studija daniela by Opstina Resen

Близината на планините Баба и Галичица, е одличен предуслов за нивно ставање во функција на спортско-рекреативните активности во регионот. Почнувајќи од лесните рекреативни прошетки на патеките околу селата, преку поинтензивните планинарски потфати со освојување на врвовите на планините, сè до алпинистички качувања на карпа се насоките кои постојат во околината на Стење. За време на овие активности посетителите можат да го фотографираат живиот свет кој таму го има, со што прошетките се подигнуваат на ниво на фотосафари. Градењето на помошна информативна инфраструктура по должината на самите патеки во многу ќе ја зголеми ексклузивноста на понудата, овозможувајќи им на гостите директна и непосредна информација за пределот низ кој минуваат и неговите природни и културни знаменитости. Со други зборови, секој објект и природна знаменитост по должината на патеките треба да биде соодветно обележана со информативна табла на која се наведени основните информации за нив. Вреди да се спомне дека теренот на споменатите планини дава одлични можности за развој на патеки за планински велосипедизам. Во принцип, тоа се истите патеки кои се користат и за планинарење, освен најстрмните и каменливи делови. Патеките за планински велосипедизам по правило се подолги и покриваат поголемо пространство, поради тоа е потребно на почетокот на секоја патека да има информации за нејзината должина (временска и географска), физичката кондиција потребна за да се совлада и достапноста на свежа вода за пиење. Преспанското Езеро дава одлични услови за развој на езерскиот сообраќај во делот на туристичката понуда. Островот Голем Град е атракција достапна само по воден пат, а секако дека се интересни и панорамските превози покрај брегот на езерото, како и превозот од едно до друго место по бреговата линија. Езерскиот сообраќај на Преспанското Езеро не постои во организирана форма. Освен, службените пловила на државните органи, на езерото сообраќаат и поголем број на кајчиња (чунки), кои локалното население ги користи за риболов и повремен превоз на туристи. За посериозен пристап кон развојот на оваа активност неопходно е потребно да се изврши регистрација на кајчињата, лицата кои вршат превоз на патници да добијат соодветна дозвола за превоз на патници, да се воведе задолжително користење појаси за спасување на секое кајче со кое се врши превоз на патници, а давателите на услуги на превоз со кајче задолжително да завршат курс за спасување во вода во овластена институција (како, на пример, Црвен крст на Република Македонија). 5.1.4 Останати видови туризам Како туристичка понуда што може да ја организира локалното население се активностите поврзани со запознавање на гостите-посетители со лековитите билки, нивните својства, дејството врз организмот и неговата корисност и лековитост. Може да се организира зависно од временскиот период во кој гостува туристиот, запознавање со овие билки, нивно берење во природа, но со упатства, преку брошури или усно за начинот на берење и заштита на овие билки од уништување. Запознавање со традиционалната исхрана-кујна, подготовка на традиционални јадења, нивна понуда во соодветно уредените дворови или организирање пикници во природа, претставуваат посебни активности кои може да ја зголемат туристичката понуда во селата. Можности за ваков вид туристичка атрактивност постојат во сите села: Брајчино, Долно Дупени, Љубојно, Претор, Сливница и Стење.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Развој на викенд-туризмот го овозможуваат големиот број индивидуални викендички распространети не само во крајбрежјето, туку и во внатрешноста на другите населби. Викендкуќи има во сите села, но најголем број е присутен во туристичката населба Претор. Зимско-спортскиот туризам е присутен како форма на туристичка понуда која е достапна во непосредното опкружување на селата кои се предмет на Студијата за одржлив туризам. Во зимскиот период, при престојот во селските куќи може да се понуди нова содржина, со организирање на еднодневна посета на зимскиот центар во близина на руралната населба. Можности за ваква понуда постојат во селата Брајчино, Љубојно и Долно Дупени кои гравитираат кон планината Баба и тамошните скијачки терени. Изворите кои се присутни на територијата на селата се предмет на туристичката валоризација со цел нивно ставање во функција на развојот на туризмот во овие потенцијални туристички простори како атрактивни туристички излетишта. Планинскиот туризам се одвива во зимскиот и летниот дел од годината преку повеќе видови активности во рамки на викенд-населбите, одморалишта, излетничките места, комерцијалните туристички објекти и сл. Исто така, може да се организира викенд-излетничкиот туризам кој се извршува во текот на целата година: како престој во природа, одење или трчање во природа, логорување во природа, јавање, капење, професионално веслање и пливање, едрење и друг вид на спортскорекреативни активности. Развојот на риболовот, како спортско-рекреативна активност во туристичката понуда е поврзан со населбите кои излегуваат на бреговите на Преспанското Езеро: Претор, Љубојно, Стење и Долно Дупени. Но, со оглед на малата оддалеченост и другите селски населби може да го вклучат риболовот во понудата на туристичка активност. Во рамките на Регионот постојат погодни услови за развој на ловниот туризам кој претставува скап спорт, но кој обезбедува приходи на локалната самоуправа. Оваа активност е поврзана со ловните друштва во чија организација може да се понуди на туристите кои престојуваат на село. Во рамки на ловниот туризам може да се организира вклучување на туристот во активностите за одгледување на ловниот дивеч. Специфична активност што како можност може да се наброи во понудата на туристичките активности во ресенскиот регион. Транзитниот туризам е поврзан со постоењето на сообраќаен правец каде што има голема фреквенција и се наоѓа на оските на развој со меѓународно значење. Транзитниот туризам се развива во услови кога стандарот на населението е повисок и тој овозможува во текот на патувањето по сообраќајниот коридор туристот да се задржува на одредени локалитети во кои постои атрактивна содржина. Во овој крај услови за транзитен туризам постојат само на граничните премини, едниот во Стење каде што може да се потврди овој вид на туристичка форма, додека услови во перспектива се отвораат за потенцијалниот граничен премин со Р. Грција т.н. „Маркова Нога”, кој според досегашните анализи има стопанско значење не само за овој крај туку и пошироко. Како посебен туристички мотив во понудата на нови форми на туристички содржини претставуваат селата во кои постои сочуван во изворна форма етноамбиент, и села во кои

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

се одржуваат специфични манифестации кои се поврзани со обичаите на нашиот народ од тој крај. Во сите села постојат одредени слави кои како манифестација може да се вклучат во туристичката понуда. Деловниот туризам во најголем број случаи е поврзан со обезбедување специфична понуда во која се одвиваат работни активности во комбинација со туристички содржини. Овој вид туризам бара посебни услови за сместување, но и организирање соодветни рекреативни содржини, но само на мало растојание или во непосредна близина на сместувачките објекти. Според досегашната пракса, ваков вид на услуга може да се реализира во рамки на хотелите и мотелите во туристичката населба Претор. Но, како идеја може да се разработи од страна на заинтересирани субјекти, локалните туристички агенции, локалната самоуправа и заинтересираниот бизнис-сектор за организирање на ваков вид туризам, дефинирајќи ги сите потреби, стандарди и услуги коишто треба да ги обезбеди ваквата туристичка понуда. Здравствениот туризам веќе е присутен во преспанскиот регион. Поволните климатски, амбиентални, природни и други поволности му погодуваат на овој вид туризам. Во услови на приватна сопственост и можности за обезбедување капитал, вакви инвестиции може да се реализираат, со сигурност за брзо враќање на вложените средства. Потребата од ваков вид туристичка услуга станува мошне присутна во развиените земји. Токму поради тоа локалната самоуправа сериозно треба да се заложи во рамки на своите надлежности да покрене иницијатива за создавање услови на ваков вид мошне профитабилен туризам. Постоењето на рехабилитациските здравствени установи и нивното лоцирање бара услови соодветни на оние со кои се карактеризира преспанскиот регион. Тука може да се спомене и естетскиот туризам за кој постојат идеални услови, но доколку се обезбеди брза и квалитетна сообраќајна поврзаност. Клиентелата и побарувачите на вакви услуги претпоставуваат дискреција и брза комуникација и достапност на потребните дестинации. Целта на Студијата е да ги посочи можностите за организирање најразлични видови туристички активности за задржување на интересот на туристот за подолг престој во селската средина. Како алтернатива ќе се понудат и одредени содржини поврзани со сите атракции и можности коишто постојат во околниот простор, кои со организиран превоз на домаќините може да им се овозможи на гостите користење и на таков вид услуга преку организирана посета на соседните атрактивни туристички локации: археолошки споменици, локалитети со културолошко значење, езерски локалитети, излетнички места и сл. Зависно од годишното време, во населбите коишто имаат патна поврзаност со зимските туристички центри, понуда и на тие содржини. Престојот во зимскиот дел од годината може да се направи привлечен за туристот со организирање и обезбедување услови за посебен селски амбиент во селските куќи, покрај карактеристичните огништа кои некогаш постоеле, со подготовка на традиционални јадења и специјалитети, во период на одржување на обичаите карактеристични за преспанскиот крај: Василица, Божиќ, Велигден и други. Сите овие форми на туризам ја сочинуваат туристичката понуда која колку повеќе добива во афирмација, толку повеќе ќе се ефектуира врз стандардот и економијата на локалната заедница. Целта е да се поттикне вкупниот развој на селскиот простор преку сочувување на селските подрачја во нивната автентична форма, создавање услови за останување на населението на село, промовирање на традиционалните вредности преку создавање атрактивни содржини, развој на туристичката понуда таму каде што постојат потенцијали, особено во наведените селски населби и нивно профилирање како дестинации на селскиот туризам. Богатата туристичко-ресурсна основа на преспанскиот регион претставува доволен мотив за развој на руралниот туризам врз пазарни основи и парадигмата на одржливиот развој.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

6. ПРОФИЛ НА ТУРИСТИЧКАТА ПОНУДА НА СЕЛАТА Во ова поглавје ќе биде предложен профилот на туристичката понуда на секое село поединечно со цел да се даде целосен приказ на сите видови туристички активности кои може да бидат организирани во секое село, како насока за потенцијалните инвеститори и заинтересираните субјекти за нивно вклучување во развојот на туризмот во овие рурални населби. 6.1 Село Брајчино Селото Брајчино во туристичката понуда на преспанскиот регион има препознатлив идентитет. Постојните сместувачки и угостителски капацитети, уредени во духот на македонската архитектура и внатрешен дизајн, со специфичната понуда на преспански специјалитети од традиционалната македонска кујна овозможија ова село да добие свое место на туристичкиот пазар во Македонија.

Сл. 7: Приказ на село Брајчино со повеќе тематски нивоа

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Туристички профил на село Брајчино 1.

Видови туризам

Екотуризам

Организирана посета на двата национални паркови кои се достапни за посета. Во непосредна близина е Националниот парк Пелистер, а од другата страна на Преспанското Езеро е Националниот парк Галичица. Исто така, во туристички цели може да се организира посета на сите расположиви природни реткости кои се наоѓаат во близина на селото и кои се под одреден режим на заштита

Планински

Организирана посета на планината Баба на чие подножје се наоѓа селото Брајчино.

Индивидуално и организирано извршување на овие активности во рамки на самото село и во околниот простор. Можности С п о р т с к о - постојат само на отворено. Потребни се дополнителни рекреативен инвестиции за изградба на терени, патеки, сали, и други спортско-рекреативни објекти за задоволување на специфични спортски и рекреативни активности на потенцијалните туристи. Ловен

Риболовен

Можности постојат исклучиво преку организирани активности од страна на овластени ловни друштва кои се вклучени и ги познаваат ловно-стопанските основи во познатите ловишта во овој крај. Можности постојат за организиран и аматерски риболов на езеро.

Езерски

Капење, сончање, нуркање, пливање, пловење и други активности на вода. Можности постојат со организиран или индивидуален превоз до населбите кои имаат плажи на бреговите на Преспанското Езеро.

Излетнички

Индивидуална и организирана посета на познати излетнички места или одење во природа на планина, во ливада, покрај езеро итн.

Манастирски

Посета на познатиот манастир “Св. Петка” и организиран престој во манастирските конаци во текот на целата година.

Културолошки

Посета на познатите знаменитости од поновата и подалечна историја: архитектурата на градот Ресен и селата, археолошките наоѓалишта, културните споменици, манастирите и други културни добра создадени од човекот кои сведочат за културните и духовни вредности на народот од овој крај.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Манифестациски

Присуство на познатата иселеничка средба за време на одбележувањето на верскиот празникот на селото, посета на одбележувањата на традиционалните верски празници: ”Св. Петка во месец август на 7. и 8. август, организирани верски обичаи во текот на неколку празници: Бадник, Божиќ, Василица, Велигден и други.

Едукативен

Запознавање со сите вредности културни, природни и духовни вредности на овој крај.

Зимски

Организирана посета на зимските центри (Пелистер) со можност за скијање, санкање, пешачење по снег и друго.

Агротуризам

Учество во сите селски производни активности: садење, одгледување на полјоделски и овоштарски производи, нивно берење. Учество во одгледување домашни животни и птици.

Туристички активности Прошетки, трчање, планинарење, лов, риболов, пливање, јавање магариња, собирање билки, учество во извршување на домашните работи на домаќинотподготовка на храна, одгледување добиток, земјоделски активности, изработка на занаетчиски производи и сувенири, ракотворење (плетење, везење, хеклање, предење, ткаење и слично), запознавање со обичаите, легендите и преспанските песни и ора, верски слави (“Св. Петка” - слава на селото на 8. август, Божик, Водокрст, Василица, Велигден) итн.

Угостителска понуда

Домашни специјалитети од традиционалната македонска кујна

полнети суви пиперки; зелник чорба од киселец тавче-гравче сарма мусака проја со сирење сарма од лозов лист сув грав капама со ориз на брајчински начин рибина чорба со киселец со брајчинска пастрмка

Сместувачки капацитети -

Конак на манастирот “Св. Петка” во кој има три повеќекреветни соби. Потребни се дополнителни инвестиции за подобрување на условите за престој на потенцијалните верници и туристи следбеници и приврзаници на верските обичаи; Приватни сместувачки капацитети во домашен селски амбиент во пет селски куќи со вкупно 41 легло и тоа во една еднокреветна соба, 15 двокреветни соби, три трокреветни соби и еден апартман. Куќите имаат сопствени дворови во кои може да се организира исхрана и релаксиран одмор на отворено.

Препорачани туристички локалитети и обележја за посета

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

старата архитектура во Брајчино, манастирот “Св. Петка” и другите цркви, планинската патека Брајчино-Пелистер патеката до Големо Езеро реката со познатата речна пастрмка куќата на Бегот старото училиште планината Баба и езерата Пелистерски очи

6.2 Село Долно Дупени Туристичките активности во селото се поврзани претежно со езерскиот туризам. Останатите активности на селскиот туризам се многу скромни. Во селото, туристичкиот престој на најголем број од посетителите е поврзан со домородното население, заснован на роднинска поврзаност со посетителите кои доаѓаат од градските средини. Тоа е население по потекло од ова село кое се иселило пред многу децении. Во обновените селски куќи или новоизградените, претежно во летниот период во текот на летните одмори и за време на викендите и празниците, во семејните куќи престојуваат сопствениците со семејството, со свои роднини или со пријатели. Најчест мотив за посета на туристите претежно домашни е езерото за капење и сончање.

Сл. 8: Приказ на село Долно Дупени со повеќе тематски нивоа

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Туристички профил на село Долно Дупени 1.

Видови туризам Езерски

Капење, сончање, нуркање, пливање, пловење и други активности на вода.

Екотуризам

Организирана посета на двата национални паркови кои се достапни за посета. Во близина е Националниот парк Пелистер и во подалечната околина е Националниот парк Галичица. Посета на сите природни реткости кои се наоѓаат во близина на селото и кои се под одреден режим на заштита.

Планински

Близината на Баба планина овозможува развој и на овој вид туризам.

Индивидуално и организирано извршување на овие активности во рамки на самото село и во околниот простор. Можности постојат на отворено за одбојка на плажа. Потребни се С п о р т с к о дополнителни инвестиции за изградба на терени, патеки, рекреативен сали, и други спортско-рекреативни објекти за задоволување на специфични спортски и рекреативни активности на потенцијалните туристи.

Ловен

Организирани ловни активности преку регистрирани ловни друштва.

Риболовен

Езерски.

Излетнички

Индивидуална и организирана посета на познати излетнички места или одење во природа на планина, во ливада, покрај езеро итн..

Манастирски

Посета на познатите манастири во блиската околина на селото “Св. Богородица” и “Св. Димитрија” каде не постојат услови за организиран престој на посетители за туристички цели. Можни се организирани посети и престој во манастирските конаци кои се наоѓаат во атарите на другите села од преспанскиот регион.

Културолошки

Достапни се сите културни споменици забележани во селото и во целиот преспански регион: градската архитектура на Ресен и архитектурата и етновредностите на селата, археолошките наоѓалишта, културните споменици, манастирите и други културни и духовни добра создадени од човекот кои сведочат за културните вредности на народот од овој крај.

Манифестациски

Традиционална верска слава на селото на 19. септември “Св. Архангел и Михаил”. Се оди во црквата вечерта спроти празникот и се чекаат гости. Исто така, се одбележуваат верските обичаи во текот на неколку празници: Бадник, Божиќ, Василица, Велигден и други.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Едукативен

Запознавање со сите културни, природни и духовни вредности на овој крај.

Зимски

Организирана посета на зимските центри (Пелистер) со можност за скијање, санкање, пешачење по снег и друго.

Агротуризам

Учество на туристите во сите селски производни активности: садење, одгледување на полјоделски и овоштарски производи, нивно берење. Учество во одгледување домашни животни и птици.

Туристички активности Пливање, сончање, одбојка на плажа, возење со чамец, прошетки, трчање, планинарење, лов, риболов, јавање магариња, собирање билки, учество во извршувањето на домашните работи на домаќинот - подготовка на храна, одгледување добиток, земјоделски активности, косење, садење, сеење, берење зеленчук и овошје, изработка на сувенири, ракотворење (плетење, везење, хеклање, предење, ткаење и слично), запознавање со обичаите, легендите и преспанските песни и ора, верски слави итн.

Угостителска понуда

Домашни специјалитети од традиционалната македонска преспанска кујна

крап на дупенски начин сушена риба (плашица) питули на питуљарка зелник со киселец и праз тавче-гравче полнети суви пиперки; млечник полжави во сос чорба со риба и киселец салата суви пиперки со праз

Сместувачки капацитети Понудата на сместување во домашен селски амбиент има само во една селска куќа со вкупно 67 легло и тоа во 23 двокреветни соби, 7 трикреветни соби. Секоја од куќите има свој сопствен двор, уреден со зеленило, цветни декорации и опрема за престој на отворено. Постојат можности за организиран пикник на отворено.

Препорачани туристички локалитети и обележја за посета -

манастир “Св. Богородица” локалитетот Славје каде се гледа езерото и на македонска и на грчка страна, месност Горна Караула каменот “Маркова Нога” островот Голем Град островот Ахил плажата Дупени

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

6.3 Село Сливница Селото Сливница има многу поволна местоположба во преспанскиот регион која дава можности за развој на селскиот туризам. Со својот атар излегува на источниот брег на Преспанското Езеро, се наоѓа во близина на Баба планина со сите атрактивности кои ги нуди Националниот парк Пелистер. Оваа местоположба овозможува развој на многу туристички активности. Во своето соседство го има Курбиново, кое се издвојува со културните вредности и манифестации. За помалку од половина час, од ова село може да се стаса до секој дел од преспанското крајбрежје. Во перспектива, со организирана акција на сите заинтересирани субјекти, почнувајќи од жителите на селото во месната заедница, преку општинските органи, па до невладините организации и потенцијалните инвеститори, ова село може да добие значајно место во развивањето на селскиот туризам во овој крај.

Сл. 9: Приказ на село Сливница со повеќе тематски нивоа

Туристички профил на село Сливница 1.

Видови туризам Езерски

Капење, сончање, нуркање, пливање, пловење и други активности на вода.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Екотуризам

Достапност на двата национални паркови: Националниот парк Пелистер и Националниот парк Галичица и други природни вредности утврдени со посебен режим на заштита.

Планински

Организирана посета на планината Баба.

Спортско-рекреативен

Ловен

Риболовен

Излетнички

Индивидуално и организирано извршување на овие активности во рамки на самото село и во околниот простор. Можности постојат на отворено за одбојка на плажа и на фудбалското игралиште. Потребни се дополнителни инвестиции за изградба на терени, патеки, сали, и други спортско-рекреативни објекти за задоволување на специфични спортски и рекреативни активности на потенцијалните туристи. Можности постојат исклучиво преку организирани активности од страна на овластени ловни друштва кои се упатени во ловно-стопанските основи во познатите ловишта во овој крај. Можности постојат за организиран и аматерски риболов на езеро. Индивидуална и организирана посета на познати излетнички места или одење во природа на планина, во ливада, покрај езеро, итн.

Манастирски

Посета на познатиот манастир во блиската околина на селото “Св. Богородица”, каде што постојат услови за организиран престој на туристичките посетители. Можни се организирани посети и престој во манастирските конаци кои се наоѓаат во атарите на другите села од преспанскиот регион.

Културолошки

Достапни се сите регистрирани културни споменици во селото и во целиот преспански регион: градската архитектура на Ресен и архитектурата и етно вредностите на селата, археолошките наоѓалишта, манастирите и други културни добра создадени од човекот кои сведочат за културните и духовни вредности на народот од овој крај.

Манифестациски

Традиционална верска слава на селото празникот Голема Богородица на 28. август. Вечерта спроти празникот се оди во црква и се чекаат гости. Исто така, се одбележуваат верските обичаи во текот на неколку празници: Бадник, Божиќ, Василица, Велигден и други.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Едукативен

Запознавање со сите културни, природни и духовни вредности на овој крај.

Зимски

Организирана посета на зимските центри (Пелистер) со можност за скијање, санкање, пешачење по снег и друго.

Агротуризам

Туристички активности АПливање, сончање, одбојка на плажа, возење со чамец, прошетки, трчање, планинарење, лов, риболов, јавање магариња, собирање билки, учество во извршувањето на домашните работи на домаќинот - подготовка на храна, одгледување добиток, земјоделски активности, косење, садење, сеење, берење зеленчук и овошје, изработка на сувенири, ракотворење (плетење, везење, хеклање, предење, ткаење и слично), запознавање со обичаите, легендите и преспанските песни и ора, верски слави, итн.

Угостителска понуда Домашни специјалитети од традиционалната македонска преспанска кујна

ѓомлезе зелник тавче-гравче печива

Сместувачки капацитети Понуда за приватно сместување во домашен селски амбиент има само во една селска куќа со три трикреветни соби. Можности за престој нуди и манастирскиот конак на црквата “Св. Богородица” каде има 12 повеќекреветни соби.

Препорачани туристички локалитети и обележја за посета -

манастир “Св. Богородица” плажата

6.4 Село Стење Селото Стење се карактеризира со големи потенцијали за развој на селскиот туризам. Атрактивната местоположба и бројните природни и културни добра овозможуваат широка лепеза на туристички активности. Како погранично село има можности за развој на пограничната соработка со соседните земји и туристичка понуда за престој на странски туристи.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Сл. 10: Приказ на село Стење со повеќе тематски нивоа

Туристички профил на с. Стење 1. Видови туризам Езерски

Капење, сончање, нуркање, пливање, пловење и други активности на вода.

Екотуризам

Организирана посета на двата национални паркови Националниот парк Пелистер и Националниот парк Галичица. Посета на сите природни реткости кои се наоѓаат во близина на селото и кои се под одреден режим на заштита.

Планински

Организирана посета на блиските планини (Галичица).

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Спортско-рекреативен

Индивидуално и организирано извршување на овие активности во рамки на самото село и во околниот простор. Постојат терени за кошарка, фудбал, одбојка, детски мини-парк. Можности постојат на отворено за одбојка на плажа. Потребни се дополнителни инвестиции за изградба на терени, патеки, сали, и други спортскорекреативни објекти за задоволување специфични спортски и рекреативни активности на потенцијалните туристи.

Ловен

Организирани ловни активности преку регистрирани ловни друштва.

Риболовен

Езерски.

Излетнички

Индивидуална и организирана посета на познати излетнички места или одење во природа на планина, во ливада, покрај езеро, итн.

Манастирски

Посета на познатиот манастир Св. Илија со чамци по езеро или пеш покрај езеро. По традиција секоја година различно семејство дава ручек за сите гости. Се готви претежно пржена риба и грав. Можни се организирани посети и престој во манастирските конаци кои се наоѓаат во атарите на другите села од преспанскиот регион.

Културолошки

Достапни се сите културни споменици забележани во селото и во целиот преспански регион: градската архитектура на Ресен и архитектурата и етновредостите на селата, археолошките наоѓалишта, културните споменици, манастирите и други создадени од човекот културни и духовни добра кои сведочат за културните вредности на народот од овој крај. Цркви во селото и околината: “Св. Илија”, “Св. Атанасиј”, “Св. Кирил и Методиј”, “Св. Петка”, “Св. Никола”, “Св. Ѓорѓија”.

Манифестациски

Традиционална верска слава на селото е верскиот празник Илинден и Велигден. Се оди во црквата вечерта спроти празникот. Според обичајот се врти три пати околу црквата. На полноќ се кршат црвени велигденски јајца. Утредента секое домаќинство има свечен велигденски ручек со своето семејство. Се чекаат и гости. Исто така, се одбележуваат верските обичаи во текот на неколку празници: Бадник, Божиќ, Василица, Митровден и други.

Едукативен

Запознавање со сите културни, природни и духовни вредности на овој крај.

Зимски

Организирана посета на зимските центри (Пелистер) со можност за скијање, санкање, пешачење по снег и друго.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Агротуризам 2. Туристички активности

Пливање, сончање, одбојка на плажа, возење со чамец, прошетки, трчање, планинарење, лов, риболов, јавање магариња, собирање билки, учество во извршувањето на домашните работи на домаќинот - подготовка на храна, одгледување добиток, земјоделски активности, косење, садење, сеење, берење зеленчук и овошје, изработка на сувенири, ракотворење (плетење, везење, хеклање, предење, ткаење и слично), запознавање со обичаите, легендите и преспанските песни и ора, верски слави, итн. 3. Угостителска понуда

Домашни специјалитети од традиционалната македонска преспанска кујна

крап на стенски начин циронки - суви рибчиња рибја чорба ѓомлезе петулици зелник пециво турли-тава селско месо полнети пиперки млечник

4. Сместувачки капацитети - Можност за сместување во домашен селски амбиент постои во 18 селски куќи со вкупно 173 легла. Секоја од куќите има свој сопствен двор, уреден со зеленило, цветни декорации и опрема за престој на отворено. Постојат можности за организиран пикник на отворено. - Во селото е изграден нов хотел “Рива” кој располага со 10 соби со пет, три и две легла или вкупно 23 легла. - Угостителски услуги се нудат во ресторанот “Мали рај” во рурален стил каде има 12 маси со вкупно 60 седишта. 5. Препорачани туристички локалитети и обележја за посета -

островот “Голем Град” патот преку Галичица за Охрид од каде се гледаат двете езера манастирот “Св. Илија” рибарското село Коњско-Лиса плажа “Лиса” варниците во с. Лескоец Вакуф плажа пештерска црква ископини на островот од времето на Цар Самоил

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

6.5 Село Претор Селото Претор во туристичката карта на Република Македонија е препознатливо по езерскиот туризам кој организирано се нуди во Туристичката населба ситуирана покрај самиот брег на Преспанското Езеро. Туристичката понуда на Претор има препознатлив идентитет на домашниот туристички пазар. Валоризацијата на туристичките потенцијали ја потенцира перспективата на ова село за развој на селскиот туризам преку разновидна понуда на туристички содржини. Досегашните туристички активности во селото го носат обележјето на езерскиот туризам. Туристичките посетители во најголем број потекнуваат од овој крај и тие престојуваат во семејните куќи наследени од родителите кои се иселиле пред многу децении емигрирајќи во градските населби. Во обновените куќи ова население престојува најчесто во друштво со свои роднини и пријатели, претежно во текот на летната сезона и за време на празници и викенди. Туристите кои доаѓаат исклучиво како гости се сместуваат во хотелските и одмаралишните капацитети во населбата и тие престојот го поврзуваат со езерото: капење, сончање и прошетки покрај езерскиот брег. Со осмислена програма ова село може да обезбеди атрактивни содржини со кои ќе може да се наметне не само на домашниот, туку и на странскиот пребирлив туристички пазар.

Сл. 11: Приказ на село Претор со повеќе тематски нивоа

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Туристички профил на с. Претор 1.

Видови туризам Езерски

Капење, сончање, нуркање, пливање, пловење и други активности на вода.

Екотуризам

Организирана посета на двата национални паркови Националниот парк Пелистер и Националниот парк Галичица. Посета на природните реткости кои се наоѓаат во близина на селото и кои се под одреден режим на заштита.

Планински

Организирана посета на блиските планини (Баба и Галичица).

Спортско-рекреативен

Ловен Риболовен

Индивидуално и организирано извршување на овие активности во рамки на туристичката населба и во самото село и околниот простор. Постојат игралишта за кошарка, фудбал, ракомет и одбојка, тениско игралиште, базен. Потребни се дополнителни инвестиции за доизградба на нови терени, патеки, сали, и други спортскорекреативни објекти за задоволување на специфични спортски и рекреативни активности на потенцијалните туристи. Организирани ловни активности преку регистрирани ловни друштва. Езерски.

Излетнички

Манастирски

Посета и сместување во познатите манастири во околината “Св. Богородица” и “Св. Петка” во преспанскиот регион.

Културолошки

Манифестациски

“Јаболкоберот” во месец септември во општината Ресен и организираните традиционални верски слави во повеќе села во околината.

Едукативен

Запознавање со сите културни, природни и духовни вредности на овој крај.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Зимски

Организирана посета на зимските центри (Пелистер) со можност за скијање, санкање, пешачење по снег и друго.

Агротуризам

Учество во сите селски производни активности: садење, одгледување полјоделски и овоштарски производи, нивно берење. Учество во одгледување домашни животни и птици.

Туристички активности Видови туристички активности: пливање, сончање, одбојка на плажа, возење со чамец, прошетки, трчање, планинарење, лов, риболов, јавање магариња, собирање билки, учество во извршувањето на домашните работи на домаќинот -подготовка на храна, одгледување добиток, земјоделски активности, косење, садење, сеење, берење зеленчук и овошје, изработка на сувенири, ракотворење (плетење, везење, хеклање, предење, ткаење и слично), запознавање со обичаите, легендите и преспанските песни и ора, верски слави, итн.

Угостителска понуда

Домашни специјалитети од традиционалната македонска преспанска кујна

сукани зелници ѓомлезе палачинки крап на преторски начин тавче-гравче полнети пиперки млечник мусака

Сместувачки капацитети -

Хотел “Претор” со 14 соби и три апартмани со вкупно 43 легла, со сопствен ресторан со 200 седишта. Придружни објекти: игралиште за кошарка, фудбал, одбојка, сопствена плажа за 200 капачи; Хотел “Мартин” со три ѕвезди, со 18 соби и вкупно 48 легла, поседува базен за околу 30-40 капачи, и сопствена плажа до 200 капачи; Одмаралиште “Мите Богоевски” со 27 соби со по 8 кревети, ресторан со 100 маси на база на самопослужување, конференциска сала со капацитет од 60 седишта, терен за кошарка, фудбал, сопствена плажа за 300 капачи; Понуда за сместување во домашен селски амбиент има само во пет селски куќи со вкупно 35 легла и тоа во 7 двокреветни соби, 7 трикреветни соби. Секоја од куќите има свој сопствен двор, уреден со зеленило, цветни декорации и опрема за престој на отворено.

Препорачани туристички локалитети и обележја за посета -

манастир “Св. Богородица” островот Голем Град црква “Св. Ѓорѓи” во Курбиново

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

6.6 Село Љубојно Во селото Љубојно руралниот туризам покажува почетни сигнали. Природните и културни вредности овозможуваат оваа дејност да добие значајно место во семејниот бизнис во селото. Потребна е поорганизирана активност како на месното население така и на соодветните органи во локалната самоуправа. Според направената валоризација на сите сегменти значајни за развој на селскиот туризам, во селото Љубојно постојат потенцијали за развој кои бараат иницијатива и поддршка од локалната самоуправа. Можности постојат за голем број туристичи активности кои добро осмислени и со адекватни комплементарни содржини и објекти ќе придонесат за развој на оваа значајна стопанска дејност во структурата на локалната и национална економија.

Сл. 12: Приказ на село Љубојно со повеќе тематски нивоа

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Туристички профил на с. Љубојно 1.

Видови туризам

Екотуризам

Организирана посета на двата национални паркови. Во близина е Националниот парк Пелистер и на другата страна од езерото е Националниот парк Галичица. Посета на сите природни реткости кои се наоѓаат во близина на селото и кои се под одреден режим на заштита.

Планински

Организирана посета на планината Баба на чие подножје се наоѓа селото.

Спортскорекреативен

Индивидуално и организирано извршување на овие активности во рамки на самото село и во околниот простор. Можности постојат само на отворено. Потребни се дополнителни инвестиции за изградба на терени, патеки, сали, и други спортско-рекреативни објекти за задоволување на специфични спортски и рекреативни активности на потенцијалните туристи.

Ловен

Можности постојат исклучиво преку организирани активности од страна на овластени ловни друштва во рамки на локалната самоуправа.

Риболовен

Можности постојат за организиран и аматерски риболов на езеро.

Езерски

Излетнички

Манастирски

Посета на познатите манастири во соседите села преку организиран престој во манастирските конаци во текот на целата година. Во близина на селото има повеќе цркви “Св. Јован”, “Св. Никола”, “Св. Петар и Павле”, “Св. Пречиста” и други.

Културолошки

Посета на познатите знаменитости од поновата и подалечната историја: архитектурата на градот Ресен и селата, археолошките наоѓалишта, културните споменици, манастирите и други културни добра создадени од човекот кои сведочат за културните вредности на народот од овој крај.

Манифестациски

Јаболкоберот организиран од локалната самоуправа во Ресен и одбележувањето на верските празници, како на самото село така и на соседните села.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Запознавање со сите културни, природни и духовни вредности на овој крај.

Едукативен

Зимски

Организирана посета на зимските центри (Пелистер) со можност за скијање, санкање, пешачење по снег и друго.

Агротуризам

Учество во сите селски производни активности: садење, одгледување полјоделски и овоштарски производи, нивно берење. Учество во одгледување на домашни животни и птици.

Туристички активности Прошетки, трчање, планинарење, лов, риболов, пливање, јавање магариња, собирање билки, учество во извршувањето на домашните работи на домаќинот подготовка на храна, одгледување добиток, земјоделски активности, изработка на занаетчиски производи и сувенири, ракотворење (плетење, везење, хеклање, предење, ткаење и слично), запознавање со обичаите, легендите и преспанските песни и ора, верски слави (“Св. Петка”, Божик, Водокрст, Василица, Велигден, Илинден), итн.

Угостителска понуда Домашни специјалитети од традиционалната македонска кујна

питули ошафка зелник тавче-гравче млечник цир

Сместувачки капацитети -

Приватно сместување во домашен селски амбиент во две селски куќи со вкупно 18 легла и тоа во три двокреветни соби и 4 трикреветни соби. Куќите имаат сопствени дворови во кои може да се организира исхрана и релаксиран одмор на отворено. Во селото постои еден угостителски објект со 12 маси и 50 седишта.

Препорачани туристички локалитети и обележја за посета -

селското училиште воденицата овошните насади манастирите

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

7. СМЕСТУВАЧКИ КАПАЦИТЕТИ ВО АНАЛИЗИРАНИТЕ СЕЛА

7.1 Расположливи сместувачки капацитети Меѓу бројните фактори кои го детерминираат туристичкиот развој, материјалната основа го зазема приоритетното место. Сместувачките капацитети и угостителските објекти за исхрана и послужување пијалаци (хотели, мотели, соби за издавање, ресторани и сл.), го чинат јадрото на материјалната основа и истовремено директно се вклучени во сите програми на туристичката понуда. Без нивно постоење, останатите фактори кои посредно или непосредно учествуваат во формирањето на вкупната туристичка понуда (инфраструктура, сообраќај, трговија, занаетчиство, здравство, културно-историски содржини, спортско-рекреативни и други манифестации) остануваат неискористени. Врз основа на податоците од Пописот на сместувачки и угостителски капацитети во преспанскиот регион со фокус на шесте села кои се предмет на набљудување во оваа Студија - Брајчино, Д. Дупени, Љубојно, Претор, Сливница и Стење, кој беше спроведен во периодот април 2008 год, рецептивната база на сите 6 села заедно изнесува вкупно 467 легла во неколку различни видови на сместувачки капацитети ( хотели, мотели, соби за издавање и манастирски конаци). Според резултатите од извршениот Попис, најмногу легла во сместувачките капацитети има во Стење, а најмалку во село Љубојно.

Графикон бр.5 - Вкупен број легла поединечно по села

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Соби за издавање

Хотели

Мотели

Манастирски конаци

Вкупно легла

Брајчино

Стење

189

218

Д.Дупени

Претор

Љубојно

Сливница

Село

Табела бр.3 - Број на легла одделно по тип на сместувачки капацитети и поединечно по села

Графикон бр.6 - Број на легла одделно по тип на сместувачки капацитети и поединечно по села

7.1.1 Досегашни проекти За жителите на село Брајчино одржливиот туризам не е ништо ново и непознато. Уште во 2002 год. со поддршка на Швајцарската агенција за развој и соработка во Брајчино започна со имплементација пилот-проект со главна цел промоција на одржливата употреба на природните ресурси во корист на локалното население. Проектот е илустрација како да се искористат природните и културните ресурси во полза на локалното население, но без притоа истите да бидат уништени. Во рамките на овој проект поддржани се неколку семејства да ги адаптираат објектите во традиционален стил со цел истите да бидат употребливи во својство на сместувачки и угостителски капацитети.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

И за жителите на село Стење риболовот, земјоделството и овоштарството (пред сè, одгледувањето јаболка) не се повеќе единствени можности за егзистенција. И тие сè повеќе ја согледуваат можноста за развој преку искористување на постоечките природни и културни ресурси. Стење веќе е вклучено во програмата Живо наследство на Фондацијата институт отворено општество - Македонија и Фондацијата Карл Бодуен од Белгија, чија цел е поттикнување на одржливиот развој на малите локални заедници преку искористување на локалното природно и културно наследство. Со нивна поддршка е расчистена и уредена плажата во Стење (која е вистинска геолошка реткост – се состои од ситен кварцен песок, остаток од глацијалниот период) и патеката до црквата Св. Илија која е и обележана со патокази.

7.1.2 Брајчино Селото Брајчино кое го држи приматот на пионер во развојот на одржлив туризам не само на ниво на преспанскиот регион, туку и генерално во Р. Македонија, во моментов располага со вкупно 68 легла, од кои 44 легла се дел од приватните сместувачки капацитети кои ги нудат физички лица, а останатите 24 легла се дел од конаците на манастирот Св. Петка кој се наоѓа на 15-тина минути оддалеченост од селото. Покрај сместувачки капацитети, во Брајчино се нудат и угостителски услуги. Специјалитетите на локалната кујна и стариот рурален стил на уредување се карактеристични за ресторанот “Раскрсница”, чиј капацитет изнесува 35 седишта и уште толку на летната тераса. Покрај Раскрсница, уште неколку семејства во Брајчино нудат можност за оброк со домашна храна - домашен леб, домашно сирење, домашни луканци, ајвар, пинџур, ѓомлезе, зелници, мазници, домашна ракија, домашен ликер и сл. Според податоците кои ги води Здружението за развој на агротуризмот во Брајчино, во 2005 год. во Брајчино се остварени вкупно 300 ноќевања. Во 2006 год. овој број е зголемен на 360 ноќевања, а во 2007 год. достигнати се 506 ноќевања. Овие податоци не се официјални статистички податоци, туку евиденција која ја врши самостојно секое домаќинство по сопствена иницијатива и наоѓање. Во ниедно друго село кое е предмет на анализа во оваа Студија, ваква евиденција не се води.

7.1.3 Стење Според резултатите од Пописот на сместувачки и угостителски капацитети во преспанскиот регион со фокус на шесте села кои се предмет на набљудување во оваа Студија - Брајчино, Д. Дупени, Љубојно, Претор, Сливница и Стење, најголема рецептивна база во смисла на вкупен број на легла во моментов има село Стење. Вкупната рецептивна основа во Стење изнесува 218 легла, од кои 29 легла се дел од единствениот хотел во Стење – хотелот “Рива”, а останатите 189 легла го покажуваат вкупниот капацитет на приватните сместувачки капацитети.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Во ресторанот “Мали Рај”, кој располага со 60 седишта се нудат локалните специјалитети – риба на преспански начин, тавче-гравче, ѓомлезе, циронки. Освен ресторанот “Мали Рај”, уште неколку семејства во Стење на посетителите им нудат можност за оброк со локални специјалитети.

7.1.4 Долно Дупени Во село Долно Дупени неколку години наназад полека се зголемува интересот на локалното население за искористување на постоечките потенцијали и вклучување во угостителската дејност, преку издавање соби во приватно сместување и нудење дополнителни туристички услуги. Во моментов во Долно Дупени приватниот сектор нуди 35 легла за сместување во соби за издавање, додека 28 легла се дел од сместувачки капацитет - мотел. Вкупниот сместувачки капацитет на Долно Дупени изнесува 63 легла. И овде неколку локални домаќинства во секое време на посетителите им нудат дегустација на локални деликатеси. Најголем број од гостите доаѓаат во текот на летниот период за тука да го поминат годишниот одмор на познатата плажа “Дупени бич”.

7.1.5 Претор Резултатите од Пописот покажуваат дека во село Претор во моментов има само 19 легла кои се дел од приватните сместувачки капацитети што нудат услуги на ноќевање. Не може да се зборува за потенцијалите за развој на туризмот во село Претор, а притоа да не се има предвид дека во туристичката населба Претор има неколку активни објекти – хотели и детски одморалишта кои треба да се гледаат како даватели на дополнителни услуги, во функција на збогатување на вкупната туристичка понуда и на севкупниот развој на туризмот не само на ниво на Претор, туку пошироко во целиот регион. Ресторанот “Рајска градина” со вкупен капацитет од 48 седишта нуди угостителски услуги. Претор располага со особено атрактивна и по светски терк уредена плажа.

7.1.6 Љубојно и Сливница Во селата Љубојно и Сливница бројот на лица кои издаваат соби, а со тоа и вкупниот број на легла е значително помал во однос на останатите села. Ваквата состојба се должи првенствено на фактот дека овоштарството и земјоделството се сметаат за најзначаен извор за обезбедување егзистенција.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Во Љубојно 2 домаќинства нудат сместување во соби за издавање со вкупен број на легла 18. На сред село, објектот “Љубојно Промет” чиј вкупен капацитет изнесува 60 седишта нуди угостителски услуги. И во Љубојно локалното население подготвува локална кујна за сите заинтересирани гости. Во Сливница во моментов само едно лице нуди соби за издавање со вкупен капацитет од 9 легла. Манастирскиот конак на Св. Богородица располага со 12 повеќекреветни соби со вкупен капацитет од 72 легла, сопствена уредена и опремена кујна и трпезарија кои гостите на манастирот може да ги користат. Конакот нуди можност за сместување на сите заинтересирани лица, а особено е погоден за потребите на планинарските друштва. Плажата во Сливница важи за најчиста, со најбистра вода. Општа констатација е дека сместувачките капацитети во горенаведените населени места во најголема мера се сведуваат на комплементарни угостителски објекти (соби за издавање и апартмани) кои ги издаваат физички лица без извршена регистрација за правни субјекти, кои нудат угостителски услуги и без законски задолжителната категоризација согласно одредбите од Законот за угостителска дејност и Правилникот за минимално-технички услови за вршење угостителска дејност.

7.2 Потенцијални сместувачки капацитети Согласно податоците добиени од спроведениот Попис на сместувачки и угостителски капацитети, лицата кои се занимаваат со издавање соби во сите населени места, предмет на интерес во оваа Студија, за вршење на ваква дејност првенствено се мотивирани од: -

финансиски причини, самовработување и развој и промоција на регионот.

Најмногу заинтересирани потенцијални издавачи на соби има во Стење и Брајчино, каде што локалното население веќе ги почувствувало придобивките од одржливиот развој на туризмот и работи во насока на реновирање на постоечките и изградба на нови објекти кои ќе се искористат за таа намена. Ваков интерес во нешто помала мера е присутен и во Долно Дупени и Претор. Додека во Љубојно и Сливница интересот е минимален. Во секое од селата, предмет на оваа Студија, меѓу локалното население постои интерес за давање дополнителни туристички услуги. Се работи за услуги за кои не се потребни дополнителни вложувања на значителни финансиски средства од типот приготвување локални специјалитети, водички услуги, издавање кајчиња, изработка и продажба на сувенири и сл. Меѓу локалното население сè уште доста е изразено мислењето дека приходите од туризмот се незначителни во однос на приходите од другите дејности, поконкретно овоштарството, што ја наметнува потребата од организирани обуки на населението во насока на подигнување

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

на свеста за корисните импликации кои произлегуваат од искористување на постоечките природни и културни потенцијали за нив лично, но и за регионот во целост. Генерален став на населението е дека немаат доволно средства за самостојно уредување на објектите и дека се потребни што повеќе проекти на локалната самоуправа за финансиска поддршка на лицата кои се заинтересирани за оспособување на објектите во традиционален стил, со цел вклучување во процесот на давање сместувачки услуги. Секако, и тука исклучоци постојат и во таа смисла мора да се нагласи дека е присутна и приватна иницијатива за изградба на нови и адаптација на старите објекти во насока на нивно стопанско искористување, но во помал обем.

8. ПРЕДУСЛОВИ И ПОТРЕБИ Туристичкиот сектор во преспанскиот регион се карактеризира со извонредни можности за развој на голем број и разни видови туристички активности, атрактивни како за домашниот така и за странскиот турист. Но, за да го достигне задоволителното ниво на квалитет и стандард потребни се големи вложувања за модернизација и за капитални инвестиции во инфраструктурата. Покрај тоа, потребно е да се продлабочат организациските и управувачките знаења како предуслов за динамизирање на работењето на туристичкиот сектор на стопанството. На тој начин може да се обезбеди опоравување и развој на севкупната економија на Македонија. Мора да се решаваат инфраструктурните проблеми, да се спроведува заштитата на животната средина и да се применуваат специфични решенија за секој инвестициски зафат во туризмот, со што оваа стопанска дејност ќе добие соодветно место во профилирањето на економскиот развој на локалната заедница и на националната економија. Во валоризацијата на значењето на туризмот за вкупното стопанство и благосостојба на населението потребно е да се менува ставот на досегашниот однос на политиката, која не обезбедуваше доволно средства за развојот на оваа сè позначајна стопанска дејност. Понудата на македонски туристички производ конкурентен на светските пазари, може да се оствари преку интерресорска соработка и соработка меѓу локалната и централната власт, преку заеднички настапи на саемски манифестации, размена на научна технологија и човечки ресурси, регулирање на движењата на туристите, подобра комуникација меѓу сите чинители на туристичкото стопанство и др. Учеството на саемите е еден од клучните елементи за промоција на анализираните рурални средини, а со тоа и на Република Македонија како туристичка дестинација и привлекување на сè поголем број туристи од другите земји и затоа е потребно поагресивно и поафирмативно поголемо присуство и значајни саемски настапи во светот. За реализација на зацртаните цели во развојот на одржлив туризам во наведените шест рурални населби неопходна е солидна модернизација на инфраструктурата. За тоа се потребни капитални вложувања, пред сè, во развојот на патната инфраструктура.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Потреба постои во доменот на човековите ресурси, односно попродлабочена организација и зголемување на знаењата на локалното население, како клучен предуслов за унапредување на сите аспекти за отпочнување и водење бизнис во областа на туризмот. Врз таа основа можни се промени не само во развојот на туризмот, туку и во подобрувањето на економската и социјалната состојба на селото, во однос на стандардот, зголемени приходи, работни ангажирања и отворање на други комплементарни дејности поврзани со туристичката дејност. Да се спроведува заштита на околината и примена на специфични решенија во секоја рурална населба во однос на идентитетот на секоја населба како посебна дестинација, препознатлива на туристичкиот домашен и странски пазар, со цел да се создадат претпоставки за успешен развој на туризмот, поставен на критериумите на ефикасност и профитабилност. Сето тоа ќе придонесе за развој на економијата на општина Ресен и вкупно ќе придонесе во националната економија. Имено, познато е дека туризмот се карактеризира со мултипликативноста, не само во однос на придонесот во развојот на комплементарните дејности, но исто така значајно е влијанието во просторот коешто се шири од локалната средина кон останатите туристички локалитети и пошироко кон туристички простори кои се карактеризираат со големи туристички потенцијали. Една од претпоставките за успешност во водењето на овој бизнис за селските населби е неговата поставеност и приспособеност на туристичките содржини во текот на целата година. Тоа е условот за да може секое семејство кое вложува во овој бизнис рентабилно да стопанисува. Досегашната валоризација на туристичките ресурси укажува на високиот квалитет како на природните така и на културните вредности, со истовремено високи оценки во однос на предностите поврзани со еколошката компонента која се вреднува високо. Ревитализација на културниот идентитет на овие селски населби претставува една од приоритетните задачи кои треба да ги преземе локалната самоуправа и соодветните владини ресори, настојувајќи да се продлабочат активностите за обновување на знаењата поврзани не само со постојните културни споменици, туку и обновување на традициите кои се дел од идентитетот на народот од овој крај. Ова не само што ќе продуцира развој на оваа стопанска дејност, туку и можност за враќање на населението со потекло од овој крај. Понудените капацитети за сместување и содржините ќе привлечат не само туристи туку и домородно население кое го напуштило огништето и заборавило на своите предци и своите корени. Преспанскиот простор, во кој се вклучени шесте анализирани рурални населби, е еколошки високо вреднуван, чијашто употребна вредност во иднина ќе има големо значење, особено со развојот на урбанизацијата, не само во нашата земја туку и во поширокото меѓународно и светско опкружување. Затоа овој простор треба, пред сè, да се вреднува од аспект на рекреативната функција. Потребно е да се нагласи значењето на интегрирање на просторнaта, еколошката, културолошката и сообраќајната политика со туристичката политика на Македонија. Отворањето на нашата земја кон европскиот пазар сè повеќе ќе ја зголемува вредноста на овие простори како можни дестинации на европските туристи, па дури и како можни простори за привлекување на директни странски инвестиции во развој на селскиот туризам во овој крај. Затоа е потребно државата во својата развојна стратегија да создаде можности за развој на туризмот врз одржливи основи со кои се респектира културниот идентитет на просторот, неговата еколошка сочуваност, и развој кој ќе се базира на овие потреби и интереси на

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

локалното население. Насочувањето на идните инвестиции треба да почива на принципите на одржлив развој и почитување на културните вредности на тие простори. Со оглед на тоа што преспанскиот регион го носи обележјето препознатливо со преспанското јаболко, идниот развој на овој крај и на овие села својата вредност и перспектива ќе ја имаат во развојот на туризмот и туристичката функција на просторот. За остварување на сите видови туризам и туристички активности услов претставува рецептивниот фактор, кој според важечките стандарди за квалитет и ниво на туристичка услуга зазема примарно место во оценката за висината и квалитетот на туристичката услуга. Во материјалнорецептивните фактори спаѓаат и сместувачките капацитети коишто според постојната состојба може да ги задоволат потребите на туристите. Сепак, останува сознанието за потребата за нивно надградување, согласно стандардите и категоризацијата на сместувачките капацитети во европските земји. Во фокусот на сите активности во областа на туризмот е човекот, неговата стручност, карактер и подготвеност за развивање туристичка дејност во селските средини. Тој е клучот на успехот. Потребна е негова едукација не само за стекнување на теоретски знаења, туку и практични вештини.

8.1 Категоризација на сместувачки капацитети, Република Македонија / Република Грција, и план за категоризација 8.1.1 Категоризација на сместувачки капацитети, Република Македонија Угостителските објекти за сместување се делат на: 1. Основни угостителски објекти за сместување – хотели, хотелски населби, апартмански населби, мотели, пансиони, резиденции, туристички населби и сл, и 2. Комплементарни сместувачки објекти – ноќевалишта, гостилници, кампови, приватни сместувачки капацитети (соби, апартмани, станови, куќи), одмаралишта (за деца, младинци, работници, лица со попреченост и сл.), други комплементарни објекти (феријални домови, планинарски домови и куќи, објекти за привремено сместување и сл.). Во согласност со Законот за угостителска дејност, давање на угостителски услуги за сместување и угостителски услуги за исхрана можат да вршат трговски друштва и трговци-поединци запишани во Трговскиот регистар. За вршење на угостителска дејност мора да бидат исполнети пропишаните минимално-технички и здравствено-санитарни услови, услови за заштита при работа, заштита и унапредување на животната средина, противпожарна заштита и условите за заштита од бучава, пропишани со закон. Угостителските објекти за сместување и исхрана пред започнување со вршење на дејноста задолжително треба да се категоризираат според условите и стандардите пропишани за секој вид објект одделно. Постоечката законска легислатива предвидува различни критериуми за категоризација на угостителските објекти во зависност од видот и тоа:

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Критериуми за категоризација на хотели (хотели, пансиони и мотели) – категории со 5, 4, 3, 2 и 1 ѕвезда,

Критериуми за категоризација на туристички апартмани и резиденции - категории со 5, 4, 3, 2 и 1 ѕвезда,

Критериуми за категоризација на кампови- категории со 4, 3, 2 и 1 ѕвезда,

Критериуми за категоризација на куќи, станови и соби за издавање – категории со 2 ѕвезди (комфорт) и 1 ѕвезда (стандард).

Критериуми за категоризација на ресторани - категории со 4, 3, 2 и 1 ѕвезда.

Категоризацијата на основните угостителски објекти за сместување (хотели, мотели, пансиони, туристички апартмани и кампови) и угостителските објекти за исхрана – ресторани е во надлежност на Министерството за економија. Врз основа на поднесено Барање на угостителот, 5 члена Комисија за категоризација на угостителските објекти формирана од Министерот за економија, донесува Решение за категоризација со рок на важност од 3 години, кое се запишува во соодветен Регистар на категоризирани угостителски објекти кој го води Министерството. Видот и категоријата на објектот мора да бидат истакнати на видно место и исклучиво тие мора да се употребуваат при огласување и рекламирање на угостителските услуги. Физички лица може да: -

изнајмуваат куќи, апартмани и соби за одмор и тоа најмногу до 10 соби,

организираат камп на свое земјиште најмногу за 10 сместувачки единици и

даваат услуги на појадок само на корисниците на сместувачките капацитети.

Физичките лица кои вршат угостителска дејност од мал обем се регистрираат во регистарот што го води градоначалникот на општината. За да можат физичките лица да даваат угостителски услуги, објектите мора да ги задоволуваат минимално-техничките услови за вршење угостителска дејност и условите за категоризација. Категоризацијата на овие објекти ја врши градоначалникот на општината, во согласност со одредбите на Правилникот за минимално-технички услови за вршење на угостителската дејност чиј неделив дел е Прилогот за категоризација на куќи, станови за одмор и соби за издавање. Критериумите за категоризација како барања кои ги пропишал законодавецот, имаат за цел да создадат општоприфатени стандарди кои треба да ги задоволат приватните сместувачки капацитети, а кои ќе бидат основа сместувачката единица да стекне соодветна категорија (број на ѕвезди) како показател на квалитетот на угостителската услуга што ја нуди. Постоечката законска легислатива предвидува категоризација на куќи, станови за одмор и соби за издавање во две категории:

стандард (1 ѕвезда) и

комфорт (2 ѕвезди).

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

При категоризацијата на приватните сместувачки капацитети се поаѓа од два општи критериума кои ги предвидува Правилникот: »

Уредување и опрема и

Услуги

Општиот критериум Уредување и опрема регулира повеќе поткритериуми кои треба да бидат задоволени во зависност од категоризацијата на објектот, а се однесуваат на следниве прашања: »

Приоди за пешаци и возила и влезови,

Греење,

Електрично осветлување,

Телефон,

Паркиралишта и гаражи,

Радио и ТВ-апарати,

Намена на просториите,

Минимална површина на просториите во m² и

Опремување на просториите.

При спроведување на постапката за категоризација се води сметка и за пропишаните критериуми кои Правилникот ги регулира во делот Услуги, а поконкретно се однесуваат на следниве прашања: »

Чистење и средување на просториите,

Менување на постелнината и крпите во собите и бањите,

Менување на чаршафи за маса и салфети,

Послужување на појадок (кога се дава ваква услуга),

Послужување на главни оброци (кога се дава ваква услуга),

Перење и пеглање на алишта на гостите и

Квалитет на уредување и опремување.

Физичките лица кои даваат угостителски услуги се должни: 1. Да ги истакнат на видно место видот и категоријата на објектот утврдени во Решението за категоризација. 2. Да ги истакнат на видно место на влезот на објектот називот на услугите кои ги даваат. 3. Да ги истакнат на видно место цените на услугите за сместување и да се придржуваат кон истакнатите цени.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

4. Да му издаваат на гостинот сметка со наведен вид, количина и цена на услугата. 5. Да водат книга за евиденција на гостите и 6. На видно место во објектот да го истакнат телефонскиот број на Државниот пазарен инспекторат. Физичките лица и членовите на нивните домаќинства кои им помагаат во извршување на дејноста мора да ги исполнуваат здравствените услови за работа во угостителството. Во однос на генералната состојба со сместувачките капацитети во преспанскиот регион, со акцент на фокусираните села, може да се констатира дека во моментов угостителска дејност во комплементарни сместувачки капацитети вршат физички лица без претходно извршена регистрација, во некатегоризирани приватни сместувачки капацитети (соби за издавање), што е спротивно на постоечките законски прописи. Од тие причини, во што пократок рок треба да се пристапи кон спроведување на одредбите кои произлегуваат од Законот за угостителска дејност – регистрација и категоризација со задолжително поставување на категоријата на објектот (бројот на ѕвезди) на видно место, што претставува соодветен показател на квалитетот на услугата што се нуди. Техничките барања во поглед на минималната квадратура на сместувачките единици се задоволени, со напомена дека минимален е бројот на сместувачки единици со посебни купатила. Одделни села (Долно Дупени, Брајчино, Стење) особено во текот на летниот период се соочуваат со проблеми во водоснабдувањето во смисла на недостаток на доволна количина на вода за пиење, а на одделни места се јавуваат и проблеми во снабдувањето со електрична енергија (Стење), што не смее да се дозволи во современите услови на живеење не само заради тоа што се работи за основни предуслови кои ги бара правилникот за категоризација, туку и заради фактот што се работи за елементарни предуслови за нормално функционирање. Голем број комплементарни сместувачки капацитети (соби за издавање) нудат услуги за сместување само во текот на пролетниот и летниот период поради нерешеното прашање во поглед на греењето, што исто така се наметнува како проблем во смисла на скратување на сезоната. Националната стратегија за развој на туризмот (2008-2012год.) го вбројува агротуризмот во приоритетите на кои треба да им се даде поддршка во блиска иднина, што дополнително треба да дејствува поттикнувачки врз населението во насока на промена на начинот на кој го перцепира одржливиот туризам - како извор на приходи и самовработување, но и како генератор на развојот, што, пак, треба да дејствува и врз зголемување на приватната иницијатива за инвестирање на ова поле.

8.1.2 Категоризација на сместувачки капацитети, Република Грција ЗАКОНИ – СТАНДАРДИ – КАТЕГОРИЗАЦИЈА Од многубројните закони коишто се однесуваат на развојот на туризмот, проектниот партнер, Општина Преспа, претстави накратко некои основни аспекти од Одлуката на Министерството за агрокултура за 2002 година и од Генералниот секретаријат за туризам. Оваа Одлука ги

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

одреди општите стандарди за туристичките претприемачи, особено оние коишто се занимаваат со алтернативен туризам. Основна цел на министерската Одлука е стандардизирање на: »

Критериуми за стандардизација на хотели (категории со 5, 4, 3 ѕвезди за квалитет)

Критериуми за категоризација на мотели (категории со 4, 3 ѕвезди за квалитет)

Критериуми за категоризација на неколку типови хотели агротуристички, во неколку категории 5, 4, 3 ѕвезди за квалитет)

(традиционални,

Некои од важните критериуми за категоризација се: »

Вкупен број на капацитети за сместување (катови, дворна површина, итн.)

Вкупен капацитет на легла

Број и големина на соби

Внатрешност на собите и опрема (мини-бар, телевизор, клима-уред, итн.)

Капацитети за готвење

Ресторани и барови

Рецепција

Помошни капацитети (помошни соби, соби за состаноци, итн.)

Придржувајќи се кон овие главни правила, Општина Преспа со помош на некои предлози од другите региони од Грција, изготви општа рамка за стандардизација на локален туристички производ. Оваа рамка е заснована на шест подрачја во кои се вклучени правилата и принципите за стандарден квалитет од неколку претприемачки аспекти за алтернативен туризам (хотели, ноќевалишта, ресторани, туристички услуги, итн.), со посебно внимание кон некои од овие аспекти:

Подрачје 1: Соработување во конкурентноста

Целта на овој концепт е стандардизација на општите правила кои се однесуваат на соработка во конкурентноста помеѓу неколку претприемачи од овој сектор. Помеѓу другото, тука е вклучено: »

Учество на секој претприемач во мрежата за заеднички локален квалитет

Соработка во заеднички активности за промоција на претприемачите

Соработка во заеднички активности кои се однесуваат на стандарни туристички производи и „пакети“ (екскурзии, разгледување, семинари, итн.)

Заедничко учество во национални и интернационални организации

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Изработка на стандарден водич за квалитет за сите претприемачи

Подрачје 2: Архитектонски стандарди

Најважниот приоритет на овој концепт е координирање на архитектонската форма на неколку градби каде што се сместени претприемачи на алтернативен туризам, а коишто поседуваат локални, природни и архитектонски карактеристики. Во оваа рамка, постојат предлози за употреба на одредени материјали за градење, подетално: »

Покриви (камења или керамиди)

Фасади (камени, малтерисани, итн.)

Балкони (покриени со решетки, дрвени или железни шипки, итн.)

Надворешни и внатрешни отвори (лакови, дрвени врати)

Декоративни архитектонски елементи

Надворешни огради (од дрво или камен)

Мора да се нагласи дека одредените правила за преспанскиот регион мора да бидат определени според локалните услови (традиционалната и модерната архитектура и материјалното опкружување).

Подрачје 3: Стандарди за опрема Стандардизацијата на опремата вклучува одредени правила за:

A. Внатрешен простор »

Неколку видови маси (за ресторани, барови, соби, рецепции, итн.)

Неколку видови столови (за сите гореспоменати категории)

Кревети (единечни, дупли, за деца)

Друга опрема (клупи, каучи, завеси, ќебиња, итн.)

B. Надворешен простор »

Неколку видови маси (за ресторани, барови, соби, рецепции, дворови, паркови, итн.)

Неколку видови столови (за сите гореспоменати категории)

Стилови на надворешен простор (дворови со ситни камчиња (чакал) или камен, место за скара, посебни видови осветлување, стандардни натписи и знаци, итн.)

Друга опрема (чаршафи за маса, салфети)

C. Информативни водичи и брошури

Проспекти за сите претприемачи со стандарден формат и лого за локален квалитет

Сувенири (разгледници, слики, итн.)

Мултијазични менија за рестораните и баровите со стандарден формат и лого за локален квалитет

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Знаци и натписи со стандарден формат и лого за локален квалитет

Прашалници за евалуација на услугите од страна на туристите

Најважната работа од сето ова спомнато погоре е употребата на посебни материјали за градење и презентација на неколку елементи. Поради тоа, постои долга листа со стандардни материјали која вклучува употреба на камен, одредени видови дрво (даб, бор, итн.), керамиди, мермер, рециклирана хартија, итн. Локалните претприемачи мора да ја одбегнат употребата на пластика (особено за чаршафи за маси), поливинил хлорид, алуминиум, тропски дрва (мамбо, махагон).

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Подрачје 4: Стандарди за услуги

Овој фактор ја вклучува стандардизацијата на услугите на неколку нивоа:

A. Услуги на рецепција »

Образован мултијазичен персонал со релевантни професионални вештини и искуство

Информативни водичи и брошури за локалните карактеристики (природни убавини, споменици, инфраструктури, фирми, итн.)

Пристап до интернет, телефон, факс, итн.

Б. Услуги за појадок »

Образован мултијазичен персонал со релевантни професионални вештини и искуство

Посебно изграден простор за појадок со соодветен мебел (маси, столови, тацни и шолји, чаршафи за маси, итн.)

Локална храна со висок квалитет

В. Собни услуги

Образован мултијазичен персонал со релевантни професионални вештини и искуство

Соодветна опрема (телевизор, клима-уред, мини-бар, каучи, столови, плакари, итн.)

Добро наместен и чист простор (кревети, бањи, балкони, итн.)

Пристап до интернет, телефон, факс, итн.

Г. Ресторански услуги »

Образован мултијазичен персонал со релевантни професионални вештини и искуство (готвење, послужување)

Посебно изграден простор за ручек и вечера (може да се користи истиот простор за појадок) со соодветен мебел (маси, столови, тацни и шолји, чаршафи за маси, итн.)

Според стандард добро наместени и чисти капацитети за готвење (со посебни правила за градба на капацитетите, за набавување, подготвување и чување на производите и храната)

Храна од висок квалитет со локални биолошки продукти

Стандардни услови на послужување (предјадења, контролирана температура, итн.)

Мултијазични менија

Легални сертификати за квалитет и хигиена на производите

Д. Услуги во бар

Образован мултијазичен персонал со релевантни професионални вештини и искуство

Посебно изграден простор со соодветен мебел (маси, столови, тацни и шолји, чаршави за маси, итн.)

Правила на работење (работно време, менија, правила за употреба на алкохолни пијалаци, итн.)

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Подрачје 5: Стандарди за локална кујна

Концептот на овој фактор има за цел организирани и стандардизирани заеднички активности за промоција на локалните производи. Во оваа рамка постојат одредени задачи кои ќе го обезбедат очекуваниот резултат, како, на пример: »

Соработка помеѓу претприемачите со релевантните локални актери (прехранбена индустрија, земјоделски друштва, катедри од специјализираните универзитети, итн.)

Употреба на логото за локален квалитет од сите претпријатија

Промоција на сертификувани локални рецепти (најмалку 50% од менито)

Готвење и служење на традиционален начин и во традиционални прибори

Активности за промоција на локално ниво и пошироко (релевантни изданија, публикации преку интернет, семинари, локални слави, интернационални кампањи, итн.)

Подрачје 6: Стандарди за природата

Некои од основните аспекти на овој концепт се следните: »

Брзо и интензивно воведување на заедничките правила за употребата на материјали (за градби, мебел, екстериер, дворови, итн. )

Употреба на канти за ѓубре со стандардна големина од страна на сите претприемачи

Интензивна и службена хигиенска контрола на сите капацитети, опрема, локални производи, претпријатија, итн.

Интензивна здравствена контрола на персоналот

Употреба и придржување до заштитните мерки од пожари и земјотреси

Според горепрезентираното се констатира дека има многу допирни точки помеѓу концептите за стандардизација и категоризација во двете општини. Меѓутоа, нашата страна треба да ги следи препораките дадени по области во Студијата преку активности преземени чекор по чекор согласно законските акти, но и во тесна соработка со општина Преспа со единствена цел - за зголемување на пазарот претпријатијата треба да учествуваат во реализирање на заеднички акции, во нудење на пакети на туристички услуги во кои ќе биде вклучена посета и на двете езера и на културно-историските споменици во двете општини, потоа заеднички семинари за обука на луѓе од двете страни, вклучување во заедничка промоција на двете општини со цел да се создаде еден водич за квалитет и Преспа да се претстави на светската туристичка карта како една туристичка дестинација.

8.2 Mенаџмент и маркетинг во туристичката понуда Теоријата и праксата ја потврдуваат потребата и корисноста од примената на менаџментот во областа на туризмот и понудата на туристичкиот производ каде што постои инволвираност на голем број субјекти. Интегралното управување со туристичкиот производ овозможува поголема професионалност во извршувањето на туристичката услуга и остварување на конкурентска предност во однос на другите страни кои нудат иста услуга.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Во меѓународната пракса постојат норми за поддршка на менаџментот во структурирањето и подобрувањето на организацијата на водење на туристичкиот бизнис, односно реализација на сите активности поврзани со туристичката понуда, пред сè, преку подобрување на знаењата во бизнисот. Филозофијата на менаџментот е дека не може да се постигнат врвни резултати без соодветно и квалитетно управување, што претпоставува квалитетна организација, утврдување на одговорности и овластувања, оформување соодветна документација за планирање на дневните, неделните, месечните, годишните и среднорочните активности, и особено континуиран надзор, оценување и подобрување на остварените резултати. Со тоа се постигнува планирано управување на одредена дејност. Во меѓународната размена со ваков начин на менаџирање во туризмот се овозможува поедноставување на трговијата и прометот, односно размената и преносот на технологијата на работење. Основни елементи на моделот на успешно управување во туризмот се: управување со целите, управување со процесите и управување со ресурсите, како начин на функционирање на целиот систем на инволвирани страни во туристичката дејност. Во дефинирањето на туристичката понуда учествуваат различни учесници и носители. Заедничка цел е постигнување задоволство од туристичкиот производ кај туристот, преку зголемен квалитет кој овозможува задоволување на сè поголемите барања и очекувања на современите туристи, со едновремено остварување на одржлив развој на туризмот. Генерално, во фокусот на менаџирањето е туристот и неговото задоволство од услугите и производот. Резултат на ова задоволство е зголемениот финансиски резултат, но доколку постои истовремено задоволување на интересот на локалното население и сочување на околината. Задоволниот турист се враќа на истата дестинација и тој е најголем промотер кој прави реклама и туристичка промоција. Ефикасното управување со туристичката дејност има за цел насочување на управувачките активности на интересните групи, во кои спаѓаат купувачите на туристичкиот производ, односно туристите, вработените, добавувачите, инвеститорите, локалната и национална заедница. Сознанијата говорат дека во Република Македонија соработката помеѓу јавниот и приватниот сектор, т.е. помеѓу локалната самоуправа, туристичката заедница и претприемачите не е на задоволително ниво. Секој од нив води своја политика, а резултатот е неорганизиран па дури и стихиски туризам, без соодветни ефекти во економијата. Потребно е да се редефинира и реорганизира овој партнерски однос, со поставување на сите три компоненти врз менаџерски основи, во насока на постигнување задоволителни резултати. Менаџирањето, односно управувањето со туризмот подразбира ефикасна организација на туристичката дејност насочена кон остварување на основната цел, задоволување на потребите и интересите на сите инволвирани страни. Новите трендови во туризмот наложуваат, врз основа на стручен и професионален пристап, интегрално да се осмисли туристичкиот производ и да се искоординираат сите активности поврзани со понудата и побарувачката на туристичкиот производ. Управувањето со туризмот е приоритет на приватниот сектор, на туристичките организации и на локалната самоуправа. Нужно е да се приспособат содржините во туристичката понуда со

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

трендовите на пазарот и да се профилира понудата, во согласност со барањата и потребите на купувачот на услугата. Значајна улога во менаџирањето со туристичката дејност има едукацијата и образувањето на кадрите. Образовниот систем треба да ги следи трендовите на модерниот туризам. Едукацијата подразбира не само остручување на кадарот вработен во големите туристички капацитети, туку и на сите заинтересирани субјекти подготвени да започнат бизнис во руралниот туризам. Успешното управување со туристичката дејност, со сите форми и содржини на туристичките активности, претставува сè позначаен фактор на глобалниот туристички пазар. Со единствен пристап на интегрирање на сите носители и учесници во извршувањето на туристичките активности може да се постигне и соодветен задоволувачки ефект. За постигнување таков резултат најважни се креативните и стручни лица кои со своите вештини и знаење одговорно и професионално ќе ја постават оваа дејност како двигател на развојот и значаен сектор во вкупниот економски развој. Во вршењето на туристичката дејност од особено значење е едукацијата на домаќините, сопственици на куќата на село, кои ја имаат задачата непосредно да ги задоволат барањата на гостите. Успешното извршување на оваа задача овозможува одржување и понатамошен развој на туристичката дејност на село. Значајна улога во едукацијата на селските домаќини имаат невладините организации, туристичките организации, општината и сите останати заинтересирани субекти. Со темелен пристап, преку стручна обработка на домашните и странските позитивни искуства во областа на руралниот туризам, потребно е месното население од руралните населби да се запознае со економските ефекти што ги носи оваа дејност и економската оправданост од преземањето и вршењето на туристичките услуги. На посебно организирани предавања потребно е селските домаќинства да се запознаат со сите стандарди на прифаќање и сместување на гостите, со потребата за задоволување на соодветни хигиенски барања, потоа за начинот, количината и квалитетот на давање услуги за исхрана, однесувањето кон гостите и други неопходни упатства за обезбедување пријатен престој на туристите во селското домаќинство. Менаџирањето на туристичката дејност опфаќа и организација на активностите кои се однесуваат на анимирање на гостите, организирање прошетки и излети, спортски, рекреативни, забавни, културни и други анимации. Вршењето на овие активности зависи од способноста и креативноста на домаќинот. Но, со понатамошниот развој на селскиот туризам, во понапредните развојни фази, улогата на обезбедување резервации за сместување и во својство на организатори на разни активности за анимирање и посодржаен престој на туристот на село, ќе ја преземат туристичките агенции кои врз пазарни основи ќе го најдат својот интерес за организирање ваков вид активности. Селскиот туризам, како посебен вид туристички производ, мора да има организиран пазар на понуда и побарувачка. Со добра организација и маркетинг потребно е да се обезбеди оптимално искористување на сместувачките капацитети во руралните населби преку нивна понуда на туристичките агенции. На овој начин ќе се обезбеди економска валоризација на вложувањата во специфичните туристички активности на село. Успешната продажба зависи од содржините што ги нуди селската туристичка населба, потоа квалитетиот на услугите,

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

почнувајќи од превозот, сместувањето, исхраната, организацијата и понудата на интересни спортски, рекреативни, културолошки и други активности и, пред сè, од цената на услугата. Во однос на пазарот на побарувачка, според светските трендови, присутно е сознанието за постоење на сè пософистицирана побарувачка која со посебна пребирливиост пристапува во изборот на конкретната дестинација, како во однос на квалитетот на бараната услуга, цената и специфичните содржини. Постои сознанието дека во туристичката побарувачка сè повеќе е изразена ориентираноста на туристите кон побарувањата за туристичките услуги на село. Развојот на туризмот претпоставува истражување на пазарот, односно користење на сите инструменти на маркетингот во функција на подобрување и поттикнување на динамиката на развој. Најнапред потребно е да се фокусира анализата на сегментот на емитивниот пазар како цел кон која се стреми понудата. Понудата на услугите на руралниот туризам на домашниот пазар е позиционирана на градската популација, чии интереси и потреби сè повеќе се свртени кон туризмот на село. Во однос на странскиот пазар, маркетингот треба да биде поставен на сосема поинакви основи, како од аспект на истражувањата така и во однос на рекламата и продажбата на туристичкиот производ на село. Основа на маркетингот во промоција на руралниот туризам претставува природната средина, атрактивноста на селскиот амбиент, архитектурата, културните вредности, обичаите, традицијата, гостопримливоста на домаќините и нивната досетливост да го задржат подолго туристот во своето село, нудејќи му услуги кои ќе ги задоволат неговите очекувања и специфични барања. Тука спаѓаат сите останати комплементарни дејности, како што се: трговијата, угостителството, здравствените услуги, занаетчиството, телекомуникациите и други, со кои се задоволуваат специфичните потреби на туристичките посетители.

8.2.1 Интегрирано управување со туристичката дестинација - Преспа како целина Од она што може да се забележи на теренот во шесте анализирани села, во доменот на идентификување на локалните заинтересирани страни, се наметнува заклучокот дека постои интерес кај локалното население за занимавање со разни форми на одржлив туризам како индустрија и веќе неколку години се нудат сместувачки, угостителски и водички услуги на туристите кои го посетуваат регионот. Исто така, има забележителен број на невладини организации кои се активни на полето на туризмот. Интересен е фактот дека речиси секое село има свое здружение кое работи на проекти директно или индиректно поврзани со туризмот. На крај, но не и последна како локална заинтересирана страна се јавува локалната самоуправа - Општината Ресен. Општината преку своите служби, пројавува сè поголем интерес да биде лидер и носител на најголемиот дел од активностите кои треба да резултираат со одржлив туристички развој на дестинацијата и создавање препознатлив бренд кој добро ќе котира на меѓународниот пазар на туристичка понуда. Главен генератор на комункацијата меѓу заинтересираните страни секако е локалната самоуправа, во рамките на своите капацитети. Меѓутоа, забележливо е отсуство на постоење на еден ентитет кој на себе ќе ја преземе улогата на координатор на сите активности поврзани со развојот на туризмот како индустрија. Исто така, можна е (и пожелна) соработка на јавниот и приватниот сектор. Локалното туристичко биро е катализатор на сите активности поврзани со одржливиот развој на туризмот во рамките на туристичката дестинација. Неговите главни активности сообразени

100

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

со потребите на анализираните села и Преспа како единствена дестинација се следните: a. Посредување - Туристичкото биро е посредник помеѓу примателите и давателите на туристички услуги. Овозможува брз и едноставен пристап до сите туристички услуги на поединечните туристи и, секако, на тур-операторите заинтересирани за работа во Преспа. Во интерес на олеснување на работата на туристичките работници и организации и нивната комуникација со давателите на услуги, бирото подготвува предлог-аранжмани и генерална листа на услуги, локации и служби достапни во регионот кои ги доставува на тур-операторите заинтересирни за работа во Преспа. Во смисла на зголемување на квалитетот на услугите, бирото треба да располага и со основна и дополнителна спортска (планински велосипеди, планинарски штеки, вреќи за спиење, шатори итн.), навигациона (ГПС уреди, топографски мапи и бусоли) и заштитна опрема (елеци за спасување во вода, кациги и штитници за велосипедисти, како и прибори за прва помош со кои ќе се задолжуваат сите водичи во планина и островот Голем Град), која ќе се издава на туристите на користење до оној момент кога давателите на услугите ќе можат самите да ја понудат. b. Координација – во услови кога на теренот се спроведуваат проекти од различни донатори, организации и институции, бирото треба да ја преземе улогата на координативно тело кое ќе помогне да се координираат активностите со цел да се избегнат преклопувања на проектите, ќе создаде база на податоци на дотогаш спроведените проекти и во соработка со локалните заинтересирани страни ќе ги одредува насоките на идните проекти и активности кои би придонеле кон исполнување на стратешката цел (одржливиот туристички развој). c. Промоција - Бирото приготвува и дистрибуира промотивни материјали. Тука се мисли на: - печатени промотивни материјали: изработка на брошури, летоци, монографии, налепници и слично и нивна дистрибуција до бизнис-партнерите (тур-оператори кои во својата понуда ја вклучуваат Преспа, како и до потенцијалните партнери), печатени домашни и странски медиуми, презентација на туристичките саеми во регионот и пошироко; - аудио и видеопромотивни материјали: документарни филмови, телевизиски рекламни спотови и радиореклами и нивна дистрибуција до бизнис-партнерите (туроператори кои во својата понуда ја вклучуваат Преспа, како и до потенцијалните партнери), домашните и странски електронски медиуми и презентација на туристичките саеми во регионот и пошироко; - промоција по електронски пат: изработка, одржување и надградба на интернетпортал на туристичката дестинација Преспа, во кој ќе можат да се добијат сите информации за регионот како туристичка дестинација, понудата, услугите и комуникацијата на партнерите и клиентите со локалните заинтересирани страни, изработка на електронски рекламен материјал (маркетинг банери) и откупување рекламен простор на интернет-страници и портали кои се занимаваат со туристичка индустрија; d. Вмрежување - Бирото се вклучува во светските мрежи на организации кои се занимаваат со одржлив развој на туризам, создавајќи канал за размена на искуства и информации, следење на трендовите во туризмот од овој вид и создавање контакти со бизниси и организации во светот за развој на понатамошна деловна соработка.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

101

Промотивните активности и вмрежувањето се меѓусебно испреплетени и слични, но на вмрежувањето треба да се гледа како на стратегија, а промотивните активности се стратешка алатка. e. Продажба - Бирото врши продажба на разгледници, сувенири, брошури, влезни билети за културно-историски споменици во регионот, билети за културни, спортски и забавни манифестации, потоа туристички карти, фотоапарати и дополнителна опрема. f.

Обука – За потребите на успешното работење на бирото и постојано следење на светските трендови, бирото за своите вработени организира постојана обука и професионално обучување. За таа цел се користат услуги на домашни и странски експерти, образовни институции од сферата на туризмот, меѓународни институции и организации и специјализирани невладини организации.

g. Развојни програми и проекти – Туристичкото биро има проактивен пристап кон иницирањето, учеството, спроведувањето и градењето партнерски односи во развојни проекти и програми кои директно или индиректно се поврзани со одржливиот развој на туризмот. Бирото со експертиза учествува во активности од полето на стандардизација на квалитетот на туристичките услуги и активности; развој и градење на инфраструктурата воопшто, едукација, обука и јакнење на капацитетите на локалните заинтересирани страни од областа на одржливиот туристички развој, заштита и унапредување на животната средина, зачувување и презентација на културното наследство, како и учество на домашни и меѓународни научни форуми посветени на одржливиот туризам. h. Воведување систем за стандарди за локален квалитет – Туристичкото биро е носител на активноста на воведување стандарди за локален квалитет. Тоа работи на воведување систем на локални стандарди за квалитет во Преспа; афирмирање на стандардите кај локалните заинтересирани страни; објаснување на придобивките од воведувањето на овие стандарди; контрола на исполнувањето на стандардите; доделување на право за користење на логото за локален квалитет. Канцеларијата на бирото треба да е лоцирана на лесно достапно место, добро означена и со ентериер и екстериер кои ќе ја прават препознатлива и забележлива. Потребно е да ги задоволува минималните просторни и технички услови за работа. Потребна е употреба на современа канцелариска опрема, со акцент на информатичката и телекомуникациската технологија. Основачот на бирото ги утврдува и донесува целите и насоките на работењето на бирото. Ја утврдува екипираноста и систематизацијата на организацијата, квалификациите на вработените и начинот на нивно ангажирање, го утврдува начинот на финансирање на бирото (буџетски средства од општината, донации и грантови од здруженија и фондации, приходи генерирани од спроведување на развојни проекти и генерирани приходи од посредничките услуги на бирото), врши надзор и контрола врз работењето на бирото преку за тоа одредено лице, кое има право на увид во работата на туристичкото биро во секое време. Освен тоа, одговорните лица вработени во бирото изготвуваат периодични известувања за тековното работење до основачот во соодветниот временски период.

102

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

Вака организираното туристичко биро може да биде од огромна корист за понатамошниот развој на одржливиот туризам и да претставува централна точка за интегрирано управување со туристичките ресурси во општина Ресен. Професионализмот на вработените во бирото е потстрек за зголемување на нивото на професионализам на сите вклучени во туристичката индустрија во регионот. Со своите активности на промоција и вмрежување ја прави Преспа како туристичка дестинација повидлива и попривлечна, како за поединечните туристи, така и за професионалните организации кои се занимаваат со соодветниот вид на туризам. А, со работата на развојни програми и проекти се зајакнува капацитетот на организацијата која со текот на времето и со акумулираното искуство и знаење може активно да се вклучи во развојот на овој вид активности и надвор од општината. 8.3 Урбанизација и уредување во функција на туризмот 8.3.1 Парк на наследството Во насока на развојот на туризмот и презентација на археолошките богатства на регионот, значаен импулс би дала изградба на комплекс од реконструкции на историски градби кои постоеле тука, организирани во парк на наследството (археолошко - етносело). Тука секако влегуваат: наколни живеалишта, римска вила, византиски објект, Самоилова Македонска градба, традиционална преспанска куќа, стомнарска работилница, варница, традиционален риболовен алат и објекти... Зградите, во најголем дел треба да се изградени од локално достапни материјали, уредени автентично на периодот кој го претставуваат, со цел посетителот да го доживее амбиентот кој постоел, да градат една целина во просторот и да го следат распоредот на околниот терен. Во внатрешноста на зградите би биле изложени предмети, монети, облека, орудија и оружје од соодветниот период, како и народните носии од цела Преспа, примероци од традиционалната покуќнина, алатите и орудијата за секојдневна употреба. Експонатите треба да бидат верни реплики заради заштита на оригиналите. Со цел да се презентира делот од историјата на Преспа поврзан со занаетите кои биле одлика на стопанскиот живот во регионот, нужност е вметнувањето на микро-чаршија во кругот на комплексот. Микро-чаршијата треба да даде претстава за најтипичните занаети кои биле застапени во Ресен и за амбиентот на старата градска чаршија. Неизоставни секако се стомнарскиот (грнчарски) занает, ковачите и варџиите (во понатмошниот развој на комплексот секако дека ќе се најде место и за останатите занаети и активности кои фунционирале во овој регион). Овој дел од комплексот опфаќа автентични реконструкции на работилниците/ дуќаните во кои се вршела дејноста, во кои посетителите ќе можат да ги видат и да се запознаат со оригиналните - изворни технологии користени при изработката на занаетчиските производи. Во комплексот посетителите би можеле и самите да изработат предмети од керамика, да помагаат во подготовката на традиционален ручек, да конзервираат риба на традиционален начин, или соодветно на сезоната да дознаат какви активности се одвиваат во врска со одгледувањето на јаболката и самите да си наберат од јаболката во кругот на комплексот. За да се претстави и да се доближи до гостите симболот на Преспа - јаболкото, низ целиот двор на комплексот треба да бидат засадени јаболкови дрвја од сите сорти на јаболка кои по традиција

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

103

се застапени тука: делишес, ајдарет, муцо итн. Обработувањето на јаболковите насади во кругот на комплексот треба да се врши соодветно на стандардите за добивање органска храна, што би можело да придонесе и за поширока примена на методите за производство на органска храна и во регионот. Ваквиот Парк на наследството, во голема мера би ја зголемил привлечноста на регионот за организирани туристички посети, како од страна на странски, така и на домашни гости. Не треба да се запостават ни училишните и академски екскурзии преку кои на помладите генерации би им се презентирала историјата на Преспа и на Македонија во целина. Отворањето на ваков комплекс би создало нови работни места за локален стручен и помошен персонал, а во исто време се овозможува простор за соработка на јавниот и приватниот сектор во стопанисувањето со овие објекти, бидејќи во склоп на комплексот неопходни се и угостителски и сместувачки капацитети, како и простории за одржување семинари и работилници. Угостителските објекти, секако, во својата понуда би ги имале традиционалните јадења и пијалаци од регионот. Исто така, автентичните археолошки наоѓалишта ќе бидат релаксирани од деградацијата предизвикана од туристичка експлоатација.

9. ПРИДОБИВКИ ОД СТУДИЈАТА – ЕКОНОМСКИ ПРИДОБИВКИ Основната придобивка од Студијата претставува обезбедување организирано и систематизирано стручно претставување на можностите за одржлив развој на руралните населби во преспанскиот регион. Според методскиот пристап на изработка, Студијата ќе обезбеди солидна информациска база со насоки за можности и видови на туристички дејности за кои постојат потенцијали за развој во селските населби. Со определбите дефинирани во Студијата, ќе се овозможи достапност на сите неопходни информации на потенцијалните заинтересирани инвеститори, со што ќе се овозможи промовирање на преспанскиот крај не само за отпочување семејни бизниси, туку и вложувања во нови објекти во функција на развој на туризмот во селските населби. Во придобивките од Студијата може да се наведе и деталната елаборација на сите релевантни фактори кои влијаат на можностите за развој на туризмот. Студиската анализа ќе овозможи воспоставување неопходна институционална, организациска, информатичка, кадровска и друга поддршка за создавање предуслови за имплементација на поставените задачи и реализација на дефинираните цели преку анимирање на сите институции и субјекти, министерства, локалната самоуправа, јавните претпријатија, стопанските субјекти, невладиниот сектор, кои во рамки на своите надлежности можат да дадат придонес за реализација на саканата цел, заживување и збогатување на туристичката понуда на преспанскиот крај. Користа која ќе се ефектуира со директни финансиски резултати во буџетот на општината претставува туристичката такса, која преку активирањето и развојот на туризмот во сите потенцијални туристички локалитети во кои постојат можности за престој на туристичките посетители, се овозможува поголем прилив на приходите од туристичката такса која претставува

104

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

приход на локалната заедница. Една од посебните придобивки на Студијата е нејзината техничка презентација која вклучува изработка на дигитални карти за сите шест населби со сите основни атрибути и информации, со кои на мошне прегледен начин се добива слика за нивната просторна разместеност, содржините и ресурсите со кои располагаат, сместувачките капацитети и основните културни објекти кои претставуваат туристички мотив за посета на домашни и странски посетители на овој крај. Самата Студија со концепот на кој е поставена и технички отпечатена, ќе претставува солиден промотивен материјал за претставување на туристичките вредности на преспанскиот регион. Студијата ќе претставува мошне вреден подарок кој локалната самоуправа може да го користи во дипломатската и бизнис-комуникација, која поради големата отвореност и поврзаност со структури и земји од поблиското соседство, европскиот и останатиот меѓународен простор ќе може да стаса во рацете на потенцијален турист или друг заинтересиран субјект во секое катче од Земјината топка. Тоа претпоставува и потреба за преведување и печатење на Студијата на англиски јазик, сè со цел да ја исполни поставената задача. Останати придобивки се: -

уредување на просторот; идентификација на развојните фактори и ресурси; утврдување на можни форми и видови на туристички активности; дефинирање на платформа за одржливо стопанисување со туристичките простори и локалитети; демократски и компетентно вклучување на сите субјекти во користењето и реализацијата на препораките поставени со Студијата; воспоставување можни партнерства за економско, сопственичко, еколошко и друго организирање на заинтересираните субјекти; организирање и уредување на локалитетите кои се ресурсна основа за извршување на туристичката услуга; обезбедување одржливост на Студијата со формирање посебна група избрана на демократски начин од сите инволвирани страни; информирање на локалната јавност за придобивките и за основните насоки и определби за развивање на туристичката дејност, за започнување семеeн бизнис и со политиката на одржлив развој и заштита на животната средина; рационално користење на природните ресурси, особено оние необновливите; планско насочување на инфраструктурните инвестиции во правец на понатамошен развој на оваа профитабилна дејност; вклучување на едукативната функција со која се овозможува понатамошно одржување на дејноста и просторот во корист на идните поколенија.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

105

10. ПРИОРИТЕТИ, ГЕНЕРАЛНИ ПРЕПОРАКИ, И ВОСПОСТАВУВАЊЕ ЛОКАЛНИ СТАНДАРДИ ЗА КВАЛИТЕТ ВО ТУРИСТИЧКАТА И УГОСТИТЕЛСКАТА ПОНУДА

10.1 Приоритети и генерални препораки • Инфраструктурни зафати • Патна мрежа Забележлива е потребата од санација и делумна реконструкција на регионалниот пат Р-505: Макази-Претор-Сливница-Љубојно-граница со Р. Грција, во должина од 25 km, одделни делници сè уште се покриени со калдрма, а по целата должина на патот видливи се оштетувања, дупки и вдлабнувања. Во прилично лоша состојба се и локалните патишта Љубојно – Брајчино и Љубојно – Долно Дупени, каде што поради недостаток на испусти за атмосферските води одделни делови на патот се речиси целосно уништени. Од големо значење е и изградбата на локални асфалтни патишта до манастирските цркви: Света Богородица Сливничка, Свети Илија –Грнчари, Света Петка – Брајчино, Свети Петар и Павле – Љубојно, како и санација на локалниот асфалтен пат кон Свети Ѓорѓи во Курбиново. •

Интегрирано управување со туристичката дестинација Преспа

Во насока на оптимално искористување на туристичките капацитети на Преспа (општина Ресен) во целина, потребно е воведување на систем за интегрирано управување со туристичката дестинација кое ќе обезбеди постепена стандардизација на услугите кои се нудат, внатрешна комуникација во рамките на дестинацијата помеѓу сите вклучени и заинтересирани страни и надворешна комуникација. -

ажурурање и одржување на ГИС-база на податоци; основање и екипирање на туристичко биро/организација за интегрирано управување со туристичката дестинација; темелна и постојана стручна обука на вработените во туристичкото биро, заснована на праксата и искуствата на дестинации во регионот и светот кои веќе имаат позитивни резултати од одржливиот туристички развој;

- воведување систем на локални стандарди за квалитет во Преспа, афирмирање

106

на стандардите кај локалните заинтересирани страни, објаснување на придобивките од воведувањето на овие стандарди, контрола на исполнувањето на стандардите, доделување на право за користење на логото за локален квалитет; обука за аплицирање на средства од меѓународни фондови за проекти поврзани со одржливиот туристички развој и управување и спроведување на таквите проекти; изработка на промотивни материјали и нивна дистрибуција до домашните и странските тур-оператори кои работат на полето на одржливиот туризам; организирање и спроведување на промотивни тури во Преспа за домашните и странските тур-оператори; уредување на просторот, постaвување патокази, информативни паноа, туристички мапи;

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

поставување на големи повеќејазични информативни паноа на влезовите во општината Ресен (патните правци Битола – Ресен и Охрид – Ресен) со контакт информации за туристичкото биро и локација на поважните знаменитости, како и сместувачките капацитети кои ги задоволуваат стандардите за квалитет на туристичката дестинација; иницирање и поддршка на создавање мрежа од локални туристички водичи, туристички придружници, водичи на планина; генерална и периодична обука на давателите на услуги во туризмот (и потенцијалните даватели на услуги), организирање студиски патувања во туристички дестинации во регионот кои веќе имаат понапредна пракса и искуствa во областа на одржлив туристички развој и особено агротуризмот; доведување на езерскиот сообраќај во состојба којa ќе биде во согласност со законските регулативи; специјализирана обука за давателите на услуги (и потенцијалните даватели на услуги) поврзани со езерскиот сообраќај и активностите во планина, т.е. обука за прва помош и спасување на вода и на планина, стандарди за изведување на активности од езерски сообраќај и активности на планина; категоризација на сместувачките капацитети во согласност со законските норми.

•

Заштита и ставање во функција на одржливиот туризам на културно-историски споменици воспоставување режим на посета и користење на културно-историски споменици; воспоставување безбедносни мерки во културно–историските споменици (заштита од кражби, вандализам, пожар и природни непогоди); иницирање, поддршка и промоција на научни (археолошки, антрополошки, историски) истражувања, документирање на целосното културно богатство и примена на резултатите од нив во туристичката индустрија; целосно уредување на постоечките археолошки наоѓалишта за посетители (пристапен пат, паркинг, патеки за движење низ локалитетот, вработување кустоси); иницирање, поддршка и промоција на конзерваторски активности на старата урбана и рурална архитектура и нејзина промоција; поставување на информативно пано пред секој позначаен споменик на културата со основните иформации за него и режимот на однесување во и околу објектот; изградба на „Парк на наследството“.

•

Заштита и ставање во функција на одржливиот туризам на природните богатства означување на пешачки/велосипедски патеки и поставување информативни паноа за природниот свет и режимот на однесување на отворено; изработка на повеќејазичен „Водич низ природните богатства на Преспа“; модернизација и оптимизација на управувањето со тврд отпад; отстранување на дивите депонии и „јами“; изградба на современа канализациска мрежа во сите населени места; унапредување на водоснабдувањето и контрола на квалитетот на водата за пиење; строго санкционирање на повторното создавање на диви депонии и загадувањето на речните текови со секаков вид на отпад;

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

107

трансформација на земјоделското производство кон производство на органска храна; воведување на користење обновливи извори на енергија: соларна енергија и ветрови.

10.2 Воспоставување на локални стандарди за квалитет во туристичката и угостителската понуда Поставувањето на основите на одржливиот туристички рaзвој, секако, е условено од особеностите на Преспа како туристичка дестинација. Во анализираните села постои почеток на активности во таа насока во најголема рака поттикнат и поддржан од локалните граѓански здруженија, кои ги фокусираат своите активности кон алтернативните форми на туризам компатибилни со природните, културно-историските, социјалните и човековите ресурси со кои се располага. Во оваа насока забележлива е тенденцијата на давање услуги од помал обем кои се сосема во согласност со постулатите на одржливиот туризам. Така, заблежлива е насоченоста кон давање услуги во: - приватно сместување во локалните домаќинства, - мали семејни хотели/мотели, - приготвување на специјалитети од локалната кујна, - стопанисување со угостителски објекти со доминантна застапеност на традиционалната кујна во менито, - организирање планинарски и пешачки тури, - презентација на локалната култура, историја и споменици, - организирање панорамски прошетки по езерото со чамци. Секако дека ова претставува одлична основа за одржлив туристички развој, меѓутоа очигледен е недостатокот од стандардизација на квалитетот на услугите што се нудат. Така, гостите ретко кога знаат што можат да очекуваат во однос на квалитетот на услугите. Ова, секако, е голем минус и во однос на пласирањето на туристичкиот производ на светскиот пазар, каде што специјализираните тур-оператори се заинтересирани само за стандардизирана понуда која задоволува одредени критериуми на категоризација и квалитет. Тргнувајќи од постулатите на дефиницијата за одржлив туризам „ индустрија која е посветена на вршење на што помало влијаење врз природната околина и локалната култура, а во исто време генерира приходи и вработување за локалното население“, моделот на создавање на локални стандарди за квалитет треба да ги стандардизира услугите кои се нудат во туристичката дестинација Преспа и да создаде развојна рамка во која би се сместиле сите соодветни активности. Во таа смисла, моделот на воведување стандарди за локален квалитет треба да постави репер кон кој ќе се стремат сите даватели на туристички услуги во Преспа. Ознаката за локален квалитет не е само амблем по кој ќе се препознава Преспа како туристичка дестинација, туку потврда и доказ дека одреден објект или услуга ги задоволува локалните (и државните) критериуми за квалитет. Притоа, мора да се размислува во насока на тоа дека законските

108

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

критериуми за категоризација се само појдовна точка која е надополнета со особеностите на преспанскиот регион и исполнување на законските критериуми само по себе не значи задоволување на стандардите за локален квалитет, кои се чекор понапред. По спроведувањето на јавната расправа на која по транспарентен пат се дојде до логото за локален квалитет во Преспа, за време на која се утврди постоење интерес кај локалните заинтересирани страни за воведување стандарди за локален квалитет, следните чекори се секако: - подетално дефинирање на сферите (услугите) на кои би се однесувале стандардите, - квалитативните елементи на посакуваните локални стандарди, - утврдување на субјект (орган на локална самоуправа, туристичко биро...) за афирмација на стандардите кај давателите на услуги, воведување на стандарди, издавање на дозвола за користење на лого за исполнети стандарди за локален квалитет и систематска контрола на придржувањето до воспоставените стандарди, - афирмирање на локалните стандарди за квалитет кај давателите на услуги, појаснување на процесите и придобивките од воведувањето на стандардите, - утврдување на стандарди, - консензус со давателите на услуги, - елементи (услуги) на кои се однесуваат стандардите, - контрола на квалитетот. Деталното дефинирање на сферите на кои се однесуваат локалните стандарди на квалитет е процес преку кој сите локални заинтересирани страни ќе добијат јасна претстава за тоа каде треба да се применуваат стандардите, кои сфери се фундаментални за одржливиот туристички развој на Преспа и, секако, кое е оптималното ниво на стандардите на локален квалитет кое одговара на социо-економската состојба во која се наоѓаат локалните заинтересирани страни, менталитетот и културната матрица на локалното население, како и побарувачката на пазарот. Процесот на дефинирање на локалните стандарди за квалитет треба да биде фокусиран на следниве сфери во кои е потребно да се одредат „правилата на игра“.

10.1.1 Архитектонски стандарди Сите објекти во кои се даваат туристички услуги (сместувачки капацитети, угостителски објекти и останати објекти кои се во директна врска со туризмот) треба да ги задоволуваат условите одредени со соодветните законски акти, како и со својот изглед и материјалите користени при нивната изградба да претставуваат целина со традиционалната архитектура во Преспа1 и да не ја нарушуваат естетиката на просторот во кој се наоѓаат. Тоа значи дека треба до максимум да бидат користени каменот (на фасадите), тулата (за декорација на фасадите и прозорските окна), дрвото (на чардаците, балконите и портите), кованото железо (оградите на балконите и опковот на прозорците). Исто така, до максимум треба да се избегнуваат модерните архитектонски стилови и особено употребата на пластика и ПВЦ материјали во градбата на објектите. Во однос на ентериерот на објектите, и покрај задоволувањето на највисоките стандарди во однос на квалитетот на сместувањето, потребно е да се избегнува употреба на материјали и покуќнина кои драстично отскокнуваат од културната средина. <?>

Види точка 3.7.1.2. Профани градби

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

109

10.1.2 Стандарди на покуќнината и опремата Покуќнината која е ставена во употреба во сместувачките капацитети треба да ги задоволува потребите на гостите за удобност, хигиена и безбедност. Задоволувањето на минималните услови одредени од категоризацијата на ваквите капацитети е само појдовна основа која треба да се надгради во најголем можен степен. Во сместувачките и во угостителските објекти потребно е да се избегнува и да се отстранува употребата на пластични садови, пластични чаши, пластични столици, пластични маси, како и од бамбус, алуминиум и останати современи материјали, кои не се во склад со традиционалната естетика на просторот. Во однос на опремата која се користи во кујните на угостителските објекти, не смее да има импровизации и користење на застарени или делумно исправни апарати. Кујните мора да ги исполнуваат сите хигиено-технички услови одредени од регулативата на државата без исклучоци. Користењето на традиционални средства за готвење (фурни, вршници, грниња, ражни, пушилници за месо...) треба да е застапено во секој угостителски објект кој се стреми кон достигнување на локалните стандарди за квалитет, за што поавтентично претставување на локалната традиционална кујна. Погоре споменатото не ја исклучува употребата на современа опрема за телекомуникации, интернет, телевизија итн. Дури, може да се каже дека постоењето пристап за гостите до ваквата опрема се смета за вообичаена пракса во сите туристички дестинации во светот. Особено внимание треба да се посвети на создавањето услови за користење брз интернет, телефон и факс, што ќе биде од корист за современиот гостин кој е навикнат на секојдневна употреба на овие технологии. 10.1.3 Стандарди на квалитет на услугите Под услуги овде ги сметаме следните: -

ресторански услуги, пансионски услуги во објекти за приватно сместување, приготвување на традиционална храна од индивидуални семејства или локални НВО, услуги во барови, кафетерии, ноќни клубови, локални туристички водичи, водичи на планина, услуги од езерски сообраќај.

За да се постигне и да се одржи одредено ниво на квалитет на услугите кои се набројани, потребно е, пред сè, да се исполнат законските норми за соодветната активност кои подоцна би се надградиле со оние елементи кои ги прават препознатливи како производ на Преспа. Првите четири вида на услуги се сродни, бидејќи се однесуваат на угостителската активност. Тука неопходно потребно е доследно следење на хигиено-техничките стандарди кои се одредени од соодветните државни институции и органи. Тргнувајќи од фактот дека овој кластер на услуги е оној кој гостите прво го забележуваат и од него ги градат своите понатамошни импресии од дестинацијата која ја посетуваат, потребен е засилен надзор од соодветните органи врз ваквите активности, со цел да се осигура константно добро ниво на услугите. Во овој дел особено е битна улогата на субјектот кој раководи со системот на локални стандарди за квалитет во обучувањето и информирањето на давателите на услуги за мерките и начините на работа кои

110

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

треба да се усвојат за да се добие правото на користење на логото за локални стандарди за квалитет, а, пред сè, се однесуваат за санитарните, хигиенските и техничките стандарди кои мора да се исполнат, а се наведени во соодветните закони и правилници. Во исто време, во согласност со искуствата и потребите на локалните стопанственици, субјектот кој раководи со системот на стандардите за локален квалитет треба да покрене јавна расправа и иницијатива за усовршување на законите и правилниците за што пофункционално спроведување од засегнатите. Во однос на услугите на локалните туристички водичи, водичите на планина и давателите на услуги поврзани со превоз на патници на вода, задолжително е: • • •

Туристичките водичи да поседуваат лиценца за туристички водич издадена од соодветната овластена комисија. Водичите на планина да поседуваат официјална лиценца за водич на планина, која подразбира и курс за спасување на планина (во РМ вакви дозволи издава Федерацијата на планинарски спортови на Македонија). Давателите на услуги на превоз на патници по вода задолжително да поседуваат регистриран пловен објект, дозвола за управување и дозвола за превоз на патници на вода, дополнително потребно е периодично обновување на знаењата за спасување на вода од овластена институција (Црвен крст). Во овој дел задолжително е и користењето на појаси за спасување за секој патник кој се превезува.

Во продолжение, потребно е спроведување два вида на периодична обука на давателите на услуги. Првиот вид е тесно специјализиран според услугите кои се даваат, а вториот вид е за општо познавање на културните, историските и природните знаменитости на Преспа. Сето ова ќе придонесе за подигнување на нивото на квалитет на услугите и ќе овозможи давателите на услуги да имаат право да го користат логото кое е гаранција за исполнети стандарди за локален квалитет.

1.1.4

Стандарди на традиционалната локална кујна

При промовирањето на локалната кујна битни се неколку работи. Најпрво, прехранбените артикли кои се користат во подготвувањето на храната треба да се со висок квалитет и во што поголем обем да бидат од локално производство; потоа, во менијата на рестораните и останатите објекти кои служат храна најмалку 50 проценти од јадењата да бидат локални специјалитети кои досега се идентификувани во повеќе наврати; готвењето на јадењата и нивното сервирање да се врши на традиционален начин и во традиционални садови; логото за стандарди на локален квалитет да биде колку што е можно повеќе присутно на влезот во објектите, на менијата (особено битно е секое јадење од традиционалната кујна да биде маркирано со вакво лого), како и на промотивните материјали на претпријатијата кои ги нудат овие услуги. Локалната кујна треба интензивно да се промовира преку издавање на повеќејазични печатени публикации (готвачи), промотивен материјал (брошури, летоци), како и создавање на интернет-страница како портал со рецепти на специјалитетите. Утврдувањето на субјектот кој во своја надлежност ќе го има воведувањето и контролата на стандардите на локален квалитет во Преспа е тесно поврзано со интегрираното управување� со Преспа како туристичка дестинација. Оттаму, туристичкото биро е оној субјект кој на себе ќе ја преземе одговорноста за оваа активност.

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

111

Чекорите кои бирото треба да ги преземе во насока на воведување на локалните стандарди за квалитет се следните: • • • • • • •

мобилизација на локалните заинтересирани страни за учество во активноста; поведување јавна расправа за стандардите на локален квалитет, нивото на стандардите и критериумите кои треба да се задоволат; утврдување листа на даватели на услуги кои се приклучуваат кон процесот на воведување стандарди за локален квалитет; спроведување обуки, проекти и програми за поддршка на достигнувањето на критериумите; проценка на достигнатото ниво на квалитет на услуги; доделување право за користење на логото за достигнати стандарди за локален квалитет на давателите на услуги, во зависност од резултатите на прoценката; вршење систематски контроли кај давателите на услуги за придржување кон стандардите за локален квалитет.

Воведувањето на стандардите за локален квалитет краткорочно и долгорочно ќе придонесе за оптимизација на искористеноста на туристичките капацитети во шесте анализирани села и Преспа како целина. Со ова се отвора простор и за попрофесионален однос кон туристичката индустрија од страна на локалните заинтересирани страни, што, од друга страна, ќе влијае на заинтересираноста на тур-операторите да ги насочат своите активности и инвестиции кон Преспа како место во кое локалното население знае како се работи во сферата на одржливиот туризам. Следствено на тоа ќе се зголемат и приходите на оние кои непосредно се ангажирани во туризмот како индустрија и ќе влијае на развојот на стопанските гранки кои посредно се во корелација со туризмот.

112

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

11. ГРАФИЧКИ ПРИЛОЗИ – КАРТИ 11.1 Тридимензионална карта на регионот

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

113

11.2 Карта на туристички потенцијали

114

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

3.3 Карта на инфраструктурата

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

115

3.4 Карта на хидрографска мрежа

116

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

3.5 Карта на електро-енергетска мрежа

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa

117

12. ЛИСТА НА КОРИСТЕНИ МАТЕРИЈАЛИ a. Студија за развој на туризмот во Република Македонија, Ј. Векиќ и Д. Бојаџиевски, 2001, Скопје. b. Ecotourism and indigenous people, Cхектарrles Sturt University, 1997. c. Македонци, М. Константинов, Маринг, 1992, Скопје d. http://www.galicica.org.mk/ e. Закон за туристичката дејност, Сл. весник на РМ број: 62/2004, Скопје f. Закон за угостителската дејност, Сл. весник на РМ број: 62/2004, Скопје g. Закон за заштита на културното наследство, „Сл. весник на Република Македонија“ бр. 20/04, Скопје h. Закон за водите, Сл. весник на РМ бр. 4/98 i. Закон за внатрешна пловидба, Сл. весник на РМ бр. 74/2005, Скопје j. Локален еколошки план (ЛЕАП) на Општина Ресен, декември, 2003

118

Standardi za lokalen kvalitet na Prespa