Bilim Çocuk - Ağustos 2007 by Okay Oky

nisankunye

12/8/05

13:44

Page 1

“Benim manevi miras›m ilim ve ak›ld›r ” Mustafa Kemal Atatürk

Sahibi TÜB‹TAK Ad›na Baflkan V. Prof. Dr. Nüket Yetifl Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü Raflit Gürdilek rasit.gurdilek@tubitak.gov.tr

Editör Zuhal Özer zuhal.ozer@tubitak.gov.tr

Yay›n Kurulu Güldal Büyükdamgac› Alogan Mustafa Atakan Cem Babado¤an Jale Çak›ro¤lu Gülnur Erciyeﬂ Fitnat Kaptan Ferhunde Öktem Teknik Koordinatör Duran Akca duran.akca@tubitak.gov.tr

Redaksiyon Zeynep Tozar

Bilim Çocuk Sevgili Okurlar›m›z, Size bir oyun önerimiz var. Bu oyunu bir arkadaﬂ›n›zla ya da grup olarak da oynayabilirsiniz. Öncelikle bir kutunun içine çeﬂitli uzunluklarda dal

zeynep.tozar@tubitak.gov.tr

Araﬂt›rma ve Yaz› Grubu Tu¤ba Can tugba.can@tubitak.gov.tr

Meltem Y. Coﬂkun meltem.coskun@tubitak.gov.tr

Asl› Zülal

parçalar›, cetvel, zarf, dü¤meler, çeflitli kal›nl›k ve uzunluklarda teller, pipetler, flifle kapaklar› sünger, balon, paket lasti¤i, sicim, dikifl ipli¤i, dikifl i¤nesi, kalemler,

asli.zulal@tubitak.gov.tr

Kartlar› Haz›rlayan Banu Binbaﬂaran Tüysüzo¤lu Grafik Tasar›m Hülya Y›lmazcan hulya.yilmazcan@tubitak.gov.tr

sak›z koyun. Bir de pinpon topu gerekiyor. Pinpon topunu ulaﬂmas› biraz zor bir yere b›rak›n. Arkadaﬂ›n›zdan kutunun içindeki malzemeleri kullanarak

Fulya Koçak fulya.kocak@tubitak.gov.tr

‹llüstratör P›nar Büyükgüral

bir alet yapmas›n› ve bu aletle pinpon topunu bu ulaﬂmas› zor yerden almas›n› isteyin. Daha sonra ayn› denemeyi siz

pinar.buyukgural@tubitak.gov.tr

Web Uygulama Sadi At›lgan sadi.atilgan@tubitak.gov.tr

Okur ‹liﬂkileri Vedat Demir vedat.demir@tubitak.gov.tr

Zehra ﬁen zehra.sen@tubitak.gov.tr

Figen Akdere figen.akdere@tubitak.gov.tr

‹brahim Aygün ibrahim.aygun@tubitak.gov.tr

‹dari Hizmetler Kemal Çetinkaya kemal.cetinkaya@tubitak.gov.tr Yaz›flma Adresi Bilim Çocuk Dergisi Atatürk Bulvar›/No: 221/ Kavakl›dere/06100/Ankara Tel (312) 427 06 25 (Yaz› ‹flleri) Tel (312) 468 53 00 (TÜB‹TAK Santral) Faks (312) 427 66 77 (Yaz› ‹flleri) e-posta cocuk@tubitak.gov.tr Internet www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk Sat›fl-Abone-Da¤›t›m Tel (312) 467 32 46 - (312) 468 53 00 / 1061 / 3438 Faks (312) 427 13 36 ISSN 977-1301-7462 Fiyat› 3 YTL (KDV dahil) Bask› Promat Bas›m Yay›n San ve Tic. A.fi. (212) 456 63 63 - www.promat.com.tr

Bask› Tarihi 14. 08. 2007

Reklam Tel : (312) 427 06 25 (312) 427 23 92 Faks : (312) 427 66 77 Da¤›t›m: Merkez Da¤›t›m A.ﬁ.

HER AYIN 15’‹NDE ÇIKAR

yap›n. Birbirinden ilginç aletler gelifltirece¤inizi flimdiden tahmin edebiliyoruz. Bu oyuna bir anlamda “buluflçuluk oyunu” diyebiliriz. Biz insanlar, yaflam›m›z› kolaylaflt›ran çok güzel bulufllar yapabiliyoruz. Peki ya hayvanlar? Elbette onlar›n bir k›sm›n›n da bizden geri kal›r yanlar› yok. Söz konusu olan, besin bulmak ya da kendini korumak olunca hayvanlar da birer buluflçu oluveriyorlar. Bu say›m›zda size buluflçu hayvanlar› tan›t›yoruz. Umar›z siz de onlar› bizim kadar seversiniz

Zuhal Özer

marticinde

12/8/05

16:06

Page 2

Ne Var Ne Yok

Buluﬂçu Hayvanlar

18 20

Bulufllar, günlük yaflam›m›z›n her alan›na girmifl durumda. Peki, yaln›zca insanlar m› bulufl yap›yorlar ve ifllerini kolaylaflt›racak aletler kullan›yorlar dersiniz? Hayvanlar da insanlar gibi ifllerini kolaylaflt›rmaya yarayacak aletler kullan›yorlar.

Evim Evim Güzel Evim!

Bir Afrika Kabilesi Masailer

Buluﬂçu Hayvanlar Dominosu Oynuyoruz 14

Cesaretleri, savaflç› kiflilikleri ve s›¤›rlar›na verdikleri önemle tan›nan Masailerin yaflam biçimi bizimkinden çok farkl›.

marticinde

12/8/05

16:06

Page 3

Nas›l Çal›ﬂ›r? Alexander Calder’in Hareketli Heykelleri

Su Damlas›ndan Büyüteç Olur mu? Simit ve Peynir’le “Biliminsan› Öyküleri” Zeytin’in Serüveni

Buluﬂ Atölyesi

Evde Bilim

Gökyüzü Günlü¤ü

Bilgisayar Dünyas›ndan

Sorun Söyleyelim

Düﬂünerek E¤lenelim

Satranç Dünyas›ndan

Mektup Kutusu

Sizden Gelenler

Buket Anlat›yor

Yeni Bir Kitap

28 30

Galileo Suya ‹ndirildi

Denizcilikte Bayraklar›n Dili

Denizcilikte kod bayraklar›, bir tekneden ötekine ya da tekneden k›y›dakilere iﬂaretler göndermek için kullan›l›yor.

“Kural› Tahmin Et!” Oyunu

Do¤ada Bu Ay

Gözlem Defterinizden

nevarneyok

12/8/05

15:58

Page 4

Mutlu Köpekler Kuyruklar›n› Farkl› Sall›yor Köpeklerin her kuyruk sallay›fl› sevinme belirtisi de¤il! Köpekler, hoflland›klar› bir fleye yaklaflmak istediklerinde ya da tan›d›klar› birini gördüklerinde kuyruklar›n› sa¤a do¤ru sall›yorlar. Kaç›nmak istedikleri bir fleyle,

örne¤in ürktükleri bir köpekle karfl›laflt›klar›ndaysa sola do¤ru. Bu bilgiler, ‹talya’daki Trieste Üniversitesi’nden araflt›rmac›lar›n araflt›rmas›na dayan›yor. Araflt›rmac›lar, günlük yaflamda bu iki farkl› kuyruk sallama tipini ay›rt etmenin güç oldu¤unu belirtiyorlar. news@nature.com, 21 Mart 2007

Üstteki iki foto¤raf aras›ndaki fark› bulabilir misiniz?

Bebekler Konuflmay› Nas›l Ö¤reniyor? ‹nsanlar, 2-3 yafllar›ndayken sözcükleri flafl›rt›c› bir h›zda ö¤renirler. Araflt›rmac›lara göre, 2-3 yafllar›ndaki bebekler de t›pk› yeni bir dil ö¤renen yetiflkinler gibi konuflmay› ö¤reniyorlar. Önce, kolay ve s›k kullan›lan sözcüklerle bafll›yorlar. Daha sonra ak›lda tutmas› biraz daha güç olan ve az kullan›lan sözcüklere geçiyorlar. Science, 3 A¤ustos 2007

Bilim Çocuk

nevarneyok

12/8/05

15:58

Page 5

Koflarak Dünya Turu Bir insan, bir y›lda koflarak dünya turu yapabilir mi? Avusturyal› sporcu Manfred Michlits bunu yapabilece¤ini düflünüyor. Michlits, 1 Ocak 2007’den bu yana yollarda. Günde 80 kilometre koflarak 365 günde 40 ülkenin topraklar›n› geçerek dünya turunu tamamlayacak. Böylece, yeni bir dünya rekoru da k›rm›fl

olacak. Daha önce, koflarak dünya turu yapan ilk kifli, ‹ngiliz koflucu Robert Garside olmufltu. Garside’›n turu 6 y›l sürmüfltü. Michlits’in bu tura ç›kmas›n›n amac›, kimsesiz çocuklar yarar›na ba¤›fl toplamak. Toplanan ba¤›fllar, Yard›ma gereksinim duyan Vietnaml› çocuklar için bir çocuk köyü kurulmas›nda kullan›lacak.

Manfred Michlits, 2007 y›l›n› kimsesiz çocuklara yard›m için koﬂarak geçiriyor.

http://www.charityrun.cc/

Firavunun Diflçisi M›s›r'›n Sakkara kentinde, Kral Zoser için yap›lm›fl ünlü Basamakl› Piramit, bilinen ilk piramit olma özelli¤ine sahip. 2006 y›l›nda, bir grup mezar soyguncusu, bu piramidin hemen yak›n›ndaki alan› hedef olarak seçmifl. Ancak, daha kaz›ya bafllar bafllamaz M›s›r polisi taraf›ndan fark edilerek tutuklanm›fllar. K›sa bir süre sonra, mezar soyguncular›n›n ortaya ç›kard›¤› kal›nt›lar› incelemek üzere bölgeye arkeologlar gelmifl. ‹flte, büyük haber o zaman tüm dünyaya yay›lm›fl. Burada bulunan 4200 y›ll›k mezarlar›n, kraliyet ailesinin üç diflçisine ait oldu¤u anlafl›lm›fl. Mezarlardan birinin giriflinde, mezara izinsiz girmek isteyenler için

Foto¤rafta, Sakkara’daki ünlü Basamakl› Piramit görülüyor. yaz›lm›ﬂ sözler bulunuyormuﬂ: “Önceden uyar›yorum! Bu mezara zarar veren her kim olursa olsun, bir timsaha ya da y›lana yem olacakt›r!” Dig, May›s-Haziran 2007

Bilim Çocuk

nevarneyok

12/8/05

15:58

Page 6

Kutup Ay›lar›n›n Yaﬂam Alan› Tehdit Alt›nda Dünyam›z›n iklimi ›s›n›yor. Bu durum, kutuplara yak›n bölgelerde

denizi kaplayan buz örtüsünün erimesine yol aç›yor. Bundan en çok etkilenen canl›lar›n bafl›nda, kutup ay›lar› geliyor. Çünkü bu canl›lar›n do¤al yaflam alan›, Kuzey Kutup bölgesindeki buz örtüsü. Araflt›rmac›lar, son y›llarda kutup ay›lar›n›n davran›fllar›nda baz› de¤ifliklikler gözlemlemifller. Örne¤in, gebe kutup ay›lar›ndan birço¤u art›k yavrular›n› buz örtüsünde de¤il, karada yapt›klar› yuvalarda do¤urup büyütüyorlarm›fl. Araflt›rmac›lar bu de¤iflikliklerin sonucunun ne olaca¤›n› kestirmenin güç oldu¤unu belirtiyorlar. http://www.usgs.gov/newsroom/article.asp?ID=1705&from=rss

En Güçlü Yap›ﬂt›r›c› http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6904175.stm

Bir sürüngen türü olan gecko’lar›n ve midyelerin ortak noktas›, hemen her yüzeye tutunabilmeleri. ABD’deki Northwestern Üniversitesi’nden araflt›rmac›lar, bu iki canl›n›n yüzeylere tutunabilme becerilerini birlefltirerek çok yap›flkan bir madde elde etmifller. Bu madde, bant kullan›labiliyor ve yap›flkanl›k özelli¤ini yitirmeden üst üste 1000 kez sökülüp baflka yere yap›flt›r›labiliyor. http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6904175.stm

Bilim Çocuk

nevarneyok

12/8/05

15:58

Page 7

“Her Çekirdek Bir A¤açt›r” Kampanyas› Manisa Belediyesi ve Manisal› baz› sivil toplum kurulufllar›, meyve çekirdeklerini toprakla buluflturacak. Düzenlenen kampanyada, kentin çeflitli yerlerindeki toplama noktalar›na getirilen meyve çekirdekleri biriktirilecek. Ekim, Kas›m ve Aral›k 2007’de belli günlerde çekirdekler do¤aya b›rak›lacak. Çekirdeklerin çimlenebilmesi için, 3-4 gün gölgede kurutulmas› ve kuru bir ortamda saklanmas› gerekiyor. Bilgi için telefon numaralar›: Manisa Belediyesi Beyaz Masa: 188 Tema: 0236 239 06 38 Manisa Havac›l›k Toplulu¤u: 0505 475 93 70 Manisa Do¤a Sporlar› Toplulu¤u: 0 555 539 23 69

Kumdan Heykeller Sergileri Kum heykelleri kaç›rmay›n! Bu yaz, Ankara, ‹stanbul ve Antalya’da düzenlenen bu sergilerde, çeﬂitli ülkelerden sanatç›lar›n kumdan yapt›¤› dev heykeller sergileniyor. ‹stanbul’daki kum heykeller sergisi, Kozyata¤›’ndaki Carrefour ma¤azas›nda, 30 Eylül 2007’ye kadar gezilebilecek. Burada çocuklar ve yetiﬂkinlere

yönelik heykel atölyeleri de düzenleniyor. Antalya’da, biri Konyaalt› Beachpark’ta, ötekiyse Kemer’de olmak üzere iki sergi var. Konyaalt›’ndaki sergi 1 Ekim 2007’ye, Kemer’deki sergiyse 31 Ekim 2007’ye kadar ziyarete aç›k. Ankara’da, Sö¤ütözü’nde Ankara Ticaret Odas› yan›ndaki sergiyse, 5 A¤ustos’ta aç›lacak ve 30 Ekim 2007’ye kadar gezilebilecek.

Asl› Zülal

Bilim Çocuk

11/8/05

19:07

Page 8

Buluşçu Hay Bulufllar, günlük yaflam›m›z›n her alan›na girmifl durumda. Yemek yerken kulland›¤›m›z kafl›k, su içerken kulland›¤›m›z bardak ya da duvara çivi çakmam›za yarayan çekiç de asl›nda birer bulufl! Peki, sizce yaln›zca insanlar m› bulufl yap›yorlar? Pek öyle de¤il. Hayvanlar da bulufl yap›yor ve insanlar gibi ifllerini kolaylaflt›rmaya yarayacak aletler kullan›yorlar.

Boksör Yengeç Hint Okyanusu ve Büyük Okyanus’un s›¤ sular›ndaki kumlu zeminlerde yaﬂayan bu yengecin di¤er yengeçlerden bir fark› yok asl›nda. Peki, onu di¤er yengeçlerden ay›ran ne? Foto¤rafta yengecin k›skaçlar› aras›nda gördükleriniz, zehirli

Bilim Çocuk

denizflakay›klar›. Bu küçük yengeç, zehirli denizflakay›klar›n› kendini savunmak için boks eldiveni gibi kullan›yor. Asl›nda her iki canl› da bu iflten kârl› ç›k›yorlar. Yengeçler, kendilerini denizflakay›klar› sayesinde korurken, denizflakay›klar› da yengeçle gezdikleri için daha fazla yiyecek bulabiliyorlar.

Sergey Parinov

yazimiz

11/8/05

19:07

Page 9

yvanlar Akıllı Ispinoz Visual Türkiye

Ekvator yak›nlar›ndaki Galapagos Adalar›, farkl› ispinoz türleriyle dolu! Foto¤raflarda gördü¤ünüz bu sevimli ispinoz çok ac›km›ﬂ. Ancak besini olan kurtçuk, a¤aç dal›n›n içinde. Üstelik bu ispinoz türünün dili de dal›n içindeki kurtçu¤u almaya yetecek kadar uzun de¤il. Ancak yapmas› gerekeni biliyor! Kaktüs dikenini kurtçu¤un oldu¤u yere sokuyor ve onu yakal›yor.

Bu Filin Sinekliğini Gördünüz mü?

Benjamin L. Hart ve Lynette Hart

Sinekler pek çok hayvan gibi filleri de hiç rahat b›rakmazlar. Foto¤raftaki bu fil, hoﬂlanmad›¤› sinekleri kovalamak için bir a¤aç dal›n› sineklik olarak kullan›yor. Filin hortumu onun eli gibi! Her ﬂeyi onunla kavr›yor. Baksan›za, sinekli¤i hortumuyla nas›l da rahatça tutuyor!

Bilim Çocuk

19:08

Page 10

Visual Türkiye

11/8/05

Sert Kabukları Taşla Kırarım! fiempanzeler çevrelerinde gördüklerini taklit ederek alet kullanmay› ö¤renirler. Yavrular, özellikle annelerinin davran›fllar›n› gözlemlerler. F›nd›k ve ceviz gibi sert kabuklu yemiflleri taflla nas›l k›racaklar›n› da bu sayede ö¤renirler. Foto¤raftaki yavru flempanze de elindeki taflla kabuklu bir yemifli k›rmaya çal›fl›yor.

Bu Şempanze Çok Susamış! fiempanzeler çok farkl› malzemeleri alet olarak kullanabiliyorlar. Foto¤raftaki flempanzeye baksan›za! Bitki yapra¤›n› nas›l da su kab› olarak kullanm›fl! Visual Türkiye

yazimiz

11/8/05

19:08

Page 11

J. C. Masjuan Orangutan Foundation

yazimiz

Orangutanın Şemsiyesi Çok Güzel! Ya¤mur ya¤d›¤›nda ﬂemsiye kullanarak ›slanmaktan korunuruz. Zamanlar›n›n ço¤unu a¤açlarda geçiren orangutanlar da böyle düﬂünüyor olsa

gerek. Peki ormanda flemsiyeyi nereden bulacaklar? Onlar da yapraklar› flemsiye olarak kullan›yorlar ve bu sayede kuru kalmay› baflar›yorlar.

Bilim Çocuk

11/8/05

19:08

Page 12

Gavin Hunt

Bu Karga Çok Becerikli Avustralya’n›n do¤usunda, Yeni Kaledonya’da yaﬂayan bu karga türü de a¤aç dal›n›n içindeki kurtçu¤u bir dal parças›n› kullanarak ç›kar›yor. Bu kargalar, çok becerikli birer alet kullan›c›s›! Yeni Kaledonya kargalar› ad› verilen bu kargalar,

farkl› amaçlar için farkl› aletler kullanabiliyorlar. Ayr›ca kendi aletlerini kendileri yap›yorlar. Üstelik gereksinim duyduklar›nda da yeni bir tasar›m yaparak aletleri geliﬂtirebiliyorlar. Bu özellikleri, onlar› di¤er kuﬂ türlerinden ay›r›yor.

Burnuna Sünger Takan Yunus Yunuslar da ifllerini kolaylaflt›rmak için alet kullanabiliyorlar. Baz› araflt›rmac›lara göre, onlar da alet kullanmay› annelerinden ö¤reniyorlar. Okyanuslarda birçok tehlike var. ‹flte yunuslar, bu tehlikelerden korunmak için burunlar›na bir sünger parças› tak›p bunu eldiven olarak kullan›yorlar. Bu sayede, besin ararken okyanusun dibindeki keskin kabuklardan ve zehirli bal›klardan burunlar›n› koruyabiliyorlar.

Bilim Çocuk

Amanda C. Coakes

yazimiz

11/8/05

19:08

Page 13

Visual Türkiye

yazimiz

Amanda C. Coakes

Bu Susamuru Gerçek Bir Buluşçu Susamuru, s›¤ k›y› sular›nda yaflayan bir deniz memelisi. Susamurlar› da sert kabuklu midyeleri k›r›p içindeki yumuflak bölüme ulaflmak için tafl gibi sert malzemeler kullan›yorlar. Bu foto¤raftaki susamuru da suya s›rt üstü uzanm›fl. Midyeyi gö¤sünün üzerine yerlefltirmifl ve

bir taﬂla k›rmaya çal›ﬂ›yor. Belli ki birazdan da içinden ç›kan› afiyetle yiyecek. Hande Kaynak Kaynaklar: http://users.ox.ac.uk/~kgroup/tools/crow_natural_history.shtml http://www.stanford.edu/group/stanfordbirds/text/essays/Tool_Using.html http://news.softpedia.com/news/Humans-and-Chimpanzees-Learned-toUse-Tools-From-a-Common-Ancestor-46941.shtml http://users.ox.ac.uk/~kgroup/tools/animal_tool.shtml

Bilim Çocuk

dominoyazi

11/8/05

10:53

Page 14

Bu say›m›zda buluflçu hayvanlar› konu alan bir domino oyunu haz›rlad›k. Bu oyunu oynamak için öncelikle kurallar› ö¤renmeniz, daha sonra da domino kartlar›n›z› haz›rlaman›z gerekiyor. Domino kartlar›n› haz›rlamak için bu sayfada gördü¤ünüz hayvan yuvas› resimlerini bir kartona yap›flt›r›n. Daha sonra mor çizgilerden keserek birbirinden ay›r›n. Domino oyununu 2 - 4 kifli oynayabilirsiniz.

Bilim Çocuk

dominoyazi

11/8/05

10:53

Page 15

Oyunun Kurallar› 1. Domino kartlar› iyice kar›ﬂt›r›l›r ve resimli yüzleri alta gelecek biçimde üst üste dizilir. 2. Oyunculardan biri kartlar› da¤›t›r. ‹ki oyuncu varsa 7’ﬂer, üç ya da dört oyuncu varsa 5’er kart da¤›t›l›r. Artan kartlar kapal› ve üst üsteyken bir kenara koyulur. 3. Oyunculardan biri elindeki kartlardan herhangi birini ortaya açar. 4. S›radaki oyuncu, elinde ayn› resmin bulundu¤u bir kart olup olmad›¤›na bakar.

E¤er varsa bu kart›, ayn› resimler yan yana gelecek ﬂekilde masaya koyar. Uygun bir kart› yoksa, yerde duran kapal› kartlar›n en üsttekini çeker. Bu kart da uygun de¤ilse, yere kart açamaz ve s›ra di¤er oyuncuya geçer. Oyun ayn› ﬂekilde devam eder. 5. Elindeki kartlar› ilk bitiren oyuncu oyunu kazan›r. 6. Hiçbir oyuncu kartlar›n› bitiremezse elinde en az kart olan oyuncu oyunu kazan›r.

Haz›rlayan: Banu Binbaﬂaran Tüysüzo¤lu Çizimler: P›nar Büyükgüral

Bilim Çocuk

evlerimis

10/8/05

14:47

Page 16

Evim Evim Güzel Evim! Büyük kentlerdeki evler genellikle birbirine benzer. Buralarda sa¤lam ve korunakl› bir ev yapmak için gerekli malzeme ve araçlara ulaflmak daha kolayd›r. Peki, dünyan›n çok farkl› bölgelerindeki evler nas›l acaba? ‹nsanlar yaflad›klar› yer ve iklim koflullar›na uygun evler yapmay› hep baflar›yorlar. Böylece, en s›cak ya da en so¤uk yerlerde bile yaflamlar›n› sürdürebiliyorlar. ‹flte bunlardan birkaç örnek... Siz hangisinde yaflamak isterdiniz?

S›cak Havada Kerpiç Ev Kerpiç, toprak, kil, su ve saman›n kar›flt›r›lmas›yla haz›rlan›r. Bu kar›fl›m ezilerek çamur haline getirilir. Daha sonra dikdörtgen biçimli tahta kal›plara dökülerek, burada s›k›flt›r›l›r ve kurumas› için güneflin alt›nda b›rak›l›r. Kerpiç evlerin içi ve d›fl› çamur ya da kireçle s›van›r. Kerpiç, ›s›y› içinde depolad›¤› için bu evlerin içi yaz›n daha serin, k›fl›n daha s›cak olur. Bu nedenle çok s›cak ve kuru iklimi olan yerlerde evler kerpiçten yap›l›r.

Mo¤olistan Bozk›rlar›nda Çad›r Yaflam› Hiç çad›rda kald›n›z m›? Foto¤raftaki ev çad›ra benziyor. Bu çad›rlara “yurt” deniyor. Yurt, çember biçimli tahta bir iskeletin üzerinin keçeyle kaplanmas›yla yap›l›r. Keçe, koyun yününden yap›lan kal›n bir kumaflt›r ve ya¤mura, kara karfl› koruyucudur. Kimi zaman yurtlar›n d›fl› çad›r bezi gibi kumafllarla da kaplan›r. Çad›r bezi rüzgâr› önler. Göçebe bir yaflam biçimi olanlar bu çad›rlarda yaflarlar. Çünkü s›k yer de¤ifltirdiklerinden evlerinin kolay tafl›nabilir olmas›n› tercih ederler.

Bilim Çocuk

evlerimis

10/8/05

14:47

Page 17

Kutuplarda Evler Kardan Yap›l›yor Eskimolar s›k›flt›r›lm›fl kar bloklar›ndan yapt›klar› evlerde yaflarlar. Bu evlere “iglu” denir. Kanada’n›n kutup bölgesinde bu evler yayg›n olarak kullan›l›r. Çünkü kar so¤u¤a karfl› iyi bir yal›tkand›r. D›flar›da s›cakl›k -45 °C oldu¤unda, içerinin s›cakl›¤› -7 – 16 °C aras›nda kal›r. Evin girifl k›sm›na yap›lan k›sa tünel de, kap› aç›ld›¤›nda içeri rüzgâr girmesini ve ›s› kayb›n› önler.

Su Üzerinde Yaflam Çöl ‹klimine Ma¤ara Ev Sahra Çölü’nün k›y›s›ndaki Matmata kentini duydunuz mu hiç? Yaz günlerinde s›cakl›k 43 °C yi geçer; geceyse -40 °C’ye kadar düfler. Matmata’da kuru çöl havas› egemendir. Burada insanlar, gündüzün yak›c› s›ca¤›ndan ve gecenin dondurucu so¤u¤undan korunmak için topra¤› kazarak yapt›klar› ma¤ara evlerde yaflarlar. Bu evlere rampa ya da merdivenlerle inilir. Evin içindeki odalar birbirine tünellerle ba¤lan›r. Bu evlerde s›cakl›k hep sabit kal›r. Kumtafl›ndan duvarlar, gün boyunca ›s›y› emer ve gece boyunca ›l›k kal›r. Duvarlar, sabaha kadar yeniden serinler ve gün boyunca serin kal›r.

Brunei, Güney Çin Denizi’nin k›y›s›nda bir ülke. Tropikal iklime sahip olan Brunei’nin bir köyünde, yaﬂam suyun üzerinde sürüyor. “Su köy” olarak bilinen bu köyde evler ›rmakta yüksek sütunlar üzerine kurulmuﬂ. Evlerin ›rmak üzerinde olmas›, insanlar›n s›cak ve nemden korunmalar›n› sa¤l›yor. Okyanustan gelen güçlü rüzgârlar, ›rmak boyunca ilerleyerek

bu köye kadar ulafl›yor. Evlerin aç›k pencerelerinden girip serin okyanus havas›n›n evin içinde dolaflmas›n› sa¤l›yor. Yaln›zca bu da de¤il! Evlerin alt›nda kalan gölgelik yerlerde insanlar yüzerek serinleyebiliyorlar. Bu köyün çocuklar› yürümeden önce yüzmeyi ö¤reniyorlar. Banu Binbaflaran Tüysüzo¤lu

Andy Carvin

Kaynaklar: Slepkow, M., Human Homes, Faces, May2006 Snow Is Useful! Weekly Reader - Edition 2, 12/12/2003 Stevens, S., Hidden From View, dig, Jul/Aug2004

Bilim Çocuk

masaiyazi

10/8/05

10:47

Page 18

Bir Afrika Kabilesi

Masailer

Afrika’da insanlar›n ço¤u kabileler halinde yaflar. Bu kabilelerden biri Do¤u Afrika’da yaflayan Masailer’dir. Cesaretleri, savaflç› kiflilikleri ve s›¤›rlar›na verdikleri önemle tan›nan Masailerin yaflam biçimi bizimkinden çok farkl›.

Afrika

Masai Mara

Masailer, Tanzanya ve Kenya s›n›rlar› içinde yer alan geniﬂ “Masai Mara” bölgesinde yaﬂ›yorlar. Bölgede suayg›rlar›, aslanlar ve zebralar gibi Afrika’ya özgü birçok canl› türü de var.

Masailerin köylerine “kraal” ad› veriliyor. Bu köylerde 8-15 kulübe bulunuyor. Kulübeleri kad›nlar yap›yor. Kulübeleri yaparken, küçük dal parçalar›n›, çal›lar›, s›¤›r d›flk›s›n› ve s›¤›r idrar›n› kar›flt›r›p güneflte bekletiyorlar. Bu sayede çok güçlü bir harç elde ediyorlar. Yap›m›nda d›flk› kulland›klar› halde bu harç hiç kokmuyor. Masai kad›nlar› ayn› zamanda süt sa¤mak ve su tafl›mak gibi ifller de yep›yorlar. Ayr›ca zamanlar›n›n ço¤unu çeflitli tak›lar ve ev eflyalar› yaparak geçiriyorlar.

Bilim Çocuk

Masailer genellikle ince ve uzun yap›l› insanlar. Daha çok k›rm›z› renkli giysiler giyiyorlar. Ayr›ca boncuklardan yap›lm›ﬂ tak›lar kullan›yorlar ve saçlar›n› da özel bir ﬂekilde örüyorlar.

masaiyazi

10/8/05

10:48

Page 19

Erkekler korunmak amac›yla köylerinin çevresine dikenli çitler kuruyorlar. Masailer “Maa” dilini konuﬂuyorlar. Maa dilinde “sopa sopa” sözcükleri “merhaba” demek.

Yak›t olarak tezek kullan›yorlar.

Hayvan derisi ve kuru otlardan yap›lm›ﬂ yataklarda uyuyorlar. Bazen küçük hayvanlar› so¤uktan ve di¤er yabani hayvanlardan korumak için kulübelerine al›yorlar. Bu da hayvanlara verdikleri önemin bir göstergesi.

Bilim Çocuk

masaiyazi

10/8/05

10:48

Page 20

Masailer y›llar› bizim gibi hesaplam›yorlar. Onlar için her 12 ay, 2 y›l demek. Masailerin yaﬂad›klar› bölgede 12 ay›n yar›s› bolluk, yar›s› da k›tl›k içinde geçiyor. Y›l›n bu iki farkl› dönemini “bolluk y›l›” ve “k›tl›k y›l›” olarak adland›r›yorlar. Bu nedenle y›lda iki kez göç ediyorlar.

Evlenme, erkekli¤e geçifl, savafl, orta yafla geçifl ve ölüm gibi yaflamlar›n›n önemli günlerini törenlerle kutluyorlar. Bu törenlerde “Masai dans›” sergileniyor.

Masai çocuklar›, bizim gibi binalarda e¤itim görmüyorlar. Birçok Masai çocu¤u okula geç baﬂl›yor. Çünkü okul yaﬂad›klar› yerlere çok uzak. Ayr›ca okula kitaps›z ve formas›z gidiyorlar.

Masai çocuklar› da oyun oynamay› çok seviyorlar. Bu çocuklar el ç›rpma oyunu oynuyorlar.

Gamze Kavak Çizimler: Tülay Sözbir Seidel

Bilim Çocuk

Kaynaklar: http://www.kent.k12.wa.us/staff/DarleneBishop/kenya/masai/masai.html http://www.uiowa.edu/~africart/toc/people/Maasai.html http://www.danheller.com/maasai-kids.html

masaiyazi

10/8/05

10:48

Page 21

Masai Kolyesi Yapal›m Masailerin yaflam›nda tak›lar›n özel bir yeri var. Çünkü tak›lar, onlar›n yafllar›n› ve toplumsal konumlar›n› gösteriyor. Üstelik renklerin de Masailer için özel anlamlar› var. Tak›lar›nda kulland›klar› renkler beyaz, k›rm›z›, yeflil, mavi, turuncu, sar› ve siyah. Siz de Masailere özgü bir tak› yapmak ister misiniz? Masailer, yanda gördü¤ünüz kad›n›n boynundaki kolyeye “bo¤a kolyesi” ad›n› vermifller. Sayfan›n alt›nda verdi¤imiz yar›m daire fleklindeki kolye modelinden fotokopiyle iki adet büyütün, bir kartonun üzerine yap›flt›r›n ve kesin. Daha sonra istedi¤iniz renklerde boyay›n. fiimdi bunlar› boynunuza tak›p yap›flt›r›c› bantla birbirine yap›flt›rabilirsiniz. Size küçük bir bilgi daha: Masailerin kulland›klar› birçok tak›, daire biçiminde. Çünkü onlar evrenin daire biçiminde oldu¤una inan›yorlar.

Masailer kolye yaparken aﬂa¤›daki renkleri bir arada kullanm›yorlar. • • • •

Koyu kahverengi ve siyah Koyu mavi ve siyah Sar› ve beyaz K›rm›z› ve turuncu

Bu renkleri yan yana kullanabilmek için aralar›na aç›k mavi ekleniyor. Siz de kendi kolyenizi yaparken bu kurallara uyabilirsiniz ya da kendiniz yeni kurallar oluﬂturabilirsiniz.

Masailer ‹çin Renklerin Baz› Anlamlar› Yeﬂil: Çay›rlar Mavi: Gökyüzü Beyaz: Süt K›rm›z›: Tehlike Siyah: Ya¤mur

Gamze Kavak Çizim: Tülay Sözbir Seidel Kaynak: http://seattleartmuseum.org/Learn/SchoolTeacher/pdf/teacherlessonpdf/Kukuta.pdf http://www.seattleartmuseum.org/Exhibit/Archive/longsteps/k1.htm http://www.texancultures.utsa.edu/education/crossroads/handouts/esta_maasai_bull_necklace.pdf

asansor07

10/8/05

09:16

Page 22

Bisiklet

Hem güzel hem de basit makineler olan bisikletleri kim sevmez? ‹lk kez pedal çevirip iki tekerlek üzerinde denge kurmay› baflard›¤› an, ço¤u insan›n yaflam›ndaki önemli dönüm noktalar›ndan biridir. Çünkü art›k yürümek ve koflmaktan daha çabuk ve e¤lenceli bir ulafl›m yolu keflfedilmifltir. Üstelik bisiklet, çevre dostu bir tafl›tt›r; çünkü yaln›zca insan gücüyle ilerler ve yak›t gerektirmez.

1817 y›l›nda bir Alman taraf›ndan üretilen ilk bisikletin pedallar› yoktu. Karl Drais’in ahﬂap bisikletinde, ayaklarla yerden destek al›narak ilerleniyordu. Pedallar›n kullan›ld›¤› ilk bisikletiyse 1879’da John Lawson adl› bir ‹ngiliz geliﬂtirdi. 22

Bilim Çocuk

asansor07

10/8/05

09:17

Page 23

Bir bisiklete bakt›¤›m›zda nas›l çal›ﬂt›¤›n› kolayca anlayabiliriz.

Fren Donan›m› Gidon üzerindeki ön ve arka fren kumandalar›, tekerlekler üzerindeki “fren pabuçlar›” ve tüm bunlar aras›nda ba¤lant› sa¤layan tellerden oluﬂur. Frenleri s›kt›¤›m›zda fren telleri gerilir ve fren pabuçlar› kapanarak tekerleklere bas›nç uygular. Bu sayede bisikletimizi durdurabiliriz.

Gidon

Çat› Bisikletin parçalar›n› bir arada tutan iskelettir. ‹çi boﬂ ve hafif metal borular›n uygun bir ﬂekilde birbirine eklenmesiyle kurulur.

Ellerimizle gidece¤imiz yönü belirlememizi sa¤layan bölümdür. Buna, bisikletin “direksiyonu” da diyebiliriz. Üzerinde fren ve vites kumanda mekanizmalar› bulunur.

Sele Ayarlanabilir yüksekli¤i sayesinde bisikletin üstüne rahatça oturmam›z› sa¤lar.

Fren pabucu Sibop

Tekerlekler Kauçuktan yap›l›rlar; iç lastik ve destekleyici tellerden oluﬂurlar. Ayr›ca üzerlerinde, tekerlek lasti¤inin içindeki hava bas›nc›n› ayarlamam›za yarayan ve “sibop” ad› verilen bir parça bulunur.

Vites donan›m› Gidon üzerindeki vites kumandas›, pedallara ve bisikletin diflli çarklar›na ba¤l› zinciri kumanda eden vites düzene¤i ve tüm bunlar aras›ndaki ba¤lant›y› sa¤layan bir telden oluflur. Vitesi de¤ifltirdi¤imizde vites düzene¤i devreye girer. Böylece zincir, diflli çarklar›n üzerinde yer de¤ifltirir. Diflli çarklar›n farkl› büyüklüklerde olmas›, pedal çevirirken yol koflullar› de¤iflse bile daha az enerji harcamam›z› sa¤lar. Yaz› ve Çizimler: Bilgin Ersözlü

Bilim Çocuk

calder1

10/8/05

18:08

Page 24

Alexander Calder, 1898-1976 y›llar› aras›nda yaflam›fl Amerikal› bir heykelt›rafl. Ünlü olmas›n›n nedeni, “mobil” denilen “hareketli heykelleri” dünyada ilk yapan kifli olmas›. Calder’in metrelerce büyüklükte olabilen mobilleri, dikkatle dengelenmifl metal parçalar›, teller ve çubuklardan olufluyor ve tavandan as›ld›¤›nda hava ak›mlar›yla hafifçe hareket ediyor. Bu sayede heykeller sürekli biçim de¤ifltiriyorlar.

Alexander Calder sanatç› bir aileden geliyor. Babas› ve dedesi heykelt›rafl, annesi ressam. Küçüklü¤ünde, ip, tel ve kumafl parçalar›yla oyuncaklar ve ilginç aletler yaparm›fl. Alexander Calder, üniversitede mühendislik e¤itimi alm›fl.

Bilim Çocuk

Daha sonra Paris’e gitmifl ve orada çizim dersleri almaya bafllam›fl. Özellikle sirk hayvanlar› Calder’in çok ilgisini çekiyormufl. Paris’te yaflad›¤› dönemde sirk hayvanlar›n›n ve sirkte çal›flan akrobatlar›n küçük, hareketli modellerini yapmaya

calder1

10/8/05

18:08

Page 25

bafllam›fl. Bunlar› yaparken, t›pk› çocuklu¤undaki gibi at›k malzemeler kullan›yormufl. Çok say›da sanat eseri üreten Calder’in en önemli özelli¤i “mobil” ad› verilen büyük boyutlu, “hareketli heykelleri” yapan ilk kifli olmas›. “Mobil” sözcü¤ü ‹ngilizceden geliyor ve “hareket eden” anlam›na geliyor. Calder’in hareketli heykelleri, sanat dünyas› için bir bulufl niteli¤inde. ‹flin hofl yan› da Calder’in bunlar› tasarlarken tak›my›ld›zlardan ve Günefl Sistemi’nden esinlenmifl olmas›. Gerçekten de onun yapt›¤› hareketli heykelleri izlemek, gökyüzünü izlemek kadar zevkli. Calder,

hareketli heykelleri izlemenin zevkini flu sözlerle anlat›yor: “Ço¤u insana göre, bir mobili izlemek, yaln›zca hareket eden birtak›m yass› nesneleri izlemek anlam›na geliyor. Oysa kimileri için bu, fliir tad›nda bir fley!” Calder çok say›da tablo, oyuncak ve sabit heykeller de yapm›fl.

Siz de Deneyin! At›k malzemelerle Calder’in hareketli heykellerinin benzerlerini yapabilirsiniz. Malzemeleri teller, ipler ya da tahta çubuklarla birleﬂtirebilirsiniz. Dikkat etmeniz gereken, dengeli olmalar›n› sa¤lamak. Bu da bir tahteravallinin dengede kalmas›n› sa¤lamaya benziyor.

Calder’in Sirki Alexander Calder’in tel vb. malzemelerden yapt›¤› sirk oyuncaklar›n› ve kendisini merak ediyorsan›z aﬂa¤›daki web adresinde yer alan filmi izleyebilirsiniz. http://www.youtube.com/watch?v=MWS96nzFUks

Bilim Çocuk

calder1

10/8/05

18:09

Page 26

Hareketli Heykeller ve Matematik

Calder’in, hareketli heykellerinin dengesini dikkatle hesaplayarak tasarlad›¤›ndan söz etmifltik. Denge, asl›nda matematikte de karfl›m›za ç›kan bir konu. Matematikçiler de “say›lar›n birbirini nas›l dengeledi¤ini” göstermek üzere denklemler yazarlar. Calder’in bu sayfada gördü¤ünüz heykelinin ad› “Siyah, Beyaz ve On K›rm›z›”. Sizden istedi¤imiz, bu heykelin k›rm›z› parçalar›n› inceleyip bunlarla 10 say›s›n› elde etmeyi sa¤layacak denklemler yazman›z. Size ipucu olmas› için ilk denklemi biz yazd›k. Denklemi nas›l oluflturdu¤umuzu da üzerine çizerek gösterdik. Di¤er denklemleri de boflluklara siz yaz›n.

5 + 5 = 10

.................

Zuhal Özer Çizimler: P›nar Büyükgüral

Bilim Çocuk

Kaynaklar: http://www.calder.org http://www.nga.gov/

suuuuu

10/8/05

18:19

Page 27

Su Damlas›ndan Büyüteç Olur mu? Dedektiflerin iz üstündeyken hiç yanlar›ndan ay›rmad›klar› alet hangisidir? Bu soruyu duyunca birço¤umuzun akl›na hemen büyüteç gelir. Eminiz, siz de büyüteç kullanm›fls›n›zd›r. Peki “su damlas›ndan büyüteç” yapmaya ne dersiniz? Bir gazete sayfas›n›n üzerine bir parça streç film yerlefltirerek, üzerine bir damla su damlat›n. Bu su damlas›n›, streç film yard›m›yla gazeteden 2 - 3 cm yüksekte gezdirin. Su damlas›n›n alt›nda kalan harflerin büyüklü¤ünü di¤er harflerin büyüklükleriyle karfl›laflt›r›n. Ne tür farkl›l›klar var? Peki su damlas› nas›l büyütüyor? Ifl›k farkl› ortamlarda farkl› h›zda hareket eder. Havadaki ›fl›k ›fl›nlar› bir su damlas›n›n yüzeyine çarpt›¤›nda bükülür. Bunun nedeni, ›fl›¤›n suda, havada oldu¤undan daha yavafl hareket etmesidir. Bu bükülme sayesinde su, mercek ifllevi görebilir. Böylece yaz›lar› oldu¤undan daha büyük görürüz.

Bir su büyüteci yaparak buradaki yaz›y› okumaya çal›ﬂ›n.

Su Merce¤ine Dikkat! Ormanl›k alanlarda plastik fliflelerin içinde kalan su damlalar› mercek özelli¤i göstererek günefl ›fl›nlar›n›n odaklanmas›na yol açar ve orman yang›nlar›n›n ortaya ç›kmas›na neden olabilir.

Funda Nalbanto¤lu Çizimler: Bengi Gençer

Çok eski ça¤larda yaflam›fl olan Romal› filozof Seneca, içi suyla doldurulmufl cam bir kürenin büyüteç olarak kullan›labilece¤ini keflfetti.

Kaynak www.ecm8.com/rp//65/process.clsp?EmailId=6737&Token=1251240A262E66A1747

Bilim Çocuk

martirsimit

12/8/05

15:54

Page 1

martirsimit

12/8/05

15:54

Page 2

zeytin1

12/8/05

15:47

Page 2

Zeytin’in Serüveni Zeytin, yüzy›llard›r çok de¤er verilen bir bitki. Öyle ki, geçmiflte zeytin a¤ac›n›n kutsal say›ld›¤› dönemler bile olmufl. Zeytin yetifltiricili¤ini yaln›zca iyi ve dürüst insanlar›n yapmas›na izin verilmifl. Hatta zeytin a¤açlar›na zarar verenler cezaland›r›lm›fl. Olimpiyat flampiyonlar› zeytin yapraklar›ndan yap›lma taçlarla ödüllendirilmifl. Krallar ve yeni do¤an bebekler zeytinya¤›yla kutsanm›fl. Zeytin a¤ac› akl›n ve zaferin, zeytin dal› bar›fl›n, zeytinya¤› da safl›k ve sadeli¤in simgesi olmufl... Gelin zeytinin serüvenini birlikte ö¤renelim.

Kırma Zeytin Yapıyoruz!

Henüz yeﬂilken toplanm›ﬂ zeytinleri ay›klay›p y›kay›n.

Bilim Çocuk

Zeytinleri bir taﬂ yard›m›yla k›r›n.

zeytin1

12/8/05

15:47

Page 3

Zeytin yetifltiricili¤inin ilk kez MÖ 4000 y›llar›nda Anadolu’da bafllad›¤›, buradan da Akdeniz ülkelerine yay›ld›¤› tahmin ediliyor. Günümüzde de dünyadaki zeytin üretiminin yaklafl›k % 97’si Akdeniz bölgesinde gerçeklefltiriliyor. Ülkemizde de Ege, Marmara, Akdeniz ve Güneydo¤u Anadolu Bölgeleri’nde zeytin yetifltiriliyor. Zeytin, tipik bir Akdeniz bitkisi. Boyu 10 metreye ulaflabiliyor. Dallar› s›k, tepesi yayvan, yapraklar›ysa her zaman yeflil. Gövdesi genifl ve k›vr›ml›. Yapraklar›n›n üstü koyu grimsi yeflil ve tüysüz, alt› mavimsi gümüfl renkte ve beyaz s›k ipeksi tüylerle kapl›.

Temiz, kapakl› bir kaba koydu¤unuz zeytinlerin üzerine su doldurun. Yaklaﬂ›k 15 gün boyunca, zeytinlerin ac› tad› geçene kadar her gün suyunu de¤iﬂtirin.

Zeytin a¤açlar› ilkbahar›n sonlar›na do¤ru, seyrek salk›mlar halinde, sar› renkli çiçekler aç›yor. Daha sonra meyveleri gelifliyor. Meyvelerin rengi bafllang›çta yeflilken, olgunlaflt›kça siyaha dönüflüyor. Yeflil zeytinler normal boya ulaflm›fl ancak rengi siyahlaflmam›fl zeytinlerden, siyah zeytinler de olgunlafl›p rengi siyaha dönmüfl olanlar›ndan elde ediliyor. Ancak zeytin, di¤er meyveler gibi a¤açtan toplan›r toplanmaz yenilemiyor. Çünkü tad› çok ac›. Zeytin, o güzel tad›na ancak farkl› ifllemlerden geçirildikten sonra kavufluyor. Zeytinin toplanma zaman›

Zeytinleriniz haz›r! Üzerlerine biraz tuz döküp yiyebilirsiniz Dilerseniz zeytinya¤›, limon, kekik ya da baﬂka baharatlarla da tatland›rabilirsiniz. Bilim Çocuk

zeytin1

12/8/05

15:47

Page 4

bölgelere, zeytinin çeflidine ve iklim koflullar›na göre de¤ifliyor. Ülkemizde zeytin Eylül – fiubat aylar› aras›nda toplan›yor. Zeytinler, zedelenmemeleri amac›yla elle toplan›yorlar ve büyük kasalarla iflletmelere götürülüyorlar. Bozulmamalar› için bu yolculuk s›ras›nda da zedelenmemeleri ve hava alabilmeleri çok önemli. ‹flletmelerde zeytinler temiz bir yere seriliyor ve çürük, ezik ya da hastal›kl›

olanlar ay›klan›yor. Daha sonra büyüklüklerine göre grupland›r›l›yorlar. Bu ifllem elle, eleklerle ya da özel makinelerle yap›l›yor. Ard›ndan y›kan›yorlar. Y›kama ifllemi zeytinlerin bozulmas›n› önlüyor ve ac› tad›n›n azalmas›n› sa¤l›yor. Daha sonra zeytinler çeflitlerine ba¤l› olarak farkl› ifllemlerden geçiriliyorlar. Bu ifllemler sonucunda “salamura”, “sele”, “çizme”, “‹spanyol”, “kalamata” gibi zeytin çeflitleri elde ediliyor. Salamura, bu ifllemlerin en

Sele Zeytini Yapıyoruz!

‹ﬂlenmemiﬂ siyah zeytinlerin çürük ya da aç›k renklilerini ay›r›n. Yabanc› maddeleri de ay›klayarak y›kay›n.

Bilim Çocuk

Zeytinin a¤›rl›¤›n›n %15-20’si kadar iri taneli tuz al›n. Zeytin ve tuzu, bir kat tuz, bir kat zeytin olacak biçimde yayvan, geniﬂçe bir sepet ya da bez çuvala doldurun.

Sepet kulland›ysan›z, üzerine temiz bir bez örtün ve kenarlar›n› sepete dikerek tutturun. Çuval kulland›ysan›z a¤z›n› s›k›ca ba¤lay›n.

zeytin1

12/8/05

15:47

Page 5

bilinenlerinden biri. Salamura zeytin haz›rlamak için ilk olarak belirli oranlarda su ve iri tuz kar›flt›r›l›yor. Siyah zeytinler bu kar›fl›m›n içine koyuluyor. Zaman içinde zeytinlerin tad› de¤iflmeye bafll›yor. Bu tat de¤iflikli¤inin nedeni, zeytinlerin içindeki suyun d›flar› ç›kmas› ve tuzlu su kar›fl›m›ndaki tuzun bir miktar›n›n da zeytinlere geçmesi. Bu süreç, zeytincilikte çok önemli. Çünkü, su – tuz oran›n› çok dikkatli ayarlamak gerekiyor. Bu oranlar do¤ru ayarlanmazsa istenmeyen mikroorganizmalar gelifliyor ve bunlar zeytinlerin bozulmas›na neden oluyor. Salamura zeytin haz›rlarken dikkat edilmesi gereken bir etken de s›cakl›k. Bu ifl için en uygun s›cakl›k 20 °C. Ayr›ca, kullan›lan kaplar›n kapaklar›n›n da kapal› olmas› gerekiyor. Çünkü, üst k›s›mlarda geliflebilecek mikroroganizmalar zeytinlerin bozulmas›na yol açabiliyor. Salamura zeytin birkaç ay içinde yenilebilecek duruma geliyor. Ard›ndan zeytinler sudan ç›kar›l›p

Sepet ya da çuval› serin bir yere koyun ve gün aﬂ›r› çevirerek tuzun zeytinlerin her yerine ulaﬂmas›n› sa¤lay›n.

Zeytin a¤ac›n›n meyvesi, sofral›k zeytin olarak tüketilebildi¤i gibi, zeytinya¤› ve sabun yap›m›nda da kullan›l›yor.

havaland›r›l›yor. Yaral›, ezik ve aç›k renkli olanlar ayr›l›yor. Temiz suyla çalkalan›p paketlenerek sat›fla sunuluyorlar. Bugünlerde zeytinlerin olgunlaflma zaman› yaklafl›yor. Eylül ay›ndan itibaren zeytinler toplanmaya bafllanacak. Siz de kendi zeytinlerinizi haz›rlamak isterseniz, bu dönemi kaç›rmay›n. Meltem Yenal Coflkun Çizimler: Bengi Gençer Kaynaklar: http://www.internationaloliveoil.org/ http://homecooking.about.com/library/weekly/aa042897.htm http://www.gemlikzeytini.com/

Yaklaﬂ›k bir ay sonra zeytinler yenecek duruma gelecek. Bunu, tad›na bakarak da anlayabilirsiniz. Sonra zeytinleri eleyerek tuzdan ay›r›n.

Zeytinleri y›kamadan zeytinya¤›-sirke kar›ﬂ›m›na koyarak saklay›n ve afiyetle yemeye baﬂlay›n.

Bilim Çocuk

yelkenyazi

12/8/05

13:12

Page 34

o S e l u i ya l a G r i i l d di n ‹ Geçti¤imiz günlerde Türkiye’nin en büyük guletinin suya indirildi¤ini duyduk. Bu gulet, tam 50 metre uzunlu¤unda yelkenli bir tekneydi! Ad› da Galileo’ydu. Teknenin büyüklü¤ü bizi çok heyecanland›rd›. Bu kadar büyük bir tekne nas›l yap›lm›flt›? Bu sorumuzun yan›t›n› almak için yola düfltük ve Galileo’nun demirlendi¤i Bodrum’a gittik. Bodrum’da deniz k›y›s›nda bir tersanedeyiz. Tersane, teknelerin yap›ld›¤› yer. Burada çeflitli atölyeler, hangarlar ve tekneler var. Uzaktan denizde demirli halde bulunan Galileo’yu görüyoruz. Öyle güzel görünüyor ki! Sonra da henüz yap›m aflamas›nda olan, Galileo’nun benzeri bir teknenin yan›na gidiyoruz. Teknenin flu anki haline bak›nca, suda yüzebilece¤ine kimse inanmaz! Çünkü karfl›m›zda bir

Bilim Çocuk

iskelet; birbirine paralel “sac” bölmeleri olan bir yap› duruyor. Demir ve çelikten yap›lm›fl yass› levhalara “sac” deniyor. ‹skeletin bölmelerini birbirinden ay›ran sac parçalar›n her biri de “posta” olarak adland›r›l›yor. Anlafl›lan tersaneler, baz› denizcilik ve gemicilik terimlerini ö¤renmek için iyi bir yer! Bu arada iflçiler, ar› gibi çal›fl›yorlar. Kaynak makineleriyle yeni bölümler eklemek, teknenin “ana

yelkenyazi

12/8/05

13:13

Page 35

gövdesi”ni yani “omurgas›”n› yapmakla u¤raﬂ›yorlar.

Böylece mühendisler teknenin her bir ayr›nt›s›n› planlayabiliyorlar.

‹lk Olarak Tekne Tasarlan›yor

Teknenin uluslararas› standartlara uygun olmas› isteniyorsa Ancak, gövde belirli kurallar› yerine yap›m›na bafllamadan getirmek gerekiyor. önce çok önemli bir Örne¤in, teknenin aflama daha var; bu da demirlenmesini sa¤layan “tasar›m”. Bir teknenin çapas›n›n kaç kilogram ilk olarak tasar›m› olaca¤›, neresinde su yap›l›yor. Bu aflamada geçirmez kap›lar mühendisler, teknenin bulunaca¤›, daha çizimlerini ve ölçümlerini önceden belirlenmifl yap›yorlar. Önce teknenin durumda. Ayr›ca tekne Bir tekne yap›m›ndaki ilk aflama uzunlu¤u belirleniyor. yap›lmadan önce de tasar›m. Mühendisler, bilgisayar Sonra teknenin çeflidine denenebiliyor. Örne¤in, yaz›l›mlar› kullanarak teknenin her karar veriliyor. Teknenin ‹stanbul Teknik ayr›nt›s›n› çiziyorlar. boyu, eni ve suya Üniversitesi Gemi ‹nflaat› indirildi¤inde ne kadar ve Denizcilik Bilimleri suyu itti¤i, yani ne kadar suyun yerini Fakültesi’nde laboratuvarlar var. Bu de¤ifltirdi¤i aras›nda belirli bir oran laboratuvarlarda teknelerin belirli ölçeklerde olmas›na da dikkat ediliyor. Suyun tekneye küçültülmüfl modelleri haz›rlan›yor. Sonra direnci, teknenin yelken alan›, pervanesi, bu modeller yüzdürülerek çeflitli deneyler motoru, teknedeki yerleflim plan›, bunlar›n yap›l›yor. Örne¤in, bir havuzda dalga ve daha birçok ayr›nt›n›n önceden oluflturuluyor ve teknenin dayan›kl›l›¤› düflünülmesi gerekiyor. Neyse ki bu ifller ölçülüyor. Deneylerin ard›ndan, gerekirse için haz›rlanm›fl bilgisayar yaz›l›mlar› var. tekneye eklemeler yap›l›yor.

Tasar›m› tamamlanan teknenin sonraki aflamada gövdesi yap›l›yor. Bunun için çizimlere uygun sac parçalar kesiliyor (solda). Ard›ndan kaynak makineleriyle bu parçalar birlefltiriliyor ve teknenin iskeleti olufluyor (sa¤da). Bilim Çocuk

yelkenyazi

12/8/05

13:13

Page 36

Gövde (solda), oluflturulduktan sonra d›fl› macunlan›yor ve boyan›yor (ortada). Gövdenin içi, su yal›t›m› yap›ld›ktan sonra ahflapla kaplan›yor. Teknede yap›lacak daha çok ifl var. Su, yang›n, ›s›tma, so¤utma ve elektrik donan›m› döflenmeye bafllan›yor (sa¤da).

‹fller, Bir Yapboz Çözer Gibi ‹lerliyor! Geminin gövdesi oluflturulduktan sonra d›fl› macunla kaplan›yor ve boyan›yor. Temiz su, kirli su, yak›t depolar› da yerlerine yerlefltiriliyor. Gövdenin iç taraf›, su yal›t›m› yap›ld›ktan sonra ahflapla kaplan›yor. Bu aflamada su, yang›n, ›s›tma, so¤utma ve elektrik donan›m› döflenmeye bafllan›yor. ‹fller, bir yapboz çözer gibi ad›m ad›m ilerliyor ve parçalar birlefltiriliyor. ‹fllerin

böyle ilerlemesinin nedeni, elbette tüm ifllerin özenle planlanm›fl olmas›na ba¤l›. Örne¤in, yolculuk s›ras›nda güverte su alabilir. Bu suyun boflalmas›n› sa¤layacak borular hangi büyüklükte, hangi kal›nl›kta olmal›, bu borular nerelere yerlefltirilmeli gibi ayr›nt›lar bafllang›çtaki planda var. Bir tekne yap›l›rken ortaya koyulan mühendislik, planlama ve iflgücüne hayran olmamak elde de¤il! Teknenin kabinlerindeki ahflap ve mobilyalar›n yap›m› için bir iç mimarla

Teknenin kabinlerindeki ahﬂap ve mobilyalar›n yap›m› için bir iç mimarla birlikte marangozlar devreye giriyor (solda). S›ra makine odas›na (solda) geldi¤indeyse dümen, pervane, motor, ›rgat (halat ve ç›kr›klardan oluﬂan sistem) gibi parçalar yerlerine tak›l›yor.

Bilim Çocuk

yelkenyazi

12/8/05

13:13

Page 37

birlikte marangozlar devreye giriyor. ‹ç mimar›n tasarlad›¤› mobilyalar, marangozlar taraf›ndan atölyelerde yap›l›p teknedeki yerlerine tak›l›yor. Tersanede birçok atölye oldu¤undan söz etmifltik. Ahflap iflleri marangozluk, elektrik iflleri de elektrik atölyesinde yürütülüyor. Sonra s›ra makine odas›na geliyor. Dümen, pervane, motor, ›rgat (halat ve ç›kr›klardan oluflan sistem) gibi parçalar yerlerine tak›l›yor. Direklerin ve yelkenlerin tak›lmas› en son ifllerden biri. Bu ifl vinçlerle yap›l›yor. Galileo gibi 50 metre uzunlu¤undaki bir teknenin yap›m› bir buçuk y›l sürüyor.

Buras› kaptan odas›. Modern bir teknede buradaki çeflitli dü¤melere bas›larak yelken açma, demir atma gibi ifller kolayca yap›l›yor. Ayr›ca burada yön bulmay› ve haberleflmeyi sa¤layan aletler de bulunuyor.

Tekne bittikten sonra bir k›zakla suya indiriliyor. Tekne suya indirildikten sonra da ifller bitmiyor; “seyir” ve “meyil” ad› verilen deneyler yap›l›yor. Seyir deneyinde motor tam güçte çal›flt›r›l›yor, yelkenler aç›l›yor, teknenin h›z›na bak›l›yor, tekneye manevralar yapt›r›l›yor. Meyil deneyiyle de, teknenin dengesi s›nan›yor. Son olarak mühendislere binlerce y›ll›k geçmifle sahip olan yelkenli tekne yap›m›nda ne gibi geliflmeler oldu¤unu sorduk. fiunlar› söylediler: “Yelkenli tekne yap›m›nda pek bir fley de¤iflmedi, ancak teknolojinin geliflmesiyle yelkenleri açma, kapama, demir atma, çekme gibi ifllerin elle de¤il, otomatik olarak gerçekleflmesini sa¤layan düzenekler yap›ld›. Yön bulmay› kolaylaflt›ran aletler gelifltirildi. Su geçirmez, ›s›ya, rüzgâra dayan›kl›, hafif malzemeler üretildi. Gelecekte tekne yap›m›nda ‘ak›ll› malzemeler’ de kullan›lacak. Böylece zarar gören bir malzeme kendini onararak eski haline gelebilecek.” Anlafl›lan, art›k büyük tekneler yapmak, bunlarla uzak denizlere yelken açmak, denizlerin çetin koflullar›na dayanmak ve kolayca yön bulmak mümkün.

Yap›m› tamamlanan tekne bir k›zak yard›m›yla suya indiriliyor. Galileo gibi bir teknenin yap›m› bir buçuk y›l sürüyor. Bu s›rada mühendisler, iç mimarlar ve yüzlerce iﬂçi çal›ﬂ›yor.

Tekne suya indikten sonra da çeﬂitli deneyler yap›l›p teknenin h›z›, manevra becerisi ve dayan›kl›l›¤› kontrol ediliyor.

Tu¤ba Can Ege Yat çal›ﬂanlar›na katk›lar›ndan dolay› teﬂekkür ederiz.

Bilim Çocuk

bayraklar

12/8/05

13:21

Page 2

Denizcilikte Bayraklar›n Dili Denizde yaflam, baz› aç›lardan karadakinden çok farkl›. Örne¤in, denizde öteki teknelerle ya da k›y›yla haberleflmek için genellikle telsiz kullan›l›yor. Ancak, yeri geldi¤i zaman baflka yöntemlere de baflvuruluyor. Örne¤in, kod bayraklar›na. Kod bayraklar›, bir tekneden ötekine ya da tekneden k›y›dakilere iflaretler göndermek için kullan›l›yor. Her birinin, bir

Türkçe, bir de ‹ngilizce ad› var. Ayr›ca, her biri alfabedeki harflerden birine karﬂ›l›k geliyor. (0’dan 9’a kadar olan rakamlar için de farkl› birer bayrak var.) Tek baﬂlar›na as›ld›klar›nda, kod bayraklar›n›n her biri belli bir anlama geliyor. Örne¤in, bir teknede “Ayd›n” (Alfa) adl› bayra¤›n as›l› olmas›, denizde dalg›ç bulundu¤u ve öteki teknelerin bu teknenin aç›¤›ndan geçmesi gerekti¤i anlam›na geliyor.

Denizcilikte Kullan›lan Kod Bayraklar›

A Ayd›n (Alfa) “Denizde dalg›c›m var. Aç›¤›mdan ve yavaﬂ geçin.”

B Burak (Bravo) “Tehlikeli yük al›yor, boﬂalt›yor ya da taﬂ›yorum.”

C Cemal (Charlie) “Evet.” (Ya da “Olumlu”.)

D Deniz (Delta) “Benden uzak durun; güçlükle manevra yap›yorum.”

E Engin (Echo) “Rotam› sanca¤a (teknenin sa¤ yan›na do¤ru) de¤iﬂtiriyorum.”

F Felenk (Fokstrot) “Hareket edemiyorum. Benimle iletiﬂim kurun.”

M Merih (Mike) “Gemim durdu ve yol alm›yorum.”

N Neptün (November) “Hay›r.” (Ya da “Olumsuz”.)

O Oruç (Oscar) “Denize adam düﬂtü.”

P Poyraz (Papa) “Gemim hareket edecek.” (Ya da “A¤lar›m bir engele tak›ld›”.)

Q Sar› (Quebec) “Gemimde sa¤l›k durumu normal, limana serbest giriﬂ hakk› istiyorum.”

R Reis (Romeo) “Yol hakk› benim.”

Y Y›lmaz (Yankee) “Demir tar›yorum.” (At›lan demir dibi tar›yor ve tekne sürükleniyor.)

Z Zuhal (Zulu) “Römork istiyorum.” (Römork, baﬂka tekneleri çekmede kullan›l›r.)

bayraklar

12/8/05

13:21

Page 3

Teknenin üzerindeki kod bayraklar›nda bir ﬂifre gizli. Yan yana dizili bayraklar›n her birinin hangi harfi simgeledi¤ini bulun ve ﬂifreyi çözün!

Buradaki boﬂlu¤a bayraklarla ad›n›z› yazabilirsiniz.

G Gabya (Golf) “K›lavuz istiyorum.” (Ya da, “A¤lar›m› topluyorum”.)

H Halat (Hotel) “Gemimde k›lavuz var.”

I ‹stif (India) “Rotam› iskeleye (teknenin sol yan›na do¤ru) de¤iﬂtiriyorum.”

J Jale (Juliet) “Yan›yorum ve teknemde tehlikeli yük var, benden uzak durun.”

K Kalyon (Kilo) “Sizinle haberleﬂmek istiyorum.”

L Levent (Lima) “Geminizi derhal durdurun.”

S Seydi (Sierra) “Makinelerim geri çal›ﬂ›yor.” (Geri geri yol al›yorum.)

T Turgut (Tango) “Benden uzak durun. (Ya da “Trol çekiyorum.”)

U Umman (Uniform) “Tehlikeye do¤ru gidiyorsunuz.”

V Vatan (Victor) “Yard›ma gereksinimim var.”

W Ç›ma (Whisky) “T›bbi yard›m istiyorum.”

X ‹kiz (X-Ray) “Durun ve iﬂaretimi bekleyin.”

Asl› Zülal Çizim: P›nar Büyükgüral

mate

10/8/05

09:13

Page 40

m a r l i › u n h m K a › T “ ” ! t Oyunu E Say›larla düﬂünmeyi ya da oynamay› sevenler için bir oyun önerimiz var. Oyunumuzun amac›, “matematiksel bir kural›” ipuçlar›ndan yararlanarak bulmak.

Oyuna baﬂlamadan önce bir hakem seçiliyor. Hakem seçildikten sonra geri kalan oyuncular iki gruba ayr›l›yor. Daha sonra her gruptan birer oyuncu seçiliyor. Bu oyuncular›n görevi, birlikte “matematiksel bir kural” belirlemek. Geri kalan oyuncular›n görevi de bu matematiksel kural› bulmak. Seçilen bu oyuncular birlikte matematiksel bir kural belirliyorlar.

Örne¤in, “Say›n›n iki kat›n›n bir fazlas›n› bul!” “Say›n›n dört eksi¤inin üç kat›n› bul!” 40

Bilim Çocuk

“Say›y› kendisiyle çarp!” “Say›y› 2’ye böl ve yuvarla!“ Kural belirlendikten sonra di¤er oyunculara gösterilmeden, bir kâ¤›da yaz›larak hakeme veriliyor. Kural› belirleyen oyuncular bu kez de birlikte befl do¤al say› seçiyorlar. 0, 2, 5, 8, 1 gibi. Ard›ndan, belirledikleri kurala göre seçtikleri her say›ya karfl›l›k gelen say›y› hesapl›yorlar. Belirlenen kural›n, “Söylenecek say›n›n iki kat›n›n bir fazlas›n› bul!” oldu¤unu varsayal›m. Bu durumda say› çiftleri flöyle olur:

mate

10/8/05

09:14

Seçilen Say›lar

Page 41

Kural›n Uygulamas›

Bulunan Say›lar

0x2+1

2x2+1

5x2+1

8x2+1

1x2+1

Bu durumda say› çiftleri ﬂöyle olur: .

0-1 2-5 5 - 11 8 - 17 1-3

Seçilen oyuncular, bu say› çiftlerini s›rayla di¤er oyunculara söylemeye bafllarlar. Oyunun kural›n› ilk bulan grup, 10 puan kazan›r. Toplam 100 puana ulaflan grup oyunu kazan›r. Farkl› kurallar ekleyerek oyunu aflamaland›rabilirsiniz. Örne¤in, süre s›n›rlamas› koyabilir ya da ipuçlar›n› 5’ten aza indirebilirsiniz. Bu oyunu grupça oynayabilece¤iniz gibi yaln›zca iki kifli olarak da oynayabilirsiniz. Matematik dolu ve bol oyunlu günler dileriz. Meltem Ceylan Alibeyo¤lu mceylan@darussafaka.k12.tr Çizim: Tülay Sözbir Siedel Kaynak: http://www.teachingk8.com/archives/integrating_math_in_your_classroom/playing_by_the_rul es_by_michael_naylor.html

Bilim Çocuk

subatdogada

10/8/05

18:05

Page 1

‹klim De¤iflikli¤i Canl›lar› Nas›l Etkiliyor? Bugünlerde ülkemizde en çok konuflulan konulardan bir susuzluk. Türkiye'nin su kaynaklar›n›n az oldu¤u, iklim de¤iflikli¤i nedeniyle önümüzdeki y›llarda suyumuzun daha da azalaca¤› söyleniyor. Bundan kaç›nmak için çeflitli önlemler almaya çal›fl›yoruz. Biz insanlar, iklim de¤iflikli¤inin neden oldu¤u susuzluk gibi sorunlara çare aramay› sürdürürken hayvanlar da yaflam savafl›mlar›n› sürdürüyorlar. Üstelik hayvanlar iklim de¤iflikli¤inden bizden daha fazla etkileniyorlar. Memeli Hayvanlar Memeli hayvanlar›n ço¤u karada yafl›yor. Bu canl›lar, artan s›cakl›¤a ve iklim de¤iflikli¤ine farkl› tepkiler veriyorlar. Avrupa'n›n kuzeyinde yaflayan genç k›z›l geyikler geliflimlerini daha k›sa sürede tamaml›yorlar. Kuzey Amerika'da yaflayan bir tür orman faresi de tersine, s›cakl›klar›n artmas›yla birlikte daha yavafl gelifliyor.

subatdogada

10/8/05

19:30

Page 2

‹klim de¤iflikli¤inin simgelerinden biri olan kutupay›lar›n›n, yaflamak ve avlanmak için buzullara gereksinimleri var. S›cak yaz aylar›nda buzullar›n erimesinden dolay› yaflam alanlar› ve av bulma flanslar› çok azal›yor. Kutupay›lar›n›n av› olan ay›bal›klar› ve foklar da yaz mevsiminin daha s›cak geçmesinden olumsuz etkileniyorlar.

Omurgas›z Hayvanlar ve Böcekler Omurgas›z hayvanlar, dünyadaki tüm hayvan türlerinin yar›dan fazlas›n› olufltururlar. Böcekler, çok küçük hayvanlar olmalar›na karfl›n çevrelerini büyük ölçüde etkileyebilirler. Ar›lar, güveler ve kar›ncalar› düflünün. Bu canl›lar, bitkilerin ço¤almalar›n› kolaylaflt›r›rlar. Haberlerde duymuflsunuzdur; tüm dünyada ar›lar›n say›s›n›n azald›¤› aç›kland›. Ar›lar çiçektozlar›n› tafl›yarak bitkilerin ço¤almalar›n› sa¤larlar. Ar›lar›n say›lar›n›n azalma nedeni tam olarak bilinmiyor, ancak iklim de¤iflikli¤inden kuflkulan›l›yor. Ar›lar›n azalmas› birçok bitkinin tohum ve meyve üretememesi anlam›na geliyor. Bu da hem insanlar hem de hayvanlar için kötü haber demek.

Kuﬂlar Kuﬂlar, tohumlar›n da¤›lmas›na, bitkilerin çiçektozlar›n› yaymalar›na

yard›mc› olan canl›lard›r. Av-avc› olarak baz› canl›lar›n say›lar›n›n dengede kalmas›nda da rol oynarlar. ‹klim de¤iflikli¤i nedeniyle özellikle kuzey bölgelerinde kufllar›n yedikleri böceklerin ortaya ç›kma zamanlar› de¤iflmeye bafllad›. Bahar›n erken gelmesi böceklerin daha erken ortaya ç›kmalar›na neden oluyor. Kufllar geldi¤inde böceklerin say›lar› çoktan azalm›fl olabiliyor.

Sizler hayvanlarda ne gibi de¤iﬂiklikler gözlüyorsunuz? Çevrenizdeki canl›lar›n iklim de¤iﬂikli¤inden nas›l etkilendi¤ini gözlemleyip bize yaz›n.

Burcu Meltem Ar›k burcu.arik@gmail.com Kaynaklar: “Is›nan Kutuplar›n Etkileri”, Kutup ‹klim Etki De¤erlendirme Raporu, Cambridge Üniversitesi Yay›nevi, 2004 “‹klim De¤iflikli¤i ve Biyolojik Çeflitlilik Raporu”, Uluslararas› ‹klim De¤iflikli¤i Paneli, 2002

Bilim Çocuk

gozlemmayis07

10/8/05

15:54

Page 48

Gözlem Göz G özlem Göözle Gözle özzle lem lem Sonbahar yaklafl›yor. Bitkilerdeki de¤ifliklikleri gözlemleyin. Temizlikçi Bal›klar Polisevi‘nin lobisinde gezerken bir akvaryum gördüm. Bal›klar› sevdi¤im için hemen incelemeye bafllad›m. Akvaryumda bir sürü turuncu bal›k ve iki siyah bal›k vard›. Bu siyah bal›klardan biri yüzüyordu, di¤eriyse cama a¤z›n› dayam›flt›. O bal›klar›n a¤z›n›n içinde dile benzer bir bölüm oldu¤unu gözlemledim. Bu flekilde cam› temizlediklerini Vatozun düflündüm. Eve a¤z› gitti¤imde anneme bu bal›klar›n ad›n› sordum. Akvaryumcular›n bu bal›klar› “vatoz” olarak adland›rd›klar›n› ö¤rendim. A¤›zlar›n› yosunlar› yemek için cama day›yorlarm›fl.

Evimdeki Sivrisinek Hepimizin bildi¤i gibi havalar ›s›nd› ve sivrisinekler yavafl yavafl artmaya bafllad›. Sivrisinekler, böylece insanlar› ›s›rmaya bafllad›lar. Bir sabah uyand›¤›mda kolumda k›rm›z› bir flifllik gördüm. Bu ›s›r›ktan sonra evimdeki sivrisinekler ile ilgili bilgi toplad›m ve ilginç özellikleri oldu¤unu ö¤rendim. Sivrisinekler derimizde yüzeye en yak›n damar› belirleyip kesiyorlarm›fl. Sivrisinekler beni ›s›rsa da onlar› seviyorum. Çünkü onlar da do¤an›n bir parças›. Eda Nur Ekin Mezre ‹ÖO/6-E/Elaz›¤

Zekiye Ziﬂan Koluk›sa Türközü ‹ÖO/Eceabat/Çanakkale

Bilim Çocuk

Adres: TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi Gözlem Defterinizden Köﬂesi Atatürk Bulvar›/No: 221/06100/Kavakl›dere/Ankara

gozlemmayis07

10/8/05

15:54

Page 49

Kaplumba¤alar›n ‹zleri

Is›ran Karasinekler Hava çok güzeldi. Arkadaﬂlar›mla piknik yap›yorduk. Her yer çimenlikti. Koluma bir karasinek kondu. Sonra uçup gitti. Bir bakt›m, kolumda minik bir k›zar›kl›k var. Acaba karasinekler ›s›r›yor muydu? Eve gidince anneme sordum ve o karasineklerin de ›s›rd›¤›n› söyledi. Sineklerin yeﬂil alanlarda daha çok olduklar›n› ve çimen olmayan alanlarda daha az olduklar›n› gözlemledim.

Tatil için köye gitti¤imizde babaannemin biberlerini yiyen bir kaplumba¤ayla karfl›laflt›m. Halam benim için onu eline ald› ve böylece onu inceleme olana¤› buldum. Kaplumba¤an›n kabu¤u sertti. Rengi kahverengiydi ve üzerinde çizgileri vard›. Bacaklar›nda da yuvarlak çizgiler oldu¤unu gözlemledim. Ayak uçlar›nda dört t›rnak vard›. Topra¤a bast›¤›nda t›rnaklar› topra¤a giriyordu ve toprakta garip izler olufluyordu.

Ekin Deniz Kocaman

Asl› Güla Tekin

Fatih Sultan Mehmet ‹ÖO/4-A/‹stanbul

Ülkü ‹ÖO/1-A/‹stanbul

Sinekler Niçin Cama Çarparlar? Bir gün arkadafl›mla oynarken sinek v›z›ldamalar› duydum. Bir sine¤in sürekli cama çarp›p durdu¤unu gördüm. Bunun nedenini ö¤renmek istedim. Baz› kitaplardan ve ‹nternet’ten araflt›rma yapt›m. Birkaç gün sinekleri gözlemledim. Bir tahmin yapt›m. Sinekler cam saydam oldu¤u için d›flar›y› görüyorlar ve sanki cam yokmufl gibi kolayca geçebileceklerini düflünüyorlar. Bu nedenle de camdan geçmeye çal›fl›yorlard›. Özge Türkü ‹zgü K›l›çarslan ‹ÖO/5-A/Eskiflehir

Saks›daki Kumrular Bir hafta sonu evde yoktuk. Eve döndü¤ümüzde saks›lardan birine kumrular›n yuva yapt›¤›n› gördük. Saks›da bir de yumurta vard›. Belli ki içlerinden yavrular ç›kacakt›. Çok geçmeden iki yavru yumurtadan ç›kt›. Yavrular 2 – 3 hafta içinde iyice büyüdüler. Çok ürkektiler. Önce ç›plak olan vücutlar›nda ince tüyler olufltu. Sonra o tüylerin yerini kahverengi tüylerin ald›¤›n› gözlemledim. Onlar› hâlâ anneleri besliyordu. Ozan Tafltan Hatice Mehmet Ekflio¤lu ‹ÖO/4-B/‹stanbul

Bilim Çocuk

bulusatolye

10/8/05

14:35

Page 1

Èray dondurmay› çok seviyor. Üstelik, hep üç top dondurma yiyor ve her topun farkl› çeflit olmas›na özen gösteriyor. Bazen karamelli-çikolatal›portakall›, bazen de viflneli-ahududulu-f›nd›kl›... Bir de iddias› var. “Dondurman›n neli oldu¤unu gözüm kapal›, tad›ndan anlar›m” diyor. Bunu o kadar çok söylüyor ki, arkadafllar› ona bir oyun oynamaya karar veriyorlar. Ancak, bir sorunlar› var! Eray’› kand›rabilmek için yepyeni bir dondurma çeflidi bulmalar› gerekiyor. Böylece Eray’›n ne çeflit dondurma yedi¤ini bilmesinin çok zor olaca¤›n› düflünüyorlar. Haydi buluflçular iflbafl›na, haz›rlan›n yeni bir dondurma çeflidi üretmeye!..

Yeni Bir Dondurma Çeﬂidi Bulabilir misiniz?

Çizim: Yi¤it Özgür

Bilim Çocuk

bulusatolye

10/8/05

14:35

Page 2

Yeni bir dondurma çeflidi bulmak için bir mühendis gibi davran›n! Yeni bir dondurma neden, nas›l yap›labilir? Bu konuda beyin f›rt›nas› yap›n ve akl›n›za gelen tüm düflünceleri yaz›n. Bunlardan birine karar verin. Ard›ndan bu dondurmay› yap›n ve sonra da tad›na bak›n. Ard›ndan baflkalar›na tatt›r›n ve onlar›n düflüncelerini not edin. Bu düflüncelere göre dondurman›zda yenilikler yapabilirsiniz.

Yeni bir dondurma üretirken flu ayr›nt›lara da dikkat edebilirsiniz: Rengi ne olmal›? Tad› nas›l olmal›? (Ekfli, az flekerli, çok flekerli, buruk vb.) Ana malzemesi ne olmal›? Katk› malzemeleri ne olmal›? (F›nd›k, ceviz, üzüm, vanilya, kakao, hindistan cevizi vb.) Süt yerine süt ürünleri kullan›labilir mi? (Yo¤urt, kaymak, kefir vb.) Siz de buna benzer sorular haz›rlayabilrsiniz. Tu¤ba Can

Su kullan›m›n› azaltmaya yönelik bir sistem kurabilir misiniz? Haziran say›m›zda su kullan›m›n› azaltmaya yönelik düflünceler üretmenizi istemifltik. O¤uz, musluklar›n aç›ld›ktan 45 saniye sonra kapanacak flekilde yap›lmas›n› önermifl. Salim Berkes, tuvaletlerde bulunan sifonlardan daha az su boflalmas›n› sa¤layan bir düzenek düflünmüfl. Gizem ve Ali, at›k sular›n ar›t›lmas›yla su kullan›m›n›n azalt›labilece¤ini düflünmüfl. Sercan da at›k sular›n, örne¤in çamafl›r makinesinden boflalan suyun tuvalet, balkon temizli¤inde kullan›labilece¤ini ak›l etmifl. Kadir, bir insana bir gün için yetecek su miktar›n› belirlemifl. Sonra da her eve, o evde yaflayan insan say›s›na oranla günlük su verilmesini sa¤layan bir düzenek haz›rlam›fl. Ufuk da bilgisayar ba¤lant›l› “ak›ll›” musluklarla su kullan›m›n› azaltmaya çal›flm›fl. Bu düflüncelerin hepsi de çok güzel. Üstelik su s›k›nt›s› yaflad›¤›m›z bu günlerde bu düflüncelere gereksinimimiz var. Hepinize teflekkür ederiz.

Katk›da Bulunanlar O¤uz Özkara – Antalya, K. Ufuk Yurttafl – ‹stanbul, Sercan Ölefl – Malatya, A. Kadir Tekin – Batman, Ali Keskin – Bursa, T. Y›lmaz – Ankara, Deniz Özabat – ‹stanbul, Beyza Çiftçi – Nevflehir, Gizem Ayd›n – Bursa, Ilg›m Baytok – ‹zmir, Muzaffer Kürflat Küçükali – ‹stanbul, Salim Berkes Dinçer - Ankara Bilim Çocuk

ocakevde

10/8/05

15:01

Page 1

Su ve Havan›n Fark› Su ve havay› düﬂünün. ‹kisi farkl›d›r. Örne¤in, su s›v› haldedir, havaysa gaz haldedir. Peki, s›v› ve gaz haldeki maddelerin özellikleri nelerdir?

gitti¤ini fark edeceksiniz. Üstelik, kolonyan›n içindeki alkol buharlaﬂt›kça gaz haline geçecek. Bu durumda odan›n her taraf› kolonya kokacak.

S›v›lar da, gazlar da bulunduklar› kab›n fleklini al›rlar. Bir flifle kapa¤›n›n içine kolonya doldurun. Kolonyan›n, kapa¤›n fleklini ald›¤›n› göreceksiniz.

S›v›lar›n atomlar› ya da molekülleri aras›nda boflluk bulunur. Gazlar›n atomlar› aras›nda da boflluk vard›r. Ancak bu boflluk çok daha fazlad›r. Bu nedenle gazlar s›k›flt›r›labilirler, s›v›lar s›k›flt›r›lamazlar. Gelin bunu da baflka bir deneyle görelim.

S›v›lar ak›ﬂkan, gazlar uçucudur. Kapak içindeki kolonyay› bir yere dökün. S›v›n›n yerinde durmad›¤›n›, ak›p

Gerekli Malzeme ‹ki büyük tabak ‹ki balon Bir sürahi su Bir huni

Bilim Çocuk

ocakevde

10/8/05

15:01

Page 2

Haydi Baslayalım

Balonlardan birini ﬂiﬂirin.

Tabaklardan birini masan›n üzerine koyun. Üzerine fliflirdi¤iniz balonu b›rak›n. ‹kinci taba¤› da balonun üzerine kapat›n ve iki elinizi kullanarak üstteki taba¤› afla¤› do¤ru bast›r›n. Böylece balon fl›k›flm›fl oluyor. Balon ne kadar s›k›flabiliyor?

4 ‹kinci balonun içine huni yard›m›yla su doldurun. Balonu suyla doldurmakta zorlan›rsan›z, a¤z›n› çeflmenin ucuna tak›n. Çeflmeyi aç›n ve balonu bu flekilde doldurun. ‹kinci aflamada yapt›klar›n›z› tekrar edin ve su dolu balonu da s›k›flt›rmaya çal›fl›n. Balon ne kadar s›k›flabiliyor? hava

r›n Bu balonla r. a v su e , birind emiz inde hava ir b n r› ni görebilm ri la e n ll ü k Balo le rdük, o › nas›l görü va ve su m ›n a h ›m i ›l k ¤ e a d d in n iç lar› lsayd›, bun in. mümkün o r›n içine çiz la n lo a b i k yukar›da

Tu¤ba Can Kaynak http://www.scienceyear.com/about_sy/news/p s_226-250/235.html#3

Bilim Çocuk

gokyuzu2

11/8/05

11:36

Page 1

Gezegenler Merkür, Venüs ve Satürn gezegenleri Güneﬂ’e çok yak›n konumdalar. Bu nedenle onlar› gözleyemeyece¤iz.

M 24 M 22

Yay Mars, Eylül ay›n›n Tak›my›ld›z› ortalar›ndan itibaren daha kolay gözlenebilir bir konumda olacak. Bu tarihlerde saat 23.30’dan itibaren Mars’›n do¤u ufkundan do¤uﬂunu izleyebiliriz. A¤ustos ve Eylül aylar›nda en iyi gözleyece¤imiz gezegen Jüpiter. Eylül ay›n›n ortalar›nda saat 22.00’da bataca¤› için gözleme erken baﬂlamak daha uygun. Jüpiter, A¤ustos ve Eylül aylar›nda güney ve güneybat› ufkunda görülen en parlak gökcismi. Bu nedenle Jüpiter’i gökyüzünde bulmak çok kolay.

Yay ve Akrep Tak›my›ld›zlar›n› Gözlüyoruz Yay ve Akrep tak›my›ld›zlar›n› gözlemek çok zevklidir. Çünkü gökyüzündeki yerlerini bulmak çok kolayd›r. Üstelik bu

Bilim Çocuk

M 28

Lagün Bulutsusu

Jüpiter

Kelebek aç›ky›ld›z kümesi

Akrep Tak›my›ld›z›

16 A¤ustos, saat 22.00

tak›my›ld›zlar›n bulundu¤u yöne ç›plak gözle bakt›¤›m›zda görebilece¤imiz bir sürü gökcismi var. Bunlar›n ço¤u aç›ky›ld›z kümeleri, küresel y›ld›z kümeleri ve bulutsular. Lagün bulutsusu (M8), Kelebek aç›ky›ld›z kümesi (M6) ç›plak gözle seçebilece¤imiz gökcisimlerinin yaln›zca birkaç›.

gokyuzu2

11/8/05

11:37

Page 2

Bulutsular, y›ld›zlar›n ömürlerini tamamlad›ktan sonra geride b›rakt›klar› toz ve gazlardan oluflan yap›lard›r. ‹çerdikleri gazlara ba¤l› olarak bize y›ld›zlar›n ›fl›¤›n› yans›t›rlar. Bulutsular, yeni y›ld›zlar›n oluflmas› için en uygun ortamlar. Bu nedenle Lagün bulutsusu da bir y›ld›z fabrikas›na benziyor. M6 aç›k y›ld›z kümesi Baz› yo¤un bulutsularda birden çok y›ld›z oluflabiliyor. Yaklafl›k 50’den fazla y›ld›z ayn› yerde ve birbirine yak›n zamanlarda oluflursa bu y›ld›z gruplar›na “aç›k y›ld›z kümesi” deniyor. Örne¤in M6 aç›k y›ld›z kümesinde 80 kardefl y›ld›z var. Hepsi birbirine yak›n yafllarda ve Günefl Sistemi’ne ayn› uzakl›ktalar. Küresel y›ld›z kümelerindeki y›ld›zlarda birbirine yak›n zamanlarda olufltuklar› için aç›k y›ld›z kümelerine benzerler. Küresel y›ld›z kümeleri daha çok say›da y›ld›z içerdikleri, daha yafll› olduklar› ve top gibi yuvarlak göründükleri için biraz farkl›d›r. M22 küresel y›ld›z kümesi bilinen en yafll› kümedir ve 7000 y›ld›z içerir. . A¤ustos ay›n›n ilk günlerinde bafllayan Perseid Göktafl› Ya¤muru, A¤ustos ortalar›nda da devam ediyor. 15 – 22 A¤ustos tarihleri aras›nda göktafl› ya¤murunu izlemeyi unutmay›n.

M22 küresel y›ld›z kümesi

Lagün Bulutsusu Burcu Parmak

Ay’›n Halleri 20 A¤ustos ‹lkdördün

28 A¤ustos Dolunay

4 Eylül Sondördün

11 Eylül Yeniay

Bilim Çocuk

bilgisayartemm

11/8/05

17:02

Page 1

Bilgisayar Dokuz Yafl›ndaki ‹yilik Mele¤i Olanak verilirse, çocuklar da dünyay› de¤ifltirecek ifller baflarabiliyorlar. Bunun en güzel örneklerinden birini Amerika’da yaflayan Jacob Komar gerçeklefltirmifl. Komar, henüz dokuz yafl›ndayken bilgisayar parçalar›n› ustaca bir araya getirmeyi becerebiliyormufl. Bir gün ablas›n›n okulunda eski ve modas› geçmifl bilgisayarlar›n at›ld›¤›n› görünce, bunlar› toplay›p elden geçirmeye karar vermifl. Bak›m›n› yaparak tek tek çal›fl›r hale getirmifl ve bilgisayar almaya gücü yetmeyen ailelere da¤›tmaya bafllam›fl. Daha sonra yapt›¤› ifli bir yard›m derne¤ine dönüfltürmüfl. Komar bugün on befl yafl›nda. Dokuz yafl›ndayken kurdu¤u dernek flimdiye kadar yaklafl›k bin befl yüz bilgisayar› gereksinimi olanlara teslim etmifl. ‹yi bir fikriniz varsa, belki siz de Komar gibi harika ifllere imza atabilirsiniz. Komar’›n sitesine http://www.computers4 communities.org adresinden ulaflabilirsiniz. Bugün on befl yafl›nda olan Jacob Komar, henüz dokuz yafl›ndayken eski bilgisayarlar› çal›fl›r hale getirip gereksinimi olanlara da¤›tarak büyük bir ifl baflarm›fl.

Bilim Çocuk

Bilgisayar Klavyesinden Gitar Olur mu? Geçmifl say›lar›m›z›n birinde, Japonlar›n gitar çal›yormufl hissini veren oyunca¤›ndan söz etmifltik. Ürün Türkiye’ye ne zaman gelir bilinmez, ama o gelene kadar bilgisayar›n›z›n klavyesini kullanmaya ne dersiniz? http://fretsonfire.sourceforge.net adresinden ücretsiz indirilen oyunla bunu kolayca yapabilirsiniz. Yapman›z gereken, yaz›l›m› bilgisayar›n›za

Bilgisayar›n›z›n klavyesini gitar gibi tutarak, bu e¤lenceli oyunu oynayabilirsiniz. kurduktan sonra klavyeyi gitar gibi tutmak. Ard›ndan yaln›zca befl adet fonksiyon tuflunu kullanarak, müzi¤e uyumlu biçimde tellerin üzerinden gelen notalara basman›z gerekiyor. Oyunda amaç, flafl›rmadan mümkün oldu¤unca çok tufla do¤ru s›rada ve do¤ru zamanda basabilmek. fiimdiden iyi e¤lenceler. Levent Daflk›ran

soruntemmuz copy

11/8/05

16:43

Page 1

SSorun So oorun oru ruun

Adres: TÜB‹TAK, Bilim Çocuk Dergisi Sorun Söyleyelim Köﬂesi Atatürk Bulvar› No:221 Kavakl›dere/06100/Ankara

“Aurora” ad› verilen kutup ›fl›klar› nas›l oluflur? Gülflen K›l›ç-Berna Afl›r›m Küllük Köyü ‹ÖO/8-A/Merkez-I¤d›r

Kutup ›fl›klar›, Dünyam›z›n kuzey ve güney kutup bölgelerinde geceleri gözlenen bir ›fl›k olay›d›r. Bu etkileyici do¤a olay› s›ras›nda gökyüzünde rengârenk ›fl›klar gözlenir. Mor, k›rm›z›, mavi, yeflil gibi... Kutup ›fl›klar›, Günefl’teki patlamalar sonucunda oluflur. Bu patlamalar sonucunda elektrik yüklü parçac›klar uzaya savrulur. Bu parçac›klar Dünya’ya

kadar ulafl›r. Dünya’y› kocaman bir m›knat›sa benzetebiliriz. Dünya’n›n da t›pk› küçük bir m›knat›sta oldu¤u gibi iki kutbu vard›r. Elektrik yüklü parçac›klar kutup bölgelerine daha kolay ulafl›rlar. Dünya’n›n atmosferinde çok say›da atom bulunur. Atmosfer, yüklü parçac›klar› durduran bir kalkan gibidir. Yüklü parçac›klar atmosferdeki atomlarla çarp›flt›¤›nda ›fl›k oluflur. ‹flte bu olay, belirli bir zaman aral›¤›nda çok kez gerçekleflirse farkl› renklerdeki kutup ›fl›klar› oluflur.

Kuzey kutup bölgesi yak›nlar›nda oluflan kutup ›fl›klar›na “kuzey ›fl›klar› (Aurora borealis) ”, güney kutup bölgesi yak›n›nda oluflanlara da “güney ›fl›klar› (Aurora australis)” ad› verilir.

Zuhal Özer Çizim: Tülay Sözbir Seidel

Bilim Çocuk

dusunagustos

11/8/05

18:30

Page 1

k Düsünere Düsünerek D üüsünerek ssünere ü n er e re r . Parçalar› Yerlefltir! Afla¤›daki parçalar, do¤ru flekilde s›raland›klar›nda bir resim olufluyor. Resmi merak ediyor musunuz? Öyleyse, parçalar› yandaki kutucuklara yerlefltirmeye bafllay›n!

Bilin Bakal›m Ben Neyim?

Sudoku Oynuyoruz Resimdeki boflluklara 1’den 6’ya kadar say›lar› yerlefltirmeniz gerekiyor. Ancak bir kural›m›z var. Büyük kareyi oluflturan 4 küçük kareden her biriyle her sat›r ve sütun bu say›lar›n tümünü içermeli.

Bilim Çocuk

dusunagustos

11/8/05

18:30

Page 2

Sözcük Avı U Ç

A B

A M

G O

M A

Y U

M U

O Z

R K

O R

A R

P A

K Ş

A D

K A

N A

V G

R O

Ç Ç

A A

K G

A A

A N

U A

Y V

Y U

Ğ U

Samanyolu Gökadas›

H A

Küpü Tamamla!

Sözcük Av›

Daktilo

Bilin Bakal›m Ben Neyim?

Ç K

Parçalar›n hepsi küpün eksik k›sm›yla uyumlu. Ancak renkleri de uygun olan tek parça 2.

Hangi ‹ﬂlem?

7-11+8=4; 4+8-3=9; 93+5=11 7+4-9=2; 11-8+3=6; 8+35=6.

Geçen Sayının Yanıtları

Yukar›daki sözcükleri, harf tablosunun içine soldan sa¤a ya da yukar›dan afla¤› olacak flekilde gizledik. Yapman›z gereken, bu sözcükleri tabloda bulup üzerlerini çizmek. Aç›kta kalan harfleri do¤ru s›ralad›¤›n›zda, geriye do¤ru da uçabilen tek kuflun ad›n› bulacaks›n›z. Bunu afla¤›daki bofl yere yaz›n.

G Ö

Kibrit Çöpleriyle Sihir

Gaga, kanat, yuva, yumurta, t›rt›l, ornitoloji, böcek, çiçektozu, amerika, kuluçka, pençe, kuﬂ, hayvan, göç, tohum, leylek, flamingo, kartal, baykuﬂ, arpa, a¤aç, ekin, do¤a.

Banu Binbaﬂaran Tüysüzo¤lu

Bilim Çocuk

satrantemm

11/8/05

17:22

Page 1

Oyun bitti¤inde ﬂah ve piyon tekrar ayn› kutuya girer.

ﬁah ve Mat!

Sevgili Çocuklar! Geçti¤imiz aylarda köflemizde farkl› taktik ataklarla (bloke, sapt›rma, afl›r› yüklenme, de¤irmen, ‹rlanda atasözü pat gibi) ilgili bilgiler verdik. Bu say›m›zda da sizin için, bu bilgileri hat›rlaman›z› sa¤layacak birkaç soru haz›rlad›k. Bakal›m bu sorular› çözebilecek misiniz? Sorular›n hepsini do¤ru çözecek olan gelece¤in “satranç ustalar›n›” flimdiden kutluyoruz. 1. (Sapt›rma) Beyaz oynar, 2 hamlede mat eder.

3. (Aﬂ›r› yüklenme) Beyaz oynar, birkaç hamlede kazan›r.

2. (Bloke) Beyaz oynar, 2 hamlede mat eder.

4. (M›knat›s) Beyaz oynar, 3 hamlede mat eder.

5. (Pat) Siyah oynar, 1 hamlede pat eder.

1. 1. Vxh5+ gxh5 2. Kh6+ mat 2. 1.Vh7+ Axh7 2. Kg6+ mat 3. 1. Kxd7 Vxd7 2. Fxf6 Vd1+ 3. Fg1 terk. (Çünkü, 3. ..Vxg7 ye siyah›n yan›t› yok) 4. 1. Vh5+ ﬁxh5 2. Ff7+ ﬁg4 3.h3 mat 5. 1. .. Fc2+ 2. Vxc2 pat

Çözümler Emine Sanl›

Bilim Çocuk

temmektup

11/8/05

17:08

Page 1

Mektup Merhaba B ilim Çocuk, Derg

inizin yaln›zc a 3 say›s›n› ald›m. Ama hofluma gid çok erek, severe k okuyorum 15’ini sab›rs› . Her ay›n zl›kla bekliyo rum. fiimdiy okudu¤um e kadar en güzel de rg i B ili m Çocuk. En çok Haziran say›n›z› be¤ e n dim. Arma¤ olarak verd an i¤iniz “Sualt › D ü n y a s›” maketin çok sevdim i . Dergiyi al›r a lm az ilk olarak maketi yap bu t›m ve oda m a k o y d um. Dalg›c yüzüne ken ›n di foto¤raf› m › y a p›flt›rd›m. Ka da çok sev rtlar› iyorum. Kart k o le k si y onu yap›yorum . Gelecekte k i sa y ›lar›n›z›n birin uzay›, geze de genleri, Gü n e fl S is te m anlat›rsan›z i’ni çok sevinirim . B ö ylesine güze dergi yay›m l bir lad›¤›n›z için ç o k te fle Bir sonraki sa kkür ederim y›n›z› heyec . anla bekliy orum. Ezgi Ulufl Sokullu Meh an met Pafla ‹Ö O/7-A/‹stanb ul

Sevgili Bilim Çocuk, ‹ki y›ld›r Bilim Çocuk Dergisi’ni severek okuyorum. Dördüncü s›n›f› bitirdim. Derginiz, insanlar›n ufkunu aç›yor. Okuldaki arkadafllar›ma da bilgilerimi aktararak onlar›n da bilgisine bilgi kat›yorum. Küresel ›s›nma konusunda yazd›¤›n›z yaz›lar› be¤enerek okuyorum. Bu konuda derginizde daha fazla yaz› görmeyi umar›z. Baflta TÜB‹TAK olmak üzere bütün çal›flanlar›n›za böyle bir dergi yay›mlad›¤›n›z için teflekkür ederim Do¤ukan Gündüzalp Kdz.Ere¤li TED Koleji/4.s›n›f/Kdz.Ere¤li/Zonguldak

Adres: TÜB‹TAK, Bilim Çocuk Dergisi Sorun Söyleyelim Köﬂesi Atatürk Bulvar› No:221/Kavakl›dere/06100/Ankara

Sevgili Bilim Çocuk, Ben derginizi bir y›ld›r büyük zevkle okuyorum."Evde Bilim"köflenizdeki deneyleri olanak buldukça yapmaya çal›fl›yorum. Özellikle "Gökyüzü Günlü¤ü" köflesini çok seviyor ve ilgiyle izliyorum. Ayr›ca bu yaz 1-7 Temmuz tarihleri aras›nda TÜB‹TAK Yaz Bilim Kamp›'na kat›ld›m. Bu kampa kat›ld›¤›m için çok flansl› oldu¤umu düflünüyorum. Orada bulunan görevliler bizim her türlü gerksinimlerimizi karfl›lamak için çok çal›flt›lar. Yap›lan etkinliklerde ve atölyelerde çok e¤lendik, kendimizi birer biliminsan› gibi hissettik ve ö¤rendik ki "Bilim Her Yerde!". Bu kamp› düzenledikleri için Bilim Çocuk Dergisi’ne, TÜB‹TAK'a, orada bizimle ilgilenen görevli abla ve a¤abeylerimize ve rehberimiz "Nadiye Abla"ya çok teflekkür ediyorum. Tüm Bilim Çocuk Dergisi çal›flanlar›na sevgilerle... Elif Naz Yo¤un ‹brahim Alaettin Gövsa ‹ÖO/5-A/‹stanbul

ocuk, Ç a m i l i B kumay i l o i i g n v e e y S k ’u . En ço Çocuk

dim Bilim be¤en k ›n› o ç k” say›s ›m ve lu d u la ﬂ lc tüm o a b yunca as›na Y u y k n o ü › D say›y “Sualt› ocuk’a nkü o Ç ü Ç im . il B dim im. im be¤en ¤rend ö › ›n r ‹yi ki Bil . la l› m n u a r üyo sualt› c › düﬂün y a lm o Sayar D i d a r iyarbak›r abone /D /5-C iri ‹ÖO var. Ali Em Çocuk

agustossizden

12/8/05

14:54

Page 60

Geçmiﬂ say›lar›m›zda sizden istedi¤imiz düﬂ ürünü hayvanlar›n›z... in Akay Mers

Ula/Mu¤la K›z›lkaya ‹ÖO/

Vampir Kedi Doruk Baﬂo¤lu Hatay/‹zmir

Renkli ve Üç Bacakl› Ahtapot

Fare Böce¤i

Mariam Kovzirioze Aliye Pozcu ‹ÖO/4-D/Mersin

Dilara Serttaﬂ Hasan Özvarnal› ‹ÖO/4-A/‹stanbul

Sayg›l› Köpek Bal›¤›

Bilim Çocuk

Cem Özcan 8 yaﬂ/‹zmir

agustossizden

12/8/05

14:54

Page 61

Tukan

Gizem Ayd›n Y›ld›r›m/Bursa

çeper Y a r e n K a r a /‹stanbul

Geçmiﬂ say›lar›m›zda istedi¤imiz kâ¤›ttan kuﬂ heykelleriniz...

Ozan Çetin A.T.O. ‹OÖ/Seyhan/Adana

mustafapaﬂa ‹ÖO/4-C/Koca Emin Ali Yaﬂin

Toko Tukan

Kardelen Bucak Atatürk ‹ÖO/3-D/Silifke

Emine K›r

tanbul ustafapaﬂa/‹s O/4-D/Kocam ‹Ö ﬂ›n Ya i Al Emin

Y›lan Boyunlu Kand›ran Kuﬂ

Kelepek

Salim Berk es Dinçer 8 yaﬂ/‹zmir

Adres TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi/ Sizden Gelenler Köﬂesi/ Atatürk Bulvar›/ No:221/06100/ Kavakl›dere/Ankara Eylül isi erg

D uk Çocuk Bilim Çoc

m Bili

martbuket

12/8/05

14:16

Page 1

martbuket

12/8/05

14:17

Page 2

kitap

11/8/05

12:55

Page 1

YYeni Ye enii B Bir Bi Neden? Çeviri: Cenk Kaptano¤lu Morpa Kültür Yay›nlar› Kendinizi ve çevrenizi flöyle bir inceleyin. Ard›ndan flu sorular›n yan›tlar›n› vermeye çal›fl›n: Neden bir iskeletimiz var? Neden kan›m›z k›rm›z›? Neden bitkiler tohum üretir? Neden kufllar öter? Neden bu kadar çok elektrik dire¤i var? Neden zaman› ölçmeye gereksinim duyar›z? Neden gökyüzü mavi? Neden bütün bulutlar ya¤mur üretmez? Bu sorular›n kaç›na yan›t verebildiniz? Peki, sorular›n yan›tlar›n› merak ediyor musunuz? O zaman size bir kitap öneriyoruz. Bu kitapta “‹nsan Vücudu”, “Do¤al Hayat”, “Bilim ve Teknoloji”, “Dünya Ve Uzay”, “Tarih Öncesi Zaman” ve “Modern Tarih” bafll›klar› alt›nda yüzlerce ilginç soru ve bu sorular›n yan›tlar› var. Üstelik, yan›tlar› okudukça insan›n akl›na baflka sorular geliyor. “Neden?” sorusunu sormaya, kendini ve çevreyi sorgulamaya bafllad›ktan sonra bilimsel düflünme becerilerimiz de ister istemez geliflmeye bafll›yor..

vitaminine C i k e d in iç n u Limon nim duyar›z? neden gereksi

Zuhal Özer

Bilim Çocuk

Agusabone

11/8/05

13:02

B ‹ L ‹ M

Page 3

Ç O C U K

D E R G ‹ S ‹

A B O N E

ADI

: .....................................

SOYADI

: .....................................

ADRES‹

: .....................................

F O R M U

....................AYINDAN ‹T‹BAREN YEN‹ ABONE OLMAK ‹ST‹YORUM.

TAR‹H : .... / ..... / ..........

‹MZA :................

...................................... SEMT

: . . . . . . . . . . . . POSTA KODU: . . . . . . . . . . .

‹LÇE

: . . . . . . . . . . . . . ‹L : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

TELEFON : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FAKS

POSTA ÇEK‹ ‹LE

:Bilim ve Teknik Dergisi

101621

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

Z‹RAAT BANKASI

:Güvenevler ﬁubesi

8786897-5001

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

......................................

Tutar›, Kredi Kart› Hesab›mdan Al›n›z.

: ..................................... KART NO:

12 SAYI 30,00 YTL SON KUL. TAR‹H‹ ....... / ......./...............

YURTDIﬁINDAN ABONE OLMAK ‹Ç‹N 40 Euro, 50 USD

Yurtd›fl›ndan havale ile aboneliklerde: Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fiubesi 6360428-5002 no'lu USD hesab› Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fiubesi 6360428-5003 no'lu Euro hesab›

Abone formu ve ödeme dekontu faksland›ktan hemen sonra teyit için lütfen (312) 467 32 46 nolu telefonlar› aray›n›z.

ABONEL‹K ÜCRET‹N‹ YATIRDIKTAN SONRA, BU FORMU ÖDEME DEKONTUYLA B‹RL‹KTE POSTALAYINIZ. FAKSLARSANIZ TEY‹T ‹Ç‹N 0 312 467 32 46 NOLU TELEFONU MUTLAKA ARAYINIZ. TÜB‹TAK Abone Servisi: Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 Ankara Tel: (312) 467 32 46 Faks: (312) 427 13 36 B ‹ L ‹ M

online abonelik WEB SAYFAMIZI TIKLAYINIZ...

www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk

toplu aboneliklerde

kapak fiyat› üzerinden

indirim!

ri için % 25 10 adet ve üze in % 30 ç i i r e z t ve ü e d a 5 2

Ç O C U K

D E R G ‹ S ‹

.....................................................................o .....................................................................o

2001 y›l› tek cilt kapa¤› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,50 YTL