Thuis

Thuis

koesterplaats,

vindplaats van heelkracht en vertrouwen

Kris Gelaude Woordkunstenaar en auteur http://krisgelaude.blogspot.com/

Onlangs verscheen van haar hand het boek "Voor wie woorden zoekt. Inspiratie voor grote en kleine momenten".

Inleiding Stilvallen in onze wereld van vandaag, mag dan wel niet zo vanzelfsprekend zijn, want alles moet worden opgevuld door vluchtige impulsen, maar echte stilteplekken waar je adem en rust kan vinden, zijn er nog. Goddank. In de natuur, weg van de grote drukte. In de ruimte van een kerk of kapel. Binnen de muren van een abdij of in een kloostertuin, en overal waar je wordt opgeroepen om de activiteit even loslaten. Zoals hier en nu.

Toch zijn er ook andere omstandigheden die je uitdagen om tot bezinning te komen en te zoeken naar het meest wezenlijke in dit bestaan. Daarover wil ik het hebben. Ik ben er immers van overtuigd dat de oproep om ten diepste mens te worden, weerklinkt daar waar we leven dag aan dag. In de realiteit en in de concrete vragen die op ons afkomen. Op de plaats waar we het meest op anderen betrokken zijn. In het antwoord dat we geven op die concrete werkelijkheid, voltrekt zich het proces van menswording. Ook wanneer de consequentie daarvan is dat we dromen en verwachtingen moeten opgeven.

Deze tekst wordt u aangeboden door Kleopas, ĂŠĂŠn van de partners die Viermaal stilvallen mogelijk maakt. Kleopas geeft het magazine overhoop uit, een magazine voor mensen met een positieve, hoopvolle blik op mens en wereld.

De cover van het decembernummer stelt de vraag die andere magazines, kranten, tv- en radioprogramma's ook stellen: 'wat eten we met Kerstmis?' Maar overhoop benadert die vraag op een heel eigen wijze. Benieuwd?

Kijk dan even op www.overhoop.be.

Hoe moeilijk het ook allemaal geweest is, toch kijk ik nog altijd op die ervaringen terug met een gevoel van dankbaarheid, omdat dit heeft gekund. Voor haar en voor ons. Niettegenstaande het grote verlies dat we leden, heeft dat iets toegevoegd aan mijn leven. Iets wat niemand me ooit kan ontnemen. Het heeft zelfs een stuk mijn verdere leven bepaald.

Doorheen die ervaringen heb ik ook geleerd wat levenskwaliteit is. Voor velen is het onbegrijpelijk dat er in zulke context sprake kan zijn van levenskwaliteit. En toch. Juist in moeilijke omstandigheden kun je heel sterke momenten beleven, die voor de rest van je leven van betekenis zijn. Want alles wat bijkomstig is, blijkt zonder waarde en valt weg. Je luistert en je spreekt anders, je beleeft veel bewuster wat er gebeurt. Je zegt elkaar dingen waar je in andere omstandigheden niet toe komt. Je wordt gevoeliger voor het onzegbare. En je doet beroep op je beste vermogens. Zo ontstaat er levenskwaliteit. De toewijding waarmee je iemand omringt, zorgt altijd voor iets wat blijvend is. Een meerwaarde die door niets anders te vervangen is.

Thuis, koesterplaats voor kwetsbaarheid.

Ook vanuit die omstandigheden heb ik geleerd hoezeer ‘thuis’ een koesterplaats kan zijn voor alles waar een mens van leeft. Brood en wijn.

Vreugde en verdriet. Liefde en onmacht. Hoop en wanhoop. De morgen en de avond. Krijgen en loslaten. Geboren worden en sterven. Thuis is de plaats waar al die ervaringen samenvallen. Daar kan je a.h.w. het erts vinden, waarmee je vorm kan geven aan je bestaan. En waar je tegelijk de kans geboden wordt om te leren omgaan met tegenstrijdigheden.

www.viermaalstilvallen.be

Sta me toe dat ik, om dat toe te lichten, vertrek vanuit mijn eigen geschiedenis. Ik was 18 toen ik, op een avond net voor kerstmis, naast vader in het ziekenhuis stond. Daar kregen we te horen dat moeder nog hoogstens enkele maanden te leven had. Zij had kanker en in die tijd waren daarvoor geen behandelingen. Ik was de oudste van het gezin. En het was vanzelfsprekend dat ik moeders taken zou overnemen. Dat heb ik gedaan en ik heb moeder thuis verzorgd tot aan haar dood enkele maanden later, met de beperkte hulp van het Wit-gele kruis. Alles gebeurde thuis en moeder stierf, omringd door de hele familie, in een sfeer van intimiteit, warmte en geborgenheid. Die hele context heeft in grote mate richting gegeven aan mijn leven.

2

Dat houdt ook in dat thuis vooral de plek is waar je ten diepste je eigen kwetsbaarheid kan ervaren. Waar je dat mag toelaten, omdat het de plek bij uitstek is waar men geacht wordt lief te hebben. En kwetsbaarheid wil ik hier heel duidelijk benaderen als een positief gegeven. Niet – zoals het bij de meesten van ons werd ingeprent – als iets dat er niet hoort te zijn, als een zwakheid.

Cfr. Luk: ‘Op een bepaald moment heb ik ingezien hoe belangrijk het is om ruimte te laten voor kwetsbaarheid en dat te beleven en te benaderen als iets waardevols. Het is een lange en moeizame oefening geworden, maar het heeft van mij een ander mens gemaakt. En het heeft mijn wereld geopend naar de minderen in onze samenleving.’

Kwetsbaarheid aanvaarden en er iets mee doen, ligt echt niet voor de hand. Er is moed voor nodig. Heel veel moed soms. En nederigheid. Wij trekken ons allemaal op aan wat we kunnen, aan onze prestaties. Maar wie we werkelijk zijn, onze innerlijke kracht, komt pas aan het licht doorheen onze diepste kwetsbaarheid en in de moeilijkste situaties.

De joodse auteur F. Weinreb zegt dat juist de weerloze mens het grootst is en het meest het goddelijke benadert. Precies omdat hij hoopt en wanhoopt. Omdat hij in al zijn beperktheid alleen maar kan uitzien naar genade en bevrijding. In die toestand worden wij weer ontvankelijk als een kind. Dat een mens in zijn kwetsbaarheid en afhankelijkheid tegelijk ook groot kan zijn, heb ik ten overvloede ervaren. Dan, meer dan in andere omstandigheden, wordt men aangewezen op zijn diepste, verborgen kracht. Dat heb ik telkens met eigen ogen gezien. En het was dan ook vooral de meest kwetsbare, die mij de weg wees.

Een aantal jaren geleden, moest ik op een herfstavond aan mijn dochter, die op dat moment reeds een hele tijd in het ziekenhuis was opgenomen, gaan vertellen dat zij een ver gevorderde kanker had. Zij was toen een jonge vrouw van 22. Studente, levenslustig, rebels van karakter, iemand die de volheid van het leven wou proeven. Maar zij vermoedde zelf al dat ze ernstig ziek was. Natuurlijk kwam mijn boodschap zeer hard aan. Toch reageerde zij op een bijzonder serene

www.viermaalstilvallen.be

Om die in ons leven te integreren en ons te verzoenen met wat we niet kunnen veranderen.

3

En toen ik de dag na het slechte nieuws bij haar kwam, zei ze: ‘Vannacht heb ik over alles nagedacht. Ik heb me de vraag gesteld, wat ik in het leven gehad heb en wat ik er verder nog mag van verwachten. Welke keuzes er nu nog voor me overblijven…’ En haar conclusie was: ‘Ik moet me geen vragen stellen, ik moet gewoon wat me hier en nu overkomt in mijn leven zien te integreren, wat het ook wordt.’ Dit was naar mijn gevoel een heel moedige en krachtdadige keuze. Dat had ze toen samengevat in een kort gedicht: ‘Misschien ga ik wel…. ‘ (Teder Asiel, p. 22) Vooral in die laatste regel zegt zij bijzonder veel. Niet dat ‘eenvoudig’ hier voor haar ‘gemakkelijk’ betekent, want zij weet dat haar een zeer moeilijke en onzekere tijd te wachten staat. Maar precies door dat onder ogen te zien, zonder te weten waar die weg naartoe zou leiden, en dan toch met positieve ingesteldheid verder te gaan, vindt zij iets als de wijsheid van de eenvoud. Want inderdaad, pas wanneer men zich verzoent met de complexiteit van het bestaan, kan men ook de wezenlijke eenvoud ervan beginnen ervaren. En dat komt altijd neer op vertrouwen. Zelfs in de donkerste nacht. Haar manier om met die bittere realiteit om te gaan werd uiteraard ook voor ons toonaangevend. Zij riep het beste in ons wakker. En keer op keer bewees zij voor ons hoe groot men kan zijn in zijn kwetsbaarheid.

Het antwoord van nabijheid.

In die context opteerde ik ervoor om in de eerste plaats nabij te zijn, honderd procent, wat dat ook mocht inhouden. Ieder uur dat ons gegeven werd, met alle zorg en aandacht die ik kon bieden. En ik vind dit nog altijd de meest zinvolle bezigheid die een mens op zich kan nemen.

Zo zijn we samen een weg van jaren gegaan. Tijden doorregen van

www.viermaalstilvallen.be

manier. Eén van haar uitspraken die toen diepe indruk op me maakte, was: ‘Jullie zijn nu zo lief voor me, maar doe dat slechts in die mate dat ik er mij niet zielig bij voel’. M.a.w. ‘Laat mij in alle omstandigheden blijven wie ik ben en gun mij vooral mijn waardigheid’.

Luistermomenten

Niets doen en luisteren. Zo eenvoudig kan het zijn: even de drukte van de dag doorbreken om je opnieuw te verankeren in het hier en nu van de eeuwigheid. Het enige wat je daarvoor nodig hebt, is een digitale audiospeler. De luistermomenten kan je downloaden van www.overhoop.be: twee voor elke week van de advent.

De eerste twee audiobestanden komen tegen zondag online. Je hoeft ze niet te downloaden en naar een audiospeler over te zetten. Je kunt ze ook via het web beluisteren.

Meer recent kwam ik opnieuw in een vergelijkbare context terecht. Vier jaar geleden werd plots duidelijk dat mijn echtgenoot een ernstige hersenaandoening had. Hij stond nog volop in het actieve leven, was een zeer gedreven iemand, een intellectueel en geboren lesgever, met een grote behoefte aan vrijheid. Maar de aandoening maakte hem op een minimum van tijd volkomen afhankelijk van mij. Zijn vermogen om te spreken, om te zeggen wat hij dacht en voelde werd aangetast. Al zijn intellectuele bezigheden moest hij opgeven, loslaten wat hem altijd bezield had. Zijn rationele ingesteldheid kwam in botsing met vreemde, fysieke ervaringen die hem iedere zogenaamde vrijheid ontnamen. Zijn sociale contacten werden tot een minimum herleid, omdat hij geen prikkels meer verdroeg. Thuis werd de enige plek waar hij zich veilig voelde, zijn asielplaats. Waar alles er mocht zijn. Pijn, ontgoocheling, kwaadheid of verdriet. Hij had alle redenen om zich te verzetten en bitter te worden. Waarom moesten wij ook hier weer door? Maar op een bepaald moment maakte ook hij een duidelijke keuze, nl. om niet de schaduwkant van het leven, maar de lichtzijde de bovenhand te geven.

Van dan af bracht zijn ziekte een enorme mildheid en minzaamheid in hem naar boven. Hij had de moed gevonden om kwetsbaar te zijn. Om ondanks zijn eigen hulpeloosheid, zelfs aandacht te tonen voor de kwetsbaarheid van anderen. En om te zeggen: ‘Het is goed geweest’ en uiteindelijk alles uit handen te geven. ‘Het is goed geweest’, dit waren woorden die hij telkens opnieuw herhaalde. Buitenstaanders konden het soms moeilijk vatten, hoe iemand zich met zo’n bittere realiteit kan verzoenen. En toch. En iedere keer lag in die woorden een ontzaglijke rust en vertrouwen.

Ik heb ook gezien hoe, binnen ons gezin, de relaties steeds diepgaander werden. Uiteraard leer je in zo’n omstandigheden gevoeliger met elkaar omgaan. Wetend dat je iemand kan verliezen, ga je die ook meer koesteren. Maar hij was degene die voor een grotere intensiteit zorgde.

Die dingen deed en zei, waar hij vroeger nooit toe zou gekomen zijn en waarin wij levenslang troost zullen in vinden.

www.viermaalstilvallen.be

onmacht, twijfel, vrees en onvermogen. Maar anderzijds ook gedragen door intense warmte, tederheid, verbondenheid. En op die manier kon het ook een weg van vertrouwen worden, binnen de geborgenheid die een thuis kan bieden.

5

Vb. Kerst vorig jaar (zie ook Teder Asiel, p. 46) ‘Alles krijgen we en alles moeten we laten gaan’ (G.Vanhercke).

Krijgen en loslaten, het is een oefening die ons hele leven omhelst. Maar het is ook een oefening waarbij vooral de ontvankelijkheid wordt aangescherpt. Hoezeer mensen elkaar kunnen krijgen heb ik keer op keer geleerd. En in dat bewuste krijgen wordt de relatie telkens een beetje meer geschuurd en gepolijst. Elkander krijgen en alle vanzelfsprekendheid afleggen, vergt immers een permanente aandacht en betrokkenheid, waarin schroom tegenover het ongekende en het onaantastbare in de ander aan alles vooraf gaat. De diepste ontmoeting, de sterkste verbinding gebeurt tussen het krijgen en loslaten.

Bij het overlijden van mijn echtgenoot, enkele maanden geleden, heeft één van onze kinderen dat zeer treffend verwoord: ‘Wij kunnen enkel maar zoveel verliezen omdat we zoveel gekregen hebben’.

De weg van menswording.

Met mijn verhaal zou ik ook willen aangeven hoezeer ‘mens worden’ geen vaag begrip kan blijven, maar voortdurend dient te gebeuren, ons leven lang, ondanks en dankzij alles wat ons overkomt. In iedere realiteit waarmee we geconfronteerd worden zit een oproep. En het antwoord daarop kunnen alleen wij zelf geven. Ook al kan ik het scenario van mijn leven helemaal niet zelf bepalen – want niemand kan dat – toch moet ik er mij van bewust blijven dat ikzelf inhoud moet geven aan mijn levensverhaal. Wat er ook gebeurt, ik ben verantwoordelijk voor de zin

www.viermaalstilvallen.be

Merkwaardig genoeg waren er naast al het moeilijke waar we doorheen moesten, ook sterke, feestelijke momenten, zowel tijdens het ziekteproces van mijn echtgenoot als dat van mijn dochter. Ook al besef je dan meer dan ooit hoe kortstondig en broos alles is, toch beleef je die ogenblikken als een uiterst kostbaar geschenk. Als een soort eeuwigheidsmoment, dat zijn betekenis blijft bewaren en nooit uit je herinnering zal gewist worden. Zo was bijvoorbeeld ieder thuiskomen uit het ziekenhuis, na een kritieke fase. Dan krijg je elkaar bijna letterlijk terug, met de nadruk op ‘krijgen’.

6

Wanneer we ook nog proberen voorrang te geven aan het duurzame en het kwetsbare, wanneer we elkaar steeds weer proberen nabij te zijn, wordt het leven niet complexer, maar veeleer eenvoudiger. Want vragen als: ‘Wat bereik ik hiermee? Wat levert mij dat op?’ worden dan volkomen overbodig. De klemtoon komt te liggen op: wat maak ik van dit moment, hoe beleef ik dit? En wat biedt hier en nu levenskwaliteit, niet alleen voor mezelf, maar ook voor de mens naast mij? De weg die mensen in die optiek samen afleggen, met aandacht en nabijheid, in warme samenhorigheid, is altijd een zinvolle weg, waar die ook naartoe loopt.

Het grote gemis dat ik nu ken zal blijven, levenslang. Maar toch leer ik uit al die ervaringen en zelfs uit het verdriet, dat vertrouwen voorwaarde is om niet zonder levenskwaliteit te vallen. Vertrouwen brengt het ondenkbare, het mysterie dichterbij. Reeds lang geleden heb ik komaf gemaakt met geloofszekerheden. Alle zekerheden staan de dynamiek van het geloof en het mysterie trouwens in de weg. Of ze nu materieel of spiritueel zijn. Het enige dat ik wel weet is: dat ik een weg te gaan heb en dat precies het gaan van die weg, met onbevangen geest en met betrokkenheid op anderen, mij perspectief kan bieden. En dat ik op die weg misschien af en toe ook in verwondering zal kunnen stilstaan, gegrepen door de gebeurtenissen die mij overstijgen. Vertrouwen immers opent altijd perspectieven.

Ook de erkenning die mensen elkaar kunnen bieden - en hoe belangrijk is het niet om je als persoon erkend te voelen - ook die erkenning wordt ingegeven door vertrouwen. Niet voor niets zegt de grote filosoof Immanuel Kant dat de plicht tot vertrouwen, onze hoogste menselijke plicht is. Is het vaak niet het omgekeerde van vertrouwen, nl. wantrouwen, achterdocht, angst voor het onbekende, die voor spanningen en slechte verhoudingen zorgt. Een samenleving valt uiteen als er geen vertrouwen is.

www.viermaalstilvallen.be

van mijn bestaan. Niemand anders. En die zin valt ook niet uit de hemel.

Het komt erop aan van met de werkelijkheid iets te doen en doorheen kwetsuren en kwetsbaarheid toch trachten te groeien. Of zoals Oosterhuis het ooit zei: ‘Geloven is het doen met wat je gegeven is’.

7

Cfr. Elke: ‘Omdat ik voor het leven gekozen heb, heb ik ook hiervoor gekozen’.

Dat is de kracht die schuilt in vertrouwen. Een kracht waarmee mensen hun wereld scheppen. En scheppen betekent ordenen. Alles in verbinding brengen met het grotere geheel.

Dat vertrouwen is in wezen iets heiligs, omdat het vorm geeft aan het oervertrouwen dat het leven, ondanks alle tegenslagen, toch goed en zinvol kan zijn. Vertrouwen is dus een religieuze grondhouding. En ook alle hoop en vertrouwen die we aan anderen kunnen geven, hebben diezelfde onuitwisbare betekenis.

En het is door vertrouwen uit te stralen en te geven, dat we uiteindelijk ook tot een gelovig antwoord kunnen komen, op dat ene, ultieme woord dat God aan mensen heeft gegeven, zijn eigen naam: ‘Ik zal er zijn’.

Tenslotte is dat de enige belofte, de enige garantie die we gekregen hebben. Geen godsbewijzen, geen zekerheden zwart op wit. Maar een woord dat ons door God is toegezegd. En het is krachtig genoeg om te weten dat we geen angst moeten hebben, niet voor het leven en niet voor de dood. Omwille van dat onaantastbare, goddelijke woord: ‘Ik zal er zijn’.

www.viermaalstilvallen.be

Vertrouwen daarentegen stelt ons in staat om grenzen te verleggen en bruggen te bouwen. Mensen met een diepgeworteld vertrouwen in het leven zelf, kennen geen angstvalligheid en zullen ook niet eenzelvig leven. Vaak merk je dat zo’n mensen ook veel kunnen relativeren. En relativeren betekent letterlijk: alles in zijn wezenlijk verband plaatsen, samen voegen wat samen hoort. Vreugde en verdriet, onmacht en kracht, leven en sterven. Het is een levenskunst, die nauw samenhangt met vertrouwen. Wie zich daarin oefent zal zijn vertrouwen altijd doorgeven. En op die manier ook kracht uitstralen.

8

Als die naam, dat woord voor ons betekenis heeft, dan moeten we ook onze eigen opdracht daarin horen weerklinken. D.w.z. dat ook wij er willen zijn voor anderen, op een helende, verbindende manier. M.a.w. lotsverbonden. De weg die we gaan in lotsverbondenheid, elkaar dragend, zal nooit een doodlopende weg worden. En waar kun je dat beter leren dan thuis. Daar zou voor iedereen de voedingsbodem moeten liggen van verbondenheid.

Wanneer ik spreek over het belang van lotsverbondenheid, gebruik ik graag het beeld van de woestijn. Iemand die door de woestijn moet trekken, enkel aangewezen op zichzelf, is zo goed als ten dode opgeschreven. Hij zal overgeleverd worden aan angst en twijfel en onvoorstelbare risico’s tegemoet gaan. Alleen wanneer mensen op elkaar betrokken zijn, maken ze kans om zo’n tocht te overleven.

Daarom kunnen wij het ons niet permitteren, zeker niet als gelovigen, om onverschillig te blijven tegenover het lot van anderen. Niet in onze nabije omgeving en niet in de grotere samenleving. Wij moeten ons daarop laten betrekken, telkens opnieuw.

In de wereld van vandaag, waarin mensen zo snel opgedeeld worden in groepen en categorieĂŤn, is er bovendien een grote nood aan verbindingsmensen. Wat ik daaronder versta heeft niets met functies te maken. Ik heb het vooral over mensen die door hun zorg en fijngevoeligheid, door hun gemoedelijkheid, door hun mildheid, door hun betrouwbaarheid, door hun wijsheid, door hun geestdrift, door hun aandacht en geduld, voor een sfeer zorgen waarin iedereen zich erkend en thuis voelt. Voor verbinding zorgen betekent eveneens anderen tot bewustzijn en tot nadenken brengen. Ook daaraan hebben we nood vandaag, dat woorden en berichten die ons overspoelen ons tot kritisch nadenken stemmen. I.p.v. tot oppervlakkigheid en onverschilligheid.

In dat opzicht herinner ik mij de veelbetekende uitspraak van de Italiaanse aartsbisschop Bruno Forte, enkele jaren geleden tijdens zijn bezoek aan Leuven. Er werd hem gevraagd waarin nu eigenlijk het verschil ligt tussen gelovigen en ongelovigen. En zijn antwoord was het volgende:

www.viermaalstilvallen.be

Verbindingsmens worden.

9

En daarom is het zo belangrijk om af en toe stil te vallen. Om weer thuis te komen bij onszelf en bij onze diepste kracht. Om opnieuw af te stemmen op wat essentieel is en ons voortdurend te heroriĂŤnteren in deze snel veranderende wereld. Moge deze avond daartoe bijdragen.

www.viermaalstilvallen.be

‘De scheidingslijn vandaag loopt niet tussen gelovigen en ongelovigen.

Maar wel tussen degenen die willen nadenken en zij die dat niet meer doen; tussen hen die zich nog confronteren aan de wereld en zij die dat niet meer doen’.

10