Κάρπαθος: Ένας Λαογραφικός Παράδεισος

Ενας Λαογραφικος Παράδεισος

Scan: GVG 2014

ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΕΣΥΠΡΗΣ

&

ένας λαογραφικός παράδεισος

β

ΑΘΗΝΑ 2001

Scan: GVG 2014

r

i

ί&ύ

Κείμενα: ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΕΣΥΠΡΗΣ Επιμέλεια κειμένων: ΔΑΦΝΗ ΧΡΗΣΤΟΥ Καλλιτεχνική επιμέλεια; ΕΥΗ ΔΑΜΙΡΗ Φωτογραφίες: ΑΡΧΕΙΟ ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΟΥΜΠΗΣΑΕ. Διαχωρισμοί - εκτύπωση: ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ Μ. ΤΟΥΜΠΗΣ Α.Ε. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ολόκληρου ή μέρους του κειμένου και των φωτογραφιών, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη.

Copyright © 2001 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΟΥΜΠΗΣΑΕ. Βουλιαγμένης 519, Ηλιούπολη - Αθήνα, Τηλ. (01) 9923876, Fax: 9923867 INTERNET: http:llwm.toubis.gr ISBN 960-540-410-9

Scan: GVG 2014

«Κάρπαθος όμορφο νησί\ με το καλό τ' αγέρι απσύσαι πάντα δροσερή, χειμώνα καλοκαίρι Κάρπαθος με τα δώδεκα, τα όμορφα χωριά σου άπου περηφανεύεσαι για τα καλά παιδιά σου, Πηγάδια, Αρκάσα, Μενετές, Βωλάδα και Λπέρι Όθος, Πυλές και Όλνμπος, Σπόα και Μισοχώρι, Γιαφάνι και Φοινίκι μου και όμορφα ακρογιάλια βρυσούλες με τα κρυά νερά, που τρέχουν σαν κρουστάλλια» Δημοτικό τραγούδι

Scan: GVG 2014

Π

8 - 13

Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

ΚΑΡΠΑΘΟΣ Ένας λαογραφικός παράδεισος - Χάρτης Καρπάθου - Γεωγραφικά στοιχεία Γεωλογία - Φυσικό περιβάλλον

14-19

ΜΎΘΟς & ΙΣΤΟΡΊΑ Μυθολογία - Προϊστορική περίοδος - Ιστορικοί χρόνοι Ρωμαϊκή & βυζαντινή περίοδος - Φραγκοκρατία - Τουρκοκρατία - Νεότεροι χρόνοι

20 -39

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗ Άνθρωποι και ασχολίες - Ήθη και ε'θιμα - Πανηγύρια και πολιτιστικε'ς εκδηλώσεις Μουσική παράδοση - Γράμματα και τε'χνες - Το καρπάθικο σπίτι

40 - 47

ΠΗΓΑΔΙΑ (q Κάρπαθος) Χάρτης Πηγαδιών - Περιοχές κοντά στα Πηγάδια

48 - 49

Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η ΣΤΗΝ ΚΑΡΠΑΘΟ Προτείνονται τέσσερις διαδρομές π ο υ διεκολΰνουν την περιήγηση στο νησί

so - 55

ΝΟΤΙΆ ΚΑΡΠΑΘΟς Αμμοοπή - Αφιάρτης - Μακρύς Γιαλός

56 - 63

ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΉ ΚΑΡΠΑΘΟς Μενετές - Αρκάσα - Αγιος Νικόλαος - Παλαιόκαστρο - Φοινίκι

64 - 75

ΚΕΝΤΡΙΚΉ ΚΑΡΠΑΘΟς Απέρι - Βωλάδα - Ό θ ο ς - Στες - Πυλές - Λευκός - Μεσοχώρι - Σπόα

76 - 91

"ΟΛΥΜΠΟΣ & Δ ΐ Α Φ Α Ν Ι Όλυμπος - Αυλώνα - Βρουκούντα - Τρίστομο - Διαφάνι

92-97

ο ι ΑΝΑΤΟΛΙΚΈς ΠΑΡΑΛΊΕς Από τα Πηγάδια στο Διαφάνι

98^101

ΣΑΓΙΑ Η έκπληξη ήρθε τελευταία

102 - 107

ΚΑΣΟΣ Η άλλη Ύδρα - Το Φρυ και οι παραλίες του - Περιήγηση στην Κάσο

1 08 - 1 09 110-111 112

Νησάκια και νησίδες γύρω α π ό την Κάρπαθο και την Κάσο Χρήσιμες Πληροφορίες Βιβλιογραφία

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Κνοά-Παηζγιά.

Scan: GVG 2014

ίνας λαογραφικός παράδεισος ως υπεοβολι ιανλένϊ 3δας οαφικά στοιχεία. 0 τόπος τηοείΐΌ ήβη και έθιμα από σήμερα με τον mo εντυπωσιακό τρόπο. Το απολαμβάνουμε στα πανηγύρια του περίφημου χωριού Όλυμπος, όταν όλες οι γυναίκες φορούν εκείνες τις θαυμάσιες πολύχρωμες παραδοσιακές τους φορεσιές με τη διπλή σειρά από τα χρυσά φλουριά που κρέμονται στο στήθος τους και την καλαίσθητη μαντήλα στο κεφάλι. Το διαπιστώνουμε όταν επισκεπτόμαστε ένα παραδοσιακό σπτπ με τη χαραιοηρισπκή διαρρύθμιση του εσωτερικού του χώρου, με τα σπάνια υφαντά του και τα κεντήματα. Ένα σπίτι, που αποτελεί' από μόνο του ένα μικρό μουσείο. Αλλά δεν είναι μονάχα η παράδοση και τα λαογραφικά στοιχεία που κάνουν την Κάρπαθο να ξεχωρίζει. Είναι συνάμα και η υπέροχη φύση της. Τα ψηλά και απότομα βουνά της, που καταλήγουν σε δαντελένιες ακρογιαλιές με κάτασπρη αμμουδιά. Η περίφημη Κυρά-Παναγιά, η Αχάτα και τα ΑπελΛα, είναι μερικές από πς μαγευτικές αυτές παραλίες με το απίθανο μπλε χρώμα της θάλασσας. Πάνω στα πευκόφυτα βουνά της φαντάζουν κάτασπρα τα γραφικά χωριά και στους υπήνεμους όρμους οι οικισμοί' της, μικροί ij μεγάλοι, αποτελούν πόλο έλξης για τους επισκέπτες του καλοκαιριού. Το δεύτερο σε έκταση νησί της Δωδεκανήσου, είχε σοβορά πληγεί από τη μετανάστευση. Τώρα όμως τα πράγματα άλλαξαν. Οι μετανάστες ξαναγυρίζουν και οι παραθεβσπκοί οικισμοί μεγαλώνουν. Χρόνο με το χρόνο όλο και περισσότεροι επισκέπτες θέλουν να γνωρίσουν το παρθένο αυτό μέχρι χθες νησί. Το διεθνές αεροδρόμιο που διαθέτει, το ξενοδοχειακό δυναμικό, το βελτιωμένο οδικό δίκτυο -τουλάχιστον στο νότιο τμήμα του νησιούκαι η φιλοξενία των κατοίκων, εγγυώνται γι' αυτούς άνετες και αξέχαστες διακοπές

Scan: GVG 2014

Γπο?ρα<μχά στοιχεία: Η Κάρπαθος -μαζι ρ τη μικρότερη Κάσο- είναν τυ νοτιότερο νηρί της Δω^αλήο^ν. Βρίσκεται αναμεσα στην Κρήτ>] χαι τη Ρόδο και είναι ιο δεΰϊερο σε μέγεθος Ληοι τον ιη^κροτ^ατος αντον με έκταση 3Q3 τ.χλμ.. μήχος ακτών ΙοΟ χλμ. χαι πληθυσμό

Κ A R PAT Η Ο S

&SQ0 XOTCHXOVC.

Μο^ιλογία: Εντνπυκηακά στενόμακρη η Κάρπαθος, έχει μήκος 49 χλμ., μέγιστο πλάτος 11 χλμ. και ς&άχκκο -<ττη μεση περιπον τον νησιον- μόλις 33 χλμ. Το ψηλότερο βουνό της είναι η Καλή Λίμνη, ιον φτάνει τα 1215 μ. Αλλες κορφές της είναι ο Προφήτη; Ηλίας (1168 μ.) χαι η Λάσιος (975 μ.) στο χεντρο τον νησιοιλ χαι ο Προφήτης Ηλίας (718 μ.) κοντά στην Όλνμπο, στο βόρειο μέρος τον νησιον. Ενας δίαυλος πλάτους μόλις 200 μ. τη χωρίζει ατό το βραχώδες αλλά ενδιαφερον νησ&ι Σαρια, με to οποίο κάποτε η Κάρπαθος ήταν ενωμένη. Τοπικά προϊόντα: Τα χνριοτερα προϊόντα της Καρπάθον είναι τα σταφύλια, από τα οποία παράγτπΗ εχλεχτης ποιότητας κρασί, το λάδι, το τυρί, το μέλι,τα πορτοκάλια. τα λεμόνια, τα χνδωνια. τα μήλα χ.ά. Ανάμεσα στα προϊόντα πρέπει να (η*;κατ&λεχθσνν χαι τα παραδοσιακά είδη λαϊκής τέχνης οπως τα χαρπάθικα πιάτα τα υφαντά χαι τα μπακίρια. Στη θάλασσα της Καρπάθου αλιενονταχ αρχετά ψάρια, μεταξύ των οποίων χαι ο σκάρος, γνωστός από την αρχαιότητα για τη νοστιμιά

Υ Π Ο Μ Ν Η Μ Α Οδός ασφαλτοστρωμένη Οδός μη ασφαλτοστρωμένη Οδός σε κακή κατάσταση jt

• ν Αρχαιολογικός χώρος / Ι

Σπήλαιο Παραλία

^

Αεροδρόμιο V- . UHW"

Εκκλησία

Olymp&^^S-/^ ; [

Ι

Λ

i r ~ z

CKntctfio'.

5πϊ

Karpaitx>s Μ

Scan: GVG 2014

Γζωλογία Στη δομή του νησιού συμμετέχουν πολλοί γεωλογικοί σχηματισμοί. Στο νότιο τμήμα απαντούν πλακώδεις ασβεστόλιθοι. Στο κεντρικό και νότιο εμφανίζονται υφαλογενείς ασβεστόλιθοι και βιτουμενιούχοι δολομίτες καθώς και φλύσχης με εμφανίσεις γύψου. Μάργες και μαργαϊκοί ψαμμίτες βρίσκονται, τέλος, ανάμεσα στον όρμο Καστέλλο, στην Αρκάσα και τον Πάνω Αφιάρτη. Το φυσικό περιβάλλον Η πρώτη εντύπωση που δίνει η Κάρπαθος στον επισκέπτη είναι ότι πρόκειται για ένα γυμνό και βραχώδες νησί στο οποίο δεν υπάρχουν καθόλου δάση. Παρ' όλ' αυτά η Κάρπαθος είναι ένας βοτανικός και ζωολογικός παράδεισος, με πολλά, σπάνια και μοναδικά είδη φυτών και ζώων. Το πυκνό και θαυμάσιο πευκοδάσος της κεντρικής Καρπάθου και ιδιαίτερα της περιοχής Πυλές - Μεσοχώρι - Σπόα, οι αμπελώνες και τα άφθονα οπωροφόρα δέντρα αποτελούν μία πρώτη ένδειξη για το πλούσιο φυσικό περιβάλλον του νησιού. Όσον αφορά ειδικότερα στα φυτά, αναφέρουμε εδώ τα τοπικά ενδημικά του νησιού, Silene insularis, Erysimum candicum ssp. carpathum, Ricotia isatoides, Limonium carpathum, Origanum vetteri, Carthamus rechingeri και Ophrys aegaea, Άλλα σπάνια φυτά της Καρπάθου, ενδημικά του νοτίου ή νοτιοανατολικού Αιγαίου, είναι τα Hypericum cuisinii, Paeonia ciusii, Limonium fredericii, Teucrium heliotropifolium, Campanula carpatha, Dianthus fruticosus ssp. carpathus, Trifolium praetermissum, Nigella carpatha, Campanula panatzii, Phlomis pichleri, Silene ammophila ssp. carpatha, Bellis longifolia, Astragalus austroaegaeus, Limonium pigadiense, Ranunculus cupreus, Anemone heldreichii κτλ. Πρέπει ακόμη να αναφέρουμε και είδη που είναι σπάνια και μοναδικά για τον ευρωπαϊκό χώρο, όπως η Phlomis floccosa, ο Crocus biflorus ssp. nubigena και η Silene macrodonta, καθώς και μερικά, που αν και όχι ιδιαίτερα σπάνια, είναι όμως εντυπωσιακά όμορφα, όπως ο Ranunculus asiaticus και η Tulipa saxatilis. Ανάλογος πλούτος παρατηρείται και στην πανίδα του νησιού. Στις βραχοσπηλιές των 12

Scan: GVG 2014

4

ακτών κατοικεί η Μεσογειακή φώκια (Monachus monachus), ενώ στα παραθαλάσσια βράχια φωλιάζουν ο Μαυροπετρίτης (Falco eteonorae) και ο Αιγαιόγλαρος (Lam audouinii), δυο είδη προστατευόμενα, που το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού τους βρίσκεται στο Αιγαίο. Η Κάρπαθος είναι επίσης πέρασμα για πολλά μεταναστευτικά πουλιά, όπως ο Μελισσοφάγος, η Χαλκοκουρούνα, διάφορα είδη χελιδονιών, σταχτάρες, τρυγόνια, σκαλήθρες, τρίγγες, σφυριχτές, καλαμοκανάδες, σταυραητούς κτλ. Πρέπει, τέλος, να αναφέρουμε το μοναδικό αμφίβιο Mertensiella luscani, που είναι προσαρμοσμένο στο ξηρό κλίμα του νησιού και το καλοκαίρι επιζεί κάτω από υγρές πέτρες ή μέσα σε δροσερά ξεροπόταμα. Το είδος αυτό υπάρχει μόνο στην Κάρπαθο και στο Καστελλόριζο.

1. Paeonia clusii, ενδημικό της Καρπάθου.

2. Lotus cytisoides· βρίσκεται στη Σαρία και στην Κάρπαθο.

3. Anchusa aegyptica.

4. 5. Τοπία κοντά στο Όθως.

13

Scan: GVG 2014

MY Θ ΟΣ & ΙΣΤΟΡΙΑ Μυθολογία

Τέλος, οι Τελχίνες, οι περίφημοι τεχνίτες που, κατά Η Κάρπαθος με τα ψηλά την παράδοση, κατεργάστηδασωμένα βουνά και τα καν πρώτοι το χαλκό και το άγρια φαράγγια της, φαίνεσίδηρο και που άλλοι τους ται ότι εντυπωσίασε τους θέλουν σαν μυθικά όντα και αρχαίους Έλληνες. Έτσι άλλοι σαν κοινούς θνητούς, εξηγείται γιατί η ελληνική είναι πολύ πιθανόν, όταν μυθολογία τη θεωρεί ως εξαπλώθηκαν στα προϊστοτόπο παραμονής σημαντιρικά χρόνια από τα παράλια κών μυθικών προσώπων. της Μικρός Ασίας στα απέναντι νησιά, να κατοίκησαν Σύμφωνα με μία εκδοχή και στην Κάρπαθο. της μυθολογίας, ο πρώτος οικιστής της Καρπάθου ήΌσο για το όνομα της ταν ο Τιτάνας Ιαπετός, γιος Καρπάθου υπάρχουν διάτου Ουρανού και της Γ'αίας φορες εκδοχές, που όμως και αδελφός του Κρόνου, του δεν είναι δυνατόν να τεκμηπατέρα του Δία. Μία άλλη ριωθούν. Μία από αυτές συνΕρείπια από την περιοχή Παλαιόκαστρον εκδοχή θέλει όλους τους δέει την ονομασία του νησιού και απέναντι η βασιλική Τιτάνες να ζουν στο νησί, της Αγίας Φωτεινής στα Πηγάδια. με το φυτό κάρπασο που ευπριν επακολουθήσει η περίδοκιμούσε στην Κάρπαθο. Το φημη Τιτανομαχία που μας αφηγείται ο Ησίοδος, ίδιο φυτό άλλωστε έδωσε την ονομασία του και στην κατά την οποία οι Τιτάνες, που ήταν συγκεντρω- πόλη Καρπασία της Κύπρου, όπου επίσης ευδοκιμούσε μένοι στην κορφή της Όθρης, νικήθηκαν από το Δία και τους δώδεκα θεούς, που είχαν σαν Προϊστορική περίοδος ορμητήριο τον Όλυμπο της Θεσσαλίας. Η εκδοχή που υποστηρίζει ότι οι πρώτοι κάτοιΑλλά η Κάρπαθος δε φιλοξένησε μονάχα τους Τιτάνες αλλά και τους Γίγαντες, που ήταν κι αυτοί κοι της Καρπάθου ήταν οι Μινωίτες, φαίνεται να παιδιά της Γαίας. Ανάμεσά τους κι ο Εφιάλτης, ο μην ευσταθεί, ύστερα από την ανακάλυψη ευρηδίδυμος αδελφός του Ότου. Γι' αυτό η γνωστή μάτων, κυρίως σε σπήλαια, που δείχνουν ότι το τοποθεσία Αφιάρτης, στο νότιο μέρος του νησιού, νησί κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη νεολιθική φαίνεται να είναι παραφθορά της λέξης Εφιάλτης. εποχή. Βέβαια δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επίΕπίσης ο Προμηθέας, ο γιος του Ιαπετού, που, δραση της γειτονικής μινωικής Κρήτης υπήρξε έκλεψε τη φωτιά από το Δία για να την προσφέρει έντονη και ότι το Ποτίδαιο, τα σημερινά Πηγάδια, στους ανθρώπους, έζησε κι αυτός στο νησί. Εκείνο αποικίστηκε από τους Μινωίτες. Τα παλαιότερα μονάχα που δε διευκρινίζει η μυθολογία είναι αν ο ευρήματα, τόσο από την ακρόπολη στο Ποτίδαιο, Δίας, για να εκδικηθεί τον Προμηθέα, έστειλε τε- όσο και από το Παλαιόκαστρο, την ακρόπολη της λικά την Πανδώρα μαζί με το περίφημο κουτί της αρχαίας Αρκεσίας, κοντά στη σημερινή Αρκάσα, χρονολογούνται από το 2500 π.Χ. περίπου. στην Κάρπαθο ή σε κάποιο άλλο μέρος.

14

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Η επίδραση όμως αυτή των Μινωιτών αρχίζει να γίνεται πιο εμφανής γύρω στα 1600 π.Χ. Το 14ο αιώνα π.Χ. έκαναν την εμφάνισή τους οι Μυκηναίοι, οι οποίοι κατέκτησαν το νησί και επισκεύασαν τα τείχη της ακρόπολης του Ποτίδαιου. Η παραμονή τους στην Κάρπαθο αποδεικνύεται από πλήθος μυκηναϊκών αγγείων που βρέθηκαν εκεί. Στο σημείο αυτό, που γίνεται αναφορά στους Μυκηναίους, πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Όμηρος, ο οποίος ονομάζει το νησί Κράπαθο, αναφέρει στην Ιλιάδα ότι η "Κράπαθος" πήρε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο, στέλνοντας και πλοία. Από την παρουσία των διαφόρων λαών στο νησί δεν πρέπει να παραλείψουμε τους Φοίνικες, ένα λαό ναυτικό, που διέσχιζε εκείνη την περίοδο με τα πλοία του τη θάλασσα της Μεσογείου και μετέφερε τα προϊόντα του σε διάφορες χώρες, αναπτύσσοντας έτσι το εμπόριο και ιδρύοντας διαμετακομιστικούς σταθμούς σε αρκετά νησιά και παράλια της Ελλάδας. Η δραστηριότητά τους όμως αυτή στην Κάρπαθο είχε επεκταθεί και σε έναν άλλο τομέα1 συνέλεγαν τα κογχύλια της πορφύρας και παρασκεύαζαν απ' αυτά το κόκκινο χρώμα βαφής υφασμάτων, το οποίο στη συνέχεια πουλούσαν. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος εκείνα τα χρόνια η Κάρπαθος ονομαζόταν και Πορφυρίς, από το πορφυρούν (κόκκινο) χρώμα. Ακόμα, πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι ένα λιμανάκι στη δυτική ακτή του νησιού, που σήμερα αποτελεί τουριστικό θέρετρο με την ονομασία Φοινίκι, παραπέμπει στην παρουσία των Φοινίκων στο νησί. Μετά τους Μυκηναίους και τους Φοίνικες στο νησί ήρθαν οι Δωριείς γύρω στα 1000 π.Χ. ι

16

Scan: GVG 2014

Ιστορικοί χρόνοι Οι Δωριείς ήταν αυτοί που έφεραν τη μεγαλύτερη ακμή στο νησί. Στα χρόνια τους η Κάρπαθος ονομαζόταν και Τετράπολις, χάρη στις τέσσερις οχυρωμένες πόλεις που άκμασαν τότε. Οι πόλεις αυτές είναι το Ποτίδαιο ή Ποσείδιο στα σημερινά Πηγάδια, η Αρκεσία ή Αρκέσεια, κοντά στο τουριστικό χωριό Αρκάσα, με την περίφημη ακρόπολη, η Βρυκούς στο βόρειο άκρο του νησιού -της οποίας σήμερα σώζονται ερείπια κτισμάτων και κυρίως μέρος του τείχους -και η Νίσυρος, στο βραχώδες νησάκι Σαρία, βόρεια της Καρπάθου. Στην ακμή των πόλεων αυτών συντέλεσε ίσως και η ανακάλυψη στο νησί ορυχείων σιδήρου και αργύρου. Η Κάρπαθος συμμετείχε στην πρώτη Αθηναϊκή Συμμαχία που έγινε το 478 π.Χ. Γι' αυτό ο Πελοποννησιακός Πόλεμος (431 - 404 π.Χ.) τη βρήκε σύμμαχο των Αθηναίων. Όμως μετά την ήπα των Αθηναίων το 404 π.Χ. υπέκυψε στους Σπαρτιάτες, για να ανακαταληφθεί το 397 π.Χ. από τους Αθηναίους, που είχαν τότε αρχηγό τους το ναύαρχο Κόνωνα. Οι Αθηναίοι μετά τη νίκη τους έδωσαν αυτονομία στο νησί. Στην ελληνιστική εποχή η Κάρπαθος υπαγόταν στη γειτονική και ισχυρή τότε Ρόδο.

1. Ο αρχαιολογικός χώρος στο Ποτίδαιο.

2. Η Κοίμηση της Θεοτόκου στην Όλυμπο.

στο Θέμα των Κυβερραιωτών και στη συνέχεια στο Θέμα της Κρήτης. Λίγα χρόνια πριν (το 391 π.Χ.) ο ίδιος Στα μέσα του 1ου αι. μ.Χ. η Κάρπαθος κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους και επί αυτοκράτορα αυτοκράτορας είχε επιβάλει το Χριστιανισμό Διοκλητιανού (245-313 μ.Χ.) περιλήφθηκε στη ως επίσημη θρησκεία του κράτους. Άρχισαν λοιπόν τότε να χτίζονται οι πρώτες χριστιανικές λεγόμενη «Επαρχία των Νήσων». Πολύ νωρίτερα από το Διοκλητιανό είχε ζήσει ο εκκλησίες. Στη δραστηριότητα αυτή δεν άργησε να πάρει Ρωμαίος στρατηγός Λούκουλλος, γνωστός για την αγάπη του στο καλό φαγητό. Λέγεται λοιπόν ότι ο μέρος και η Κάρπαθος, στην οποία χτίστηκαν Λούκουλλος, έστελνε στην Κάρπαθο ειδικό πλοίο αρκετές πρωτοχριστιανικές βασιλικές, όπως για να ψαρέψει σκάρους, το νόστιμο ψάρι που αυτή της Αγίας Φωτεινής κοντά στα Πηγάδια, υπάρχει άφθονο στα νερά του νησιού, και να τους της Αγίας Αναστασίας στο Παλαιόκαστρο κ.ά. μεταφέρει στην Ιταλία για να τους χρησιμοποιήσει Ο 5ος αι. μ.Χ. χαρακτηρίζεται από στα περίφημα «λουκούλλεια» γεύματά του. αλλεπάλληλες επιδρομές και λεηλασίες των Το 330 μ.Χ. ο Μέγας Κωνσταντίνος επέλεξε την παράλιων οικισμών της Καρπάθου και κυρίως Κωνσταντινούπολη ως νέα πρωτεύουσα του των Πηγαδιών από Αραβες, Σαρακηνούς, ρωμαϊκού κράτους και νομιμοποίησε το Χριστια- Μαυριτανούς και άλλους επιδρομείς. Εξαιτίας νισμό. Όμως η βυζαντινή περίοδος άρχισε ουσια- αυτού του γεγονότος οι κάτοικοι των περιοχών στικά το 395 μ.Χ., όταν ο αυτοκράτορας Θεοδό- αυτών αναγκάστηκαν να αποσυρθούν στα βουνά. σιος Α' διαίρεσε το ρωμαϊκό κράτος σε Ανατολικό Δημιουργήθηκαν έτσι τα χωριά Απέρι, Βωλάδα, και Δυτικό. Στο πρώτο, δηλαδή στο Ανατολικό, Όθος, Μενετές και Όλυμπος, ενώ τα Πηγάδια άνηκε και η Κάρπαθος, η οποία προσαρτήθηκε έγιναν τελικά ορμητήριο των πειρατών.

Ρωμαϊκή & βυζαντινή περίοδος

17

Scan: GVG 2014

Φραγκοκρατία - Τουρκοκρατία

το ανακατέλαβε ο Βενετός ηγεμόνας. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης από τους Αμέσως μετά την κατάληψη της Κωνσταντινού- Κουρνάρο χτίστηκαν στο νησί φρούρια πολης από τους Φράγκους το 1204, τη διακυβέρ- και πολλές εκκλησίες. Ο οίκος των Κορνάρο παρέμεινε στην εξουσία νηση της Καρπάθου στο όνομα του αυτοκράτορα του Βυζαντίου, ανέλαβε ο Αέων Γάβαλάς, γόνος μέχρι το 1537, οπότε και εμφανίστηκε ο παλαιάς αρχοντικής οικογένειας της Κωνσταντι- περιβόητος Χαϊρεδίν Βαρβαρόσσα ο οποίος, νούπολης, ο οποίος συγχρόνως κυβερνούσε τη αφού λεηλάτησε την Κάρπαθο, την παρέδωσε Ρόδο και κάποια άλλα νησιά. Ο Λέων Γιβαλάς, ο στους Τούρκους, που ποτέ δεν ενδιαφέρθηκαν οποίος ήταν γνωστός και ως «αυθέντης των ιδιαίτερα για το νησί. Αντίθετα θα μπορούσε Κυκλάδων», κυβέρνησε το νησί μέχρι το 1224, να ειπωθεί ότι το απέφευγαν και ότι ελάχιστοι Τούρκοι έμεναν μόνιμα σ' αυτό. Έστελναν βέβαια οπότε τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Ιωάννης. Από το 1282 έως το 1306 κυρίαρχοι της Καρ- έναν δικαστή και έναν υπάλληλο, που παρέμεναν πάθου έγιναν οι αδελφοί Ανδρέας και Λουδοβίκος εκεί για όσο χρόνο ήταν αναγκαίο και αμέσως Μορέσκο από τη Γένουα. Καθ' όλο το διάστημα μετά επέστρεφαν στη βάση τους. Αυτός είναι της φράγκικης διακυβέρνησης, το νησί ήταν και ο λόγος που πολύ λίγα πράγματα υπάρχουν στην Κάρπαθο για να θυμίζουν την τουρκική γνωστό με τη λατινική ονομασία Scarpanto. Μετά τους Γενουάτες στην Κάρπαθο επικρά- παρουσία. Ίσως πάντως οι Τούρκοι απέφευγαν τησαν οι Βενετσιάνοι. Έτσι το 1306 το νησί κατέλα- το νησί εξαιτίας της έντονης δραστηριότητας βε ο Ανδρέας Κορνάρος, που καταγόταν από μια που είχαν αναπτύξει εκεί οι πειρατές. Γm δεν παλιά και σημαντική οικογένεια της Βενετίας. Το υπάρχει αμφιβολία ότι η Κάρπαθος είχε καταστεί 1311 η διακυβέρνηση του Κορνάρο διακόπηκε κέντρο των πειρατών και ότι στην Αρκεσία από τους Ιππότες της Ρόδου που κατέλαβαν το λειτουργούσε για λογαριασμό τους ακόμη και σκλαβοπάζαρο. νησί μέχρι το 1315 1

18

Scan: GVG 2014

Νεότεροι χρόνοι Οι αιώνες κύλησαν με το φόβο των πειρατών να ταράζει συχνά την ηρεμία των κατοίκων, αναγκάζοντάς τους σε υποχρεωτική «μετακόμιση» στα ορεινά τμήματα του νησιού. Οι Τούρκοι, έστω και δια της απουσίας τους, παρέμεναν οι σιωπηλοί αλλά αδιαμφισβήτητοι κυρίαρχοι του νησιού. Και ήρθε η ώρα του μεγάλου ξεσηκωμού. Μέσα στον Απρίλη του 1821 και πριν συμπληρωθεί ένας μήνας από την κήρυξη της επανάστασης στην Πελοπόννησο, τα περισσότερα από στρατιώτες, που έχαναν τις μάχες στα άλλα τα Δωδεκάνησα, και μαζί μ' αυτά και η Κάρπαθος, μέτωπα, αποχώρησαν στις 4 Οκτωβρίου του ύψωσαν τη σημαία της Επανάστασης. Συγκεκρι- 1944. Έμειναν όμως οι Ιταλοί. Αλλά οι Καρπάθιοι μένα για την Κάρπαθο η αρχή έγινε όταν στις 25 δεν ήταν διατεθειμένοι να υπομείνουν άλλο την Απριλίου του 1821 ένας Κάσιος πλοίαρχος ήρθε ξενική κατοχή. Η επανάσταση ενάντια στους στο νησί με μερικά πλοία και ξεσήκωσε τους επί 32 χρόνια δυνάστες τους ξεκίνησε στις κατοίκους. Από εκεί και πέρα η Κάρπαθος πρό- 5 Οκτωβρίου του 1944 από το χωριό Μενετές. σφερε πολλά στον Αγώνα, κυρίως σε χρήματα και Οι άντρες του χωριού έβγαλαν τα κρυμμένα εφόδια. Τα φιλόξενα καρπάθικα παράλια και ιδιαί- όπλα και τα έστρεψαν κατά των Ιταλών. Στο τερα το λιμάνι του Τριστόμου, υπήρξαν πολλές πλευρό τους τάχθηκαν από την πρώτη μέρα και φορές καταφύγιο για τα μαχόμενα ελληνικά οι κάτοικοι του χωριού Αρκάσα. Σε τρεις μέρες πλοία, Ακόμα και ναυπηγείο λειτούργησε στο ολόκληρη η νότια Κάρπαθος ήταν ελεύθερη. μαγευτικό όρμο της Κυρά Παναγιάς. Ο αγώνας Απέμενε το Μεσοχώρι και η Όλυμπος, που κι υπήρξε σκληρός και η απελευθέρωση ήρθε τελικά αυτά απελευθερώθηκαν μέχρι τις 12 Οκτωβρίου. το 1823. Το νησί ενώθηκε τότε με την επανα- Όμως οι σύμμαχοι δεν έρχονταν και ο χειμώνας στατημένη Ελλάδα και εντάχθηκε στην Επαρχία που θα ακολουθούσε θα 'βρίσκε το νησί της Σαντορίνης. απομονωμένο και τους κατοίκους αντιμέτωπους Όμως η χαρά για τη λευτεριά κράτησε μόνο με το φάσμα της πείνας. Ξεκίνησαν λοιπόν τότε λίγα χρόνια, γιατί το 1830, με το Πρωτόκολλο του επτά γενναία παληκάρια από το Φοινίκι και με Λονδίνου, τα Δωδεκάνησα δόθηκαν ξανά στην ένα μικρό καΐκι κατόρθωσαν να φτάσουν ύστερα Τουρκία και τελικά, το 1912, τα κατέλαβαν οι από ταξίδι 5 ημερών κοντά στην Αλεξάνδρεια Ιταλοί. Οι Ιταλοί, που ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για και να ζητήσουν την επέμβαση της ελληνικής τη Ρόδο, δεν παρέλειψαν να αφήσουν σημάδια κυβέρνησης. Επέστρεψαν στις 17 Οκτωβρίου της παρουσίας τους στην Κάρπαθο όπως και 1944 με δύο συμμαχικά αντιτορπιλικά και τότε σ'άλλα νησιά. Το Διοικητήριο των Ιταλών στην έγινε η επίσημη απελευθέρωση του νησιού. Κάρπαθο ήταν χτισμένο πάνω σε μια υπερυψω- Τα Δωδεκάνησα και μαζί μ'αυτά και η Κάρπαθος, μένη βραχώδη ακτή στη δυτική άκρη του λιμανιού, παρέμειναν για μερικά χρόνια ακόμη υπό την στα Πηγάδια, και αποτελείτο σημερινό Επαρχείο. κυριαρχία των Αγγλων (μέχρι τις 7 Μαρτίου του Στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η Κάρπαθος, όπως 1948) οπότε ενώθηκαν με την υπόλοιπη Ελλάδα. άλλωστε και ολόκληρη η Ελλάδα, πέρασε δύσκολες μέρες. Το 1943 έφθασαν στο νησί γερμανικά στρατεύματα, για να ενωθούν με τα ιταλικά στον πόλεμο εναντίον των συμμάχων. Οι Γερμανοί

Scan: GVG 2014

1. Γκραβούρα που απεικονίζει χάρτη της Καρπάθου.

2. Το Επαρχείο στα Πηγάδια χρονολογείται από την περίοδο της ιταλικής κατοχής στο νησί.

19

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ Άνθρωποι και ασχολίες

( /

IDA

ιιΛΓ/1

ΔΟΣ

τις αντίξοες συνθήκες διαμόρφωσε στους κατοίκους ένα χαρακτήρα σκληρό και τραχύ, που Η Κάρπαθος βρίσκελίγο-πολύ απέκτησαν ται πολύ κοντά στην και οι υπόλοιποι κάτοικοι Κρήτη. Είναι λοιπόν φυτης Καρπάθου. Έφερε σικό οι κάτοικοι της, που όμως συγχρόνως και οι περισσότεροι προέρμεγάλα προτερήματα' χονται απ1 αυτήν, να έτην εργατικότητα, την χουν πολλά κοινά χαρααλληλεγγύη και την κτηριστικά με τους αξιόαγάπη για την πρόοδο. λογους γείτονές τους. Πράγματι η περηφάνια, Αυτά για τους κατοίη λεβεντιά, η προσήλωκους της Καρπάθου. ση στην παράδοση και η Όσον αφορά στις ασχοφιλοξενία, που χαρακτηλίες, θα λέγαμε ότι η ρίζουν τους Κρητικούς, ποικιλία που παρουσιάαποτελούν χαρακτηριζει το έδαφος της Καρστικά και των Καρπάπάθου και οι κλιματολοθιων. Η ομοιότητα αυτή, γικές συνθήκες που επιΣυχνά στην Κάρπαθο έχει κανείς την αίσθηση που τη διακρίνει κανείς κρατούν στην περιοχή, ότι ο χρόνος έχει σταματήσει. κάθε στιγμή, γίνεται πιο το καθιστούν σχετικά εμφανής στα ήθη και έθιμα και κυρίως στα πρόσφορο τόσο για τη γεωργία όσο και για την πανηγύρια όπως θα δούμε παρακάτω. Εκεί θα κτηνοτροφία. Στα βουνά με τη θαμνώδη βλάστηση παρατηρήσουμε την ευχέρεια του λυράρη να εύκολα μπορούν να βρουν την τροφή τους οι φτιάχνει τα περίφημα δίστιχα, μέσα από τα οποία κατσίκες και τα πρόβατα, ενώ μέσα στις γόνιμες εκφράζουν οι Καρπάθιοι τα συναισθήματά τους χαράδρες, τα οροπέδια και κυρίως στις πεδιάδες, -όπως ακριβώς οι Κρητικοί- και εκεί θα δούμε στο νότιο τμήμα του νησιού, μπορούν και ευπόσο συγγενεύουν τα τραγούδια τους και οι χοροί δοκιμούν τα δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι, καλατους με αυτά της Κρήτης. μπόκι, σίκαλη), τα ψυχανθή (φασόλια, φακή, μπιΑλλά δεν είναι μονάχα το γειτόνεμα με την ζέλια κ. ά.), τα λαχανικά, τα αμπέλια, οι ελιές και Κρήτη που επέδρασε στη διαμόρφωση του χαρα- τα οπωροφόρα. κτήρα και γενικά στην ιδιοσυγκρασία των ΚαρΠράγματι πριν από μερικά χρόνια η οικονομία πάθιων. Εξίσου σημαντική είναι και η επίδραση του της Καρπάθου βασιζόταν στα έσοδα από τη γεωρφυσικού περιβάλλοντος του νησιού. Αυτό βέβαια γία, την κτηνοτροφία και τα δάση (των οποίων αφορά κυρίως στην ορεινή, βόρεια Κάρπαθο, με όμως σήμερα η υλοτόμηση έχει απαγορευτεί) και τα άγρια βουνά και το άγονο, στη μεγαλύτερή της οι κύριες ασχολίες των κατοίκων ήταν πάνω ο1 αυέκταση, έδαφος. Εκεί, η πάλη για την επιβίωση με τούς τους τομείς. Ασχολούνταν επίσης ως τεχνίτες

20

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

(χτίστες, σιδεράδες, λατόμοι) και στις παραθαλάσσιες περιοχές ως ναυτικοί και έμποροι. Οι ντόπιοι έβοσκαν τα κοπάδια πάνω στα βουνά, έσπερναν το στάρι και το κριθάρι, το θέριζαν, το αλώνιζαν και κουβάλαγαν τους σπόρους στους ανεμόμυλους ή τους νερόμυλους για να πάρουν το αλεύρι και να το παραδώσουν στις γυναίκες τους που θα έφτιαχναν μόνες τους το ψωμί Οι ίδιες βοηθούσαν όσο γίνεται τους άντρες στις δουλειές τους, μα συνάμα μαγείρευαν, φρόντιζαν τα παιδιά και ύφαιναν όλα τα ρούχα της οικογένειας στον αργαλειό. Οι αγροτικές όμως εργασίες απαιτούσαν δουλειά σκληρή, επίπονη, κυρίως για τους κατοίκους των ορεινών χωριών, με αμφίβολα πολλές φορές αποτελέσματα, γεγονός που καλλιέργησε σιγά σιγά, όπως ο' όλη την Ελλάδα, την ιδέα της μετανάστευσης για την αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης. Πολλοί έφυγαν τότε για την Αμερική και άλλοι για την υπόλοιπη Ελλάδα. Παλιές αγαπημένες ασχολίες διατηρούνται ακόμη με μεράκι σ'ένα τόπο που σέβεται τις παραδόσεις.

Scan: GVG 2014

23

έχουν ήδη κερδίσει αρκετά χρήματα για να μπορέσουν να φτιάξουν ένα καινούργιο σπίτι στο νησί και να βοηθήσουν όσο γίνεται τους συγγενείς τους που παρέμειναν σ' αυτό, αλλά και τον τόπο τους. Μόνο που το σπίτι που χτίζουν τώρα είναι μοντέρνο και δεν ακολουθεί πια την παραδοσιακή αρχιτεκτονική (αυτό παρατηρείται κυρίως στα Πηγάδια). Η τουριστική ανάπτυξη εξάλλου δημιουργεί σιγά σιγά καινούργιες ασχολίες. Είναι αυτές που έχουν σαν σκοπό την εξυπηρέτηση των τουριστών. Τα καταστήματα, τα εστιατόρια και οι καφετέριες στα Πηγάδια αυξάνουν, όπως και τα ξενοδοχεία και τα ενοικιαζόμενα δωμάτια. Το ίδιο συμβαίνει και στις άλλες παραθαλάσσιες περιοχές που αναπτύσσονται. Η ζωή στην Κάρπαθο ύστερα από την ύφεση που επέφερε η μετανάστευση όχι μόνο ξαναβρίσκει το ρυθμό της, αλλά προχωρεί με μια νέα ευοίωνη προοπτική. «Δια χειρός» είδη, προς πώληση υπαίθρια ή μη, αποτελούν εικόνες μοναδικής γραφικότητας στην Κάρπαθο.

Η γη εγκαταλείφθηκε και χιλιάδες στρέμματα έμειναν ακαλλιέργητα. Οι ανεμόμυλοι δε γυρίζουν πια για να αλέσουν το στάρι και το κριθάρι κι άρχισαν να ερειπώνουν. Για το αλεύρι γίνεται τώρα εισαγωγή στο νησί κι ο φούρνος, που ήταν απαραίτητος σχεδόν για κάθε σπίτι, μένει αχρησιμοποίητος. Μονάχα στην Όλυμπο, στο χωριό αυτό στο οποίο έχει σταματήσει ο χρόνος, θα βρείτε αργαλειούς να υφαίνουν. Θα βρείτε και έναν - δύο ανεμόμυλους να γυρίζουν, έτσι για να μας θυμίζουν τα παλιά, όπως κι ένα παπουτσή που φτιάχνει ακόμα τα παραδοσιακά στιβάνια. Η μετανάστευση δεν άλλαξε μόνο τον τρόπο ζωής αλλά είχε ακόμη σαν αποτέλεσμα να μειωθεί σημαντικά ο αριθμός των γεωργών κι ακόμα πιο πολύ των κτηνοτρόφων. Μόνο η μελισσοκομία παρουσίασε βελτίωση με την αντικατάσταση των παλαιών κυψελών με καινούργιες νέου τύπου. Κάποια άνθηση παρουσίασε και η βιοτεχνία αγγειοπλαστικής, προφανώς από την αύξηση του τουρισμού. Πράγματι, ύστερα από μία περίοδο ύφεσης, η κατάσταση άρχιζε σιγά σιγά να αλλάζει. Στους επισκέπτες του νησιού προστέθηκαν και οι ντόπιοι μετανάστες. Οι περισσότεροι απ1 αυτούς 24

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Ίίθη και έθιμα Θα έλεγε κανείς ότι η τουριστική ανάπτυξη και ο καινούργιος τρόπος ζωής, που έχει ήδη κάνει την εμφάνισή του στην κοινωνία του νησιού, θα επηρέαζαν αρνητικά τη διατήρηση των ηθών και εθίμων. Το περίεργο είναι ότι όχι μόνο δεν την επηρέασαν, αλλά αντίθετα, ως αντίδραση για τις αλλαγές που έγιναν, οι Καρπάθιοι δυνάμωσαν την πίστη τους και έδειξαν για μια φορά ακόμα την προσήλωσή τους ο' αυτά τα ήθη και έθιμα, για τα οποία είναι πραγματικά περήφανοι. Το μόνο που ζητούν είναι η ευκαιρία για να το αποδείξουν και η ευκαιρία αυτή έρχεται σε κάθε γιορτή, σε κάθε πανηγύρι. Τότε, όχι μόνο το γλεντούν μόνοι τους, αλλά προσκαλούν και τους επισκέπτες να έρθουν για να διασκεδάσουν μαζί τους. Κι οι επισκέπτες που θα πλησιάσουν κάπως αμήχανα στην αρχή, γρήγορα θα ξεθαρρέψουν, θα γλεντήσουν κι αυτοί με τους ντόπιους και θα έχουν έτσι μια αξέχαστη εμπειρία. Αν μάλιστα είναι τυχεροί και το γλέντι αυτό γίνεται στην παραδοσιακή Όλυμπο τότε θα απολαύσουν και την πολύχρωμη παραδοσιακή φορεσιά που φορούν στα πανηγύρια όλες σχεδόν οι γυναίκες της Ολύμπου. Τοπική ενδυμασία: αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά λαογραφικά στοιχεία του νησιού. Το σακοφούστανο» (επίσημη ενδυμασία για τις «ελεύθερες» γυναίκες) αποτελείται από δύο μέρη. Το πάνω

26

Scan: GVG 2014

μέρος («σάκος») τελειώνει πάνω από την περιφέρεια και είναι στολισμένο με πιέτες και κορδέλες. Η φούστα, πλούσια, φτάνει στη μέση της γάμπας και είναι φτιαγμένη από εμπριμέ ή μονόχρωμο ύφασμα. Η ποδιά σταματάει σχεδόν στο ίδιο ύφος με τη φούστα, αφήνοντας μόλις να φανούν οι κόκκινες, συνήθως υφαντές, κάλτσες και οι κομψότατες παντόφλες φτιαγμένες από ντόπιους τσαγκάρηδες. Δύο σειρές από χρυσά φλουριά κρέμονται μπροστά στο στήθος, ενώ την καλαίσθητη εμφάνιση συμπληρώνει η όμορφη μαντήλα. Η καθημερινή ενδυμασία, το «καβάι» (για μεγαλύτερες γυναίκες), είναι ένα είδος μονόχρωμης, σκούρας ζακέτας με γιρλάντες στο γιακά και στα μανίκια (μέσα από το «καβάι» φοράνε άσπρη πουκαμίσα με πολύχρωμα κεντήματα). Η ποδιά, απαραίτητη και εδώ, αλλά απλή, και αντί για παντόφλες τα παραδοσιακά «στιβάνια», ένα είδος μπότας, που ήταν αναγκαία για τις δουλειές στα χωράφια. Τα παλιά τα χρόνια φορούσαν και οι άντρες την παραδοσιακή τους φορεσιά στην Όλυμπο, που περιλάμβανε μπλε βράκα αντί για παντελόνι και μπλε, σταυρωτό γιλέκο, υφασμένα όλα στο χωριό. Τη φορεσιά συμπλήρωνε ένα κόκκινο φέσι για τους προύχοντες και ένας ψηλός σκούφος για τους υπόλοιπους. Εννοείται βέβαια ότι οι φορεσιές αυτές έχουν υποστεί κάποιες αλλαγές με την πάροδο του χρόνου και ότι διαφέρουν κάπως από χωριό σε χωριό.

Scan: GVG 2014

Κορυφαίες εκδηλώσεις στη ζωή των Καρπαθίων, τότε που η μουσική, το τραγούδι και ο χορός παίζουν το δικό τους σημαντικό ρόλο, είναι ο γάμος, η βάπτιση, οι γιορτές και τα πανηγύρια. Ο γάμος Ο γάμος είναι ίσως το ευτυχέστερο γεγονός στη ζωή του Καρπάθιου και, όπως είναι φυσικό, θα το γιορτάσει αυτός και οι συγγενείς του όσο γίνεται καλύτερα. Μαζί του όμως θα γιορτάσει τις περισσότερες φορές και ολόκληρο το χωριό. Υπάρχουν μερικές διαφορές στην όλη διαδικασία του γάμου που κρατάει πάνω από μία εβδομάδα. Διαφορές ανάμεσα στα χωριά της Κάτω Καρπάθου και της Άνω Καρπάθου, στην οποία ανήκουν κυρίως το Μεσοχώρι και η Όλυμπος. Παρ'όλάυτά, οι βασικές αρχές των εθίμων, τις οποίες και θα περιγράψουμε, παραμένουν ίδιες. Ίδιες τόσο για τους φτωχούς όσο και για τους πλούσιους. Το παλιότερο πάντως έθιμο του «κανακάρη», του πρωτότοκου γιου, ή της «κανακάρας», της πρωτότοκης κόρης της οικογένειας, που κληρονομούσε ολόκληρη τη γονική περιουσία, έχει πια από το νόμο εκλείψει και η ανισότητα αυτή ανάμεσα στα αδέλφια έπαψε να υπάρχει. Ο γάμος στην Κάρπαθο γινόταν συνήθως από προξενιό. Στην περίπτωση αυτή το λόγο είχαν οι «προξενητάδες» που προσπαθούσαν να αποσπάσουν τη συγκατάβαση των γονιών χωρίς όμως να γίνονται αντιληπτές οι κινήσεις τους. Γί αυτό οι επισκέψεις τους γίνονταν πάντοτε το βράδυ. Πάντως την τελευταία λέξη την είχαν οι γονείς και οι στενοί συγγενείς:

«Ώρα καλή, ώρα χρυσή, ώρα ευλογημένη κι η βέρα που φορέσατε να 'ναι στερεωμένη.»

Αυτός ήταν ένας σύντομος αρραβώνας, εκτός αν ο γαμπρός και η νύφη επιθυμούσαν και διέθεταν το χρόνο για να κάνουν έναν επίσημο. Πολλά από τα έθιμα αυτά διατηρούνται μέχρι σήμερα. Από την τέλεση των αρραβώνων ο γάμος γίνεται κανονικά σε μια εβδομάδα αλλά πάντοτε σχεδόν Κυριακή. Μέσα ο' αυτή την εβδομάδα που μεσολαβεί, πρέπει να γίνουν με τη σειρά τους όλες οι προετοιμασίες. Το χωριό, που συμμετέχει ολόκληρο, βρίσκεται σε συνεχή κίνηση. Από την προηγούμενη Κυριακή οι μοδίστρες θα αρχίσουν το ράψιμο του νυφικού. Στη συνέχεια θ' ασπριστεί το σπίτι, οι κοπέλες θα ζυμώσουν και θα ψήσουν το ψωμί και τα «ψιλοκούλουρα» του γάμου. Γ\α τα ψιλοκούλουρα υπάρχουν ειδικά τραγούδια. «Πλάστε κοπέλες όμορφα των κουλουριών τους κλώνους και δώστ' ευχές στ' αντρόγυνο να ζήσει χίλιους χρόνους.»

Την Παρασκευή θα γίνει το στόλισμα του σπιτιού στο οποίο θα μείνει το ζευγάρι και το Σάββατο οι «ξυλάες» θα κουβαλήσουν τα ξύλα για το μαγείρεμα των φαγητών, ενώ οι «καλέστρες» θα γυρίσουν το χωριό για να καλέσουν στο γάμο τους συγγενείς και φίλους. Και έρχεται η μεγάλη ημέρα, η Κυριακή. Το πρωί θα αρχίσουν να ψήνονται τα φαγητά και λίγες ώρες πριν από το γάμο θα γίνει το τελευταίο κάλεσμα για τη «στεφάνωση». Αν πρόκειται για γάμο σε ορεινό χωριό θα έχουν έρθει με αυτοκίνητα ή με μουλάρια καλεσμένοι κι «Από σταν ήμουν δυο χρονώ και σ' είσουνα τεσσάρω από άλλα χωριά. Η εικόνα με τα ζώα στολισμένα η μάνα σου μου το 'ταξε πως είθε να σε πάρω.» με τις πολύχρωμες κουβέρτες είναι πάντα ένα Όταν έκλεινε η συμφωνία ανάμεσα στους θέμα προσφιλές για τους λάτρεις της γονείς του γαμπρού και της νύφης, τότε ειδο- λαογραφίας. Με το τελευταίο κάλεσμα αρχίζει ποιούνταν οι συγγενείς, οι οποίοι την ίδια μέρα ή και το ντύσιμο του γαμπρού και της νύφης, την επόμενη μαζεύονταν στο σπίτι της νύφης. Ανά- που το κάνουν νέοι και νέες. Και εδώ δίνεται μεσά τους βέβαια κι ο γαμπρός, τον οποίο κερ- η ευκαιρία για να ειπωθούν ευχές: νούσαν πριν απ' τη νύφη και ο οποίος έριχνε μέσα «Ας είν' η ώρα η καλή εις το ξεκίνημά σου κι στο δίσκο χρυσά νομίσματα ή κάτι άλλο ανάλογο η Παναγία κι ο Χριστός παιδάκι μου μπροστά σου.» με την οικονομική του κατάσταση. Δώρα έπαιρναν από τα πεθερικά τόσο ο γαμπρός όσο και η νύφη. Ο γαμπρός, συνοδευόμενος από τον Στη συνέχεια κάθονταν στο τραπέζι και επακο- κουμπάρο και τους φίλους, ξεκινάει λοιπόν για λουθούσε γλέντι με λύρα και λαούτο όπου δί- να πάει στο σπίτι της νύφης, να την πάρει, και να νονταν οι απαραίτητες ευχές: πάνε στην εκκλησία (στο Μεσοχώρι, γαμπρός

28

Scan: GVG 2014

και νύφη πηγαίνουν χωριστά στην εκκλησία). Μπροστά και η λύρα, το λαούτο και η τσαμπούνα. Φτάνουν στην εκκλησία και αρχίζει το μυστήριο, μετά το οποίο επικρατεί το έθιμο οι καλεσμένοι να φιλούν εκτός από το νιόπαντρο πια ζευγάρι και τα στέφανά τους, προσφέροντας μέσα σε ένα δίσκο το δώρο τους. Από την εκκλησία το ανδρόγυνο θα πάει στο σπίτι του, όπου ο γαμπρός θα σπάσει ένα ρόδι, για να είναι όλα «ρόδινα» στη ζωή τους και μετά θα πάει στο χώρο όπου θα γίνει το τραπέζι του γάμου. Εκεί το γλέντι θα κρατήσει μέχρι τις πρωινές ώρες με χορούς και τραγούδια ανάμεσα στα οποία τον πρώτο λόγο θα έχουν οι καρπάθικες μαντινάδες:

Τα «εφτά» και τα βαφτίσια Αφού μιλήσαμε για το γάμο θα πρέπει να πούμε και μερικά λόγια για τα εφτά, ένα έθιμο που γίνεται επτά μέρες μετά τη γέννηση ενός παιδιού. Συγκεντρώνονται τότε, χωρίς ιδιαίτερη πρόσκληση, οι συγγενείς και φίλοι με τα δώρα τους για να ευχηθούν στο νεογέννητο που είναι τοποθετημένο μέσα στην κούνια του. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει κούνια τότε ετοιμάζεται από τις νεαρές κοπέλες που βρίσκονται στο χώρο μια πρόχειρη κούνια από κουβέρτες. Μέσα ο' αυτήν βάζουν το μωρό και κινούν την κούνια τραγουδώντας δίστιχα που άλλοτε έχουν τη μορφή ευχών και άλλοτε νανουρίσματος:

«Ποιος ήκαμε τα προξενιά κι ήλαβε τέτοια μέτρα κι αντάμωσε το μάλαμα με διαμαντένια πέτρα.

«Ελάτε μοίρες στα εφτά με τα χρυσά ντυμένες θρόνο να του χαράξετε με πέννες διαμαντένιες. Ύπνε μου κι έπαρέ μου το, ύπνε νανούρισε' το κι αν έχει μήλα κόψε του, κουλούρια ταϊσέ το.»

Χαλάλι σον να 'ναι γαμπρέ η μονοθνγατέρα, να 'σαι προστάτης τον σπιτιού (α)πά σήμερα και πέρα.»

Το γλέντι θα συνεχίσει και τη δεύτερη μέρα, ενώ την επόμενη Κυριακή θα γιορτάσουν τον «αντίγαμο» ή τα«οκτώ του γάμου».

Στους επισκέπτες προσφέρεται ένα γλυκό, ο «αλευράς», φτιαγμένο με αλεύρι, βούτυρο και μέλι. Τις περισσότερες φορές ακολουθεί γλέντι. Στα βαφτίσια, που γίνονται αργότερα, καλούνται κυρίως οι συγγενείς αλλά και οι φίλοι. Μετά την εκκλησία συγκεντρώνονται στο σπίτι των γονιών του παιδιού που βαφτίστηκε όπου ο νονός θα παραδώσει το παιδί στη μητέρα και θα δώσει κάποια χρηματικά ποσά στους γονείς και τα αδέλφια και φυσικά κάτι καλύτερο (συνήθως χρυσαφικό) στο βαφτιοτήρι του. Θα επακολουθήσει γεύμα με τις παραδοσιακές μακαρούνες και, όπως πάντοτε, γλέντι με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια: «Σκέπτομαι πώς να κάνω αρχή και πώς να τελειώσω και εις το νεοφώτιστο πολλές ευχές να δώσω. Ως είν' η πέτρα ριζιμιά τ' όνομα να στεργιώσει και στο νονό και στους γονείς πολύ χαρά να δώσει.»

Χαρακτηριστική κούνια μωρού από το Λαογραφικό Μουσείο στο Όθος.

Scan: GVG 2014

29

Πανηγύρια και πολιτιστικές εκδηλώσεις Πραγματική ευκαιρία για ξεφάντωμα και παραδοσιακό γλέντι αποτελούν τα διάφορα πανηγύρια και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις του νησιού. Περιληπτικά, τα κυριότερα πανηγύρια, τα οποία παρουσιάζουν ενδιαφέρον, είναι: • Στις 2 Φεβρουαρίου, της Υπαπαντής, στην Αρκάσα.

• Στις 23 Απριλίου, του Αγίου Γεωργίου, στο Λευκό.

• Στις 5 Μαΐου, της Αγίας Ειρήνης, στην Αγία Ειρήνη του Μεσοχωρίου.

• Στις 7 Ιουλίου, της Αγίας Κυριακής, στην Αγία Κυριακή κοντά στα Πηγάδια.

• Στις 26-28 Ιουλίου, του Αγίου Παντελεήμονος, στο Όθος.

• Στις 5-6 Αυγούστου, του Σωτήρος, στις Μενετές και στο Διαφάνι.

• Στις 10 Αυγούστου, της Χρυσοβαλάντου, στην Όλυμπο (ένα από τα δύο μεγαλύτερα πανηγύρια του χωριού).

• Στις 15 Αυγούστου, της Κοίμησης της Θεοτόκου, στην Όλυμπο (το μεγαλύτερο πανηγύρι του χωριού), στις Μενετές, στο Απέρι και στις Πυλές.

• Στις 23 Αυγούστου, της Παναγίας, στην Κυρά-Παναγιά.

• Στις 28-29 Αυγούστου, του Αγίου Ιωάννη, στη Βρουκούντα της Ολύμπου (σημαντικό πανηγύρι στο σπήλαιο του Αϊ-Γιάννη, πλάι στη θάλασσα).

• Στις 7 Σεπτεμβρίου, στην Παναγία τη Λαρνιώτισσα. κοντά στα Πηγάδια.

• Στις 8 Σεπτεμβρίου, στην Παναγία τη Βρυσιανή, στο Μεσοχώρι (ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια του νησιού).

• Στις 17 Σεπτεμβρίου, της Αγίας Σοφίας, στην Αρκάοσα.

• Στις 3 Νοεμβρίου, του Αγίου Γεωργίου του Μεθυστή, στο Όθος, στα Πηγάδια, στα Σπόα και σε άλλα χωριά. Γιορτάζουν τη μέρα που ανοίγουν τα βαρέλια με το καινούργιο κρασί. (Οι Γιώργηδες στην Κάρπαθο γιορτάζουν στις 3 Νοεμβρίου).

Όσο για τις εκδηλώσεις, ο Δήμος Καρπάθου διοργανώνει το καλοκαίρι σειρά από συναυλίες παραδοσιακής και σύγχρονης μουσικής καθώς και άλλες εκδηλώσεις. Οι περισσότερες γίνονται στο προαύλιο του Επαρχείου. Επίσης σειρά εκδηλώσεων διοργανώνει τον Αύγουστο ο πολιτιστικός σύλλογος του Απερίου «Ομόνοια». Σκηνές από το πανηγύρι τον Αϊ-Γιάννη (φωτ. 1, 2) και της Χρυσοβαλάντου (φωτ. 3, 4, 5).

30

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Μουσική παράδοση

χορό» που θα δούμε παρακάτω. Σε αντίθεση Μιας και μιλήσαμε για τα πανηγύρια και τις με τα συρματικά, οι μαντινάδες έχουν σκοπό γιορτές πρέπει να πούμε και πώς γλεντούν σε γρήγορο και ζωντανό. Αποτελούνται από δίστιχα αυτά. Με ποια μουσική, με ποια τραγούδια και με με ομοιοκαταληξία και είναι αυτές που δίνουν το κέφι σε κάθε διασκέδαση. Με τις μαντινάδες, ποιους χορούς. Όσον αφορά στη μουσική, τα παραδοσιακά οι Καρπάθιοι εκφράζονται σε κάθε χαρμόσυνο μουσικά όργανα στην Κάρπαθο είναι τρία: η λύρα, γεγονός, γάμο, βάφτιση, γιορτή ή πανηγύρι: που μοιάζει κάπως με βιολί, αφού παίζεται κι αυτή «Ο γιος απον βαπτίζεται να ζήσει χίλια χρόνια με δοξάρι· το λαγούτο, που είναι κάτι ανάμεσα μεγάλο δέντρο να γενεί να'χει ανθούς και κλωνιά. στην κιθάρα και το μπουζούκι και συνοδεύει τη Γούρι να γίνει στο νονό γούρι και στους γονείς του λύρα• η τσαμπούνα, πνευστό όργανο που αποτεχαρούμενα ναν' πάντοτε τα χρόνια της ζωής του.» λείται από ένα ασκό φτιαγμένο από δέρμα κατσίκας με ξύλινο στόμιο - αυλό. Τις μαντινάδες χρησιμοποιούν πάντοτε και Όσο για τα παραδοσιακά τραγούδια, αυτά σε άλλες περιπτώσεις, όπως αυτή της πατινάδας κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες• τα συρματικά που είναι ερωτικό μουσικό κομμάτι που το (δημοτικά), τις μαντινάδες και τα μοιρολόγια. Τα τραγουδούν με συνοδεία κιθάρας στους συρματικά έχουν μέτρο ιαμβικό (από τις δύο συλ- δρόμους τη νύχτα και θυμίζει έντονα τη λαβές του μέτρου τονίζεται η δεύτερη) και στίχο νυχτερινή επτανησιώτικη καντάδα: δεκαπεντασύλλαβο, περιλαμβάνουν δε τραγούδια της αγάπης, της θάλασσας, της ξενιτιάς κ. ά. Οι «Στη γειτονιά σου τραγουδώ και μην το πάρεις βάρος σκοποί τους είναι μελωδικοί, ήπιοι, και στην πλειοένας μου φίλος σ' αγαπά κι έχω κι εγώ το θάρρος. νότητα αργοί, γι1 αυτό μπορούν να τραγουδιούνται Πάλι περνώ το το στενό απού' μου ορκισμένος σε καθιστό γλέντι ή στο «σιανό» (σιγανό) «κάτω να μην περάσω ζωντανός μήτε και πεθαμένος.»

32

Scan: GVG 2014

Γράμματα και τέχνες Λέγεται ότι η Κάρπαθος είναι το νησί των πανεπιστημιακών καθηγητών και αυτό είναι αληθές. Πολλοί άλλωστε από αυτούς ασχολήθηκαν με την ιστορία, τη λαογραφία και την κοινωνιολογία του νησιού τους. Αν ξεκινήσει κανείς από το τέλος του 19ου αιώνα, θα συναντήσει αρχικά τον Εμμανουήλ Μανωλακάκη, ο οποίος με το βιβλίο του «Καρπαθιακά», που γράφτηκε το 1896, αναφέρεται στο Δωρικό Ψήφισμα Καρπάθου (μετάφραση από τα γαλλικά). Το ψήφισμα αυτό, χαραγμένο σε μια μαρμάρινη πλάκα που βρέθηκε στην αρχαία Βρυκούντα, 1. Παραδοσιακός χορός από πολιτιστική εκδήλωση.

2. Οργανοπαίκτες με τα παραδοσιακά μουσικά όργανα, έδωσε πολύτιμες πληροφορίες για την ιστορία λύρα, λαγούτο και τσαμπούνα, από το πανηγύρι του νησιού. Μετά τον Εμμανουήλ Μανωλακάκη, του Αγίου Γεωργίου στη Βρουκούντα. σειρά έχει ο καθηγητής Μιχαήλ Γ. Μιχαηλίδης Νουάρος, φιλόλογος, ιστορικός και λαογράφος, με πλούσιο συγγραφικό έργο για την Κάρπαθο Χορός και τα Δωδεκάνησα γενικότερα. Ακολουθούν στη Η μουσική και το τραγούδι συνοδεύουν τον συνέχεια οι νεότεροι και σύγχρονοι πια, ο Κωστής καρπάθικο χορό, που δε λείπει από καμία γιορτή Μηνάς, καθηγητής του Πανεπιστημίου του και κανένα πανηγύρι. Αν μάλιστα το πανηγύρι Αιγαίου, που ασχολήθηκε κυρίως με τα γλωσσικά αυτό γίνεται στην Όλυμπο, τότε το θέαμα των ιδιώματα στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην γυναικών που χορεύουν με τις παραδοσιακές Κάρπαθο, και ο Μηνάς Αλεξιάδης, καθηγητής τους φορεσιές είναι μοναδικό. Οι κυριότεροι χοροί της έδρας της Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο της είναι ο σιανός (σιγανός) ή κάτω χορός, που Αθήνας. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η προσφορά συνοδεύεται από τα συρματικά τραγούδια και ο στα γράμματα του Γεώργιου Μ. Γεωργίου, που πάνω χορός, που είναι γρήγορος και κεφάτος: έγραψε τα «Καρπαθιακά» τόμος Ατου Γεωργίου «Ακούστε όμορφο χορό που ο κόσμος τον ζηλεύει Α. Χαλκιά, που ασχολήθηκε με τη λαογραφία η Κρήτη και η Κάρπαθος κι η Κάσος τον χορεύει του χωριού Όλυμπος, του Βάσου Ν. Βασιλάκη Στην Κρήτη τον λένε κρητικό και εις την Κάσο σούστα, που, μεταξύ άλλων, έγραψε «Το Μεσοχώρι της στην Κάρπαθο πάνω χορό, χαρά α' όλα τα γούστα.» Καρπάθου» τόμος 1ος, του Κωνσταντίνου Μελά, του Μανόλη Μακρή και άλλων. Υπάρχουν κι άλλοι χοροί στην Κάρπαθο όπως Όσον αφορά στις τέχνες και δη στη ζωγραφική ο ζερβός, που ονομάζεται έτσι γιατί χορεύεται με αντίστροφη φορά από τους άλλους (ζερβός= θα αναφερθούμε στον παραγωγικότατο λαϊκό αριστερός), ο αντιπατητής, η σούστα κι ο συρτής, ζωγράφο -και λυράρη- Γύννη Καψή που με τα οι οποίοι χορεύονται σπάνια και μόνο σε ορισμένα έργα του, μικρού συνήθως μεγέθους, απεικονίζει χωριά. Οι οργανοπαίκτες -κατάγονται οι περισσό- σκηνές από την καθημερινή ζωή της παλιάς, τεροι από τις Μενετές, περιοχή που έχει άλλωστε αλλά και της σημερινής Καρπάθου. Το Γ'άννη παράδοση και στην κατασκευή της καρπάθικης Καψή θα συναντήσουμε, όταν θα επισκεφτούμε λύρας- είναι τοποθετημένοι στη μέση της πλα- το χωριό Όθος. Εδώ θα αναφερθούμε και στους τείας, επάνω σε μια εξέδρα φτιαγμένη συνήθως ζωγράφους Μάνο Αναστασιάδη στο Διαφάνι και από τραπέζια. Γύρω απ' αυτούς σχηματίζουν Γι·άννη Χατζηβασίλη στην Όλυμπο, που μετείχαν κύκλο οι χορευτές. Ο άντρας, που πρέπει να είναι σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις, καλός χορευτής, γιατί παίζει εδώ ένα σημαντικό όπως επίσης θα αναφερθούμε στο Μηνά Βλάχο, ρόλο, βρίσκεται μπροστά στο λεγόμενο «κάβο» και που έχει παρουσιάσει τα έργα του σε πολλές εκθέσεις στην Αθήνα και στο εξωτερικό. ακολουθούν οι γυναίκες.

Scan: GVG 2014

33

t

To καρπάθικο σπίτι Στα περισσότερα χωριά το παραδοσιακό καρπάθικο σπίτι αποτελείται από το «μεγάλο σπίτι», το επίσημο, που χρησιμεύει για τις γιορτές αλλά και για τον ύπνο, και το «μικρό» ή την «κουζίνα» ή τον «κέλλο», όπως το λένε στην Όλυμπο, με το τζάκι που χρησιμοποιείται για μαγείρεμα και στο οποίο περνούν οι κάτοικοι του νησιού τις περισσότερες ώρες της ημέρας. Αν υπάρχει χώρος προστίθεται το «παράσπιτο» και ο φούρνος, ενώ η πλακόστρωτη αυλή, με ένα μικρό δέντρο στη μέση, είναι σχεδόν απαραίτητη. Η στέγη του μεγάλου σπιτιού στηρίζεται πάνω σε ένα χοντρό ξύλινο δοκάρι, τη «μεσά», που υποβαστάζεται από έναν επίσης ξύλινο «στύλο» που βρίσκεται στο κέντρο του σπιτιού. Πάνω στο μεσαίο δοκάρι και τους τοίχους ακουμπούν «τράες» (τράβες) σκεπασμένες με αστοιβές ή φύκια. Πάνω από τις αστοιβές είναι τοποθετημένο ένα ειδικό χώμα που πατιέται και γίνεται αδιαπέραστο από το νερό. Εννοείται ότι σήμερα το δοκάρι και οι τράβες είναι διακοσμητικές, αφού οι αστοιβές και το χώμα έχουν αντικατασταθεί από τις πλάκες μπετόν. Η εξώπορτα αποτελείται από δύο κομμάτια, το πανωπόρτι και το κατωπόρτι και τα παράθυρα είναι πολύ μικρά. Το «σπίτι» χωρίζεται στα δύο: το δάπεδο μπροστά, που το λένε «πάτο» και που είναι χωμάτινο ή, στην περίπτωση αρχοντικού, στρωμένο με ασπρόμαυρα κυρίως βότσαλα τα «χοχλάδια», και το «σουφά», μια ξύλινη προσεγμένη κατασκευή που αποτελεί και το κύριο χαρακτηριστικό του καρπάθικου σπιτιού. Ο «σουφάς», όπου κοιμάται ολόκληρη η οικογένεια, είναι υπερυψωμένος και για να ανέβεις σ' αυτόν, χρησιμοποιείς δύο - τρία σκαλοπάτια που είναι στη μέση του δωματίου. Χωρίζεται και αυτός σε δύο μέρη, τον «κάτω σουφά» και το «πανωσούφι», που βρίσκεται ένα σκαλί πιο ψηλά. Στον κάτω σουφά κοιμάται το ανδρόγυνο, ενώ στο πανωσούφι όλα τα παιδιά. Αν υπάρχει μωρό, αυτό κοιμάται μέσα σε μια κούνια (αιώρα) που αιωρείται πάνω από τα παιδιά. Από τα κάγκελα του σουφά κρέμεται ό,τι πιο πολύτιμο υπάρχει στα προϊόντα της λαϊκής τέχνης· μεταξωτά μαντήλια με κεντήματα, δαντέλες, πολύχρωμα υφαντά χράμια, ενώ, πάνω στα κρεβάτια του σουφά, είναι οι κουβέρτες, τα παπλώματα και τα μαξιλάρια 34

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

με τις κεντητές μαξιλαροθήκες. Ολόγυρα οι τοίχοι έχουν ράφια που είναι στολισμένα με τρεις σειρές από διακοσμητικά πιάτα. Ιδιαίτερα στολισμένος με πολύχρωμο ύφασμα είναι και ο «στύλος», που στηρίζει, όπως είπαμε, το μεσαίο δοκάρι της στέγης και συμβολίζει το στήριγμα της οικογένειας. Το κάτω μέρος του σουφά χρησιμεύει σαν αποθήκη, ενώ για να κάθονται οι επισκέπτες υπάρχει η «πάγκα», ένας φαρδύς, στολισμένος καναπές, τοποθετημένος κάθετα στο σουφά, το εσωτερικό του οποίου χρησιμεύει κι αυτό για αποθήκευση σιτηρών και άΜων τροφίμων. Από όσα αναφέραμε παραπάνω, είναι φανερό ότι κάθε παραδοσιακό καρπάθικο σπίτι αποτελεί από μόνο του ένα μικρό λαογραφικό μουσείο.

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Λ

/7Λώ at ένα βραχώδη λόφο, που ορθώνεται στην ανατολική ακτή του νηοιού, απλώνονται τα Πηγάδια (ή Καρπάθος), η πρωτεύουσα του νηοιού και το κύριο λιμάνι του. Τα Πηγάδια, των οποίων το όνομα προέρχεται από τα πολλά πηγάδια που υπήρχαν στην περιοχή, είναι μια καινούργιο σχετικά πόλη με 1700 περίπου κατοίκους. Διαθέτει πάνω από 20 ξενοδοχεία Β έως και Δ κατηγορίας, αρκετά διαμερίσματα με παροχές ξενοδοχείου και πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια.

40 Scan: GVG 2014

Τα σπίτια της, καινούργια στην πλειοψηφία τους, δεν ακολουθούν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, που συναντά κανείς στα χωριά. Κι όμως το μικρό εσωτερικό λιμανάκι με τις πολύχρωμες βαρκούλες αραγμένες ολόγυρά του, η πόλη, η εκτεταμένη αμμουδιά που ακολουθεί, και τα πράσινα βουνά με τα κατάλευκα χωριά στο βάθος, δημιουργούν μια χαρούμενη εικόνα που εξασφαλίζει τις πρώτες καλές εντυπώσεις του επισκέπτη.

ν

i

Πάνω στο βραχώδη λόφο ήταν χτισμένη την ιδιοκτησία του. φτύνουμε α πιθανότατα η μινωική ακρόπολη. Ανεβαίνουμε ο'γκρεμνού. Δυστυχώς υπύρχοιλ αυτήν από ένα ανηφορικό δρομάκι, παρακαμπτή-και κανένα ίχνος ερείπιων Aon ριο του ααφαλτόδρομου που προχωράει ανατο- εξηγούν, υπάρχουν κχνς χαμη' ΛΤΪ λικά προς την Παναγία τη Λαρνιώτισοα Στην κορ- στο γραφικό εκκλησάκι που ayi φή υπάρχουν δυο ιδιόκτητα σπίτια με προοεγμενη ώηλά τη θαλασσα Κανενο ιχνο περίφραξη. Για να απολαύσουμε τη θέα του λιμανιού και της πάλης από εκεί ψηλά. πρέπει να ja)0 ζητήσουμε την άδεια του ιδιοκτήτη που είναι στη ηα. η πιο μεγάλη νοτιοδυτική πλευρά. Αφού περάσουμε μέσα από

V

ΥΠΟΜΝΗΜΑ 1. Λιμεναρχείο 2. Σταθμός Ταξί 3. Σταθμός Λεωφορείων 4. Ταξιδιωτικά Γραφεία 5. Τράπεζα

i nwMo στη θέση naJ είναι τα σημερινά

ΧψΛφησληκα^ά^την mam έχποαν και το ιερό της Μιας Αθήνας, όπως ώαν κάνει και στη Λίνδο της Ρόδου | Αλλά αυτό είναι ένα θέμα που θα απασχολήσει μελλοντικά τους αρχαιολόγους, γιατί ακόμα δεν έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές. Εμείς μπορεί να μη βρήκαμε ερείπια, | αποζημιωθήκαμε όμως με τη θαυμάσια θέα που προσφέρει αυτός ο βράχος. Στα πόδια μας το λιμάνι, ολόκληρη η πόλη της Καρπάθου, ο κόλπος του Βράντη με την απέραντη αμμουδιά και πέρα τα ορεινά χωριά Στα βορειοδυτικά το Απέρι, η Βωλάδα και το Όθος και στα δυτικά α Μενετές. Κατεβαίνουμε από ψ ακρόπολη στο λιμάνι, το Ποοί όπως το λένε α ντόπιοι, λέξη που σίγουρα προέρχεται από το αρχαίο Ποσείδιο. Δεξιά μας, όπως βλέπουμε τη θάλασσα, είναι ο κυματοθραύστης με ψ προβλήτα που αράζουν τα φεριμπότ. Πιο μπροστά, το Λιμεναρχείο και ένας κενός χώρος που εξυπηρετεί τις ανάγκες του λιμανιού. Ένας μικρός λιμενοβραχίονας σχηματίζει ένα λιμανάκι για τις βάρκες και τα μικρά οκάφη. Μπροστά από το λιμανάκι, ο παραλιακός δρόμος είναι διπλός. Ένα κομμάτι του κάτω, πλάι στη θάλασσα, σχετικά καινούργιο και ένα επάνω, το παλιό, υπερυψωμένο. Μεταξύ τους συνδέονται με σκαλοπάτια, που είναι τοποθετημένα στις δύο άκρες τους. Ανάμεαά τους υπάρχουν τραπέζια από τα προνομιούχα ζάχαρο^ main στη οεφά. ΠρονοΖα αερικό

τω νησιού είναι υπέροm

Scan: GVG 2014

β. Εκκλησία 7. Δημαρχείο β. Αρχαιολογικό Μουσείο 9. Ταχυδρομείο

11. Αστυνομία 12. Νοσοκομείο 13. Πληροφορίες

25

Η εχχΧησία της EvayytJJargiaz

Στη μέση περίπου του λιμανιού, η εκκλησία της Ευαγγελίστριας. Από το σημείο αυτό α δύο δρόμοι χωρίζονται και ανάμεαά τους μπαίνουν πια ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα. Ο παραλιακός δρόμος συνεχίζει γεμάτος με εστιατόρια, ταβέρνες, μπαρ και πποαρίες. Είναι αυτός που το καλοκαίρι, και ιδιαίτερα το βράδυ, παρουσιάζει τη μεγαλύτερη κίνηση. Το θέαμα που προσφέρουν αυτά τα μαγαζιά γεμάτα κόσμο, με τα κεράκια αναμμένα πάνω στα τραπέφα. είναι εντυπωύιακό. Εννοείται σπ η μεγάλη πλειοψηφία των πελατών τους, καθώς και εκείνων που κάνουν τον περιπατά τους στην παραλία, είναι οι νέοι. Ο παραλιακός δρόμος φτάνει τώρα σε μια βραχώδη ακτή, πάνω από την οποία είναι χτισμένο από τους ιταλούς το Επαρχείο (βλ. σελ. 19). Είναι ένα κτίριο με ένα μικρό πολυγωνικό πύργο στη μέση, που δεσπόζει στην περιοχή και ξεχωρίζει εξαιτίας της αρχιτεκτονικής του. Έξω από το Επαρχείο, στο οποίο στεγάζονται διάφορες δημόσιες υπηρεσίες, υπάρχει ένας χώρος που χρησιμοποιείται σαν παιδική χαρά αλλά και σαν υπαίθριο μουσείο. Μπορεί να δει κανείς εδώ μια μαρμάρινη παλαιοχριστιανική κολυμβήθρα, αρχιτεκτονικά μέλη που έχουν περαυλλεγειαπο διάφορους αρχαιολογικούς χώρους του νησιού κα Κάτω από το Επαρχείο, ο παραλιακός δρόμος είναι έρημος. Δε βλέπουμε πια την πληθώρα των μαγαζιών για το οποία μιλούσαμε προηγουμένως. Παράλληλα με τον παραλιακό αυτό δρόμο δύο άλλοι διατρέχουν αυτή τη φορά το εσωτερικό της πόλης. Στους δρόμους αυτούς είναι συγκεντρωμένα τα περισσότερα

καταστήματα. Ιδιαίτερα οτο δεύτερο. στην οδό Οκτωβρίου, βρίσκονται πολλά δημόσια κτίρια, όπως το δημαρχείο, το ταχυδρομείο και η αστυνομία. Στον ίδιο δρόμο είνα m οι Αγιοι Απόστολοι η κυριότερη εκκλησία των Πηγαδιών με όμορφο σκαλιστό τέμπλο. Από τη γωνία των Αγιων Αποστόλων αρχίζει ο δρόμος για τα χωριό Μενετές και Αρκάσα όπως και για το αεροδρόμιο, ενώ η προέκταση ti ft 28ης Οκτωβρίου προς τα δυτικά οδηγεί στο Βρόντη -την παραλία των Πηγαδιών- και τα ορεινό χωριά Αηέρι. Βωλάδα, Όθος και τα άΚ\α που θα δούμε παρακάτω. Η παραλία των Πηγαδιών απλώνεται σε όλο το μήκος του όρμου, που ξεπερνά τα 2,5 χιλιόμετρα Η άμμος της είναι θαυμάσια και τα νερά πολύ καθαρά Αρχίζει λίγο μετά το Επαρχείο και στα πρώτα 1000 μέτρα διαθέτει το καλοκαίρι ομπρέλες και

Iι »g<m fl

-

-

-·,·•

_

.C/irr1 \ λ τ λ λ λ £/*·«Λ.. _.

... . _

.

ςαπΛωστρες. καποκ; πιο μακριά υπάρχον και εγκαταστάσεις για θαλάσσια σπορ m κυρίως για γουίντ-σέρφινγκ.

mmm

Περιοχές κοντά στα Πηγάδια Σε ογτ4 ί.Ο απόσταση Ul(UViUl/'l 1IfiJβνλιι 1/\U. ν; ic· mu ΙΙΤψ •ησΧη .ν'ι. 7ΙΑ\Μ στην αμμουδιά, βρίσκονται τα ερείπια της παλαιοχρ^ανής βαα\ικής της Αγίας Φωτεινής < ιλλι ιΛΑλ ro ιι ι - firn ι πι/ιΆ/π i'RX ncX 1 1/

* Λ / υ

\J\JU

U l u / v u

[LAI.

V.-C

ν

ί\β]

U l

L R J U J I t M A J l V £ \ ,

κολόνες και τα άλλα αρχιτεκτονικά μέλη της φοντύφύν κάτασπρα με οοντο το μπλε σκούρο π/ς θάλασσας. Στϊιν ίδια θέση βρέθηκε ένα μαρμάρινο κιονόκρανο κορινθιακού ρυθμου. επιγραφή και επιτύμβια στήλη. Φαίνετα, πως η εκκλησία χπονηκε εκεί όπου ά\λστε υηήοχε ιερό των Διοσκούρων _ J» . • Αρκετό ι.· K'iuy v l v ι/nc ανατολικά ι Πηγάδι tAiy UUlfj (Xtt VHU&X<A αμμουδιά ο7V\U ι IIAWV ' ο σκαρφα\ώ\ *εισέναν\ fsjt/iιτλ/ in feA/ Α ν τ ν · W λόφο ΟαοφαΚτοστρα v<M δρόμος Γερνάει ψηλά, προοφέροντας J '' όμορφη θεα προς mMXimnn 111 UW\UI\AJ ίου οδηνεί οττή v> Λαρνιώνα Παναγία ν] Λ4. ^ ®ρχή too βρίσκεται "W i/iit'J 1. W : .· VI σιη btaoxQL·ί/ViVWI κ ·. fAXAJl Iι liG r(ιQ AjΛίΛίΑι rw/ "ΠΛΤΙΧΊΙΛΙ στην ακρόπα\η του a? LA/ VI ilAflCv.' **

Η εχχΧφΜ τφ A)*(W AT&W&M·*' ΧΟ( (XXityfK itXii Tx) Auuiw.

Scan: GVG 2014

Σε μικρή απόσταση, βρίσκεται το κάτασπρο εκκλησάκι του Αγίου Πέτρου με φόντο τα πεύκα και τη γαλάζια θάλασσα. Πιο πέρα, πλάι στο δρόμο και στο χείλος του γκρεμνού, ένας βράχος με σχήμα ημισφαιρικό τραβάει την προσοχή μας. Μια μαρμάρινη πινακίδα στη βάση του μας πληροφορεί για την παράδοση που υπάρχει σχετικά μ' αυτόν το βράχο. Πήγαινε, λέει κάποτε, μια γυναίκα έναν άρτο στην Παναγία. Σε κείνο το σημείο σκόνταψε και πέφτοντας κάτω βλασφήμησε τα θεία. Την ίδια στιγμή ο άρτος που κρατούσε πέτρωσε κι έγινε αυτός ο περίεργος βράχος. Σε λίγο φτάνουμε στην Παναγία τη Ααρνιώτισσα, που είναι κρυμμένη μες τα πεύκα στην πλαγιά του λόφου. Περιποιημένο ξωκλήσι, φρεσκοασπρισμένο, με τους βοηθητικούς του χώρους και έναν μεγάλο περίβολο που περιμένει να δεχτεί στις 7 Σεπτεμβρίου τους επισκέπτες που θα προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας που γιορτάζει και θα πάρουν μέρος στο μεγάλο πανηγύρι που θα ακολουθήσει. Στον ίδιο δασωμένο λόφο, αλλά πολύ ψηλότερα, 3

46

Scan: GVG 2014

είναι η εκκλησία της Αγίας Κυριακής, που φημίζεται για τη θαυμάσια θέα που προφέρει στη γύρω περιοχή. Σ' αυτήν όμως δε μπορούμε να πάμε από την Παναγία τη Λαρνιώτισσα (εκεί τελειώνει ο δρόμος) αλλά από μια παρακαπτήριο, που αρχίζει λίγο μετά τα Πηγάδια, στο δρόμο για το αεροδρόμιο. Η Αγία Κυριακή, που δεσπόζει κάτασπρη στην κορφή του λόφου, γιορτάζει στις 7 Ιουλίου, οπότε γίνεται και πανηγύρι. Γενικότερα πάντως η ευρύτερη περιοχή των Πηγαδιών, αποτελούσε το κέντρο του νησιού από τους αρχαίους ακόμη χρόνους. Το αρχαίο Ποτίδαιο με το λιμάνι του βρισκόταν ο' έναν όρμο κατάλληλο για την αλιεία και πλάι σε μια γη που προσφερόταν για τη γεωργία. Το αποδεικνύουν αυτό οι επιτύμβιες στήλες με τις χαραγμένες επιγραφές που ανήκουν κυρίως στην κλασική και την ελληνιστική εποχή. Αλλωστε και στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν μερικοί ενδιαφέροντες αρχαιολογικοί χώροι, όπως η Σπηλιά του Ποσειδώνα στη θέση Μύλοι, όπου βρέθηκε ιερό. Το ιερό αυτό δεν αποκλείεται να ήταν της θεάς Αφροδίτης, που ήταν πολύ αγαπητή στο νησί. Υπέρ αυτού συνηγορεί εν

μέρει και το γεγονός ότι στα Πηγάδια βρέθηκαν μικρά αγάλματα της θεάς του Έρωτα. Δεν αποκλείεται όμως το ιερό αυτό να ήταν τελικά στο Σπήλαιο της Παρθένου, που βρίσκεται περίπου 2 χλμ. μακρύτερα. Στην ευρύτερη περιοχή των Πηγαδιών έχουν βρεθεί επίσης μινωικοί και μυκηναϊκοί τάφοι. Το εκκλησάκι τον Αγίου Πέτρου (1), Παναγία η Λαρνιώτισσα (2), η παραλία βόρεια των Πηγαδιών (3) η παραλία Βρόντη (4), και άποψη από τα Πηγάδια (5).

47

Scan: GVG 2014

Αμμοοπή - Αφιάρτης Μακρύς Γιαλός σελ. 50 - 55

-

Scan: GVG 2014

Μενετές - Αρκάσα - Αγιος Νικόλαος Παλαιόκαστρο - Φοινίκι σελ. 56 - 63

π

π

J~L

Μ

/Δ

/Δ

Απέρι - Βωλάδα - Όθος - Στες - Πυλε'ς Λευκός - Μεσοχώρι - Σττόα

Αυλώνα - Βρουκουντα - Τρίστομο (Βόρεια Κάρπαθος)

σελ. 64 - 75

σελ. 76-91

Scan: GVG 2014

ΚΑΡΠΑΘΟ

Αμμοοπη - Αφιάρτης Μακρύ *; Γιαλός I Αμμοοπη Αν δεν τις επισκεφτούμε, είναι δύσκολο να πιστέψουμε πόση ομορφιά κρύβουν αυτές οι παραλίες της Αμμοοπής. Έτσι εξηγείται και η ραγδαία τουρισπκή τους ανάπτυξη. Γα να πάμε από τα Πηγάδια στηνΑμμοοπή ακολουθούμε το δρόμο που προχωρεί νοποδυπκά προς το αεροδρόμιο. Αίγο πιο έξω από την πόλη συναντάμε τη διασταύρωση με το δρόμο αριστερά που πάει στην Αγία Κυριακή, την εκκλησία για την οποία μιλήσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Ο δρόμος ανηφορικός, χαρίζει στην αρχή μια πανοραμική θέα προς την πόλη της Καρπάθου και τον όρμο της. Μετά από 5 περίπου χιλιόμετρα βλέπουμε τη διασταύρωση για το χωριό Μενετές, που ξεχωρίζει ήδη πάνω στο βουνό δεξιά. Σε λίγο θα αφήσουμε την κεντρική αρτηρία και θα στρίψουμε αριστερά προς τη θάλασσα. Ο δρόμος είναι τώρα στενότερος και έχει πολλές στροφές. Αρχίζουμε ήδη να συναντάμε μερικά μοντέρνα ξενοδοχειακά συγκροτήματα και ενοικιαζόμενα δωμάτια, ενώ στο βάθος διακρίνεται πια ο τουρισπκός οικισμός. Ύστερα από μια διαδρομή 8,5 χιλιομέτρων φτάνουμε στο κέντρο της Αμμοοπής, εκεί που είναι και το τέρμα των λεωφορείων. Μπροστά μας, πάνω σε μια βραχώδη περιοχή που προχωράει μέσα στη θάλασσα, δεσπόζει το όμορφο εκκλησάκι των Αγίων Αποστόλων, που είναι ορατό από παντού. Γ ορτάζει σης 29 Ιουνίου. Προχωράμε προς τα εκεί και φέρνουμε βόλτα την απόκρημνη ακτή. Αριστερά μας διακρίνεται μέσα στα πεύκα η κυριότερη παραλία της Αμμοοπής. Έχει μια θαυμάσια αμμουδιά που απλώνεται σε σχήμα πετάλου και το καλοκαίρι είναι γεμάτη από πολύχρωμες ομπρέλες και ξαπλώστρες και φυσικά γεμάτη από κόσμο. Ολόγυρά της μερικές ταβέρνες, μπαρ και μαγαζιά. Κάτω από τα βράχια, δεξιά έχει διαμορφωθεί ένας χώρος από μπετόν για να αράζουν τα μικρά σκάφη και οι βάρκες 51

Scan: GVG 2014

Αφιάρτης - Μακρύς Γιαλός Επανερχόμαστε στην κεντρική αρτηρία και κατευθυνόμαστε προς το αεροδρόμιο. Στο δρόμο μας συναντάμε την εντυπωσιακή εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, βαμμένη στα άσπρα και στα μπλε. Απο εδώ και πέρα το τοπίο είναι ορεινό, άγωνο κι ο δρόμος που περνάει για λίγο ψηλά, αρχίζει τώρα να κωηφορίζει. Σε λίγο αντικρίζουμε το πανόραμα τουΑφιάρτη και τον όρμο του Μακρύ Γιαλού. Το μήκος του ξεπερνάει τα πέντε χιλιόμετρα. Η ακτή του, στην αρχή βραχώδης, καταλήγει σε μια αμμουδιά μήκους γύρω στα 2,5 χλμ. Περίπου στη από τους αέρηδες ορμίσκο με αβαθή νερά, που μέση του, δύο μικρά νησάκια· πρώτα η Μοίρα και τον κάνουν να φαίνεται σαν λίμνη. Πλάι του το μετά το Πραοονήσι. Ο δρόμος κατεβαίνει τώρα οε εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου και της Αγίας . μια χέρσα και επίπεδη γη και ακολουθεί μια πα- Άννας και πιο πέρα το αεροδρόμιο του νησιού. ράλληλη πορεία με την αμμουδιά που απέχει απ' Ευρήματα κοντά στο αεροδρόμιο βεβαιώνουν όπ η περιοχή αυτή είχε ήδη κατοικηθεί τον 15ο αι. π.Χ. πιθανότατα από τους Μινωίτες. Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης γύρω στα 1500 πΧ δεν έπληξε μόνο την Κρήτη, αλλά, όπως φαίνεται, και ένα μέρος της Καρπάθου κα ιδιαίτερα το νότιο. Στην ανατολική ακτή της γειτονικής Κρήτης η αρχαιολογική σκαπάνη ξέθαψε κάτω από στρώμα τέφρας πάχους 35 μέτρων το τέταρτο μινωικό ανάκτορο της Ζάκρου. Η τέφρα αυτή φαίνεται σπ είχε απλωθεί και στο νότιο τμήμα της Καρπάθου προκαλώντας για πολλά χρόνια την ερήμωσή του Ο βραχίονας αυτή γύρω στα 500 μέτρα. Μικροί παρακαμππj- που κλείνει τον όρμο του Μακρύ Γολού, ριοι χωματόδρομοι οδηγούν στη θάλασσα. Εκεί καταλήγει οε ένα ακρωτήρι στο οποίο υπάρχει συνήθως ένα ξενοδοχείο - ησυχαστήριο ή διακρίνονται τα υπολείμματα ενός σκαριού από ένας σταθμός, μια εγκατάσταση για γουίντ σέρ- πλοίο που ναυάγησε εκεί πριν από χρό\ια. Πιο φινγκ. Γστί η θάλασσα αυτή με το δυνατό μελτέμι κάτω ένα άλλο ακρωτήρι στο νοτιότερο σημείο του καλοκαιριού είναι ο παράδεισος για τους φί- του νησιού, το Καστέλλο, πήρε το όνομα του από λους του σπορ. Έχουν δώσει μάλιστα και ξενικές ένα μεσαιωνικό φρούριο που έχτισε εκεί η ονομασίες στις διάφορες τοποθεσίες οι οποίες, γνωστή από τψ ιστορία του \ηαού ακογεναα μεταφρασμένες στα ελληνικά, έχουν αλληγορική Κορνάρο. Από το φρούριο αστό σώζοντα σημασία. Η πρώτη με το δυνατότερο άνεμο, είναι σήμερα ελάχιστα ερείπια. Πίσω από το αεροδρόμιο υπάρχει μά άλλη το Devil's Bay, (όρμος του Διαβόλου). Η ελληνική ονομασία, που ξεχάστηκε, ήταν Βαθά και η αρχαία αμμουδιά, ο Βάρης που είναι ίσως καλύτερη ελληνική Θσέθω, από τη μεγάλης σημασίας πόλη από αυτήν του Μακρύ Γιαλού. Το αεροδρόμιο που υπήρχε εκεί. Πιο πέρα ακολούθα το Gun Bay απέχει συνολικά από τα Πηγάδια 17 χλμ Iόρμος Κανόνι) και το Chicken Bay (όρμος Κοτόπουλο), που τον λένε έτσι γιατί εκεί γίνονται μαθή- 1. Η itaQidia rot' .Hfirtcn· ματα οέρφινγκ οε αρχάριους και κυρίως οε παι- 2. Η .πμοχή τον «Γροόρ^ιίοι·. διά. Πρόκειται για το νοτιότερο σημείο του Μακρύ 3. Ο <i(i/«K nil' Λίαχρι! ΓiaA«m Γιαλού και συγκεκριμένα για ένα προστατευμένο 4. Η ίκκληαα τον Αγά*.' Ιοάντη.

55

Scan: GVG 2014

Δεξιά από τη βραχώδη αυτή περιοχή δίνεται μια άλλη παραλία, διαφορετική από την προηγούμενη, Είναι ευθύγραμμη με λεπτό βοτοαλάκι και κρυστάλλινα νερά Το πλάτος της είναι μόνο λίγα μέτρα γιατί την περιορίζει ένας μικρός γκρεμνός ύψους γύροι οτα πέντε μέτρα, που είναι από ndwu

της Αυτός ο γκρεμνός είναι ίσως που της χαρίζει τη γραφικότητα Απολαμβάνοντας την από ψηλά, βλέπεις να στραφταλίζουντα σμαραγδένια νερά της κότα) από τις αχτίδες του καλοκαιρινού ήλιου, Και εδώ φως δε λείπουν οι πολύχρωμες ομπρέλες,

Scan: GVG 2014

Και εδώ οι ξαπλώοιρες, Μόνο που είναι πιο λίγες, Πολύ κοντά σιην ακτή ένα μικρό νηοάκι» βράχος ουμπληρώνει το όμορφο τοπίο, Οι κολυμβητές, που χαίρονται τη Οάλαοοα, πηγαίνουν ουχνά μέχρι ο' αυτό και ξαναγυρίζουν, Κοντά οτην ακτή ταβέρνες και μπαρ με μοντέρνα αιοθητική, προοδίδουν μια κοσμοπολίτικη αηιόοφαιρα στην περιοχή. Και κάτι ακόμα που είναι πολύ σημαντικό' όλες αυτές οι παραλίες ττ/c Αμμοοπής είναι προστατευμένες από το μελτέμι του καλοκαιριού,

Αυτοί λοιπόν είναι οι λόγοι που συνιέλεοαν οι ην εντυπωσιακή τα ιελευιαία χρόνια ανάπτυξη της Αμμοοπής, Γι' αυτά μαζεύεται εδώ ολοένα και περισσότερος κόσμος το καλοκαίρι για να απολαύσει την όμορφη φύοη σε συνδυασμό με τις προσφερόμενες ανέσεις, Αλλωστε οι παραλίες που αναφέραμε μπορεί να είναι οι κυριότερες αλλά δεν είναι οι μόνες στην περιοχή Πιο πέρα υπάρχουν κι άλλοι γραφικοί ορμίσκοι με αμμουδιά όπως η Φωκιά και το Αακκί Λ/ι/ιι/Μΐή.

m

1©

NOTIOikYY i KI V iw δ rρJπJαAγQ O r, ΙΜ Π Iι vτ A Μενετες - Αρκάσα -

\ f n r n ;

Q^spOMUJE στο γυρίνο ηk i7τ?τ • •··,νηΓ curi lurW 0 C-i U 0IDOQ6C

m δεύτερο σε

pob/a

ΠΠίΐ^ΧτΠ^ΠΠΛΙΠ

EUTJY(jC, UGTEOQ nktiuoi

yvj τη i/lulfti ΠΤΤΤΠΟ 771 ΐνΓΜπΤίΓΧ vU λπλ .υ IU FVLBtCfIf 1U liUfuUlL ΛΙ γτφεμνυυ, μ*ι UHU ul; r Kajurpj ujq Θεοτόκου. προσφέρει μα ομορφη θέα προς το χωρώ και τους γύρα 'όρους. ΕπυτίϋΧλάζει η στέγη της με τις Γ**. ' n r rrifp ifnit/VW* (χεπασμενες Λ·τογτλ/χι ι / ί ^με ... ioc κψαρες KCKKliV KSOOUBia ΤΟγ.Ι/πΑπ n/rnnunmn j/tU rnUUilU/dpiU το ευρύχωρο προαύλιο. που είναι ϊίψίφιΧΓ/μενο με κάγκελα. Χτισμένη στα -τ-

να έχει στο

εσωτεακά

'κίοχρισηανική YVann π / ν ΡΧΜκητηςΑγΰςΑηο •ας/κχ/Γ/τσν KflTfi) ππη τ/ '^κκαστρο I7JC Αρκάσας.

CrlKOtU mr ι η ν π ν ϊ π ρ π/*ι Γι " - * » U | i U L . Ιΐυυ 1

u

iiCε α

Γ-ΤΠ Mil ynr rrz-ui fSKK/• vvwfUIU ilut

Ω(iirtTiL». ΠτΛΚ ΙΓΓΤΓν ;/-}• τ~ r ^ ^ rifli h wwiiuuovn «HI now nCmiOTEOn Η flnumjin

finr1*\Ain*τ,ιί^Γ u

\J

--»-/—f . Π I fU^jyiQ V.Q0 / ' /"-ν

^γνυστου.

οποτε γίνεται και τη

ΖΜμένο στψ **όζλόφον, το ymot^ ΛΣΛΩΟΛ 56

Scan: GVG 2014

r r

i

Α

Υ»ος

Ν ι κ ό λ α ο ς - Π α λ α ι ό κ α σ τ ρ ιο - Φ ο ι ν ί κ ι

/

Αρκάσα - Άγιος Νικόλαος Παλαιόκαστρο

—

Πολύ ενδιαφέρουσα η περιοχή της Αρκάσας που περιλαμβάνει το γραφικό ομώνυμο χωριό, την αρχαία ακρόπολη και μια θαυμάσια αμμουδιά. Για να πάμε ο' αυτή συνεχίζουμε το δρόμο μας από τις Μενετές, προς τη δυτική ακτή του νησιού. Ύστερα από μερικά χιλιόμετρα, το πανόραμα της περιοχής της Αρκάσας παρουσιάζεται μπροστά μας. Η Αρκάσα απλώνεται προς τα δεξιά. Στο • κέντρο, μια βραχώδης χερσόνησος που έχει ;s επάνω της τα ερείπια από την ακρόπολη της αρχαίας πόλης. Αριστερά μας, η όμορφη αμμουδιά του Αγίου Νικολάου και πίσω απ' όλα αυτά η απέραντη γαλάζια θάλασσα, που λάμπει κάτω απ' τις αχτίδες του ήΜου. Κατηφορίζουμε προς τη θάλασσα. Ένας παρακαμπτήριος δρόμος αριστερά, μας οδηγεί στον τουριστικό οικισμό που

Πανηγύρι στο χωριό γίνεται επίσης στις 6 Αυγούστου. Δίπλα από ψ Παναγία, αριστερά, υπάρχει ένα πάρκινγκ, που προσπαθεί να λύσει το κυκλοφοριακό πρόβλημα του χωριού. Από την εκκλησία της Κοίμησης διασχίζουμε το χωριό, προχωρώντας ψηλά προς τους λόφους. Στενά σοκάκια, αυλές με λουλούδια και κάπου • κάπου ένα όμορφο νεοκλασικό κτίριο. Φτάνουμε ψηλά σε ένα δεύτερο, αλλά πολύ μικρό και στενό πάρκινγκ. Η παρακαμπτήριος γί αυτό το πάρκινγκ αρχίζει πολύ έξω από το χωριό. Πάνω από τις Μενετές είναι η κορφή του Προφήτη Ηλία (υψόμετρο 509 μ.) με το εκκλησάκι του, Φυσικά η θέα από εκεί επάνω είναι και η καλύτερη. Αλλες ενδιαφέρουσες εκκλησίες στις Μενετές είναι ο Αγιος Αντώνιος με υστεροβυζαντινές τοιχογραφίες και ο Αγιος Μάμας, που βρίσκεται έξω από το χωριό, στο δρόμο προς Αρκάσα Οι Μενετές, που ο πληθυσμός τους σήμερα είναι 450 κάτοικοι, φαίνεται πως άρχισαν να χτίζονται το Μεσαίωνα. Από αυτές κατάγονται οι περισσότεροι οργανοπαίκτες του νησιού γί αυτό και το χωριό έχει παράδοση στην κατασκευή της καρπάθικης λύρας

1 II Κΐ'ψηιίη της Ηι οχόκον ιπΐζ Μίνηίζ.

2 Το Πιάαιύκίΐοτφυ.

1. Το ι nxbjiuw tift Αγίίΐς Σοφίας χιιι w ψηφιόωτιί <ιπό την wiuuixQiimimxijfltiodixijτη( Αγίας Ανικηαοίας.

58

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

υπάρχει εκεί και που καταλήγει σε μια υπέροχη αμμουδιά. Τα νερά της θάλασσας, ρηχά, κάνουν το κύμα να σκάει αρκετά μέτρα πριν απ' την ακτή και να σχηματίζει λευκές καμπύλες γραμμές. Το κολύμπι ο' αυτά τα καθαρά, γαλάζια νερά, είναι απολαυστικό, όπως απολαυστικό είναι και το ηλιοβασίλεμα. Ο ήλιος εκείνη την ώρα βουτάει μέσα στο κομμάτι της θάλασσας που είναι ανάμεσα στους δύο βραχώδεις λόφους που προστατεύουν κάπως την παραλία από το μελτέμι. Αρκετά φαρδιά η αμμουδιά, έχει στο πίσω μέρος της δύο σειρές από ομπρέλες και ξαπλώστρες, που δεν καταλαμβάνουν και πολύ χώρο. Πίσω από τις ομπρέλες, υπερυψωμένο, ένα αναψυκτήριο συμπληρώνει τις ανέσεις της παραλίας. Ο βραχώδης λόφος δεξιά από την παραλία είναι ψηλός και επιβλητικός. Πρόκειται για το Παλαιόκαστρο, στο οποίο θα πάμε από έναν άλλο παρακαμπτήριο δρόμο, που προχωρεί πλάι στη θάλασσα, βόρεια του Αγίου Νικολάου. Ο δρόμος τελειώνει στους πρόποδες του λόφου. Σε εκείνο το σημείο, αριστερά, είναι το εκκλησάκι της Αγίας Σοφίας, που έχει χτιστεί στη θέση που ήταν η παλαιοχριστιανική βασιλική της Αγίας Αναστασίας του 4ου -6ου αιώνα Μπροστά από το βορινό τοίχο της Αγίας Σοφίας υπάρχει ένα ψηφιδωτό δάπεδο ακάλυπτο και επομένως εκτεθειμένο στη φθορά του χρόνου. Το ψηφιδωτό αυτό ανήκε στην Αγία Αναστασία όπως ανήκαν και άλλα πολύτιμα κομμάτια του που φυλάγονται στο Μουσείο της Ρόδου. Για να ανεβούμε στο Παλαιόκαστρο ακολουθούμε το ανηφορικό μονοπάτι που ξεκινάει μετά το τέλος του δρόμου. Η ανάβαση μπορεί να είναι κουραστική αλλά θα μας αποζημιώσουν τόσο αυτά που θα δούμε εκεί πάνω όσο και η θέα. Πράγματι υπάρχουν εκεί λείψανα από όλες τις εποχές. Από τη μυκηναϊκή εποχή, από την οποία σώζοντα τμήματα από κυκλώπεια τείχη, μέχρι και την εποχή της Τουρκοκρατίας. Κατά μία εκδοχή είναι πιθανό να υπήρχε εκεί πάνω ναός της Αινδίας Αθηνάς. Αρχαιολογικά ευρήματα από το Παλαιόκαστρο αλλά και από άλλες περιοχές του νησιού φυλάγονται στο μικρό αρχαιολογικό μουσείο της Αρκάοας. Από την κορφή του λόφου ρίχνουμε μια ματιά ολόγυρα. Φαίνεται ένα μεγάλο μέρος του 59

Scan: GVG 2014

νησιού. Σχεδόν κάτω στα πόδια μας η παραλία του Αγίου Νικολάου με την ωραία αμμουδιά και τη γαλάζια θάλασσα. Πιο πέρα το ακρωτήρι του Αγίου Θεοδώρου και πλάι του η βραχονησίδα Διακόφτης. Από την άλλη μεριά ολόκληρο το χωριό Αρκάσα, και, σε μικρή σχετικά απόσταση, το Φοινίκι με το μικρό του ψαρολίμανο. Κατεβαίνουμε από το Παλαιόκαστρο και ξαναγυρίζουμε στον κεντρικό δρόμο που οδηγεί στην Αρκάσα. Αυτό το χωριό έχει διατηρήσει το λιγότερο για 2500 χρόνια το όνομα της αρχαίας πόλης που ήταν χτισμένη στην περιοχή αυτή. Το έχει διατηρήσει με μια μικρή μονάχα αλλαγή. Συγκεκριμένα ο Σκύλαξ, γεωγράφος του 4ου αι. π.Χ. και ο Στράβων, ο ιστορικός, που έζησε τον 1ο αι. π.Χ., αναφέρουν την ονομασία Αρκεσία σε μία από τις τέσσερις αρχαίες πόλεις που είχε το νησί, ενώ σε επιγραφές με καταλόγους πόλεων που πλήρωναν φόρους στην Αθήνα, υπήρχε και η ονομασία Αρκέσεια. Το χωριό, χτισμένο αμφιθεατρικά πάνω από τη θάλασσα, βρίσκεται πολύ κοντά στο Παλαιόκαστρο. Μια ρεματιά, που μέσα της

Scan: GVG 2014

κυλάει ένα ποταμάκι, το Ρυάκι, το χωρίζει στα δύο. Η όμορφη εκκλησία της Υπαπαντής με το ψηλό καμπαναριό δεσπόζει πάνω στο πρώτο του κομμάτι. Γίορτάζει στις 2 Φεβρουαρίου, οπότε γίνεται και το πανηγύρι. Ο ασφαλτόδρομος περνάει πάνω από το ποτάμι με μια γέφυρα, που ενώνει τους δύο συνοικισμούς. Στενά δρομάκια, αυλές με λουλούδια, αλλά και αρκετά μαγαζιά και μια πλατεία, είναι τα πρόσθετα στοιχεία που χαρίζουν στο χωριό τη γραφικότητα. Η Αρκάσα, που έχει εξελιχθεί σε ένα τουριστικό κέντρο, παρουσιάζει το καλοκαίρι αρκετή κίνηση. Διαθέτει ξενοδοχεία, διαμερίσματα με παροχές ξενοδοχείου και πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια. Η Αρκάσα έχει 400 μόνιμους κάτοικους και απέχει από τα Πηγάδια 16 χλμ.

1. Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αρκάσας· 2, 3, 4, 5. Απόψεις από την περιοχή της Αρκάσας.

61

Από τον κεντρικό δρόμο στρίβουμε αριστερά και κατηφορίζουμε προς το λιμανάκι. Ένας Ενάμιοι χιλιόμετρο βόρεια της Αρκάσας και εντυπωσιακά βραχώδης λόφος το προστατεύει 17,5 χιλιόμετρα από τα Πηγάδια βρίσκεται το από το βοριά. Στη μέση του λόφου δεσπόζει το Φοινίκι. Το όνομα του έχει πάρει προφανώς απόχαριτωμένο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Είναι τους Φοίνικες, που στο 11ον αι. π Χ. το χρησιμο-κάτασπρο αλλά έχει γαλάζιο τον ψηλό τρούλο ποιούσαν για να μεταφέρουν τα εμπορεύματα του, όπως γαλάζιο έχει και το μικρό τρούλο που τους (βλέπε Ιστορία). Το ίδιο έκαναν αργότερα και είναι πάνω από το ιερό. Φτάνουμε στην παραλία. οι Δωριείς, όταν το είχαν για λιμάνι της αρχαίας Κλειστός ο όρμος. Βράχια κι από την απέναντι Αρκεσίας. Αλλά και για πολλούς αιώνες μετά, είχε πλευρά του λόφου. Είναι πράγματι ένα φυσικό παίξει το δικό του ρόλο στις εμπορικές συναλ- λιμανάκι το Φοινίκι. Πλάι στο δρόμο η αμμουδιά λαγές με την Κρήτη, τη γειτονική Κάσο και άλλα και πιο πέρα η μικρή τσιμεντένια προβλήτα με αραγμένα στη σειρά τα πολύχρωμα ψαροκάικα. Δωδεκάνησα. Αξίζει να ρίξουμε μια ματιά ο' αυτό το γραφικό Κάπου στη μέση της παραλίας ένα μικρό ψαρολίμανο με τους 80 μόνιμους κατοίκους, πουμπρούτζινο γλυπτό τοποθετημένο πάνω σε ένα ασχολούνται κυρίως με το ψάρεμα αλλά και με τονμαρμάρινο βάθρο τραβάει την προσοχή μας.

Φοινίχι

τουρισμό, αφού το καλοκαίρι γεμίζει από τουρίστες, ντόπιους και ξένους Κι αυτό γιατί βρίσκουν ό,τι ζητούν. Μια μικρή, αλλά καθαρή και όμορφη αμμουδιά, που είναι συνήθως κοντά στο ξενοδοχείο, ψ πανσιόν ή το ενοικιαζόμενο δωμάτιο που μένουν, αρκετά μαγαζιά, μοντέρνα μπαρ και καλαίσθητα εστιατόρια στα οποία μπορεί κανείς να βρει φρέσκο ψάρι.

Ερημικά τα σοκάκια στο Φοινίκι αλλάζουν όψη μόνο το καλοκαίρι, που ο τουρισμός φτάνει στο γραφικό αυτό ψαρολίμανο.

Scan: GVG 2014

Πρόκειται για ένα μικρό καίκι, στο οποίο επιβαίνουν επτά άντρες Στη βάση του μνημείου διαβάζουμε την επιγραφή: ΤΟ ΠΛΟΙΟ ΤΗΣ ΣΟΤΗΡΙΑΣ «ΙΜΜΛΚΟΛΑΤΛ» ΑΦΙΕΡΩΝΕΤΑΙ ΓΓΟΥΣ ΗΡΩΙΚΟΥΣ ΠΙΤΤΑ ΜΙΧΑΗΛ ΛΑΜΠΡΙΔΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΠΑΤΣΟΥΡΑΚΗ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΟΣΜΑ ΛΑΖΑΡΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ ΣΟΦΟΚΛΗ ΣΤΑΜΑΤΑ ΚΗ ΝΙΚΟΛΑΟΝ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΓΕΩΡΠΟΝ ΠΟΥ ΣΤΙΣ 8-10-1944 ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ ΑΠΟ ΤΟ ΦΟΙΝΙΚΙ ΜΕ ΤΗΝ «ΙΜΜΛΚΟΛΑΤΛ» ΠΑ ΝΑ ΦΤΑΣΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΜΕΤΑΦΕΡΟΝΤΑΣ ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΗ! ΚΑΡΠΑΘΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΙΝ

Η επιγραφή τα λέει όλα. Εκείνο που θέλουμε να προσθέσουμε είναι ότι το μικρό πλοίο έφτασε στην Αλεξάνδρεια μετά από 5 μέρες.

Β 8

κεντρικ

Απέρι - Βωλάδα - Ό θ ο ς - £ τ

11L l$Bc - Λευκός - Μεσοχώρι - Σπόα

Στην κεντρική Κάρπαθο ανήκουν τα ορεινά χωριά που φαντάζουν κάτασπρα πάνω στην οροσειρά της 1 αύντομα ίσως, θα πρέπει να ανέβουν εκεί πάνω για να τα "εξερευνήσουν· και να κατέβουν μετά στη dm Aootw. που το ύφος της πλησιάζει τα 1000 μέτρα. Χνομένα σε υψόμετρο από 300 μέχρι και 500 μέτρα ακτή, συμπληρώνοντας έτσι μία μαγευτική διαδρομή. Ο δρόμος γι' αυτά τα χωριά -άσφαλτος και σε _ s αποτελούν πόλο έλξης για τους επισκέπτες που τα βλέπουν από τα Πηγάδια καθώς πίνουν τον καφέ τους σης πολύ καλή κατάσταση- προχωράει στην αρχή προς τα βορειοδυπκά, παράλληλα με την καφετέριες του λιμανιού ή απολαμβάνουν τον καλοκαιρινό ήλιο στην όμορφη παραλία. Μια μέρα, πολύ παραλία και την ακολουθεί σχεδόν σε όλο της το μήκος για να αρχίσει μετά να ανηφορίζει με πολλές στροφές.

Scan: GVG 2014

μέρη. μη παραθαλάσσια. όπα)ς στην mtym rot/ Ayfou Γεωργίου στις Βατοες και οτους To ipfe ίϊέηφα από μια καταπράσινους οικιομους, τους μικρούς παραδείσους, τοΚατώδι (4 χλμ.) και τοΜερτώνα Μ φ Μ I χλμ·®&10 S P ΤΟΑπφί te 'φχεύουοα του νησιού, φκολουθεϊ να mn (4 χλ^ι1 nou a\ci ϊτάνίΰ από την Κυρα Παναγιά Ο δρόμος μετά το Απέρι εξακολουθεί νά •£)$< cwm η έδρα του ΜήτρατΜη της Καρπάitou. Bt ymsim Msoc&m όταν ΟΙ κάτοικοι m ύνήφόριφι και όΰτερα από δύο χιλιόμετρα μας Πηγαδιών αποσύρθηκαν ατό εσωτερικό του νησιού φέρνει στο χωριό Βωλάδα. Χτιομένο σε υψόμετρο p να αποφΰ\·αα α\\επα*Μ}λες επιδρομές τών 440μ., προσφέρει θαυμάοια θέα προς τα Πηγαδιο ns^aruH. Afata κ) Αττέμ. nou βρίσκεται m μία και το νότιο τμήμα του νησιού. Τα σπίτια του βίψΙ ρεματιά. &να: edsdio and τη θάλάόοα. Η φα\τάζου\ κάτασπρα πάνω στην απότομη πλαγιά πρώτη έπΰφή μας μέ το χωριό, μας εντυπωσιάζει. Οτου πετρώδους βουνού, ενώ τα στενά του σοκάκια περνάει ψ%6, πάνω από μια καταπράσινη με τα καλλτερίμια και τα παλιά σπίτια δίνουν την ρεματιά που'το χωρίζει στα δυο. Σπίτια όμορφα, περι-αίσθηση ενός κυκλαδίπκου χωριού. Εξαίρεση ποιημένα. Με τους μικρούς \οπους, με τα δεντράκια τους, με τα λοα\ούδ>α τους: Σωστό αρχοντοχώρι, Ανάμεσα στα σπίτια και μερικές βίλες. Τις έχποαν α ομογενείς από ϊην Αμερική, ϊιου έρχονται κάθε χρόνο οτο νησί γα να περάσουν τις διακοπές τους. Πλούσιο χωριό. Ένα από τα πιο πλούσια στην Ελλάδα, όπως λένε. Σταματάμε για λίγο στα δεξιά του δρόμου για νά απολαύσουμε τη θέα. Κάτω στη ρεματιά μια γέφυρα ενώνει τις δύο πλαγιές. Απέναντι μια μεγάλη εκκλησία με κόκκινο κεραμίδια. Είναι η Παναγία, η μητρόπολη της Καρπάθου, και πλάι της, το μεγάλο κτίριο, imi τα γραφεία της μητρόπολης και η mom του μητροπολίτη. Πάνω από το χωριό ο λόφος στην κορφή του οποίου ήταν ή ακρόπολη της αρχαίας Καρπάθου. Όπως φαίνεται, μπορεί το χωριό να χτίστηκε στο Μεσαίωνα, αλλά η γύρω περιοχή είχε κατοικηθεί πολύ παλαιότερα. Αυτό δείχνουν τα ευρήματα στη Αάστο που ανάγονται στην πρώιμη εποχή του Χαλκού, στη μινωική και σε μεταγενέστερες ακόμη. Εκεί επάνω λοιπόν, στην ακρόπολη της αρχαίας Κάρπαθου, χτίστηκε κι ένα κάστρο ίτου χρησιμοποιήθηκε τόσο από τους Βενετσιάνους όσο και από τους Τούρκους. Το Απέρι, που βρίσκεται σε υψόμετρο 320 μ. και έχει 400 μόνιμους κάτοικους, εξακολουθεί νά κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην κοινωνική και πνευματική ζωή του νηόιού. Γί αυτό παρουσιάζει μεγάλη κίνηση, ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Άλλωστε είναι η αφετηρία ή έστω το πέρασμα για τη μετάβαση «δια ξηράς»στις γραφικότερες ίσως παραλίες της Καρπάθου, την Αχαΐα (5 χλμ.) και την Κυβά-Παναγιά (7 χλμ.), τις όποιες θά δούμε όέ άλλο κεφάλαιο. Είναι επίσης η αφετηρία για τη μετάβαση σε άλλα ενδιαφέροντα ATm ν -

B M L ·

Scan: GVG 2014

αποτελούν τα κόκκινα κεραμίδια που έχουν οι περισσότερες στέγες. Η σημαντικότερη κκληοια του χωριού είναι αυτή της Παναγίας του 18ου Το Όβος είναι το ι/φΗ,γο χάΐβΐ της αιώνα, που γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου Km Καρπάθου (υψόμετρο Ϊ10 μ) και ό/ο από τα από το χωριό υπάρχει αρκετό πράσινο, κυρίωςπιο ενδιαφέροντα Είναι απόλαυόη να ytwom από οπωροφόρα δέντρα, ενώ γύρω σία 100 τις ντόπιες οπεοιαλτΐέ κόΐ μόλιοτα τά περίφημα μέτρα πάνω απ' αυτό μεσολαβεί ένα μικρό αλλάλουκάνικα, κο&ϋμένός oc ριο οπό τιc duo πυκνό δάσος, για να αρχίσει αμέσως μεια να ταβέρνες που βρίοκονται πλάι πλάι οτον κεντρικό ορθώνεται το γυμνό και βραχώδες βουνό. δρόμο Είναι χαρμα νο βλέπεις αυτό το πανόραμα της ανατολικής ακτής feu νηοιού νο όβήνοοιγά οιγά μέοα οτην απεραντοσύνη του π&\ΰ\ους.

1. Π MiftQonnhi n/ζ KtiQ-iaibv σι ο IjtfQi. ήΐΰϋχίζοίΐβ το χωριό. Πάνω οτον κενιρκό δρόμο βριόκααι το Λαογραφικό Movocto Το κλαδί το 2, Το χωριό Βωλάάα. .1 Όθοζ, ιο φηλοπχιο χωριό r»/c KuQnaOov, έχει ο κ Καψής, ο άνθρωπος που έχει βάλει

οκοπό της ζωής του να διατηρηθούν οι παραδόσεις του νησιού. Και τα ταλέντα του είναι πολλά. Λυράρης ο ίδιος, παίζει την καρπάθικη λύρα και τη διδάσκει και στους νέους. Η λύρα συνοδεύει πολλές φορές και το τραγούδι του. Αλλά εκείνο που τον απασχολεί, όπως φαίνεται, περισσότερο είναι η ζωγραφική. Ζωγραφίζει εικόνες από τη ζωή της Καρπάθου σε μικρά κυρίως αλλά και μεγάλα κάντρα. Τον συναντάμε στο μικρό ατελιέ του, που είναι κι αυτό στον κεντρικό δρόμο, λίγο πιο πάνω από το μουσείο. Μικρό το ατελιέ, αλλά όλοι οι τοίχοι του είναι γεμάτοι από τα έργα του. Έτσι όπως τα βλέπουμε, μας έρχεται στη μνήμη ο Θεόφιλος, ο λαϊκός ζωγράφος της Μυτιλήνης. Από το ατελιέ του ο κ. Καψής μας οδηγεί στο Λαογραφικό Μουσείο (φωτ. δεξιά). Μέσα ο' αυτό υπάρχει αναπαράσταση, με απόλυτη ακρίβεια, του εσωτερικού ενός παραδοσιακού καρπάθικου σπιτιού. Πάντοτε πάνω στον κεντρικό δρόμο και λίγο πριν βγούμε από το χωριό δεξιά, είναι η όμορφη εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου με ένα συντριβάνι στο προαύλιο της. Το Όθος φημίζεται και για τα πολλά πανηγύρια -πλησιάζουν τα δέκα- που γίνονται σ' αυτό. Πάντως τα κυριότερα απ' αυτά είναι· του Αγίου Παντελεήμονα στις 26-29 Ιουλίου, του Αγίου Γεωργίου του Μεθυστή στις 3 Νοεμβρίου, η Αποκριά και η Καθαρή Δευτέρα. Από το Όθος, που έχει 230 μόνιμους κατοίκους και απέχει από τα Πηγάδια 12 χλμ., προχωρούμε τώρα προς τις Πυλές. Μετά από 1 χλμ. περίπου, ένας δρόμος δεξιά, μας οδηγεί σε λίγο στις Στες. Πρόκειται για ένα ήρεμο χωριουδάκι, χτισμένο πάνω στο οροπέδιο της Λάστου, που μοιάζει με ξεχασμένο παράδεισο. Ολόγυρά του έχει αρκετό

Η Κοίμηση της Θεοτόκου στο Όθος.

πράσινο και κυρίως αμπέλια. Λένε πως από δω βγαίνει το καλύτερο κρασί στο νησί. Όμορφη εδώ η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα που γιορτάζει στις 26-28 Ιουλίου. Βόρεια από τις Στες ο μικρός οικισμός Λάστος με λίγα αγροτόσπιτα. Ένας ορεινός δρόμος οδηγείσ' αυτόν, ενώ ένας άλλος, που πλάι του ανοίγεται ο γκρεμνός, φέρνει βόλτα το βραχώδες βουνό, για να σταματήσει σε ένα μέρος από το οποίο αρχίζει το μονοπάτι για την κορφή της Καλής Λίμνης, του ψηλότερου βουνού της Καρπάθου (υψόμετρο 1.215 μ.). Το τοπίο είναι άγριο, επιβλητικό και η θέα προς τη θάλασσα και τη δυτική ακτή του νησιού είναι συναρπαστική.

Οι Στές, α'ένα πλούσιο φυσικό περιβάλλον, θυμίζουν ό,τι η φαντασία έπλασε για τον παράδεισο.

68

Scan: GVG 2014

69

Scan: GVG 2014

βέβαια πολλοί περισσότεροι. Από τα Πηγάδια απέχουν 15 χλμ. Από τις Πυλές ο παλιός δρόμος για το Λευκό Μετά την επίσκεψή μας στις Στες, επιστρέφουμε στον κεντρικό δρόμο και κατευθυνόμαστε είναι συντομότερος και περνάει από ένα πυκνό προς τις Πυλές. Αριστερά μας, πάνω α' ένα χα- πευκοδάσος. Είναι όμως χωματόδρομος και όχι μηλό λόφο με αρκετό πράσινο, η εκκλησία του Α- σε καλή κατάσταση, γί αυτό οι μετακινήσεις γίου Γεωργίου. Ο δρόμος κατηφορίζει με πολλές προς το Λευκό γίνονται από την αρτηρία που στροφές και από τα 500 μ., που ήμαστε στο Όθος, κατεβαίνει από το Όθος προς τη θάλασσα και μας κατεβάζει στα 300. Σε λίγο φαίνονται και τα στη συνέχεια από τον παραλιακό δρόμο. πρώτα σπίτια από τις Πυλές. Αφήνουμε την Θα ακολουθήσουμε λοιπόν και εμείς τον κεντρική αρτηρία που κατευθύνεται προς τη ασφαλτόδρομο. Ύστερα από συνεχή κατάβαση θάλασσα και στρίβουμε δεξιά. Μπαίνουμε στο χω- και σε απόσταση γύρω στα 3χλμ., φθάνουμε ριό, ακολουθώντας ένα στενό δρόμο που το δια- στον παραλιακό δρόμο. Αριστερά πηγαίνει προς σχίζει από τη μία άκρη ως την άλλη. Διώροφα κυ- Φοινίκι, Αρκάσα, Μενετές. Ακολουθούμε το ρίως σπίτια με πολύχρωμα πορτοπαράθυρα και δρόμο δεξιά προς Μεσοχώρι. Σε λίγο περνάμε βεράντες ή μπαλκόνια γεμάτα λουλούδια. Στενά ένα από τα ωραιότερα κομμάτια της διαδρομής. σοκάκια με αυλές μέσα από τις οποίες ξεπροβάλ- Βρισκόμαστε κάτω από το ψηλότερο βουνό του νησιού, την Καλή Λίμνη. Η πλαγιά είναι απότομη, λουν μπουκανβίλιες ή άλλα καλλωπιστικά φυτά. Το χωριό είναι χτισμένο στην πλαγιά του βου- βραχώδης. Την αυλακώνουν καταπράσινες νού γί αυτό τα περισσότερα σπίτια του αγνα- χαράδρες γεμάτες από πεύκα που φτάνουν ντεύουν από ψηλά τη θάλασσα. Οι Πυλές έχουν ως τη θάλασσα με το βαθύ γαλάζιο χρώμα.

235 μόνιμους κατοίκους που το καλοκαίρι γίνονται Πλάι στο δρόμο, μια βρύση που το νερό της

Πνλές - Λευκός

70

Scan: GVG 2014

θα πρέπει να κατεβαίνει από ψηλά. Κάτω στην ακτή μια αμμουδιά προσφέρεται για ένα μπάνιο που θα μείνει αξέχαστο. Η παραλία λέγεται Αδεια και διαθέτει πολύ λίγα ενοικιαζόμενα δωμάτια, ένα μικρό κάμπινγκ και ένα εστιατόριο. Ύστερα από το εντυπωσιακό αυτό τοπίο, ο δρόμος με πολλές στροφές αρχίζει να ανεβαίνει ψηλά. Περνάμε μέσα από ένα ωραιότατο πευκοδάσος και μετά βλέπουμε πάλι τη θάλασσα. Πέρα, προς τα βορειοδυτικά, διακρίνεται ένα ακρωτήρι και ένα νησάκι πλάι του. Μπροστά από το νησάκι, σαν λευκές πινελιές, ξεχωρίζουν κάποιες παραλίες και ένας μικρός οικισμός. Είναι ο περίφημος Λευκός. Εκεί κάτω όλα φαίνονται ήρεμα. Το έδαφος είναι σχεδόν επίπεδο. Το βουνό, με τις απότομες και άγριες ρεματιές του, βρίσκεται σε αρκετή απόσταση δεξιά. Κατεβαίνουμε και στη διασταύρωση αφήνουμε τον αοφαλτόδρομο και στρίβουμε αριστερά. Πλησιάζουμε στη θάλασσα όπου συναντάμε μια νέα διασταύρωση. Ο δρόμος αριστερά οδηγεί στην πρώτη από τις πολλές παραλίες που υπάρχουν στην περιοχή. Είναι το

Ακρογιάλι ή Ποτάλι, μια μοναχική παραλία με ελάχιστο κόσμο. Συνεχίζουμε την πορεία μας προχωρώντας δεξιά προς το Αευκό. Σε λίγο μας περιμένει η έκπληξη. Βρισκόμαστε πάνω από ένα γραφικό, κλειστό όρμο με κάτασπρη αμμουδιά, που έχει το σχήμα πετάλου. Πρόκειται για μια οργανωμένη παραλία. Η θάλασσα, ρηχή και ήμερη, δεν μπορεί να ενοχληθεί από κανένα άνεμο. Η απόσταση από τα Πηγάδια ως εδώ είναι 32 χλμ. Στην πλευρά του όρμου, που είναι απέναντι από την αμμουδιά, λίγα σπίτια μαζί με λίγα καφενεία και ταβέρνες και ένας μώλος γεμάτος με μικρά ψαροκάικα, που αντικατοπτρίζονται στα ακίνητα νερά της θάλασσας. Κατεβαίνουμε στο Λιμάνι - έτσι λένε όλοι τον όρμο.

1. Σοκάκι στις Πνλές.

2. Η παραλία Άδεια.

3. Το Ακρογιάλι είναι μία ιδανική παραλία για άσους θέλουν ν'αποφύγουν την πολυκοσμία.

4. Το Λιμάνι· έτσι λένε όλοι τον όρμο τον Λευκού.

71

Scan: GVG 2014

Πάνω CUD μώλο είναι απλωμένο τα κίτρινο δίχτυα Εδώ βρίσκεται μια οργανωμένη παραλία, των ψαράδων. Κάπου εκεί κοντά υπάρχουν και τα οΦραγκολιμνιώνας, με ωραία αμμουδιά. Πάνω ίχνη από μια παλαιοχριστιανική βασιλική του 5ου από το βόρειο άκρο της έχει χτιστεί ένα μεγάλο αιώνα. Προχωρούμε πίσω από τα σπ/τια ια ξενοδοχειακό συγκρότημα. Ένα δεύτερο, αντικρίζουμε έναν άλλο όρμο. Emu γεμάτος από μικρότερο ξενοδοχείο, υπάρχει στην είσοδο όρμους ο Λευκός, οι περισσότεροι από τους ο- του οικισμού, όπως υπάρχουν και πολλά ποίους έχουν αμμουδιά. Αυτός ο δεύτερος όρμος ενοικιαζόμενα δωμάτια στο λιμανάκι, που περικλείεται από μια μικρή χερσόνησο και μια είδαμε προηγουμένως. Υπάρχει, όπως βλέπουμε, βραχονησίδα Η γραφικότητα, αναμφισβήτητη σε μεγάλη τουριστική ανάπτυξη στην περιοχή χάρη κάθε μας σταθμό καθώς περιηγούμαστε το Λευκό. στις φυσικές καλλονές που διαθέτει. Ας πάμε λοιπόν και στη μικρή χερσόνησο. Είναι Αλλά δεν είναι μόνο οι φυσικές καλλονές χαμηλή αλλά βραχώδης. Πίσω της υπάρχει ένας που δικαιολογούν την εξέλιξη στο Λευκό. τρίτος κόλπος, αυτή τη φορά πολύ πιο μεγάλος Είναι και το μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον και mo ανακτάς, που τον προστατεύει από το που παρουσιάζει. Στο νησάκι Σώκαστρο π.χ. μελτέμι του καλοκαιριού το νησάκι Σώκαστρο. το οποίο αναφέρθηκε παραπάνω, σώζονται

I

Scan: GVG 2014

ερείπια βυζαντινής και μεσαιωνικής περιόδου. Η παράδοση το Θέλα σαν ορμητήριο του Νικηφόρου Φωκά στην εκστρατεία του για την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Αραβες το 10ο αιώνα μΧ Στη θέση Ρίζες έχουν ανακαλυφθεί ερείπια σππιών και ακόμα σε κάποια απόσταση από τις παραλίες υπάρχει η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του 13ου αιώνα με αγιογραφίες, οι οποίες όμως έχουν υποστεί μεγάλη φθορά.

Μεσοχώρι · Σπόα

Αφήνουμε τον όμορφο Λευκό και ξαναγυρίζουμε στον κεντρικό δρόμο, που έρχεται από τις Πυλές ή την Αρκάσα. Στη διασταύρωση στρίβουμε αριστερά προς Μεσοχώρι Έχουμε μπα ξανά στο πυκνό πευκοδάσος και ακολουθούμε μια διαδρομή που είναι από ης ωραιότερες της Καρπάθου. Στην αρχή ο δρόμος είναι ανηφορικός. Σε λίγο συναντάμε τη διασταύρωση με το δρόμο δεξιά που οδηγεί L Η εκκλησία του Αγίου Γεωργιον στονΛευκό. στα Σπόα. Εμείς προχωρούμε αριστερά. Ζ Η οργανωμένη παραλία του Φραγκολφνιώνα. Κάπου, σε μια στροφή, διακρίνουμε ανάμεσα από τα πεύκα μια ακόνα που θα μας μείνει 3. Η παραλία στονΛευκό.

4. Το Μεσοχώρι. αλησμόνητη. Μακριά στο βάθος φαίνεται

στα στενοσόκακα, να ανεβοκατέβουμε τα πέτρινα σκαλοπάτια τους και να θαυμάσουμε τα ολόλευκα σπίτια με τις αυλές τους που είναι γεμάτες λουλούδια. Πολλά από αυτά τα σπίτια, που είναι παραδοσιακά, έχουν το δάπεδο των υπαίθριων χώρων στρωμένο με βότσαλα, ενώ στους εσωτερικούς χώρους επικρατεί στη διακόσμηση το ξύλο. Προχωρώντας φτάνουμε σε μια πλατεία που είναι στην άκρη του χωριού. Βρισκόμαστε 150 μέτρα πάνω από θάλασσα και η θέα από εδώ επάνω είναι μοναδική, όπως μοναδικό είναι και το ηλιοβασίλεμα. Σ' αυτήν την πλατεία βρίσκονται δύο από τις πολλές εκκλησίες του Μεσοχωριού. Είναι ο Σταυρός και ο Αγιος Νικόλαος και οι δύο του 18ου αιώνα. Η σημαντικότερη όμως εκκλησία του χωριού και ίσως όλου του νησιού είναι η Παναγία η Βρυσιανή, που ονομάστηκε έτσι γιατί είναι χτισμένη πάνω από τη μοναδική βρύση του Μεσοχωριού. Επιβλητική τόσο στην εξωτερική όσο και στην εσωτερική εμφάνιση, με ένα όμορφο, ψηλό καμπαναριό, χτίστηκε γύρω στο 1935. Υπήρχε όμως στην ίδια θέση μια το Μεσοχώρι, που αγναντεύει από ψηλά τη θά- παλαιότερη και μικρότερη εκκλησία χτισμένη λασσα. Πλάι του δύο όρμοι, που τους χωρίζει ένας γύρω στο 1553, που δε χωρούσε τους μικρός κάβος, και πίσω τους, κομμένο λες με το προσκυνητές γί αυτό και αναγκάστηκαν να την μαχαίρι, ένα βουνό, ένας θεόρατος βράχος, που μεγαλώσουν. Πράγματι στις 8 Σεπτεμβρίου που τους προστατεύει από το βοριά. Η κορφή του δια- γιορτάζει, συγκεντρώνεται κόσμος, όχι μονάχα γράφει μια καμπύλη γραμμή. Είναι η συνέχεια της απ' όλη την Κάρπαθο, αλλά και από τη γειτονική οροσειράς του Κυμαρά, που «κρέμεται» πάνω από Κάσο και ακολουθεί το λαμπρότερο πανηγύρι τη θάλασσα. Πλησιάζουμε. Περνάμε τώρα ένα γε- στο νησί με προσφορά φαγητού και ολονύχτιο φύρι, κάτω από το οποίο χαίνει ένας γκρεμνός. γλέντι με τοπικούς χορούς και τραγούδια. Άλλη Από εδώ το Μεσοχώρι φαίνεται καλύτερα. Άσπρα αξιόλογη εκκλησία στο χωριό είναι ο Αί-Γάννης σπίτια, στριμωγμένα το ένα πλάι στο άλλο, τα πε- ο Πρόδρομος, οι ενδιαφέρουσες αγιογραφίες ρισσότερα με επίπεδες σκεπές. Αίγα απ1 αυτά έ- στο εσωτερικό του οποίου συντέλεσαν ώστε χουν κεραμίδια. Γύρω από το χωριό υπάρχει πολύ να κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος. Υπάρχουν πράσινο και αμέσως μετά ορθώνονται εντυπω- ακόμα πέντε εκκλησίες μέσα στο Μεσοχώρι και σιακά τα βουνά. Η θάλασσα, μπλε σκούρα στα πολλά εξωκλήσια διάσπαρτα από τον όρμο του ανοιχτά και ταραγμένη από το μελτέμι, γίνεται Λευκού (βλ. παραπάνω: Λευκός, εκκλησία Αγίου γαλάζια και ήρεμη καθώς πλησιάζει στους δύο Γέωργίου) μέχρι τον όρμο της Αγίας Ειρήνης. όρμους και ιδιαίτερα στο δεύτερο, την Αγία Ει- Στον όρμο της Αγίας Ειρήνης θα πάμε με τα πόδια από έναν ανώμαλο κι επικίνδυνο δρόμο ρήνη, που είναι στη γωνία. ή καλύτερα με μικρό σκάφος από το Καύκαλο, Δε μπορούμε να μπούμε στο χωριό με το αυτο μικρό λιμανάκι που είναι κάτω από το τοκίνητο, γί αυτό το αφήνουμε σ1 ένα χώρο στάθΜεσοχώρι. Πρόκειται για μια εντυπωσιακή μευσης, που έχει δημιουργηθεί από τη διαπλάπαραλία με βότσαλο και άμμο κάτω από τον τυνση του δρόμου και βρίσκεται πάνω από το απόκρημνο βράχο. Από την παλιά εκκλησία της Μεσοχώρι. Ευκαιρία για να περπατήσουμε μέσα 74

Scan: GVG 2014

Αγίας Ειρήνης σώζεται μονάχα το ιερό που είναι μιοοθαμμένο μέσα στην άμμο. Το πανηγύρι γίνεται εδώ στις 5 Μαΐου. Το Μεσοχώρι βρίσκεται στη μέση περίπου του νησιού -γΓ αυτό και η ονομασία του- και απέχει από τα Πηγάδια 34 χλμ. μέσω Πυλών (από τον καινούργιο παραλιακό δρόμο). Απομονωμένο, λόγω της κακής μέχρι πριν λίγα χρόνια βατότητας του δρόμου, το Μεσοχώρι διατήρησε και διατηρεί τα ήθη και έθιμα, πολλά από τα οποία μοιάζουν με αυτά της Ολύμπου, για την οποία θα μιλήσουμε παρακάτω. Οι 350 μόνιμοι κάτοικοι του ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και λιγότερο με την κτηνοτροφία. Το χωριό, που περι-

1. Σοκάκι στο Μεσοχώρι. 2, 3. Οι εγκαταλειμμένοι μύλοι στο χωριό Σπόα και άποψη από το ίδιο χωριό.

βάλλεται από ελαιώνες και αμπελώνες, παράγει μεγάλες ποσότητες ελαιόλαδου και κρασιού. Ειδικότερα το κρασί φημίζεται για την ποιότητα του. Από το Μεσοχώρι επιστρέφουμε στη διασταύρωση με το δρόμο προς τα Σπόα και στρίβουμε αριστερά. Στο σημείο αυτό το νησί έχει το μικρότερο πλάτος έτσι, ύστερα από μία μικρή διαδρομή μέσα στο πευκοδάσος, αντικρίζουμε τις ανατολικές ακτές του. Η προειδοποίηση ότι πλησιάζουμε στο χωριό είναι οι εγκαταλειμμένοι μύλοι του, που είναι χτισμένοι στη σειρά. Σε λίγο εμφανίζονται και τα Σπόα. Χτισμένα στην πλαγιά του βουνού και σε υψόμετρο 350 μ. έχουν ωραία θέα προς τη θάλασσα. Προηγείται μια συνοικία που δεσπόζει πά-

νω ο' ένα χαμηλό λόφο. Ακολουθεί ένας δρόμος με δύο - τρία καφενεία, στα οποία μπορεί να παραγγείλει κανείς κάτι πρόχειρο για φαγητά Έπεται μια καταπράσινη χαράδρα και ο κύριος όγκος του χωριού, που κατηφορίζει ομαλά σε μια μικρή πράσινη κοιλάδα. Τα Σπόα είναι ένα μικρό σχετικά χωριό με 200 περίπου κατοίκους, και απέχει από τα Πηγάδια 24 χλμ. (από το μη ασφαλτοστρωμένο δρόμο που οδηγεί κατευθείαν στο Απέρι), 38 χλ. μέσω Πυλών. Επίνειο για τα Σπόα είναι ο μικρός οικισμός του Αγίου Νικολάου, στον οποίο οδηγεί ένας δρόμος όχι καλός, μήκους 5 χλμ.

75

Scan: GVG 2014

ΔΙΑΦΑΝ] Πρόκειται για το βόρειο τμήμα του νησιού, το απομονωμένο και άγριο. Απομονωμένο γιατί ο δρόμος των 45 χλμ. που το συνδέει με την πρωτεύουσα, τα Πηγάδια, δεν είναι σε καλή κατάσταση και άγριο γιατί τα βουνά του είναι απότομα και βραχώδη. Δάσος υπάρχει μονάχα ανάμεσα στην Όλυμπσ και το Διαφάνι Υπάρχουν τοποθεσίες στην περιοχή που, όταν τις βλέπεις, αισθάνεσαι δέος και συνάμα θαυμασμό Σε μια από αυτές βρίσκεται και η Όλυμπος, το χωριό με την ιστορία των 1200 χρόνων. Ευτυχώς για το χωριό αυτό υπάρχει διέξοδος προς τη θάλασσα, μιας και τοΔιαφάνι, που είναι το επίνειό του, συνδέεται με αυτό με ένα αοφαλτόδρομο 9 χλμ. Οι κοιλάδες είναι λιγοστές και μικρές. Η κυριότερη και μεγαλύτερη από όλες είναι

Αυλώνα - Βρουκουντα - Τρίστομο

αυτή της Αυλώνας, βόρεια της Ολύμπου, όπου και ο ομώνυμος < Στο βορειοδυτικό άκρο της Καρπάθου ήταν η αρχαία πόλη Βρυκί βρίσκεται σήμερα το εκκλησάκι του Αϊ-Γάννη μέσα ο' ένα σπήλαιι νησιού, είναι ο κλειστός όρμος Τρίστομο, αξιόλογη περιοχή τόσο βρίσκεται όσο και από ιστορική άποψη, μιας _ _ _ — ^ ^ ^ _ και υπήρξε το λιμάνι της αρχαίας πόλης Βρυκούς αλλά και των m μετέπειτα χρόνων μέχρι την εποχή m της Επανάστασης του 1821.

Ι D

Scan: GVG 2014

*. £

*

'Ολυμπος Το ξακουστό για τις παραδόσεις του και τα λαογραφικά του στοιχεία χωριό άρχισε να χτίζεται ανάμεσα στον 7ο και 9ο αιώνα, όταν οι κάτοικοι της Βρουκούντας, που υπέφεραν από τις αλεπάλληλες επιδρομές των Αράβων, αναγκάσηκαν να εγκαταλείψουν τα παράλια και να ζητήσουν καταφύγιο στα δύσβατα βουνά της ενδοχώρας. Και διάλεξαν τότε μία από τις πιο δυσπρόσιτες περιοχές, που βρίσκεται ανάμεσα στους γκριζόμαυρους όγκους των επιβλητικών βουνών του Άη Ηλία (718 μ.) και του Κορυφιού (588 μ.). Και για να έχουν ακόμα μεγαλύτερη προστασία, έχτισαν ένα κάστρο που περιέβαλε τα σπίτια τους. Τα ελάχιστα ερείπια που σώζονται μέχρι σήμερα, όπως και το όνομα των συνοικιών Μέσα Κάστρο και Όξω Καμάρα του χωριού, πιστοποιούν την ύπαρξη αυτού του κάστρου. Αυτά όσον αφορά στους πρώτους αιώνες της κατοίκησης. Αργότερα, όταν το χωριό μεγάλωσε και τα σπίτια δε χωρούσαν μέσα στα τείχη, επεκτάθηκε και έξω από αυτά. Ανεξάρτητα όμως από την επέκταση αυτή, η απομόνωση από τον υπόλοιπο κόσμο συνεχιζόταν. Μια απομόνωση που είχε σαν αποτέλεσμα να μην αλλάξει σχεδόν τίποτα εκεί στο πέρασμα του χρόνου. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα σπίτια παρέμεινε ανόθευτη. Το ίδιο συνέβη στη διαρρύθμιση και στη διακόσμηση των εσωτερικών χώρων. Με αυτά τα δεδομένα ολόκληρο το χωριό σήμερα αποτελεί ένα μουσείο. Η παράδοση όμως δε διατηρήθηκε μονάχα στα κτίσματα. Τα ήθη και έθιμα, τα τραγούδια και η συμπεριφορά των κατοίκων του παρέμειναν τα ίδια. Ακόμα και αυτή η γλώσσα τους ελάχιστα άλλαξε. Γι' αυτό τους ακούμε να μιλούν σήμερα και να χρησιμοποιούν στοιχεία από τη δωρική διάλεκτο, που σπάνια συμβαίνει πια στην Ελλάδα. Μιλήσαμε πιο πάνω για το απομονωμένο μέχρι χτες χωριό. Μέχρι χτες, γιατί σήμερα πια το ανακάλυψε ο κόσμος κι όλο και περισσότεροι επισκέπτες ανεβαίνουν στην Όλυμπο. Ξαφνιάστηκαν στην αρχή οι κάτοικοι. Μα μετά κατάλαβαν. Κατάλαβαν πως το χωριό τους θα πρέπει να έχει κάτι το ξεχωριστό 78

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

για να τραβάει τους ξένους. Δε θα 'πρεπε, λοιπόν, να πειράξουν τίποτα. Τίποτα να μην αλλάξουν. Οι γυναίκες θα έπρεπε να εξακολουθήσουν να φορούν την πολύχρωμη παραδοσιακή τους φορεσιά. Πράγματι, περνάς, τις βλέπεις και θαμπώνεσαι. Δειλά δειλά ζητάς την άδεια να τις φωτογραφίσεις. Μα εκείνες το δέχονται απλά, περήφανα, και, πριν ακόμα ανοίξει ο φακός της μηχανής σου, έχουν ήδη πάρει πόζα με το κεφάλι ψηλά κι ένα συγκρατημένο, αλλά σίγουρο χαμόγελο στα χείλη.

80

Scan: GVG 2014

Αυτός είναι ο κόσμος της Ολύμπου. Είναι όμως καιρός να κάνουμε μια βόλτα για να δούμε και τα αξιοθέατά της. Τα αυτοκίνητα, που ανεβαίνουν από το Διαφάνι ή που έρχονται κατευθείαν από τα Πηγάδια, πρέπει να σταθμεύσουν ο' ένα πλάτωμα του δρόμου που είναι λίγο πριν από την είσοδο του χωριού. Εκεί υπάρχουν και τα πρώτα εστιατόρια. Στη συνέχεια μπαίνουμε στο χωριό ακολουθώντας τον κεντρικό δρόμο που το διασχίζει από την ανατολή στη δύση. Αριστερά μας τα σπίτια ανηφορίζουν στην πλαγιά ενός απότομου και γυμνού βουνού, τουΆη Ηλία, που το όνομά, του το πήρε από το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία που είναι στην κορφή του. Επιβλητικό βουνό, κωνικό και άγριο, φαίνεται πως ονομαζόταν τα αρχαία χρόνια Όλυμπος. Από αυτό πήρε και το όνομά του το χωριό. Δεξιά του δρόμου, παραδοσιακά ταβερνάκια στη σειρά έχουν πίσω τους μια στενή βεράντα με θέα τη βαθιά και απότομη χαράδρα. Σπεσιαλιτέ τους οι «μακαρούνες», ένα χειροποίητο ζυμαρικό. Στον ίδιο δρόμο είναι και τα περισσότερα μαγαζιά που εκθέτουν στους τοίχους τα ντόπια προϊόντα λαϊκής τέχνης, κυρίως υφαντά, φορέματα, κεραμικά κ. ά.

Scan: GVG 2014

Προχωρούμε στον ανηφορικό δρόμο και φτάνουμε τελικά στο Πλατύ, μια πολύ μικρή πλατεία στην οποία, όταν το επιτρέπει ο καιρός, γίνονται τα πανηγύρια. Ένα μικρό ξύλινο βάθρο στήνεται στη μέση του χώρου, πάνω στο οποίο παίρνουν θέση οι οργανοπαίκτες. Οι γυναίκες με την παραδοσιακή τους φορεσιά χορεύουν, κάνοντας κύκλους γύρω από αυτό. Δίπλα στο Πλατύ, η κυριότερη εκκλησία του χωριού, η Κοίμηση της Θεοτόκου, του 16ου αιώνα, με ένα επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέμπλο και μερικές θαυμάσιες τοιχογραφίες, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα βυζαντινής μεγαλοπρέπειας. Γιορτάζει στις 15 Αυγούστου, οπότε γίνεται και ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια του χωριού. Μια άλλη αξιόλογη, αλλά μικρότερη εκκλησία της Ολύμπου, είναι ο Αγιος Ονούφριος, που χτίστηκε το 12ο αιώνα.

1. Το κεντρικό καφενείο στο Πλατύ.

2, 3. Σχεδόν υπαίθρια προς πώληση τα προϊόντα της λαϊκής τέχνης, προδιαθέτουν για την τουριστική ανάπτυξη του νησιού.

4. Η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου.

81

Scan: GVG 2014

Ανατολικά της εκκλησίας της Κοίμησης, σκαρφαλωμένοι πάνω στη γυμνή και απότομη πλαγιά του Άη Ηλία, οι περίφημοι ανεμόμυλοι, χτισμένοι σε σχήμα πετάλου, εγκαταλειμμένοι και μισοερειπωμένοι, θυμίζουν άλλες εποχές. Βγαίνουμε από το Πλατύ και κατηφορίζουμε με κατεύθυνση πάντοτε προς τα δυτικά. Σε λίγο απολαμβάνουμε ένα υπέροχο θέαμα. Βρισκόμαστε 150 μέτρα πάνω από τη θάλασσα. Το Αιγαίο απλώνεται μπροστά μας με όλη του τη μεγαλοπρέπεια. Τα κύματα σκάνε στη βραχώδη ακτή, αφήνοντας μιαν άσπρη πινελιά ολόγυρά της. Πλάι μας το μεγαλύτερο κομμάτι από το χωριό είναι σκαρφαλωμένο στην απότομη πλαγιά του βουνού και πέρα μακριά ξεχωρίζουν τα ψηλότερα βουνά της Καρπάθου. Μαζί τους κι ο Κυμαράς με τη χαρακτηριστική «καμπούρα» του, που κρέμεται πάνω από τη θάλασσα. Πίσω απ' αυτόν είναι το Μεσοχώρι, που είδαμε σε άλλο κεφάλαιο. Κατεβαίνουμε ακόμα πιο χαμηλά, ακολουθώντας το δρόμο που προχωράει τώρα κυκλικά και μας οδηγεί στην κορυφογραμμή που είναι ανάμεσα στον Άη Ηλία και το Κορύφι. Η εικόνα που έχουμε μπροστά μας είναι ίσως η πιο εντυπωσιακή αλλά και η πιο χαρακτηριστική του χωριού. Γ·ατί επάνω στην κορυφογραμμή βρίσκονται τέσσερις ακόμη ανεμόμυλοι, από τους οποίους σι δύο, που έχουν φουσκωμένα από τον αέρα τα κατάλευκα πανιά τους, γυρίζουν αλέθοντας το στάρι, όπως ακριβώς έκαναν αιώνες πριν. Αυτοί οι ανεμόμυλοι, με φόντο το κατάμαυρο και επιβλητικό Κορύφι, αποτελούν πηγή έμπνευσης για τους ζωγράφους και τους φωτογράφους που ζητούν να απαθανατίσουν το υπέροχο θέαμα. Ο περίπατος στο χωριό θα πρέπει να τελειώσει με την επίσκεψη σε ένα παραδοσιακό ολυμπίτικο σπίτι (βλ. σελ. 34). Δε θα βρούμε μεγάλες διαφορές ανάμεσα ο' αυτό και στα παραδοσιακά σπίτια των άλλων χωριών. Μπορεί ο χώρος στην Όλυμπο να είναι πιο περιορισμένος, όμως υπάρχει και εδώ το «μεγάλο» σπίτι που είναι το μονόσπιτο, όπως υπάρχει πλάι ο' αυτό και το βοηθητικό, η κουζίνα, με το τζάκι που το λένε «κέλλο». Το μεγάλο σπίτι χωρίζεται και εδώ στον «πάτο», που είναι το κάτω μέρος του δωματίου και το «σουφά», την ξύλινη υπερυψωμένη κατασκευή με το ακόμα πιο υπερυψωμένο «πανωσούφι», ενώ ολόγυρα στον 83

Scan: GVG 2014

Όσο τα πανιά των ανεμόμυλων θα ανταποκρίνονται στο κάλεσμα του ανέμου, η Όλυμπος θα επιμένει νοσταλγικά στα ήθη άλλων εποχών.

τοίχο υπάρχουν τα ράφια με τα πολύχρωμα πιάτα άρχισε η μετανάστευση. Έφυγαν για την Αθήνα, και τους μαστραπάδες. Λέγεται πως το στόλισμα για την υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά κυρίως έφυγαν του σουφά με τα εγχώρια υφαντά και τα κεντήματα για την Αμερική. Πολλοί απ' αυτούς διαμένουν είναι πιο εντυπωσιακό εδώ στην Όλυμπο από τα σήμερα στη Βοστώνη, έρχονται όμως άλλα χωριά, όπως εντυπωσιακή είναι και η παρα- τουλάχιστον κάθε δύο χρόνια για να περάσουν δοσιακή φορεσιά των γυναικών. Και η αλήθεια είναι τις διακοπές τους στο χωριό. Κι οι κοπέλες, που ότι μόνο στην Όλυμπο διατηρείται ακόμα αυτή η μπορεί να μιλούν σπασμένα τα ελληνικά, φορούν φορεσιά. Η καθημερινή, με τη μονόχρωμη κεντητή στο πανηγύρι την πολύχρωμη παραδοσιακή τους ποδιά και την απλή μαντήλα στο κεφάλι, που φορεσιά και καμαρώνουν περήφανες, γιατί τα φοριέται από πολλές γυναίκες μεγάλης ή μέσης κατάφεραν να μιμηθούν τη μητέρα ή τη γιαγιά ηλικίας και η άλλη, η επίσημη και πολύχρωμη με τις και να συνεχίσουν έτσι την παράδοση. δύο σειρές από χρυσά φλουριά που κρέμονται Αυτοί που παρέμειναν στην Όλυμπο μπροστά στο στήθος και που τη φορούν όλες οι γυ- δοκιμάζουν τώρα ένα καινούργιο επάγγελμα • ναίκες στα πανηγύρια του χωριού, (βλ. σελ 27). Αξί- τον τουρισμό. Ετοιμάζουν δωμάτια για ενοικίαση, ζει να αναφέρουμε ότι στην Όλυμπο γίνονται μερικά ανοίγουν μαγαζιά για να πουλήσουν προϊόντα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια του νησιού (βλ σελ. 30). λαϊκής τέχνης, ταβέρνες για να εξυπηρετήσουν Οι μόνιμοι κάτοικοι της Ολύμπου είναι γύρω τους επισκέπτες που κάθε χρόνο γίνονται στους 300, ενώ τα μεταπολεμικά χρόνια έφταναν ολοένα και πιο πολλοί Οι γεωργοί και οι βοσκοί τους 1500. Η ασχολία τους ήταν κυρίως η γεωργία λιγοστεύουν δραματικά, όπως λιγοστεύουν ή και η κτηνοτροφία. Η προσπάθειά τους ήταν να εξαφανίζονται κάποια επαγγέλματα που κυρίως καταστήσουν την κάθε γωνιά αυτής της άγονης σχετίζονταν με την παράδοση. Χαρακτηριστικό και γεμάτης πέτρα γης καλλιεργήσιμη. Να μην παράδειγμα το γεγονός ότι απέμεινε μονάχα αφήσουν ούτε σπιθαμή ανεκμετάλλευτη. Ο αγώ- ένας τσαγκάρης για να φτιάχνει τα παραδοσιακά «στιβάνια» (ένα είδος μπότας). νας ήταν σκληρός και η ζωή δύσκολη. Γί αυτό 84

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Αυλώνα - Βρονκονντα - Τρίστομο 1 Ένας χωματόδρομος, που αρχίζει από τα μισά περίπου του δρόμου που πηγαίνει από το Διαφάνι στην Όλυμπο, προχωρεί προς τα βόρεια και μας οδηγεί στην Αυλώνα. Πρόκειται για μια στενόμακρη κοιλάδα, ανοιχτή προς τη βόρεια ακτή του νησιού, με τον ομώνυμο οικισμό χτισμένο αμφιθεατρικά στην πλαγιά του βουνού που βρίσκεται ανατολικά της. Καφετιά και επίπεδη η γη της, χωρισμένη σε ιδιοκτησίες με ξερολιθιές, αποτελούσε το σιτοβολώνα της Ολύμπου. Ο δρόμος διασχίζει την κοιλάδα και φτάνει μέχρι τον οικισμό, που αποτελείται από 300 περίπου αγροτόσπιτα, τους «σταύλους», 2 όπως τους λένε οι ντόπιοι. Τα περισσότερα από αυτά τα σπίτια είναι σήμερα εγκαταλειμμένα. Παλαιότερα χρησίμευαν ως θερινές κατοικίες, μιας και όλοι σχεδόν οι κάτοικοι της Ολύμπου και του Διαφανιού έπρεπε να παραμείνουν το καλοκαίρι στην Αυλώνα για να εκτελέσουν τις γεωργικές εργασίες, όπως το θεριομό, το αλώνισμα, την αποθήκευση των δημητριακών και του άχυρου κ. ά. Από την Αυλώνα, ύστερα από πορεία μιας ώρας προς τα βόρεια, φτάνουμε σε μια πολύ ενδιαφέρουσα περιοχή. Κοντά στη θάλασσα σώζονται ερείπια από τη Βρουκούντα, μίας από τις τέσσερις αρχαίες πόλεις της Καρπάθου. Από τα ευρήματα,

88

Scan: GVG 2014

στα οποία συγκαταλέγονται και λαξευτοί τάφοι, φαί- ατμόσφαιρα κατά την ώρα της λειτουργίας μέσα νεται ότι είχε κατοικηθεί από τη μινωική ή τη μυκη- στο σπήλαιο του Αϊ-Γιάννη, που φωτίζεται με κεριά ναϊκή εποχή, όμως το όνομά της αυτό πρέπει να και αναμμένες δάδες, αφού δεν υπάρχει ηλεκτρικό δόθηκε από τους Δωριείς. Τη μεγαλύτερη ακμή της ρεύμα στην περιοχή αυτή, που σήμερα είναι παρουσίασε τον 4ο και 3ο αιώνα π.Χ. Αυτό δείχνει γνωστή σαν Βρουκούντα ή Βουργούντα. και το τμήμα του τείχους της αρχαίας πόλης που Βορειοανατολικά της Βρουκούντας, λίγο πιο σώζεται, το οποίο ανήκει στην ελληνιστική εποχή. κάτω από το βορειότερο άκρο της Καρπάθου, Πάντως η Βρυκούς εξακολουθούσε να κατοι- βρίσκεται το Τρίστομο, το ωραίο φυσικό λιμάνι της κείται και κατά τους χριστιανικούς χρόνους όταν αρχαίας Βρυκούντος. Στην είσοδο του έχει δύο γύρω στον 8ο αι. οι κάτοικοι της τρομοκρατημένοι βραχονησίδες που δημιουργούν τρία στόμια, από τις αλλεπάλληλες επιδρομές των Αράβων και πράγμα που εξηγεί το όνομά του. Το λιμάνι αυτό, των πειρατών γενικά, αναγκάστηκαν να την εγκα- επειδή είναι απόλυτα ασφαλές και μοναδικό στην ταλείψουν και να ζητήσουν καταφύγιο στα βουνά. ευρύτερη περιοχή, έχει παίξει σημαντικό ρόλο Κατά μία άλλη εκδοχή, ένας τρομερός σεισμός που όχι μόνο στην αρχαία, αλλά και στη νεότερη εποχή. συγκλόνισε την περιοχή και κατέστρεψε την πόλη Στο Τρίστομο υπάρχουν μερικά σπιτάκια, ήταν η αιτία της φυγής, χωρίς να αποκλείεται βέβαια από τα οποία ζήτημα είναι αν κατοικείται έστω και ένα από κάποιο βοσκό. η αιτία να οφείλεται και στα δύο γεγονότα. Βόρεια του Τριστόμου είναι το Στενό, ένας Κοντά στα ερείπια και συγκεκριμένα στο βραχώδες ακρωτήρι μιας μικρής χερσονήσου, βρίσκε- δίαυλος μόλις 200 μ. που χωρίζει την Κάρπαθο ται μέσα σε μια σπηλιά, που είναι πλάι στη θάλασσα, από το νησίΣαρία, που θα δούμε παρακάτω. το ξακουστό εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη. Γορτάζει Στην περιοχή αυτή και μάλιστα εκεί που βρίσκεται στις 29 Αυγούστου με όλες τις τιμές που επιβάλλει σήμερα το εκκλησάκι της Αγίας Αικατερίνης, η παράδοση. Οι περισσότεροι από τους κατοίκους πιθανολογείται ότι υπήρχε ο ναός του Πορθμίου της Ολύμπου και του Διαφανιού καταφτάνουν εδώ Ποσειδώνα, που λατρευόταν σ' όλη την Κάρπαθο. από τις 28 Αυγούστου. Οι γυναίκες φορούν την επίσημη παραδοσιακή φορεσιά και το γλέντι συνε- Απόψεις από το φανηγύρι τον Αϊ-Γιάννη στην χίζεται όλο το βράδυ. Κατανυκτική βέβαια είναι η βρουκούντα (φωτ. 1,2,3), το Τρίστομο (φωτ. 4).

89

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Αιαφάνι Το γραφικό αυτό επίνειο της Ολύμπου είναι συγχρόνως και το δεύτερο λιμάνι του νησιού. Το φεριμπότ, που περνάει δύο έως τρεις φορές την εβδομάδα από τα Πηγάδια, αράζει και στο Διαφάνι. Αλλά εκτός από το φεριμπότ υπάρχουν και τα μικρά πλοία που εκτελούν κάθε μέρα το δρομολόγιο Πηγάδια - Διαφάνι - Πηγάδια. Το καλοκαίρι αυτά τα πλοία είναι γεμάτα, γιατί μεταφέρουν τους επισκέπτες που θα πάρουν στη συνέχεια το λεωφορείο για να ανέβουν στην Όλυμπο. Όμορφη η πρώτη εντύπωση καθώς πλησιάζουμε το Διαφάνι από τη θάλασσα. Απλωμένο ο' ένα μικρό όρμο με βότσαλο, έχει ολόγυρά του χαμηλούς λόφους γεμάτους πεύκα και πίσω από αυτούς τα άγρια και ψηλά βουνά της Ολύμπου. Στη μέση του όρμου, ο μώλος που αράζουν τα πλοία, μια ιχθυόσκαλα με τις πολύχρωμες ψαρόβαρκες κι απέναντι, τοποθετημένα στη σειρά, τα εστιατόρια, τα καφενεία και οι ταβερνούλες. Πάνω στο λόφο με τα πεύκα, αριστερά, δύο - τρεις ανεμόμυλοι μισοερειπωμένοι θυμίζουν τις παλιές εποχές που γύριζαν ασταμάτητα για να αλέσουν το στάρι. Τα σπίτια διώροφα, έχουν ανάμεσά τους τρεις εκκλησίες που οι τρούλοι τους είναι σκεπασμένοι με κόκκινα κεραμίδια. Απ' αυτές η κυριότερη είναι η Ζωοδόχος Πηγή. Το Διαφάνι φαίνεται πως είχε κατοικηθεί από τη μινωική εποχή. Το μαρτυρούν ίχνη ερειπίων που βρέθηκαν στον όρμο Καμπί, νότια του λιμανιού. Οπουδήποτε όμως κι αν υπήρχε ο οικισμός αυτός, σε περίπτωση που διατηρήθηκε μέχρι την περίοδο των πειρατικών επιδρομών, δε μπορεί παρά να είχε την ίδια τύχη με τους άλλους παράλιους οικισμούς όπως τα Πηγάδια και τη Βρουκούντα. Δηλαδή την εγκατάλειψη και την αναζήτηση απ άσους κατοικούσαν εδώ ασφαλέστερου τόπου διαμονής στα δυσπρόσιτα βουνά της Ολύμπου. Κάποτε όμως οι επιδρομές αυτές σταμάτησαν και οι αυτοεξόριστοι, ζητώντας διέξοδο προς τη θάλασσα, άρχισαν σιγά σιγά να κατεβαίνουν από τα βουνά. Λέγεται ότι η αρχή έγινε νωρίς, όμως το Διαφάνι που βλέπουμε σήμερα μπορούμε να πούμε ότι χτίστηκε από τους κατοίκους της Ολύμπου στα μέσα του 19ου αιώνα. Από κει και πέρα άρχισε να απαπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς. Δρόμος για την Όλυμπο από τα Πηγάδια δεν υπήρχε τότε, αλλά και τώρα που

υπάρχει, πάλι όλος ο ανεφοδιασμός του χωριού γίνεται από το Διαφάνι. Δημιουργήθηκε έτσι ένα μικρό τουριστικό κέντρο με λίγα ξενοδοχεία και αρκετά ενοικιαζόμενα δωμάτια που προσφέρουν στον επισκέπτη τη θερμή φιλοξενία των κατοίκων και αποτελούν εγγύηση για ήσυχες διακοπές. Αλλωστε το Διαφάνι μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν ορμητήριο για πολλές και ενδιαφέρουσες εκδρομές, όπως αυτή στο νησάκι Σαρία που θα δούμε παρακάτω, ή στις παραλίες στις οποίες πηγαίνουν κάθε μέρα δύο μικρά σκάφη και για τις οποίες θα μιλήσουμε στο επόμενο κεφάλαιο. Όσο για το καθημερινό κολύμπι, αν δεν αρκεί το ίδιο το Διαφάνι, η όμορφη παραλία της Βανάντας με το βότσαλο, τα πεύκα και τις πικροδάφνες απέχει μόνο 20' με τα πόδια.

1, 2, 3. Απόψεις από το Αιαφάνι.

4. Η παραλία της Βανάντας.

91

Scan: GVG 2014

01 ΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΛΙΕΣ Από τ α Πηγάδια έως το Διαφάνι Στο μεγάλο αυτό κομμάτι της αναΔιαφάνι μιας και από εκεί είναι πιο τολικής ακτής του νησιού κρύβονται οι πιο κοντά. Εμείς για να τις δούμε όλες μαγευτικές παραλίες του. Ψηλά βουνά γεθα τις πάρουμε με τη σειρά, και SARIA μάτα βράχια κατεβαίνουν απότομα στη θάαφού παρακάμψουμε τον απότομο λασσα, σχηματίζοντας μικρούς ή μεγάκάβο που είναι στο βόρειο άκρο του λους όρμους με κάτασπρη αμμουδιά. Πριν όρμου των Πηγαδιών, θα μπούμε μερικά χρόνια υπήρχε εδώ το ωραιότερο πρώτα στην Αχάτα, το μαγευτικό πευκοδάσος της Καρπάθου. Όμως μια πυρορμίσκο που τον περιβάλλουν <°·*. καγιά, που έκαιγε ολόκληρες μέρες χωθεόρατα βράχια, που κατεβαίρίς να μπορούν να τη σβήσουν, εξανουν σχεδόν κάθετα στη θάλασφάνισε το μεγαλύτερο μέρος του. xS" σα-ο λόφος του Προφήτη Ηλία Έτσι συμβαίνει σήμερα η δυτική ακ(499 μ.) από τη μια μεριά και της π), που έμεινε ανέπαφη από τη Αγκινάρας (600 μ.) από την άλλη. φωτιά, να πλεονεκτεί σε ό, τι αφο) { ; - Ν/ Είναι ίσως η μικρότερη αμμουδιά με ρά το πράσινο. Παρά την κατα(ίβΡ*;;, την πιο άγρια ομορφιά, στροφή αυτή όμως η ανατολική , Βορειοδυτικά της Αχάτας, βρίεξακολουθεί να κατέχει τα πρωσκεται η γραφικότερη παραλία τεία της γραφικότητας. Τα κρυ. ^ rZ της Καρπάθου, η Κυρά-Παναγιά. στάλλινα νερά της θάλασσας με ^ Βράχια και δω όπως στην Αχάτα απίθανα χρώματα, τα απόKarpathos τα, αλλά μεγαλύτερο το άνοιγτομα βράχια που αγκαλιάζουν ° μα, πιο πλατιά η αμμουδιά, πεύκα τις αμμουδιές της δεν έχουν χάπου κρέμονται πάνω από τη θάλασσει τίποτε από την παλιά τους οοα και επιπλέον η κάτασπρη εκκλησία μορφιά. Άλλωστε δεν έχουν καεί της Κυρά-Παναγιάς με τον κόκκινο όλα της τα πεύκα. Έχουν διασωθεί ~ τρούλο στην άκρη του όρμου να δίνει το αρκετά μέσα σε ρεματιές και δειλά δειλά δικό της χαρακτηριστικό τόνο στο τοπίο. Η άρχισαν να ξεπροβάλλουν καινούργια δεντράεκκλησία αυτή φαίνεται πως χτίστηκε το 1833 από κια που μια μέρα, θα ξανακάνουν πράσινες τις κάποιο καπετάνιο του οποίου το βυθιζόμενο από απότομες πλαγιές των βουνών. Γ-α τις παραλίες τρικυμία πλοίο του προσάραξε ο' αυτό τον όρμο. αυτές ξεκινούν κάθε μέρα το καλοκαίρι καΐκια από Είναι επίσης γνωστό ότι κατά τον Αγώνα του 1821 τα Πηγάδια, εκτελώντας ημερήσιες εκδρομές. Κι λειτουργούσε εκεί ναυπηγείο για της ανάγκες της ο κόσμος σπεύδει να επωφεληθεί από αυτή την Επανάστασης. Τα τελευταία χρόνια η παραλία ευκαιρία για να τις γνωρίσει και να απολαύσει το φαίνεται οργανωμένη. Διαθέτει ομπρέλες για τον μπάνιο του στα καθάρια νερά τους. Βέβαια δε ήλιο, ξαπλώστρες, και στο εσωτερικό της έχει μπορεί να τις δει κανείς όλες σε μια μέρα. Θα δημιουργηθεί ένας μικρός παραθεριστικός οικιεπισκεφτεί μία, δύο ή το πολύ τρεις και αυτές θα σμός με ενοικιαζόμενα δωμάτια και εστιατόρια, είναι και οι κοντινότερες. Τις άλλες τις μακρινές Πάνω από την Κυρά-Παναγιά βρίσκονται οι καταθα έχει την ευκαιρία να τις επισκεφτεί από το πράσινες τοποθεσίες Κατώδι και Μερτώνας.

92

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Σε μικρή σχετικά απόσταση από την Κυρά-Παναγιά, μια νέα μεγαλύτερη και πιο ειδυλλιακή, θα λέγαμε, παραλία παρουσιάζεται μπροστά μας, τα Άπελλα. Εδώ, πίσω από την κάτασπρη αμμουδιά, υπάρχουν άφθονα πεύκα που προσφέρουν τη σκιά τους στους επισκέπτες. Το χρώμα της θάλασσας, σμαραγδένιο κοντά στην άμμο, γίνεται βαθύ γαλάζιο όσο βαθαίνει το νερό. Κοντά στην παραλία το μισοερειπωμένο βυζαντινό εκκλησάκι

94

Scan: GVG 2014

του Αγίου Λουκά μέσα σ'ένα βράχο παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον. Είναι του 12ου αιώνα και ανάμεσα στις φθαρμένες τοιχογραφίες του ξεχωρίζει αυτή του Αί-Γ'άννη του Βαπτιστή.

Ομορφιά σε τέσσερις όψεις: Κάπι (1), Αχάτα (2), 'Οψι (3), Άπελλα (4).

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Ο χωματόδρομος, που πηγαίνει από το Απέρι στα Σπόα και την Όλυμπο, περνάει ψηλά, πάνω απ' αυτήν την παραλία. Συνεχίζοντας το ταξίδι μας προς τα βόρεια φτάνουμε στον Άγιο Νικόλαο, το γραφικό λιμανάκι και επίνειο του χωριού Σπόα (βλέπε κεντρική Κάρπαθος), με το οποίο συνδέεται με ένα πολύ ανηφορικό χωματόδρομο μήκους 5 χλμ. Μερικοί από τους Σποϊτες, παρόλο που είναι γεωργοί και κτηνοτρόφοι, διαθέτουν και κάποιο ψαροκάικο ή έστω μια βάρκα για το ψάρεμα. Έτσι δεν είναι καθόλου παράξενο να βρει κανείς να φάει ψάρι και μάλιστα το νοστιμότατο σκάρο, που αφθονεί σ' αυτά τα νερά, όχι μόνο στον Άγιο Νικόλαο αλλά ακόμα και στα Σπόα που βρίσκονται σε υψόμετρο 350 μ. Από τον Αγιο Νικόλαο κι απάνω πλέουμε πλάι στις βραχώδεις και απότομες πάντα ακτές που γειτονεύουν με την περιοχή της Ολύμπου και του Διαφανιού. Αριστερά μας σε λίγο η παραλία Αγνάντια και μετά ο Άγιος Μηνάς, γνωστή για την όμορφη αμμουδιά της. Χαρακτηριστικό της ο ψηλός και απότομος λόφος δεξιά που την προστατεύει από το μελτέμι του καλοκαιριού. Στην κορφή του λόφου ξεχωρίζει κάτασπρο το εκκλησάκι του Αγίου Μηνά, από το οποίο πήρε και το όνομά της η παραλία.

Μετά τον Άγιο Μηνά μπαίνουμε στον ανοικτό όρμο Νάτι με τα γαλαζοπράσινα νερά και το βοτσαλά^ Και αυτή η παραλία είναι στις προτιμήσεις των κολυμβητών που έρχονται από το Διαφάνι. Τους προσελκύει η απλοχωριό και τα κρυστάλλινα νερά της. Αίγο βορειότερα η μικρότερη παραλία Κάπι, κατάλληλη για μοναχικούς κολυμβητές και πιο πάνω το γνωστότερο Φορόκλί με την ωραία αμμουδιά. Πλάι στο Φορόκλι μια ακόμα παραλία, το Όψι, θυμίζει έντονα το Κάπι που επισκευτήκαμε πριν από λίγο, μόνο που αυτή είναι ακόμα πιο μικρή. Παρακάμπτουμε το ακρωτήρι Μακριά Πούντα και πλησιάζουμε στην τελευταία παραλία πριν το Διαφάνι, τονΠαπά-Μηνά, που περιβάλλεται από βράχια. Όλες αυτές τις παραλίες μέχρι τον Άγιο Μηνά είναι εύκολο να τις επισκευτεί κανείς το καλοκαίρι από το Διαφάνι, από το οποίο ξεκινούν κάθε μέρα μικρά εκδρομικά καΐκια. Μοναδικές οι παραλίες της Καρπάθου.

1. Άγιος Μηνάς.

2. Παπά-Μηνάς.

3. Άγιος Νικόλαος.

4. Νάτι.

97

Scan: GVG 2014

^ H S b

r1 S W y

(SaSfc

Έχουμε ξεκινήοει από το Διαφάνι και πλέουμε προς τα βόρεια με προορισμό τη Σαρία. Καθώς περνάμε το στενό των μόλις διακοσίων μέτρων που χωρίζει τα δυο νησιά και προχωρούμε πλάι στις βραχώδεις ακτές της Σαρίας, κανείς μας δε μπορεί να φανταστεί ότι το ταξίδι αυτό θα μας επεφύλασσε την έκπληξη. Κι όμως πλέουμε προς τα Παλάτια' έτσι το λένε το λιμανάκι της Σαρίας Και μόνο η ονομασία αυτή, που κρύβει μέσα της κάτι από το μύθο ή την ιστορία, θα έπρεπε να μας προϊδεάσει. Γα την ώρα βρίσκουμε πως το γυμνό και απότομο βουνό αριστερά μας είναι πολύ μεγάλο για ένα τόσο μικρό νησί Ο χάρτης γράφει πως η κορφή του φτάνει τα 630 μέτρα. Το μικρό πλοίο περνάει κοντά στην ακτή. Τα νερά είναι βαθιά και το χρώμα τους μπλε σκούρα Όσο πλησιάζουμε στο λιμανάκι, τα βράχια γίνονται πιο εντυπωσιακά. Λίγο έξω απ' αυτό ένας πανύψηλος βράχος μέσα στη θάλασσα κι ένας άλλος πιο χαμηλός, θαρρείς και στέκουν σαν φυσικοί φάροι για τους καπετάνιους που έρχονται στο νησί Τα νερά εδώ είναι γαλάζια και λαμποκοπούν στο φως του ήλιου. Σε λίγο μπαίνουμε μέσα στον κλειστό όρμο και εδώ αρχίζει η έκπληξη. Δεξιά κι αριστερά βράχια που σου δίνουν την εντύπωση πως σχηματίζουν μια πανύψηλη αποβάθρα. Το χρώμα της θάλασσας γαλαζοπράσινο, λαμπερό, και στο μυχό του όρμου μια παραλία με κατάλευκο ψιλό βοτσαλάκι περιβάλλεται ολόγυρα από ψηλά αλμυρίκια που προσφέρουν τη οκιά τους στους επισκέπτες. Οι περισσότεροι εκδρομείς δεν αντέχουν ο' αυτόν τον απρόσμενο πειρασμό και βουτούν αμέοως στη θάλασσα Γι 'αυτούς, αυτός είναι ο επίγειος παράδεισος και δεν έχουν άδικο. Εμείς όμως πρέπει να προφτάσουμε να δούμε όσα γίνεται περισσότερα 110

Scan: GVG 2014

η έκπληξη ήρθε τελευταία

Και πρώτα πρώτα σ' αυτα τα βράχια, που αναφέραμε παραπάνω ότι μοιάζουν με πανύψηλη αποβάθρα, υπάρχουν λαξεύματα που δείχνουν ότι εκεί υπήρχε αρχαίο λιμάνι. Το λιμάνι αυτό πιθανολογείται ότι εξυπηρετούσε την πόλη Νίσυρο, μία από τις τέσσερις δωρικές πόλεις της Καρπάθου (Τετράπολις). Η εκδοχή αυτή βασίζεται στα ευρήματα της περιοχής, μεταξύ των οποίων και αρχιτεκτονικά μέλη που εντοπίστηκαν σε παλαιοχριστιανικούς ναούς και σε άλλα κτίσματα που έγιναν αργότερα. Δεν αποκλείεται όμως η περιοχή αυτή να είχε κατοικηθεί πολύ πριν από το χτίσιμο της Νισύρου και μάλιστα από τη νεολιθική εποχή. Την πιθανότητα αυτή ενισχύει το γεγονός ότι ανάμεσα στα ευρήματα υπάρχουν και τεμάχια από πήλινα αγγεία της εποχής εκείνης. Στην πλαγιά του λόφου που είναι δεξιά του όρμου κάτι παράξενα κτίσματα με κωνικές ή ημικυκλικές στέγες μας κινούν την περιέργεια. Ανεβαίνουμε ως εκεί πάνω. Πρόκειται για μικρές μισοερειπωμένες κατασκευές που αποτελούνται από ένα μόνο χώρο με μοναδικό άνοιγμα την είσοδο του. Πολλές συζητήσεις μεταξύ των αρχαιολόγων έχουν γίνει σχετικά με τα κτίσματα αυτά, χωρίς να καταλήξουν σε βέβαια συμπεράσματα. Πάντως, η κατασκευή της στέγης τους και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά τους απαντούν

100

Scan: GVG 2014

στην αρχιτεκτονική της Ανατολής, γι' αυτό πιθανολογείται ότι πρόκειται για οικισμό Σαρακηνών που χτίστηκε ανάμεσα στον 8ο και 9ο αιώνα. Αλλωστε εκείνη ακριβώς την εποχή οι Σαρακηνοί πειρατές έκαναν αλλεπάλληλες επιδρομές στο Αιγαίο και δεν αποκλείεται να χρησιμοποιούσαν το λιμανάκι των Παλατιών ως ορμητήριο. Το βέβαιο πάντως είναι ότι στη θέση που χτίστηκε αυτός ο οικισμός προϋπήρξαν άλλοι παλαιότεροι. Πρώτα, της αρχαίας Νισύρου και έπειτα ένας παλαιοχριστιανικός. Απέναντι από την κατάλευκη παραλία ορθώνεται ένα βουνό γεμάτο βράχια που φαίνεται σαν να έχει σχιστεί οτα δύο, Στο στενό φαράγγι, που έχει σχηματιστεί, όπως λένε, από ένα μεγάλο σεισμό, κυλάει ο χείμαρρος Έντης. Αξίζει τον κόπο να τον περάσουμε. Πριν φτάσουμε όμως στην είσοδο του, συναντάμε μια κάτασπρη εκκληαούλα, με κόκκινα κεραμίδια στη στέγη κι ένα σωρό από σπασμένα μάρμαρα ολόγυρά της. Είναι η Αγία Σοφία, που στη θέση της ήταν μια μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική του 5ου αιώνα. Ανάμεσα στα σπασμένα μάρμαρα που σώζονται από τον παλιό ναό βρίσκεται και ένα κιονόκρανο. Αφήνουμε την πολύ ενδιαφέρουσα αστή εκκλησία και προχωρούμε προς το άγριο φαράγγι.

2

Στην είσοδο του δυο μεγάλες σπηλιές ψηλά στο βράχο προσφέρουν προστασία από τον καυτό ήλιο του καλοκαιριού αλλά και από τον άνεμο και τη βροχή του χειμώνα στα κατσίκια και τα πρόβατα που μπορούν και σκαρφαλώνουν σ' αυτές. Πάνω στην κορφή του βουνού ξεχωρίζει από μακριά το κάτασπρο εκκλησάκι του Αί-Ζαχαριά. Ακολουθούμε το ανηφορικό μονοπάτι που περνάει ανάμεσα από ογκόλιθους. Δεξιά κι αριστερά μας οι σχεδόν κάθετες πλευρές του φαραγγιού. Ύστερα από πορεία 45' περίπου έχουμε βγει από το φαράγγι και έχουμε φτάσει σε ένα πλάτωμα όπου βρίσκεται ο μισοερειπωμένος και εγκαταλειμμένος οικισμός Αργός. Πρόκειται για ένα αριθμό από αγροτικά σπίτια που οι ντόπιοι τα ονομάζουν «σταύλους», ονομασία όμοια με αυτή των σπιτιών της Αυλώνας της Ολύμπου. Σ αυτά τα σπίτια στεγάζονταν οι βοσκοί και πλάι τους, μέσα στο ίδιο συγκρότημα, τα κατσίκια και τα πρόβατα. Υπήρχε επίσης μέσα στους «σταύλους» ένα πηγάδι, όπου μαζευόταν το νερό της βροχής από τις στέγες, για να μπορεί να χρησιμοποιηθεί, όταν, από τον κίνδυνο των πειρατικών επιδρομών, οι βοσκοί ήταν αναγκασμένοι μαζί με τα ζώα τους να παραμείνουν κλεισμένοι στο σπίτι. Η αρχαία ονομασία Άργος, που διατηρήθηκε μέχρι σήμερα, είναι φανερό ότι υποδηλώνει πως ο τόπος αυτός πρέπει να έχει τη δική του ιστορία. Πράγματι ανακαλύφθηκε εκεί ένας μικρός προϊστορικός οικισμός που έδωσε ευρήματα προερχόμενα από την ύστερη νεολιθική μέχρι τη μινωική περίοδο. Αυτή είναι η άγνωστη Σαρία με τα μόλις 11 τ.χλμ. και τους δύο ή τρεις «περιστασιακούς» κατοίκους της, τους βοσκούς, που ζήτημα είναι αν παραμένουν εκεί έστω το καλοκαίρι. Έχουμε ήδη αποκομίσει τις εντυπώσεις μας και πρέπει να γυρίσουμε πίσω στα Παλάτια. Το μικρό πλοίο μας περιμένει για το ταξίδι της επιστροφής. Θα μας πάει στο Διαφάνι και αμέσως μετά στα Πηγάδια. Αποχαιρετούμε το νησί με την άγρια ομορφιά. Ήταν πράγματι η έκπληξη. Η έκπληξη, που περίμενε το τέλος της περιήγησής μας στην Κάρπαθο για να κάνει την εμφάνισή της. Σαρία- μνήμες αλλοτινών καιρών και η γραφικότητα α'όλο της το μεγαλείο.

1. 4. Στην αρχιτεκτονική των Σαρακηνών παραπέμπουν τα κτίσματα στο λόφο του νησιού.

2. Άποψη της Σαρίας όπου διακρίνεται το απομονωμένο εκκλησάκι του Αϊ-Ζαχαριά.

3. Το εκκλησάκι της Αγίας Σοφίας.

101

Scan: GVG 2014

1 /

IV/ Υπάρχει μια μέρα το χρόνο, η 7η Ιουνίου, που τριγυρνώντας στα σοκάκια της Κάσου συναντάς ένα πλήθος από επισκέπτες, από τους οποίους οι περισσότεροι είναι ομογενείς από τη Νέα Υόρκη. Όλοι αυτοί έκαναν το μεγάλο ταξίδι και ήρθαν στο νησίμόνο κα μόνο για να γιορτάσουν με τους λιγοστούς πια συντοπίτες τους την πιο σημανπκή επέτειο για την Κάσο, τψ επέτειο του Ολοκαυτώματος. Νηα'με μεγάλη ναυτική παράδοση, αλλά μικρό κα πετρώδες, έχει εγκαταλειφθεί από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του, που ζήτησε να δοκιμάσει την τύχη του σης ξένες χώρες κα κυρίως στην Αμερική και την Αίγυπτο (στην Αίγυπτο μάλιστα είχε συμμετοχή στη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ στα μέσα του 19ου αιώνα). ΠολλοίΚααώτες είνα σήμερα ναυτικοί, κυρίως καπεταναίοι ή πλαοκτήτες κι οργώνουν όλες πς θάλασσες του κόσμου. Τα λαογραφικά στοιχεία που υπάρχουν στην Κάρπαθο, υπάρχουν το ίδιο έντονα και στην Κάσο, μόνο που στην Κάσο η επίδραση της γειτονικής Κρήτης είνα περισσότερο εμφανής. Το βλέπουμε αυτά στα πανηγύρια και σης εκδηλώσεις, όταν τους κασιώπκους χορούς κα τα τραγούδια διαδέχοντα οι κρηπκοίχοροί κα οι μαντινάδες. Λιγοστά τα χωριά της Κάσου, λιγοστός κι ο κόσμος της, ευκαιρία για να δεθεί ο επισκέπτης περισσότερο μαζί του κα να νιώσει τη θερμή φιλοξενία του. Ευκαιρία για να περάσει ήρεμες και ξένοιαστες διακοπές. Γεωγραφικά στοιχεία Η Κάοος είναι το νοπότερο νησί της Δωδεκανήσου κα βρίσκεται ανάμεσα στην Κάρπαθο κα την Κρήτη. Η έκταση της είνα 66 τ.χλμ., το μήκος των ακτών της 50χλμ., κα οι μόνιμοι κάτοικοι της, που ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία κατηναλεία, μόλις JM ξεπερνούν τους 1100. ^ 102

Scan: GVG 2014

ο

/

η άλλη Ύδρα

Ιστορία

Το Φρν και οι παραλίες τον

Δεν είναι ακριβώς γνωστό ποιοι ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της Κάσου. Υπάρχουν πάντως ενδείξεις ότι οι Αχαιοί είχαν κατοικήσει το νησί πριν από τους Φοίνικες. Οι ενδείξεις αυτές ενισχύονται από μερικά ευρήματα στο σπήλαιο Ελληνοκαμάρα και από το γεγονός ότι μια τοποθεσία, στο κέντρο περίπου του νησιού, ονομάζεται Άργος. Τους Αχαιούς και τους Φοίνικες διαδέχθηκαν οι Δωριείς και στη συνέχεια το νησί ακολούθησε σε γενικές γραμμές την τύχη της Δωδεκανήσου και ιδίως της γειτονικής Καρπάθου. Εκείνο όμως το οποίο πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα για την Κάσο είναι η παράδοσή της στη θάλασσα και η ναυτική της δύναμη τους τελευταίους αιώνες. Το 1779, όταν την επισκέφτηκε ο Γάλλος περιηγητής Σαβαρί, την περιέγραψε ως «μια μικρή ναυτική πολιτεία, που συντηρείται από τη ναυτιλία και το εμπόριο, ιδιαίτερα με τη Συρία». Όταν άρχισε στην Ελλάδα η επανάσταση του 1821 ενάντια στους Τούρκους, η Κάσος διέθετε 22 τριίστια πολεμικά πλοία και 60 εμπορικά, που τα περισσότερα ήταν εξοπλισμένα. Όλα αυτά τα πλοία συνεργάστηκαν στενά με τους περίφημους Υδραίους και Σπετσιώτες αγωνιστές. Ο στόλος αυτός, που αγκυροβολούσε το καλοκαίρι στην απέναντι νησίδα Αρμάθια και το χειμώνα στο Τρίστομο της Καρπάθου, άρχισε να ενοχλεί σοβαρά τόσο το Σουλτάνο όσο και τον Ιμπραήμ πασά που, ύστερα από μία αποτυχημένη προσπάθεια, κατόρθωσαν τελικά να καταλάβουν το νησί στις 7 Ιουνίου του 1824. Ελάχιστοι κάτοικοι γλίτωσαν τότε από τη σφαγή ή την αιχμαλωσία και ολόκληρη η Κάσος πυρπολήθηκε. Αυτό ήταν το Ολοκαύτωμα, του οποίου την επέτειο γιορτάζουν σύσσωμοι οι Κασιώτες κάθε χρόνο. Η μετέπειτα ιστορία του νησιού μοιάζει με την ιστορία των άλλων νησιών της Δωδεκανήσου. Ακολούθησε η απελευθέρωση το 1829, ξανά η τουρκική κυριαρχία με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830 και η ιταλική κατοχή το 1912. Η ένωση της Κάσου με την Ελλάδα έγινε το 1948.

Η Κάσος από το πλοίο φαίνεται σαν ένα γυμνό, ορεινό νησί, χωρίς βαθιές χαράδρες, με βουνά πολύ ψηλά για ένα τόσο μικρό νησί. Το Φρυ, η πρωτεύουσα και το κύριο λιμάνι του, βρίσκεται στη βόρεια ακτή του, μπροστά από μια έκταση που αποτελεί εξαίρεση γιατί δεν είναι ορεινή και που ανηφορίζει ομαλά προς το βουνό. Το φεριμπότ αράζει σε μια μικρή προβλήτα, που έχει στα δεξιά της ένα κυματοθραύστη για να την προστατεύει από το κύμα. Αριστερά της το μικρό και γραφικό λιμανάκι, η Μπούκα, γεμάτο ψαρόβαρκες, αποτελεί πάντα ένα θέμα προσφιλές για τους φίλους της φωτογραφίας. Αίγα σπίτια μπροστά στο λιμανάκι κι αμέσως μετά ξεχωρίζει η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, (σελ. 102) προστάτη του νησιού. Η στέγη της αποτελείται από τέσσερις ημικυκλικούς θόλους σκεπασμένους με κόκκινα κεραμίδια. Πλάι της το όμορφο τετραώροφο καμπαναριό με το ρολόι. Από την Μπούκα ένας κεντρικός δρόμος προχωρεί προς το εσωτερικό του χωριού.

Απόψεις από το λιμάνι της Κάσου.

104

Scan: GVG 2014

Scan: GVG 2014

Σ αυτόν βρίσκονται τα περισσότερα καταστήματα, εστιατόρια και καφενεία. Αξίζει να δείτε την αρχαιολογική συλλογή και τη δημοτική βιβλιοθήκη, όπως επίσης μερικά αρχοντικά καπεταναίων ή παραδοσιακά κασιώτικα σπίτια με τον ξύλινο διάκοσμο του εσωτερικού χώρου και όλα εκείνα τα λαογραφικά στοιχεία που είδαμε και στο καρπάθικο σπίτι. Ανατολικά της Μπούκας και σε πολύ μικρή απόσταση από αυτή, υπάρχει μια μικρή παραλία, αλλά οι περισσότεροι προτιμούν να κολυμπούν δυτικά του Φρυ, σε μια παραλία που απέχει γύρω στα 500 μ., ή ακόμα πιο μακριά, στην Αμμούα (3 χλμ.) και στον Αντιπέρατο (4 χλμ.) (υπάρχει δρόμος που φτάνει στην παραλία). Πιο πέρα υπάρχουν και άλλες μοναχικές παραλίες μεταξύ των οποίων και η Φωκιοκαμάρα. Οι ωραιότερες όμως αμμουδιές βρίσκονται στο νησάκι Αρμάθια. που είναι βορειοδυτικά του Φρυ και απέχει γύρω στα 3 μίλια. Στο νησάκι αυτό το καλοκαίρι γίνονται από το Φρυ ημερήσιες εκδρομές. Στο Φρυ εξάλλου, εκτός από την επίσημη γιορτή του νησιού που γίνεται στις 7 Ιουνίου και για την οποία αναφερθήκαμε στην εισαγωγή μας, ο δήμος διοργανώνει το καλοκαίρι διάφορες εκδηλώσεις, που περιλαμβάνουν συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις αλλά και κασιώτικες βραδιές με μουσική από τοπικά παραδοσιακά όργανα και χορό. Το καθιερωμένο πανηγύρι στο Φρυ γίνεται στις 12 Δεκεμβρίου, του Αγίου Σπυρίδωνα. Στο γλέντι που ακολουθεί, υπάρχει προσφορά φαγητού από την εκκλησία, όπως άλλωστε γίνεται και στα άλλα πανηγύρια του νησιού. Στο Φρυ υπάρχουν πολύ λίγα ξενοδοχεία αλλά πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια.

1. Το χωριό της Αγίας Μαρίνας.

2. Μοναχικός πια ανεμόμυλος, σημείο αναφοράς σιο νησί.

3. Η εκκλησία της Παναγίαςστο χωριό Παναγιά.

4. Ο Άγιος Παντελεήμονας.

1

106

Scan: GVG 2014

Περιη'γηση στο νησί Ο παραλιακός δρόμος που πηγαίνει από το Φρυ προς τα ανατολικά οδηγεί, ύστερα από μισό περίπου χιλιόμετρο στον Εμπορείο, το παλιό λιμάνι του νησιού, που χρησιμοποιήθηκε τόσο για τη διακίνηση του εμπορίου -γι' αυτό και έχει αυτό το όνομαόσο και για τον ελλιμενισμό πολεμικών πλοίων. Σήμερα αποτελεί ένα μικρό παραθεριστικό οικισμό με μοναδικό αξιοθέατο την εκκλησία της Παναγίας, που είναι χτισμένη στη θέση που ήταν άλλοτε μια παλαιοχριστιανική βασιλική. Πλάι της υπάρχουν αρχαίες μαρμάρινες στήλες και ένα βαπτιατήριο. Από το Φρυ ένας άλλος δρόμος ανηφορίζει προς το εσωτερικό του νησιού με κατεύθυνση το Πόλι. Σε απόσταση μισού χιλιομέτρου μια διακλάδωση οδηγεί σε λίγο στο μικρό χωριό Παναγιά που κι αυτό αποτελεί παραθεριστικό οικισμό μιας και οι μόνιμοι κάτοικοι του είναι μόνο 14. Αξιοσημείωτη και εδώ η εκκλησία της Παναγίας με το ξυλόγλυπτο τέμπλο και το βοτσαλωτό δάπεδο. Γιορτάζει στις 15 Αυγούστου, οπότε γίνεται ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια του νησιού. Από τη διασταύρωση για την Παναγιά, αν προχωρήσουμε ευθεία στον ανηφορικό δρόμο, θα φθάσουμε ύστερα από 2 χλμ. συνολικά (από το Φρυ) στο χωριό Πόλι, την παλιά πρωτεύουσα του νησιού με τους 12 σήμερα κατοίκους του. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 220 μ. και προσφέρει ωραία θέα προς το Φρυ και τα άλλα χωριά. Στη θέση αυτή βρισκόταν άλλοτε η αρχαία πόλη, της οποίας την ύπαρξη μαρτυρούν υπολείμματα τείχους στο γειτονικό λόφο και η ανακάλυψη στην ίδια περιοχή αγγείων και επιτύμβιων στηλών. Εντύπωση προκαλεί η εκκλησία της Αγίας Τριάδας με τους γαλάζιους τοίχους και τους πορτοκαλείς τρούλους. Γιορτάζει τον Ιούνιο, οπότε γίνεται και το πανηγύρι. Ένας δρόμος με κατεύθυνση προς τα νοτιοανατολικά ξεκινάει από το Πόλι και αφού ανέβει στο βουνό φτάνει ύστερα από 4 χλμ. στο μοναστήρι του Αγίου Μάμα, που έχει θέα προς την άλλη πλευρά του νησιού κι αγναντεύει από ψηλά τη θάλασσα. Ένα δεύτερο πανηγύρι γίνεται στις 2 Σεπτεμβρίου στο Πόλι, όταν γιορτάζει το μοναστήρι. Δυτικά του Φρυ και σε απόσταση μισού χιλιομέτρου, βρίσκεται το μεγαλύτερο και ωραιότερο ίσως χωριό του νησιού, η Αγία Μαρίνα, με τους 500 περίπου κατοίκους της. Καλύπτει μεγάλη έκταση και ανάμεσα στα σπίτια της, από τα οποία δε λείπουν οι

αυλές με τα λουλούδια, υπάρχουν πολλές βίλες και αρχοντικά καπεταναίων Έχει όμορφες εκκλησίες μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν η Αγία Μαρίνα, ο Χριστός και ο Σταυρός. Και φυσικά τα πανηγύρια στο χωριό γίνονται όταν γιορτάζουν αυτές οι εκκλησίες: το μεγαλύτερο ίσως, της Αγίας Μαρίνας, στις 17 Ιουλίου, του Χριστού στις 6 Αυγούστου και του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου. Κοντά στην Αγία Μαρίνα βρίσκεται το σπήλαιο Ελληνοκαμάρα, αξιόλογο τόσο από ιστορικής, όσο και από αρχαιολογικής άποψης. Υπήρξε το καταφύγιο των κατοίκων του νησιού κατά τη διάρκεια πειρατικών επιδρομών αλλά, όπως δείχνουν τα ευρήματα μέσα α' αυτό, χρησιμοποιήθηκε και ως τόπος λατρείας από την μυκηναϊκή έως την ελληνιστική εποχή. Εκείνο που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη είναι το γεγονός ότι η είσοδος του είναι κλειστή από λαξευμένους ογκόλιθους, που είναι χτισμένοι κατά τον ισοδομικό ρυθμό. Στον τοίχο αυτό υπάρχουν τελικά δύο ανοίγματα. Νοτιοανατολικά αυτού του σπηλαίου και σε απόσταση 2 χλμ. περίπου υπάρχει ένα δεύτερο, το σπήλαιο Σελάι, με φυσιολατρικό μόνο ενδιαφέρον, αφού περιέχει ωραίους σταλακτίτες. Ένας δρόμος, που ξεκινάει από το Φρυ και διασχίζει το νησί με κατεύθυνση προς τα νοτιοδυτικά, περνάει ύστερα από 2,5 χλμ. από το Αρβανιτοχώρι με τους 240 κατοίκους, τα πολλά αρχοντικά του και την όμορφη εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, που γιορτάζει στις 26 Οκτωβρίου, οπότε γίνεται το πανηγύρι του χωριού. Στη συνέχεια ο ίδιος δρόμος, που δεν είναι πια ασφαλτοστρωμένος, περνάει από την τοποθεσία Αργός, στο κέντρο του νησιού, για να φτάσει ύστερα από 10 συνολικά χιλιόμετρα από το Φρυ στο ξακουστό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, στις Χαδιές, που γιορτάζει στις 23 Απριλίου. Το πανηγύρι κρατάει δύο μέρες, όπως άλλωστε και στα περισσότερα πανηγύρια του νησιού, και όσοι συμμετέχουν, εκτός από την προσφορά φαγητού που δέχονται, φιλοξενούνται στους ευρύχωρους ξενώνες του μοναστηριού. Το μοναστήρι φημίζεται για τις αγιογραφίες του και το ξυλόγλυπτο τέμπλο.Από εδώ ο δρόμος συνεχίζει για να καταλήξει ύστερα από 2 χλμ. ακόμα στον όρμο Χέλαντρο, το νοτιότερο σημείο της Κάσου με την ωραιότερη παραλία του νησιού.

107

Scan: GVG 2014

ΜΗ

ΣΑΒΟΑ w o

απο I

Κάσος

Κάρπαθος Σαρία Πρασονησι Σώκαστρο Διακόφτης Πρασονήσι

Scan: GVG 2014

ΚΑΡΠΑΘΟ & ΤΗΝ ΚΑΣΟ

Βόρεια Καρπάθου Βόρεια Καρπάθου .Δυτικά Καρπάθου Νοτιοδυτικά Καρπάθου Νοτιοανατολικά Καρπάθου

Μοίρα Νοτιοανατολικά Καρπάθου Χαμηλονήσι Δυτικά Καρπάθου Αστακίδα Βορειοδυτικά Καρπάθου Αστακιδοπούλα . . .Βορειοδυτικά Καρπάθου Διβούνια Δυτικά Καρπάθου

Αρμάθια Λίτρα Ποντικονήαια Μακρονήσι Κουφονήσι

Βορειοδυτικά Βορειοδυτικά Βορειοδυτικά Βόρεια Βόρεια

Κάσου Κάσου Κάσου Κάσου Κάσου

Κόσκινο Κολοφώνας Στρογγυλή Πλατύ Κουρούκια

Βόρεια Βορειανατολικά Ανατολικά .Δυτικά Δυτικά

Κάσου Κάσου Κάσου Κάσου Κάσου

Χ Ρ Η ς Ι Μ Ε ς

Π Λ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ί Ε ς

Πώς θα πάτε στην Κάρπαθο

Τοπικές συγκοινωνίες Καρπάθου

Στην Κάρπαθο θα πάτε με αεροπλάνο από την Αθήνα από την οποία εκτελούνται 1 έως 5 πτήσεις την ημέρα ανάλογα με την εποχή. Θα πάτε επίσης από τη Ρόδο, την Κάσο και το καλοκαίρι, και από τη Σητεία Κρήτης. Γ]α περισσότερες πληροφορίες απευθυνθείτε στην Ολυμπιακή Αεροπορία, τηλ. (01) 9666666. Με φεριμπότ από τον Πειραιά (μέσω Κρήτης) από τον οποίο εκτελούνται 2 έως 3 δρομολόγια την εβδομάδα ανάλογα με την εποχή. Τα δρομολόγια αυτά περιλαμβάνουν συνήθως τους εξής προορισμούς: Πειραιάς - Μήλος (Κυκλάδες) Αγιος Νικόλαος (Κρήτη) - Σητεία (Κρήτη) - Κάσος - Κάρπαθος - Ρόδος. Το ταξίδι από τον Πειραιά διαρκεί 19 ώρες περίπου. Γ·α περισσότερες πληροφορίες απευθυνθείτε στο Λιμεναρχείο Πειραιά, τηλ. (01) 4226000-4 ή το πρακτορείο, τηλ. (01) 4274009, 4110716. Επίσης το τηλέφωνο 143 του ΟΤΕ δίνει τις αναχωρήσεις πλοίων από τον Πειραιά μέσα στο 24ωρο.

Τα Πηγάδια συνδέονται με όλα τα χωριά της Καρπάθου με τοπικό λεωφορείο. Τα δρομολόγια για την παραλία της Αμμοοπής είναι το καλοκαίρι πυκνότερα. Για το Διαφάνι και την Όλυμπο ξεκινούν το καλοκαίρι από τα Πηγάδια κάθε πρωί δύο μικρά πλοία που αράζουν στο Διαφάνι. Οι επισκέπτες της Ολύμπου προωθούνται στη συνέχεια με λεωφορείο στο χωριό, για να επιστρέψουν το απόγευμα στο Διαφάνι και να επιβιβασθούν στα πλοία που τους περιμένουν για να τους μεταφέρουν πίσω στα Πηγάδια. Για τη Σαρία τα ίδια πλοία επεκτείνουν το δρομολόγιο τους από το Διαφάνι προς το μικρό νησί δύο φορές την εβδομάδα. Όσο για τις περίφημες αμμουδιές της ανατολικής ακτής, την Αχάτα, την Κυρά Παναγιά, τα Απελλα και τις άλλες, μικρά σκάφη εκτελούν το καλοκαίρι ημερήσιες εκδρομές από τα Πηγάδια και το Διαφάνι.

Πού θα μείνετε Η Κάρπαθος διαθέτει πολλά ξενοδοχεία κατανεμημένα στις περιοχές Κάρπαθο (Πηγάδια), Αμμοοπή, Αρκάοα, Διαφάνι, Λευκό, Μακρύ Γ·αλό και Μενετές (βλ. πίνακα ξενοδοχείων). Διαθέτει επίσης πάνω από 35 διαμερίσματα με παροχές ξενοδοχείου (εκ των οποίων τα 30 στα Πηγάδια) και πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια ή επιπλωμένα διαμερίσματα κατανεμημένα στις παραπάνω περιοχές στις οποίες θα πρέπει να προσθέσουμε το Φοινίκι, την Κυρά Παναγιά και την Όλυμπο.

110

Scan: GVG 2014

Χρήσιμα τηλέφωνα Καρπάθου (0245) Δήμος Κέντρο Υγείας Αστυνομία Λιμεναρχείο Ολυμπιακή Αεροπορία Ταξί Ταχυδρομείο Αστυνομία Απεριού Αστυνομία Αρκάσας Αστυνομία Διαφανίου Αστυνομία Μεσοχωρίου Κοινότητα Ολύμπου

22427 22228 22222 22227 22057 22705 22219 31253 61250 51213 71210 51203

Ι Ε Ν Ο Δ Ο Χ Ι Ι Α K A P H A ® ©Υ Πηγάδια (0245) ΑΣΤΡΟΝ Β ΒΕΝΕΤΙΑ Β ΗΛΕΚΤΡΑ ΜΠΗΤΣ . . .Β ΜΕΝΤΙΤΕΡΑΝΙΑΝ . . . .Β ΜΙΡΑΜΑΡΕ ΜΠΕΙ . . . .Β ΣΕΒΕΝ ΣΤΑΡΣ R ΑΛΕ= Γ ΑΠΟΛΛΩΝ Γ ΑΤΛΑΝΤΙΣ Γ ΩΛΚΟΣ Γ Μ ΠΛΟΥ ΜΠΕΙ . . . Γ ΟΛΙΜΠΙΚ Γ Γ ΠΑΝΟΡΑΜΑ . . . . Γ ΠΟΡΦΥΡΙΣ

. . .. .. .. . . . . . . . . .

.22774 .22008 .22577 .22793 .22354 .22101 .22004 .22800 .22200 .22192 .22479 .22708 .22739 .22294

Πώς θα πάτε στην Κάσο

Γ . .22460 ΡΟΜΑΝΤΙΚΑ Γ . .22467 ΣΑΝΡΑΙΖ Γ . .22144 ΤΙΤΑΝΙΑ ΦΩΤΕΙΝΗ ΜΠΗΤΣ . . .Γ . . .22523 Γ . .22583 ΧΑΡΗΣ Γ . .22975 ΩΚΕΑΝΙΣ Λ . .22100 ΑΝΕΣΙΣ Λ . .22347 ΚΑΡΠΑΘΟΣ Αμμοοπή (0245) R . .22828 ΑΛΜΠΑΤΡΟΣ ΑΜΜΟΠΙΣ ΜΠΕΙ . . . .Γ . . .22184 Γ . .22448 ΗΛΙΟΣ Γ . .22078 ΣΟΦΙΑ Αφιάρτης (0245) Γ . .22070 ΠΟΣΕΙΔΩΝ

Αρκάσα (0245) ΑΡΚΕΣΙΑ . . . . Β . . Β . . ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ . Διαφάνι (0245) Γ .. ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ . ΝΙΚΟΣ Ε .. Λευκός (0245) Γ . . ΚΡΊΝΟς Μακρύς Γιαλός (0245) Β . . ΕΙΡΗΝΗ Γ .. ΛΟΝΓΚ ΜΠΗΤΣ Μενετές (0245) Γ .. ΑΡΓΩ

.61290 .61313 .51320 .51289 .71410 .22143 .23076 .22589

Πού θα μείνετε

Στο Φρυ υπάρχουν δύο ξενοδοχεία; το Στην Κάσο θα πάτε με αεροπλάνο από την Αθήκατηγ. Γ, τηλ. (0245) 41495 και το να (μέσω Ρόδου) από την οποία εκτελούνται το λι- ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ γότερο 3 πτήσεις την εβδομάδα. Θα πάτε επίσης ΑΝΕΣΙΣ κατηγ. Γ, τηλ. (0245) 41201. Υπάρχουν από τη Ρόδο, την Κάρπαθο και, το καλοκαίρι, και α- επίσης πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια και πό τη Σητεία Κρήτης. Γ\α περισσότερες πληρο- διαμερίσματα. φορίες απευθυνθείτε στην Ολυμπιακή Αεροπορία, Τοπικές συγκοινωνίες Κάσον τηλ. (01) 9666666. Το Φρυ συνδέεται με τα χωριά της Κάσου με Με φεριμπότ από τον Πειραιά (μέσω Κρήτης), τοπικό λεωφορείο. Μικρά καΐκια κάνουν ημερήσιες από τον οποίο εκτελούνται 2 έως 3 δρομολόγια την εκδρομές από το Φρυ στις αμμουδιές στο εβδομάδα ανάλογα με την εποχή. Τα δρομολόγια απέναντι νησάκι Αρμάθια. Στο Φρυ υπάρχουν ταξί. αυτά περιλαμβάνουν συνήθως τους εξής προορισμούς: Πειραιάς - Μήλος (Κυκλάδες) - Άγιος Νικόλαος (Κρήτη) - Σητεία (Κρήτη) - Κάσος - Κάρπα- Χρήσιμα τηλέφωνα Κάσον (0245) θος - Ρόδος. Το ταξίδι από τον Πειραιά διαρκεί 18 Δήμος 41277 ώρες περίπου. Γα περισσότερες πληροφορίες απευΑγροτικό Ιατρείο 41333 θυνθείτε στο Λιμεναρχείο Πειραιά, τηλ. (01) 4226000 Αστυνομία 41222 -4 ή το πρακτορείο, τηλ. (01) 4274009, 4110716. Λιμενικός Σταθμός 41288 Επίσης το τηλέφωνο 143 του Ο. Τ. Ε. δίνει τις αναχω- Ολυμπιακή Αεροπορία 41555 ρήσεις πλοίων από τον Πειραιά μέσα στο 24ωρο. Ταχυδρομείο 41255

111

Scan: GVG 2014

Β I Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ Βασιλάκης Βάσο: «Η ιστορία της Καρπάθου», Πειραιάς 1969 Βασιλάκης Βάσος «Το Μεσοχώρι της Καρπάθου», τόμος 1ος, Αθήνα 1973 Γεωργίου Γεώργιος «Καρπαθιακά», τόμος Α', Πειραιάς 1958 Έβερτ Λίζα - Αποστολάτος Γεράσιμος - Φωτιάδη Πε'λλη «Πενήντα μικρονήσια της Ελλάδας (Σαρία)» Εκδόσεις Αστερισμός - Λίζα Έβερτ, Αθήνα Μελάς Ε. Μ. «Η Κάρπαθος στον Αγώνα της Παλιγγενεσίας», Αθήνα 1972

Μηνάς Κωνσταντίνος - Μακρής Μανόλης «Όλυμπος και Διαφάνι Καρπάθου» Έκδοση Κοινότητας Ολύμπου Καρπάθου Οθείτης Ιωάννης «Η επανάστασις της Καρπάθου 5 Οκτωβρίου 1944», Αθήνα 1965

Scan: GVG 2014

ISBN 9 6 0 - 5 4 0 - 4 1 0 - 9

Scan: GVG 2014