετη, απροσδιόριστη και αποπροσονατόλιστη. Η πρώτη ανάγνωση του χώρου γίνεται με τα μάτια, ότι δηλαδή είναι εύκολο να διακριθεί μέσω του οπτικού μου πεδίου. Η δεύτερη αναγνώριση γίνεται με αργό περπάτημα προς τους κλειστούς «κρυμμένους» υποχώρους

098

4.2.1

099

Μια μικρή πόρτα ανοιχτή με μειωμένη θέαση στο χώρο επιβατών, ένα δωμάτιοπέρασμα σε αυτό τον σημαντικό χώρο, ένα πορτραίτο του χώρου με τα καθίσματα αναμονής. Η ασάφεια του χώρου μας παρακίνησε στο να κινηθούμε προς αυτόν. Για την είσοδο αυτού έπρεπε να διασχίσουμε το μικρό, σκοτεινό δωμάτιο που μεσολαβούσε μεταξύ των δύο μεγάλων χώρων, του υγειονομικού και του χώρου επιβατών. Καθώς το διασχίζω, ένα καλώδιο αγγίζει τον ώμο μου. Γυρίζοντας ξαφνικά επάνω, γυψοσανίδες, σωλήνες και σύρματα κρέμονταν, έτοιμα να πέσουν κατά πάνω μου. Οι ψευδοροφές καταρρέουν, λυγίζοντας από το πέρασμα του χρόνου και τις καιρικές συνθήκες, την υγρασία και τις βροχές, κάνοντάς με να κινηθώ πιο γρήγορα προς το χώρο επιβατών. Το θέαμα εντυπωσιακά χαοτικό. Ο χώρος δεν θύμιζε τίποτα από την προηγούμενή του κατάσταση. Τα καθίσματα λερωμένα από τα περιστέρια και σχισμένα, ενώ άλλα είναι σπασμένα με το σκελετό να είναι

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

το μόνο που έχει απομείνει, και αυτός ο θόρυβός τους να παρατείνεται. Το δάπεδο, καθώς περπατάς, έχει πλέον αποκτήσει μια νέα επιστρωμάτωση, μια επιφάνεια σκληρή και τραχιά, που με κάνει να περπατώ πιο αργά στο χώρο. Σταματώ και ηχογραφώ. Ακίνητη και αμίλητη, προσπαθούσα να κατανοήσω το χώρο καλύτερα. Το φως έχει μια παράξενη μετατροπή εδώ. Τα σύννεφα κινούμενα συνεχώς μπροστά από τον ήλιο, αλλάζουν την εντύπωση του χώρου τόσο στο χρώμα, όσο και στην ένταση. Από την μία μετατρέπεται σε ένα σκοτεινό, μουντό χώρο, ενώ από την άλλη με την παραμικρή ηλιαχτίδα που ξετρυπώνει από τις τζαμαρίες αρχίζει να φωτίζει και να αποκαλύπτει καλύτερα τις ποιότητες και τις υφές του άψυχου χώρου. Μια σταγόνα πέφτει στο κεφάλι μου. Κοιτάζοντας πάνω, ένας στρογγυλός φεγγίτης, μισοσπασμένος από βόμβα, επιτρέπει στη βροχή να μπαίνει στο χώρο και στεκόμενος ακριβώς κάτω από αυτόν, γύρω από τα πόδια μου να δημιουργεί ένα τεράστιο βρεγμένο κύκλο δίνοντας ανάγλυφη μορφή στο δάπεδο. Στο βάθος ψηλά βλέπω την άβατη καφετέρια. Αυτήν που οι περισσότεροι είχαν σαν ανάμνηση, το μπαλκόνι της, καθώς έβγαιναν να αποχαιρετήσουν τους ανθρώπους τους που ταξίδευαν. Οι σανίδες του πατώματος της καφετέριας φούσκωσαν απ’ την υγρασία, έτοιμες να σε πλακώσουν. Τα δοκάρια που το στηρίζουν και το δομούν σιγά σιγά αρχίζουν την καθίζηση. Ο υπεύθυνος των Ηνωμένων Εθνών φώναξε αυστηρά για να φύγω απ’ το χώρο εκείνο. Ακολουθώ την τότε πορεία των επιβατών.

Εικόνα 15: Διάδρομος αφορολογήτων στο χώρο επιβατών.

Εικόνα 16: Χώρος επιβατών με θέα την καφετέρια του δεύτερου ορόφου.

0101

Εικόνα 17: Ανοίγματα- πορτραίτα τοποθετημένα στην καφετέρια πίσω από το χώρο επιβατών.

Ένα γραμμικό, ευθύ μονοπάτι παράλληλα απ΄ τα γραφεία των αδεσμολόγητων. Το τέρμα φαίνεται αβέβαιο. Δεν υπάρχει ξεκάθαρη οριοθέτηση της εικόνας που βλέπω. Τα δομικά στοιχεία και τα όρια που καθορίζουν ο χώρο συγχέονται. Φτάνοντας, παρατηρούμε ένα χώρο χωρίς χαρακτήρα, ένα σημείο αλλαγής. Ο χώρος με το χαμηλό ταβάνι κάτω από το κυρίως εστιατόριο του δεύτερου ορόφου κάποτε αξιοποιούνταν ως καφεστιατόριο αποκλειστικά για τους επιβάτες. Ο σχετικά φωτεινός αυτός χώρος είναι πλέον κενός με τα λιγοστά έπιπλα που έχουν απομείνει και τις ψευδοροφές έτοιμες να καταρρεύσουν ολοκληρωτικά γεμίζοντας το χώρο με μπάζα και χαλάσματα. Τα τετράγωνα ανοίγματα κάνουν το χώρο να εμφανίζει λεπτομερής ποιότητες στα κατεστραμμένα στοιχεία που τον αποτελούν. Το πορτοκαλοκόκκινο φως που εισέρχεται κάνει περίεργες εναλλαγές στο χώρο άλλοτε αποκρύπτοντας και άλλοτε αποκαλύπτοντας. Τα έξι ανοίγματα, που πλαισιώνουν τη θέα προς τη νεκρή ζώνη λόγω της συγκεκριμένης τους θέσης, τοποθέτησης και κλίμακας δίνουν την αίσθηση πως ο χώρος είναι μεγαλύτερος. Ακολούθησα το διάδρομο των αδεσμολόγητων. Οι σπασμένες πόρτες των γραφείων και των καταστημάτων, το ζάρωμα και το σπάσιμο του περιγράμματος της επιφάνειας της ξύλινής τους κατασκευής, αλλάζουν την σημερινή πορεία προκαλώντας με να ψάξω τι κρύβεται πίσω από αυτά. Σταματώ. Ένας σωρός από σπασμένες ξύλινες επιφάνειες, κατεστραμμένες ψευδοροφές, φθαρμένα υλικά, σχοινιά και σίδερα υπολείμματα και σκουπίδια μου

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

ανακόπτουν την προκαθορισμένη μου πορεία. Ανακαλύπτοντας ένα νέο πέρασμα, μια καινούργια κατεύθυνση, περνώντας από το πλάι του σωρού κατευθύνομαι στο πρώτο προσβάσιμο άνοιγμα για να οδηγηθώ πίσω από τα αδεσμολόγητα. Καθώς προχωράω εμφανίζονται ολοένα και περισσότερες διαφημιστικές πινακίδες, και σε λίγα δευτερόλεπτα βρέθηκα στο μεγάλο μπαλκόνι που βλέπει στο κεντρικό χώρο εκδηλώσεων του αερολιμένα. Άδειος. Οι ήχοι των πουλιών μειώνονται αισθητά, ενώ το φως που διαχέεται γίνεται πιο έντονος εξαιτίας των πλευρικών ανοιγμάτων και των φεγγιτών της οροφής, δίνοντας την αίσθηση πως υπάρχει τεχνητό φως. Το μοτίβο των πλευρικών ανοιγμάτων κάνει μια εντυπωσιακή, πορτοκαλί, αντανάκλαση στο ψηλό τοίχο των διαφημιστικών ενδείξεων. Προχωρώντας στο στενό μπαλκόνι, στο βάθος αριστερά, μια σκάλα. Το τέρμα της σκοτεινό και αβέβαιο, αλλά η περιέργεια με προκαλούσε να την βιώσω. Μαρμάρινη και σε λευκή απόχρωση με ξύλινες επιφάνειες στα πλάγια, καλυμμένη και αυτή με χώματα και ακαθαρσίες. Αντιλαμβάνεσαι με το πρώτο πάτημα την επικείμενη κατάρρευση. Όσο περνούσα τα σκονισμένα σκαλοπάτια γινόταν ολοένα και πιο σκοτεινό, με ελάχιστο ίχνος φωτός. Κατεβαίνοντας, βρέθηκα σε ένα ανοιχτό, στενόμακρο χώρο με πόρτες κλειστές, άλλες μισοανοιγμένες και με μοναδικό ήχο το τρίξιμό τους από τον αέρα. Το τέρμα είναι πιο φωτεινό καθώς φαίνεται πως το φως εισέρχεται από την επιμήκη γυάλινη σειρά των υαλοπινάκων

Εικόνα 18: Σκουπίδια αφορολογήτων.

και

μπάζα

στο

διάδρομο

Εικόνα 19: Θέα προς την κλίμακα του κεντρκού χώρου

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Εικόνα 20 Υποχώρος του χώρου αποσκευών.

Εικόνα 21: Ανάπτυξη της φύσης σε βοηθητικό χώρο του χώρου αποσκευών.

και το σκοτάδι στον υπόλοιπο χώρο σπάει με την παράξενη εισχώρηση του φωτός από τις μισοανοιγμένες πόρτες των μικρών δωματίων. Το φως δημιουργεί γραμμώσεις στην επιφάνεια του εδάφους. Μια σειρά από κάθετα δομικά στοιχεία στο κέντρο ανακόπτουν τη πορεία του με αποτέλεσμα κάποια από αυτά να χάνονται ολοκληρωτικά, ενώ άλλα να φωτίζονται μέχρι τη μέση τους με το υπόλοιπο μέρος να χάνεται ψηλά στο σκοτάδι. Φτάνοντας στο τέρμα βλέπεις του ιμάντες παραλαβής αποσκευών, μισοϊδωμένος χάνοντας την πραγματική του διάσταση στο χώρο. Απέναντι, βλέπεις τη θέα της απέραντης έκτασης της νεκρής ζώνης. Επιστρέφοντας πίσω άκουσα μια πόρτα να χτυπά δυνατά κινώντας μου την περιέργεια να μπω. Με αργό βήμα έσπρωξα την πόρτα σιγά σιγά και το έντονο φως από τους μεγάλους υαλοπίνακες του δωματίου άρχισε να διαχέεται παντού, ενώ στο δάπεδο φθαρμένες επιφάνειες από την οροφή έχουν πέσει δημιουργώντας μια επίστρωση απαγορεύοντας την ελεύθερη περιφορά στο χώρο, όχι μόνο από τις γυψοσανίδες του δαπέδου αλλά και των λαμαρινών που έχουν ξεκολλήσει από τη στέγη. Μια συκιά προσπαθώντας να βρει διαφυγή προς τον ήλιο εισχώρησε από τζάμια και κάγκελα. Η φύση αρχίζει να αναπτύσσεται στο εσωτερικό ενώ το εξωτερικό εισέρχεται μέσα. Φεύγοντας η πόρτα κάνει ένα δυνατό κρότο και κλείνει. Την αφήνω πίσω μου και συνεχίζω την πορεία μου προς τον κεντρικό χώρο ο οποίος μπορεί να θεωρηθεί ως διαχωριστικός άξονας της δημόσιας πτέρυγας του κτιρίου από την πιο ιδιωτική πτέρυγα των εργαζομένων.

Μεταφέρομαι αυτόματα σε αυτόν τον ιδιαίτερα φωτεινό χώρο του κτιρίου που χαρακτηρίζεται από απόλυτη κενότητα. Το μεγάλο ύψος του πλαϊνού τοίχου κάνει το χώρο επιβλητικό ενώ από την άλλη τα διαμήκη κάγκελα του πρώτου ορόφου ενισχύουν την αίσθηση του βάθους. Σε αυτό έρχεται να συμπληρωθεί η μεγάλη μεταλλική σκάλα με τα ξύλινα σκαλοπάτια και την γέφυρα που οδηγούσε κάποτε στο εστιατόριο του τελευταίου ορόφου και του εξώστη, το πιο πολυσυζητημένο σημείο του κτιρίου αφού οι περισσότερες προσωπικές αναφορές ανθρώπων που επισκέφθηκαν το αεροδρόμιο είχαν τη ζωντανή ανάμνηση της εικόνας του εξώστη γεμάτη από ανθρώπους και μικρά παιδιά να αποχαιρετούν συγγενείς, να υποδέχονται αγαπημένους, να ζητωκραυγάζουν για γεγονότα και προσωπικότητες ή απλά να χαζεύουν τις προσγειώσεις και τις απογειώσεις των αεροπλάνων. Πλέον τα ξύλινα σκαλοπάτια καλύπτονται με ακαθαρσίες όπως και όλα τα σημεία του χώρου. Πλησιάζοντας τις ξύλινες επιφάνειες των σκαλοπατιών παρατήρησα την υγρασία και τα έντομα να καταστρέφουν το υλικό, κάνοντας την πρόσβαση προς τη σκάλα επικίνδυνη. Το βήμα μου επιταχύνθηκε και τα αντανακλαστικά μου ενισχύθηκαν, όταν αντιλήφθηκα τη ξύλινη γέφυρα πάνω από το κεφάλι μου έτοιμη να καταρρεύσει και να σωριαστεί στο πάτωμα. Ο χώρος υπερ-φωτίζεται από τις στενές διαμπερής πλευρές του κτιρίου, με τα τετράγωνα ανοίγματα καθορισμένα από ένα συγκεκριμένο γραμμικό μοτίβο και από τους μεγάλους στρογγυλούς φεγγίτες της οροφής. Οι εναλλαγές του φωτός και του

σκοταδιού από το συνεχόμενο μοτίβο των πλευρικών ανοιγμάτων, μεταμορφώνουν το εσωτερικό του κτιρίου ενώ αντίθετα το πλέον σκοτάδι προσδίδει ασάφεια στους βοηθητικούς χώρους του ισογείου δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση του τρόμου.

0102

0103

Η βεβήλωση του κτιρίου φαίνεται κυρίως από τις όψεις που κοιτάει ο μεγάλος κεντρικός χώρος. Τα σπασμένα από σφαίρες τζάμια στα μικρά παράθυρα των όψεων και οι σπασμένοι φεγγίτες της οροφής, αφήνουν το φως να εισχωρήσει στο χώρο σχηματίζοντας παράξενες αντανακλάσεις στο δάπεδο και στα κάθετα δομικά στοιχεία του εσωτερικού. Ξαφνικά, το μέσα γίνεται ένα με το εξωτερικό, και το εσωτερικό χάνει τις αρχέτυπες του ποιότητες και αποκτά νέες, πιο παράξενες αφού οι λεπτομέρειες των χώρων χάνονται και κυριαρχούν τα βασικότερα στηρικτικά στοιχεία του κάθε χώρου. Οι σπασμένοι φεγγίτες της οροφής δημιουργούν συμμετρικές κάθετες φωτεινές περιοχές που δίνουν άλλη διάσταση στο χώρο ενώ από την άλλη αφήνουν στο δάπεδο το αποτύπωμα τους, λόγω των διάφορων καιρικών συνθηκών, σχηματίζοντας ανά διαστήματα μικρές κυκλικές επιφάνειες που ξεχωρίζουν από τις ακαθαρσίες του υπόλοιπου δαπέδου. Η σκοτεινή μπλε οροφή και ο συρμάτινος, σχεδόν αόρατος, κάνναβος που την καλύπτει, κάνουν πιο έντονη την αντίθεση του φωτός και του σκοταδιού καθώς το πρώτο εισχωρεί στο χώρο από τους σπασμένους φεγγίτες που προαναφέρθηκαν. Το πορτοκαλί χρώμα της σκουριάς είναι το χρώμα που κυριαρχεί από τα μεταλλικά

ανοίγματα στην οροφή του χώρου αυτού. Τα φτερουγίσματα και τιτιβίσματα των πουλιών που έχουν μετατρέψει το κτίριο σε χώρο διαμονής τους, εδώ ακούγονται εντονότερα. Σωροί από λάσπη και ακαθαρσίες καλύπτουν το δάπεδο κάνοντας δυσκολότερη την περιπλάνηση στο χώρο. Στην μια πλευρά εξωτερικά, φύτρωσαν αυθαίρετα δέντρα και άγρια, χαμηλή βλάστηση που προσπαθεί να εισχωρήσει στο χώρο από τα σπασμένα τζάμια της όψης. Από την άλλη ένας επιθετικός σωρός από συρματοπλέγματα σφραγίζουν τα περάσματα που δημιουργήθηκαν στον τοίχο από τις βεβηλώσεις και τα σπασμένα τζάμια. Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία του μεγάλου κεντρικού χώρου είναι το στοιχείο του παραθύρου, ο μεσολαβητής ανάμεσα στο εσωτερικό του εγκαταλελειμμένου κτιρίου και το εξωτερικό του αδρανές τοπίου της νεκρής ζώνης, το κλειστό και το ανοιχτό, τη σκιά και το φως. Η διεύθυνση του φωτός που εισχωρεί από τις τρύπες των ανοιγμάτων και τα σπασμένα τζάμια, η σκίαση αλλά και η σκιά/σκοτάδι συντελούν ένα σημαντικό παράγοντα για τον καθορισμό του βάθους στο χώρο αυτό, και κατά συνέπεια η αίσθηση που μας μεταδίδει ο συνδυασμός τους βασίζεται αναλογικά σε αυτούς τους παράγοντες. Η ποσότητα του φωτός σε αυτό τον μεγάλο χώρο ή ακόμη και η απουσία αυτού, κατά τόπους, καθορίζουν τη σημασία, και το χαρακτήρα του. Καθώς οι ώρες περνούν και συνεχίζω να περιπλανώμαι στο χώρο αυτό με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον πέφτει στην αντίληψή

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Εικόνα 22: Μικρό άνοιγμα ραγισμένο από σφαίρα κατά την εισβολή.

Εικόνα 23: Διαφημιστική πινακίδα μεγάλου κεντρικού χώρου.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Εικόνα 24: Διάδρομος check-in στο ισόγειο.

Εικόνα 25: Μεταβατικό πέρασμα από τον κεντρικό χώρο προς το χώρο check in.

μου πως καθώς τα σύννεφα μετακινούνται και ο φυσικός φωτισμός που εισχωρεί, συνεχώς μεταλλάσσεται, οι σκιές μετακινούνται και μεταμορφώνουν εντελώς το χαρακτήρα του χώρου. Οι σκουριές των μεταλλικών στοιχείων της σκάλας πλέον παίρνουν ένα βαθύ κοκκινωπό χρωματισμό ενώ τα διαβρωμένα κάθετα στοιχεία του κτιρίου έχουν το χρώμα της αποσάθρωσης και της μούχλας. Μέσα από την ψηφιακή παρατήρηση των φωτογραφικών απεικονίσεων του εσωτερικού του κτιρίου, οι χρωματισμοί που επικρατούσαν ήταν το πράσινο και το πορτοκαλί με όλες τις αντίστοιχες αποχρώσεις τους, αποδεικνύοντας έτσι όσα προαναφέρθηκαν. Στέκομαι από κάτω από τις διαφημιστικές πινακίδες, διαφημίσεις από ρολόγια μέχρι παπούτσια μέχρι και διαφήμισεις του νησιού, της θάλασσας, των αξιοθέατων και των ξενοδοχείων. Καθώς περιφέρομαι κατά μήκος του κεντρικού χώρου, ένα πλατύ, σκοτεινό άνοιγμα στον τεράστιο τοίχο του κεντρικού χώρου, ένα πέρασμα προς έναν άλλο χώρο που το τέρμα του καταλήγει σε μια μεγάλη ορθογώνια φωτεινή πηγή. Η αίσθηση της κλίμακας μετασχηματίζεται, από τη μετάβαση από τον ένα χώρο στον άλλο, λόγω της απότομης εναλλαγής του ύψους, από το ψηλό στο χαμηλό. Η αντίληψη της κλίμακας του χώρου σε σχέση με το σώμα βιώνεται καλύτερα. Περπατώ ευθεία για να φτάσω στο τέρμα, το μεγάλο παράθυρο χωρίς ίχνος γυαλιού, με μόνη επιστρωμάτωση τα σύρματα περίφραξης για να μην εισέρχεται κανείς. Η βροχή εισέρχεται μέσα και το σπασμένο έδαφος

έχει γεμίσει πλέον με λάσπες, ενώ τα ξύλινα κουφώματα από την υγρασία κατάρρευσαν. Έξω η θέα του χώρου στάθμευσης όπου αναπτύχθηκε χαμηλή βλάστηση. Στο κοντινό οπτικό πεδίο, απαγορευτικά κάγκελα αποτρέπουν την είσοδο στο χώρο κάνοντάς σε να νιώθεις αποπνικτικά, παρόλο που είναι ένας τόσο ανοιχτός χώρος. Προχωρώντας κατά μήκος του διαδρόμου, μια σειρά ξύλινων πάγκων από τους ελέγχους αποσκευών γεμάτοι σκόνη και λάσπη, ενώ πίσω απ’ τον καθένα, ένα σκοτεινό κενό. Πλησιάζοντας, δεν μπορείς να διακρίνεις τίποτα, παρά μόνο τη σκουριά στον ιμάντα και το απόλυτο μαύρο στο βάθος. Πηγαίνοντας πίσω από το πέμπτο γραφείο, οδηγήθηκα σε ένα χώρο κλειστό με τζαμαρίες, μάλλον βοηθητικός, με ξύλινα ζαρωμένα ερμάρια, ιστούς αραχνών και σκόνη. Από πάνω, το ταβάνι θρυμματίζεται από την υγρασία, με αποτέλεσμα να πέφτουν τμήματά του στο πάτωμα. Μια ξύλινη κλίμακα, στριφογυριστή σε προκαλεί να την περιδιαβάσεις. Ο πάνω χώρος δεν διακρίνεται από τον κάτω. Με το πρώτο πάτημα στο πρώτο σκαλοπάτι άρχισε να κουνιέται ολόκληρη. Το σκουριασμένο, προστατευτικό κιγκλίδωμα της από τη σκουριά έχει αλλάξει απόχρωση. Προχωράω στο δεύτερο σκαλοπάτι και τότε η ταλάντωση γίνεται ακόμη πιο έντονη, προκαλώντας με να υποχωρήσω αργά από το χώρο. Βγαίνω ξανά στον επιμήκη διάδρομο. Στο τέρμα του δύο γυάλινες πόρτες κλειστές με αλυσίδα και από πάνω μια απαγορευτική ένδειξη μονόδρομου. Πίσω απ΄ το γυαλί τη πόρτας, ένα δέντρο έχει προσκολλήσει εξωτερικά προσπαθώντας

να βρει διαφυγή προς τα μέσα. Γυρίζω στα αριστερά, οδηγούμαι προς το πέρασμα για να επιστρέψω πίσω. Μια κλίμακα στο πλάι μου με παρακινεί στην επόμενή μου περιπλάνηση. Ανεβαίνοντας την κατεστραμμένη σκάλα με τα σπασμένα μαρμάρινα σκαλοπάτια οδηγούμαι σε ένα στενόμακρο διάδρομο χωρίς ανοίγματα και με καμία οπτική σχέση με τους υπόλοιπους χώρους του κτιρίου. Ο διάδρομος αυτός λειτουργούσε ως ξεχωριστό σημείο πρόσβασης για τα γραφεία τα οποία ήταν παράλληλα συνδεδεμένα με δευτερεύουσες κλίμακες με τα σημεία των check-in του ισογείου. Οι κατεστραμμένες ξύλινες πόρτες κατά μήκος του διαδρόμου αφήνουν το φως να εισχωρήσει διαδοχικά στον κλειστοφοβικό στενόμακρο χώρο, από τις μεγάλες τζαμαρίες στην βορειοανατολική όψη του κτιρίου που κάποτε φώτιζαν τους γραφειακούς χώρους των εργαζομένων.

104

105

Στα δύο άκρα του διαδρόμου το στοιχείο της σκιάς και του μαύρου εντείνεται. Σκοτεινοί απροσδιόριστοι χώροι, χωρίς παράθυρα και ανοίγματα, μέσα στην πλέον κλειστοφοβική περιπλάνηση, ενισχύουν περισσότερο τον φόβο και την ανησυχία μου και ενεργοποιούν όλους τους αισθητηριακούς μηχανισμούς του οργανισμού μου. Στο τελευταίο γωνιακό δωμάτιο του διαδρόμου τα κλαδιά μια συκιάς εισχώρησαν στο χώρο δημιουργώντας ένα απρόσμενο συνονθύλευμα ανθρώπινου κατασκευάσματος και φυσικού στοιχείου. Φθάνοντας σε αυτό το σημείο η εξερεύνηση του πάνω ορόφου τελειώνει. Κατεβαίνοντας

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

τη σκάλα στο τέλος του διαδρόμου φθάνω στο ισόγειο. Η συνέχεια της σκάλας προς το υπόγειο ξεπροβάλλει ένα πυκνό βαθύ σκοτάδι. Με το πρώτο βήμα προς τα κάτω η αίσθηση του φόβου για τον σκοτεινό αυτό χώρο φθάνει στο ζενίθ της. Το μυαλό μου αυτή τη στιγμή πλάθει φανταστικές εικόνες για το άγνωστο. Το σώμα παγώνει και οι κινήσεις σταματούν σε αυτό το πρώτο σκαλοπάτι. Ο χώρος του υπογείου δεν μπορεί να εξερευνηθεί αυτή τη στιγμή και κάτω από αυτές τις συνθήκες. Μέσα από τη βίωση και την παρατήρησή μας εντός του αεροδρομίου, προκύπτει η βασική έννοια της μνήμης και η συσχέτισή της τόσο με το χώρο όσο και με τον εξερευνητή για το πως διεγείρονται τελικά οι αισθήσεις του για να οδηγηθεί από τον ένα χώρο στον άλλο και ποιοι παράγοντες τον ωθούν και τον επηρεάζουν για να πάρει τις διαφόρες αποφάσεις του για τον προσανατολισμό του στο χώρο. Το να σταθείς μέσα στα δωμάτια, να αισθανθείς πως αυτά τον περιβάλουν και να παρατηρήσεις πως συνειρμικά το ένα μπορεί να σε οδηγήσει στο επόμενο.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Β’ ΦΑΣΗ | ΑΝΤΙΛΗΠΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ Η επίσκεψη έγινε με καθορισμένες κινήσεις στο εσωτερικό ακολουθώντας συγκεκριμένο πρόγραμμα, ανάλογα φυσικά με τα επιτρεπτά όρια. Έπειτα η προσωπική χωρική βίωση εντάχθηκε σε ένα αφηγηματικό, περιγραφικό κείμενο σε συνδυασμό με ένα προσωπικό νοητικό χάρτη. Δηλαδή, στη φάση αυτή αφήνουμε κατά μέρος την αρχιτεκτονική του κτιρίου και βλέπουμε, ακούμε, μελετούμε, διαβάζουμε και παρατηρούμε διαφορετικά το κτίριο του αεροδρομίου. Όπως προαναφέραμε, σύμφωνα με τον Σαρλ Μπωντλαίρ, μετατρέπουμε τους εαυτούς μας σε «flaneur».

107

4.2.2

«[..] Δεν αρκεί να δούμε την αρχιτεκτονική, θα πρέπει να τη βιώσουμε. Θα πρέπει να παρατηρήσουμε πως έχει σχεδιαστεί για κάποιον ειδικό σκοπό και πώς ήταν συναρτημένη με την όλη ιδέα και το ρυθμό μιας συγκεκριμένης εποχής. Θα πρέπει να σταθεί κανείς μέσα στα δωμάτια, να αισθανθεί πως αυτά τον περιβάλλουν, να

26.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

παρατηρήσει πως φυσικά το ένα μπορεί να οδηγήσει στο επόμενο. Θα πρέπει να είναι κανείς σε επαγρύπνηση για τις επιπτώσεις μιας υφής, να ανακαλύψει, πώς η επιλογή της κίνησης εξαρτάται από τον προσανατολισμό των χώρων σε σχέση με τον ήλιο».17

27.

Εισερχόμενοι από έξω προς τα μέσα, ανερχόμενοι από τη μακριά σκυροδετημένη ράμπα, βόρεια του αερολιμένα, μετακινήσαμε τα απαγορευτικά συρματοπλέγματα που έφρασσαν την τωρινή είσοδο κινώντας μας ολοένα και περισσότερο την περιέργεια. Κατευθυνόμενοι προς το εσωτερικό αντικρίζουμε ένα μακρύ, διαμήκη διάδρομο, που απλώνεται σε όλο το μήκος του κτιρίου δίνοντάς μας τη ψευδαίσθηση πως είναι ένας αυτόνομος, αποκλεισμένος χώρος. Η είσοδος ενός νέου ανθρώπου στο χώρο ο οποίος είναι άγνωστος, στην περιπτωσή μας το αεροδρόμιο το οποίο δεν είναι

109 17

Εικόνα 26- 27: Μακριά σκυροδετημένη ράμπα, βόρεια του κτιρίου.

«Understanding architecture, … , is not the same as being able to determine the style of a building by certain external features. It is not enough to see architecture; you must experience it. You must observe how it was designed for a special purpose and how it was attuned to the entire concept and rhythm of a specific era. You must dwell in the rooms, feel how they close about you, observe how you are naturally led from on to the other. You must be aware of the textural effects, discover why just those colors were used, how the choice depended on the orientation of the rooms in relation to windows and the sun. Two apartments, one above the other, with rooms of exactly the same dimensions and with the same openings, can be entirely different simply because of curtains, wallpaper and furniture», Rasmussen Steen Eiler, (1984), «Experiencing Architecture, Cambridge»: MIT Press, Massachusetts of Technology, σελ. 33

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

πλέον ενεργό, μας δημιουργεί το άγχος και την ανησυχία που προκαλεί η έλλειψη προσανατολισμού στο τοπίο αυτό. Τα διάτρητα πλέον αυτά ανοίγματα από τις σφαίρες επιτρέπουν στον ήλιο να διεισδύσει κατά την απογευματινή ώρα. To φως εισέρχεται παράξενα μέσα στο μεταβατικό χώρο του διαδρόμου. Η διεύθυνση του φωτός που εισχωρεί από τις τρύπες των ανοιγμάτων και τα σπασμένα τζάμια σε συνδυασμό με την σκιά και το σκοτάδι συντελούν το σημαντικό παράγοντα καθορισμού του βάθους στο χώρο αυτό, και κατά συνέπεια η αίσθηση που μας μεταδίδει ο συνδυασμός τους βασίζεται αναλογικά στους παράγοντες αυτούς.

111

Εικόνα 28: Διάδρομος εισόδου σήμερα, κατά την απογευματινή ώρα.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Μοναδικός ήχος, το περπάτημά μας και τα αυτοκίνητα των Ηνωμένων Εθνών που κάνουν περιπολίες γύρω από το αεροδρόμιο. Περπατώντας κατά μήκος του, τα σπασμένα παράθυρα δημιουργούν φωτεινά πορτραίτα και θέες της περιοχής της νεκρής ζώνης ενώ από την άλλη οι διάπλατα ανοικτές πόρτες του υγειονομικού, του χώρου αναμονής και του εστιατορίου κορνιζάρουν διαδοχικές σκοτεινές γκρι εικόνες των χώρων και των αντικειμένων που αφέθηκαν στο χρόνο και στη φύση. Πράγματι, στην απρόβλεπτη προσπέλαση τέτοιων χώρων από διάφορα κοινωνικά γεγονότα, φέρουν μαζί τους αντικείμενα και ίχνη που συχνά μένουν στα τοπία αυτά μετά την απομάκρυνση των ομάδων από αυτούς. Κάθε ένα από αυτά τα στοιχεία αποτελεί στοιχείο μνήμης καθώς η ανάγνωσή τους μπορεί να διηγηθεί ιστορίες, συνήθειες και καταστάσεις του παρελθόντος.

113

Εικόνα 29: Θέα προς τους διαύλους και την ευρύτερη περιοχή,\

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Ανοίγοντας τις πόρτες από τα μικρά βοηθητικά δωμάτια στα δεξιά, άπλετο φως εισέρχεται στο χώρο του υγειονομικού από τα μικρά διαδοχικά τετράγωνα παράθυρα της πλαϊνής όψης, αλλάζοντας για λίγο την αίσθηση του χώρου, μέχρι να ξανακλείσουν και να βυθιστεί και πάλι στο βαθύ σκοτάδι του. Από την απέναντι πλευρά ξύλινα δωμάτια χαμηλού ύψους που κάποτε πιθανόν να λειτουργούσαν ως βοηθητικοί ή μεταβατικοί χώροι των εργαζομένων, πλέον δημιουργούν περάσματα, πορτραίτα και θέες. Η κίνηση είναι αυθαίρετη, απροσδιόριστη και αποπροσονατόλιστη. Η πρώτη ανάγνωση του χώρου γίνεται με τα μάτια, ότι δηλαδή είναι εύκολο να διακριθεί μέσω του οπτικού μου πεδίου18. Η δεύτερη αναγνώριση γίνεται με αργό περπάτημα προς τους κλειστούς «κρυμμένους» υποχώρους που σε προκαλούν να τους εξερευνήσεις.

115

Εικόνα 30: Πορτραίτο με θέα τα πλέον εγκαταλελειμμένα κτίρια του αεροδρομίου, κατά την απογευματινή ώρα.

18

Το ανθρώπινο σώμα είναι η ναυαρχίδα της ζωής, με την έννοια της μνήμης, της φαντασίας και της ενσωμάτωσης. Κάθε σκέψη ή πράξη είναι μια ενέργεια που σχετίζεται άμεσα με τις κινήσεις, τις ιδιότητες του σώματός μας, τις αισθήσεις, τα συναισθήματα, τις διαστάσεις. Φυσικά ο βασικότερος παράγοντας επηρεασμού του εγκεφάλου είναι η οπτική αντίληψη. Οπτική αντίληψη ή αλλιώς όραση ονομάζεται η ίσως κυρίαρχη από τις πέντε ανθρώπινες αισθήσεις και αυτό διότι, με αυτήν γίνεται άμεσα αντιληπτός ο εξωτερικός χώρος και το γενικότερο εξωτερικό περιβάλλον. Όργανο αντίληψης είναι σαφώς τα μάτια. Η σημασία της ανάμεσα στις υπόλοιπες φαίνεται και από το γεγονός, πως το μεγαλύτερο μέρος του ανθρώπινου εγκεφάλου ασχολείται σχεδόν εξ ολοκλήρου με την επεξεργασία και την ερμηνεία των ερεθισμάτων της όρασης. Μέσα από την κουλτούρα και την καθημερινότητα των ανθρώπων, η γλώσσα εκφράζει σωρεία οπτικών παραστάσεων. Σε κάθε ερέθισμα, συμπεριφέρεται διαφορετικά, και αναλόγως φυσικά διαφορετικά είναι και τα μηνύματα από και προς τον εγκέφαλο, για τις ακολουθούμενες ενέργειες, σκέψεις, ή ακόμη και τα τυχόν αισθήματα.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Μια μικρή πόρτα ανοιχτή με μειωμένη θέαση στο χώρο επιβατών, ένα δωμάτιοπέρασμα σε αυτό τον σημαντικό χώρο, ένα πορτραίτο του χώρου με τα καθίσματα αναμονής. Η ασάφεια του χώρου μας παρακίνησε στο να κινηθούμε προς αυτόν. Για την είσοδο αυτού έπρεπε να διασχίσουμε το μικρό, σκοτεινό δωμάτιο που μεσολαβούσε μεταξύ των δύο μεγάλων χώρων, του υγειονομικού και του χώρου επιβατών. Καθώς το διασχίζω, ένα καλώδιο αγγίζει τον ώμο μου. Γυρίζοντας ξαφνικά επάνω, γυψοσανίδες, σωλήνες και σύρματα κρέμονταν, έτοιμα να πέσουν κατά πάνω μου. Οι ψευδοροφές καταρρέουν, λυγίζοντας από το πέρασμα του χρόνου και τις καιρικές συνθήκες, την υγρασία και τις βροχές, κάνοντάς με να κινηθώ πιο γρήγορα προς το χώρο επιβατών.

117

Εικόνα 31: Δωμάτιο πέρασμα του υγειονμικού, κορνιζάρει τον επόμενο χώρο, το χώρο επιβατών.

Το άτομο κινούμενο μέσα στον ιστό του κτιρίου μπορεί να συνδέσει τμήματα, περιφέρειες ή οποιαδήποτε άλλα διάσπαρτα και ασύνδετα κομμάτια που βρίσκονται μέσα σε αυτόν. Κινούμενοι στο χώρο

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

αντιλαμβανόμαστε τα όρια ή τα στοιχεία που τον περιβάλλουν και τον περικλείουν και μπορούμε να τα προσδιορίσουμε μέσω των νοητικών μηχανισμών του. Το σημαντικό στην βίωση του χώρου είναι το να σταθείς μέσα στα δωμάτια, να αισθανθείς πως αυτά τον περιβάλουν και να παρατηρήσεις πως συνειρμικά το ένα μπορεί να σε οδηγήσει στο επόμενο. Η κίνησή μου είναι εξαρτημένη από τα συνεχή εμπόδια που ανακαλύπτω μπροστά μου και ασυναίσθητα επιβραδύνεται και επιταχύνεται συνεχώς. Για το λόγω αυτό είναι πολύ σημαντική η καταγραφή του νοητικού χάρτη στον οποίο αποτυπώνονται οι σχέσεις των στοιχείων που αποτελούν τον κάθε χώρο. Ο νους είναι αυτός που οργανώνεται σε έναν νοητικό προσωπικό χάρτη με βάση το χωροχρόνο.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Το θέαμα εντυπωσιακά χαοτικό. Ο χώρος δεν θύμιζε τίποτα από την προηγούμενή του κατάσταση. Οι απρόσωπες σχέσεις ενισχύονται και συνοδεύονται από απρόσωπους χώρους δηλαδή χώρους χωρίς ταυτότητα. Η είσοδος ενός νέου ανθρώπου στο χώρο του αεροδρομίου ο οποίος είναι γνωστός από παλιά, που στην περίπτωση μας σε ένα αδρανές τοπίο το οποίο δεν είναι πλέον ενεργό, δημιουργεί στο σύγχρονο περιπατητή το συναίσθημα του «ανοίκειου»19 που διατύπωσε ο Freud20, δηλαδή το άγχος και την ανησυχία που προκαλεί η έλλειψη προσανατολισμού στον τόπο αυτό.

118

119

Τα καθίσματα λερωμένα από τα περιστέρια και σχισμένα, ενώ άλλα είναι σπασμένα με το σκελετό να είναι το μόνο που έχει απομείνει, και αυτός ο θόρυβός τους να παρατείνεται.

19

Η έννοια του «ανοίκειου» η οποία διατυπώθηκε από τον Freud την εποχή της εμφάνισης των μεγάλων μητροπόλεων συνδέθηκε με το δημόσιο χώρο, δημιουργώντας μια ιδιαίτερη σχέση με τους φόβους που προκαλούσαν τα άγνωστα τα πλήθη και η νέα κλίμακα κτιρίων στους ίδιους τους ανθρώπους των πόλεων αλλά και σε αυτούς που ζούσαν εκτός των αστικών σχηματισμών. Ο Walter Benjamin μελετώντας κείμενα ατων Poe και Ηoffmann και συσχετίζοντάς τα με το έργο του Baudelaire αναφέρεται στη μητροπολιτική κατάσταση και γράφει «φόβο, αποστροφή και φρίκη προκαλούσε το πλήθος της μεγαλούπολης σε αυτούς που πρώτοι το αντίκριζαν». Οι αλλαγές στην καθημερινότητα και στους τρόπους συμπεριφοράς ευθύνονται κατά τον Baudelaire για το γεγονός ότι ο άνθρωποςπεριπατητής διασχίζει το πλήθος σαν να βρίσκεται σε μια δεξαμενή ηλεκτρικής ενέργειας, μετατρεπόμενος με αυτόν τον τρόπο σε μια μηχανή η οποία βρίσκεται διαρκώς σε λειτουργία. Η σχέση του διαβάτη με το αυτόματο και τα κοινά

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Mιας και το κτίριο έγινε τόπος κατοικίας περιστεριών, o ήχος από τα περιστέρια, γίνεται ολοένα και πιο έντονος, ενώ το περπάτημα στο δάπεδο λόγω των ακαθαρσιών και των σπασμένων γυαλιών, γίνεται πιο έντονο με αποτέλεσμα το κάθε πάτημα να διαλύει τη νεκρική σιωπή που κυριαρχεί.

μια επιφάνεια σκληρή και τραχιά, που με κάνει να περπατώ πιο αργά στο χώρο μιας και το βήμα μου γίνεται πιο βαθύ και έντονο. Σταματώ και ηχογραφώ. Ακίνητη και αμίλητη, προσπαθούσα να κατανοήσω το χώρο καλύτερα. Το φως έχει μια παράξενη μετατροπή εδώ. Τα σύννεφα κινούμενα συνεχώς μπροστά από τον ήλιο, αλλάζουν την εντύπωση του χώρου τόσο στο χρώμα, όσο και στην ένταση.

Ο ήχος εδώ λειτουργεί και ως μέσο αντίληψης της κλίμακας του χώρου αναμονής. Η ποσότητα και η διάρκεια του ήχου που αντηχεί στο εσωτερικό του κτιρίου, μέχρι να «αντηχήσει» στους τοίχους και στην οροφή και να χαθεί, μας προβάλλει ένα αλλιώτικο τρόπο για να κατανοήσουμε τη κλίμακα και το μέγεθος του χώρου που βρισκόμαστε και για το πόσο «ελεύθερος» ή «γεμάτος» είναι.

Το φως έχει μια παράξενη μετατροπή εδώ. Τα σύννεφα κινούμενα συνεχώς μπροστά από τον ήλιο, αλλάζουν την εντύπωση του χώρου τόσο στο χρώμα, όσο και στην ένταση. Αφού ο φυσικός φωτισμός που εισχωρεί, συνεχώς μεταλλάσσεται, οι σκιές μετακινούνται και μεταμορφώνουν εντελώς το χαρακτήρα του χώρου αυτού. Από την μία μετατρέπεται σε ένα σκοτεινό, μουντό χώρο, ενώ από την άλλη με την παραμικρή ηλιαχτίδα που ξετρυπώνει από τις τζαμαρίες αρχίζει να φωτίζει και να αποκαλύπτει καλύτερα τις ποιότητες

Το δάπεδο, καθώς περπατάς, έχει πλέον αποκτήσει μια νέα επιστρωμάτωση, χαρακτηριστικά του με τη μηχανή αρκούν για να δημιοργήσουν σε ένα πρώτο επίπεδο συνειρμούς με τη θεωρρία του Freud για το «ανοίκειο». Η συνύπαρξη με ένα πλήθος αυτόματο μετατρέπει και τον ίδιο το δημόσιο χώρο της μητρόπολης σε ανοίκειο, ανεξάρτητα από τα χαρακτριστικά που έχει αυτός.

Sigmunt, Freud, 2006 στο «Το ανοίκειο», Δοξιάδης, Κύρκος (επιμ.), Βαικούση Ελένη (μτφρ.), Πλέθρον, Αθήνα.

20

To 1919, o Freud συνέγραψε το γνωστό δοκίμιό του προσπαθώντας να προσδιορίσει την πολύπλοκη έννοια του «ανοίκειου» χρησιμοποιώντας τη βασική του ιδιότητα, αυτή του ερευνητή της ανθρώπινης ψυχολογίας και θεμελιωτή της ψυχανάλυσης. Το δοκίμιο εντάσσεται στη σφαίρα της λογοτεχνικής κριτικής, όμως ξεφεύγει από αυτήν αφού ο Freud πραγματοποιεί ευρύτερες συνδέσεις με την πραγματική ζωή και τις ανοίκειες καταστάσεις που συμβαίνουν εκτός των σελίδων ενός βιβλίου. Πρόκειται από τις πρώτες απόπειρες διερεύνησης του όρου, αφού είχαν

120

121

προηγηθεί ελάχιστες μελέτες μολονότι το «ανοίκειο» είχε αρχίσει να απασχολεί θεωρητικά τους κύκλους της γερμανικής κουλτούρας τα χρόνια που ο πατέρας της ψυχανάλυσης συνέγραψε τις προηγούμενες μελέτες του. Μια από αυτές είχε τίτλο «Για την ψυχολογία του ανοίκειου» και είχε γραφτεί από τον Ernst Jentsch, ο οποίος συνέδεσε το «ανοίκειο» συναίσθημα με το άγχος και την ανησυχία που προκαλεί η έλλειψη προσανατολισμού, καθώς και η είσοδος ενός νέου εισβολέαο οποίος μπορεί να είναι ένας άνθρωπος, ένα αντικείμενο ή ένα γεγονός, σε έναν κόσμο που θεωρείται γνωστός από παλιά. Στο έργο του είχε δώσει ιδιαίτερη σημασία την ποικιλία με την οποία προκαλούνται συναισθήματα ανοίκειου στους ανθρώπους, μια διαπίστωση που έθετε το θέμα της αντιληπτικότητας στο επίκεντρο και δυσκόλευε ιδιαίτερα την έρευνα αφού κάθε πιθανό συμπέρασμα θα είχε αμφίβολη ισχύ.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

και τις υφές του άψυχου χώρου. Με το παραμικρό ίχνος φωτός σε κάθε στοιχείο του χώρου αυτού εμφανίζονται συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και παρουσιάζει διαφορετική μυρωδιά, διαφορετικό ήχο και υφή. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πως η πραγματική ομορφιά γεννιέται από τις διαβαθμίσεις του φωτός και του σκοταδιού και από τις πολλαπλές αποχρώσεις της σκιάς των αντικειμένων. Το φως και το σκοτάδι στην πραγματικότητα δεν μπορούν να διαχωριστούν μιας και αλληλοεπηρεάζονται και αλληλοσυμπληρώνονται.

123

Από την μία μετατρέπεται σε ένα σκοτεινό, μουντό χώρο, ενώ από την άλλη με την παραμικρή ηλιαχτίδα που ξετρυπώνει από τις τζαμαρίες αρχίζει να φωτίζει και να αποκαλύπτει καλύτερα τις ποιότητες και τις υφές του άψυχου χώρου21. Μια σταγόνα πέφτει στο κεφάλι μου. Κοιτάζοντας πάνω, ένας στρογγυλός φεγγίτης, μισοσπασμένος από βόμβα, επιτρέπει στη βροχή να μπαίνει στο χώρο και 21

Εικόνα 32: Ο σκοτεινός χώρος επιβατών που αντιτίθεται στο φωτεινό διάδρομο.

Η οπτική μας αντίληψη για τον κόσμο, είναι τόσο πολύπλοκη που επηρεάζεται από αναρίθμητα στοιχεία, για να αποδώσει τελικά κάποια ιδέα. Το «φως και το σκοτάδι» είναι ένας βασικός παράγοντας για την καλύτερη απόδοση αυτής της αίσθησης. Οι σκιές και το σκοτάδι αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της αισθητηριακής αντίληψης, καθώς κάνουν αμυδρότερη την καθαρότητα της όρασης, μετατρέπουν τις διαστάσεις του βάθους σε περισσότερο ασαφής έννοιες, και ενεργοποιούν την όραση και τη φαντασία. Πόσο πιο μυστήριος αλλά συνάμα και πιο ελκυστικός μοιάζει ο δρόμος μιας παλαιάς πόλης με τα εναλλασσόμενα φωτεινά και σκοτεινά σημεία κατά μήκος του, σε σχέση με ένα τυπικό δρόμο ομοιόμορφα φωτισμένο; Η ποσότητα ή η απουσία αλλά και η κατεύθυνση του φωτός, το χρώμα, η υφή, το μέγεθος, ο τρόπος που συνδυάζονται όλα τα χαρακτηριστικά του χώρου, σε συνάρτηση με τις πληροφορίες που αντλεί ο εγκέφαλος με τη βοήθεια των

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

στεκόμενος ακριβώς κάτω από αυτόν, γύρω από τα πόδια μου να δημιουργεί ένα τεράστιο βρεγμένο κύκλο δίνοντας ανάγλυφη μορφή στο δάπεδο.

125

Στο βάθος ψηλά βλέπω την άβατη καφετέρια. Αυτήν που οι περισσότεροι είχαν σαν ανάμνηση, το μπαλκόνι της, καθώς έβγαιναν να αποχαιρετήσουν τους ανθρώπους τους που ταξίδευαν. Οι σανίδες του πατώματος της καφετέριας φούσκωσαν απ’ την υγρασία, έτοιμες να σε πλακώσουν. Τα δοκάρια που το στηρίζουν και το δομούν σιγά σιγά αρχίζουν την καθίζηση. Ο υπεύθυνος των Ηνωμένων Εθνών φώναξε αυστηρά για να φύγω απ’ το χώρο εκείνο. Ακολουθώ την τότε πορεία των επιβατών. Ένα γραμμικό, ευθύ μονοπάτι παράλληλα απ΄ τα γραφεία των αδεσμολόγητων. Το τέρμα φαίνεται αβέβαιο. Δεν υπάρχει ξεκάθαρη οριοθέτηση της εικόνας που βλέπω. Τα δομικά στοιχεία και τα όρια που καθορίζουν το χώρο συγχέονται. Φτάνοντας, παρατηρούμε ένα χώρο χωρίς χαρακτήρα, ένα σημείο αλλαγής. υπόλοιπων αισθήσεων, αποτελούν εντέλει το παραγόμενο οπτικό αποτέλεσμα. Το φυσικό φώς είναι κατά συνέπεια ένα βασικό στοιχείο της οπτικής διαδικασίας.

Εικόνα 33: Η κατεστραμμένη οροφή της καφετέριας του δευτέρου ορόφου.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Ο χώρος με το χαμηλό ταβάνι κάτω από το κυρίως εστιατόριο του δεύτερου ορόφου κάποτε αξιοποιούνταν ως καφεστιατόριο αποκλειστικά για τους επιβάτες. Ο σχετικά φωτεινός αυτός χώρος είναι πλέον κενός με τα λιγοστά έπιπλα που έχουν απομείνει και τις ψευδοροφές έτοιμες να καταρρεύσουν ολοκληρωτικά γεμίζοντας το χώρο με μπάζα και χαλάσματα. Τα τετράγωνα ανοίγματα κάνουν το χώρο να εμφανίζει λεπτομερής ποιότητες στα κατεστραμμένα στοιχεία που τον αποτελούν. Το πορτοκαλοκόκκινο φως που εισέρχεται κάνει περίεργες εναλλαγές στο χώρο άλλοτε αποκρύπτοντας και άλλοτε αποκαλύπτοντας. Αυτές οι προσθήκες στο χώρο του «Διεθνή Αερολιμένα», δημιουργεί επίπεδα μεταμφίεσης όπου η μελαγχολία επιτείνεται σε ανάλογα με το χώρο που βρισκόμαστε. Δημιουργείται περισσότερο ένας χώρος για τον εαυτό του μιας και κατά τη διαδικασία της ερείπωσης το κτίριό μας παίρνει τις ποιότητες της περιοχής της «νεκρής ζώνης».

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Ακολούθησα το διάδρομο των αδεσμολόγητων. Οι σπασμένες πόρτες των γραφείων και των καταστημάτων, το ζάρωμα και το σπάσιμο του περιγράμματος της επιφάνειας της ξύλινής τους κατασκευής, αλλάζουν την σημερινή πορεία προκαλώντας με να ψάξω τι κρύβεται πίσω από αυτά. Σταματώ. Ένας σωρός από σπασμένες ξύλινες επιφάνειες, κατεστραμμένες ψευδοροφές, φθαρμένα υλικά, σχοινιά και σίδερα υπολείμματα και σκουπίδια μου ανακόπτουν την προκαθορισμένη μου πορεία. Ανακαλύπτοντας ένα νέο πέρασμα, μια καινούργια κατεύθυνση, κατευθύνομαι στο πρώτο προσβάσιμο άνοιγμα για να οδηγηθώ πίσω από τα αδεσμολόγητα. Παρατηρούμε πως η κίνηση επιβραδύνεται και επιταχύνεται ανάλογα με τα επιτρεπτά όρια.

126

127

Η μεταμόρφωση της αρχιτεκτονικής μέσα από τη φθορά διαλύει τα γνωστά όρια, δημιουργώντας νέους άγνωστους χώρους. Ένας τοίχος για παράδειγμα γίνεται άνοιγμα και τα διάτρητα ανοίγματα

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

από τις σφαίρες επιτρέπουν στον ήλιο να διεισδύσει με διαφορετικό τρόπο πλέον στο χώρο. Τα δοκάρια που οικοδομούν την οροφή σε ορισμένα σημεία σιγά σιγά αρχίζουν την καθίζηση. Αυτό επιταχύνει το βαθμό της αλλοίωσης όπου οι επιφάνειες της τοιχοποιίας καταρρέουν δημιουργώντας νέες επιστρωματώσεις στις επιφάνειες. Έτσι, τα στοιχεία που αποτελούν το κτίριο γίνονται δυσανάγνωστα με αποτέλεσμα ορισμένες φορές να παρακινούν τον εξερευνητή να τα «διαβάσει» ενώ άλλες φορές να αδιαφορεί γι’ αυτά και τα προσπερνά.

[..] Σε λίγα δευτερόλεπτα βρέθηκα στο μεγάλο μπαλκόνι που βλέπει στον κεντρικό χώρο εκδηλώσεων του αερολιμένα. Άδειος. Οι ήχοι των πουλιών μειώνονται αισθητά, ενώ το φως που διαχέεται γίνεται πιο έντονος εξαιτίας των πλευρικών ανοιγμάτων και των φεγγιτών της οροφής, δίνοντας την αίσθηση πως υπάρχει τεχνητό φως. Το μοτίβο των πλευρικών ανοιγμάτων κάνει μια εντυπωσιακή, πορτοκαλί, αντανάκλαση στο ψηλό τοίχο των διαφημιστικών ενδείξεων. Προχωρώντας στο στενό μπαλκόνι, στο βάθος αριστερά, μια σκάλα. Το τέρμα της σκοτεινό και αβέβαιο, αλλά η περιέργεια με προκαλούσε να την βιώσω.

Ως εξερευνητές με την είσοδο μας στον κάθε άγνωστο χώρο του αεροδρομίου μπορούμε να προσδιορίσουμε τα όρια του χώρου ή τα στοιχεία που τον περιβάλλουν και τον περικλείουν. Αντίληψη χώρου σημαίνει κατανόηση των ορίων και της διαχωριστικής γραμμής τους. Όταν γίνονται ορατά, προσπελάσιμα είτε και μη, τα όρια τεμαχίζουν το χώρο και παράλληλα παράγουν νέες σχέσεις.

Η διεύθυνση του φωτός, η σκίαση αλλά και η σκιά / σκοτάδι αποτελούν έναν σημαντικό παράγοντα για τον καθορισμό του βάθους, και κατά συνέπεια η αίσθηση που αυτό αποδίδει βασίζεται αναλογικά σε αυτούς τους παράγοντες.

128

129

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Μαρμάρινη και σε λευκή απόχρωση με ξύλινες επιφάνειες στα πλάγια, καλυμμένη και αυτή με χώματα και ακαθαρσίες. Αντιλαμβάνεσαι με το πρώτο πάτημα την επικείμενη κατάρρευση. Στο εσωτερικό των χώρων εμποδίζεται η κυκλοφορία από απείραχτους σωρούς ενώ το μάτι σταματά στις ρωγμές των δομικών μορφών που ενδεικνύονται με μια φυσική ανάπτυξη.

131

Εικόνα 34: Μαρμάρινη κλίμακα μεταφοράς από το πρώτο όροφο στο ισόγειο.

Όσο περνούσα τα σκονισμένα σκαλοπάτια γινόταν ολοένα και πιο σκοτεινό, με ελάχιστο ίχνος φωτός. Κατεβαίνοντας, βρέθηκα σε ένα ανοιχτό, στενόμακρο χώρο με πόρτες κλειστές, άλλες μισοανοιγμένες και με μοναδικό ήχο το τρίξιμό τους από τον αέρα. Το τέρμα είναι πιο φωτεινό καθώς φαίνεται πως το φως εισέρχεται από την επιμήκη γυάλινη σειρά των υαλοπινάκων και το σκοτάδι στον υπόλοιπο χώρο σπάει με την παράξενη εισχώρηση του φωτός από τις μισοανοιγμένες πόρτες των μικρών δωματίων.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Το φως δημιουργεί γραμμώσεις στην επιφάνεια του εδάφους. Μια σειρά από κάθετα δομικά στοιχεία στο κέντρο ανακόπτουν τη πορεία του με αποτέλεσμα κάποια από αυτά να χάνονται ολοκληρωτικά, ενώ άλλα να φωτίζονται μέχρι τη μέση τους με το υπόλοιπο μέρος να χάνεται ψηλά στο σκοτάδι. Οι εναλλαγές του φωτός και του σκοταδιού μεταμορφώνουν το χώρο. Το σκοτάδι προσδίδει ασάφεια σε ένα χώρο, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση του τρόμου. Το σκοτάδι και η ασάφεια είναι ο όρος γέννησης και ύπαρξης, μια ομορφιά που προσλαμβάνεται ως τέτοια γιατί είναι κρυμμένη και αμυδρή. Όπου εισχωρεί το φως, σβήνει η μαγεία. Η πραγματική ομορφιά όμως, γεννιέται από τις διαβαθμίσεις του φωτός και του σκοταδιού και από τις πολλαπλές αποχρώσεις της σκιάς των αντικειμένων.

133

Εικόνα 35: Εναλλαγές φωτός και σκιάς στα κάθετα υποστυλώματα του χώρου αποσκευών.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Φτάνοντας στο τέρμα βλέπεις του ιμάντες παραλαβής αποσκευών, μισοϊδωμένος χάνοντας την πραγματική του διάσταση στο χώρο. Απέναντι, βλέπεις τη θέα της απέραντης έκτασης της νεκρής ζώνης. Επιστρέφοντας πίσω άκουσα μια πόρτα να χτυπά δυνατά κινώντας μου την περιέργεια να μπω. Το ηχοτοπίο είναι μια αντίθεση του οπτικού μέσου και αναπτύσσει μια νέα μορφή «τοπίου» για εξερεύνηση. Οποιοσδήποτε απρόσμενος ήχος, όποιας έντασης και διάρκειας, που στην περίπτωσή μας είναι ο ήχος στις πόρτες που ανοιγοκλείνουν με το φύσημα του αέρα, μας εντείνει το αίσθημα της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας, όταν αυτά σημειώνονται μέσα στο χωρίς λειτουργίες χώρο του αεροδομίου. Επομένως σε ένα άγνωστο και αβέβαιο χώρο η ακοή πιθανόν να επηρεάσει ακόμη περισσότερο το αίσθημα του εξερευνητή είτε στο να κινηθεί για να ανακαλύψει είτε να του προκαλέσει το φόβο και να απομακρυνθεί γοργά από το σημείο αυτό.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Με αργό βήμα έσπρωξα την πόρτα σιγά σιγά και το έντονο φως από τους μεγάλους υαλοπίνακες του δωματίου άρχισε να διαχέεται παντού, ενώ στο δάπεδο φθαρμένες επιφάνειες από την οροφή έχουν πέσει δημιουργώντας μια επίστρωση απαγορεύοντας την ελεύθερη περιφορά στο χώρο, όχι μόνο από τις γυψοσανίδες του δαπέδου αλλά και των λαμαρινών που έχουν ξεκολλήσει από τη στέγη. Μια συκιά προσπαθώντας να βρει διαφυγή προς τον ήλιο εισχώρησε από τζάμια και κάγκελα. Η φύση αρχίζει να αναπτύσσεται στο εσωτερικό ενώ το εξωτερικό εισέρχεται μέσα. Φεύγοντας η πόρτα κάνει ένα δυνατό κρότο και κλείνει. Την αφήνω πίσω μου και συνεχίζω την πορεία μου προς τον κεντρικό χώρο ο οποίος μπορεί να θεωρηθεί ως διαχωριστικός άξονας της δημόσιας πτέρυγας του κτιρίου από την πιο ιδιωτική πτέρυγα των εργαζομένων.

134

135

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Μεταφέρομαι αυτόματα σε αυτόν τον ιδιαίτερα φωτεινό χώρο του κτιρίου που χαρακτηρίζεται από απόλυτη κενότητα.[..] Σε αυτό έρχεται να συμπληρωθεί η μεγάλη μεταλλική σκάλα με τα ξύλινα σκαλοπάτια και την γέφυρα που οδηγούσε κάποτε στο εστιατόριο του τελευταίου ορόφου και του εξώστη, το πιο πολυσυζητημένο σημείο του κτιρίου αφού οι περισσότερες προσωπικές αναφορές ανθρώπων που επισκέφθηκαν το αεροδρόμιο είχαν τη ζωντανή ανάμνηση της εικόνας του εξώστη γεμάτη από ανθρώπους και μικρά παιδιά να αποχαιρετούν συγγενείς, να υποδέχονται αγαπημένους, να ζητωκραυγάζουν για γεγονότα και προσωπικότητες ή απλά να χαζεύουν τις προσγειώσεις και τις απογειώσεις των αεροπλάνων.

137 Εικόνα 36: Επιμήκης εξώστης στην οψη του αερολιμένα, σύγκριση παρελθόντος-παρόντος.

Τα ερείπια είναι η μόνη σύνδεσή μας στο να τοποθετήσουμε τους εαυτούς μας στη συνθήκη του χρόνου. Η γενιά που έζησε τις πραγματικές καταστάσεις του πολέμου και τη ζωή που υπήρχε εκεί

Α.

Γ.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

αφήνει τα απομεινάρια της εποχής πάνω στο κτίσμα. Οι άδειοι χώροι, οι παραμορφωμένες δομές και οι απρόσιτες ποιότητες που παρουσιάζει ο νεκρός χώρος του αεροδρομίου εντείνουν το αίσθημα της μνήμης22.

Δ.

Πλέον τα ξύλινα σκαλοπάτια καλύπτονται με ακαθαρσίες όπως και όλα τα σημεία του χώρου. Πλησιάζοντας τις ξύλινες επιφάνειες των σκαλοπατιών παρατήρησα την υγρασία και τα έντομα να καταστρέφουν το υλικό, κάνοντας την πρόσβαση προς τη σκάλα επικίνδυνη. Το βήμα μου επιταχύνθηκε και τα αντανακλαστικά μου ενισχύθηκαν, όταν αντιλήφθηκα τη ξύλινη γέφυρα πάνω από το κεφάλι μου έτοιμη να καταρρεύσει και να σωριαστεί στο πάτωμα.

Β.

139

Ο χώρος υπερ-φωτίζεται από τις στενές διαμπερής πλευρές του κτιρίου, με τα τετράγωνα ανοίγματα καθορισμένα από ένα συγκεκριμένο γραμμικό μοτίβο και από τους μεγάλους στρογγυλούς φεγγίτες της οροφής.

22

Στoν άνθρωπο, μνήμη καλείται ο χώρος στον οποίο αποθηκεύονται και από τον οποίο ανασύρονται πληροφορίες συνειδητά. Στην ανώτερη αυτή μνήμη, που εδρεύει κυρίως στον εγκέφαλο, οι πληροφορίες μεταφέρονται, κωδικοποιούνται και καταγράφονται σε άλλη μορφή από αυτήν που μεταδίδει η πραγματικότητα στα αισθητήρια όργανα του ανθρώπου. Μια πρώτη κωδικοποίηση επιτρέπει σε πληροφορίες από τον έξω κόσμο να φθάσουν στα αισθητήρια όργανά μας και η πληροφορία αυτή δεν έχει νόημα εκτός της ανθρώπινης συνείδησης, εκεί δηλαδή όπου γίνεται αντιληπτή η ουσία της. Στα αισθητήρια όργανα λοιπόν, το σήμα περνά από το περιβάλλον σε άλλο μέσο, στο ανθρώπινο σώμα και κωδικοποιείται διαφορετικά, μετατρεπόμενο κατ’ αρχήν σε χημικό ή φυσικό ερέθισμα και στη Εικόνα 37, Α-Δ: Οπτκές κεντρικής μεταλικής σκάλας.

141

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Οι εναλλαγές του φωτός και του σκοταδιού από το συνεχόμενο μοτίβο των πλευρικών ανοιγμάτων, μεταμορφώνουν το εσωτερικό του κτιρίου ενώ αντίθετα το πλέον σκοτάδι προσδίδει ασάφεια στους βοηθητικούς χώρους του ισογείου δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση του τρόμου. Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως, «… Το φως αποκαλύπτει την αρχιτεκτονική και ταυτόχρονα φανερώνει τη σημασία του κτιρίου, το αναδεικνύει, ή το αφήνει αδιάφορο. Το φως συμβολίζει αυτό που βρίσκεται πέρα από τη συνήθη αντίληψή μας, μπορεί να φανερώσει ή να αποκρύψει και έχει τη δύναμη να μας παρασύρει. Το σκοτάδι -η απουσία φωτόςείναι ένα μέρος της εμπειρίας μας για το φως. Όπως το μαύρο χρώμα είναι απαραίτητο για να γίνει αισθητό το άσπρο, έτσι και το σκοτάδι είναι απαραίτητο για να ολοκληρωθεί η αποκάλυψη του φωτός. Το σκοτάδι δυσχεραίνοντας την οπτική μας αντίληψη, αντιπροσωπεύει συνέχεια σε σειρές ώσεων, οι οποίες οδεύουν προς τον εγκέφαλο και εκεί λαμβάνουν μορφή ως αισθήσεις. Οι ώσεις αυτές συσχετίζονται και κωδικοποιούνται στον εγκέφαλο ώστε να λάβουν κατανοητές μορφές και να τους αποδοθεί σημασία και έννοια. Η διεργασία και το αποτέλεσμα της τελευταίας αυτής μετατροπής αφορά, για πρώτη φορά στην όλη διαδικασία, τη μνήμη. Όταν η μορφή και η λειτουργία του κτιρίου διαχωρίζονται και μόνο η μορφή παραμένει ζωντανή, η ιστορία μετακινείται στο βασίλειο της μνήμης η οποία αναπροσαρμόζεται από κάθε γενιά και από τις συνθήκες που επικρατούν και χρησιμεύει στην κατασκευή της ταυτότητάς της.

Εικόνα 38: Μοτιβο ανοιγμάτων με αντανάκλαση, κεντρικός χώρος.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

το άγνωστο, προκαλεί δυνατά αισθήματα φόβου αποτελώντας έτσι μια μεταφυσική ερμηνεία του νοήματος της ζωής. Το σκοτάδι και το φως αλληλοσυμπληρώνονται και οι συσχετισμοί τους διαρκώς μεταβάλλονται. Η φυσική γλώσσα του φωτός και του σκοταδιού είναι μια σύνθετη γλώσσα με την οποία εκφράζονται διάφορα νοήματα στην αρχιτεκτονική. Μπορεί να αποκαλύψει συμβολισμούς, ή να εντείνει την πνευματικότητα ενός ιερού χώρου. Το φως μπορεί να μας οδηγήσει σε υπερβατικές αναζητήσεις, πέρα από τις γνωστές μας εμπειρίες στο χώρο και το χρόνο, να αναρωτηθούμε για το τί βρίσκεται πέρα από τον κόσμο που γνωρίζουμε ως «κοινοί θνητοί». Το φως και το σκοτάδι στην πραγματικότητα δεν μπορούν να διαχωριστούν, αλληλοεπηρεάζονται και αλληλοσυμπληρώνονται …»23.

143

Η βεβήλωση του κτιρίου φαίνεται κυρίως από τις όψεις που κοιτάει ο μεγάλος κεντρικός χώρος. Τα σπασμένα από σφαίρες τζάμια στα μικρά παράθυρα των 23

Καλνής Γρηγόρης, Σοφοκλέους Μήνα,(2001), «Ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι: η έμπνευση αρχιτεκτονικής δημιουργίας» <http://courses.arch.ntua.gr/111750.html>, Διαλέξεις 2001 Ε.Μ.Π , τελευταία ανάγνωση: 5.05.14

Εικόνα 39: Φως-σκοτάδι σε εναλλαγές, κεντρικός χώρος.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

όψεων και οι σπασμένοι φεγγίτες της οροφής, αφήνουν το φως να εισχωρήσει στο χώρο σχηματίζοντας παράξενες αντανακλάσεις στο δάπεδο και στα κάθετα δομικά στοιχεία του εσωτερικού. Ξαφνικά, το μέσα γίνεται ένα με το εξωτερικό, και το εσωτερικό χάνει τις αρχέτυπες του ποιότητες και αποκτά νέες, πιο παράξενες αφού οι λεπτομέρειες των χώρων χάνονται και κυριαρχούν τα βασικότερα στηρικτικά στοιχεία του κάθε χώρου. «Η αρχιτεκτονική μας ενεργοποιεί στο να αντιληφθούμε το μόνιμο, να παρατηρήσουμε τις αλλαγές του, να τοποθετήσουμε τον εαυτό μας στο περιβάλλον, αλλά και στη χρονικότητα του εκάστοτε χώρου» 24.

145

Οι σπασμένοι φεγγίτες της οροφής δημιουργούν συμμετρικές κάθετες φωτεινές περιοχές που δίνουν άλλη διάσταση στο χώρο ενώ από την άλλη αφήνουν στο δάπεδο το αποτύπωμα τους, λόγω των διάφορων καιρικών συνθηκών, 24

«Architecture enables us to perceive and understand the dialectics of permanence and change, to settle ourselves in the world, and to place ourselves in the continuum of the culture and time», Juhani Pallasmaa, 2005, «The Eyes of the skin, Architecture and the Senses», Chichester, John Willey &Sons, σελ. 72

Εικόνα 40: Στροογγυλοί φεγγίτες, κεντρικού χώρου.

147

Εικόνα 41: Γενική οπτική κεντρικού χώρου.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

σχηματίζοντας ανά διαστήματα μικρές κυκλικές επιφάνειες που ξεχωρίζουν από τις ακαθαρσίες του υπόλοιπου δαπέδου. Η σκοτεινή, μπλε οροφή και ο συρμάτινος, σχεδόν αόρατος, κάνναβος που την καλύπτει, κάνουν πιο έντονη την αντίθεση του φωτός και του σκοταδιού καθώς το πρώτο εισχωρεί στο χώρο από τους σπασμένους φεγγίτες που προαναφέρθηκαν. Το πορτοκαλί χρώμα της σκουριάς είναι το χρώμα που κυριαρχεί από τα μεταλλικά ανοίγματα στην οροφή του χώρου αυτού. Τα φτερουγίσματα και τιτιβίσματα των πουλιών που έχουν μετατρέψει το κτίριο σε χώρο διαμονής τους, εδώ ακούγονται εντονότερα. Σωροί από λάσπη και ακαθαρσίες καλύπτουν το δάπεδο κάνοντας δυσκολότερη την περιπλάνηση στο χώρο. Στην μια πλευρά εξωτερικά, φύτρωσαν αυθαίρετα δέντρα και άγρια, χαμηλή βλάστηση που προσπαθεί να εισχωρήσει στο χώρο από τα σπασμένα τζάμια της όψης. Από την άλλη ένας επιθετικός σωρός από συρματοπλέγματα σφραγίζουν τα περάσματα που δημιουργήθηκαν στον τοίχο από τις βεβηλώσεις και τα σπασμένα τζάμια.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία του μεγάλου κεντρικού χώρου είναι το στοιχείο του παραθύρου, ο μεσολαβητής ανάμεσα στο εσωτερικό του εγκαταλελειμμένου κτιρίου και το εξωτερικό του αδρανές τοπίου της νεκρής ζώνης, το κλειστό και το ανοιχτό, τη σκιά και το φως. Η ποσότητα του φωτός στο χώρο ή ακόμη και η απουσία του, κατά τόπους, καθορίζουν τη σημασία, και το χαρακτήρα αυτού. Οι εναλλαγές ανάμεσα σε φωτεινά και σκοτεινά σημεία εμπλουτίζουν την αρχιτεκτονική απόλαυση και ενδυναμώνουν τις αισθήσεις του χρήστη. Στη διαμόρφωση αυτού του αρχιτεκτονικού λεξιλογίου ένα από τα μέσα, είναι το παράθυρο25 , ο μεσολαβητής ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς κόσμους, τον εσωτερικό και τον εξωτερικό, τον κλειστό και τον ανοιχτό, τον ιδιωτικό και τον δημόσιο, τη σκιά και το φως. Είναι μια προσπάθεια μείωσης στο ελάχιστο της διαμόρφωσης ενός εσωτερικού τεχνητού περιβάλλοντος.

25

Ενδεχομένως κάποιοι σήμερα να θεωρούν ότι το παράθυρο έχει χάσει την οντολογική του σημασία και μετατράπηκε απλώς σε ένα κενό του εκάστοτε τοίχου (χωρίς αυτή να αποτελεί και τη μοναδική άποψη φυσικά). Ίσως να μην είναι δεσμευτική πλέον η ανάγκη του αρχιτέκτονα να μελετήσει την ακριβή θέση, την σωστότερη σε σχέση με το εξωτερικό και το εσωτερικό περιβάλλον, ακριβώς διότι μπορεί να διαδραματιστεί στο εσωτερικό ένα τεχνολογικό παιχνίδι. Η αντίθετη όμως άποψη επισημαίνει, πως ακριβώς τώρα υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη να μελετήσει κανείς τη θέση ενός ανοίγματος, καθώς οι δυνατότητες επέμβασης και σχεδιασμού είναι σαφώς μεγαλύτερες. Εκτός αυτού, οι απαιτήσεις των εσωτερικών χώρων και ο χαρακτήρας τους, προδιαθέτει συχνά ειδικές μεταχειρίσεις των ανοιγμάτων.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Η διεύθυνση του φωτός που εισχωρεί από τις τρύπες των ανοιγμάτων και τα σπασμένα τζάμια, η σκίαση αλλά και η σκιά/ σκοτάδι συντελούν ένα σημαντικό παράγοντα για τον καθορισμό του βάθους στο χώρο αυτό, και κατά συνέπεια η αίσθηση που μας μεταδίδει ο συνδυασμός τους βασίζεται αναλογικά σε αυτούς τους παράγοντες. Η ποσότητα του φωτός σε αυτό τον μεγάλο χώρο ή ακόμη και η απουσία αυτού, κατά τόπους, καθορίζουν τη σημασία, και το χαρακτήρα του. Καθώς οι ώρες περνούν και συνεχίζω να περιπλανώμαι στο χώρο αυτό με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον πέφτει στην αντίληψή μου πως καθώς τα σύννεφα μετακινούνται και ο φυσικός φωτισμός που εισχωρεί, συνεχώς μεταλλάσσεται, οι σκιές μετακινούνται και μεταμορφώνουν εντελώς το χαρακτήρα του χώρου.

148

149

Το φως της ημέρας είναι συνεχώς μεταβαλλόμενο τη στιγμή που τα άλλα στοιχεία της αρχιτεκτονικής που εξετάζουμε, μπορούν να Διαμορφώνουμε ένα τεχνητό περιβάλλον συχνά στους εσωτερικούς χώρους, με κλιματιστικές εγκαταστάσεις, τεχνητούς φωτισμούς, αδιαφορώντας σε ένα βαθμό για τον τρόπο που όλα αυτά θα γίνονταν αισθητά από τον οργανισμό, αν ήταν μελετημένα, να είναι φυσικά και όχι τεχνητά. Με μια ευκολία συχνά επιλέγουμε λοιπόν όχι μόνο τα ανοίγματα, αλλά και τα υλικά κατασκευής. Αυτό θα ήταν φυσικά διαφορετικό στη προσπάθεια μιας βιοκλιματικής σχεδίασης, όπου υπολογίζεται η κάθε μια ξεχωριστή φυσική παράμετρος και το κάθε αρχιτεκτονικό στοιχείο λαμβάνει συγκεκριμένη θέση προσανατολισμού σύμφωνα με τις εξωτερικές επιδράσεις.

42

43

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

προσδιοριστούν επακριβώς· αλλάζει από το πρωί μέχρι το βράδυ από μέρα σε μέρα, τόσο σε ένταση όσο και σε χρώμα. Το φως είναι αποφασιστικής σημασίας στη βίωση της αρχιτεκτονικής. Ο ίδιος χώρος μπορεί να δώσει πολύ διαφορετικές χωρικές εντυπώσεις και χαρακτήρα με την εναλλαγή του ήλιου καθώς κινείται κατά μήκος του ουρανού για παράδειγμα. Η ποιότητα του φωτός που φωτίζει τον συγκεκριμένο χώρο, θα αλλάζει δυναμικά με κάθε στιγμή της ημέρας. Ως εκ τούτου, καθώς το κτίριο του αεροδρομίου δέχεται το ηλιακό φώς καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, αλλάζει η εντύπωση των χρωμάτων του εσωτερικού.

151 44

Εικόνα 42-44: Χώρος check -in από το χώρο στάθμευσης, και το αντίθετο.

[..] Καθώς περιφέρομαι κατά μήκος του κεντρικού χώρου, ένα πλατύ, σκοτεινό άνοιγμα στον τεράστιο τοίχο του κεντρικού χώρου, ένα πέρασμα προς έναν άλλο χώρο που το τέρμα του καταλήγει σε μια μεγάλη ορθογώνια φωτεινή πηγή.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Η αίσθηση της κλίμακας μετασχηματίζεται, από τη μετάβαση από τον ένα χώρο στον άλλο, λόγω της απότομης εναλλαγής του ύψους, από το ψηλό στο χαμηλό. Η αντίληψη της κλίμακας του χώρου σε σχέση με το σώμα βιώνεται καλύτερα. Περπατώ ευθεία για να φτάσω στο τέρμα, το μεγάλο παράθυρο χωρίς ίχνος γυαλιού, με μόνη επιστρωμάτωση τα σύρματα περίφραξης για να μην εισέρχεται κανείς. Η βροχή εισέρχεται μέσα και το σπασμένο έδαφος έχει γεμίσει πλέον με λάσπες, ενώ τα ξύλινα κουφώματα από την υγρασία κατάρρευσαν.

153

Σημαντικός παράγοντας «αλλοίωσης» των χώρων του αερολιμένα είναι οι καιρικές συνθήκες. Οι καιρικές συνθήκες έχουν την «δύναμη» της αφαίρεσης όπου τα χρώματα και οι υφές των επιφανειών αλλάζουν από τη βροχή, τον αέρα και τον ήλιο και προσδίδουν ανάγλυφη μορφή στα υλικά που ανασχηματίζει τα στοιχεία που αποτελούν τους χώρους του αεροδρομίου.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Παρατηρούμε πως υπάρχει μια ιδιαίτερη ομορφιά, σε δημιουργήματα του ανθρώπου που εγκαταλείφθηκαν και η φύση άφησε στη συνέχεια τη δική της σφραγίδα πάνω τους. Η φθορά26 στις δομικές μορφές ασκεί ιδιαίτερη γοητεία σύγχρονο εξερευνητή. Ερμηνεύοντας το φαινόμενο αυτής της έλξης, αντιλαμβάνεται κανείς την επίδραση που προκαλεί η θέαση της φθοράς συγκεκριμένων μορφών και αντικειμένων, ενεργοποιώντας αντανακλαστικά τη συναισθηματική μνήμη και προκαλώντας έτσι μια θετική προδιάθεση γι’ αυτά.

155

Έξω η θέα του χώρου στάθμευσης όπου αναπτύχθηκε χαμηλή βλάστηση. Στο κοντινό οπτικό πεδίο, απαγορευτικά κάγκελα αποτρέπουν την είσοδο στο χώρο κάνοντάς σε να νιώθεις αποπνικτικά, παρόλο που είναι ένας τόσο ανοιχτός χώρος. Προχωρώντας κατά μήκος του διαδρόμου, μια σειρά ξύλινων πάγκων από τους ελέγχους αποσκευών γεμάτοι σκόνη και λάσπη, ενώ πίσω απ’ τον καθένα, 26

Η φθορά είναι ένα δυναμικό εν εξελίξει φαινόμενο, κατά κάποιο τρόπο «προβλεπόμενο» συμβάν, το οποίο εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της ζωής ενός έργου ως σημάδι παλαίωσης. Ο βαθμός φθοράς διαφοροποιεί τους χώρους, ανάλογα με τη σύσταση και τον τρόπο γήρανσης του κάθε υλικού. Με τον τρόπο αυτό, ακόμα και όταν πρόκειται για όμοια, παραταγμένα στη σειρά, δωμάτια δημιουργείται ένα ποικιλόμορφο σύνολο χώρων το οποίο προσδίδει μια νέα αντιληπτική δομή στο κατασκεύασμα. Ο χρόνος και η φθορά επομένως, σηματοδοτούν για κάθε αρχιτεκτόνημα τη διάρκειά του. Εικόνα 45: Χώρος στάθμευσης αερολιμένα.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

ένα σκοτεινό κενό. Πλησιάζοντας, δεν μπορείς να διακρίνεις τίποτα, παρά μόνο τη σκουριά στον ιμάντα και το απόλυτο μαύρο στο βάθος. Πηγαίνοντας πίσω από το πέμπτο γραφείο, οδηγήθηκα σε ένα χώρο κλειστό με τζαμαρίες, μάλλον βοηθητικός, με ξύλινα ζαρωμένα ερμάρια, ιστούς αραχνών και σκόνη. Από πάνω, το ταβάνι θρυμματίζεται από την υγρασία, με αποτέλεσμα να πέφτουν τμήματά του στο πάτωμα. [..] Μια ξύλινη κλίμακα, στριφογυριστή σε προκαλεί να την περιδιαβάσεις. Ο πάνω χώρος δεν διακρίνεται από τον κάτω. Με το πρώτο πάτημα στο πρώτο σκαλοπάτι άρχισε να κουνιέται ολόκληρη. Το σκουριασμένο, προστατευτικό κιγκλίδωμα της από τη σκουριά έχει αλλάξει απόχρωση. Προχωράω στο δεύτερο σκαλοπάτι και τότε η ταλάντωση γίνεται ακόμη πιο έντονη, προκαλώντας με να υποχωρήσω αργά από το χώρο. Βγαίνω ξανά στον επιμήκη διάδρομο. Στο τέρμα του δύο γυάλινες πόρτες κλειστές με αλυσίδα και από πάνω μια

156

157

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

απαγορευτική ένδειξη μονόδρομου. Πίσω απ΄ το γυαλί τη πόρτας, ένα δέντρο έχει προσκολλήσει εξωτερικά προσπαθώντας να βρει διαφυγή προς τα μέσα. Γυρίζω στα αριστερά, οδηγούμαι προς το πέρασμα για να επιστρέψω πίσω. Μια κλίμακα στο πλάι μου με παρακινεί στην επόμενή μου περιπλάνηση. Ανεβαίνοντας την κατεστραμμένη σκάλα με τα σπασμένα μαρμάρινα σκαλοπάτια οδηγούμαι σε ένα στενόμακρο διάδρομο χωρίς ανοίγματα και με καμία οπτική σχέση με τους υπόλοιπους χώρους του κτιρίου. Ο διάδρομος αυτός λειτουργούσε ως ξεχωριστό σημείο πρόσβασης για τα γραφεία τα οποία ήταν παράλληλα συνδεδεμένα με δευτερεύουσες κλίμακες με τα σημεία των check-in του ισογείου. Οι κατεστραμμένες ξύλινες πόρτες κατά μήκος του διαδρόμου αφήνουν το φως να εισχωρήσει διαδοχικά στον κλειστοφοβικό στενόμακρο χώρο, από τις μεγάλες τζαμαρίες στην βορειοανατολική όψη του κτιρίου που κάποτε φώτιζαν τους γραφειακούς χώρους των εργαζομένων. Στα δύο άκρα του διαδρόμου το στοιχείο της σκιάς και του μαύρου εντείνεται.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

Σκοτεινοί απροσδιόριστοι χώροι, χωρίς παράθυρα και ανοίγματα, μέσα στην πλέον κλειστοφοβική περιπλάνηση, ενισχύουν περισσότερο τον φόβο και την ανησυχία μου και ενεργοποιούν όλους τους αισθητηριακούς μηχανισμούς του οργανισμού μου. Στο τελευταίο γωνιακό δωμάτιο του διαδρόμου τα κλαδιά μια συκιάς εισχώρησαν στο χώρο δημιουργώντας ένα απρόσμενο συνονθύλευμα ανθρώπινου κατασκευάσματος και φυσικού στοιχείου. Φθάνοντας σε αυτό το σημείο η εξερεύνηση του πάνω ορόφου τελειώνει. Κατεβαίνοντας τη σκάλα στο τέλος του διαδρόμου φθάνω στο ισόγειο. Η συνέχεια της σκάλας προς το υπόγειο ξεπροβάλλει ένα πυκνό βαθύ σκοτάδι.

159 Εικόνα 46: Διάδρομος γραφείων πρώτου ορόφου.

Εικόνα 47: Χώρος γραφείων με θέα στο χώρο στάθμευσης.

Σκοτεινοί απροσδιόριστοι χώροι, χωρίς παράθυρα και ανοίγματα, μέσα στην πλέον κλειστοφοβική περιπλάνηση, ενισχύουν περισσότερο τον φόβο και την ανησυχία μου και ενεργοποιούν όλους τους αισθητηριακούς μηχανισμούς του οργανισμού μου. Τα

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ

όρια που καθορίζουν τη κλίμακα και το βάθος του χάνονται μέσα στο αχανές σκοτάδι. Με το πρώτο βήμα προς τα κάτω η αίσθηση του φόβου για τον σκοτεινό αυτό χώρο φθάνει στο ζενίθ της. Το μυαλό μου αυτή τη στιγμή πλάθει φανταστικές εικόνες για το άγνωστο. Το σώμα παγώνει και οι κινήσεις σταματούν σε αυτό το πρώτο σκαλοπάτι. Ο χώρος του υπογείου δεν μπορεί να εξερευνηθεί αυτή τη στιγμή και κάτω από αυτές τις συνθήκες. ...

161

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το αεροδρόμιο έφυγε το ίδιο απότομα όπως εγκαταστάθηκε. Τα τελευταία 40 χρόνια περίπου το τοπίο του αερολιμένα, «νεκρή ζώνη», το οποίο κάποτε έσφυζε από την ανθρώπινη παρουσία μετατρέπεται σταδιακά σε έρημο χώρο. Ο τόπος ως μη ενεργός πλέον θεωρείται ο ίδιος ένα «απόβλητο» μέσα στον ιστό της πόλης.

167

5.

Παίρνωντας τη θέση του «πλάνη» «ανιχνεύουμε», σχολιάζουμε και περιγράφουμε το «Διεθνή Αερολιμένα Λευκωσίας» κρατώντας σημειώσεις, συμμετέχοντας οι ίδιοι στο εσωτερικού του κτιρίου αποτελώντας μέρος της ίδιας μας μεθοδολογίας. Παρόλ’ αυτά όμως ισχύει το παράδοξο πως οι παρατηρήσεις μας και οι σημειώσεις μας αλλοιώνονται σε βάθος χρόνου. Ισχύουν μόνο για τη δεδομένη χρονική στιγμή που επισκεφθήκαμε τον «Διεθνή Αερολιμένα». Τίποτα δε μένει σταθερό και ο κάθε «πλάνης» πραγματοποιεί μια εντελώς διαφορετική βίωση μιας και τα ερεθίσματα που ελκύουν το κάθε άτομο είναι διαφορετικά λόγω χαρακτήρα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

«Εθισμένοι» στην περιπλάνηση με στόχο να ανακαλύψουμε περισσότερα στοιχεία, σε πρώτη φάση αρχιτεκτονικά ενώ σε δεύτερη φάση στοιχεία που αντιλαμβανόμαστε εμείς προσωπικά, διαβαίνουμε σε χώρους και διαδρόμους ανώνυμους μέσα στον αερολιμένα με σκοπό να απολαύσουμε την παρατήρηση των διαρκώς εναλλασσόμενων «σκηνών» αλλά και συναισθημάτων. Στην ουσία παρατηρούμε τον εαυτό μας στο τρόπο που αντιδρά σε ένα άγνωστο ερειπωμένο χώρο που πέρασαν από αυτό κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα και αφέθηκε στο χρόνο. Ως εξερευνητές του σήμερα, δεν αισθανόμαστε το χώρο της περιπλάνησης οικείο αλλά αισθανόμαστε αποξενωμένοι από αυτό. Η παρουσία μας στο χώρο αυτό δυναμώνει το αίσθημα της ανασφάλειας και του φόβου μας για το απροσδιόριστο. Επιπλέον, μέσα από τη βίωση και την παρατήρησή μας εντός του αεροδρομίου, προκύπτει η συσχέτισή του χώρου με τον εξερευνητή για το πως διεγείρονται

168

169

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

τελικά οι αισθήσεις του για να οδηγηθεί από τον ένα χώρο στον άλλο. Το να σταθείς μέσα στα δωμάτια, να αισθανθείς πως αυτά τον περιβάλουν και να παρατηρήσεις πως συνειρμικά το ένα μπορεί να σε οδηγήσει στο επόμενο. Οι παράγοντες που επηρέασαν τον προσανατολισμό μας στους χώρους ήταν κυρίως οι εναλλαγές του φωτός και της σκιάς σε συνδυασμό με τον ήχο αλλά και τη φθορά σε ορισμένα σημεία που εξαιτίας αυτής εμποδιζόταν η πορεία μας. Ο κάθε χώρος του αερολιμένα έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και παρουσιάζει διαφορετική μυρωδιά, διαφορετικό ήχο και διαφορετικές υφές μέσω της οργάνωσης των υλικοτήτων του. Οι διάφοροι χώροι του αερολιμένα δηλαδή ποικίλουν ανά χωρικές και χρονικές στιγμές και διαμορφώνονται από την υλικότητα και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Κατά τη μετακίνηση του περιπατητή, παράγονται συνεχώς μεταβαλλόμενα «τοπία», όπως για παράδειγμα, τα ακουστικά και τα οσφραντικά «τοπία». Οπότε, η αλληλεξάρτηση και οι αλληλεπιδράσεις των στοιχείων που προαναφέρθηκαν παράγουν συστήματα οργάνωσης ή

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

αποδιοργάνωσης του κάθε χώρου, που συνεπώς επηρεάζουν και τον προσανατολισμό του περιπλανητή. Ίσως να μπορούσαμε λοιπόν να πούμε πως μέσω της αρχιτεκτονικής μπορεί να συμφιλιωθεί, να συνδεθεί και να αλληλεπιδράσει με τον άνθρωπο, και πως αυτός ο τρόπος σύνδεσης και επαφής συντελείται μέσω των αισθήσεων του περιπλανώμενου. Οι μυρωδιές, οι υφές και οι θέες από το παρελθόν έχουν πλέον μεταμορφωθεί, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν σε καυστική, ζωηρή και δηκτική μορφή. Η γενιά που έζησε τις πραγματικές συγκυρίες του πολέμου και τη ζωή που υπήρχε εκεί, θα φύγει σύντομα, παρόλο που τα απομεινάρια τους παραμένουν και βρίσκονται εκεί για να ξυπνούν ισχυρές αναμνήσεις στις νεότερες γενεές όσο αφορά την ταυτότητα και την κουλτούρα του τόπου. Το μέλλον του Διεθνή Αερολιμένα και της γύρω περιοχής μοιάζει αβέβαιο καθώς η ανθρώπινη δράση είναι απαξιωμένη. Ωστόσο το μέλλον δεν μπορεί να είναι αποκομμένο από το παρελθόν το οποίο έχει αφήσει τα ίχνη του σε ένα τέτοιου είδους τοπίο.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το μέλλον του Διεθνή Αερολιμένα και του περιβαλλόμενου «νεκρού» τοπίου μοιάζει αβέβαιο καθώς η ανθρώπινη δράση είναι απαξιωμένη σε αυτόν. Ωστόσο το μέλλον δεν μπορεί να είναι αποκομμένο από το παρελθόν το οποίο έχει αφήσει τα ίχνη του σε ένα τέτοιου είδους τοπίο. Το βλέμμα μας ως παρατηρητές αυτού του αδρανούς τόπου σε συνεργασία με το φωτογραφικό φακό και τις βιωματικές μας περιγραφές μπορεί να αποτυπώσει το τί βρίσκεται, με όσο βάθος διαθέτει στον πριν και στον μετά χρόνο.

170

171

Πρότασή μας για τη συνέχεια της ερευνητικής μας εργασίας είναι ένα κτίριο στη Λευκωσία ανάμεσα στο «Διεθνή Αερολιμένα» και στα ιστορικά τείχη της. Ένα κτίριο τοπόσημο και σύμβολο για την πόλη. Ένας χώρος διάθεσης για σύνδεση των κατοίκων της Κύπρου με το παρελθόν και την ιστορία του τόπου μιας και είναι σημαντική η παραμονή των ανθρώπων σε συγχρονισμό με την συμμετοχή και την εμπλοκή τους για ανάδειξη της σημαντικότητας της χώρας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Βιβλιογραφία * Πάνος Κούρος, «Η αισθητική του Αρχιτεκτονικού Ερειπίου», Διδακτορική Διατριβή στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών στο Α.Π.Θ, Αθήνα, 1999 * Δημήτρης Α. Φατούρος, «Ίχνος Χρόνου, Αφηγήσεις για την Νεώτερη Ελληνική Αρχιτεκτονική», Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2006 * Παύλος Λέφας, «Αρχιτεκτονική και Κατοίκηση: Από τον Heidegger στον Koolhas», Πλέθρον, Αθήνα, 2008

Ξένη Βιβλιογραφία *

Kenneth Frampton, «Μοντέρνα Αρχιτεκτονική: Ιστορία και Κριτική», μτφρ. Θ. Ανδρουλάκη, Μ. Παγκάλου, Μπουρλάκης Πάρις, 4η Έκδοση, Θεμέλιο, Αθήνα, 1987 175

6.

* Georg Simmel, «Πόλη και Ψυχή», μτφρ. Γεράσιμος Λυκιαρδοπούλου, 2η Έκδοση, Έρασμος, 1993 * Georg Simmel, «The Ruin: The Importance of Nature in Ruins,Essays on Sociology, Philosophy and Aesthetics», ed. Kurt H. Wolff, Harper and Row, New York 1965 * Georg Simmel, Joachim Ritter, Ernst H. Combrich, «Το τοπίο», μτφρ. Σακγριώτης Γιώργος, Αναγνώστου Λευτέρης, Δασκαλοθανάσης Νίκος, Ποταμός, 2004

Ελληνικά Περιοδικά

* Walter Benjamin, «The Arcades Project», μτφρ. Από τα γερμανικά H. Eiland & K. McLaughlin, Cambridge MA-London: Belknap Press-Harvard University Press, 1999 *

Victor Turner, «Liminality and Communitas», London: Aldine, 1969

*

Robert Ginsberg, «The Aesthetics of Ruins», New York, 2004

*

Gaston Bachelard, «Η οικειοποίηση του χώρου», μτφρ. Ελένη Βέλτσου και Ιωάννα Δ.

* Ignasi de Sola Morales, «Weak Architecture», Ottagοno 92, 1989, Επιστημονικά Άρθρα, www.worldviewcities.org * Αιμιλία Χριστοφή, «Οδοιπορικό στο Διεθνές Αεροδρόμιο Λευκωσίας», ΚΥΠΕ, www. greeknewsonline.com

Χατζηνικολή, 6η Έκδοση, Χατζηνικολή, Αθήνα, 2014

*

K. Ζάνου,«Στη χώρα της νεκρής ζώνης-ΧΡΟΝΟΣ», onlinemagazine

*

Julia Hell andAndreas Schönle, «Ruins of Mondernity», Duke University Press, USA, 2010

*

Piraeus Bank Group Cultural Foundation (PIOP),Τεχνολογία Τεύχος 8, 1998, issue

*

Frank Matero , «Dirt on Duration»

* Νίκος Τριμικλινιώτης, Ανδρέας Παναγιώτου, Κωστής Αχνιώτης, Το σύνορο και η διάβαση, Περιπέτειες Ιδεών, εφημ. Πολίτης, Τεύχος 10, Απρίλης 2007

Βιβλία Διαδικτύου *

* Γιάννης Παπαδάκης, The Politics of Memory and Forgetting, Journal of Mediterranean studies 3, 1993

Tim Edensor, «Industrial ruins | Spaces, Aesthetics and Materiality»

* Gibson James Jerome, «The senses Considered as Perceptual System», Westport, Connecticut: Greenwood, 1996

176

177

* Γιάννης Παπαδάκης, Το Πορτοκαλί της Κύπρου, Η Λευκωσία/ Lefkocha μετά το 1960 ένα Ποτάμι μια Γέφυρα και μια Νεκρή Ζώνη, Πολιτείες 10

* Χρίστος Χατζηχρίστος, «Nicosia: Its Space and its d- Visions», (Λευκωσία: χώρος και οράματα),Delft, University, 2005

* Νάντια Χαραλάμπους, Νίκος Περιστιάνης, «Ethnic Groups, Space, and Identity», (Εθνικές ομάδες, χώρος και ταυτότητα), Intercollege, Cyprus

* Richard Rorty, «Philosophy and the Mirror of Nature», Princeton University Press, New Jersey, 2006

* Σακελλαρίδου & Παπανικολάου, Συμμετοχή της Κύπρου στην 10η Biennale Αρχιτεκτονικής Βενετίας, Διαπερατά Όρια, Αθήνα, 2006

* Καλνής Γρηγόρης, Σοφοκλέους Μήνα, «Ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι:η έμπνευση αρχιτεκτονικής δημιουργίας», Διαλέξεις 2001 Ε.Μ.Π

*

* Rasmussen Steen Eiler, «Experiencing Architecture, Cambridge», MIT Press, Massachusetts of Technology, 1984

* Πάνος Κούρος, «Το σπίτι διακοπών της Αίγινας: σημειώσεις για μια ιστορία της αρχιτεκτονικής του ερειπίου», 2009, mnemeden.wordpress.com

* Montagu Ashley, «Touching : The Human Significance of the Skin», New York, Harper & Row, 1986

* Πάνος Κούρος, «Μνημονικές διαδράσεις ως πρακτικές σύγχρονης τέχνης στη πόλη», Αφιέρωμα *

Μάρθα Λουκίας, «Ενεργός Μνήμη», Αφιέρωμα

*

Ζήβας Δ. Α., «Το έργο του Π. Α. Μιχελή, Αρχιτεκτονικά Θέματα», Τεύχος 4, 1970

*

Ρένα Λευκαδίτου, «Μακρόνησος: Ιστορικός τόπος- Ιστορική μνήμη», Αφιέρωμα

*

Δομές 03/09, Neues Museum, Berlin

*

Δομές 10/07, Τοπίο με αρχιτεκτόνημα

* Δομές 09/06, «Διαπερατά όρια - Η πράσινη γραμμή της Λευκωσίας», Μόρφω Παπανικολάου, Ρένα Σακελλαρίδου, Μέμος Φιλιππίδης

Ξένα Περιοδικά * Andreas Huyssen, «Nostalgia for Ruins», GreyRoom 23, Inc. and the Massachusetts Institute of Technology, 2006

John Bezold, «Abandoned Amusements», Mark, Another Architecture, 2008

178

179

*

The Journal of Media Arts and Cultural Criticism , Τόμος 36, Τεύχος 3, 2006

*

BAUWELT, Τόμος 103/102/100, Τεύχος 38/30/4 , Έκδοση 2012/2011/2009

*

ArtMonthly , Τεύχος 336_2010

*

Harvard Design Magazine, Τόμος: spring, Τεύχος 18, 2003

*

3:AM magazine, «The psychoanalysis of ruins»

Ερευνητικές εργασίες * Κοντογιάννη Χριστίνα - Μαρία, Μητροκανέλου Κωνσταντίνα, «Κατασκευάζοντας … μνήμες στο χώρο και στο χρόνο» *

Δημήτρης Γροζόπουλος, «Η γοητεία της φθοράς»

* «Η αισθητική πρόσληψης του τοπίου μέσω της διερεύνησης του ανοίκιου» greek architects

*

Dimitris Grozopoulos, «Υποθέσεις για μια αρχιτεκτονική εν καιρώ ερειπίων»

Ιστότοποι

*

Artemis Sierra, «Η Αναστολή της ερείπωσης»

*

Πάρπα Στέλλα, «Διάλεξη: Χωρίς την πράσινη γραμμή», courses.arch.ntua.gr

*

Andreaw Aligizos, «Νέες επεμβάσεις σε μνημεία ή ιστορικά σύνολα»

*

Dylan Trigg, «Architecture and Nostalgia in the Age of Ruin», Academia.edu

*

Charles Rice by alejandro de leon, «Post-Traumatic Urbanism Architectural Design»

*

Victor Turner, «Betwixt and Between: The Liminal Period in Rites de Passage»

*

Πολυμενίδης Μιχαήλ,«Research thesis draft - Topos in Time: the relation of man with

*

Svetlana Boym, «Ruinophilia: Appreciation of Ruins», monumenttotransformation.org

the fragment of the past» *

Πολυμενίδης Μιχαήλ, «Τόπος συν τω χρόνω», ΑΠΘ-Πολυτεχνική Σχολή

*

Lily Papadopoulos , «The Poetics of Absence»

* Νεκτάριος Κεφαλογιάννης, Χρίστος Παπαστεργίου, «Η έννοια του ενδιάμεσου (in between)», 2006, www.greekarchitects.gr * Χάρης Κοντοσφύρης, «Νέο Ερείπιο - Δρώντας στον Χαμένο Χώρο», floroieikastikoi. blogspot.gr

* Μπασούκος Ιωάννης, «Η εμπειρία των Αισθήσεων, Αρχιτεκτονική, Σώμα και Αντίληψη», 2014,Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας * Χρύσω Ηρακλέους, «Όρια, Ενδιάμεσοι χώροι - Αστικά ρήγματα, Η περίπτωση της πράσινης γραμμής στη Λευκωσία» *

Ines Moreira , «Materiality»

*

Adam Jones, «Dissertation»

180

* Τάση Παπαϊωάννου, «Γεννηθήκαμε μέσα σε ερείπια και ερείπια αντικρίζουμε», www. greekarchitects.gr 181

* Οδυσσέας Ν. Τσιντσιράκος, «Η έννοια 'Μνήμη' και η 'Συλλογική' μνήμη», Ανθρωπολογικά - Λαογραφικά, melivoiaanthropology.blogspot.gr * Κώστας Μανωλίδης, «Η τομή, το ανατομικό βλέμμα και η ανάδυση του αρχιτεκτονικού αποσπάσματος», Academia.edu *

«Ρομαντισμός», www.wikipedia.οrg

*

«Καταστασιακή Διεθνής (Καταστασιακοί ή Σιτουασιονιστές)», www.wikipedia.οrg

*

«Αεροδρόμιο Λευκωσίας-Σύμβολο Διαίρεσης και Ελπίδας», www.thetoc.gr/politiki

*

«Αερολιμένας Λευκωσίας, 40 χρόνια μοναξιάς», OnAlert.gr

*

«Το Αεροδρόμιο Λευκωσίας 'ξαναζωντανεύει' » gr.euronews.com

Γραφείο Τύπου Και Πληροφοριών | Υπουργείο Εσωτερικών * Άρθρα Εφημερίδων Τμήμα Πολεοδομίας | Υπουργείο Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων * Πρωτότυπα αρχιτεκτονικά σχέδια Διεθνή Αερολιμένα Λευκωσίας

* «Ρεπορτάζ Guardian: Ο χρόνος σταμάτησε πριν 40 χρόνια στο αεροδρόμιο Λευκωσίας», www.sigmalive.com *

«Διεθνής Αερολιμένας Λευκωσίας – Η επιστροφή», www.sigmalive.com

*

«The old airport of Athens», desertedplaces.blogspot.com

*

«Uncovered», www.art-agenda.com

*

«Uncovered, Ντοκιμαντέρ, Το project για το Αεροδρόμιο Λευκωσίας», www.youtube.com

*

«Puzon Borders in Post-war Beirut», www.eastbordnet.org

*

«Πόλη και ψυχή – Κατασκευάζοντας μνήμες στο χώρο και στο χρόνο», www.akea2011.com

*

«Η έννοια του μη τόπου στην κοινωνία του θεάματος», www.teiath.gr

*

«Fast Ruins. Nature and Modernity in Iceland», http://ruinmemories.org/

182

183

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον υπεύθυνο καθηγητή μας για τις συμβουλές και την καθοδήγησή του. Ακόμα θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον υπεύθυνο δημοσίων σχέσεων του ΟΗΕ κ.

Michel Bonnardeaux για την ξενάγησή μας στο κτίριο του αεροδρομίου, όπως επίσης και τους Γιώργο Κωσταρή, Μαρία Νεοφύτου και Χαράλαμπο Δημητρίου για τις πολύτιμες πληροφορίες για το αεροδρόμιο. Τέλος ευχαριστούμε τις οικογένειες και τους φίλους μας για την υποστήριξη τους καθ’ όλη τη διάρκεια της έρευνας.

ΗΗΠΕΡΙΠΠΤΩΣΗ ΠΕΡΙΠΠΤΩΣΗΤΟΥ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΕΘΝΗ ΑΕΡΟΛΙΜΕΝΑ ΑΕΡΟΛΙΜΕΝΑ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ