Levende
MECHELEN MAIL
Kerk
Er is hoop: Jezus leeft!
Maandblad voor mensen en groepen die zich pastoraal inzetten • april 2008
MAANDBLAD VOOR MENSEN EN GROEPEN DIE ZICH PASTORAAL INZETTEN oktober 2003
Gebedsmoment
Van Pasen naar Pinksteren Onderweg van Pasen naar Pinksteren. Allemaal mensen onderweg. Onderweg ontmoeten ze elkaar. Ze delen elkaars vreugden. Ze vertellen hun ontgoochelingen, hun zorgen, hun verdriet, hun eenzaamheid. Wandelt er Iemand mee? Ze vragen : Blijf bij ons, het wordt avond. Waar mensen elkaar erkennen en leven delen gaan ogen open, wordt het hart warm. Er groeit iets blijvends en waardevol. Waar ruimte is voor anderen en de Ander, wordt erkennen herkennen, twijfelend en tastend, in een gesprek, een woord, een gebaar. Hij is het, Hij LEEFT! Dezelfde die met die twee meeging van Jeruzalem naar Emma端s. Hij is het, Hij LEEFT! l HILDE DEJONGHE
2
Oprit
De 50-dagentijd Wat vieren we met Pasen? Het is een vraag waarmee je binnen de kerk open deuren intrapt. Maar daarbuiten? Zouden alle pappenheimers het antwoord op de vraag weten? Het zou me verbazen. Er zijn inderdaad heel wat mensen voor wie Pasen niet meer is dan een verlengd weekend. We kunnen dat spijtig vinden, of erg. Maar eigenlijk zegt het meer over ons, christenen, dan over hen. Wij doen er niet meer toe. Onze levensstijl werkt niet aanstekelijk. In het drukke bestaan van de 21ste eeuw lijkt het veel zinvoller om het paasweekend aan zee door te brengen, of in de sneeuw, dan in de kerk. Daar vindt de mens van vandaag rust. Daar komt hij tot leven. Of tenminste, dat denkt hij toch. Waar komt Hij tot leven? Zijn wij getuigen van het verrijzeniswonder? Zien wij het gebeuren in onze parochie, in onze instelling, in ons gezin? En kunnen we erover meespreken? Dat zijn de vragen die ons naar het thema van deze maand leiden: de hoop die we vinden in ons geloof. Het is geen nieuw thema. Agnes Lameire maakt ons daarop attent. Op pad door de tweede lezingen van de zondag, haalt ze Petrus voor de microfoon: ‘Waarop is uw hoop gebaseerd?’, vraagt hij aan zijn toehoorders. We krijgen vijftig dagen de tijd om een antwoord op die vraag te vinden. Niet met woorden, maar met onze manier van doen.
Ludo Vangilbergen et wereldwijde h it u n va il w d Kerk & Werel et Gebed waarin Jezuïeten en Apostolaat van h en - het geloofs- en gebedsleven leken samenwerk steunen door middel van van mensen onderinningsprojecten. d.be publicaties en bez www.kerkenwerel
Levende Kerk verschijnt maandelijks, dubbelnummer in juli-augustus. Abonnementen worden automatisch verlengd maar kunnen op schriftelijke aanvraag van de abonnee beëindigd worden. Foto’s: Shutterstock, Jaarlijkse bijdrage: v 11,50 Steunabonnement: v 20,00 In pak: v 10,50 Vanaf 10 ex.: v 9,50 Proefnummer op aanvraag. Redactie en administratie Kerk & Wereld Korte Schipstraat 16 2800 Mechelen Tel: (015)28.07.00 Fax:(015)28.07.O1 E-mail : info@kerkenwereld.be of: abonnementen@kerkenwereld.be Prk. 000-0089531-97 Verantwoordelijke uitgever Ludo Vangilbergen 84ste Jaargang, nummer 958 ISSN 07774-2991 - V.U.K.P.P.-lid
Uw adres werd opgenomen in ons adressen bestand. Het is enkel beschikbaar voor gebruik door Kerk & Wereld. De wet op de privacy geeft u het recht uw persoonlijke gegevens in onze administratie in te zien.
3
Blikopener
Er is hoop: Jezus leeft!
A
ls ik zie hoe de wildgroei van een kapitalistische economie jonge, broze samenlevingen bedreigt, als ik voel hoe het watervalsysteem van ons onderwijs het zelfwaardegevoel van jonge mensen soms aantast, als ik hoor hoe eenoudergezinnen vaak spartelen om de organisatie van hun gezin rond te krijgen, als ik ondervind dat mediaberichten over de twee taalgemeenschappen vaak haaks staan op mijn eigen Brusselse, levende ervaring, dan vraag ik me vaak af hoe Jezus hierin een gezicht krijgt, aanwezig is en wat Hij hiervan vindt. Vaak denk ik: ‘Leven wij echt in deze wereld?’, als ik zie welke moeilijke situaties wij laten bestaan. En: ‘Hoe wil ik leven?’ Hoe kan ik temidden van vertwijfeling en van al mijn vragen, leven met de morele mokerslagen die de samenleving presenteert aan haar burgers. Waar is God? Vaak denk ik dan aan het lege graf in het evangelie volgens Marcus. Het goede, het hoopgevende in de persoon van Jezus werd verwoest, onderuit gehaald en daar bovenop werd het lichaam van diegene die men zo graag zag gestolen. Daarmee eindigt het evangelie van Marcus, het verrijzenisverhaal komt in dit oudste evangelie niet voor.
4
Merkwaardig, maar toch. Deze situatie is herkenbaar voor velen, denk ik. Leerlingen veranderen van richting, maar verliezen tegelijkertijd ook hun eigen, veilige klasgroep, samenlevingen beginnen aan een prille democratie, maar de eigen nationale industrie wordt onrendabel door alle goedkope producten die de lokale markt overspoelen vanuit andere landen, een huwelijk loopt spaak en mensen verliezen niet enkel hun gezinsstructuur, maar ook hun huis en leefplek in de buurt. Er is niet enkel verandering of soms zelfs vernietiging, ook het lichaam zelf van de geliefde, ook de inbedding van wat ons heilig is en was, verdwijnt. Radeloos is dan ons hart. Vaak zoek ik dan aan de hand van de verschillende manieren waarop mensen reageren, naar wat ik zelf kan doen, hoe ik zelf kan reageren. En ik zie verschillende dingen: cocooning, actie, analyse, berusting. Maar meestal ontdek ik al snel dat mijn hart hierin niet voldoende voedsel vindt. Het gaat vooral op zoek naar tekenen van hoop, medemensen die temidden van die complexiteit en moeilijkheden innerlijk toch overeind blijven. Mensen die zich laten raken door de pijn en toch ook op een mysterieuze manier van daaruit een situatie weten om te vormen, een ander licht op haar laten schijnen in hun bestaan en in het leven. Is er met andere woorden nog leven na het lege graf? Of buiten het lege graf?
De engelen aan het graf zeggen tegen de vrouwen: ‘Zoek Hem hier niet, maar onder de levenden’. Dit is een mysterieuze uitspraak. Zij dwingt mij de wereld in, naar de mensen toe. Ik moet en mag erop vertrouwen dat de Levende, Opstanding, Verrijzenis, daar steeds aanwezig is. Kan Hij aanwezig zijn binnen de verwonding en de pijn, binnen het onrecht dat ons frustreert en mensen onderuit haalt? Uiteindelijk gaan we innerlijk op zoek. Het evangelie dwingt mij terug de wereld in te gaan. En daar ontstaat de spagaat in mijn bestaan, en in ons bestaan. Enerzijds blijven de pijn en de verbijstering van het lege graf terecht bestaan en tegelijkertijd speurt onze ziel naar tekenen van leven en vindt die doorgaans (na een tijd) ook. Vaak heb ik mezelf afgevraagd: ‘Mag ik het lege graf dan niet achter mij laten, het vergeten’, als er Leven en hoop is rondom mij? Wie zou er nu niet tenvolle willen leven vanuit de hoop en het Leven zelf, vol geluk en liefde? Toch gaat ook Jezus in het evangelie zelf niet te snel over van het graf naar de toestand van levend en wel verrezen te zijn. Hij zegt tegen Maria Magdalena en tegen ieder van ons in het evangelie volgens Johannes (20,17): ‘Houd Mij niet vast, want Ik ben nog niet opgestegen naar mijn Vader’. Jezus is aan het verrijzen, Hij hangt tussen dood en alleen en verlaten zijn en tussen leven en verenigd zijn met zijn Vader. Misschien is leven ook wel voor ons zo; een verenigd willen worden, een gevoel en ervaring van hang naar verbondenheid die wij niet altijd zelf kunnen verwezenlijken. Wij hangen tussen het graf en de hemel. Maar wij mogen erop vertrouwen dat ook wij samen met Hem ten hemel stijgen en dit op onvermoede plekken en momenten zullen mogen ervaren. Ons hart zal branden op dat moment. Wij zullen het soms pas later beseffen en het zal ons moed geven om van Emmaüs terug naar Jeruzalem te
gaan, het brandpunt van de samenleving, en daar de hedendaagse uitdagingen onder ogen te zien en ze niet uit de weg te gaan. Wij zullen ons laten sturen naar Galilea, waar de economie van die tijd ten volle draaide, maar het volk politiek niet meetelde. Wij zullen zelf in onze boten stappen, net als andere burgers, en vissen en leven met de ups en downs van onze resultaten en daarbinnen de Levende Heer bij dageraad ontmoeten en samen een eenvoudig visje met elkaar delen. Wij zullen ons verplaatsen naar het verre Rome. Het hart van het politieke en militaire universum. Wij zullen verantwoordelijkheden op ons nemen waartoe we geroepen worden. De plekken waar ons hart aan het branden gaat, zijn veelvuldig en onverwacht. Pasen overkomt ons als ons hart gevoelig wil worden voor al wat mensen en samenlevingen in hun menswaardigheid beroert, pijn weet te ervaren, radeloos is geweest, hangende is geweest tussen Graf en Hemel en zichzelf in brand laat zetten in verbondenheid met andere mensen op de weg. Zalig Pasen, altijd opnieuw. l MIEKE VRINTS
In april bidden we met de wereldkerk: Opdat wij, ook in de moeilijke en complexe situaties van onze samenleving, blijven getuigen van de hoop en de vrede die wij vinden in ons geloof in de verrezen Heer. 5
Beleefd
‘God redt het niet zonder jou’
Ik wil je volgen en probeer te leven zoals het moet. Maar nu en dan gaat het goed fout, en wat is het dan moeilijk te geloven dat je nog van me houdt.
B
lijven geloven is voor mij het moeilijkst als ik het goed heb verknald. Als ik met mijn neus op de feiten wordt gedrukt en besef wat ik heb gedaan, zou ik het liefst zo ver mogelijk weg kruipen. Maar op de één of andere manier klopt Jezus toch weer aan. Door teksten die ik toevallig lees, door liedjes die ik hoor, wil Hij me vertellen dat Hij mij vergeeft, wat er ook is gebeurd. Dat Hij precies voor onze fouten aan het kruis is gestorven. Dat God, Jezus, van ons houdt, wat we ook gedaan hebben, zelfs al lijken we op een € 500,00 briefje dat in de modder heeft gelegen. Bij mij thuis staan enkele dozen met teksten die ik verzameld heb, gehaald uit tijdschriften, agenda’s en andere bladen. Eén van die teksten komt uit een agenda, waarin ook Flip en Floep voorkwamen.
6
Op school hadden we een zware discussie tijdens de godsdienstles. Ik was de enige die anders dacht over enkele dingen. Ik heb al mijn moed bijeengeraapt om op te komen voor mijn ideeën. Door te denken aan mijn vrienden met wie ik samen probeer te leven als christen, voelde ik mij sterk. Mijn klasgenoten vonden mij te idealistisch. In mijn hart voelde ik mij sterk en zeker. Ik dacht: ‘Ze hebben ongelijk. Eens zal Gods droom werkelijkheid worden!’ Aan het einde van de les riep de leraar me bij zich en zei: ‘Ik bewonder je, want alles wat jij zei, had ik moeten zeggen. Maar ik had de moed niet.’ (Fabienne) Voor mij is het niet moeilijk om te zeggen dat ik geloof. Vroeger, in de godsdienstles, keek ik niet rond voordat ik mijn hand in de lucht stak als antwoord op de vraag wie op zondag naar de mis gaat. Niemand die er ooit een negatieve opmerking over gaf, toch niet in mijn gezicht. Wat ik jammer vind, is dat het lijkt alsof niet gezegd mag worden, dat er soms toch negatieve reacties kunnen volgen. Het wordt moeilijk op het moment dat er verder gevraagd wordt naar mijn geloof, wat het juist is dat me doet geloven. Later flitsen de antwoorden wel door mijn hoofd.
God redt het niet zonder jou Enkele jaren terug ben ik eens mee geweest naar de EO-jongerendag in Nederland. Een spreker gaf een voordracht rond ‘God redt het niet zonder jou?!’ Hier schuilt een heel verhaal achter, beginnend met ‘God redt’, en dan bouwde hij verder, want iedereen kan zien in de wereld dat niet alles goed loopt; er zijn bijvoorbeeld oorlogen, ziekte, natuurgeweld. Is het dan ‘God redt het niet’? Nee. We zien om ons heen lichtpuntjes. Vrijwilligers die hun tijd geven, een vriendelijk gebaar, verenigingen die aan naastenliefde doen. ‘God redt het niet zonder jou’? Kan God het niet alleen? Moeten wij het vuile werk opknappen? Nee, ‘God redt het niet zonder jou?!’ Hij vraagt dat wij meewerken om van de wereld een paradijs te maken. We hebben een vrije wil gekregen en de genade om telkens opnieuw te kunnen beginnen. Dit verhaal heeft me heel diep geraakt en aangespoord om vaker naar Jezus te kijken, hoe Hij dat deed en hoe ik Hem daarin kan volgen. Wereldjongerendagen Een moment waarop ik met heel mijn wezen doordrongen was van het besef dat Jezus leeft, was in het Rhein Energie Stadion in Keulen, tijdens de openingsviering van de Wereldjongerendagen 2005. Samen met 50.000 jongeren in het stadion en de grote massa jongeren die op het veld buiten het stadion stonden. Op een bepaald moment werd een wave gestart, alle jongeren deden mee. Een geweldige kracht zinderde door het stadion. Ik werd doordrongen van het geloof dat Jezus leeft, dat Hij ieder van ons had uitgenodigd om daar aanwezig te zijn en deelgenoot te zijn. Ik was niet de enige die dat gevoel had, later
ben ik jongeren tegengekomen die dat moment even intens hadden ervaren. Jacob’s Well Begin 2006 werd ik door mijn neef gevraagd of ik wilde meedoen met de musical Jacob’s Well. Omdat ik ook al actief was in de + en -16 werking van de Sint-Michielsbeweging in Kortrijk en omdat ik zangeres ben ik in de SintMichielsband, twijfelde ik. De eerste bijeenkomst, wilde ik gewoon even proeven. Eigenlijk was ik niet van plan om mee te werken. Vooral het engagement van een jaar lang ‘inzet’ leek me moeilijk te combineren met mijn andere engagementen. Tijdens de videovoorstelling van een vroegere editie besefte ik dat dit de ideale manier was om Jezus’ boodschap aan anderen door te geven. Vol vuur ging ik na die eerste bijeenkomst naar huis. De musical is het verhaal van de Samaritaanse vrouw bij de put van Jacob. Ik speelde Jessica, die op zoek is om haar leven zin te geven. Ze beseft dat het oppervlakkige waarmee ze haar leven vult haar niet gelukkig maakt, maar ze weet nog niet precies wat ze mist. Het was een fantastische ervaring om samen op weg te gaan. We kregen veel mooie reacties van hoe we mensen konden raken met Jezus’ boodschap. l Anne-Marie Henkens
7
Verder ingaan op het maandthema
W
at zegt de bewering mij: ‘Het kruis is het meest belangrijke kruispunt op de wegen van het evangelie’?
o p o : h J s e i zus leeft r E !
Onze wereld kent onnoemelijk veel kwaad en lijden. Kan ik geloven dat er na goede vrijdag opstanding mogelijk is? Blijf de steen van het graf liggen op mijn hart? Of kan ik zoals de leerlingen van Emmaüs terugkeren naar Jeruzalem?
8
Blijf ik geloven dat God alleen aanwezig kan blijven in onze wereld doorheen de handen van mensen? Blijf ik gedreven door het geloof dat het ware, schone en goede uiteindelijk sterker zijn dan het leugenachtige, lelijke en kwade? l ROBERT CEUSTERS S.J.
Voorbeden voor de zondagsliturgie________ Opdat wij ook in de moeilijke en complexe situaties van onze samenleving blijven getuigen van de hoop en de vrede die wij vinden in ons geloof in de verrezen Heer. 6 april: 3de Paaszondag Lucas 24,13-35: Herkend bij de broodbreking Wij bidden met de wereldkerk voor alle christenen, opdat zij Jezus blijven herkennen in het breken van het brood en daarin de hoop en de vrede blijven vinden die zin geeft aan hun leven. 13 april: 4de Paaszondag Johannes 10,1-10: Ik ben de deur van de schapen Wij bidden met de wereldkerk voor allen die Jezus volgen, opdat zij door de Heilige Geest geïnspireerd worden om getuigenis af te leggen van de hoop en de vrede die het geloof schenkt. 20 april: 5de Paaszondag Johannes 14,1-12: Ik ben de weg, de waarheid en het leven
Wij bidden met de wereldkerk voor onszelf, opdat wij vindingrijk zijn in het spreken over ons geloof en in het meedelen van de hoop en de vrede die dat geloof ons schenkt.
Moge de God die onze hoop is, u vervullen met alle vreugde en vrede in het geloven, zodat u overvloeit van hoop, door de kracht van de heilige Geest. (Romeinen 15,13)
27 april: 6de Paaszondag Johannes 14,15-21: De vader zal u een andere Helper geven
Wat een zegenwens! We kunnen hem biddend uitspreken over allen die we in ons hart dragen: ‘hen van wie we houden en hen van wie we nog niet genoeg houden’.
Wij bidden met de wereldkerk voor alle mensen die beproefd worden in hun geloof of omwille van hun geloof vervolgd worden, opdat zij de bijstand en de kracht van de Heilige Geest mogen ondervinden en opdat het hun nooit zal ontbreken aan de hoop en de vrede die het geloof schenkt. l MARC MEIRSMAN
Bijbelwijs__________ Gerechtvaardigd door het geloof leven wij in vrede met God door Jezus Christus onze Heer. Hij is het die ons door het geloof de toegang heeft ontsloten tot die genade waarin wij staan; door Hem ook mogen wij ons beroemen op onze hoop op de heerlijkheid van God. En de hoop wordt niet teleurgesteld, want Gods liefde is in ons hart uitgestort door de heilige Geest die ons werd geschonken. (Romeinen 5,1-5) Gerechtvaardigd door het geloof, de hoop die niet teleurgesteld wordt, Gods liefde die in ons hart is uitgestort: geloof, hoop en liefde, ze zijn de hartenklop van ons christelijke leven. ‘Deze drie dingen blijven altijd bestaan: geloof, hoop en liefde; maar de liefde is het voornaamste’ (1 Korintiërs 13,13).
l MARC MEIRSMAN
Samen bidden U hebt als speelbal gestaan tussen concurrerende machtsblokken. Toen hebt U ervaren hoe machteloos een mens zich kan voelen. U hebt niemand veroordeeld noch de dood ingewenst. Uw enig verlangen was kracht tot vrede te zijn. Geef die kracht aan hen die in uitzichtloze situaties moedeloos of opstandig dreigen te worden. Laat ons te allen tijde mensen van hoop zijn, die getuigen van uw blijvende aanwezigheid als de Verrezene. 9
Dan weten we met de vezels van ons lichaam, dan stamelen we met een eenvoudig woord, dan tonen we met een aarzelend gebaar: zie - daar - Hij leeft!
Beeldmeditatie
Als onze blik een broer, een zus zoekt, als een klop op de deur de eenzaamheid doorbreekt, als één enkel woord een mensenhart dronken maakt, als vreugde ons rond brood en wijn verzamelt, dan worden we overrompeld zoals Jezus’ eerste leerlingen.
Uit: Woorden om te bidden in de lente
11
Viering
Tussen Pasen en Pinksteren
Ontelbaar is het aantal jongeren dat in de loop van de jaren Taizé ontdekt heeft als een plaats van rust en bezinning. Aan het einde van dit jaar zal een grote internationale Taize-ontmoeting doorgaan in Brussel. De teksten en liederen in deze viering komen uit het rijke aanbod op hun website. Daarop kunt u de liederen ook beluisteren om ze aan te leren. Een sobere ruimte, stemmig kaarslicht, een opengeslagen bijbel, een bloem, een icoon, enkele stoelen, een mat, knielbankjes. Gebedsteksten, lezingen en liederen worden rustig gebeden, gelezen, herhaaldelijk gezongen. Lied (145) O, Christus resurrexit, Christus resurrexit. O, alleluia, alleluia! - Jesus Christ is risen… - Kristus er oppstanden…
12
Een psalmgebed (uit Ps 16) Behoed mij, God, ik schuil bij u. Ik zeg tot de heer: ‘U bent mijn Heer, mijn geluk, niemand gaat u te boven’. O Jesu Christe o in te confido. Heer, mijn enig bezit, mijn levensbeker, U houdt mijn lot in handen. Een lieflijk land is voor mij uitgemeten, ik ben verrukt van wat mij is toebedeeld. Christ of compassion, Lord God, I trust you. Ik prijs de Heer die mij inzicht geeft, zelfs in de nacht spreekt mijn geweten. Steeds houd ik de Heer voor ogen, met hem aan mijn zijde wankel ik niet. Jesus Cristo, en ti confío. Jesus Cristo, en ti confío. Daarom verheugt zich mijn hart en juicht mijn ziel,
mijn lichaam voelt zich veilig en beschut. U levert mij niet over aan het dodenrijk en laat uw trouwe dienaar het graf niet zien.
Lied (235) Tijdens het zingen van dit lied kan licht aangestoken worden op een kandelaar (kandelaars).
O Jesu Christe o in te confido.
Lord Jesus Christ, your light shines within us. Let not my doubts nor my darkness speak to me. Lord Jesus Christ, your light shines within us. Let my heart always welcome your love.
U wijst mij de weg naar het leven: overvloedige vreugde in uw nabijheid, voor altijd een lieflijke plek aan uw zijde. Christ of compassion, Lord God, I trust you. Lezing (1 Petrus 2:4-5,9-10) Voeg u bij Hem, bij de levende steen die door de mensen werd afgekeurd, maar door God werd uitgekozen om zijn kostbaarheid, en laat u ook zelf als levende stenen gebruiken voor de bouw van een geestelijke tempel. Vorm een heilige priesterschap om geestelijke offers te brengen die God, dankzij Jezus Christus, welgevallig zijn. U bent een uitverkoren geslacht, een koninkrijk van priesters, een heilige natie, een volk dat God zich verworven heeft om de grote daden te verkondigen van Hem die u uit de duisternis heeft geroepen naar zijn wonderbaarlijke licht. Eens was u geen volk, nu bent u Gods volk; eens viel Gods ontferming u niet ten deel, nu wordt zijn ontferming u geschonken.
Stille tijd Probeer niet een manier te vinden om tot welke prijs ook een innerlijke stilte te verkrijgen en een soort innerlijke leegte op te wekken. Heb een kinderlijke houding van vertrouwen en laat Christus in stilte in je bidden. Op een dag zul je ontdekken dat je diepste zelf bewoond is. In een gemeenschappelijk gebed is het beter om één lange stilte te hebben – vijf à tien minuten – in plaats van verschillende korte momenten van stilte. Als zij die aan het gebed deelnemen niet aan zo’n stilte gewend zijn, is het belangrijk om na het lied dat voorafgaat aan de stilte te zeggen: ‘Wij zullen het gebed nu voortzetten met een ogenblik van stilte’. Voorbeden Christus, U hebt over uw leerlingen de van de Vader ontvangen heilige Geest uitgestort: leid ons door dezelfde Geest.
Dit vieringblad kan uit Levende Kerk gelicht worden.
13
(495) Vieni Sprito creatore, vieni, vieni, vieni, Spirito creatore, vieni, vieni! Christus, U zendt ons uit om uw vergeving te verkondigen: vernieuw de aarde en maak haar één. (495) Come and pray in us, Holy Spirit, Come and pray in us, come and visit us, Holy Spirit, Spirit come, Spirit come. Christus, U hebt beloofd dat de Geest ons alles zou onderrichten: verlicht ons geloof. (495) Ven Espíritu, fuenté de vída. Ven, ven, ven Señor. Ven Espíritu, fuenté de vída. Ven, Señor, ven, Señor.
(495) Come and pray in us, Holy Spirit, Come and pray in us, come and visit us, Holy Spirit, Spirit come, Spirit come. Christus, uw Geest vervult de hele wereld en bewoont ieder van ons. (495) Ven Espíritu, fuenté de vída. Ven, ven, ven Señor. Ven Espíritu, fuenté de vída. Ven, Señor, ven, Señor. Aan het eind van de geschreven voorbeden kan het goed zijn de aanwezigen de mogelijkheid te geven spontane, korte gebeden te zeggen die uit hun hart komen. Zorg ervoor dat deze kort zijn en tot God gericht. Ieder van deze spontane gebeden wordt afgesloten met hetzelfde door allen gezongen antwoordgezang. Onze Vader
Christus, U hebt de Geest van vrede beloofd: vernieuw de aarde in uw vrede. (495) Vieni Sprito creatore, vieni, vieni, vieni, Spirito creatore, vieni, vieni! Christus, U hebt beloofd de Geest van waarheid te zenden: laat ons uw liefde kennen die alle kennis te boven gaat.
Gebed Redder van elk leven, door U te volgen, kiezen wij om lief te hebben, en om nimmer ons hart te verharden. U wilt voor ons de blijdschap van het evangelie. En als onze diepten verduisteren, blijft er een weg open, de weg van vredig vertrouwen. Lied Alleluia 8 WWW.TAIZE.FR/NL - GEBED/LIEDEREN
14
De tweede lezing
Petrus aan het woord De komende zondagen maken we kennis met de eerste brief van Petrus die hij richtte ‘aan de uitverkorenen die als vreemdelingen verspreid in Pontus, Galatië, Kappadocië, Asia en Bitynië verblijven’. Het is de streek die we nu Noord-Turkije noemen. De christenen die er woonden waren hoofdzakelijk bekeerlingen uit het heidendom. Ze leefden en werkten meestal als herders of boeren op het platteland rondom verschillende steden in Klein-Azië, in dienst van rijke Romeinen of landeigenaars uit de bovenklasse. Of de brief werkelijk van Petrus afkomstig is dan wel van een van zijn leerlingen die zich de naam van de apostel toe-eigende, wordt door bijbeldeskundigen nog altijd verder onderzocht. Onderwerp van het schrijven is het probleem van het lijden. Lijden hoort bij het leven en het willen ontlopen is zinloos, zegt Petrus in zijn eerste brief. De band die christenen met hun Heer hebben, maakt dat lijden draaglijk en zinvol. Voor wie Christus volgt en liefheeft, kan het lijden – hoe paradoxaal het ook klinkt – zelfs vreugdevol stemmen omdat het hoopvol doet uitzien naar verrijzenis en eeuwig leven. ‘U ziet de redding tegemoet die aan het einde van de tijd zeker geopenbaard zal worden. Verheug u hierover, ook al moet u nu tot uw verdriet nog een korte tijd allerlei beproevingen verduren’, lezen we in 1,4-5. In zijn geheel roept de brief van Petrus op om het lijden dat we te verduren krijgen als het ware te laten versmelten met het lijden dat onze Heer heeft doorstaan. Zo’n vorm van gedragen lijden werkt vrijmakend, zegt ons de schrijver van deze brief. 6 april: derde Paaszondag in het A-jaar - 1 Petrus 1,17-21 De christen gemeenten die de brief te lezen krijgen, mogen er geen twijfel over laten bestaan: ‘U weet dat u niet met zoiets vergankelijk als zilver of goud bent vrijgekocht uit het zinloze leven dat u van uw voorouders had geërfd maar met kostbaar bloed, van een lam zonder smet of gebrek, van Christus.’ Zit hierin een schoentje dat ons past? Er zijn natuurlijk vele generaties over heengegaan, maar ook onze voorouders stammen uit het heidendom. We spreken niet meer de taal als een Petrus van toen, maar ook wij zijn door Christus geroepen tot een zin-
15
vol leven. Zo’n leven laat ons delen in het paasmysterie dat we zondag na zondag blijven vieren, ‘zodat uw geloof tevens hoop is op God’, besluit de lezing vandaag. 13 april: vierde Paaszondag in het A-jaar - 1 Petrus 2,20b-25 ‘Het is een blijk van Gods genade wanneer u verdraagt wat u moet lijden om uw goede daden’, is vandaag het openingsvers van de tweede lezing. De hele Petrusbrief is geschreven ter bemoediging van kleine lui die het vaak hard te verduren hadden bij het dienen van hun meester. Komt daar nog bij dat ze, als christelijke minderheid in een heidense omgeving, vaak geconfronteerd werden met verwijten, verdachtmakingen, laster en spot. De apostel verwijst naar Christus: ‘Hij werd gehoond en hoonde zelf niet, Hij leed en dreigde niet, Hij liet het oordeel over aan Hem die rechtvaardig oordeelt. Treed in zijn voetstappen!’ Kunnen wij dat nog? We vechten voor ons grote gelijk en dreigen met ontslag als met onze argumenten geen rekening wordt gehouden. Het doen en laten van een ander beoordelen wij ongenadig en hij of zij die ons kwetst zal het geweten hebben! ‘Eens dwaalde u als schapen, nu bent u teruggekeerd naar Hem die uw herder is, naar Hem die uw ziel behoedt.’ Hoe prachtig is dat! Het klinkt als een vers uit psalm 23: ‘De HEER is mijn herder, het ontbreekt mij aan niets.’ Wie of wat zou dan wel bij machte zijn mijn diepe zielenrust te storen? 20 april: vijfde Paaszondag in het A-jaar - 1 Petrus 2,4-9 In de eerste hoofdstukken van de Petrusbrief krijgen christenen aanwijzingen hoe ze zich dienen te gedragen in hun relatie met elkaar en met de mensen waartussen zij leven. ‘Voeg u bij de Heer, bij de levende steen die door de mensen werd afgekeurd maar door God werd uitgekozen om zijn kostbaarheid.’ Dezelfde woorden vind ik terug bij de evangelisten Matteüs en Lucas wanneer Jezus deze verzen uit psalm 118 aanhaalt om ze op zichzelf toe te passen: ‘De steen die de bouwers afkeurden is de hoeksteen geworden. Dankzij de Heer is dit gebeurd, wonderbaarlijk is het om te zien.’ (Matteüs 21, 42 en Marcus 12,10) In de tijd van Jezus waren ‘de bouwers’ de Joodse religieuze leiders van toen die Jezus niet wilden erkennen als de door God gezondene. Ze keerden zich af en verwezen Hem naar het kruis. In zijn brief spreekt Petrus de overtuiging uit dat die-
16
zelfde Jezus de Christus is, de gestorven, maar verrezen Heer die nu wordt verworpen door mensen die nochtans tot gemeenschap met Hem geroepen zijn. Dringend spoort hij zijn christenen aan: ‘Laat u als levende stenen gebruiken voor de bouw van een geestelijke tempel. Vorm een heilig priesterschap om geestelijke offers te brengen die God, dankzij Jezus Christus, welgevallig zijn.’ Hier is een term te herkennen die tijdens het tweede Vaticaans concilie weer boven water kwam nl. ‘Het algemene priesterschap van de gelovigen.’ Op pagina 121 van het ‘Geloofsboek’ lezen we een stukje commentaar dat onze bisschoppen precies twintig jaar geleden daarbij schreven: ‘Bij de verkondiging van de blijde boodschap heeft Jezus het hele volk aangesproken. Hij heeft alle gelovigen tot navolging opgeroepen. Hij gaf aan allen de opdracht actief mee te werken aan de verbreiding van het evangelie. De gelovigen kunnen dit algemeen priesterschap uitoefenen omdat ze gedoopt en gevormd zijn. Deze sacramenten geven alle gelovigen medeverantwoordelijkheid in de kerk.’ Beseffen wij tenvolle wat dit betekent en hoe door deze woorden elke christen, man, vrouw, jij en ik, worden opgewaardeerd? 27 april: Zesde Paaszondag in het A-jaar - 1 Petrus 3,15-18 ‘Maar zelfs als u zou lijden omwille van de gerechtigheid, dan bent u toch gelukkig te prijzen. Erken Christus als Heer en eer Hem met heel uw hart. Vraagt iemand u waarop de hoop die in u leeft, is gebaseerd, wees dan steeds bereid om u te verantwoorden. Doe dat dan vooral zachtmoedig en met respect, dan zullen de mensen die zich honend over uw goede christelijke levenswandel uitlaten, zich schamen over hun laster.’ Deze verzen komen overeen met een paar zaligsprekingen bij Matteüs: ‘Gelukkig de zachtmoedigen, want zij zullen het land bezitten. Gelukkig wie vanwege de gerechtigheid vervolgd worden, want voor hen is het koninkrijk van de hemel.’ Hier voelen we het kloppende hart van een ontluikende jonge kerk die, op het einde van de eerste eeuw, de woorden van haar Heer overweegt en doorgeeft. Stellen wij ons in gedachten eens voor dat Petrus de brief aan ons richt en aan elk van ons persoonlijk de vraag stelt: ‘Waarop is uw hoop gebaseerd? ’Wat is dan ons antwoord? Wat is eigenlijk de grondslag van onze hoop? Als wij, ieder voor zich, in stilte deze vraag proberen te beantwoorden, komen we tot de ontdekking dat zo’n zoekend formuleren op zich al motiverend werkt. Pas daarna zijn we klaar om, overtuigd maar zachtzinnig zoals Petrus vraagt, met een heel persoonlijk antwoord voor de dag te komen. l AGNES LAMEIRE
18
E
en weekend ‘kies dan zelf’ is voor mij als een pauze om er nadien eens zo hard te kunnen tegenaan gaan, om zelf mijn leven verder in handen te nemen en er iets van te maken en om deugd te beleven aan mijn keuzes. Het is een weekend voor jongeren van 18 tot 30 en gaat uit van Encounter Vlaanderen. Toen ik me in november 2006 inschreef voor het weekend, wist ik niet wat ik precies kon verwachten, wie ik allemaal zou ontmoeten en wat het voor me zou betekenen. Een vriendin had me er vol enthousiasme over verteld en ik was wel te vinden voor zo’n weekend. Ik ben blij dat ik op haar uitnodiging ben ingegaan! Vanaf de eerste avond word je ‘aan het werk’ gezet. Het team - drie jongeren en een priester - leidt telkens een thema in, een aspect van het dagelijkse leven dat wordt geschetst en toegelicht. Elk thema wordt geïllustreerd met fragmenten uit het leven van de teamleden. Daarna wordt er een werkvraag gepresenteerd en word je uitgenodigd om stil te staan bij dat aspect in jouw leven. Het is net die werkwijze die mij veel deugd heeft gedaan. Eerst is er wat tijd om voor jezelf te schrijven, daarna ontmoet je elkaar in steeds dezelfde
j – o n f g l e e r z e n n a weeken d s e iK d
Groeien in relatie
kleinere groep. Je luistert en wordt beluisterd, herkent je in sommige dingen en in andere totaal weer niet en vooral: je gaat een paar dagen samen op weg en ontdekt zoveel bij jezelf en bij anderen. Bovendien word je uitgedaagd om de situaties die je voor jezelf aanhaalt, eens anders te bekijken. Een fantastische ervaring! Van het weekend heb ik heel wat meegenomen, niet uit de ene of andere abstracte theorie, maar vanuit mijn eigen ervaringen en die van anderen en uit de concrete verwoording van de thema’s. En ik, steeds minder een eeuwige twijfelaar, heb ontdekt dat kiezen echt deugd kan doen! Ondertussen heb ik er ook al een tweede weekend opzitten. Ditmaal als jongere binnen het team. Het is een hele uitdaging om delen van mijn leven op papier te zetten, ze vooraan voor te lezen en me kwetsbaar op te stellen. In een andere context zou ik dit niet zomaar doen, maar hier durf ik me openstellen, gewoon omdat ik er net als iedereen echt mag zijn met mijn belevingen. Op die manier mag ik bijdragen aan een weekend waaraan anderen hopelijk evenveel deugd zullen hebben als ik de eerste keer had en nog altijd heb, want elke keer opnieuw geniet ik van de ontdekking van zoveel moois. l Liesbet Snoeys Nieuwsgierig? Info over ons jongerenweekend vind je op www.kiesdanzelf.be Of werp een blik op onze andere programma’s: voor koppels in een duurzame relatie, voor koppels in de startblokken en voor alleenstaanden: www.encounter-vlaanderen.be
KIES DAN ZELF Een weekend voor jongeren. Wij bieden je de kans om te kijken naar je eigen leven. Samen met een groep jongeren ga je er een weekendje tussenuit. Wij geloven dat bewuste keuzes en stappen in je leven nemen deugd kan doen! Ons weekend is geen holle slogan, maar een uitdaging! De volgende weekends gaan door op: 10-12 oktober 2008 in Ranst 21-23 november 2008 in Ranst Ons weekend begint vrijdagavond (20.00 uur) en eindigt zondagavond (17.00 uur). Een weekje tevoren krijg je nog een mail met praktische informatie. Inschrijven en meer info: Gert en Leen De Vleeschouwer-Pilate gertenleen@skynet.be 03 236 05 94 Johan en Ann Dekeyser-Van De Velde johan.dekeyser@oma.be 016 62 00 79 Waar Onze weekends gaan door in de rustieke omgeving van Hof Zevenbergen, Kasteeldreef 22 2520 Ranst (bij Lier) of in La Foresta, Prosperdreef 9 - 3054 Vaalbeek (bij Leuven). Prijskaartje Na inschrijving stort je € 15 op rekeningnummer 001-5149421-58 met vermelding van je naam en datum van het weekend. Op het weekend zelf betaal je € 60, het weekend kost dus € 75. In deze prijs zit overnachting, eten en een super weekend!
19
Leven in de Kerk
v n o e o p r m t a i k e s n f ers o o l e G
G.o.l.f.: liefde en vergeving ervaren De gemeenschap Maria-Kefas organiseert al 30 jaar lang jongerenweekends of trektochten voor grotere groepen (boven de 100 deelnemers) en sinds 2000 bivakkampen voor tieners (12-18 jaar). Een grote groep deelnemers bemoedigt tieners, zodat ze niet alleen staan in hun snuffeltocht door het geloof. Dankzij de medewerkers schrikt het grote deelnemersaantal helemaal niet af. Het zomerkamp krijgt de naam ‘G.o.l.f’, een afkorting voor ‘God offers Love and Forgiveness’ (God biedt liefde en vergeving aan). Het opzet is dat tieners de kans krijgen Gods liefde te ervaren. Liturgie: God is raakbaar aanwezig Gods liefde ervaren in de liturgie. In een viering kan zoveel meer ‘gezegd’ worden dan met woorden. De eucharistie houden we ‘herkenbaar’ zodat de drempel met de thuisparochie niet nodeloos hoger wordt. Een eucharistie met leeftijdsgenoten spreekt aan. Heel wat aandacht gaat ook naar de biechtviering. Het biechtgesprek met een priester, een mogelijkheid om te bidden met enkele ervaren leken: alles wordt goed voorbereid door creatieve inleidingen met beeld en klank.
Input: woorden wekken, voorbeelden trekken Gods liefde op het spoor komen door inleidingen of inputmomenten. Het geloof gaat niet enkel om een gevoelen. Het wil richting bieden tussen de reclamejongens en andere ‘profeten’. Bij voorkeur zorgen we voor sprekende getuigenissen, ook het eenvoudige getuigenis van leeftijdsgenoten. Getuigenissen bevragen en schudden wakker uit vooringenomenheid. Ze roepen op tot een keuze. Getuigenissen bemoedigen en tonen dat zo’n leven mogelijk is, ook als tiener.
20
Samen leven en mogen zijn Gods liefde en vergeving ervaren, blijft niet beperkt tot deze expliciete momenten. Al na de eerste dag voelt elke tiener zich opgenomen in een familie waar hij zichzelf mag zijn. Men mag er voluit tiener zijn, maar men kan er ook zijn masker afzetten. Spel, samen eten en leven, pauzemomenten, contact met de natuur, het is er niet om het programma op te vullen of tienervriendelijk te maken. Het
zijn juist belangrijke momenten voor een authentieke ervaring van het leven met God. Eén gemeenschap Het is duidelijk dat het team van medewerkers een heel belangrijke rol speelt. We werken met een ruime groep medewerkers tussen 16 en 20 jaar. De zorg waarmee zij zich dag en nacht onbaatzuchtig inzetten voor stoere pubers of stille muurbloempjes is een stille ervaring van Gods liefde die diep onthaald wordt. Ook voor de jongere zelf is het een belangrijke ervaring in de groei naar een rijp christelijk geloof. De voorbereiding op het kamp gebeurt via verschillende activiteiten en ontmoetingen tijdens het jaar, zodat jongeren de kans krijgen uit te groeien tot authentieke jonge gelovigen. Bij dit alles stelt een ploeg volwassenen van de gemeenschap Maria-Kefas zich ter beschikking voor praktisch werk (koken of verzorging). Maar ook om samen met de jongeren en tieners één familie te vormen, één volk van God, licht voor de wereld. Want christen ben je niet voor jezelf, maar opdat ook anderen door Gods barmhartigheid mogen opleven. Juli 2008 - GLOW Van 3 tot 6 juli 2008 strijken tieners uit verschillende hoeken van het land neer in de bossen van Essen boven Antwerpen. GLOW is dit jaar het kampthema: leven met gloed in je ziel, een gloed voor de wereld. Ook al zou het regenen: het wordt een warme zomer. Welkom. Info www.TienerWeb.be
LifeXP (Life Experience) LifeXP is een tienerkamp, ingericht door KCV-Vlaanderen: 5 dagen samen, met andere jonge gelovigen leren over God, delen, bidden en veel plezier maken. In de voormiddag werken we in twee leeftijdsgroepen om op een creatieve manier meer te leren over God. Dit jaar ligt de focus op JUMP: ‘Op die dag mag je dansen van blijdschap!’ (Lc 6,23). In de namiddag is er tijd voor ontspanning: grote spelen, workshops, waterspelen. ’s Avonds is er tijd voor bezinning of iets heel creatiefs: een band die komt spelen, een cabaretier enz. LifeXP 2008 gaat door van 7 tot 11 juli in ’t Pelterke (Overpelt). Info: www.lifexp.tk In de loop van het jaar organiseren wij 3 jongerenweekends. Een tijd om samen te delen, elkaar beter te leren kennen, vorming, samen bidden, samengevat: groeien in ons geloof. Twee van deze weekends zijn gericht op 17+ers, het laatste weekend is vooral gericht op de voorbereiding van ons tienerkamp LifeXP: groeien als leider, maar ook praktische voorbereidingen. Uit dit alles zijn andere initiatieven gegroeid. Jeshua: een jongerengebedsgroep om samen God te loven en te prijzen. Elke derde zondag(avond) van de maand, in Huis Tabor (Tielt). Gideon: een jongerengroep die voor de specifieke noden van jongeren bidt. Are You Ready weekenden: creatieve vormselweekenden. Meer info: http://youth.kcv.be Vragen: youth.info@kcv.be
21
22
n e p aandacht o e d l i M
Wegwijzer
M
indfulness is even stilstaan en op adem komen. Niet te verwonderen dus, dat in onze hectische maatschappij, mindfulness op korte tijd uitgroeide tot een ware hype. Het loopt storm voor de cursussen die overal in België aangeboden worden. Ook boeken over het onderwerp, zoals ‘Mindfulness’ van Edel Maex, gaan als zoete broodjes over de toonbank. Maar wat houdt het nu precies in? En wat is het effect ervan? Mijn nieuwsgierigheid voor mindfulness werd gewekt na het lezen van een artikel in Knack. Toen ik de kans kreeg via mijn studentenhuis, het Dondeynehuis, een acht weken durende training (één sessie per week) te volgen, greep ik deze kans dan ook met beide handen. Vooral volgend fragment in de infobrochure sprak mij aan: ‘In de maalstroom van het leven loopt elk van ons het risico geleefd te worden in plaats van te leven. Een antwoord hierop is mindfulness.’ Toch wist ik niet goed wat ik mocht verwachten voor ik aan die training begon. Ik hoopte er in de eerste plaats wat rust te vinden in het vaak drukke studentenleven. Ook dacht ik dat mindfulness, met zijn boeddhistische wortels, een waardevolle aanvulling kon zijn voor de yoga-oefeningen, die mij al een aantal jaar tot rust brengen.
Loslaten De reeks startte met een korte uitleg over mindfulness door Johan Vanhoutte, een jezuïet die een speciale opleiding volgde om mindfulness trainingen te geven. Hij vertelde dat mindfulness betekent: aandacht geven aan het hier en nu, zonder met onze gedachten in het verleden te blijven hangen of plannen te maken voor de komende avond. Je bewust worden van je lichaam zoals het nu is, je gevoelens op dit moment. En het dan allemaal kunnen loslaten. De eerste sessie Om in de sfeer te komen, beschrijf ik hier de eerste sessie. Na een kennismaking met de andere cursisten, kregen we allemaal een rozijn. Op dat moment dacht ik toch even: ‘Waar ben ik nu beland?’ Daarna daagde Johan ons uit om die rozijn met al onze zintuigen te ontdekken: te voelen, te ruiken, te smaken. Als jarenlange rozijnenhater (ik durfde ze zelfs uit rozijnenbrood te halen), vond ik dat een vreemde en niet zo’n prettige opdracht. Pas wanneer ik mijn mentale weerstand opgaf, begon ik de bedoeling ervan in te zien. Met volle aandacht een routinehandeling uitvoeren, de ‘automatische piloot’ uitschakelen en zelf het heft in handen nemen. Meteen begreep ik ook waarom mindfulness vaak wordt vertaald als ‘milde open aandacht’. Thuis
(elke sessie startte met het overlopen van de voorbije week), merkte ik dat zij het ook vaak moeilijk hadden met de oefening thuis. Vooral de bodyscan (een 48 minuten durende oefening) was bij velen onpopulair. Tijdens deze oefening moest ik vaak vechten tegen de slaap, maar vooral tegen een stroom van gedachten. Toch ben ik blij dat ik doorgezet heb en de training beëindigde. Hoe meer ik met mindfulness bezig was, hoe meer vertrouwen ik erin kreeg en hoe makkelijker ik kon ‘loslaten’. Adempauze Nu gebruik ik vooral ‘de adempauze’ om mijn gedachten even rust te gunnen, bijvoorbeeld tijdens het studeren. De adempauze is een korte oefening waarbij je eerst focust op het hier en nu, je gevoelens en lichamelijke gewaarwordingen op dit moment, waarna je je aandacht enkel richt op je ademhaling om daarna je aandacht te verruimen naar je hele lichaam. Om de opgedane ervaringen niet te laten verloren gaan, probeer ik af en toe een oefening te herhalen. Soms laat ik mijn fiets staan en ga te voet naar de les, zodat ik onderweg een wandelmeditatie kan doen. Je hoeft dus niet altijd speciaal tijd uit te trekken om ‘mindful’ te leven. l Laleman Isabelle Info: johan.vanhoutte@ua.ac.be
Na elke sessie was het de bedoeling dat we de ingeoefende ‘oefeningen’ ook thuis herhaalden. Zeker in het begin was dit vaak moeilijk. Het slorpte veel tijd op en er was nog geen merkbaar resultaat. Ook raakte ik vaak afgeleid door prikkels uit de omgeving: van het fluiten van de vogels tot dringend geklop op mijn deur. Door de dialoog met de andere cursisten
23
Van Pasen naar Pinksteren Blikopener Er is hoop: Jezus leeft!
Gebedsmoment Hilde Dejonghe
Pasen overkomt ons als ons hart gevoelig wil worden voor al wat mensen en samenlevingen in hun menswaardigheid beroert, getuigt Mieke Vrints.
Beleefd
God redt het niet zonder jou
Anne-Marie Henkens vertelt hoe ze durft leven en spreken vanuit haar geloof en over wat haar daarbij steunt en draagt.
Verwerking
4 6
Vergeving en verzoening
De doordenker: vragen voor verdere bezinning, Robert Ceusters s.j. Voorbeden voor de zondagsliturgie, Marc Meirsman Bijbelwijs: schriftwoorden bij de maandintentie, Marc Meirsman Gebed: Paul Van Looy s.j.
Zie- daar - Hij leeft Viering Tussen Pasen en Pinksteren
Beeldmeditatie
uit ‘Woorden om te bidden in de lente’
Een Taizé-viering, samengesteld met teksten en liederen uit het rijke aanbod op hun website.
De tweede lezing
2
Petrus aan het woord
De eerste brief van Petrus wordt gelezen. Hoe omgaan met het lijden? Agnes Lameire brengt de woorden van deze brief op merkwaardige wijze naar ons toe. En laat ons proeven van enkele pareltjes van wijsheid.
8 10 12 15
Groeien in relatie
Kies dan zelf - Jongerenweekend
18
Geloofskampen voor tieners
20
Milde open aandacht
22
‘Ik heb ontdekt dat kiezen echt deugd kan doen’, een ervaringsverslag door Liesbet Snoeys.
Leven in de Kerk
Boeiend om te lezen wat er allemaal gebeurt in de jongerenkampen van Maria Kefas. En bij LifeXP. Om verder te vertellen!
Wegwijzer
Mindfulness! Een verslag van een training in het Dondeyne-studentenhuis in Leuven, door Isabel Laleman.