ONDERZOCHT

Verandering begint bij jezelf, zeggen ze vaak. Volgens Jan Rotmans is dat een waarheid als een koe. De hoogleraar houdt zich al ruim 25 jaar bezig met transities en ziet dat het meer dan ooit tijd is om verandering in de eerste plaats bij onszelf te zoeken.

TEKST: KELLY BAKKER METAMORFOSE We zijn op uitnodiging van SBI/Campus Landgoed Zonheuvel aanwezig bij de lezing van Rotmans, hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid. Een voor de hand liggende match, want op het landgoed draait het allemaal om werken aan verandering en een stukje verbetering van de wereld. De zaal zit vol op deze maandagmiddag. En Jan Rotmans stelt niet teleur.

TIJD OM OP TE RUIMEN Al 25 jaar houdt Rotmans zich bezig met veranderingen, revoluties en nieuwe tijdperken. Hij schreef er al diverse boeken over. Toch ziet hij dat we momenteel in een chaotischere tijd leven dan ooit, waar zaken als pandemieën, de klimaatcrisis, financiële ongelijkheid en verlies aan biodiversiteit het leven flink verstoren. Menig ondernemer zal beamen dat het ook in de dagelijkse bedrijfsvoering de zaken bemoeilijkt. Toch heeft Jan Rotmans deze middag een bemoedigende boodschap: ‘Ik ben ervan overtuigd dat we hier sterker uit gaan komen. Crises hebben vaak een negatieve lading, maar ze bieden ook kansen. Alles wat verdwijnt, maakt plaats voor iets nieuws. Maar dan moeten we wel eerst opruimen. We moeten afscheid nemen van alles wat we nu niet meer zouden verzinnen. Als het aan mij ligt, zouden we een minister van Afbraak moeten aanstellen.’

CHAOS IS NODIG Tien jaar geleden al, deed Rotmans de uitspraak: “We leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk”. En die uitspraak klopt misschien wel meer dan ooit. ‘Er is zoveel aan de hand, het lijkt nog wel drukker dan voor corona. Dat betekent dat nieuwe tijden in aantocht zijn.’ Zijn nieuwe boek heet “Omarm de chaos”. ‘Chaos is een signaal dat er een nieuwe wereld aankomt, een nieuw tijdperk. Het kenmerkt zich door weerstand, verzet, protesten en gebrek aan inzicht en overzicht. Het kan ogenschijnlijk alle kanten opgaan. In die kantelfase zitten we nu. Chaos is nodig om verandering in gang te zetten. Ik weet zeker dat we met elkaar een doorbraak kunnen realiseren naar een samenleving en economie die meer in balans zijn.’

De disbalans die in de wereld is ontstaan, heeft volgens Rotmans trouwens één belangrijke, diepere oorzaak: het verstoorde evenwicht tussen mens en natuur. ‘Wij denken dat we het recht hebben om de natuur uit te putten. We gebruiken 170 miljoen dieren per jaar voor onze voedselvoorziening. Dat is niet alleen

heel egoïstisch, maar creëert ook een kraamkamer voor volgende pandemieën. Toen ik 35 jaar geleden mijn carrière begon was het adagium dat de aarde niet zou overleven door de menselijke expansiedrift. Nu is het meer de vraag of wij het wel overleven. De aarde redt zich wel.’

PERSOONLIJKE TRANSITIE Over het algemeen houden mensen niet van een fase waarin er veel verandert of moét veranderen. Want meestal moet in deze fase afscheid worden genomen van het oude en vertrouwde en ontstaat er angst voor het onbekende en het nieuwe. Volgens Rotmans moeten we het echter niet zien als een probleem, maar als een kans om een persoonlijke transitie aan te gaan. ‘Een crisis zit in de eerste plaats in onszelf, in onze normen en waarden, hebzucht en egoïsme. We willen tegenwoordig altijd meer en beter. De maatschappij is enorm competitief geworden. Kijk bijvoorbeeld naar ziekenhuizen. Waarom zouden die winst moeten maken? Het is echter ook zo dat de meeste transities beginnen bij een kleine groep. Veertig jaar geleden had iedereen in deze zaal gerookt. Toen een kleine groep stopte met roken, werd de massa beïnvloed en daarna kwam de overheid met beperkende maatregelen voor roken, zoals hogere prijzen. Tegenwoordig is roken bijna taboe. Zo gaat het ook met bijvoorbeeld zonne-energie en vegetarisch eten. Steeds meer mensen zullen bij zichzelf te rade gaan of ze wel milieubewust en gezond genoeg leven of ondernemen. Met wat geduld zet dat vanzelf een transitie in gang.’

WENDBAAR EN VEERKRACHTIG ZIJN Mooi, die veranderingen, en nodig ook, maar het kan ook overweldigend zijn. Want waar moet je beginnen? En wat betekent het nou voor je bedrijf, zo’n wereld in transitie? In zijn boek wijdt Rotmans, die ook regelmatig het bedrijfsleven adviseert, een hoofdstuk aan hoe ondernemers om kunnen gaan met de huidige crisis. ‘Het is belangrijk dat bedrijven wendbaar en veerkrachtig worden. Je kunt niet alleen maar bezig zijn met efficiënt werken, want dan valt je systeem om bij de eerste de beste verstoring.’ Wendbaar word je volgens Rotmans door eenvoudig te organiseren, de klant daadwerkelijk te begrijpen, multidisciplinair te werken, een lerende organisatie te zijn en te werken op basis van vertrouwen. Veerkrachtig word je door toekomstgericht te werken en continu bezig te zijn met de toekomst, ook al is die soms vaag. ‘Je moet durven investeren in de schaduwlijn: nieuwe verdienmodellen, nieuwe klanten en een nieuwe oriëntatie. Een voorbeeld is het hedendaagse energiebedrijf. Daarbij draait het niet meer om verkopen, maar om het helpen van mensen met het besparen van energie. En Ikea bijvoorbeeld, past transitie toe met haar Circular Hub, waar oude meubels een tweede leven krijgen. Daarmee spelen ze in op de groeiende behoefte om spullen te lenen in plaats van te kopen. Door op deze manier veerkrachtig te zijn, word je niet verrast door onverwachte wendingen. Je bent dan namelijk altijd voorbereid.’

Om met chaos om te gaan, moet je het in de eerste plaats accepteren. ‘Verzet je niet, maar probeer het te beheersen. Zoek en leer, vertaal het door in scenario’s en strategieën. Bedrijven zijn wendbaar als ze eenvoudig georganiseerd zijn zonder veel overhead en bureaucratie. Het hele beleid rondom corona is een goed voorbeeld van hoe het niét moet. We hebben bijvoorbeeld een half jaar over mondkapjes gedaan en zelfs nu hebben we geen langetermijnstrategie voor als het virus weer oplaait. Het zit veel te veel vastgeroest in systemen, en daar moeten we echt vanaf. Wij allemaal.’

OVER SBI/CAMPUS LANDGOED

OnderNamen-lid SBI/Campus Landgoed Zonheuvel geeft invulling aan haar duurzame missie. De SDG’s (duurzame ontwikkelingsdoelstellingen) staan centraal, het gaat er om duurzame arbeidsverhoudingen en met haar Green Key Gold voor het op het landgoed gevestigde hotel en conferentiecentrum worden telkens nieuwe stappen gezet in de goede richting. Met een prikkelende programmering nodigt SBI/ Campus Landgoed Zonheuvel bedrijven en organisaties uit om mee te denken en te doen over hoe we de wereld een leefbare plek kunnen laten zijn voor onszelf en voor de toekomstige generatie. In dat opzicht past een middag samen met Jan Rotmans prima bij die missie. Deze zomer zal staan in het teken van het Duurzaamheidsfestival met activiteiten als Earth Charterday, SDG actionday, Plasticvrije Heuvelrug, Zomervertelpodium en een prachtige concertserie. Neem daarvoor een kijkje op de website.

www.campuslandgoedzonheuvel.nl

BOEK JAN ROTMANS

Het boek “Omarm de chaos”, waar nog veel meer instaat over de wereld in transitie en waarin Jan Rotmans onder andere zijn ideale beeld van Nederland in de toekomst uiteenzet, is via diverse verkoopkanalen verkrijgbaar.

de lekkerste Handgemaakte limoncello & orancello uit het groene hart.

ZONDER VERANDERING, GEEN GROEI

Het woord metamorfose komt oorspronkelijk uit Griekenland en betekent: van gedaante of vorm veranderen. Het is een proces waarbij iets of iemand een meestal drastische verandering ondergaat. Dit kan over van alles gaan. Het veranderen van de kleur van je haar, een nieuwe geloofsovertuiging of inrichting van je huis. Ook bedrijven kunnen een metamorfose ondergaan. Deze ontstaat meestal vanuit een noodzaak of vraag van buitenaf. Als bedrijf is het van groot belang dat je mee-ontwikkelt, om aan de vraag van je klanten, opdrachtgevers of werknemers te blijven voldoen.

In de bouw- en installatiewereld zie je dat veel (grotere) bedrijven de afgelopen jaren een metamorfose in hun bedrijfscultuur hebben moeten ondergaan. Veel bedrijven zijn gestart als familiebedrijf. Dit betekende dat er altijd iemand uit het gezin aan het roer stond, er veel hiërarchische lagen bestonden, en de medewerkers of teams relatief weinig eigen verantwoordelijkheden hadden. Nu de markt juist vraagt om veel vrijheden en een platte structuur, is het naar mijn mening noodzakelijk om hierop in te spelen. Dit vereist van veel (familie) bedrijven een metamorfose. Daadwerkelijk samen het gestelde doel realiseren in gelijkwaardigheid. De “bovenste laag” van een organisatie moet hun collega’s dienen en niet andersom.

Tegelijkertijd is en blijft het lastig om deze metamorfoses in snel tempo door te voeren. De technische markt waarin wij ons in begeven wordt historisch gezien niet gekenmerkt door drastische veranderingen. Eigenlijk zijn onze markt en branche zelfs redelijk conservatief, als je het vergelijkt met veel andere sectoren. De installatiemarkt is vanuit nature erg volgzaam en niet sturend. Dat is anders dan bijvoorbeeld de auto of mode-industrie, die ieder seizoen verandert. Wij bevinden ons ook altijd laat in de economische cyclus. Veranderingen voelen wij niet direct, maar na een langere periode. Dit betekent echter niet dat wij ons op alle vlakken ook conservatief moeten gedragen. Integendeel!

Hoewel onze branche niet echt onderhevig is aan veel veranderingen, is onze bedrijfscultuur dat dus wel. Klanten en partners vragen om veel betrokkenheid, korte lijnen, snelle acties en transparantie. Daarnaast nemen de innovaties de laatste jaren snel toe. Medewerkers (en zoals ik altijd zeg collega’s) zijn nu op zoek zijn naar een bedrijf waar ze veel ontwikkelmogelijkheden hebben, ze het management net zo makkelijk aanspreken als hun directe collega’s en ze van alle moderne gemakken voorzien worden. Eigenlijk zijn ze op zoek naar het familiebedrijf wat het tientallen jaren geleden ook was, maar dan in een modern jasje: het moderne technische familiebedrijf. En dat houdt niet op bij de cultuur. Dat zie je bijvoorbeeld ook terug in uitdagend werk, moderne panden en alle (digitale) uitingen naar buiten toe. Want zonder verandering en metamorfoses, hoe klein ook, is er geen groei mogelijk.

Edwin

EDWIN IS DIRECTEUR VAN TERBERG VERENIGDE BEDRIJVEN, EEN HOLDING WAAR VERSCHILLENDE TECHNISCHE INSTALLATIEBEDRIJVEN DEEL VAN UITMAKEN, ZOALS TERBERG TOTAAL INSTALLATIES EN TERBERG IP PRODUCTS & SOLUTIONS.

0306860711 e.dullaart@terberg.eu

‘Hoewel onze branche niet echt onderhevig is aan veel veranderingen, is onze bedrijfscultuur dat wel’

BAGGERBEDRIJF MIDDEN NEDERLAND

ZONDER STRIJD GEEN OVERWINNING

Marijke Verdouw en Carl van Driel

FOTOGRAFIE: MENNO RINGNALDA TEKST: STEFAN FORSTEN Interview

Nuchtere ondernemers, met hart voor de zaak én voor het klimaat. Carl van Driel en Marijke Verdouw van Baggerbedrijf Midden Nederland zijn er het levende voorbeeld van dat hard werken loont. Ze gingen van hoge pieken, naar diepe dalen en weer terug. ‘Het is schitterend dat we dit samen mogen doen.’

‘Onze historie gaat alweer ver terug. Zes jaar geleden is ons eerste onderneming Bagger- en Groenservice B.V. failliet gegaan. Waarom ik dat wil vertellen? We zijn daar graag eerlijk over. Het vertelt iets over wie wij nu zijn. Het was een zware periode, maar het heeft ook de basis gelegd van het bedrijf dat we nu samen leiden: Baggerbedrijf Midden Nederland. Het was een harde, maar goede leerschool. Tegenwoordig gaan we veel voorzichtiger om met onze financiën. We denken goed na over risicospreiding en houden de lijnen kort.’

Na twee dagen sippen op de bank nam Carl het dappere besluit om verder te gaan. ‘Met de hulp en ondersteuning van mensen om ons heen konden we de eerste projecten weer oppakken.’ Baggerbedrijf Midden Nederland werkt sinds de doorstart met Ippel Dredging uit Friesland. ‘Zo bestieren we samen met compagnons Sjoerd en Johan Dijkstra heel Nederland. In de afgelopen drie jaar hebben we samen Amsterdam gedaan. Wij de zuidkant, Ippel Dredging de noordkant. Bovendien kunnen we ons werk nu beter

‘Met de hulp en ondersteuning van mensen om ons heen konden we de eerste projecten weer oppakken’

over het jaar verdelen. In ons gebied begint het werk vaak eerder in het seizoen en in het noorden is het later in het jaar juist drukker.’

FLEXIBEL Het stel vormt samen het boegbeeld van Baggerbedrijf Midden Nederland. Marijke is op kantoor verantwoordelijk voor de werkvoorbereiding van de projecten. Carl regelt de zaken buiten. ‘Ik stuur twee uitvoerders aan, en pak ook regelmatig zelf nog een klus aan. Samen met twintig vaste medewerkers en zo’n vijf tot tien flexibele krachten voeren we de baggerprojecten uit. We zijn gespecialiseerd in het stedelijk gebied. Daar baggeren we sloten van dertig centimeter tot vijftig meter.’ ‘Onze flexibiliteit is onze specialiteit’, vervolgt Marijke. ‘Alle machines hebben we in eigen beheer. Daardoor zijn we flexibel met de inzet van mensen en spullen. Als we op het ene project onverhoopt niet verder kunnen, verplaatsen we ons gemakkelijk naar een ander (deel van het) project. We zijn een productiebedrijf, maar we hebben wel te maken met veranderende omstandigheden. Als er ineens parende karpers in een sloot aanwezig zijn en we op ecologische gronden niet verder mogen baggeren, dan zorgen we dat we ergens anders wel aan de slag kunnen. We schakelen snel zodat we niet stil komen te liggen.’ Die flexibiliteit kunnen ze bieden doordat ze al hun energie in de onderneming stoppen. Er zijn weinig momenten in de week waarop zij er niet mee bezig zijn. ‘Het is een bepaalde levensstijl’, legt Marijke uit. Carl: ‘Het hart van het bedrijf zit echt hier op deze werf. Ook in de weekenden zijn we hier. Dat moet ook wel, anders redden we het niet om het samen te doen. Wij hebben onze eigen werkwijze en kunnen in een week duizend procent gas geven om alles geregeld te krijgen. Dan maken we ons even druk en zijn alle plannen afgerond.’

‘Onze flexibiliteit is onze specialiteit’

KLIMAAT Plannen om het baggeren meer duurzaam, of zelfs circulair te doen in de toekomst, zijn er ook. Carl: ‘Samen met baggerbootproducent Conver werken we aan een elektrische schuifboot. Deze wordt omstreeks het einde van dit jaar geleverd. Verschillende opties voor een elektrische kraan worden onderzocht. Nu kijken we nog naar een vervoersmiddel op elektriciteit of waterstof om de bagger af te voeren. Als we een volledig emissievrije set kunnen creëren, lopen we flink voorop in de baggerwereld.’ Carl en Marijke verwachten dat vooral overheden als gemeentes en waterschappen staan te springen om in zee te gaan met een baggeraar die nul uitstoot genereert. ‘Ik wil opdrachtgevers hiermee uitdagen: wil jij de eerste gemeente in Nederland zijn die emissieloos baggert? We hebben hier echt iets unieks mee te bieden, dat is gaaf.’

Ook werkt Baggerbedrijf Midden Nederland samen met het bedrijf Waterweg, dat is opgericht door studenten van de TU Delft. Het bedrijf maakt bakstenen van baggerspecie. Marijke: ‘Ze belden ons om te vragen of ze een paar emmertjes bagger mochten hebben. Toen is het balletje gaan rollen. De bakstenen van bagger worden al geproduceerd en ze zetten nu in op schaalvergroting. Dit kan een enorme impact hebben op de baggerwereld. Het is fantastisch dat wij, nuchtere ondernemers die we zijn, bij deze bijzondere projecten betrokken zijn.’

Baggerbedrijf Midden Nederland Provincialeweg Oost 24 | 2851 AE Haastrecht 0657002334 info@baggerbedrijfmiddennederland.nl www.baggereninnederland.nl

THEO POUW GROEP

OP WEG NAAR DUURZAMER TRANSPORT EN MATERIAALGEBRUIK

Alexander Pouw

TEKST: STEFAN FORSTEN | FOTOGRAFIE: MENNO RINGNALDA Interview

Theo Pouw Groep is in beweging. Letterlijk en figuurlijk. Met hun binnenvaartschepen transporteren ze namelijk grondstoffen door heel het land. Daarnaast “bewegen” ze richting emissieloze vaart, door waterstof als brandstof in te zetten. Ook op het gebied van materiaalgebruik is duurzaamheid een groot thema binnen het Utrechtse bedrijf. Onlangs werden ze zelfs genomineerd voor de Betonprijs van Nederland, voor hun cementloze betonnen brug op de Floriade in Almere.

We spreken directeur Alexander Pouw in de Eemshaven. Het is één van de twaalf vestigingen van Theo Pouw Groep. Allen liggen langs het water, want ‘transport via schip is voor onze goederen het voordeligst en bovendien het meest milieuvriendelijk’, aldus Alexander. ‘We varen echter nog steeds op diesel en daarin willen we graag de volgende slag maken naar klimaatneutraal varen. Een jaar of vijf geleden zijn we daarom gestart met het onderzoeken van de mogelijkheden rondom elektrisch varen, gecombineerd met een waterstof-fuelcell. Die laatste levert de energie voor de accu waar de elektromotor op werkt. Varen op waterstof levert een forse vermindering van uitstoot van CO2, stikstof én fijnstof. Dat is wat we willen. In de afgelopen jaren hebben we het hele schip volledig uitgedacht en geëngineerd, zodat we het schip alleen nog maar hoeven te bestellen.’

PRIKKELS Helaas voor Theo Pouw Groep, is het met alleen het engineeringwerk nog niet gedaan en is het schip nog niet in de vaart. ‘Was het maar zo’, zegt Alexander. ‘Er zijn nog wat obstakels die we moeten nemen voor we de volgende stap kunnen zetten. Het grootste probleem zit in de kosten. De meeste mensen weten wel dat kerosine voor het vliegverkeer niet belast is met accijnzen. Datzelfde geldt voor diesel voor de scheepvaart. We betalen nu dus een kale prijs voor diesel die daardoor vier keer lager ligt dan de prijs van waterstof. Daarin merk je dat het beleid nog achterloopt op de ontwik-

‘Dankzij de Floriade kregen we de kans om er ook constructief beton mee te maken’

kelingen in de markt. Er is geen enkele prikkel om over te stappen op duurzamere brandstof. Integendeel zelfs, want momenteel kost het dus iedere kilometer geld wanneer we overgaan op waterstof. Uiteindelijk komt het wel goed, vandaar ook dat we al het uitzoekwerk al hebben gedaan, maar aan het einde van de rit moet er ook brood op de plank komen. Dus er moet wel ergens iets beleidsmatig gebeuren, voor het rendabel wordt om de stap echt te zetten.’

DUURZAME BRUGGEN VOOR DE FLORIADE Dit jaar is de Floriade Expo in Almere. De wereldtuinbouwtentoonstelling wordt eens in de tien jaar georganiseerd en is een broedplaats voor innovatie op gebied van tuinen, ruimtelijke inrichting en openbare ruimte. Voor de bouw van twee bruggen werd enkele jaren geleden vanuit Floriade een pitch uitgeschreven, waarbij gevraagd werd met alternatieve en innovatieve

bouwmethodes te komen. ‘In samenwerking met Reimert Groep en Cirwinn hebben we ons ingeschreven voor de bouw van cementloze bruggen’, vertelt Alexander. ‘We wonnen de inschrijvingen en mochten aan de slag.’

CEMENTLOOS BETON ‘We zijn dagelijks bezig met het verwerken van afvalproducten, die we behandelen om weer als grondstof te dienen voor een nieuw product’, zegt Alexander. ‘Denk aan het reinigen van vervuilde grond, maar ook het innemen van betonpuin, dat we vervolgens zeven, wassen en daarmee opnieuw geschikt maken voor verwerking in betonmortel. Daarbij is het doel altijd, om een zo hoogwaardig mogelijke grondstof over te houden. Eén van de innovatieve betonproducten die de afgelopen jaren is ontwikkeld, is cementloos beton (geopolymeerbeton). Dit bestaat bijna in zijn geheel uit reststromen uit Nederland. In plaats van cement, wordt een natuurlijk bindmiddel gebruikt, wat zorgt voor een CO2-reductie van zestig tot zeventig procent! Het is een volwaardige vervanger, waarbij de kwaliteit van het beton niets minder is dan traditioneel geproduceerd beton. We werkten hier al een tijdje mee, maar altijd voor laagwaardige producten, zoals fietspaden of een bankje in het park. Het gebrek aan bewijs en certificering zorgde er vaak voor dat opdrachtgevers het toch niet aandurfden om ervoor te kiezen. Dankzij deze opdracht voor de Floriade kregen we de kans om er ook constructief beton mee te maken en te bewijzen dat het écht kan. Dit zijn namelijk bruggen waar vrachtwagens overheen rijden. Inmiddels is alles gecertificeerd en kunnen we de bruggen laten zien en beton produceren conform de certificaten. De reacties zijn erg positief en het heeft echt de nieuwsgierigheid gewekt. Vanuit

de markt wordt er regelmatig informatie ingewonnen over geopolymeerbeton. Ook vanuit de sector zien we die waardering terug. We zijn onlangs als derde geëindigd bij de landelijke Betonprijs 2021 in de categorie duurzame bouw. Een resultaat om trots op te zijn!’