Bilim Çocuk - Ocak 2008 by Okay Oky

ilanimiz

1/11/08

4:22 PM

Page 2

kunyeocak2008

1/12/08

7:08 PM

Page 1

“Benim manevi miras›m ilim ve ak›ld›r ” Mustafa Kemal Atatürk

Sahibi TÜB‹TAK Ad›na Baflkan V. Prof. Dr. Nüket Yetifl Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü Raflit Gürdilek rasit.gurdilek@tubitak.gov.tr

Editör Zuhal Özer zuhal.ozer@tubitak.gov.tr

Yay›n Kurulu Güldal Büyükdamgac› Alogan Çi¤dem Atakuman

Bilim Çocuk

Jale Çak›ro¤lu Hilmi Volkan Demir Meral Hakverdi

Sevgili Okurlar›m›z,

Aren Emre Kurtgözü Ferhunde Öktem Teknik Koordinatör Duran Akca duran.akca@tubitak.gov.tr

Redaksiyon Zeynep Tozar zeynep.tozar@tubitak.gov.tr

Araflt›rma ve Yaz› Grubu Tu¤ba Can tugba.can@tubitak.gov.tr

Meltem Yenal Coflkun meltem.coskun@tubitak.gov.tr

Asl› Zülal asli.zulal@tubitak.gov.tr

Grafik Tasar›m Hülya Y›lmazcan hulya.yilmazcan@tubitak.gov.tr

Fulya Koçak

fulya.kocak@tubitak.gov.tr

‹llüstratör P›nar Büyükgüral pinar.buyukgural@tubitak.gov.tr

Kartlar› Haz›rlayan Hande Kaynak Kapak Resmi Ayfle ‹nan Alican Logo Çizimleri P›nar Büyükgüral Web Uygulama Sadi At›lgan sadi.atilgan@tubitak.gov.tr

Okur ‹liflkileri Vedat Demir vedat.demir@tubitak.gov.tr

Zehra fien

zehra.sen@tubitak.gov.tr

‹brahim Aygün

ibrahim.aygun@tubitak.gov.tr

‹dari Hizmetler Kemal Çetinkaya kemal.cetinkaya@tubitak.gov.tr Yaz›flma Adresi Bilim Çocuk Dergisi Atatürk Bulvar›/No: 221/ Kavakl›dere/06100/Ankara Tel (312) 427 06 25 (Yaz› ‹flleri) Tel (312) 468 53 00 (TÜB‹TAK Santral) Faks (312) 427 66 77 (Yaz› ‹flleri) e-posta cocuk@tubitak.gov.tr Internet www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk Sat›fl-Abone-Da¤›t›m

Tel (312) 467 32 46 - (312) 468 53 00 / 1061 / 3438 Faks (312) 427 13 36

ISSN 977-1301-7462

Fiyat› 3 YTL (KDV dahil)

Bilim Çocuk Dergisi art›k 10 yafl›nda! Bunun, bizim için ne kadar büyük bir mutluluk oldu¤unu tahmin edebilirsiniz. Bilim Çocuk, t›pk› bir bebek gibi 1998 y›l›n›n Ocak ay›nda do¤du. Daha sonra büyüyüp geliflti. Bu, özellikle siz okurlar›m›z sayesinde oldu. Dergimizi her geçen gün daha çok sevdiniz. Siz sevdikçe biz de daha güzel fleyler yapmak için u¤raflt›k. Sizlerden, anne babalar›n›zdan, ö¤retmenlerinizden ald›¤›m›z geribildirimlerle dergimiz daha da zenginleflti. Bugün çok güzel bir noktaya geldik. Örne¤in, dergimizin bu say›daki tiraj›, yani bas›lan dergi say›s› 95.500. Bu, bir dergi için gurur verici bir rakam. Ancak bizim için yeterli de¤il. Dile¤imiz, daha çok çocu¤un dergimizi okumas› ve daha çok çocu¤un bilimle tan›flmas›. Bu amaçla bu y›l daha dopdolu, bol oyunlu, okumas› e¤lenceli say›lar haz›rlamay› planl›yoruz. Bu say›m›zdaysa 10. yafl›m›z›n an›s›na bol “bilim”li bir içerik tasarlad›k. Hatta dergimizi nas›l haz›rlad›¤›m›z› da anlatt›k. Haz›rl›klar›m›z› yaparken duydu¤umuz heyecan ve coflku her zamankinden daha da fazlayd›. Umar›z tüm yaz›lar›, zevkle okur, sizin için önerdi¤imiz etkinlikleri e¤lenerek yapars›n›z. Hepinizi sevgiyle kucakl›yoruz.

Bask› Promat Bas›m Yay›n A. fi.

Bask› Tarihi 14. 01. 2008

Reklam Tel : (312) 427 06 25 (312) 427 23 92 Faks : (312) 427 66 77 Da¤›t›m: Merkez Da¤›t›m A.fi.

HER AYIN 15’‹NDE ÇIKAR

Zuhal Özer

icindekiler

1/12/08

6:07 PM

Page 2

icindekiler Ne Var Ne Yok

Haz›rlan›yor?

Simit ve Peynir’le “Biliminsan› Öyküleri” Bilim Dünyas› Çok Zengin!

8 10

Bilim Bunun Neresinde?

Bilim Çocuk 10 Yafl›nda!

Dergimiz Nas›l 16

‹klimbilim Araflt›rmalar› Neler Anlat›yor?

Antarktika’daki Buz Örtüsü Geçmifl ‹klimlerin Tan›¤›

say›m›z› haz›rlarken çok

heyecanl›y›z. Çünkü bu say›m›zla birlikte dergimiz 10 yafl›n› tamaml›yor. Yaflas›n Bilim Çocuk!

icindekiler

1/12/08

6:07 PM

Page 3

Ay›lar›n Dünyas›

Patlam›fl M›s›r

Do¤ada Bu Ay

Gözlem Defterinizden

Bulufl Atölyesi

Evde Bilim

Gökyüzü Günlü¤ü

Bilgisayar Dünyas›ndan

Sorun Söyleyelim

53 do¤rad›¤›m›zda neden gözlerimiz

yaflar›r?

32 34

Nas›l Çal›fl›r?

Bir T›k’la E-posta!

So¤an

Patlam›fl M›s›rla Sanat

An›nda Yan›nda!

@ ‹flaretinin Öyküsü

Düflünerek E¤lenelim

Satranç Dünyas›ndan

Mektup Kutusu

Sizden Gelenler

Buket Anlat›yor

Yeni Bir Kitap

nevarneyok

1/12/08

8:40 PM

Page 4

ne var ne yok ne var ne yok

“Bebek Gezegen”

Bir sanatç›n›n kaleminden TW Hya b gezegeni ve y›ld›z›.

Almanya’dan gökbilimciler, Günefl’e benzeyen bir y›ld›z›n çevresinde dönen yeni bir gezegen keflfettiler. Bu gezegenin özelli¤i, henüz “bebeklik” ça¤›nda olmas›. Yeni gezegen, yaln›zca 8 – 10 milyar yafl›nda! Dünyam›z›nsa 4,5 milyar yafl›nda oldu¤u san›l›yor. Araflt›rmac›lar, yeni gezegene “TW Hya b” ad›n› vermifller. TW Hya b, “TW Hydrae” ad› verilen bir y›ld›z›n çevresinde dolan›yor. Bu y›ld›z da, Dünya’dan yaklafl›k 182 ›fl›ky›l› uzakl›ktaki Hydra (Suy›lan›) Tak›my›ld›z›’nda bulunuyor. Bebeklik ça¤›ndaki bir gezegenin keflfedilmifl olmas›, gezegenlerin nas›l olufltu¤unu ortaya ç›karmaya çal›flan araflt›rmac›lar aç›s›ndan çok önemli. Bebek gezegenin kütlesi, Jüpiter’inkinin 10 kat› kadar. Y›ld›z›n›n çevresini yaln›zca 3,56 günde dolan›yor. http://www.mpia.de/

Robot Evi Kentteki bir park›n içinde, robotlar için bir ev... Bu, Portekiz’den Leonel Moura adl› bir sanatç›n›n tasarlad›¤› bir bilim ve sanat projesi. “Robotarium X” olarak adland›rd›¤› bu yap›n›n içinde, kendi kendilerine “yaflayan” çok say›da robot var. Robotlar, çeflitli canl›lardan esinlenilerek tasarlanm›fl. Kimi bir hayvan›, kimi de bir bitkiyi and›r›yor. Günefl enerjisini kullanarak çal›fl›yorlar. Her birinin farkl› özellikleri var. Kimilerine göre buras› bir tür hayvanat bahçesine de benziyor. Ziyaretçiler, gündüz saatlerinde gelerek caml› yap›n›n ard›nda kendi kendilerine gezinen robotlar› izleyebiliyorlar.

Robotarium X’in içinde bulunan ve et yiyen bitkileri and›ran bir robot.

http://www.leonelmoura.com/robotarium.html/

Bilim Çocuk

Robotarium X’in d›flflttan görünümü.

nevarneyok

1/12/08

8:40 PM

Page 5

Eski ‹zmir Kaz›lar›nda Deprem Yaz›t› Ülkemiz, önemli bir deprem kufla¤›nda yer al›yor. Eski kentlerimizin birço¤unda geçmiflte çok kez büyük depremler yaflanm›fl. Bu kentlerden biri de ‹zmir. ‹zmir’de yürütülen kaz›larda, eski Smyrna (“simirna” okunur) kentine ait Agora’da kentin tarihindeki depremlerden birine tan›kl›k eden bir bulguyla karfl›lafl›lm›fl. Bu, MS 551 y›l›nda haz›rlanm›fl bir yaz›t. Yaz›t, o s›ralarda Smyrna’da görev yapan Romal› bir yarg›ca teflekkür etmek amac›yla haz›rlanm›fl. Yaz›t›n üzerine kaz›nm›fl sözlerin Türkçesi flöyle: “Ey, ustal›kta ünlü yarg›ç Damokharis! Bu baflar› da sana ait. Bir depremin ölümcül felaketlerinden sonra, çok gayretli bir çabayla Smyrna’y› yeniden bir kent haline getirmeyi baflard›n.”

Kuzey Kutbunda Buzlar Eriyor! Kuzey kutup bölgesindeki Kuzey Buz Denizi’nin bir bölümünü kaplayan buz örtüsünün, 2007 y›l›nda rekor denecek ölçüde küçüldü¤ü anlafl›ld›. Her y›l k›fl aylar›nda Kuzey Kutup bölgesi çevresinde genifl bir buz örtüsü olufluyor. Yaz›nsa bir bölümü eridi¤i için buz örtüsünde küçülme görülüyor. 1979 y›l›ndan bu yana, buzlar›n yay›ld›¤› alan›n her yaz ortalama 11,4 oran›nda küçülmekte oldu¤u gözlenmifl. Araflt›rmac›lar, 1981 – 2000 y›llar› aras›nda, buz örtüsünün kal›nl›¤›n›n da % 22 oran›nda azald›¤›n› belirtiyorlar. Araflt›rmac›lara göre bunun nedeni, havan›n ve deniz suyunun eskisine göre daha s›cak olmas›, rüzgârlar ya da bölgede eskiye göre daha az bulut görülmesi olabilir. Kesin olan tek fley, durumun kayg› verici olmas›. Çünkü kutup buzlar›ndaki de¤iflimler, dünyan›n birçok bölgesini olumsuz etkileyebilir. http://www.sciencenewsforkids.org/

‹zmir’de bulunan tarihi Agora Bilim Çocuk

nevarneyok

1/12/08

8:40 PM

Page 6

“Peter Pan” Sahnede!

Sibirya Kargalar›, fiahinlerin Her Hareketini ‹zliyor Hayvanlar›n birbirleriyle iletiflim kurmak için baflvurduklar› yöntemlerden biri, çeflitli sesler ç›karmak. Özellikle kufllar bu iflte çok usta. Ancak, bir kufl türü var ki, onun ç›kard›¤› sesler çok özel. Araflt›rmac›lar, Sibirya kargalar›n›n, en büyük düflmanlar› olan flahinlerin davran›fllar›n› belli sesler ç›kararak birbirlerine haber verdiklerini gözlemlemifller. Sibirya kargalar›, flahinlerin bir yere konmufl oldu¤unu, av arad›¤›n› ya da sald›r›ya geçti¤ini üç farkl› sesle arkadafllar›na bildiriyorlar. http://www.sciencedaily.com/

Bilim Çocuk

‹stanbul’daki ‹fl Sanat Kültür Merkezi’nde, 2008 tiyatro sezonu boyunca her Pazar “Peter Pan” adl› çocuk oyunu sergilenecek. ‹skoçyal› yazar James M. Barrie’nin yazd›¤› “Peter Pan ya da Büyümeyen Çocuk” adl› oyun, ilk kez 1904 y›l›nda sergilenmifl. K›sa sürede herkes taraf›ndan çok sevilmifl ve ünlenmifl. Bunun üzerine Barrie, eseri romanlaflt›rm›fl ve yediden yetmifle herkesin çok sevdi¤i “Peter Pan ve Wendy” adl› kitap ortaya ç›km›fl. Eserin kahraman› Peter Pan, asla büyümeyen ve hep çocuk kalan, cesur mu cesur, sevimli ve yaramaz bir çocuk. Belki de önemlisi, uçabiliyor! Bilgi için: http://www.issanat.com.tr Telefon: 0212 316 10 83

nevarneyok

1/12/08

8:41 PM

Page 7

Japonya’da Bir Türk Gemisi: Ertu¤rul F›rkateyni Öykümüz, 1890 y›l›nda, yaklafl›k 600 kifliden oluflan Osmanl› kafilesini tafl›yan Ertu¤rul adl› f›rkateynin Osmanl› hükümdar› II. Abdülhamit taraf›ndan iyiniyet elçisi olarak Japonya’ya gönderilmesiyle bafll›yor. Ertu¤rul f›rkateyni, Osmanl› Donanmas›’na ait, 3 direkli, yelkenli bir savafl gemisiydi. Japonya’da büyük bir sevinçle karfl›lanm›fl, üç ay boyunca orada kalm›flt›. Bu süre boyunca gemi mürettebat›yla Japon halk› ve yöneticileri aras›nda çok olumlu iliflkiler geliflmiflti. Sonunda dönüfl günü geldi çatt›. Ancak, gemi yolda bir tayfuna yakalan›p batt›. Kazada, mürettebattan yaln›zca çok az› kurtulabildi. ‹flte, Bodrum Sualt› Arkeolojisi Enstitüsü’nden araflt›rmac›larca 2007 y›l›nda bafllat›lan bir proje kapsam›nda, Ertu¤rul bat›¤›nda gizli tarih su üstüne ç›kar›lacak. 9 Ocak 2008 tarihinde Japonya’ya do¤ru yola ç›kan araflt›rmac›lar, befl hafta boyunca bat›kta bir kaz› çal›flmas› yürütecekler. Bu çal›flmalar, Osmanl› dönemi denizcili¤ine de ›fl›k tutacak.

www.ertugrul.jp

Bu foto¤rafta, bat›ktan ç›kar›lan baz› malzemeler görülüyor.

‹ncir, Anadolu’da çok eski ça¤lardan beri tüketilen bir meyve.

Binlerce Y›ll›k ‹ncirler Çanakkale’deki, eski ça¤lardan kalma Assos kentinde yap›lan kaz›larda, 2400 y›ll›k bir mezar›n içinde bozulmadan günümüze kadar ulaflabilmifl bir miktar incir bulundu! Araflt›rmac›lar, incirlerin ölüye son yemek olarak sunulmufl oldu¤unu düflünüyorlar. O dönemde, ölülere arma¤an olarak sunulan yiyecekler ve eflyalar yak›ld›ktan sonra mezara konuluyordu. Araflt›rmac›lara göre, incirlerin bu kadar uzun süre korunabilmifl olmas›, olgunlaflmadan, yeflilken atefle at›lmalar›na ba¤l› olabilir.

Asl› Zülal

Bilim Çocuk

bilim

1/12/08

12:12 PM

Page 2

bilim

1/12/08

12:12 PM

Page 3

1/12/08

6:26 PM

Page 10

Bilim Dünyası Çok Zengin! ‹nsan olarak sahip oldu¤umuz en önemli özelliklerimizden biri “merak duygumuz”. Merak etti¤imiz konular bizi “çekiyor” ve onlar›n peflinden gidiyoruz. Biliminsanlar› da merak ettikleri konular›n peflinden gidiyor. Baflka bir deyiflle “bilimsel araflt›rmalar” yap›yorlar. Biliminsanlar›n›n u¤rafllar› bofla ç›km›yor ve bilimsel konularla ilgili önemli bilgi birikimleri olufluyor. Bilim dünyas› böylece yeni bilgilerle sürekli zenginlefliyor. Ayr›ca, farkl› bilim dallar›nda yap›lan araflt›rmalar birbiriyle örtüflebiliyor. Roboti¤i

Foto¤raf: Marco. A. Rodriguez

bilican

Bilim Çocuk

Limnoloji (gölbilim) alan›nda çal›flan araflt›rmac›lar , göl ve ›rmak gibi tatl› sularla ilgili çal›flmalar yaparlar. Bu araflt›rmac› da derede örnek topluyor.

ele alal›m. Bu alanda, çeflitli bilim dallar›ndan araflt›rmac›lar, elektrikelektronik mühendisleri, makine mühendisleri, tasar›mc›lar birlikte çal›fl›yor. Çünkü bir robot yapmak için bu araflt›rmac›lar›n hepsinin bilgi birikimine gereksinim var. Öte yandan bilimsel araflt›rma alanlar› da her geçen gün art›yor ve yepyeni konular ortaya ç›k›yor. Bu da beraberinde bilim dallar›n›n alt dallar›n›n oluflmas›na neden oluyor. ‹flte bunlardan baz›lar›... Sitoloji (hücrebilim), hücrelerin yap›s›, bileflenleri, di¤er hücrelerle etkileflimleri gibi konular› inceler. Sitoloji alan›nda çal›flan bu uzmanlar hücreleri inceliyorlar.

1/12/08

6:26 PM

Page 11

Topoloji, uzaylar› ve yüzeyleri inceler. Bu amaçla nesnelerin biçimini de¤ifltirmeden e¤ip bükerek bir baflka nesneye dönüfltürmeye yönelik çal›flmalar yürütülür.

Foto¤raf: www.niehs.nih.gov/news/photos/index.cfm

Foto¤raf: Jared C. Benedict

bilican

Robotik, robot teknolojisi üzerinde çal›fl›r. Bu foto¤rafta ABD’de Massachusettes Teknoloji Enstitüsü’nde gelifltirilen K›smet adl› robotu görüyorsunuz. K›smet’in özelli¤i korku, üzüntü, mutluluk gibi duygular› yüz mimikleriyle ifade edebilmesi.

Toksikoloji (zehirbilim), çeflitli kimyasal maddelerin canl›lar ve çevre üzerindeki etkilerini inceler. Burada gördü¤ünüz toksikolog, zehirlere iliflkin araflt›rmalar›n yap›ld›¤› bir kuruluflta görevli. Zuhal Özer

Bilim Çocuk

bilimbununnerisinde

1/12/08

8:13 PM

Page 12

Bilim Bunun Neresinde? Bilimle her an iç içeyiz. Uyurken, uyan›kken, kahvalt› yaparken, okula giderken, okulda, hatta oynarken bile... Ancak, gündelik yaflam›m›zda karfl›laflt›¤›m›z fleylere “Bilim bunun neresinde?” düflüncesiyle bakmazsak bunun fark›na varamay›z. O zaman bir de¤ifliklik yapal›m ve “bilim gözlü¤ümüzü” takal›m. Sözün gelifli can›m! Elbette öyle bir gözlük yok! Haydi gelin, oynarken bilimle nas›l iç içeyiz inceleyelim!

Can balonla ne yap›yor?

Bilim Çocuk

bilimbununnerisinde

1/12/08

8:13 PM

Page 13

fiu k›za bak›n! E¤lenceli bir oyun oynuyor. Su dolu fiu bir kovan›n sap›na ip ba¤lam›fl fl.. Bunu baflfl››n›n üzerinde daireler çizerek döndürüyor. Bu gerçekten zevkli bir oyun. ‹nsan kova döndükçe suyun dökülece¤ini san›yor. Ancak o da ne? Su dökülmüyor? Çünkü, suyu kovan›n dibine çeken merkezkaç etkisi var. Bu etki, ipi çekti¤iniz yönün tersine ve yaln›zca dönme süresince varol uyor. Peki kovay› döndürmeyi aniden b›raksak ne olir? Su yere dökülür! Bunun nedeni ne? Ayr›ca kova dönerken ona bir kuvvet daha etki eder? Bu kuvvetin ad› ne? Bunlar› da siz bulun. Aflflaa¤›da oyun oynayan baflflkka çocuklar da var. Bu çocuklar›n oyunlar›n› inceleyin ve söyleyin bakal›m bilim bu oyunlar›n neresinde? Yan›tlar›n›z› adresimize bekliyoruz.

Bar›fl, Zeynep ve Hakan’›n amaçlar› ne olabilir?

Adres: TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi “Bilim Bunun Neresinde?” Etkinli¤i Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 Ankara

Ali bu flapkay› neden takm›fl?

Tu¤ba Can Çizimler: Yi¤it Özgür

Bilim Çocuk

onyasyazi

1/12/08

8:21 PM

Page 14

Bilim Çocuk Bu say›m›z› haz›rlarken çok heyecanl›y›z. Çünkü bu say›m›zla birlikte dergimiz 10 yafl›n› tamaml›yor. Yaflas›n Bilim Çocuk! Dergimizin ilk okurlar› bugün yirmili yafllar›nda! Hepsi a¤abey, abla! Onlar, bu dergiyi ilk olarak 15 Ocak 1998’de okumaya bafllad›lar. Baz›lar› da hâla okuyor. Dergimiz 1998 y›l›nda ayr› bir dergi halinde yay›mlanmadan önce Bilim ve Teknik Dergisi’nin içinden ç›kan minik bir ekti. O zamanlar boyutlar› da küçücüktü. Ayr› bir dergi olarak yay›mland›¤›ndaysa yaln›zca 16 sayfadan olufluyordu. Zaman içinde giderek “büyüdü”, sayfalar› artt›. Hem de¤iflti hem de geliflti. Bugünkü halini ald›. Biliyorsunuz dergimizi TÜB‹TAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araflt›rmalar Kurumu) yay›ml›yor. TÜB‹TAK, bilim ve teknoloji alan›ndaki çal›flmalar› destekleyen ve bilimsel bilgilerin toplumumuzda yayg›nlaflmas›n› sa¤layan bir kurum. Bilimsel geliflmelerin toplumumuzda yayg›nlaflmas›n› ve bilgi paylafl›m›n› sa¤lamak için kurumumuzda pek çok çal›flma yap›l›yor. Yar›flmalar düzenleniyor; flenlikler yap›l›yor; kitaplar, dergiler yay›mlan›yor. ‹flte

Bilim Çocuk

onyasyazi

1/12/08

8:21 PM

Page 15

10 Yasinda! , Bilim Çocuk Dergisi de bu yay›nlardan biri. Dergimizin amac› çocuklara bilimi, dünyay›, evreni anlatmak. Çocuklara bunlar› anlatmak gerçekten de çok zevkli bir ifl. Bu ifli yaparken sanki sizlerle birlikte bir “keflif yolculu¤u”

yap›yoruz. Bu yolculu¤umuzdan sizlerin de çok zevk ald›¤›n›z› bize gönderdi¤iniz mektuplardan ve e-postalardan anl›yoruz. Bunun bir göstergesi de giderek artan sat›fllar›m›z. Bu ay tiraj›m›z, yani bas›lan dergi say›m›z 95.500. Bu, “süper” bir rakam. Anlayaca¤›n›z, dergimize olan sevginiz sayesinde bir rekora do¤ru kofluyoruz. Bu, bize ayr› bir güç veriyor. Bilimle giderek daha çok ilgilendi¤inizi görmek size güvenimizi daha da art›r›yor. Hepinizle gurur duyuyoruz. ‹çimizi sevinçle dolduran bir baflka konu da dergimizi çocuklar kadar yetiflkinlerin de severek okumalar›. Ö¤retmenler, annebabalar hatta büyükanneler, büyükbabalar bile! Ne güzel! Bilimsel geliflmeleri ve yeni ö¤rendi¤iniz bilgileri yak›nlar›n›zla paylafl›yorsunuz. Asl›nda Bilim Çocuk’u haz›rlayan bizler ve tüm okurlar›m›z birlikte kocaman bir aileyiz: “Bilim Çocuk Ailesi”. Herkes bilsin, bu aile bilimle u¤raflmay› çok seviyor!.. Zuhal Özer Ç i z i m : A y fl e ‹ n a n A l i c a n

Bilim Çocuk

17-21 bizim

1/10/08

11:21 AM

Page 16

Mektuplar›n›zdan okuyoruz, dergimizi her ay heyecanla bekliyorsunuz. Biliyor musunuz, çal›flmalar›m›z› tamamlay›p dergimizi matbaaya gönderdikten sonra biz de heyecanlan›yoruz. Dergimiz bas›l›p bir an önce bize ulafls›n istiyoruz. Sonunda bir kutu geliyor ve hepimiz bafl›na üflüflüyoruz. Kutu aç›l›yor ve içindeki dergileri elimize al›yor, sayfalar›n› çeviriyor, yaz›lar› birbirimize gösteriyoruz. O kadar seviniyoruz ki! O an›n mutlulu¤unu anlatmak gerçekten zor! Sonra...

... Sonra yeni bir say› için kollar› s›v›yoruz!.. Baz› okuyucular›m›z bize soruyor, “Konular› nereden buluyorsunuz?” diye. Hepimiz bilimsel olaylar› gazete, televizyon, dergi, kitap vb. kaynaklardan izliyoruz. Dünyadaki bilimsel ve teknolojik geliflmeleri ö¤renmek için bu konuda haber yapan dergilere, web sitelerine üyeyiz. Bu kanallardan ö¤rendi¤imiz bilgileri birbirimizle toplant›larda paylafl›yoruz. Bize s›k sorulan sorulardan biri de flu: “Derginiz nas›l haz›rlan›yor?” Asl›nda her fley bir toplant›yla bafll›yor. Bu toplant›da önce, son yay›mlad›¤›m›z dergiyi de¤erlendiriyoruz. Sonra da gelecek say›y› planlamaya bafll›yoruz. Bu planlamay› yaparken dergimizin editörü tek tek yazarlara neler yazmak istediklerini soruyor. Hepimiz gündemde yer alan ya da

Bilim Çocuk

etkilendi¤imiz, bize ilginç gelen, sizin de ilginizi çekece¤ini düflündü¤ümüz konular› öneriyoruz. Bu arada derslerde iflledi¤iniz konulad da bizim için önemli. Zaman zaman bu konulara da yer veriyoruz. Çünkü amaçlar›m›zdan biri de e¤itime destek vermek.

Her yeni say›y› haz›rlamaya büyük bir coflkuyla bafll›yoruz.

17-21 bizim

1/10/08

11:21 AM

Page 17

Yaflas›n, dergimiz geldi!

Konular› özenle seçiyoruz!.. Konular önerildikten sonra bunlar üzerinde konufluyoruz. Bu süreç çok zevkli. Diyelim ki, çikolata yap›m› konusu önerildi. Birlikte konuflarak, buna “Aztekler yaz›s› ne kadar yak›fl›r!” diyoruz. Çünkü, çikolata Azteklerin yaflam›nda önemli bir yere

sahipti. Konular›n birbirini tamamlamas›na özen gösteriyoruz. Örne¤in, yeni y›l›n yaklaflmas› nedeniyle akl›m›za saat kartlar› haz›rlamak geliyor. Sonra düflünüp tart›flarak “su saatleri”, “zamanda yolculuk” ve “saatin tarihi” konular›na yöneliyoruz. Peki, kapak konusu ne olacak? Her say›, kapak konusuna karar verirken ince eleyip s›k dokuyoruz! Çünkü dergimizin kapa¤› bizim “vitrinimiz”. Vitrinimizin çok güzel olmas›n› istiyoruz. Bilgimiz, deneyimimiz, önsezilerimiz sayesinde bize en uygun gelen kapak konusunu seçiyoruz. Editörümüz, d›flar›dan dergimize katk›da bulunan yazar ve çizerlerle de görüflüyor; herkesin iflbirli¤i içinde çal›flmas›n› sa¤l›yor. Ard›ndan o say› için konuflulan her fleyi toparl›yor ve bir plan ç›kar›yor. Her aflamada yazarlar, çizerler, grafik tasar›mc›larla geliflmeleri paylafl›yor. Bilim Çocuk

17-21 bizim

1/10/08

11:21 AM

Page 18

Yay›n kurulu toplant›lar›nda çok fley ö¤reniyoruz. Biz yeni fleyler ö¤renmeyi çok seviyoruz.

Yay›n kurulu toplan›yor!.. Çocuklara bilimsel konularla ilgili bir dergi haz›rlamak büyük bir sorumluluk. Bu sorumlulu¤u tafl›rken en büyük deste¤i yay›n kurulumuzdan al›yoruz. Yay›n kurulumuzda üniversitelerin çeflitli bilim dallar›ndan uzmanlar, egitimciler, psikologlar ve grafik tasar›mc›lar var. Ayr›ca kurumumuzun Baflkan Yard›mc›s›, Bilim ve

Toplum Daire Baflkan› ve dergimizin Yaz› ‹flleri Müdürü de yay›n kurulumuzda yer al›yor. Dergi plan›m›z› yay›n kurulumuza gösteriyor ve onay al›yoruz. Yay›n kurulumuz da en az bizim kadar heyecanl›. Dergimizi daha da güzel haz›rlayabilmemiz için bize yön veriyor, konu önerilerinde bulunuyor ve bilimsel geliflmeleri haber veriyorlar. Her toplant›m›zdan bir sürü yeni bilgi edinmifl olarak ayr›l›yoruz.

Yazarlar, dedektif gibi bilgi topluyor!.. Art›k, top yazarlarda! Kimin hangi yaz›y› haz›rlayaca¤› belli! Yazarlar, hemen araflt›rmaya bafll›yorlar. Asl›nda yaz› yazmak, ödev yapmak gibi bir ifl. Her yazar dergilere, kitaplara bak›yor, ‹nternet’te araflt›rma yap›yor, gerekirse uzmanlarla görüflüyor. Bir dedektif gibi bilgi topluyor. Ard›ndan bunlar› yaz›ya döküyor. Bilim yazarl›¤› incelikle yap›lmas› gereken bir ifl! Yazd›klar›m›z›n kolayca anlafl›lmas› bizim için çok önemli! Ayr›ca okurlar›m›z›n merak etme, soru sorma, araflt›rma yapma, ö¤rendiklerini sorgulama gibi beceriler de

Bilim Çocuk

kazanmalar›n› istiyoruz. En önemlisi de onlar›n bilimsel düflünme becerilerini gelifltirmeyi amaçl›yoruz. Tüm bunlara dikkat ederek ak›c›, anlafl›l›r, do¤ru, k›sa ve öz yaz›lar yazmaya çal›fl›yoruz. Bunlar, bilimsel konularla ilgili yaz› yazman›n püf noktalar›ndan yaln›zca bir k›sm›.

17-21 bizim

1/10/08

11:21 AM

Page 19

Editör, bir “oyun kurucu” gibi çal›fl›yor!.. Yazar yaz›s›n› haz›rlad›ktan sonra editöre veriyor. Editörün en önemli ifli, dergide yay›mlanacak tüm yaz›lar› okumak. Yani bir editörü sürekli bir fleyler okurken görebilirsiniz. Editör, yaz›lar› düzeltiyor, düzenliyor. Yaln›zca yaz›larla ilgilenmiyor elbette! Yaz›larda kullan›lacak foto¤raflar›, çizimleri, sayfa tasar›m›n› incelemek ve yap›lan tüm ifllerin çocuklar için uygun olup olmad›¤›n› kontrol etmek de onun iflleri aras›nda. Editör bu iflleri yaparken yazarlar, çizerler, yay›n kurulu üyeleri, yaz› iflleri müdürü, redaktör, teknik koordinatör, k›sacas› tüm çal›flanlarla sürekli iletiflim içinde çal›fl›yor. Ayr›ca editör, her ay Editörümüz, tam bir uyum içinde çal›flmam›z› sa¤l›yor. dergimizin ilk sayfas›nda o say›n›n Tak›ld›¤›m›z her noktada ona dan›fl›yoruz. O da bizi içeri¤i hakk›nda bilgiler veriyor. sab›rla dinliyor.

Biz çok çal›flkan›z. Bir araya geldi¤imizde inan›lmaz üretici oluyoruz. Merak etmeyin. çal›fl›rken e¤lenmeyi de unutmuyoruz.

Bilim Çocuk

17-21 bizim

1/10/08

11:21 AM

Page 20

Çizerler devreye giriyor!.. Yaz›lar tek bafl›na yeterli de¤il! Foto¤raf, çizim gibi görsel ö¤elerle yaz›lar› desteklememiz, zenginlefltirmemiz, anlafl›l›r hale getirmemiz gerekiyor. Diyelim ki, bir yaz›m›zda Ay’a f›rlat›lan “Kaguya” adl› bir uydudan, bu uydunun Ay’›n foto¤raflar›n› çekti¤inden söz ediyoruz. Elbette bu durumda hem uydunun foto¤raf›na hem de çekti¤i foto¤raflara yer veriyoruz. Peki, bir yaz›da foto¤raf m›, çizim mi olaca¤›na nas›l karar veriyoruz? Yaz›n›n içeri¤ini planlarken bunu da belirliyoruz. Örne¤in, bir ›fl›k yaz›s›nda yans›ma, aynalar, k›r›lma ve merceklerle ilgili deneyler aktar›lacaksa bu deneyleri iyi yans›tan foto¤raflar› kullan›yoruz. Zaman zaman foto¤raflar› kendimiz de çekiyoruz.

Çizerlerimizin düfl dünyalar› çok zengin! Onlar›n kalemlerinden Simit, Peynir, Buket, Burak, Aztekler, saatler, çikolatalar, hayvanlar ç›k›yor. Bazen de yaz›y› çizimlerle destekliyoruz. Bu durumda çizerler devreye giriyor. Onlar, zamanda yolculu¤un nas›l oldu¤unu, bir su saatini, eski zamanlarda yaflayan Aztekleri, çikolata yap›m›n› çiziyorlar. Bize harika bir dünya yarat›yorlar. Ancak bu iflin de incelikle yap›lmas› gerekiyor. Çizerler de, t›pk› yazarlar gibi konular› araflt›r›yor ve uygun çizimler yap›yorlar.

Ve s›ra grafik tasar›mc›larda!.. Yaz›m›z› yazd›k, editör okudu ve düzeltmeleri yapt›. Yaz› konusuna uygun çizimler ya da foto¤raflar haz›rland›. S›rada ne var? Sayfa tasar›m›! Yaz›, çizimler, foto¤raflar, yani parçalar sayfaya öyle yerlefltirilecek ki, hepsi bir bütün olacak. Okuyucu bu kompozisyondan etkilenecek, sayfa tasar›m› okuyucuya “gel, beni oku!” diyecek. Bu aflamada grafik tasar›mc›lar›m›z devreye giriyor ve yaz›lar› etkili bir flekilde sunman›n yollar›n› ar›yorlar. Yaz› karakterleri, renkler, flekiller, gölgeler... Bunlar›n hepsi yaz›, foto¤raf ve çizimleri uygun biçimde bir araya getirebilmelerini sa¤l›yor. Grafik tasar›mc›lar, bunun için “Quark”, “Photoshop”, Illustrator” gibi bilgisayar yaz›l›mlar›ndan yararlan›yorlar. Yaz› yazmak, çizim yapmak, foto¤raf çekmek, sayfa tasarlamak, bunlar›n hepsi yarat›c›l›k isteyen ifller! Üstelik bunlar› yapmak, oyun oynamak kadar e¤lenceli. Biz de dergimizi haz›rlarken çok e¤leniyoruz.

Bilim Çocuk

Grafik tasar›mc›lar›m›z, her say›m›zda “bahar havas›” estiriyorlar.

17-21 bizim

1/10/08

11:21 AM

Page 21

Redaktörüm üz, tam bir zehir hafiye! Gözünden hiçbir fley kaçm›yor.

Son ifller!.. Dergi bask›ya haz›rlan›yor!.. Sayfa tasar›m› yap›ld›ktan sonra ç›kt›lar al›n›yor. Bunlar› redaktörümüz okuyor ve yaz›m kurallar› aç›s›ndan son düzeltmeleri yap›yor. Yaz›lar art›k bask›ya haz›r! Dergi son haliyle, kapa¤›, sayfalar›, kartlar› ve di¤er ekleriyle yaz› iflleri müdürüne sunuluyor. Onun onay› al›nd›ktan sonra sayfalar matbaaya gönderiliyor. Matbaada bu sayfalardaki Biliyor musunuz, biz hep zamanla yar›fl›yoruz. Çünkü her fleyin bir tarihi var. Toplant›lar›n, yaz› tesliminin, çizim tesliminin, sayfa tasar›m› yap›m›n›n, matbaaya forma gönderiminin!

foto¤raf, çizim ve yaz›lar bask›ya uygun hale getiriliyor ve bunlar›n prova bask›lar› yap›l›yor. Bu prova bask›lar› bize gönderiliyor. Biz de kontrol ediyoruz. Düzeltme ve de¤ifliklik gerekiyorsa bunlar› matbaaya bildiriyoruz. Bir kez daha her fleyi kontrol ettikten sonra matbaaya “dergi bas›labilir” onay› veriyoruz. Bir dergi “forma” denen 16 sayfal›k kümelerden olufluyor. Bilim Çocuk dergisinde 4 forma var. Bu formalar önemli! Çünkü matbaa, bu formalara göre dergiyi bas›yor. Her bir forma özel çinko kal›plara aktar›l›yor. Bunu bir foto¤raf›n kâ¤›da aktar›lmas›na benzetebiliriz. Çinko kal›plar, bask› makinelerine ba¤lan›yor ve bask› bafll›yor. Bir forman›n bas›lmas› en az 3 saat sürüyor. Bask› makinesinden ç›kan forma 16 sayfay› oluflturacak flekilde katlan›yor. Di¤er formalar da bu flekilde haz›rlanarak birlefltiriliyor ve bunlar›n üzerine kapak tak›l›yor. Dergi ciltleniyor ve pofletleniyor. Bu ifllemlerin hepsi yaklafl›k 48 saat sürüyor. Ard›ndan da¤›t›m flirketi bunlar› gazete büfelerine, kitapç›lara, marketlere ulaflt›r›yor. ‹flte dergimiz bu flekilde haz›rlan›yor ve size ulafl›yor. Tu¤ba Can Çizimler: Bilgin Ersözlü

Bilim Çocuk

1/10/08

3:48 PM

Page 22

‹klimbilim Araflt›rmalar› Neler Anlat›yor? .

65 milyon y›l önce bir gün, uzaydan gelen dev bir asteroid yeryüzüne çarpt›. Çok büyük bir patlama oldu ve büyük bir toz bulutu olufltu. Ertesi gün, yeryüzü kapkaranl›kt›; Günefl görünmüyordu. Çünkü, atmosferi kaplayan toz bulutu buna engel oluyordu. Bu durum, tam üç y›l sürdü... Günefl ›fl›nlar› yeryüzüne ulaflamad›¤›ndan, birçok bitki öldü; baz› hayvanlar hiç yiyecek bulamad›lar. Bugüne kadar yaflam›fl en büyük canl›lar, yani dinozorlar da yeryüzünden silindi.. Dünya’n›n iklimindeki büyük de¤iflimleri anlatan, gerçek öyküler bunlar. Bu öyküler, iklimbilimcilerin çal›flmalar› sayesinde ortaya ç›kar›lm›fl. Dünyam›z›n iklimi, sürekli de¤iflim içinde. ‹klimbilimciler, iklim de¤iflikliklerini, iklimin canl›lar ve yaflam alanlar› üzerindeki

Bilim Çocuk

Foto¤raf: NASA/JPL - Caltech

iklimci

etkilerini incelerler. Hem dünyam›z›n geçmifl iklimlerini hem de günümüzdeki iklimleri anlamaya çal›fl›rlar. Bunlarla ilgili ipuçlar› toplarlar. ‹puçlar›n›n toplanmas›nda, uydularla yap›lan gözlemlerle hava durumu istasyonlar›nda yap›lan ölçümlerin yan› s›ra, çok çeflitli

1/10/08

3:48 PM

Page 23

Günümüzden 15.000 y›l önce Kuzey Yar›mküre’de, Amerika k›tas›n›n ve Avrupa’n›n büyük bölümünde yeryüzü buzlarla kapl›yd›. Hava, gerçekten de çok so¤uktu. Canl›lar›n birço¤u bu durumdan son derece olumsuz etkilenmiflti... Bu, buzul ça¤lar›n›n sonuncusuydu. Gezegenimizin geçmiflinde baflka buzul ça¤lar› da yaflanm›flt›. Bu son buzul ça¤›, günümüzden 10.000 y›l kadar önce sona erdi. Foto¤raf: NASA/JPL - Caltech

iklimci

16. yüzy›lda, Avrupa’da ve Amerika k›tas›n›n kuzeyinde, “Küçük Buzul Ça¤›” olarak adland›r›lan bir dönem bafllad›. Hava çok so¤uktu ve her yerde so¤uk rüzgârlar esiyordu. Birçok bitki so¤uk nedeniyle iyi geliflemiyordu. Tar›m ürünleri de öyle! K›tl›k oldu ve insan topluluklar›nda çeflitli sorunlar yaflanmaya bafllad›. Akarsularda ve deniz k›y›lar›nda buzlar görülüyordu. 1622 y›l›nda, ‹stanbul’da Haliç’te ve bo¤az›n güneyinde denizin üzeri buz tutmufltu. Küçük Buzul Ça¤›, 19. yüzy›l›n ortalar›na kadar sürdü. baflka yöntemlere de baflvururlar. Toplad›klar› verileri kullanarak, iklim de¤iflikliklerinin modellerini oluflturmaya çal›fl›rlar. Bu modeller, çok karmafl›k hesaplamalar yap›lmas›n› gerektirir. Bunun için “süper bilgisayar” ad› verilen çok güçlü bilgisayar sistemleri kullan›l›r. ‹klim

araflt›rmalar› sayesinde yaflad›¤›m›z dünyay› çok daha iyi anlayabiliyoruz. Yeni bir iklim de¤iflikli¤i mi gerçeklefliyor? S›cakl›klar art›yor mu? Kurakl›k m› yaflan›yor? Daha fazla sel görülecek mi? ‹flte, bu sorular› bir iklimbilimciye sorabilirsiniz! Bilim Çocuk

iklimci

1/10/08

3:48 PM

Page 24

Hava Balonlar›

Foto¤raf: Visual Türkiye

Balonlar› herkes sever. Buna, araflt›rmac›lar da dahil! Foto¤raftaki araflt›rmac›n›n elinde, iklim araflt›rmalar›nda kullan›lan bir hava balonu var. Balonun içinde, havadan çok daha hafif olan helyum gaz› bulunuyor. Bu balon atmosferde çok yükseklere kadar ç›kabiliyor. Balonun üzerinde s›cakl›k, bas›nç, yükseklik ve havadaki gazlar›n miktar›n› kaydeden çeflitli ayg›tlar bulunuyor.

Hava Durumu ‹stasyonlar›

Hava durumu istasyonlar›nda s›cakl›k, nem, rüzgâr›n h›z› ve ya¤›fl miktar› ölçümleri gibi ölçümler yap›l›r. Bu ölçümler, hava durumu tahminlerinin yan› s›ra, iklim araflt›rmalar›nda da kullan›l›r. Biliminsanlar›, bu verilerin kay›tlar›n› karfl›laflt›rarak da iklimleri incelerler. ‹klim, bir bölgede uzun zaman boyunca görülen hava koflullar›n›n ortalamas›d›r. Örne¤in, Ankara’da baz› k›fl günleri güneflli ve ›l›k geçebilir. Ancak, Ankara’da ortalamalara göre k›fllar so¤uk ve ya¤›fll›d›r. Çünkü, burada karasal iklim görülür.

Bilim Çocuk

Buzul Örnekleri

Dünyam›z›n geçmifl dönemlerdeki iklimlerin özelliklerini ortaya ç›karmaya çal›flan kimi araflt›rmac›larsa buzullar› inceliyorlar. Buzullar›n içinde, yüzlerce, hatta binlerce y›l önce hapsolmufl hava kabarc›klar› bulunuyor. ‹flte, bu hava kabarc›klar›, Dünya’n›n geçmifl dönemlerdeki atmosferi ve s›cakl›klar hakk›nda ipuçlar› sa¤l›yor. Ne kadar ilginç de¤il mi?

1/10/08

3:49 PM

Page 25

Foto¤raf: Visual Türkiye

Tortul Kayaçlar

Milyonlarca y›l boyunca tortullar›n üst üste tabakalar halinde y›¤›lmas›yla oluflan kayaçlarda geçmifl iklimlerine ›fl›k tutan pek çok ipucu bulunur. Örne¤in, bu tabakalar›n aras›nda bulunan fosilleflmifl tohumlar ve çiçektozlar›, Dünyam›z›n çeflitli dönemlerindeki bitki örtüsünü ve iklimini anlamam›za yard›mc› olur.

Foto¤raf: Visual Türkiye

iklimci

Bitkilerle Yap›lan Deneyler

Bu araflt›rmac›, havadaki kabondioksit miktar›n›n artmas›n›n, bitkilerin geliflimi üzerindeki etkilerini inceliyor. Havadaki karbondioksit miktar›ndaki art›fl›n, baz› bitkilerin erken tomurcuklanmas›na ve yapraklar›n› daha geç dökmesine neden oldu¤u görülmüfl. Gelecekteki iklim de¤iflimlerinin modelleri oluflturulurken, bu bilginin de dikkate al›nmas› gerekiyor.

A¤aç Halkalar›

Bir a¤ac›n kaç yafl›nda oldu¤unu nas›l anlars›n›z? Elbette ki, gövdesini oluflturan halkalar› sayarak. Bu halkalar›n her biri, bir yafl demektir. Çünkü a¤açlarda her y›l yeni bir kabuk oluflur. Ya¤›fllar›n bol oldu¤u y›llarda oluflan halkalar daha genifltir. Baz› bölgelerdeki a¤açlar gerçekten de çok yafll›d›r. Araflt›rmac›lar, belli bir bölgedeki a¤açlar›n halkalar›n›n inceleyerek, geçmifl dönemlerdeki ya¤›fl ve nem miktar› hakk›nda ipuçlar› edinirler. Asl› Zülal

http://www.unep.org/Themes/climatechange/ http://epa.gov/climatechange/kids/history.html

Bilim Çocuk

antarktika

1/11/08

8:14 PM

Page 26

Buras›, Antarktika. Dünyan›n en so¤uk, en kuru ve en rüzgârl› iklimine sahip k›tas›... Antarktika, yaz – k›fl kal›n bir buz örtüsüyle kapl›. Buz örtüsünün kal›nl›¤›, k›tan›n kimi yerlerinde birkaç bin metreyi buluyor! K›fl›n, Antarktika’y› çevreleyen denizlerde de çok kal›n buzlar olufluyor. Kimi zaman k›y›lardan büyük buz parçalar› kopuyor. Denizde yüzen bu büyük buz parçalar›na “buzda¤›” ad› verildi¤ini duymuflsunuzdur. Yaz›n, k›y›lardaki buzlar çözülüyor. Ancak, buzlar›n çözüldü¤ü alanlar, yine de k›tan›n ancak %1’ini oluflturuyor. K›sacas›, burada yaflam güçlüklerle dolu.

Bilim Çocuk

Antarktika’da, bu so¤uk ortama uyum sa¤lam›fl canl›lar yafl›yor. Foklar, balinalar ve penguenler gibi. K›tada yaln›zca birkaç bitki ve böcek türü var. Bir de, araflt›rmac›lar! Antarktika’da kal›c› yerleflim yerleri yok. Ancak, “istasyon” olarak adland›r›lan 100 kadar araflt›rma merkezi var. Bu araflt›rma merkezlerinde, çeflitli ülkelerden çok say›da araflt›rmac› çal›fl›yor. Araflt›rmac›lar›n üzerinde çal›flt›klar› konular›n hepsi de birbirinden ilginç. Bunlardan biri de, buzullardan al›nan buz örneklerinin incelenmesi.

antarktika

1/11/08

8:14 PM

Page 27

Araflt›rmac›lar, buz örtüsünde bir delik açarak, silindir biçimli, ince uzun buz örnekleri ç›kar›yorlar. Daha sonra bu örnekler laboratuvarda inceleniyor. Hatta baz›lar› daha sonra incelenmek üzere özel dondurucularda saklan›yor. Kimi örnekler, buz örtüsünün birkaç bin metre derinlikteki bölümlerinden al›n›yor. Bunun için çok özel araçlar kullan›l›yor. Antarktika’y› kaplayan buz örtüsü, günümüzden binlerce y›l önce oluflmaya bafllam›fl. Buz örtüsünün içine hapsolmufl hava baloncuklar›nda, geçmifl dönemlerdeki iklim ve hava olaylar›na iliflkin ipuçlar› gizli. Atmosferdeki gazlar, yanarda¤ patlamalar›ndan kaynaklanan küller, kum f›rt›nalar›yla tafl›nan tozlar, hatta radyoaktif maddeler gibi.

Örne¤in bu buz örne¤i, Antarktika’y› kaplayan buz örtüsünün 3233 metre derinlikteki bir bölümünden al›nm›fl. Buradaki buzlar, günümüzden yaklafl›k 900.000 y›l önce oluflmufl. Buzun içine hapsolmufl hava baloncuklar›nda da, bu dönemin atmosferinden örnekler bulunuyor. Asl› Zülal Kaynaklar http://www.discoveringantarctica.org.uk/ http://www.aad.gov.au/

Bilim Çocuk

1/12/08

10:07 AM

Page 28

› s a y n

Ay›lar

›n D ü

yaziayi

Foto¤raf: Visual Türkiye

Hey Bozay›! Neden K›fl Uykusunda De¤ilsin? fiu bozay› ne güzel oynuyor. Ama durun! Bu bozay›n›n d›flar›da ne ifli var? Onun flimdi ininde ve k›fl uykusunda olmas› gerekmiyor mu? Birçok hayvan, k›fl mevsiminin zor koflullar›ndan kendini korumak için k›fl uykusuna yat›yor. Çünkü k›fl›n hava so¤uk! Besin bulmak zor! Peki bozay› neden d›flar›da? Bozay›, tüm k›fl

Bilim Çocuk

boyunca uyumuyor. K›fl›n fliddetli geçmedi¤i zamanlarda arada s›rada uyanarak yiyecek ar›yor, sonra inine geri dönüyor ve uykuya devam ediyor. Üstelik, bozay›n›n uykusu tam bir k›fl uykusu de¤il, daha çok bir uyuflukluk hali. Bu uyuflukluk halinde bozay›n›n kalp at›fllar› ve soluk al›p veriflleri yavafll›yor.

yaziayi

1/12/08

10:07 AM

Page 29

Kutup ay›s›na bak›n. ‹ninden bafl›n› uzatm›fl! Kutup ay›s›, di¤er ay› türleri gibi do¤al ma¤aralar›, kaya oyuklar›n›, kayalar›n ya da a¤aç kütüklerinin alt›ndaki delikleri ya da topra¤a kazd›¤› odac›klar› in olarak kullanm›yor. O “buz ülkesi”nde yafl›yor. Bu nedenle inini çok sert kar›n içine, sa¤lam zemin üzerine kuruyor. Kar ya¤d›¤›nda inin girifli kapan›yor, bu da yal›t›m› sa¤l›yor. ‹nin tasar›m› basit! Girifl, afla¤› do¤ru e¤imli bir tünelle uyuma bölgesine ba¤lan›yor.

Bu e¤imli tünel sayesinde in hava al›yor. Bu arada bu, bir difli kutup ay›s›; çünkü yaln›zca difliler gebelik dönemlerini geçirmek üzere kendilerine in haz›rl›yorlar!

Foto¤raf: Visual Türkiye

Dev Panda! A¤ac›n Tepesinde Ne Yap›yorsun? Panda a¤ac›n tepesinde nas›l da duruyor! Pandalar çok iyi t›rman›c›lar. Hatta a¤aç dallar›n›n üzerinde uyuyorlar. Peki, neden a¤aç üzerinde bu kadar zaman geçiriyorlar? Bunun nedeni, pandalar›n neredeyse tek besinlerinin bambu olmas›. Bambunun gövdelerini, dallar›n›, yapraklar›n› ve yeni sürgünlerini yiyorlar. Hatta bu ifl için ön pençelerinde fazladan bir “parmak” daha var. Yani onlar›n alt› parma¤› bulunuyor! Bu sayede bambu dallar›n› daha iyi kavr›yorlar. Ne yaz›k ki, bu sevimli hayvanlar tehlike alt›nda. Bu nedenle koruma alt›nda yafl›yorlar.

Foto¤raf: Visual Türkiye

Kutup Ay›s›! Yuvan› Nereye Kuruyorsun?

yaziayi

1/12/08

10:07 AM

Page 30

Grönland

Kanada

ABD

Baflka Ay› Türleri de Var! Bozay›, kutup ay›s›, panda d›fl›nda 5 ay› türü daha var. Bunlar Amerikan siyah ay›s›, Asya siyah ay›s›, Malaya ay›s›, And ay›s› ve tembel ay›. Sözünü etti¤imiz ay› türlerinin nerede yaflad›klar›n› merak ediyorsan›z bu dünya haritas›na bak›n. Onlar›n yaflad›klar› yerleri bulmak için renkler size yol gösterecek!

Bozay› Bozay›yla ilgili en ilginç bilgilerden biri, bir at kadar h›zl› koflabilmesi! O kocaman hayvan›n bu kadar h›zl› kofltu¤una inanmak zor de¤il mi? Bozay›, k›fl uykusuna yat›yor.

Bilim Çocuk

Kutup ay›s› Kutup ay›lar›n›n kürkleri beyaz olarak bilinse de, gerçekte kürklerini oluflturan k›llar saydam ve derileri siyah! K›llar›, görünen ›fl›¤› yans›tt›¤› için kürkleri beyaz-krem rengi alg›lan›yor. Kutup ay›lar›, k›fl uykusuna yatm›yor. Ancak, difliler gebelikleri döneminde k›fl uykusuna yat›yor.

Güney Amerika

Panda Kulaklar›n› ve gözlerini çevreleyen bölümün siyahl›¤› d›fl›nda beyaz k›llarla kapl› yüzü, siyah beyaz kürküyle dünyan›n en kolay ay›rd edilebilen hayvanlar›ndan biri dev panda. Peki, pandalar k›fl uykusuna yat›yor m›? Hay›rrrrrrrrrrrrr!

Amerikan siyah ay›s› Amerikan siyah ay›s›, bozay›dan daha küçük bir tür. Burnu kahverengi, kürküyse siyah olan bu ay›n›n bozay›dan bir baflka fark›, s›rt›nda bir ç›k›nt› olmamas›. K›fl uykusuna yat›yor mu? Evettttttttttttt!

1/12/08

10:07 AM

Page 31

Rusya

Çin Japonya

Hindistan

Sumatra

Asya siyah ay›s› Asya siyah ay›s›n›n gö¤sünde beyaz k›llardan oluflan, hilale benzeyen, belirgin bir yama bulunuyor. Bu nedenle "ay ay›s›" olarak da adland›r›l›yor. Baz› Asya siyah ay›lar› k›fl uykusuna yat›yor, baz›lar› yatm›yor. Bu, yaflam alan› ve iklime göre de¤ifliyor.

Malaya ay›s› Malaya ay›s›, köpe¤e benzeyen görünüflüyle en küçük ay› türü. Gö¤sündeki aç›k renkli k›llar nedeniyle "günefl ay›s›" olarak da adland›r›l›yor. Malaya ay›s› k›fl uykusuna yatm›yor.

And ay›s› Gözlerinin çevresindeki aç›k renk k›llar etkileyici bir görünüm oluflturuyor; hatta, And ay›s› bu nedenle "gözlüklü ay›" olarak da an›l›yor. And ay›s›, Güney Amerika'da yaflayan tek ay› türü. And ay›lar› s›cak iklimde yaflad›klar›ndan k›fl uykusuna yatm›yor.

Foto¤raf: Visual Türkiye

yaziayi

Tembel ay› Tembel ay›n›n gö¤sünde aç›k renkli k›llardan oluflan, "U" fleklinde, belirgin bir yama bulunuyor. Üst, ön difllerinden ikisi yok. Bu özelli¤i sayesinde termit ve di¤er böcekleri kolayca yiyor. S›cak iklimde yaflayan tembel ay›n›n k›fl uykusuna yatmad›¤›n› tahmin edebilirsiniz.

Bilim Çocuk

isirmisir

1/12/08

2:48 AM

Page 32

Çok s›cakt› day anama d›m p atlad b k o u n c c uktum, ›m, B on çiçe k g ibi ¤ e i k d l niflasta u aç m a P d›r t›m ben , im Tüm dünyada çok a sevi sl› m, lir tad Bilin bakal›m ›m. nedi r b enim ad› m?

Patlam›fl m›s›r, tüm dünyada çok sevilen bir yiyecek. Bunun nedeni yaln›zca lezzeti de¤il, ayn› zamanda sa¤l›kl› bir besin olmas›.

Patlam›fl M›s›r Çok Eski Zamanlardan Beri Var

1 .Amerika k›tas›na ilk ayak bast›¤›nda Kristof Kolomb’in dikkatini çeken fleylerden biri, Amerikal› yerlilerin kulland›klar›, patlam›fl m›s›rdan yap›lm›fl tak›lar olmufl. Yerliler, patlam›fl m›s›rdan içecek ya da çorba da yap›yorlarm›fl. Ancak m›s›r patlatma yöntemleri biraz farkl›ym›fl. M›s›r tanelerini ya¤lay›p bir çubu¤a geçiriyorlarm›fl. Sonra da çubu¤u atefle tutuyorlarm›fl. Patlam›fl m›s›r› da çubu¤un üzerinden ›s›rarak yiyorlarm›fl. Patlam›fl m›s›r, Amerika’ya yerleflen Avrupal›larca da sevilmifl. Onlar patlam›fl m›s›rlar› tak› olarak

Bilim Çocuk

kullanmam›fllar. Ancak zaman içinde patlam›fl m›s›r sabah kahvalt›lar›n›n en sevilen yiyece¤i haline gelmifl. Bugün kahvalt›larda yenen m›s›r gevre¤i de o zamanlar›n patlam›fl m›s›rl› kahvalt›lar›ndan sonra ortaya ç›km›fl.

Sinema Salonlar›n›n Vazgeçilmezi Patlam›fl m›s›r 1800’lü y›llar›n sonunda sinemaseverlerle buluflmufl. O zamana kadar patlam›fl m›s›r sokaklarda sat›l›yormufl. Daha sonra sat›c›lar patlam›fl m›s›r tezgâhlar›n› sinema salonlar›n›n önüne kurmaya bafllam›fllar. Bafllang›çta sinema salonlar›n›n sahipleri bu durumdan hiç memnun olmam›fl. Sat›c›lar›n, müflterileri sinema salonlar›ndan uzaklaflt›raca¤›n› düflünmüfller.

isirmisir

1/12/08

2:48 AM

Page 33

M›s›r en iyi 200-240°C’de patlar. havayla doldurulmas› gibi. Böylece içeride bir bas›nç oluflur. Oluflan bu bas›nç, m›s›r tanesinin patlamas›na neden olur. ‹ç k›s›mdaki niflasta d›fla do¤ru aç›larak yaklafl›k 40 kat› kadar büyür ve beyaz, köpü¤e benzer görünümünü al›r. M›s›r taneleri çok kuruysa patlamaz. M›s›r tanelerinin çok kurumamalar› için kavanozda saklanmalar› gerekir. Ancak durum hiç de öyle olmam›fl. ‹nsanlar patlam›fl m›s›rlar›n› al›p f›lmleri izlemeye devam etmifller. Zamanla patlam›fl m›s›r sinema salonlar›n›n içinde de sat›lmaya bafllanm›fl.

Patlam›fl M›s›r›n S›rr› M›s›r tanelerinin patlamas›na neyin neden oldu¤unu biliyor musunuz? M›s›r tanesi gerçekte m›s›r bitkisinin tohumu. Her tohum gibi içinde “embriyo” var. Tohum çimlendi¤inde bu embriyodan yeni bir m›s›r bitkisi geliflir. Embriyonun çevresinde bolca niflasta içeren bir besin deposu vard›r. Besin deposunda niflastayla birlikte bir miktar su da bulunur. Tohumun d›fl› sert bir kabukla çevrilidir. M›s›r tanesi ›s›nd›kça içindeki su buharlaflmaya ve genleflmeye bafllar. T›pk› bir balonun Peru’da tarihöncesi dönemden kalma m›s›r taneleri bulunmufl. Bu m›s›r taneleri o kadar iyi korunmufl ki bugün bile patlayabilmifller.

Patlam›fl M›s›rl› Bilim Kendinizi dev bir patlam›fl m›s›rdan dev bir lokma al›rken hayal ettiniz mi hiç? Öyleyse, s›k› durun! Biliminsanlar› patlam›fl m›s›rlar›n boyutunu iki kat›na ç›karman›n yolunu bulmufllar. M›s›r tanesinin içerdi¤i suyun ›s›narak buharlaflt›¤›n› ve bunun da patlamaya neden oldu¤unu daha önce belirtmifltik. Patlama s›ras›nda m›s›r tanesinin içindeki niflasta d›fla do¤ru ç›kar ve büyümeye bafllar. Büyüme, d›flar›daki hava bas›nc› engel olana kadar devam eder. D›flar›daki hava bas›nc› düflükse büyüme daha fazla olur. ‹flte, biliminsanlar› da bu bilgiden hareketle bir deney tasarlam›fllar. Önce, m›s›r patlatma makinesine bir elektrik süpürgesi hortumu ba¤lam›fllar. Sonra makineyi çal›flt›r›p m›s›r tanelerini patlatmaya bafllam›fllar. Patlayan m›s›r tanelerinden niflasta d›flar› ç›kmaya bafllay›nca elektrik süpürgesinin hortumuyla içerideki havay› çekmifller. Böylece m›s›r tanelerinin beyaz k›s›mlar› daha çok genifllemifl. Peki sonuç? Elbette dev patlam›fl m›s›rlar! B a n u B i n b a fl a r a n T ü y s ü z o ¤ l u

Kaynaklar http://www.factmonster.com/spot/popcorn1.html http://www.popcorn.org

Bilim Çocuk

isirmisir

1/12/08

2:48 AM

Page 34

Patlam›fl M›s›rdan “M›s›r Bitkisi” Yapal›m

Patlam›fl m›s›rla birçok sanat etkinli¤i yapabilirsiniz. ‹flte bunlardan ikisi!

Patlam›fl m›s›rdan “m›s›r bitkisi” yapmak da nas›l bir fleymifl diye düflünebilirsiniz. Bir an önce malzemelerinizi haz›rlay›n ve ifle giriflin. Önce kendinize uygun bir alan belirleyin ve bu alana, üzerinde çal›flabilece¤iniz bir örtü serin.

Malzemeler Patlam›fl m›s›rla yapt›¤›n›z çal›flmalar›n foto¤raflar›n› çekip bize göndermeyi unutmay›n! Adres: TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi Patlam›fl M›s›r Etkinli¤i Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere

Bilim Çocuk

06100 Ankara

Patlam›fl m›s›r Beyaz karton Boya kalemleri Makas Yap›flt›r›c›

isirmisir

1/12/08

2:48 AM

Page 35

Haydi Bafllayal›m

1. Öncelikle bir m›s›r bitkisi resmi yap›n

ve boyay›n. Gerçe¤e uygun renkler kullanabilece¤iniz gibi çok farkl› renkler de deneyebilirsiniz. Sar› yerine mor bir koçan ya da yeflil yerine k›rm›z› yaprakl› bir m›s›r bitkisi ilginç olmaz m›?

Boyad›¤›n›z m›s›r bitkilerini kesin. Bitkinin koçan k›sm›na yap›flt›r›c› sürün ve üzerini patlam›fl m›s›rlarla kaplay›n. Bu ifllem için patlamam›fl m›s›r taneleri de kullanabilirsiniz.

“M›s›r Adam”lar! Patlam›fl m›s›rlar›n›z›, “m›s›r adam”lara dönüfltürebilirsiniz. Biçimini be¤endiklerinizi seçin ve üzerlerine de¤iflik yüzler çizin. Biz sizin için birkaç tane çizdik...

Bitkinin sap›n› da renklendirmeyi unutmay›n. ‹ster boyayarak, ister kartondan fleritler kesip bunlar› yap›flt›rarak, ya da düfl gücünüzü kullan›p istedi¤iniz malzemeden sap haz›rlayabilirsiniz.

B a n u B i n b a fl a r a n T ü y s ü z o ¤ l u Kaynaklar http://crafts.kaboose.com/corn-collage.html

Çizimler: P›nar Büyükgüral

Bilim Çocuk

footggrafmakinesison

1/11/08

3:01 PM

Page 22

Bilgisayar Nas›l Çal›fl›r? Bilgisayar›m›z›n ekran›, içinde ne görmek istersek bir anda onunla doluverir. Bir serüven oyunu, resim çizme yaz›l›m›, bir matematik ödevi ya da bir co¤rafya haritas› gibi. K›sacas› bilgisayarlar› kullanarak hem e¤lenir hem ö¤renir hem de iflimizi yapabiliriz. Peki bu ola¤anüstü makinelerin nas›l çal›flt›¤›n› merak ediyor musunuz? Bilgisayarlar verileri depolar ve komut verildi¤inde bu verileri iflleyebilirler. Bilgisayarlar›n nas›l çal›flt›¤›n› anlamak için iki kavram› bilmemiz gerekir: donan›m ve yaz›l›m. Donan›m bilgisayarlar›n çal›flmas›n› sa¤layan elektronik bileflenlerdir. Yaz›l›mlar da verilerin bilgisayara aktar›lmas›n› ya da ifllenmesini sa¤layan özel komutlard›r. Oynad›¤›m›z bilgisayar oyunlar›, yaz› yazmam›z ya da hesap yapmam›z, elektronik posta gönderebilmemiz, hep bu yaz›l›mlar sayesinde gerçekleflir.

Bilim Çocuk

footggrafmakinesison

1/11/08

3:01 PM

Page 23

Tipik Bir Ev Bilgisayar›n›n Bileflenleri Mikroiflflllemci Bilgisayar›n beynidir. Tek bir silisyum yonga içine yerleflflttirilmifl milyonlarca transistör sayesinde veriyi h›zla iflflller ve komutlar›n yerine getirilmesini sa¤lar. Bunu yaparken çok ›s›nd›¤› için serinlemesini sa¤layan bir de pervanesi bulunur. Bilgisayar çal›flfl››rken duyulan u¤ultu, iflfltte bu pervanenin sesidir.

Bellek

Mikroiflflllemci, çal›flfl››rken kullanaca¤› verileri geçici olarak bir yerde depolar. Bilgisayar›n deposu bellektir.

Ekran kart›

Bilgisayarlar, verileri say›sal olarak depolar ve iflflllerler. Bu verileri alarak görebilece¤imiz biçime dönüflflttürense ekran kart›d›r. Yani ekranda gördü¤ümüz rengârenk dünyay› ona borçluyuz.

Ana kart Donan›mlar aras›nda iletiflfliim sa¤layan bir elektronik devre kart›d›r. Bilgisayar›n en önemli bileflfleenidir ve tüm di¤er bileflfleenler onunla ba¤lant›l›d›r. Bunun için üzerinde farkl› boyutlarda “yuvalar” bulunur.

Disk okuyucu/yaz›c› CD, DVD gibi veri diskleri, üzerlerinde bir filme, müzik albümüne ya da yaz›l›mlara ait veri bloklar› içerirler. Disk okuyucu, lazer ›flfl››n› göndererek bu bloklar› okur. Yaz›c› özelli¤ine sahip okuyucular kullanarak, bofl disklere kendi dosyalar›m›z› da kaydedebiliriz.

Güç kayna¤›

Donan›mlar›n çal›flflm mas› için gereken elektrik gerilimini düzenler ve kablolar arac›l›¤›yla bilgisayar içinde uygun yerlere da¤›t›r. Unutmay›n, bilgisayarlar elektrikle çal›flfl››r ve elektrikli bileflfleenlere dokunmak çok ama çok tehlikelidir!

Sabit disk Veri depolamada kullan›lan manyetik bir kay›t ayg›t›d›r. Bilgisayar›n iflfllletim sistemi, kulland›¤›m›z yaz›l›mlar, yaz› ve foto¤raf gibi belgeler sabit diske kaydedilir. Kapasitesi ne kadar yüksekse içine o kadar çok veri alabilir.

Kasa Elektrik ve elektronik donan›m› içeren; ba¤lant› birimlerine ekran, fare, klavye, hoparlör gibi ayg›tlar›n eklenmesine olanak veren koruyucu yap›d›r. Yaz› ve Çizimler: Bilgin Ersözlü

Bilim Çocuk

038-39 e-posta

1/10/08

1:50 PM

Page 2

Elektronik posta, yani e-posta, günümüzün en önemli yaz›l› haberleflme arac›. E-posta sayesinde, yaz›l› mesajlar›m›z› dünyan›n neresinde olursa olsun istedi¤imiz kifliye an›nda ulaflt›rabiliyoruz. Peki, gönderdi¤imiz e-posta mesajlar›n›n nas›l olup da, saniyeler içinde dünyan›n öbür ucuna gidebildi¤ini merak ettiniz mi?

E-postan›n Yolculu¤u

Bundan yaklafl›k 20 y›l önce yaz›l› olarak haberleflmek için a¤›rl›kl› olarak mektuplafl›yorduk. Bu yolla mektuplar›n yerine varmas› günler, bazen haftalar sürüyordu. Hatta uzaktaki tan›d›klar›m›za mektuplar›n aylar sonra ulaflt›¤› bile oluyordu. Ancak 1990’l› y›llar›n sonunda mektup, yerini e-postaya (elektronik posta) b›rakmaya bafllad›. Bugünse haberleflmek için ço¤unlukla e-posta kullan›yoruz. ‹nternet sayesinde yayg›nlaflan e-posta, yaz›l› haberleflmenin çok daha h›zl› ve kolay gerçekleflmesini sa¤l›yor. Üstelik bugun epostayla yaln›zca yaz›l› mesajlar› de¤il, foto¤raf ya da ses kay›tlar› gibi farkl› dosyalar› da gönderebiliyoruz. E-posta sayesinde mesajlar›m›z› sevdiklerimize, arkadafllar›m›za ulaflt›rmak için haftalarca beklemek zorunda kalm›yoruz. Tam tersine, mesajlar›m›z› “tek t›k”la an›nda sevdiklerimize ulaflt›rabiliyoruz. Üstelik gönderdi¤imiz kiflinin dünyan›n neresinde oldu¤u da hiç fark etmiyor. Peki nas›l oluyor da mesajlar›m›z, saniyeler içinde dünyan›n çok farkl› yerlerine ulaflabiliyor? aretinin sa¤›ndaki Sunucu, “@” iflfla k›sma bakarak mesaj› alacak sunucunun adresini ö¤renir.

Bir e-posta mesaj› yaz›l›r.

Bu mesaj ilk olarak göndericinin e-posta sunucusuna iletilir.

Bilim Çocuk

Göndericinin sunucusu mesaj› alacak sunucuyla ba¤lant› kurarak mesaj› iletir.

038-39 e-posta

1/10/08

1:50 PM

Page 3

“Postac›” Bilgisayarlar Mesajlar›m›z›n saniyeler içinde dünyan›n çok farkl› yerlerine ulaflabilmesi ‹nternet üzerinde yer alan e-posta “sunucu”lar› sayesinde gerçeklefliyor. Eposta “sunucusu”, e-posta al›p göndermekle u¤raflan bilgisayarlar›n genel ad›. E-posta sunucular›n› semtinizdeki büyük bir postaneye benzetebilirsiniz. Ancak unutmay›n, bu postane asl›nda bir bilgisayar! E-posta hesab›n›z› da, t›pk› bu postanede sizin için ayr›lm›fl bir posta kutusu gibi düflünebilirsiniz. E-posta al›p gönderebilmek için, öncelikle bir e-posta sunucusundan kendinize bir e-posta adresi alman›z gerekir. Bu ifllemin ard›ndan e-posta sunucusu, size seçti¤iniz kullan›c› ad›yla bafllayan bir adres verir. levent@bilimcocuk.com gibi. @ iflareti bir çeflit ay›raç gibi görev yapar. ‹flaretin sa¤›nda kalan k›s›m, sizin ‹nternet

üzerindeki e-posta sunucusu adresinizdir. Bunu, mahallenizdeki postanenin adresiymifl gibi düflünebilirsiniz. Solundaki k›s›msa sizin e-posta adresinizdir. Yani postanede sizin için ayr›lm›fl posta kutusunu gösterir. E-postalar›n iletilmesini sa¤layan posta sunucular›, çok yüksek h›zda haberleflirler. Bunun nedeni, bu haberleflmenin özel kablolar›n içinden giden ›fl›k ›fl›nlar›yla gerçekleflmesi. Bu sayede mesaj, göndericiden al›c›ya çok h›zl› biçimde, neredeyse an›nda ulafl››yor. L e v e n t D a fl k › r a n Çizimler: Bengi Gençer

Mesaj› alan sunucu, “@” iflfla aretinin solunda kalan kullan›c› ad›n› kontrol eder. Sunucuda böyle bir kullan›c› ad› tan›ml›ysa, mesaj› kullan›c›n›n posta kutusuna yerleflflttirir. Böyle bir kullan›c› ad› yoksa, mesaj› “Adres bulunamad›” flfleeklinde bir hata mesaj›yla birlikte geri yollar. Al›c› e-posta hesaplar›n› kontrol etti¤inde, posta kutusunda bekleyen mesaj, sunucudan kendisine iletilir.

Bilim Çocuk

isaretinoyku

1/10/08

1:45 PM

Page 2

“@” simgesi günümüzde elektronik posta (e-posta) adreslerimizin ayr›lmaz bir parças›! Bu iflaretin geçmiflte matematikte kullan›lan bir ölçü biriminin simgesi oldu¤unu biliyor muydunuz? Günümüzde art›k pek çok kiflinin t›pk› ev adresi ya da telefon numaras› gibi özel bir elektronik posta (e-posta) adresi var. Bu e-posta adresi sayesinde ‹nternet üzerinden birbirimizle yaz›flabilir, haberleflebiliriz. Gelelim e-posta adreslerindeki @ iflaretinin ne ifle yarad›¤›na... Bu iflaret, elektronik posta adresini ikiye ay›r›r. Adresin ilk k›sm› kifliye

Bilim Çocuk

ait posta kutusunu, sonraki k›sm›ysa servis sa¤lay›c›n›n ad›n› gösterir. Elektronik posta adreslerinde “@” iflaretini ilk kez Ray Tomlison ad›nda bir bilgisayar mühendisi 1977 y›l›nda kullanm›fl. Tomlison’un amac›, kar›fl›kl›klar› önlemek için, klavyede bulunan, ancak kimsenin ad›nda bulunmayan bir iflareti kullanmakm›fl.

isaretinoyku

1/10/08

1:45 PM

Page 3

@ iflaretinin klavyelerde yerini almas›ysa daha eski zamanlara dayan›yor. Bu iflaret, ilk olarak 1885’te daktilo klavyelerinde kullan›lmaya bafllanm›fl. Ard›ndan da günümüz bilgisayarlar›n›n klavyelerindeki yerini alm›fl. ‹ngilizcede @ iflaretinin karfl›l›¤› olarak “at” sözcü¤ü kullan›l›r. Bu sözcük, “-de”, “-da” anlam›na gelir. Bir baflka deyiflle @ iflareti, o kiflinin o adreste bulundu¤unu gösterir. Türkçe’deyse @ iflaretinin Türk Dil Kurumu taraf›ndan belirlenen karfl›l›¤› “kuyruklu a”d›r. @ iflaretinin kökenine iliflkin kesin bir bilgi yok. Ancak “@” iflaretiyle ilgili en eski yaz›l› belge, Floransal› bir tüccar›n 1536’da yazd›¤› bir mektup. Bu mektupta, “@” iflareti, “amphora (amfora)” sözcü¤ünün k›saltmas› olarak kullan›lm›fl. Eski

zamanlarda, özellikle Akdeniz’de tah›l, baharat ve flarap tafl›mada kullan›lan küplere “amfora” denir. Amfora sözcü¤ünün bir karfl›l›¤› da, “arroba” sözcü¤ü. Arroba, bir amforan›n alabilece¤i a¤›rl›k miktar›n› gösteren bir ölçü birimi. “Arroba”, ayn› zamanda “amfora” sözcü¤ünün ‹spanyolca ve Portekizce’deki karfl›l›¤›. ‹flin ilginç yan›, bugün ‹spanya ve Portekiz’de “@” iflareti “arroba” olarak adland›r›l›yor. Tahminler, "@" iflaretinin, sat›lan mallar›n fiyatlar›n› belirtmek için kullan›ld›¤›n› gösteriyor. Örne¤in, tanesi 8 YTL’den 10 portakal al›nabildi¤ini göstermek üzere “10 portakal @ 8 YTL” fleklinde yaz›l›rm›fl. Meltem Ceylan Alibeyo¤lu

mceylan@darussafaka.k12.tr

Çizimler: Bengi Gençer Kaynaklar http://www.thestandard.com/article/0,1902,24139,00.html http://www.alteich.com/tidbits/t051401.htm http://answers.google.com/answers/threadview?id=89484

@ iflareti ad›n› günlük yaflamdaki sözcüklerden al›yor. ‹flte baz› dillerde @ iflaretine verilen adlar!

Dil

Ad›

Anlam›

Flamanca

apestaart

maymun kuyru¤u

Danca

snabel

fil hortumu

Fince

kissanhnta

kedi kuyru¤u

Almanca

klammeraffe as›l› maymun

Macarca

kukac

Korece

dalphaengi salyangoz

kurtçuk

Bilim Çocuk

dogadaaral07

1/9/08

10:47 AM

Page 44

dogada g bu ay Kuzeyde K›fl Sert Geçince!..

Foto¤raf: Alper Akyüz

K›fl›n çok so¤uk havalarda ço¤u kimse evinde oturmak ister. Kufl gözlemcileri d›fl›nda! Özellikle kuzey ülkelerinden gelen so¤uk hava haberleri kufl gözlemcilerini heyecanland›r›r. Çünkü bu ülkelerde hava koflullar›n›n sertleflmesi baz› kufl türlerinin güneye, ülkemize do¤ru gelmesi anlam›na gelir. Bu da normal koflullarda Türkiye'de göremeyece¤imiz kufl türlerini görebilmemiz demektir.

K›fl mevsiminde kufl gözlemek için en uygun yerlerin bafl›nda sulakalanlar gelir. Sulakalanlarda bazen binlerce ördek, kaz ve k›y›kuflunu görebilirsiniz. Bu nedenle kufl gözlemcileri kuzeyden gelen so¤uk hava haberlerini duyduklar›nda genellikle sulakalanlara giderler. Bu sayede ender bulunan birçok kufl türünü görebilirler. ‹flte bu türlerden baz›lar›!

Kumkufllar›

Bilim Çocuk

dogadaaral07

1/9/08

10:47 AM

Page 45

Sibirya kaz›

Dalg›ç türlerinin en küçüklerinden biridir. K›z›l renkli gerdan› k›fl›n bey aza dönüflür. En belirgin özelli¤i ince gagas›d›r. Di¤er dalg›ç türlerinin gagas› genellikle çok daha kal›n olur.

Foto¤raf: BSPB/Birdlife

Kulakl› bata¤an

Kulakl› bata¤an genellikle ‹ngiltere ve ‹skandinav ülkelerinde görülür. K›fl›n siyah ve beyaz renkliyken yaz›n k›z›l ve siyah renklere bürünür. Yaz›n turuncu tüyleri ortaya ç›kar. En belirgin özelli¤i k›rm›z› gözleridir.

Foto¤raf: Tomazs Kulakowski

Yar› y›l tatili sulakalanlarda kufl gözlemi yapmak için harika bir f›rsat! Küçük ku¤u

ku¤u türünden Türkiye'de görülen üç türüne göre çok biridir. Di¤er iki ku¤u rülür. Bunun ender olarak ve k›fl›n gö daha kuzeydeki nedeni, yaflam alan›n›n ülkeler olmas›.

Foto¤raf: Alper Akyüz

K›z›lgerdanl› dalg›ç

Broek Foto¤raf: Ben Van Den

Foto¤raf: Pascal Aleixandre

En güzel kazlardan birid ir. Türkiye'de birçok kufl gözlemcisinin görm eyi en çok istedi¤i kufl türlerindendir. Yana¤› nda ve gö¤sünde göz al›c› k›rm›z› tüyler bulu nur. Bulgaristan ve Romanya'da say›lar› bi nlercedir.

Ak pelikan

r anda karfl›n›za Hiç beklemedi¤iniz bi likan ç›kabilir. aniden kocaman bir pe ›zdan geçti. Bu pelikan çok yak›n›m Burcu Meltem Ar›k burcu.arik@gmail.com Kaynaklar Türkiye ve Ortado¤unun Kufllar›, Collins

Bilim Çocuk

044-45 gozlemaralik07

1/10/08

5:41 PM

Page 48

gozlem g e gozle em m defterinizden d de deft def fterinizden terinizden "Kar ya¤d›, yolda yürümek herkes için zorlaflt›. ‹nsanlar, so¤uktan buz tutan yollarda nas›l yürüyorlar? Gözlemlerinizi bekliyoruz.

flum Minik Ku

Suda Yüzen Ördekler

rak ordu? Me ›y ›n ›s ›l s a um n im. Minik kufl umu izled fl u k n ü g k bir klam›fl, te a s ettim ve › ›n fl a b , abartm›fl e Tüylerini k u. Annem rd o y ru u ›n› rinde d yle ›s›nd›¤ ö ayak üze b n r› la fl u Annem, k sta sordum. flumun ha u K . ›m d ›r bu ok flafl mak için ›n söyledi. Ç Is . m tü fl düflünmü dim. oldu¤unu ince sevin n re ¤ ö › yapt›¤›n eldi. hareketi r akl›ma g la fl u k i k a ar›d göç Bir an d›fl k ülkelere a ›c s n r› la az› kufl Ancak b lar›n› korunduk n ta k u ¤ edip so d›m. imi hat›rla i¤ d le m le göz A y fl e n u r

Mediha

Bilim Çocuk

Köseo¤l

Hayvanat Bahçesi’nde gezerken gölette yüzen ördekler dikkatimi çekti. Ben üzerimde bir sürü giysiyle çok üflürken onlar buz gibi suda nas›l yüzebiliyorlard›? Ablama sordum ve ö¤rendim. Ördeklerin tüylerinin üzerinde ya¤ damlac›klar› bulunuyordu. Bu sayede tüylerinin su tutmad›¤›n› gözlemledim. Böylece hem tüyleri su tutmuyordu hem de so¤uktan etkilenmiyorlard›. Gizem Ayd›n

Atatürk ‹ÖO / 6-D / Y›ld›r›m / Bursa

/ ‹zmir / Bornova ‹ÖO / 4-A y be ut m Mah

Adres: TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi Gözlem Defterinizden Köflesi Atatürk Bulvar›/No: 221/06100/Kavakl›dere/Ankara

044-45 gozlemaralik07

1/10/08

5:41 PM

Page 49

Bahçemizdeki Hayvanlar

Kufllar ve Böcekler

Biz ailece hayvanlar› çok seviyoruz. Bahçemizde köpe¤imiz ve güvercinlerimiz var. Evimizde de akvaryumumuz var. Köpe¤imizin ve güvercinlerimizin so¤uktan nas›l korunduklar›n› gözlemledim ve sonra araflt›rma yapt›m. ‹kisinin de vücutlar›n› kaplayan tüyleri sayesinde

So¤uktan Nas›l

so¤ukta korunduklar›n› düflündüm. Araflt›rma yap›nca da bu düflüncemin do¤ru oldu¤unu ö¤rendim, sevindim. Tüylerin görevinin vücut s›cakl›¤›n› korumak oldu¤unu okudum. ‹ s m a i l Ö m ü r A fl › k

Y.E.‹. ‹ÖO / 4-C / Band›rma / Bal›kesir

an dim Dum e K ›m n i¤i a C n en sevd

n’› im Duma en d e k ik ic ir B sonra hem e v k e m e ma y fleyler, ma orum. çok seviy u n O . k a du¤unu uyum as›l korun n n ta k u so¤ aya Duman’›n lem yapm z ö g in iç k ok ö¤renme rnunun ç u b le ik ll e . Öz atisiyle koyuldum edenle p n u b e v ü . üflüdü¤ün zlemledim ö g › ›n ›¤ tt kapa örtü burnunu tutan bir k a ›c s u n ›nda o . Ayr›ca alt ›n› gördüm ›¤ d a m a y uyu olmadan lio¤lu nem Ben

fi e b ‹zmir Bornova / O / 3-D / ‹Ö i av Su Ali

Korunuyor Dersiniz? Ay›lar›n k›fl›n so¤uktan korunmak için k›fl uykusuna yatt›klar›n›, yaz›n depolad›klar› enerjiyi kulland›klar›n› okumufltum. Peki, kufllar ve böcekler ne yap›yorlar? Kufllar›n k›fl olunca s›cak ülkelere göç ettiklerini gözlemledim. Böylece, aç kalm›yorlar ve üflümüyorlar. Yaz›n s›cak oldu¤u zaman her yerde karfl›laflabilece¤imiz böceklerin k›fl›n hava so¤uk oldu¤unda ortadan kaybolduklar›n› gözlemledim. K›fl›n so¤u¤undan, toprakta yapt›klar› yuvalarda saklanarak korunduklar›n› ö¤rendim. Selen Yavuz

Mehmetçik ‹ÖO / 7-A / Merzifon / Amasya

Hayvanlar Neden Üflümez? Baz› hayvanlar›n kürkleri sayesinde so¤uktan korunduklar›n› biliyordum. Acaba evimizde besledi¤imiz su kaplumba¤am so¤uktan nas›l korunuyordu? Ancak, su kaplumba¤am›n sürekli uyuyor olmas› dikkatimi çekti. A¤abeyimle araflt›rma yapt›k. Baz› kaplumba¤alar›n, kurba¤alar›n, ay›lar›n k›fl uykusuna yatt›klar›n› ve böylece so¤uktan korunduklar›n› ö¤rendim. Herhalde benim kaplumba¤am da k›fl uykusuna yatm›flt›. ‹lgi Sakkall›

Aydo¤du ‹ÖO / 2-A / Karfl›yaka / ‹zmir

Bilim Çocuk

046-47 bulusatolye

1/10/08

6:15 PM

Page 1

“Mutlu Bilimciler”in toplant›s›nda anlaflmazl›k ç›kt›! Üstelik bu, dört arkadafl›n kurdu¤u bilim toplulu¤unun ilk toplant›s›yd›. Ayfle, her toplant›da bir kiflinin deney yapmas›n› önerdi. Hakan, bu öneriyi olanaks›z buldu. “Zaten bir saat zaman›m›z var. Bir deneyin sonucunu görmek için bazen saatlerce, günlerce, haftalarca beklemek gerekebilir. Deney yaparsak, toplant› zaman›m›z›n tamam› bununla geçer. Oysa biz araflt›rma yapal›m. iklim de¤iflikli¤inin, depremlerin nas›l olufltu¤unu araflt›ral›m.” dedi. Mert, anlaflmazl›¤› çözmek için “Sonucunu k›sa sürede, örne¤in bir dakikada görebilece¤imiz deneyler yapal›m.” diye önerdi. Atilla, “Bir dakikada deney yap›labilir mi?” diye sordu. Biz de ayn› soruyu size soruyoruz. Bir dakikada hangi deneyler yap›labilir? Söyleyin bakal›m!

Bir dakikada deney yapabilir misiniz? 46

Bilim Çocuk

Çizim: Yi¤it Özgür

046-47 bulusatolye

1/10/08

6:15 PM

Page 2

neden › r la n a s in im Bil ? deney yapar Biliminsanlar› çevrelerinde neler olup bitti¤ini merak ederler ve sorular sorarlar. Su, neden bulundu¤u kab›n fleklini al›r? Su, neden kab›n üst k›sm›nda de¤il, alt k›sm›nda durur. Bunlar, biliminsanlar›n›n bitmek bilmeyen sorular›ndan birkaç›d›r! Ard›ndan sorulara yan›tlar aramaya bafllarlar. Bunun için araflt›rma

sorunun olas› yan›t›n› söylerler. Buna “varsay›mda bulunmak” denir ve bu varsay›m›n do¤ru olup olmad›¤›n› anlamak için deneyler yaparlar. Biliminsanlar› da deneyler yaparak evreni anlamaya çal›fl›rlar. Bilimin en güzel yanlar›nda biri de budur. Böylece suyun bir s›v› oldu¤unu fark eder, suyu kab›n alt k›sm›nda tutun kütleçekim kuvvetini ve daha birçok fleyi keflfederiz.

yaparlar. Sonra Tu¤ba Can

Havuza düflen düdü¤ü sudan ç›karman›n bir yolunu bulanlar Kas›m say›m›zda havuza düflen düdü¤ü kurtarma operasyonu bafllatm›flt›k. Sizden bununla ilgili harika çözüm önerileri geldi. Muharrem, bir olta haz›rlam›fl. Oltas›na, düdü¤ü su alt›nda görebilmek için kamera ve lamba yerlefltirmeyi unutmam›fl. Cüneyt, Tu¤ba ve Ayfle de bu düflünceyi uygulam›fllar. Maide, Ece, Nisan ve Sercan, m›knat›sl› olta yapm›fllar. Hande, Sena ve Gamze’nin önerisiyse süzgeç kullanmak! Deniz, düdü¤ü sudan ç›karmak için özel bir pompa haz›rlam›fl. Bu pompa, suyu içindeki parçalarla birlikte çekiyor ve bir süzgece ulaflt›r›yor. Pompa kapat›l›p su boflalt›l›nca geriye süzgece tak›lan düdük kal›yor. Ece Buharal› – Ankara

Katk›da Bulunanlar Muharrem Cem Ceyhan – Antalya / Maide Cesur – Antalya / Gamze Coflkun – Antalya / Cüneyt Sain – Antalya / Ayfle Aktay – Antalya / Nisan Horuz – Antalya / Tu¤ba Kaplan – Antalya / Hande Bas›rl› – ‹zmir / Muzaffer Kürflat Küçükali – ‹stanbul / M. Sercan Ölefl – Ece Buharal› – Ankara / Malatya / Sena Kocaman – Nevflehir / Deniz Özabat – ‹stanbul / Semra Yang›n - Antalya Bilim Çocuk

ocakevde

1/10/08

1:35 PM

Page 1

evde bilim Hareketi Bafllatmak ya da Durdurmak, ‹flte Bütün Mesele Bu! ‹çi dolu bir al›flverifl arabas› düflünün. Bu arabay› hareket ettirmek bafllang›çta zordur. Çünkü araba durma e¤ilimindedir. Arabay› hareket ettirmek için onu kuvvetli bir flekilde iteriz. Ancak, arabay› bir kez hareket ettirdikten sonra ifl kolaylafl›r, araba kendili¤inden ileri gider. Art›k arabay› ilerletmek için hafifçe itmemiz

yeterlidir. Hatta sürtünmesiz ortamda, tek bir itmeyle araba sonsuza kadar hareketine devam eder. Biz kendi arabam›za geri dönelim. Diyelim ki arabay› durduraca¤›z. Bunun için de arabay› kuvvetli bir flekilde kendimize çekmemiz gerekir. Çünkü, araba hareketini sürdürme e¤ilimindedir. ‹flte duran bir nesnenin harekete bafllamaya, hareket eden bir nesnenin de durmaya karfl› gösterdi¤i dirence “eylemsizlik” denir. Gelin, bu konuyla ilgili bir deney yapal›m.

Gerekli Malzeme ! Birkaç misket ! Makas ! Ayakkab› kutusu kapa¤› ! Yap›flkan bant ! Kaykay (kaykay›n›z yoksa oyuncak bir araba da ifle yarar)

Bilim Çocuk

ocakevde

1/10/08

1:35 PM

Page 2

Haydi Baslayalım

3 Kaykay› h›zla ileri itin ve misketleri gözlemleyin. Neler oluyor?

Ayakkab› kutusu kapa¤›n› foto¤raftaki gibi kaykay›n üzerine bantla yap›flt›r›n.

Kapa¤›n içine, birbirine de¤meyecek flekilde misketleri yerlefltirin.

4 Bu kez kaykay› hafifçe iterek sürün ve sonra aniden geri çekerek durdurun ve misketleri gözlemleyin. Neler oluyor?

Bir nesnenin harekete bafllamas› ya da durmas› için eylemsizli¤i yenmesi gerekir. Kaykay› h›zla ileri itti¤iniz halde misketler eylemsizlik nedeniyle yerlerinde durmaya devam ederler. Kaykay› hafifçe iterek sürdü¤ümüzdeyse misketler, kutuyla aralar›ndaki sürtünmeden dolay› hareket etmeye bafllarlar. Kaykay aniden durdu¤undaysa, misketler yine eylemsizlik nedeniyle hemen durmazlar ve hareketlerine devam ederler. Sizce bunun tafl›tlarda emniyet kemeri takmam›zla nas›l bir iliflkisi var?

Tu¤ba Can

Kaynak Graham, J., Mellett, P., Challoner, J., Angliss, S. “Hands On Science” Kingfisher Yay›nlar›, 2001

Bilim Çocuk

gokyuzu2

1/12/08

3:51 PM

Page 1

. . .. .. .. .. .. gokyuzu gunlugu Ocak ve fiubat’ta Bizi Sakin Bir Gökyüzü Bekliyor! Bugünlerde Satürn, Mars ve Ay en iyi gözlenen gökcisimleri. Venüs ve Jüpiter’i gözlemek için günefl do¤madan önce uyanmam›z gerekiyor. Merkür, Günefl’e yak›n oldu¤u için gözlememiz çok zor. Di¤er gezegenler de küçük ve Günefl’e uzak olduklar› için ç›plak gözle seçilmiyor.

jüpiter Venüs

Günefl batar batmaz gökyüzünde en rahat bulabilece¤imiz gökcismi Ay. 17 Ocak’ta hava karar›nca Ay’› bulduktan sonra Ülker aç›k y›ld›z kümesini de hemen bulabiliriz. Çünkü birbirlerine yak›n görülecekler. Ay ve Ülker’in yak›n görülece¤i di¤er gün 14 fiubat. 19 Ocak gecesiyse Ay ve Mars birbirlerine çok yak›n görülecekler. 24 Ocak’ta, saat 20.00 civar›nda, Aslan Tak›my›ld›z›n›n en parlak y›ld›z› Regulus, Ay’la birlikte do¤u ufkundan yükselecek. Satürn de yak›nlar›nda görülecek.

Bilim Çocuk

Yay takımyıldızı

Akrep takımyıldızı

4 fiubat sabah› günefl do¤madan önce 31 Ocak sabah› Günefl do¤madan uyan›rsak Venüs ve Jüpiter’in yan yana do¤ufllar›n› izleyebiliriz. Gözlem süremiz biraz k›sa olacak; çünkü Günefl do¤duktan sonra göremeyece¤iz. Olur da uyanamazsak 4 fiubat sabah› tekrar ayn› saatte daha iyi bir gözlem yakalayabiliriz. Bu tarihte Venüs ve Jüpiter’e Ay da efllik edecek.

gokyuzu2

1/12/08

3:51 PM

Page 2

17P/Holmes kuyrukluy›ld›z›

En son 13 y›l önce gözlenen 8P/Tuttle adl› kuyrukluy›ld›z y›l›n ilk günlerinden beri gökyüzünde. Ancak bugünlerde ufka çok yak›n oldu¤u için gözleyemiyoruz. Geçen aylarda gözledi¤imiz 17/PHolmes adl› kuyrukluy›ld›z da hâlâ gökyüzünde. Gözlemek için dürbün gerekiyor. Foto¤raf: Anthony Ayiomamitis

Mars 30 Ocak’ta yak›nlaflacaklar› bölge

2007 WD5

Dünya

Günefl

deki göktafllar›n› NASA, Günefl Sistemi’n s›m ay›nda yak›ndan inceliyor. Ka adl› göktafl›n›n keflfedilen 2007 WD5 Hesaplara göre bu yörüngesi hesapland›. inde Mars’›n çok göktafl› 30 Ocak tarih hesaplara göre yak›n›ndan geçecek. ‹lk rpma olas›l›¤› 2007 WD5’in Mars’a ça de¤in yap›lan vard›. Ancak bugüne azald›¤›na iflaret gözlemler bu olas›l›¤›n cak olurlarsa, ediyor. Olur da çarp›fla çap›nda bir krater Mars’›n üzerinde 1 km rsa bu göktafl› 10 oluflacak. Çarp›flmazla genimizin y›l sonra yeniden geze yak›n›ndan geçecek.

2009 y›l› “Dünya Gökbilim Y›l›” kabul edildi. Dünya’da 140’›n üzerinde ülke Gökbilim etkinlikleri düzenleyecek. Türkiye’de bu etkinlikleri Uluslararas› Astronomi Birli¤i’nin üyesi olan Türk Astronomi Derne¤i düzenleyecek. Planlanan etkinlikler aras›nda, e¤itimler, buluflmalar ve y›ld›z partileri var. Ayr›ca 2009 y›l›, Galileo Galilei’nin ilk kez teleskop kullanmas›n›n 400. y›l› oldu¤u için de çok önemli. Burcu Parmak

Ay’›n Halleri 15 Ocak: ‹lkdördün

22 Ocak: Dolunay

30 Ocak: Sondördün

7 fiubat: Yeniay

14 fiubat: ‹lkdördün

Bilim Çocuk

bilgisayartemm

1/10/08

5:04 PM

Page 1

.. Dünyan›n F›rças› Elinizin Alt›nda Resimle u¤raflmay› seviyorsan›z, bilgisayarda resim yapman›n ne kadar e¤lenceli oldu¤unu bilirsiniz. Bu özel f›rçan›n buluflçular›, bu ifli daha da e¤lenceli hale getirmeyi hedefliyorlar. Normal bir boya f›rças›na benzeyen aletin ortas›nda, özel alg›lay›c›lar içeren bir bölüm var. Bu alg›lay›c›lar, dokunduklar› nesnelerin rengini ve biçimini kaydediyor. F›rçay› kullanabilmek için önce bir nesneye dokundurup rengini ve biçimini belle¤ine kaydetmesini sa¤l›yorsunuz. Bu nesne renkli bir kazak, bir oyuncak, hatta kedinizin tüyleri bile olabilir. Ard›ndan özel bir ekranda f›rçayla resmi çizmeye bafll›yorsunuz. F›rça daha önce kaydetti¤i renk ve deseni kullanmaya bafll›yor. Hofl bir fikir, de¤il mi? F›rçan›n nas›l çal›flt›¤›n› gösteren videolar› http://getir.net/n6s adresinde görebilirsiniz. Ancak bu f›rçan›n ne zaman sat›fla sunulaca¤› flimdilik belli de¤il. LED’ler Kamera

Dokunmaya duyarl› alg›lay›c›lar

Bilgisayara ba¤l› bu özel f›rça, tüm nesneleri boya kutusu yerine kullanabiliyor.

Piller de E¤ilip Bükülüyor

Esnek piller, etiketlerden banka kartlar›na kadar daha önce pillerin kullan›lmad›¤› birçok yerde kullan›labilecek. Günlük yaflam›m›zda pille çal›flan birçok ayg›t kullan›yoruz. Oyuncaklardan saatlere, tafl›nabilir müzik çalarlardan cep telefonlar›na kadar yaflam›m›z›n her alan›nda piller var. Bu güne kadar pilleri hep belli bir biçimleri olan, e¤ilip bükülemeyen nesneler olarak görmeye al›flt›k. Ancak Zhang Xiachang adl› Çinli bir araflt›rmac›, bunu de¤ifltirmeye haz›rlan›yor. Xiachang’›n Enfucell ad›n› verdi¤i pil, yaln›zca yar›m milimetre inceli¤inde ve bükülebiliyor. Böyle bir pil t›pk› kâ¤›d›n üzerine yap›flt›r›lan ç›kartmalar gibi kullan›labilecek. Firman›n ‹nternet sitesine http://www.enfucell.com adresinden ulaflabilirsiniz

L e v e n t D a fl k › r a n

Bilim Çocuk

sorunocak

1/12/08

5:22 AM

Page 1

sorun soyleyelim Ekmek hamuru neden kabar›r? ‹pek Acar

Adres: TÜB‹TAK, Bilim Çocuk Dergisi Sorun Söyleyelim Köflfleesi Atatürk Bulvar› No:221 Kavakl›dere/06100/Ankara

Süleyman Demirel ‹ÖO/3-B/E¤irdir/Isparta

Ekmek hamuru su, un, s›v› ya¤ ve maya kar›fl›m›yla elde edilir. Bunlardan “maya”, ekme¤in kabarmas›n› sa¤lar. Mayalar canl› hücrelerdir. Maya hücreleri, flekerli, s›cak ve sulu ortamda ço¤almaya bafllarlar. Hücreler ço¤al›rken gaz kabarc›klar› ç›kar. Bu kabarc›klar, hamurun içinde de oluflmaya devam eder. Böylece ekmek hamuru piflmeye bafllamadan önce ve piflerken kabar›r. Piflmifl ekme¤in içinde gördü¤ümüz delikler de, mayadan kaynaklanan gaz kabarc›klar›ndan kaynaklan›r.

So¤an do¤rad›¤›m›zda neden gözlerimiz yaflar›r? Ebru Güney

Mehmet Akif Ersoy ‹ÖO/5-B/Çorum

So¤an birçok hücreden oluflur. So¤an› do¤rad›¤›m›zda bu hücreler parçalan›rlar. Hücreler parçalan›nca “kükürt” içeren bir gaz aç›¤a ç›kar. Bu gaz gözlerimizde yanmaya neden olur. Gözlerimizin zarar görmesini önlemek için gözyafl› salg›lan›r. Böylece gözyafl›, gözlerimizi rahats›z eden gaz›n etkisini azalt›r. M e l t e m Y e n a l C o fl k u n Çizim: P›nar Büyükgüral

Bilim Çocuk

dusunagustos

1/12/08

7:53 PM

Page 1

Bayram fiekeri Irmak, Günefl, Kerem ve Kuzey bayramda toplad›klar› flekerleri saym›fllar. Toplam 18 flekerleri var. Afla¤›daki ipuçlar›n› kullanarak her birinin kaçar tane bayram flekeri toplad›¤›n› bulabilir misiniz? Irmak’›n flekerleri 4’ten az. Günefl Irmak’›nkinin iki kat› fleker toplam›fl. Kerem de Günefl’in flekerlerinin iki kat› flekere sahip. Kuzey’in flekerlerinin say›s› da Irmak’›n flekerlerinden iki fazla.

Bilin Bakal›m B en Neyim? Dandirozor Ailesi Bunlar Dandirozor Ailesi’nin baz› üyeleri!

. Pembeler ve Maviler Afla¤›daki pembe renkli say›lar›n ortak özelli¤ini bulabildiniz mi? Mavi renkli say›lar aras›nda da bu özelli¤e sahip bir say› var! Bu say›y› bulup üzerini maviyle boyay›n. 1 7 16 10 9 11 17 2 14 3 6 3 13 11

15 2 15 11 8 13 3 4 16 1 8 12 6 14

16 6 3 12 7 15 9 6 18 8 11 5 8 13

Bilim Çocuk

17 5 12 4 6 17 2 8 17 10 10 12 4 1

18 4 11 3 5 9 8 10 9 15 12 4 13 5

9 3 10 2 7 6 8 8 7 2 10 7 11 4

8 17 9 1 9 18 7 12 5 4 1 9 15 1

Afla¤›dakilerse Dandirozor Ailesi’nden de¤il!

‹puçlar›ndan yararlanarak afla¤›dakilerden hangisinin Dandirozor Ailesi’nin üyesi oldu¤unu bulabilir misiniz?

dusunagustos

1/12/08

7:54 PM

Page 2

1. P O H I T A M U S L A 2. L O F ‹ Z J ‹ Y O 3. T ‹ M R ‹ 4. B Y ‹ N E 5. fi I K I

Atmosfer

Sözcük Av›

Bilin Bakal›m Ben Neyim?

Nar

0, 9, 8, 7, 3, 4, 2, 16

Say› Yakalamaca

1 3 1

Yeni Bir Küp Yarat

2 YTL

Yemek Festivali’nde...

Buldu¤unuz sözcüklerde farkl› renkli kutucuklar içine al›nm›fl harfleri do¤ru olarak s›ralay›n. Canl›larda bulunan ve uyuman›n, uyanman›n, yemek yemenin, göç etmenin ya da çiftleflmenin zaman›n› bildiren “içsel zamanlama mekanizmas›n›n” ad›n› bulacaks›n›z.

B a n u B i n b a fl a r a n Tüysüzo¤lu

Bilim Çocuk

satrantemm copy

1/12/08

5:27 AM

Page 1

satranc, oynuyoruz Türk Lokumu Ünlü satrançç›m›z Yakup Bayram’›n 1993’te Türkiye Birincili¤i’nde oynad›¤› bir oyun unutulmayacak oyunlar aras›nda yerini alm›flt›. Son derecede yarat›c› bir flekilde tasarlanm›fl bu oyuna dünya bas›n›nda da yer verilmiflti. Hatta oyuna “Türk Lokumu” ad› verildi. ‹flte yarat›c›l›¤›yla, etkileyici tafl fedalar›yla tan›nan usta satrançç›m›z Yakup Bayram’›n Türk Lokumu!. Halil Baflören - Yakup Bayram ‹stanbul 1993, Türkiye Birincili¤i 1. e4 e5 2. Af3 Af6 3. Ac3 Ac6 4. Fb5 Ad4 5. Fa4 Fc5 6. Axe5 0-0 7. Ad3 Fb6 8. e5 c6 !? ‹flte bu hamleyle Yakup Bayram yeni bir hamle yap›yor. Gerçekten de inan›lmaz bir hamle! Bu hamleyle siyah 8. hamlede bir tafl feda ediyor. Beyaz 9. exf6? oynayarak sald›rd›¤› at› almaya cesaret etseydi, 9...Ke8 10. fif1 Vxf6 ve siyah feda etti¤i at›n karfl›l›¤›n› fazlas›yla al›rd›. 9. 0-0 (beyaz feday› kabul etmiyor ama yine de a¤›r bir sald›r›yla karfl› karfl›ya kal›yor. ... Ae8 10. fih1 d6 11. exd6 Vh4 12. d7 Fxd7 13. Ae5 Fe6 14. Af3 Axf3 15. Vxf3 Fc7 16.

Bilim Çocuk

g3 Vh3 17. fig1 Fg4 18. Vg2 Vh5 19. Ke1 Ff3 20. Vf1 Af6 21. d4 Ag4 22. h4 Vxh4! Bu konumda beyaz terk eder. 23.gxh4 hamlesine karfl›l›k 23…Fh2 mat gerçekleflir. Gerçekten de “lokum” gibi bir oyun!

Ziya Ahmedov

temmektup

1/12/08

5:37 AM

Page 1

mektup kutusu Sevgili TÜB‹TAK, Sevgili, Bilgili Bilim Ç ocuk,

Necmi fiahin ‹lkö¤retim Okulu 4/B s›n›f› ö¤rencisiyim. Araflt›rm ay› seven bir kiflili¤e sahibim. Bilim Ço cuk Dergis’yle 2007 y›l›n›n Aral›k ay›nd a tan›flt›m. Ald›¤›mda çok etkilend im. Çok etkileyici etkinlikler, ekler vard› içi nde. ‹lgimi çeken bir fley de bu eklerin ya ln›zca oyun için de¤il, bilim için olmas›. Bu da Bilim Çocuk'u tercih etmem e bir neden oldu. Bilim Çocuk araflt›rma ve uygarl›k için! En önemlisi de ülkemizin kalk›nmas›na yard›mc› olmas›. Çünk ü yeni neslin daha iyi yetiflmesine katk›da bulunuyor. Üstelik hiç bilmedi¤im fleyleri Bilim Çocuk'ta ö¤reniyorum. Ayn› zam anda hiçbir fley bilmedi¤imi anl›yorum . Bilime merakl›y›m ve he p bilimin peflinden gidece¤im!.. O¤uzhan Afacan Necmi fiahin ‹ÖO 4/B

Önceden derginize üye de¤ildim. Teknoloji ve tasar›m dersi ö¤retmenimin önerisiyle üye oldum ve çok memnunum. Derginizi be¤enerek okuyorum. Her say›y› merakla bekliyorum. Televizyonda duyamad›¤›m bilim haberlerini derginizden duyuyorum. Her arkadafl›ma üye olmas›n› öneriyorum. Keflke derginiz haftal›k olsayd›. Derginizdeki haberler bilimsel geliflmeleri anlatt›¤› için dikkatimi çekiyor. Ayr›ca derginin sonunda sordu¤unuz sorular zor ve düflündürücü oluyor. Çözmek için çok u¤rafl›yorum. Çok zevkli oluyor. “Simit ve Peynir’le Biliminsan› Öyküleri” bölümü de çok güzel. Her ay bir biliminsan› anlat›l›yor. Asl›nda ben biliminsanlar›n›n yaflamlar›yla ilgili yaz›lar› okumay› sevmem. Ancak “Simit ve Peynir”in köflesinde bu öyle güzel anlat›l›yor ki ben bile seve seve okuyorum. Bu dergiye üye olmam› öneren ö¤retmenime çok teflekkür ederim. Hoflçakal›n!.. Beyza Yap›c›

TEK ‹ÖO/6-B/Gölbafl›/Ankara

uk Dergisi, Merhaba Bilim Çoc

Adres: TÜB‹TAK, Bilim Çocuk Dergisi Sorun Söyleyelim Köflesi Atatürk Bulvar› No:221/ Kavakl›dere/06100/Ankara

aktan da çok k okuyorum ve okum cu Ço im Bil ri be n da Üç y›l hofluma ‹nternet sitesi de çok un k’ cu Ço im Bil . ›m ld memnun ka ü ak ‹stiyorum” bölümün rm Ku ¤u ulu pl To ilim gidiyor. Sitedeki “B masa da ›m. Pek malzemem ol l›flt ça a ay rm ku de n okudum. Be Anlat›yor” k e¤leniyorum. “Buket Ço . m ru ›yo al fl va ya fl yava t›yor. rüven dolu fleyler anla Se . um or viy se k ço de bölümünü tt›klar› a, böyle bir dergi ç›kar r›n la cu ru ku k cu Ço TÜB‹TAK’a ve Bilim im. Gizem Ayd›n için çok teflekkür eder

m/Bursa Atatürk ‹ÖO/6-D/Y›ld›r›

ocak_sizdengelenler

1/12/08

12:40 PM

Page 60

sizden gelenler

Sevgili Bilim Çocuk, Kas›m say›n›zda önerdi¤iniz “her kitap bir kap› açar” etkinli¤inizi s›n›f olarak yapt›k. ‹flte bizim kap›lar›m›z! Çoraknebi ‹ÖO/Birlefltirilmifl s›n›f ö¤rencileri/Aksaray

Ferdi Y›ld›z

Çolaknebi Köyü Birlefltirilmifl S›n›f / 3-A / Aksaray

Döndü Koçak

Çolaknebi Köyü Birlefltirilmifl S›n›f / 3-A / Aksaray

Seher Bahar

Hisarbey ‹ÖO/ 2-A / Sar›kaya / Yozgat

Hayriye Y›ld›z

Çolaknebi Köyü Birlefltirilmifl S›n›f / 4-A / Aksaray

Ataman F › r a t E r b i l Han›m ‹ÖO

Zübeyde a / ‹zmir 5-C / Bergam

Mavi Balon Tam dört balon Ald› babam, Ne sevindim. Anlatamam. Biri mavi, Biri sar›, Biri yeflfliil, Biri ald› Gaga, kanat Ve göz çizdim Tombul balon Bir kufl oldu. Sald›m gö¤e Mavi mavi… Uçtu gitti öbür Çocuklara vard›. B ü fl r a K u r t Ayfle Tümer ‹ÖO / 6-C / Selçuklu / Konya

fi i m fl e k B e r k e C e m Yaflin ‹ÖO

Emin Ali a / ‹stanbul 4-C / K.M.Pafl

G ö k h u n G ü m ü fl t a fl

Özel Atafen ‹ÖO/2-A/Kocaeli

Biliminsanlar› Bilim saçarlar Dünya’ya, Yaparlar araflfltt›rma, U¤raflfl››rlar durmadan Fizik, biyoloji, kimya Deneyler, bilgiler, Bulgular, gözlemler Sonuçlar, formüller Teknolojiyi izlerler Yaparlar deneyleri Bulurlar formülleri Ç›kar›rlar en yenileri Onlar bilimin dâhileri… Hilal Bayramo¤lu

Hasan Ali Yücel ‹ÖO / 7-A / Trabzon

Bilim Çocuk

ocak_sizdengelenler

1/12/08

12:40 PM

Page 61

Halime Ünsal

t u n t fl Y a ¤ m u r A l Ankara

Meram / Konya

si ‹ÖO / 1-B / kflehir Belediye Ankara Büyü

Eylül Ege Altay

Halide Edip Ad›var ‹ÖO/ 3-B / Ankara

r D u r m u fl E s m a K a d e bze / Kocaeli

Geometri Y›ld›z›

O / 3-B / Ge Yunus Emre ‹Ö

Hasan Sarao¤lu

Fatih ‹ÖO / Kütahya

Gökkufla¤›

Bir y›ld›z düflflttü havadan, Elmas gibi par›ldayan. ‹çini açt›m bakt›m, Her s›rr› aç›klad›m.

Günefl açar, ya¤mur ya¤ar. ‹flfltte gökkuflfla a¤› K›rm›z›, turuncu, sar› ve yeflfliil, Mavi, pembe ve moru da unutma.

Tören var tören! Eli bofl dönmem. Bir flfle ey bulmuflflttum ya. Onu al›r›m hemen.

E¤er gökkuflfla a¤› daha renkli olsayd› ne olurdu? Örne¤in, mordan sonra kahverengi, siyah ya da gri de olsayd› Ne olurdu? Ne olurdu gökkuflfla a¤›m›za?

Hey çocuk o bir y›ld›z Geometri y›ld›z›. Al içinden hepsini Yükle güzel kalbine. Cemre ‹dil Y›ld›r›m

Kandilli ‹ÖO / 3-A / ‹stanbul

Berk Aç›kgöz

D.E.Ü. Özel 175. Y›l ‹ÖO / Buca / ‹zmir

Adres TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi/ Sizden Gelenler Köflesi/ Atatürk Bulvar›/ Ilgaz Ok No:221/06100/ ye / ‹stanbul Kavakl›dere/Ankara / 2-B /Ümrani emsettin ‹ÖO

Akfl

Bilim Çocuk

buketcizim

1/12/08

3:42 PM

Page 2

buketcizim

1/12/08

3:42 PM

Page 3

Bu say›m›zda, Yi¤it Özgür'ün Aral›k 2006 say›s› için haz›rlad›¤› "Buket Anlat›yor" köflesine yer veriyoruz.

kitap

1/12/08

6:11 AM

Page 1

yeni bir kitap Ay›lar Emma Helbrough Çeviren: Neslihan Sa¤lam Resimleyen: Tetsuo Kushii ve Adam Larkum TÜB‹TAK Popüler Bilim Kitaplar› Bir ormanda bakteriler, otsu bitkiler, a¤açlar, likenler, mantarlar, böcekler, sürüngenler, kufllar ve memeliler gibi birçok canl› yaflar. Bu canl›lar aras›nda çok çeflitli, karmafl›k iliflkiler vard›r. Bu durum do¤a korumac›lar›n iflini zorlaflt›r›r. Çünkü, bir orman› korumak için nereden bafllamalar›, hangi türleri ya da hangi iliflkileri korumalar› gerekti¤i konusunda karar vermede zorlan›rlar. Ancak, “flemsiye tür'” olarak adland›r›lan canl›lar, sa¤l›kl› bir orman›n göstergesi olarak kabul edilirler. Bu

Difli kutup ay›lar› kar› kazarak kendilerine in yaparlar.

Bilim Çocuk

canl›lar›n özelli¤i, yaflam alanlar›n›n büyük olmas›d›r. Yani, flemsiye türler korunarak bu türlerin bulundu¤u genifl yaflam alanlar›ndaki di¤er canl›lar da korunabilir. Bozay› ve kutup ay›s›, panda gibi ay› türleri de birer flemsiye türdür. Tüm bunlardan neden söz ediyoruz? TÜB‹TAK Popüler Bilim Kitaplar›’ndan “Ay›lar” adl› bir kitap ç›kt›. Bu kitap, sa¤l›kl› bir orman›n göstergesi olan ay›lar› daha iyi tan›man›z› sa¤layacak. Tu¤ba Can

Agusabone

1/12/08

9:44 AM

B ‹ L ‹ M

Page 3

Ç O C U K

D E R G ‹ S ‹

A B O N E

ADI

: .....................................

SOYADI

: .....................................

ADRES‹

: .....................................

F O R M U

....................AYINDAN ‹T‹BAREN YEN‹ ABONE OLMAK ‹ST‹YORUM.

TAR‹H : .... / ..... / ..........

‹MZA :................

...................................... SEMT

: . . . . . . . . . . . . POSTA KODU: . . . . . . . . . . .

‹LÇE

: . . . . . . . . . . . . . ‹L : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

TELEFON : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FAKS

POSTA ÇEK‹ ‹LE

:Bilim ve Teknik Dergisi

101621

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

Z‹RAAT BANKASI

:Güvenevler fiubesi

8786897-5001

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

......................................

Tutar›, Kredi Kart› Hesab›mdan Al›n›z.

: ..................................... KART NO:

12 SAYI 30,00 YTL

SON KUL. TAR‹H‹ ....... / ......./...............

YURTDIfiINDAN ABONE OLMAK ‹Ç‹N 40 Euro, 50 USD

Yurtd›fl›ndan havale ile aboneliklerde: Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fifiu ubesi 6360428-5002 no'lu USD hesab› Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fifiu ubesi 6360428-5003 no'lu Euro hesab›

Abone formu ve ödeme dekontu faksland›ktan hemen sonra teyit için lütfen (312) 467 32 46 nolu telefonlar› aray›n›z.

ABONEL‹K ÜCRET‹N‹ YATIRDIKTAN SONRA, BU FORMU ÖDEME DEKONTUYLA B‹RL‹KTE POSTALAYINIZ. FAKSLARSANIZ TEY‹T ‹Ç‹N 0 312 467 32 46 NOLU TELEFONU MUTLAKA ARAYINIZ. TÜB‹TAK Abone Servisi: Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 Ankara Tel: (312) 467 32 46 Faks: (312) 427 13 36

online abonelik

B ‹ L ‹ M

WEB SAYFAMIZI TIKLAYINIZ...

www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk

toplu aboneliklerde

kapak fiyat› üzerinden

indirim!

Ç O C U K

D E R G ‹ S ‹

2002 y›l› tek cilt kapa¤› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,50 YTL

.....................................................................❏

2003 y›l› tek cilt kapa¤› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,50 YTL

.....................................................................❏

2004 y›l› tek cilt kapa¤› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,50 YTL

.....................................................................❏

2005 y›l› tek cilt kapa¤› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,50 YTL

.....................................................................❏

2002 y›l› tek cilt tak›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30,00 YTL

..................................................................❏

2003 y›l› tek cilt tak›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30,00 YTL

..................................................................❏

2004 y›l› tek cilt tak›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30,00 YTL

..................................................................❏

2005 y›l› tek cilt tak›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30,00 YTL

..................................................................❏

Tek say›lar, istedi¤iniz say›y› iflfla aretleyiniz. ❏109 ❏110 ❏111 ❏112 ❏113 ❏114 ❏115 ❏116 ❏117 ❏118 ❏119 ❏120

TOPLU ABONEL‹KLERDE

ADRESE GÖNDER‹LECEKT‹R.

‹nternet yoluyla yurtd›fl›ndan abone olmak isteyenler 12 Euro, 14 USD karfl›l›¤›nda bir y›ll›k e-dergi aboneli¤ine ve arflive eriflim hakk›na sahip olacaklar. DERG‹ ÜCRET‹N‹ YATIRDIKTAN SONRA, BU FORMU ÖDEME DEKONTUYLA B‹RL‹KTE MUTLAKA POSTA YA DA FAKS YOLU ‹LE ADRES‹M‹ZE ULAfiTIRINIZ. TÜB‹TAK Abone Servisi: Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 Ankara Tel: (312) 467 32 46 Faks: (312) 427 13 36

e-dergi

Bir y›ll›k abonelik ücreti

20 YTL D E R G ‹ S ‹

TEK ADRES

KULLANILACAKTIR. DERG‹LER‹N TAMAMI HER AY BEL‹RT‹LEN

Bilim Çocuk Bilgisayar›n›zda

M ‹ N ‹ K

S A Y I L A R

Bir say› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3,00 YTL’dir

i için % 25 r e z ü e v t e d a 10 % 30 n i ç i i r t ve üze e d a 5 2

M E R A K L I

E S K ‹

A B O N E

F O R M U

Meiraikl› Mnk www.biltek.tubitak.gov.tr/merakliminik

ADI

: .....................................

SOYADI

: .....................................

‹stedi¤iniz say›y› iflfla aretleyiniz. (Bir say› 3,00 YTL’dir)

ADRES‹

: .....................................

❏ 1 ❏ 2 ❏ 3 ❏ 4 ❏ 5 ❏ 6 ❏ 7 ❏ 8 ❏ 9 ❏ 10 ❏ 11 ❏ 12 ❏ 13

SEMT

: . . . . . . . . . . . . POSTA KODU: . . . . . . . . . . .

‹LÇE

: . . . . . . . . . . . . . ‹L : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

......................................

TELEFON : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FAKS

: .....................................

Eski Say›lar

....................AYINDAN ‹T‹BAREN YEN‹ ABONE OLMAK ‹ST‹YORUM.

TAR‹H : .... / ..... / ..........

‹MZA :................

POSTA ÇEK‹ ‹LE

:Bilim ve Teknik Dergisi

101621

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

Z‹RAAT BANKASI

:Güvenevler fiubesi

8786897-5001

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

......................................

Tutar›, Kredi Kart› Hesab›mdan Al›n›z.

12 SAYI 30,00 YTL

YURTDIfiINDAN ABONE OLMAK ‹Ç‹N 40 Euro, 50 USD

Yurtd›fl›ndan havale ile aboneliklerde: Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fifiu ubesi 6360428-5002 no'lu USD hesab› Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fifiu ubesi 6360428-5003 no'lu Euro hesab›

KART NO: SON KUL. TAR‹H‹ ....... / ......./...............

Abone formu ve ödeme dekontu faksland›ktan hemen sonra teyit için lütfen (312) 467 32 46 nolu telefonlar› aray›n›z.

Agusabone

1/12/08

9:44 AM

T Ü B ‹ T A K

Page 4

K ‹ T A P L A R I

‹ S T E K

F O R M U

30 YTL’YE KADAR OLAN S‹PAR‹fiLER‹N‹ZDE K‹TAPLARIN TOPLAM BEDEL‹NE 5 YTL POSTA ÜCRET‹ EKLEYEREK ÖDEME YAPINIZ. 30 YTL VE ÜSTÜ S‹PAR‹fiLERDE POSTA ÜCRET‹ TÜB‹TAK’A A‹TT‹R. BU FORMU ÖDEME DEKONTUYLA B‹RL‹KTE AfiA⁄IDAK‹ ADRES‹M‹ZE YA DA 0 (312) 427 09 84 NO’LU FAKSA ULAfiTIRINIZ.

POSTA ÇEK‹ ‹LE

: Bilim ve Teknik Dergisi

101621

no’lu hesab›n›za yat›rd›m.

Z‹RAAT BANKASI

: Güvenevler fiubesi

8786897-5001

no’lu hesab›n›za yat›rd›m.

......................................

Tutar›, Kredi Kart› Hesab›mdan Al›n›z.

ADI SOYADI TELEFON FAKS E-POSTA ADRES‹

: : : : : :

SEMT / ‹LÇE : ‹L : POSTA KODU : YAfiI : Ö⁄REN‹M DURUMU : C‹NS‹YET‹ :

KRED‹ KARTI NO: SON KULLANMA TAR‹H‹ ...... / ...............

.................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. ..................................

TAR‹H :........ / .................... / ............

‹MZA :.......................................

TÜB‹TAK Popüler Bilim Kitaplar› Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 ANKARA Tel: 0 (312) 427 33 21 - 468 53 00 / 2110 Faks: 0 (312) 427 09 84 ‹nternet: kitap.tubitak.gov.tr e-posta: kitap@tubitak.gov.tr

30 YTL’YE KADAR OLAN S‹PAR‹fiLER‹N‹ZDE K‹TAPLARIN TOPLAM BEDEL‹NE 5 YTL POSTA ÜCRET‹ EKLEYEREK ÖDEME YAPINIZ. 30 YTL VE ÜSTÜ S‹PAR‹fiLERDE POSTA ÜCRET‹ TÜB‹TAK’A A‹TT‹R.

Erken Çocukluk Kitapl›¤› (0-8 yafl)

3-6 yafl 132 Büyüklükler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

133 fiekiller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Ölçmeye Bafllamak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Zaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Renkler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 Karfl›tl›klar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Farkl› Olan› Bul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 Rakamlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Saymaya Bafllamak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 10’a Kadar Saymak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Toplamay› Ö¤renmek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Ç›karmay› Ö¤renmek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 Nokta Birlefltirmece - Deniz K›y›s› . . . . . . . . . . . . . . 210 Nokta Birlefltirmece - Dinozorlar . . . . . . . . . . . . . . . 211 Nokta Birlefltirmece - Do¤a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 Nokta Birlefltirmece - Makineler . . . . . . . . . . . . . . . . 213 Nokta Birlefltirmece - Uzay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 1001 Hayvan› Bulun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 Nokta Birlefltirmece - Hayvanlar . . . . . . . . . . . . . . . . 220 Ya¤murlu Bir Gün (Sünger Ciltli) . . . . . . . .1. Bas›m 221 Kelebek (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 224 Ay'da (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 225 Yuvada (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 253 At›k m›? Hiç Dert De¤il! . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 255 Kültürlü Kurt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 256 Çiftlikte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 256 Çiftlikte (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Dinozor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 257 Dinozor (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 Deniz K›y›s›nda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 257 Deniz K›y›s›nda (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 Karl› Bir Gün . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 257 Karl› Bir Gün (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da 10 YTL ❏ 10 YTL ❏ 10 YTL ❏ 10 YTL ❏ 3,5 YTL ❏ 3,5 YTL ❏ 4 YTL ❏ Tükendi 4 YTL ❏ Tükendi 4 YTL ❏ Tükendi 4 YTL ❏ Tükendi

105 Deneylerle Bilim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27. Bas›m 110 Yeryüzünde Yaflam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Deneyler Anas›n›f›, 1, 2, 3 . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 223 Deneylerle Bilim 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 Çevremiz ve Biz - Evren . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m

6,5 YTL ❏ Bask›da 7,5 YTL ❏ Bask›da 5 YTL ❏

6 yafl +

7-8 yafl

Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da Bask›da 3 YTL ❏ 3 YTL ❏ 3 YTL ❏ 3 YTL ❏ 3 YTL ❏

030 Vücudunuz Nas›l Çal›fl›r? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 031 Dünya ve Uzay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 055 Bilimsel Deneyler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 066 Bir Zamanlar... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18. Bas›m 073 ‹nternet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 075 Ak›l Kutusu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 076 Uzay Denen O Yer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 077 Mavi Gezegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 080 Havada Karada Suda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 081 Çarp›m Tablosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27. Bas›m 088 Kesirler ve Ondal›k Say›lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 091 Çarpma ve Bölme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27. Bas›m 092 Tablolar ve Grafikler . . . . . . . . . . . . . . . . . .15. Bas›m 104 Vücudunuz ve Siz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28. Bas›m 106 Dünyay› Saran A¤: WWW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Toplama ve Ç›karma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Bilgisayardaki Adresiniz Web Sitesi . . . . . . . . . . . . . . 119 Kaslar ve Kemikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 E-posta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Bilgisayarda 101 Proje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 Önce Dene Sonra Ye . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m

Bask›da Bask›da Bask›da 5,5 YTL ❏ Tükendi 4,5 YTL ❏ Bask›da 4,5 YTL ❏ Tükendi 4,5 YTL ❏ Tükendi 4 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ 7 YTL ❏ Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Bask›da 7 YTL ❏

016 Bilimsel Gaflar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 027 Ayak ‹zlerinin Esrar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16. Bas›m 059 Biz Hücreyiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23. Bas›m 060 Hücre Savafllar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23. Bas›m 063 Bilim Adamlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 064 Ekoloji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24. Bas›m 069 Beyin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 078 Uydular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17. Bas›m 084 Kutuplarda Yaflam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 086 Mucitler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 094 Bilgisayarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 097 Kâflifler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Kaybolan ‹pucu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9. Bas›m 117 Küllerin Alt›ndaki S›r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Befl Duyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 121 Kufllar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 ‹flte Dünya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7. Bas›m 155 Geçmiflin Anahtarlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Mucizeler Adas›na Yolculuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 Keflifler ve ‹catlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Piramitleri Kim Yapt›? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 K›r›k Yumurtalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m

4 YTL ❏ 5 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ Tükendi 4,5 YTL ❏ Tükendi 4,5 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ Bask›da Bask›da Bask›da 5 YTL ❏ Bask›da 4,5 YTL ❏ Bask›da 4,5 YTL ❏ Bask›da Bask›da Bask›da Tükendi 4,5 YTL ❏

10 yafl +

057 Ona K›saca DNA Denir . . . . . . . . . . . . . . . .21. Bas›m 058 Sen Ben Gen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21. Bas›m 071 Depremler ve Yanarda¤lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 074 Ifl›k Evreni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18. Bas›m 079 Yaflad›¤›m›z Gezegen . . . . . . . . . . . . . . . . .23. Bas›m 082 Denizler ve Okyanuslar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 083 Hava ve ‹klim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 107 F›rt›nalar ve Kas›rgalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Da¤lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 200 Tarihten Bir Yaprak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m

4 YTL ❏ 4 YTL ❏ Tükendi 4,5 YTL ❏ 5 YTL ❏ Tükendi 5 YTL ❏ Tükendi 3 YTL ❏ 4,5 YTL ❏

020 Tuhaf Bu DNA’l›lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 061 Astronomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 065 Atom ve Molekül . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21. Bas›m 070 Makineler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 087 Her Yönüyle Otomobiller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 089 Her Yönüyle Uçaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 093 Her Yönüyle Tekneler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 098 Enerji ve Güç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Mikroskop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16. Bas›m 103 Elektronik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Elektrik ve Manyetizma . . . . . . . . . . . . . . . .11. Bas›m 168 Yunan ve Roma Mitolojisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 Resim ve Ressamlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m

7,5 YTL ❏ Bask›da 5 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ Tükendi 4,5 YTL ❏ Tükendi Bask›da 5 YTL ❏ Bask›da 4,5 YTL ❏ Bask›da 4 YTL ❏

14 yafl +

Baflvuru Kitapl›¤› 109 ‹nsan Vücudu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24. Bas›m 114 Arkeoloji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12. Bas›m 116 Evrim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11. Bas›m 118 Fizik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Kimyan›n Öyküsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Kimya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8. Bas›m 129 Evren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8. Bas›m 131 21. Yüzy›l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Tafllar›n Dünyas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8. Bas›m 143 Keflifler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6. Bas›m 145 Hayvanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Otomobil Ça¤› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 Derin Mavi Atlas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 Ay’a ‹nifl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 Fosiller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 Böcekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 192 Bitkiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 195 Volkanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Robotlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 205 Zaman ve Uzay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri . . . . . . . . . . .1. Bas›m

10 YTL ❏ 9,5 YTL ❏ 9,5 YTL ❏ Bask›da Bask›da 11 YTL ❏ 10 YTL ❏ Bask›da 9,5 YTL ❏ 12 YTL ❏ Bask›da Bask›da Tükendi Bask›da Tükendi 9,5 YTL ❏ 11 YTL ❏ Bask›da 7 YTL ❏ Bask›da 7 YTL ❏

Bu fiyatlar 15 fiubat 2008 tarihine kadar geçerlidir. Birden fazla istek için kutular›n yan›na adet belirtiniz. Siparifller stoklar›m›zla s›n›rl›d›r.

227 ‹lk Okuma - Çöp ve Geri Dönüflüm . . . . . . . . . . . . . 228 ‹lk Okuma - Günefl, Ay ve Y›ld›zlar . . . . . . . . . . . . . . 229 ‹lk Okuma - Yanarda¤lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 ‹lk Okuma - Vücudunuz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 ‹lk Okuma - Uzayda Yaflamak . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 ‹lk Okuma - T›rt›llar ve Kelebekler . . . . . . . . . . . . . . 233 ‹lk Okuma - Uçaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 ‹lk Okuma - Denizin Alt›nda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 ‹lk Okuma - Atlar ve Midilliler . . . . . . . . . . .1. Bas›m 259 ‹lk Okuma - Kediler . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 265 ‹lk Okuma - Yumurtalar ve Civcivler . . . .1. Bas›m 266 ‹lk Okuma - Kurba¤alar . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 267 ‹lk Okuma - Ay›lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m

Çocuk ve Gençlik Kitapl›¤› 8 yafl +

12 yafl +

arkakapak

12/3/5

13:7

Page 1

Bilim Çocuk ------ 1 y›ll›k abonelik ------

e-dergi e -dergi bir

20 YTL Yurtd›fl›: 12 Euro - 14 USD

‘

t›k

n › n ’ yak›

a d ›z

. . .

bas›l› dergi 30 YTL Yurtd›fl›: 40 Euro - 50 USD

www.biltek.tubitak.gov.tr

k Merianikl M

Bellek kartları

Meriaikl Mnk

Çıka rt

ala

Sinca Merakl p Minik poster i ve boy cetvel i