Η Βίβλος Μιλάει και Σήµερα
ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ THΣ ΠΡΟΣ
ΓΑΛΑΤΑΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ
ΜΕ
Ο∆ΗΓΟ ΜΕΛΕΤΗΣ
JOHN STOTT
ΣΕΙΡΑ ΚΑΙΝΗΣ ∆ΙΑΘΗΚΗΣ ------------------------------------------------
ΕΚ∆ΟΤΗΣ ΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ JOHN
STOTT
Η Βίβλος Μιλάει και Σήμερα Εκδότες της σειράς: J. A. Motyer (Π.Δ.) John R. W. Stott (Κ.Δ.)
ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣ
ΓΑΛΑΤΑΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ
Ένας είναι ο Δρόμος
ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣ
ΓΑΛΑΤΑΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ Ένας είναι ο Δρόμος
John R. W. Stott Επίτιμος προεστώς της εκκλησίας All Souls του Langham Place, και Διευθυντής του London Institute for Contemporary Christianity
Mετάφραση: Χάρης Ι. Νταγκουνάκης
ο Λό γ ος Ε Κ Δ Ο
Σ Ε Ι Σ
Tίτλος πρωτοτύπου: THE MESSAGE OF GALATIANS Συγγραφέας: John Stott Πρωτότυπη έκδοση: © John R. W. Stott 1968 Πρώτη έκδοση: Inter-Varsity Press 1968 Mετάφραση-Επιμέλεια κειμένων: Χάρης Ι. Νταγκουνάκης Μετάφραση-Επιμέλεια του «Οδηγού Μελέτης»: Έρση Αντωνιάδου Προσαρμογή εξωφύλλου και ηλεκτρ. σελιδοποίηση: Δήμητρα Παπαναγή Eπιμέλεια και παραγωγή εντύπου: Logos Graphics © 2018 Eκδόσεις «O Λόγος» Τ.Θ. 254, 194 41 Κορωπί τηλ.: 210.4834214, φαξ: 210.6627506 www.ologos.gr Κεντρική διάθεση: Βιβλιοπωλεία «Ο Λόγος» • Αθήνα: Εμμ. Μπενάκη 28, 106 78, τηλ.: 210.3823495 • Θεσσαλονίκη: Εθν. Αμύνης 42, 546 21, τηλ.: 2310.232210 • Πάτρα: Κορίνθου 199, 262 23, τηλ.: 2610.224197 • Λάρισα: Δευκαλίωνος 2, 412 22, τηλ.: 2410.232594 • Βόλος: Σωκράτους 23, 382 21, τηλ.: 24210.35801 • Αλβανία: Sarande, Libraria «O LOGOS», τηλ.: 00355.692585746 ISBN 978-960-510-174-9 Εάν δεν ορίζεται άλλως, οι παραπομπές από την Αγία Γραφή προέρχονται από τη «Νέα Μετάφραση της Βίβλου» (NΜΒ), έκδ. Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας © 2003, Εμμ. Μπενάκη 50, Αθήνα, και χρησιμοποιούνται κατόπιν αδείας της εκδότριας Εταιρίας. Η αναπαραγωγή ολόκληρου του βιβλίου ή τμημάτων του με οποιαδήποτε μορφή (εκτός από σύντομη ανασκόπηση ή αναφορά σ’ αυτό) επιτρέπεται μόνο μετά από γραπτή άδεια του εκδότη.
Περιεχόμενα Γενικός Πρόλογος .................................................................................................................................................................................................... 7 Συντομογραφίες .......................................................................................................................................................................................................... 9 1:1-5
Η Εξουσία και το Ευαγγέλιο του απ. Παύλου .................................................................. 11
1:6-10
Ψευδοδιδάσκαλοι και οι ασταθείς Γαλάτες .......................................................................... 23
1:11-24 Η Προέλευση του Ευαγγελίου του Παύλου ........................................................................ 33 2:1-10
Ένα είναι το Ευαγγέλιο ............................................................................................................................................ 45
2:11-16 Ο Παύλος συγκρούεται με τον Πέτρο στην Αντιόχεια .................................... 59 2:15-21 Δικαίωση μόνο με την Πίστη ...................................................................................................................... 71 3:1-9
Η Ανοησία των Γαλατών ...................................................................................................................................... 83
3:10-14 Οι Εναλλακτικές της Πίστης και των Έργων .................................................................... 93 3:15-22 Αβραάμ, Μωυσής, Χριστός
........................................................................................................................
103
3:23-29 Κάτω από το Νόμο και «εν Χριστώ» ............................................................................................ 115 4:1-11
Άλλοτε Δούλοι τώρα όμως Παιδιά του Θεού .............................................................. 125
4:12-20 Η Σχέση Παύλου και Γαλατών .............................................................................................................. 137 4:21-31 Ισαάκ και Ισμαήλ 5:1-12
..........................................................................................................................................................
149
Θρησκεία ψεύτικη και Θρησκεία αληθινή ........................................................................ 161
5:13-15 Η Φύση της χριστιανικής Ελευθερίας ...................................................................................... 171 5:16-25 Η Σάρκα και το Πνεύμα .................................................................................................................................... 179 5:26-6:5 Αμοιβαίες χριστιανικές Σχέσεις 6:6-10
........................................................................................................
193
Σπορά και Θερισμός ................................................................................................................................................ 205
6:11-18 Η Ουσία της χριστιανικής Θρησκείας ...................................................................................... 217 Γενική Επισκόπηση της Επιστολής .................................................................................................................................. 229 Οδηγός Μελέτης ................................................................................................................................................................................................ 238
Γενικός πρόλογος Η σειρά Η Βίβλος Μιλάει και Σήμερα αποτελείται από ένα σύνολο ερμηνευτικών υπομνημάτων βιβλίων τόσο της Παλαιάς όσο και της Καινής Διαθήκης, και έχει έναν τριπλό στόχο: ● Να ερμηνεύσει με ακρίβεια το βιβλικό κείμενο
● Να συσχετίσει το κείμενο με τη σύγχρονη ζωή ● Να προσφέρει ένα ευχάριστο ανάγνωσμα
Επομένως, αυτά τα βιβλία δεν είναι «υπομνήματα» με τη συνήθη έννοια του όρου (commentaries), γιατί ένα υπόμνημα περιορίζεται να επεξηγήσει το κείμενο, παρά να προσφέρει κάποιες εφαρμογές του, και τείνει να είναι περισσότερο κείμενο αναφοράς παρά φιλολογικό κείμενο. Απ’ την άλλη μεριά, το είδος «κηρυγμάτων» που τα συνήθη αυτά υπομνήματα περιλαμβάνουν, δεν προσπαθούν να συσχετίσουν το κείμενο με τη σύγχρονη ζωή, και παράλληλα να είναι ευχάριστα στην ανάγνωση, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη το βιβλικό κείμενο. Οι συγγραφείς που συμμετέχουν στη σειρά Η Βίβλος Μιλάει και Σή-
μερα, πιστεύουν όλοι τους ότι ο Θεός εξακολουθεί να μιλάει με τα όσα έχει ήδη πει στο παρελθόν, και πως τίποτα δεν είναι περισσότερο αναγκαίο για την πνευματική ζωή, την ευεξία και την αύξηση των χριστιανών, από του ν’ ακούν τι λέει προς αυτούς το Πνεύμα μέσα από τον αρχαίο –κι ωστόσο πάντα επίκαιρο– Λόγο του. J. A. MOTYER J. R. W. STOTT Εκδότες της Σειράς
7
Συντομογραφίες
αι. = αιώνας
μ. Χ. = μετά Χριστόν
ανωτ. = ανωτέρω
ΝΒ = Μετάφραση Νεόφ. Βάμβα
απ. = απόστολος
Ο΄ = Εβδομήκοντα (Μετάφραση των)
αρχ. = αρχαίος
Όπ. π. = όπως παραπάνω (ibid.)
βλ. = βλέπε
π.Χ. = προ Χριστού
δηλ. = δηλαδή
πρβλ. = παράβαλε
εβρ. = εβραϊκός/ή
πρωτ. κ. = πρωτότυπο κείμενο
εδ. = εδάφιο
ρ. = ρήμα
έκδ. = έκδοση
σελ. = σελίδα
ελλ. = ελληνικός/ή
Σ.τ.Μ. = Σημείωση του Μεταφρ.
εξ = εξής
σύγκρ. = σύγκρινε
κεφ. = κεφάλαιο
φρ. = φράση
κ.ο.κ. = και ούτω καθεξής
χειρ. = χειρόγραφο/α
κλπ. = και λοιπά
χλμ. = χιλιόμετρα
κριτ. κ. = κριτικό κείμενο κ.τ.ό. = και τα όμοια λ. = λέξη μετ. = μετάφραση μτφ. = μεταφορικά
ΞΕΝΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΙΒΛΟΥ NEB – New English Bible NIV – New International Version
9
1:1-5 Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ
Ο ΠΑΥΛΟΣ, που έγινα απόστολος όχι από ανθρώπους, ούτε με την παρέμβαση κάποιου ανθρώπου αλλά από τον Ιησού Χριστό και το Θεό Πατέρα, ο οποίος ανέστησε τον Ιησού από το θάνατο, 2κι όλοι οι αδερφοί που είναι μαζί μου, Προς τις εκκλησίες της Γαλατίας. 3 Ευχόμαστε να είναι μαζί σας η χάρη και η ειρήνη του Θεού Πατέρα μας και του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. 4 Αυτός, όπως το θέλησε ο Πατέρας μας Θεός, έδωσε τη ζωή του για τις αμαρτίες μας, για να μας λυτρώσει από τον τωρινό κόσμο, όπου κυριαρχεί το κακό· 5ας είναι αιώνια δοξασμένος ο Θεός! Αμήν.
Σ
ΤΟ διάστημα των τριάντα χρόνων που μεσολάβησαν ανάμεσα στη μεταστροφή του Παύλου στο δρόμο της Δαμασκού και στη φυλάκισή του στη Ρώμη, ο απόστολος ταξίδεψε σ’ ολόκληρη την αυτοκρατορία σαν πρεσβευτής του Ιησού Χριστού. Στη διάρκεια των τριών γνωστών ιεραποστολικών ταξιδιών του κήρυξε το ευαγγέλιο και ίδρυσε εκκλησίες στις επαρχίες της Γαλατίας, της Ασίας, της Μακεδονίας και της Αχαΐας. Επιπλέον, μετά τις επισκέψεις του έστειλε Επιστολές οι οποίες βοήθησαν στην πνευματική φροντίδα των εκκλησιών που ο ίδιος είχε ιδρύσει. Μία απ’ αυτές τις Επιστολές, που πολλοί πιστεύουν ότι είναι και η πρώτη που έγραψε (γύρω στο 48 ή 49 μ.Χ.) είναι η Επιστολή προς Γαλάτας. Απευθύνεται προς τις εκκλησίες της Γαλατίας (εδ. 2). Υπάρχει 11
Η Εξουσία και το Ευαγγέλιο του Αποστόλου Παύλου
διαφωνία ανάμεσα στους συγγραφείς ως προς το νόημα του «Γαλατία», αλλά για τις λεπτομέρειες ο αναγνώστης παραπέμπεται στα διάφορα ερμηνευτικά υπομνήματα. Προσωπικά διατηρώ την άποψη πως ο όρος αναφέρεται στο νότιο τμήμα της επαρχίας, και ειδικότερα στις τέσσερις πόλεις: Αντιόχεια της Πισιδίας, Ικόνιο, Λύστρα και Δέρβη, όπου ο Παύλος κήρυξε το ευαγγέλιο στη διάρκεια του πρώτου ιεραποστολικού ταξιδιού του. Περισσότερα βλ. Πράξεις κεφ. 13 και 14. Σε κάθε πόλη, υπάρχει τώρα μια εκκλησία. Είναι γενικά παραδεκτό για την Καινή Διαθήκη πως αυτό που λέμε «εκκλησία του Θεού» (Γαλ. 1:13), δηλ. η παγκόσμια εκκλησία, διαιρείται σε τοπικές «εκκλησίες». Αυτές, βέβαια, δεν είναι επιμέρους δόγματα αλλά επιμέρους συνάξεις. Πολλές μεταφράσεις επιλέγουν εν προκειμένω τον όρο «χριστιανικές συνάξεις της Γαλατίας». Επιπλέον, οι εκκλησίες αυτές συχνά ομαδοποιούνταν λόγω γεωγραφικών και πολιτικών συνθηκών. Μια τέτοια ομάδα εκκλησιών ήταν δυνατόν να περιγράφονται είτε με χρήση του πληθυντικού (π.χ. «εκκλησίες της Γαλατίας», «εκκλησίες ... στην Ιουδαία», Γαλ. 1:2 και 22) ή με τη χρήση κάποιου συλλογικού ονόματος στον ενικό (π.χ. «η Αχαΐα», Β΄ Κορ. 9:2). Η χρήση αυτή ενισχύει ενδεχομένως την άποψη ότι η Γραφή υποστηρίζει την ιδέα μιας περιφερειακής εκκλησίας, την «σύνοδο» τοπικών εκκλησιών σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Από την πρώτη παράγραφο κιόλας της Επιστολής του προς τους Γαλάτες ο Παύλος θίγει δύο θέματα, στα οποία θα επανέλθει ξανά και ξανά: η αποστολικότητά του και το ευαγγέλιό του. Στον αρχαίο κόσμο όλες οι επιστολές άρχιζαν με το όνομα του αποστολέα, μετά ακολουθούσε το όνομα του παραλήπτη καθώς και ένας χαιρετισμός ή μήνυμα. Ο Παύλος όμως στην προς Γαλάτας Επιστολή διευρύνει τον πρόλογό του πολύ πέρα απ’ ό,τι συνηθιζόταν εκείνη την εποχή, κι απ’ ό,τι ο ίδιος κάνει σε άλλες Επιστολές του, είτε σε ό,τι αφορά τα διαπιστευτήριά του είτε το μήνυμά του. Κι έχει τους λόγους του για να κάνει κάτι τέτοιο. Μετά την επίσκεψή του σ’ αυτές τις γαλατικές πόλεις, οι εκκλησίες που ο ίδιος είχε ιδρύσει αντιμετώπιζαν προβλήματα από τους ψευδοδιδασκάλους. Οι άνθρωποι αυτοί καταφέρονταν οργανωμένα και με σφοδρότητα εναντίον της εξουσίας του Παύλου και του ευαγγελίου που κήρυττε. Αντιμάχονταν το ευαγγέλιο της δικαίωσης διά της χάριτος μό12
Γαλάτας 1:1-5
νον, και μόνο με την πίστη, κι επέμεναν ότι δεν έφτανε μόνο η πίστη στο Χριστό για να σωθεί κανείς. Έπρεπε επιπλέον να κάνει περιτομή και να τηρεί όλο το νόμο του Μωυσή (βλ. Πράξ. 15:1, 5). Υπονομεύοντας το ευαγγέλιο του Παύλου υπονόμευαν στη συνέχεια και την εξουσία του. «Μα ποιος είναι τελοσπάντων αυτός ο Παύλος;» χλεύαζαν. «Σίγουρα δεν είναι κάποιος από τους δώδεκα αποστόλους του Ιησού. Ούτε, απ’ ό,τι ξέρουμε, έχει καμιά εξουσιοδότηση από κανένα. Ένας αυτόκλητος αγύρτης είναι». Ο Παύλος βλέπει καθαρά τους κινδύνους αυτής της διπλής επίθεσης, κι έτσι χυμάει με τη σειρά του αμέσως με το ξεκίνημα της Επιστολής και διακηρύττει την αποστολική του εξουσία και το ευαγγέλιο της χάριτος. Παρακάτω στην Επιστολή θα επεξεργαστεί διεξοδικά αυτά τα θέματα, αλλά δείτε πως αρχίζει: Παῦλος ἀπόστολος ... χάρις ὑμῖν. Οι δύο αυτοί όροι φορτισμένοι στη συγκεκριμένη περίπτωση. Και αν κατανοήσουμε το νόημά τους, θα έχουμε συλλάβει τα δύο κύρια θέματα της προς Γαλάτας Επιστολής.
1. Η εξουσία του Παύλου (Εδ. 1, 2) Ο Παύλος, που έγινα απόστολος όχι από ανθρώπους, ούτε με την παρέμβαση κάποιου ανθρώπου αλλά από τον Ιησού Χριστό και το Θεό Πατέρα, ο οποίος ανέστησε τον Ιησού από το θάνατο, κι όλοι οι αδερφοί που είναι μαζί μου, Προς τις εκκλησίες της Γαλατίας. Ο Παύλος διεκδικεί για τον εαυτό του τον ίδιο ακριβώς τίτλο που προφανώς του αρνούνται οι ψευδοδιδάσκαλοι. Ήταν απόστολος, ένας απόστολος από τον Ιησού Χριστό. Ο όρος είχε ήδη την ακριβή του έννοια. «Για τους Ιουδαίους η λέξη ήταν σαφώς προσδιορισμένη: σήμαινε τον ειδικό αγγελιαφόρο, με ειδικό κύρος, με εξουσία και εντολή που προέρχονταν από ένα σώμα ανώτερο από τον ίδιο»1. 1
Cole, σελ. 31. 13
Η Εξουσία και το Ευαγγέλιο του Αποστόλου Παύλου
Τον τίτλο αυτό τον χρησιμοποιούσε ο Ιησούς για τους δικούς Του αντιπροσώπους ή απεσταλμένους. Από την ευρύτερη ομάδα των μαθητών διάλεξε δώδεκα, τους οποίους ονόμασε «αποστόλους» και τους έστειλε να κηρύξουν (Λουκ. 6:13· Μάρκ. 3:14). Ήταν λοιπόν προσωπικά επιλεγμένα άτομα, που τους είχε καλέσει ο Ιησούς Χριστός και τους είχε δώσει εντολή και εξουσιοδότηση να διδάξουν στο όνομά Του. Η Καινή Διαθήκη δείχνει ξεκάθαρα πως αυτή η ομάδα ήταν μικρή και ξεχωριστή. Η λέξη «απόστολος» δεν ήταν κάποιος γενικός όρος που μπορούσε να αποδοθεί σε κάθε χριστιανό, όπως ήταν οι όροι «πιστός», «άγιος» ή «αδελφός». Ήταν ένας ειδικός όρος που αποδόθηκε στους Δώδεκα και σε έναν δύο άλλους τους οποίους είχε ορίσει προσωπικά ο αναστημένος Χριστός. Δεν μπορεί, συνεπώς, να υπάρξει καμιά αποστολική διαδοχή έξω από το αποστολικό δόγμα της Καινής Διαθήκης. Οι απόστολοι δεν είχαν διαδόχους. Ήταν τέτοια η φύση του αξιώματος, που κανένας δεν μπορούσε να τους διαδεχτεί. Ήταν μοναδικοί. Ο Παύλος ισχυριζόταν ότι ανήκε σ’ αυτή την επίλεκτη ομάδα των αποστόλων. Θα πρέπει να μάθουμε να τον αποκαλούμε «απόστολο Παύλο» και όχι «άγιο Παύλο», επειδή στο λεξιλόγιο της Καινής Διαθήκης όλοι οι χριστιανοί ονομάζονται άγιοι, ενώ κανένας χριστιανός δεν είναι σήμερα απόστολος. Δείτε πόσο σαφώς ξεχωρίζει ο ίδιος τον εαυτό του από τους άλλους χριστιανούς που ήταν μαζί του την εποχή που έγραφε. Στο εδ. 2 τους ονομάζει όλοι οι αδερφοί που είναι μαζί μου. Χαίρεται που τους βάζει μαζί του στο χαιρετισμό, χωρίς ενδοιασμό βάζει πρώτο τον εαυτό του και δίνει στον εαυτό του έναν τίτλο που δεν δίνει σ’ εκείνους. Είναι όλοι «αδερφοί» και μόνον αυτός είναι «απόστολος». Ο Παύλος δεν μας αφήνει καμιά αμφιβολία για την αποστολικότητά του. Σε άλλες Επιστολές αρκείται να περιγράψει τον εαυτό του σαν «κλητός απόστολος» (Ρωμ. 1:1) ή «κλητός απόστολος Χριστού Ιησού διά θελήματος Θεού» (Α΄ Κορ. 1:1). Άλλοτε πάλι, χωρίς να αναφέρεται στην κλήση του, αυτοαποκαλείται «απόστολος Χριστού Ιησού διά θελήματος (ή «κατ’ επιταγήν») Θεού» (πρβλ. Β΄ Κορ 1:1· Εφεσ. 1:1· Κολ. 1:1· Α΄ Τιμ. 1:1· Β΄ Τιμ. 1:1). Εδώ, ωστόσο, στο ξεκίνημα της Επιστολής προς Γαλάτας κάνει μια εκτεταμένη περιγραφή του εαυτού του. Δηλώνει σθεναρά ότι η αποστολικότητά του με καμιά έννοια δεν είναι από ανθρώ14
Γαλάτας 1:1-5
πους αλλά κατά βάση από το Θεό. Κατά λέξη λέει ότι «έγινα απόστολος όχι από ανθρώπους, ούτε με την παρέμβαση κάποιου ανθρώπου». Μ’ άλλα λόγια, δεν είχε διοριστεί από κάποια ομάδα ανθρώπων, όπως από τους Δώδεκα ή την εκκλησία της Ιερουσαλήμ ή της Αντιόχειας. Για παράδειγμα το Μέγα Συνέδριο των Ιουδαίων είχε διορίσει αποστόλους, επίσημους αντιπροσώπους του με την εντολή να περιοδεύουν και να διδάσκουν εξ ονόματός του. Ένας απ’ αυτούς ήταν κι ο ίδιος ο Παύλος (ως Σαούλ ο Ταρσέας) όπως φαίνεται καθαρά από το Πράξεις 9:1-2. Αλλά ως απόστολος του Χριστιανισμού δεν είχε διοριστεί από καμιά ανθρώπινη ομάδα. Ούτε του προσφέρθηκε αυτή η αποστολή με τη μεσολάβηση κανενός ατόμου, όπως του Ανανία ή του Βαρνάβα ή κανενός άλλου, δεδομένου ότι αυτή προερχόταν κατευθείαν από το Θεό. Ο Παύλος επιμένει ότι οι άνθρωποι δεν είχαν καμιά σχέση μ’ αυτό. Η αποστολική εντολή που είχε λάβει δεν ήταν ούτε άμεσα ούτε έμμεσα ανθρώπινη· ήταν ολωσδιόλου θεϊκή. Ήταν, κατά τα λεγόμενά του, από τον Ιησού Χριστό και το Θεό Πατέρα, ο οποίος ανέστησε τον Ιησού από το θάνατο. Χρησιμοποιείται μόνο μία πρόθεση (κείμ.): «διά Ιησού Χριστού και Θεού Πατρός». Η αντίθεση, ωστόσο, με τη φράση «απ’ ανθρώπων» και «δι’ ανθρώπου» δείχνει πως ο διορισμός του Παύλου ως αποστόλου έγινε όχι από ανθρώπους αλλά από το Θεό Πατέρα, όχι με τη μεσολάβηση κάποιου ανθρώπου αλλά του Ιησού Χριστού (με το συμπέρασμα πως ο Ιησούς Χριστός δεν είναι ένας απλός άνθρωπος). Αυτό το ξέρουμε κι από άλλα σημεία. Ο Πατέρας Θεός επέλεξε τον Παύλο να είναι απόστολος (η κλήση του ήταν «διά θελήματος Θεού») και ορίστηκε σ’ αυτό το αξίωμα από τον Ιησού Χριστό, τον οποίο ο Θεός ανέστησε από τους νεκρούς. Ήταν ο αναστημένος Κύριος που του ανέθεσε την αποστολή στο δρόμο της Δαμασκού, κι ο Παύλος αναφέρεται επανειλημμένα σ’ αυτή την εμφάνιση του αναστημένου Χριστού σαν βασική προϋπόθεση της αποστολικότητάς του (βλ. Α΄ Κορ. 9:1· 15:8-9). Γιατί, όμως, ο Παύλος διαβεβαιώνει και υπερασπίζεται την αποστολικότητά του; Τόσο καυχησιάρης ήταν; τόσο ξιπασμένος και ματαιόδοξος; Όχι. Μήπως τον είχε πειράξει που οι άνθρωποι τολμούσαν να αμφισβητούν την αποστολικότητά του; Ούτε. Ήταν επειδή διακυ15
Η Εξουσία και το Ευαγγέλιο του Αποστόλου Παύλου
βευόταν το ευαγγέλιο που αυτός κήρυττε. Αν ο Παύλος δεν ήταν απόστολος του Ιησού Χριστού, τότε οι άνθρωποι θα μπορούσαν ν’ απορρίψουν το ευαγγέλιό του ‒κι αναμφίβολα θα το έκαναν. Αυτό ο Παύλος δεν μπορούσε να το αντέξει. Αυτό που κήρυττε ήταν το μήνυμα του Χριστού με την εξουσιοδότηση του Χριστού. Έτσι, υπερασπιζόταν την αποστολική του εξουσία με σκοπό να υπερασπιστεί το μήνυμά του. Η ειδική αυτή, θεία εξουσία του αποστόλου Παύλου είναι από μόνη της αρκετή για να αμφισβητήσει και να εξουδετερώσει συγκεκριμένες σύγχρονες απόψεις για την Καινή Διαθήκη. Ας θυμηθούμε δύο:
α) Η ριζοσπαστική άποψη Η άποψη εν προκειμένω πολλών σύγχρονων θεολόγων θα μπορούσε απλά να διατυπωθεί κάπως έτσι: Οι απόστολοι ήταν απλά μάρτυρες του Ιησού Χριστού τον πρώτο αιώνα. Εμείς είμαστε μάρτυρες στον 21ο αιώνα, και η μαρτυρία μας είναι εξίσου καλή μ’ εκείνων, αν όχι καλύτερη. Διαβάζουν, λοιπόν, περικοπές από την Επιστολή προς Εφεσίους που δεν τους αρέσουν και λένε, «ε, καλά, αυτή είναι η άποψη του Παύλου. Η δική μου είναι διαφορετική». Μιλάνε σαν να ήταν απόστολοι του Ιησού Χριστού και σαν να είχαν την ίδια εξουσία με του Παύλου να διδάσκουν και ν’ αποφασίζουν τι είναι σωστό και τι λάθος. Ένα παράδειγμα ενός σύγχρονου ριζοσπάστη θεολόγου είναι και το παρακάτω: «Ο απόστολος Παύλος και ο απόστολος Ιωάννης», γράφει, «ήταν άνθρωποι με πάθη σαν τα δικά μας. Όσο μεγάλη κι αν ήταν, όμως, η έμπνευσή τους, ... επειδή ήταν άνθρωποι, αυτή δεν ήταν σταθερή και ενιαία. Γιατί, με τόση έμπνευση έφτασαν σε τέτοιο βαθμό ψυχοπαθολογίας, που είχαν όλοι οι άνθρωποι. Είχαν επίσης τους εσωτερικούς τους άξονες πάνω στους οποίους κινούνταν, για τους οποίους δεν είχαν ιδέα. Αυτό επομένως που μας λένε θα πρέπει να μπορεί να αυτοαποδεικνύεται, όπως η μουσική. Αν αυτό δεν συμβαίνει, θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να το απορρίψουμε. Πρέπει να έχουμε το θάρρος να διαφωνήσουμε μαζί τους»2. Καλούμαστε, βλέπετε, να διαφωνήσουμε, με καθαρά υποκειμενικό 2
Από το κεφάλαιο με τίτλο «Psychological Objections», του H. A. Williams, στο έργο Objections to Christian Belief (Constable, 1963), σελ. 55, 56. 16
Γαλάτας 1:1-5
σκεπτικό. Θα πρέπει να προτιμήσουμε τη δική μας άποψη από το κύρος των αποστόλων του Χριστού. Ο καθηγητής C. H. Dodd, εξάλλου, με μεγάλη συμβολή στην κίνηση της βιβλικής θεολογίας, γράφει παρ’ όλα αυτά στην Εισαγωγή του Υπομνήματός του στην Επιστολή προς Ρωμαίους: «Μερικές φορές σκέφτομαι πως ο Παύλος κάνει λάθος, και δεν διδστάζω να το πω»3. Οι απόστολοι του Ιησού ήταν μοναδικοί –μοναδικοί ως προς τις εμπειρίες τους που είχαν με τον ιστορικό Ιησού, μοναδικοί γιατί τους εμφανίστηκε ο αναστημένος Κύριος, οι μοναδικοί που έλαβαν την εντολή με την εξουσία του Χριστού να είναι απόστολοι και μοναδικοί στον τρόπο που έλαβαν το Πνεύμα του Χριστού. Δεν θα πρέπει να προβάλλουμε τη γνώμη μας πάνω από τη δική τους ή να λέμε πως η δική μας εξουσία είναι το ίδιο μεγάλη με τη δική τους, γιατί οι γνώμες τους και η εξουσία τους είναι του Χριστού. Αν υποκλινόμαστε μπροστά στην εξουσία του Χριστού, πρέπει να υποκλιθούμε μπροστά και στη δική τους εξουσία. Όπως ο ίδιος τους είπε: «Όποιος δέχεται εσάς δέχεται εμένα» (Ματθ. 10:40· Ιωάν. 13:20).
β) Η ρωμαιοκαθολική άποψη Οι Ρωμαιοκαθολικοί διδάσκουν ότι αφού οι βιβλικοί συγγραφείς ήταν άνθρωποι της εκκλησίας, έπεται κι ότι η εκκλησία συνέγραψε τη Βίβλο. Επομένως η εκκλησία είναι πάνω από τη Βίβλο κι έχει την εξουσία όχι μόνο να την ερμηνεύει αλλά και να τη συμπληρώνει. Είναι παραπλανητικό, όμως, να λέμε πως η εκκλησία συνέγραψε τη Βίβλο. Οι απόστολοι, οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης, ήταν απόστολοι του Χριστού, όχι της εκκλησίας. Ο Παύλος όταν άρχισε να γράφει την προς Γαλάτας δεν είπε «Παύλος, απόστολος της εκκλησίας, που η εκκλησία μού ανέθεσε να γράψω προς εσάς, Γαλάτες». Αντίθετα, φροντίζει να διακηρύττει ότι η εντολή που έλαβε, καθώς και το μήνυμά του ήταν από το Θεό· δεν προέρχονταν από κανέναν άνθρωπο ή από ομάδα ανθρώπων, όπως είναι η εκκλησία. Δες και τα εδ. 11 και 12. 3
The Epistle to the Romans, του C. H. Dodd (Moffatt New Testament Commentary, Hodder, 1932) σελ. xxxiv, xxxv. 17
Η Εξουσία και το Ευαγγέλιο του Αποστόλου Παύλου
Επομένως, η βιβλική άποψη είναι πως οι απόστολοι αντλούν την εξουσία τους από το Θεό διά του Χριστού. Η αποστολική εξουσία είναι εξουσία του Θεού. Ούτε ανθρώπων ούτε της εκκλησίας. Κι επειδή είναι του Θεού πρέπει να υποταχθούμε σ’ αυτήν. Ερχόμαστε τώρα από τα διαπιστευτήρια του Παύλου σαν συγγραφέα, στο σκοπό για τον οποίο γράφει –από την εξουσία του, στο ευαγγέλιό του.
2. Το ευαγγελιο του Παύλου (Εδ. 3, 4) Ευχόμαστε να είναι μαζί σας η χάρη και η ειρήνη του Θεού Πατέρα μας και του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Ο Παύλος στέλνει στους Γαλάτες ένα μήνυμα χάριτος και ειρήνης, όπως κάνει με όλες του τις Επιστολές. Αυτά όμως δεν είναι λόγια τυπικά ή χωρίς κάποιο νόημα. Μολονότι το «χάρις» και «ειρήνη» είναι κοινές έννοιες, είναι πλούσιες σε θεολογικό περιεχόμενο. Στην ουσία αποτελούν επιτομή του ευαγγελίου της σωτηρίας το οποίο κήρυττε ο Παύλος. Η φύση του ευαγγελίου είναι ειρήνη ή συμφιλίωση: ειρήνη με το Θεό, ειρήνη με τους ανθρώπους, ειρήνη μέσα μας. Πηγή της σωτηρίας είναι η χάρη, η δωρεάν εύνοια του Θεού, άσχετη με οποιαδήποτε ανθρώπινη αρετή ή έργο, η γεμάτη αγάπη καλοσύνη Του σ’ εκείνους που δεν την αξίζουν. Και τόσο αυτή η χάρη όσο και η ειρήνη πηγάζουν από Πατέρα και τον Υιό μαζί. Ο Παύλος εντελώς ξαφνικά συνεχίζει με το μεγάλο ιστορικό γεγονός στο οποίο εκδηλώθηκε η χάρη του Θεού, κι από το οποίο εκπηγάζει η ειρήνη Του, δηλ. με το θάνατο του Ιησού Χριστού πάνω στο σταυρό. Εδ 4: Αυτός, όπως το θέλησε ο Πατέρας μας Θεός, έδωσε τη ζωή του για τις αμαρτίες μας, για να μας λυτρώσει από τον τωρινό κόσμο, όπου κυριαρχεί το κακό. Μολονότι ο Παύλος έχει ήδη διακηρύξει πως ο Θεός Πατέρας ανέστησε το Χριστό από τους νεκρούς (εδ. 1), τώρα γράφει ότι προσφέροντας τον εαυτό Του να πεθάνει στο σταυρό, μας 18
Γαλάτας 1:1-5
έσωσε. Ας δούμε τα πλούσια διδάγματα που δίνονται εδώ σχετικά με το θάνατο του Χριστού.
α) Ο Χριστός πέθανε για τις αμαρτίες μας Ο χαρακτήρας του θανάτου Του φαίνεται στη φράση έδωσε τη ζωή του για τις αμαρτίες μας. Ο θάνατος του Ιησού Χριστού δεν ήταν πρωταρχικά ούτε εκδήλωση αγάπης ούτε δείγμα ηρωισμού αλλά μια θυσία για την αμαρτία. Πράγματι, η χρήση της πρόθεσης περί σε μερικά από τα εγκυρότερα χειρόγραφα (στη φρ. «περί αμαρτίας»), ίσως είναι ο απόηχος της παλαιοδιαθηκικής έκφρασης για τη θυσία εξιλέωσης4. Η Καινή Διαθήκη διδάσκει πως ο θάνατος του Χριστού ήταν μια θυσία εξιλέωσης, η μοναδική θυσία με την οποία οι αμαρτίες συγχωρούνται και εξαλείφονται. Η μεγάλη αυτή αλήθεια δεν εξηγείται εδώ, αλλά παρακάτω στην Επιστολή (3:13) όπου διαβάζουμε πως ο Χριστός «έγινε κατάρα για χάρη μας». Αυτός ο αναμάρτητος δέχτηκε πάνω Του την κατάρα ή την τιμωρία που άξιζαν οι δικές μας αμαρτίες. Ο Μαρτίνος Λούθηρος σχολιάζει ότι «τα λόγια αυτά είναι βροντές από τον ουρανό ενάντια σε κάθε είδος δικαίωσης»5, δηλαδή σε κάθε μορφή αυτοδικαίωσης. Τώρα που είδαμε ότι ο Χριστός «έδωσε τη ζωή του για τις αμαρτίες μας», καταλαβαίνουμε πως είμαστε αμαρτωλοί, ανίκανοι να σώσουμε τον εαυτό μας, και παύουμε πια να πιστεύουμε ότι είμαστε δίκαιοι.
β) Ο Χριστός έδωσε τη ζωή του για τις αμαρτίες μας, για να μας λυτρώσει από τον τωρινό κόσμο, όπου κυριαρχεί το κακό. Αν η φύση του θανάτου του Χριστού στο σταυρό ήταν «για τις αμαρτίες μας», ο αντικειμενικός στόχος του ήταν «για να μας λυτρώσει από τον τωρινό κόσμο, όπου κυριαρχεί το κακό» (εδ. 4). Ο επίσκοπος J. B. Lightfoot γράφει ότι το ρήμα «ελευθερώνω, λυτρώνω» δίνει τον τόνο 4
Ο΄: περί αμαρτίας, π.χ. Λευιτ. 5:11 και Αριθ. 8:8. Πρβλ. Ρωμ. 8:3 και Α΄ Πέτρ. 3:18, όπου κι εκεί η πρόθεση είναι περί. 5 Luther, σελ. 47. 19
Η Εξουσία και το Ευαγγέλιο του Αποστόλου Παύλου
στην Επιστολή». «Το ευαγγέλιο», προσθέτει, «είναι η απελευθέρωση, η χειραφεσία από μια κατάσταση δουλείας»6. Στην πραγματικότητα ο Χριστιανισμός είναι μια θρησκεία απελευθέρωσης. Το ελληνικό ρήμα στο συγκεκριμένο εδάφιο είναι πολύ δυνατό (εξαιρώ, στη μέση φωνή). Χρησιμοποιείται στις Πράξεις για την απελευθέρωση των Ισραηλιτών από τη δουλεία της Αιγύπτου (7:34), για την απελευθέρωση του Πέτρου από τη φυλακή κι από την εξουσία του βασιλιά Ηρώδη (12:11), και για την απελευθέρωση του Παύλου από το μανιασμένο πλήθος που ήθελε να τον λιντσάρει (23:27). Το σημείο αυτό εδώ στη Γαλάτας είναι το μόνο όπου το συγκεκριμένο ρήμα χρησιμοποιείται μεταφορικά για τη σωτηρία. Ο Χριστός πέθανε για να μας λυτρώσει. Από τι μας λύτρωσε με το θάνατό Του ο Χριστός; Όχι από «αυτό τον παρόντα πονηρό κόσμο», όπως το έχουν πολλές μεταφράσεις. Ο Θεός δεν σκοπεύει να μας βγάλει από τον κόσμο αλλά να μείνουμε σ’ αυτόν και να είμαστε «το φως του κόσμου» και το «αλάτι της γης». Ο Χριστός όμως πέθανε για να μας λυτρώσει «απ’ αυτό τον παρόντα αιώνα του κακού» ή, όπως ίσως θα ’πρεπε να αποδοθεί: «απ’ αυτό τον παρόντα αιώνα του Κακού», αφού ο Κακός, δηλ. ο διάβολος είναι ο άρχοντάς του. Ας το εξηγήσουμε αυτό: Η Βίβλος χωρίζει την Ιστορία σε δύο αιώνες: «ο παρών αιών» και ο «μέλλων αιών». Μας λέει ακόμα η Γραφή πως ο «μέλλων αιών» έχει ήδη έρθει, επειδή τον εγκαινίασε ο Χριστός, αν και ο παρών αιών δεν έχει ακόμη παρέλθει οριστικά. Επικαλύπτουν ο ένας τον άλλο. Η χριστιανική μεταστροφή του ανθρώπου σημαίνει ότι ο άνθρωπος ελευθερώνεται από τον παλαιό αιώνα και μεταφέρεται στο νέο, «στον μέλλοντα αιώνα». Και η χριστιανική ζωή είναι η βίωση της ζωής του μέλλοντος αιώνος στον παρόντα αιώνα. Ο σκοπός του θανάτου του Χριστού, επομένως, δεν ήταν να μας προσφέρει απλώς τη συγχώρηση αλλά μετά τη συγχώρηση να μπορούμε να ζήσουμε μια καινούργια ζωή, τη ζωή του μέλλοντος αιώνος. Ο Χριστός έδωσε τον εαυτό Του υπὲρ των αμαρτιών ημών, όπως εξέληται ημάς εκ του αιώνος του ενεστώτος πονηρού. 6
Lightfoot, σελ. 73. 20
Γαλάτας 1:1-5
γ) Ο Χριστός πέθανε όπως το θέλησε ο Πατέρας μας Θεός Αφού είδαμε τη φύση και τον αντικειμενικό σκοπό του θανάτου του Χριστού, ερχόμαστε να δούμε την πηγή του ή την προέλευσή του. Έλαβε χώρα όπως το θέλησε ο Πατέρας μας Θεός. Τόσο η λύτρωσή μας από τον παρόντα αιώνα του κακού όσο και το μέσον με το οποίο αυτό έγινε εφικτό, είναι σύμφωνα με αυτό που θέλει ο Θεός. Σίγουρα δεν είναι σύμφωνα μ’ αυτό που θέλουμε εμείς, σαν εμείς να είχαμε επιτύχει τη λύτρωσή μας. Ούτε είναι απλώς όπως το θέλησε μόνο ο Χριστός, σαν ο Πατέρας να ήταν απρόθυμος να ενεργήσει. Πάνω στο σταυρό η θέληση του Πατέρα και η θέληση του Υιού βρίσκονταν σε απόλυτη αρμονία. Με κανένα τρόπο δεν θα πρέπει ν’ αφήσουμε να εννοηθεί ούτε ότι ο Υιός προθυμοποιήθηκε να κάνει κάτι ενάντια προς τη θέληση του Πατέρα ούτε ότι ο Πατέρας ζήτησε από τον Υιό να κάνει κάτι που ο ίδιος δεν το ήθελε. Ο Παύλος τα λέει και τα δύο: και ότι ο Υιός θυσίασε τον εαυτό Του (4α), και ότι αυτή η αυτοθυσία ήταν σύμφωνη με το θέλημα του Θεού και Πατέρα (εδ. 4β). Συνοψίζοντας, το εδάφιο αυτό διδάσκει πως η φύση του θανάτου του Χριστού είναι μια θυσία για την αμαρτία, ο αντικειμενικός σκοπός του ήταν να μας λυτρώσει από τον παρόντα αιώνα του κακού, και προέλευσή του ήταν το σπλαχνικό θέλημα του Πατέρα και του Υιού.
Συμπέρασμα Αυτό που στην ουσία έκανε ο απόστολος σ’ αυτά τα εισαγωγικά εδάφια της Επιστολής είναι να σκιαγραφήσει τα τρία στάδια της θείας επενέργειας για τη σωτηρία του ανθρώπου. Το πρώτο στάδιο είναι ο θάνατος του Χριστού για τις αμαρτίες μας με σκοπό να μας λυτρώσει από τον παρόντα αιώνα του κακού. Το δεύτερο στάδιο είναι ότι ο Παύλος έγινε απόστολος για να δώσει τη μαρτυρία του για το Χριστό που πέθανε κι αναστήθηκε από τους νεκρούς. Το τρίτο στάδιο είναι το δώρο της χάρης και της ειρήνης προς εμάς, ένα δώρο που το κέρδισε ο Χριστός και το διακήρυξε ο Παύλος. 21
Η Εξουσία και το Ευαγγέλιο του Αποστόλου Παύλου
Σε καθένα απ’ αυτά τα τρία στάδια Πατέρας και Υιός ενήργησαν και συνεχίζουν να ενεργούν από κοινού. Ο θάνατος του Ιησού που εξάλειψε την αμαρτία ήταν μια πράξη τόσο αυτοθυσίας όσο και σύμφωνη με τη θέληση του Θεού και Πατέρα. Η αποστολική εξουσία του Παύλου ήταν «από τον Ιησού Χριστό και το Θεό Πατέρα, ο οποίος ανέστησε τον Ιησού από το θάνατο». Και η χάρη και ειρήνη που σαν αποτέλεσμα απολαμβάνουμε εμείς, είναι κι αυτές «του Θεού Πατέρα μας και του Κυρίου μας Ιησού Χριστού». Τι όμορφο είναι αυτό! Αυτός είναι ο Θεός μας, ο ζων Θεός, ο Πατέρας και ο Υιός, καθώς όλοι μαζί συνεργάζονται για τη σωτηρία μας. Πρώτα, ο Χριστός την πέτυχε ιστορικά στο σταυρό. Στη συνέχεια τη διακήρυξε στις Γραφές διά των αποστόλων Του που ο ίδιος τους επέλεξε. Τρίτον, τη χορηγεί σαν εμπειρία στους πιστούς σήμερα. Το κάθε στάδιο είναι απολύτως απαραίτητο. Σήμερα δεν θα μπορούσε να υπάρξει χριστιανική εμπειρία χωρίς το μοναδικό έργο του Χριστού στο σταυρό, για το οποίο έδωσαν με τρόπο μοναδικό οι απόστολοι τη μαρτυρία τους. Ο Χριστιανισμός είναι μια θρησκεία ιστορική και εμπειρική. Πράγματι, μια από τις πιο ένδοξες πτυχές του είναι η σύζευξη Ιστορίας και εμπειρίας, παρελθόντος και παρόντος. Ποτέ δεν θα πρέπει να προσπαθήσουμε να τα χωρίσουμε αυτά τα δυο. Δεν μπορούμε να κάνουμε χωρίς το έργο του Χριστού ούτε χωρίς τη μαρτυρία των αποστόλων του Χριστού, αν θέλουμε να απολαμβάνουμε τη χάρη και την ειρήνη του Χριστού σήμερα. Δεν απορούμε που ο Παύλος τελειώνει την πρώτη του παράγραφο με μια δοξολογία: ας είναι αιώνια δοξασμένος ο Θεός! (με τη δόξα που του πρέπει, που του ανήκει) Αμήν.
# 22
«Η Σειρά Η Βίβλος Μιλάει και Σήµερα τρέφει πνευµατικά τον χριστιανό που αναζητεί περισσότερη ωριµότητα, και συνάµα προσφέρει άριστο υπόβαθρο γνώσης για τον κήρυκα του ευαγγελίου». PHILIP HACKING (Πρώην Αγγλικανός ιερέας, περιοδεύων ευαγγελιστής, βιβλικός καθηγητής, και συγγραφέας).
ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ
ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ THΣ ΠΡΟΣ
ΓΑΛΑΤΑΣ
«Ως κήρυκας του ευαγγελίου και καθηγητής, βρίσκω τη Σειρά Η Βίβλος Μιλάει και Σήµερα ανεκτίµητη πηγή γνώσης. Και δεν περιορίζεται µόνο στη γνώση αλλά παράλληλα εµπνέει και ζωογονεί τον µελετητή. Συνιστώ τη Σειρά ανεπιφύλακτα!» J. JOHN (ή Ιωάννης Ιωάννου, ελληνικής καταγωγής. ∆ιεθνής ευαγγελιστής και συγγραφέας µε έδρα το Ηνωµένο Βασίλειο).
ΣΕ ΘΥΛΑΚΕΣ ΝΕΩΝ ΠΙΣΤΩΝ, κρυµµένους στα βουνά της Μικράς Ασίας, ο Παύλος γράφει αυτό που ίσως είναι το πιο παλιό κείµενο της Καινής ∆ιαθήκης, την Επιστολή προς Γαλάτας. Τι πρόβληµα αντιµετώπιζαν εκείνοι οι Χριστιανοί; Πώς µπορούσαν να ξέρουν µέσα από διάφορες θρησκευτικές διδασκαλίες ποια είναι η σωστή; Πώς µπορούσαν να ξέρουν ότι είναι εντάξει µε τον Θεό; Πώς µπορούσαν ως Χριστιανοί να ζήσουν ευάρεστα προς τον Θεό µέσα στην ειδωλολατρική κουλτούρα της περιοχής; Ο Παύλος έχει την απάντηση: «Ένας είναι ο δρόµος ‒ο Ιησούς Χριστός». Η απάντησή του ισχύει και για µας σήµερα. Μπορεί στις λεπτοµέρειες ο δικός µας αγώνας να έχει αλλάξει από την εποχή του Παύλου. Οι αρχές όµως που µας προβάλλει ο απόστολος είναι το ίδιο διαχρονικές όσο κι ο Κύριος Ιησούς Χριστός. Ο John Stott (1921 – 2011) υπήρξε ένας σπάνιος συνδυασµός ευαγγελιστή, ποιµένα, βιβλικού δασκάλου αλλά και διοικητικού στελέχους στο χριστιανικό έργο. Για 25 χρόνια υπηρέτησε ως πρεσβύτερος της εκκλησίας «All Souls Church» στο Λονδίνο, και έγινε επίτιµος πρεσβύτερός της το 1975. Από τότε συνέχισε µε µια ευρύτατη διακονία σαν αναλυτής της Βίβλου, επικεφαλής ιεραποστολής και συγγραφέας. Ανάµεσα στα πολλά βιβλία του το best-seller είναι το «Basic Christianity» (Βασικός Χριστιανισµός) και πολλά άλλα, όπως «Ο Σταυρός του Χριστού», που έχει µεταφραστεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Ο Λόγος», καθώς και ορισµένα ερµηνευτικά υποµνήµατα της Σειράς «Η Βίβλος µιλάει και Σήµερα».
ISBN 978-960-510-174-9
Γ. Σουρή14,18547 Πειραιάς