1944
GIVET
Namur
Hombourg Margraten
Herve
Neuville-en-Condroz
Aywaille
La Gleize
Verviers
Neupré Stoumont
Spa Durbuy
Dinant
Celles
Marche-enFamenne
Rochefort
Hermeton-sur-Meuse
Vielsalm Manhay Beffe
Baraque de Fraiture
La Roche-enArdenne
Saint-Hubert
Wibrin
Houffalize
Recogne Bizory
Bastogne
Assenois
Vresse-surSemois Virton
Neufchâteau
Bouillon
Hürtgenwald
Malmedy
Baugnez Amel
Saint-Vith
Clervaux Wiltz Diekirch Ettelbruck
Terug naar de winter van 1944 p. 04
De sleuteldata p. 08
Musea p. 11
Begraafplaatsen p. 12
Gedenktekens p. 14
Routes p. 16
Wil je meer Waalse steden ontdekken ? VISITWallonia.be/steden
Museum
Gedenkteken
Begraafplaats
Tank
Voor meer informatie, kun je de IGN-kaart Destination Ardenne downloaden. www.visitardenne.com/nl/praktische-informatie/brochures
Een productie van VISITWallonia (Wallonie Belgique Tourisme vzw) - Ondernemingsnummer 0888.366.085.
Rue du Marché aux Herbes, 25-27 - 1000 Brussel (hoofdzetel) / Avenue Comte de Smet de Nayer, 14 - 5000 Namen (exploitatiezetel) - Editor: Etienne Claude, Managing Director van WBT - Coördinatie: Aline Robert - Met de steun van Fédération Touristique de la Province de Luxembourg en Maison du Tourisme Cœur de l’Ardenne - Coverfoto’s: © NARA (Coll. C. Dujardin) - Ontwerp en lay-out: .becoming - Alle informatie in deze brochure is met de grootste zorg samengesteld en wordt uitsluitend ter informatie gepubliceerd. Deze brochure is niet contractueel en de uitgever aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid. VISITWallonia (Wallonie Belgique Tourisme vzw) kan niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele fouten, onvrijwillige weglatingen of latere wijzigingen. Gedrukt in 2024. Registratienummer: D/2024/9186/34
Abn D (Airborne Division) Luchtlandingstroepen
Arm D (Armoured Division) Gepantserde divisie
ID (Infantry Division) Infanteriedivisie
1 US Amerikaanse 1e Leger
3 US Amerikaanse 3e Leger
Pz D (Deutsche Panzerdivision) Duitse Pantserdivisie
Pz A (Deutsche Panzerarmee) Duits Pantserleger
Op 6 juni 1944 landen de geallieerden in Normandië en beginnen de bevrijding van Frankrijk. In september worden de Duitsers verdreven uit Belgische en Luxemburgse steden en dorpen.
Maar van 16 december 1944 tot eind januari 1945 daalt een stortvloed van vuur neer over de streek en te midden van verwoede gevechten herbeleven soldaten en burgers de hel op het front van de Ardennen.
Hitler bereidt de slag van de laatste kans voor in de Ardennen. Het doel is Antwerpen te heroveren, voor de geallieerden de belangrijkste haven voor de aanvoer van versterkingen en voorraden. De verovering van de stad en de Schelde, verdedigd door Britten en Canadezen, zou hen isoleren en de geallieerden dwingen een afzonderlijke vrede te sluiten. Het zwaartepunt van het offensief ligt bij het 6e SS Pantserleger van Dietrich. Hij moet via de bres van Manderfeld (Losheim) en het massief van Elsenborn de Maas oversteken tussen Luik en Hoei en verder doorstoten naar Antwerpen. In het centrum van het front moet het 5 e Pantserleger van von Manteuffel door de Schnee-Eifel breken, Sankt Vith en Bastogne veroveren, de Maas oversteken tussen Hoei et Givet en doorstoten naar Brussel. Het 7e Leger van Brandenberger heeft als opdracht de zuidelijke flank te dekken, het Groothertogdom te heroveren en Givet te bereiken.
Op 16 december 1944 om 5.30 u begint de Slag om de Ardennen. Het offensief wordt aanvankelijk “Wacht am Rhein” genoemd, daarna gewijzigd in “Herbstnebel” (herfstnevel). Het verrast de geallieerden volledig. Op deze plaatsen zijn de Amerikaanse troepen dun gezaaid. De cruciale sector van het Duitse offensief, in het noorden, wordt bezet door jonge Amerikaanse rekruten (de 99e en 106e ID of de 14e cavaleriegroep) zonder ervaring, maar ook door geharde veteranen (zoals de 2e ID, de “Indian Heads”). De 17e breekt een gepantserde kolonne van de 1e Pz D door, onder leiding van Peiper. Haar vooruitgang wordt gekenmerkt door slachtpartijen (Baugnez, Ligneuville, Stavelot…). Vastgelopen door het opblazen van de bruggen over de Lienne en nadien over de Amblève, trekt de SS-kolonel naar La Gleize en Stoumont. Geïsoleerd en zonder bevoorrading beslist Peiper zijn zware uitrusting te vernielen en te voet de 116e Pz D te vervoegen. Op dat moment nemen Britse eenheden (30e Korps) stel-
lingen in aan de Maas terwijl de 116e Pz D vordert langs Houffalize en richting Hotton trekt. In Bastogne slaagt het 47e Korps (5e Pz D) er op 21 december in de stad te omsingelen maar de Amerikanen houden stand en op de vraag om overgave komt het beroemde antwoord “Nuts !”. In het Groothertogdom vertraagt de weerstand van de 28e ID de vijandelijke opmars van de Duitse grens tot Bastogne. De 23e klaart de hemel op en de geallieerde luchtmacht, die tot dan aan de grond was gekluisterd, komt in actie. In het noorden wordt de stad Sankt Vith door de geallieerden gebombardeerd van 24 tot 26 december. Op de 26e slaagt de 4e Arm D (3 US) in Assenois erin om de omsingeling van Bastogne te doorbreken. De Duitsers trachten tevergeefs de doorbraak te verhinderen. De 30e volgt de mislukking van de 5e Pz D. In het noorden heroveren de “Indian Heads” op de 31e Krinkelt en Rocherath. Het verste punt van het offensief wordt bereikt in Celles, niet ver van Dinant. Nergens slagen de Duitsers erin de Maas over te steken.
© NARA (Coll. C. Dujardin)
Het tegenoffensief gaat van start op 3 januari. Het 1 US moet vanuit het noorden in Houffalize de verbinding maken met het 3 US dat oprukt vanuit het zuiden. In het westen valt het 6e Abn D van het Britse 30e Korps aan tussen Dinant en Hotton en trekt dan naar La Roche. Op 11 januari treffen de Britse en Amerikaanse eenheden elkaar in La Roche, en op de 14e in La Barrière de Champlon. Op de 16e ten slotte breken de divisies van Hodges (1 US) en Patton (3 US) door de Duitse saillant en komen samen in Houffalize (Rensiwez). Einde van de Slag om de Ardennen. De laatste Duitse soldaten blazen definitief de aftocht en worden tegen eind januari teruggedreven achter de Siegfriedlijn.
6/06/1944
Operatie Overlord: landing van de geallieerden in Normandië.
Van 2 tot 16/09/1944
Bevrijding van steden in België en het Groothertogdom Luxemburg.
Van 17 tot 25/09/1944
Operatie Market Garden mikt op de controle van de bruggen in Nederland.
20/11/1944
Vliegende bommen V1 en V2 op Luik en Antwerpen.
Kom deze belangrijke momenten herdenken VISITWallonia.be/ slagomdeardennen
16/12/1944
Offensief “Wacht am Rhein”.
Operatie Stösser: dropping van een Duitse eenheid.
Operatie Greif: Duitse infiltratie in de geallieerde eenheden.
17 en 18/12/1944
Oorlogsmisdaden in Baugnez, Wereth, Ligneuville, Stavelot door de SS van Peiper.
18/12/1944
Amerikaanse versterkingen (82e en 101e Abn D) vanuit Reims.
19/12/1944
Patton brengt versterking in het zuiden van de saillant.
20 en 21/12/1944
Omsingeling van Bastogne en aanval op Sankt Vith.
22/12/1944
“Nuts!” van McAuliffe op de vraag tot overgave.
Van 23 tot 26/12/1944
Geallieerde bombardementen op Sankt Vith en Malmedy.
Ravitaillering van de belegerde Amerikanen in Bastogne.
24/12/1944
Verst bereikte punt van de Duitsers in Celles (Dinant).
Bloedbad van Bande.
26/12/1944
Doorbreken van de omsingeling van Bastogne door de 4e Arm D in Assenois. 1e bombardement van de geallieerden op Houffalize en La Roche.
30/12/1944
Duitse bombardementen op Luxemburg. 2e bombardement van de geallieerden op Houffalize en La Roche.
Januari 1945 Maart 1945
01/01/1945
Operatie
Februari 1945
Bodenplatte: aanval op de geallieerde luchtmachtbasissen.
03/01/1945
Begin van het geallieerde tegenoffensief.
01/03/1945
De geallieerden steken de Rijn over.
12 en 13/02/1945
Bevrijding van het Groothertogdom Luxemburg.
Van 04 tot 06/01/1945 3e bombardement van Houffalize door de Britten.
08/01/1945
Algemene terugtocht van de Duitsers.
11/01/1945
Aansluiting van US en UK eenheden in La Roche. De Amerikanen komen aan in Saint-Hubert.
14/01/1945
30/04/1945
Aanval op Berlijn door het Rode Leger.
Aansluiting van de UK en US eenheden in Champlon.
16/01/1945
Aansluiting van de 1 en 3 US in Rensiwez (Houffalize).
23/01/1945
Bevrijding van Sankt Vith.
31/01/1945
Terugtocht van de Duitsers tot voorbij de aanvankelijke posities.
08 en 09/05/1945
Duitse capitulatie in Reims en Berlijn.
Voormalige militaire kazerne waar een restauratiecentrum voor militaire voertuigen is gevestigd. Er wordt een uitzonderlijke collectie tanks en voertuigen uit de Tweede Wereldoorlog tentoongesteld.
Route de La Roche 40 - 6600 Bastogne www.bastognebarracks.be
Bastogne War Museum
Interactief museum dat de bezoeker onderdompelt in de geschiedenis van WO II met een didactisch parcours en multisensoriële mise-en-scènes.
Colline du Mardasson 5 - 6600 Bastogne www.bastognewarmuseum.be
Voormalig hoofdkwartier van McAuliffe, van waaruit de beroemde “Nuts” werd gerepliceerd. Duitse eis tot overgave in december 1944. Dankzij meeslepende scenografische processen worden bezoekers ondergedompeld in een educatieve rondleiding en een historische reconstructie.
Route de La Roche 40 – 6600 Bastogne www.bastognewarmuseum.be
Grote collectie historische voorwerpen en sprekende mise-en-scènes met het 101st Abn D als rode draad. Het gebouw was achtereenvolgens mess voor de officieren van de Ardense Jagers, club voor Duitse onderofficieren en antenne van het Rode Kruis.
Avenue de la Gare 11 - 6600 Bastogne www.101airbornemuseumbastogne.com
Musée de la Bataille des Ardennes
Een deel van deze verzameling is gewijd aan de Britten die de stad bevrijd hebben tijdens de Slag om de Ardennen. Presentatie van wapens, uniformen, voertuigen, historische voorwerpen…
Rue Châmont 5 - 6980 La Roche-en-Ardenne www.batarden.be
Manhay History 44 Museum
Met behulp van wedersamenstellingen op reële schaal belicht het museum de Slag van Les Carrefours, die de Amerikaanse divisies van 20 december 1944 tot 7 januari 1945 confronteerde met de 2e SS Pz D. Voie Habotte 2 - 6960 Grandmenil (Manhay) www.mhm44.be
Historical Museum December 44
Focus op de evenementen die zich afspeelden in de streek van La Gleize en op de geschiedenis van het 82e US Abn D tijdens de Slag om de Ardennen, via tal van tentoongestelde voorwerpen.
Rue de l’Eglise 7b - 4987 La Gleize (Stoumont) www.december44.com
Groothertogdom Luxemburg
Musée de la Bataille des Ardennes
D4
Algemene geschiedenis van het Ardennenoffensief waarbij dit kasteel werd vernield en daarna werd herbouwd.
Château de Clervaux - 9701 Clervaux www.clervaux.lu
Musée National d’Histoire Militaire
D5
Belangrijke verzameling militaire uitrusting, voertuigen en documenten die getuigen van de geschiedenis van het Groothertogdom tijdens de Slag om de Ardennen.
Rue Bamertal 10 - 9209 Diekirch www.mnhm.lu
Meer musea over de Tweede Wereldoorlog VISITWallonia.be/ slagomdeardennen
General Patton Memorial Museum
Opgedragen aan de commandant van de 3 US.
Rue Dr. Klein 5 - 9054 Ettelbruck www.patton.lu
Musée de la Bataille des Ardennes
Belicht de geschiedenis van de burgers en de 28e US ID tijdens de winter van 1944-1945 en brengt de slag van “Schumannseck” tot leven.
Rue du Château 35 - 9516 Wiltz www.wiltz.lu
Amerikaanse begraafplaats Henri-Chapelle
7.992 soldaten die sneuvelden tijdens de opmars van het leger naar Duitsland vanuit Noord-Frankrijk.
Rue du Mémorial Américain 159 4852 Henri-Chapelle (Hombourg) www.abmc.gov
Hotton
666 soldaten van het Commonwealth waarvan de meerderheid sneuvelde tijdens de Slag om de Ardennen.
Rue de la Libération 8 6990 Hotton www.cwgc.org
Lommel
Buiten het kaartgebied
38.560 soldaten die sneuvelden tijdens WO II en 542 tijdens WO I, grootste Duitse begraafplaats van Europa buiten Duitsland.
Dodenveldstraat 30 3920 Lommel www.overgrenzen.be
5.329 soldaten die sneuvelden tijdens WO II. Grondplan in de vorm van een Grieks kruis.
Route du Condroz 164 4121 Neuville-en-Condroz (Neupré) www.abmc.gov
Recogne
6.807 soldaten die sneuvelden tijdens WO II.
Recogne 27 6600 Recogne (Bastogne) www.bastogne-tourisme.be
Hamm
5.075 soldaten waaronder het graf van generaal Patton.
Val du Scheid 50 2517 Luxembourg www.abmc.gov
8.301 soldaten die sneuvelden tijdens de bevrijding van Nederland.
Amerikaanse Begraafplaats 1 6269 NA Margraten www.abmc.gov
3.001 soldaten die sneuvelden tijdens de gevechten in de Slag om het Hürtgenwald van september 1944 en februari 1945.
Höhenstraße 114 52393 Hürtgenwald www.volksbund.de
10.914 soldaten die sneuvelden tijdens de gevechten van de winter van 1944-1945.
Rue du Cimetière 5214 Sandweiler www.volksbund.de
2.347 soldaten, van wie er 35 zijn gesneuveld bij de zoekacties naar munitie na de oorlog.
Simonskaller Str. 1 52393 Hürtgenwald www.museum-huertgenwald.de
België
Foxholes, schuttersputten gegraven door Amerikaanse para’s om zich te beschermen tegen de vijand die zichzelf ook ingegraven heeft. Site befaamd geworden door de tv-serie “Band of Brothers”. Met een augmented reality mobiele applicatie kun je de gebeurtenissen opnieuw beleven. Toegangsprijs inbegrepen in ticket voor Bastogne War Museum.
Route de Foy 6600 Foy (Bastogne)
Bomen die een veteraan als peter hebben en waarvan de naam aan hun voet is aangebracht. Gezien vanuit de lucht vormen ze het logo van UNICEF. 6600 Bizory (Bastogne)
Klein fort op de plaats waar de pantsers van Lt. Boggess erin slaagden de omsingeling van Bastogne te doorbreken.
Zoning 1 – Route d’Assenois 6640 Assenois (Vaux-sur-Sûre)
Gedenkteken in stervorm als hulde aan de gesneuvelde Amerikaanse soldaten. Een terras op de top biedt een panoramisch uitzicht op de slagvelden. Crypte verfraaid door de kubistische kunstenaar Fernand Léger.
Colline du Mardasson 6600 Bastogne
Stèle gewijd aan de indianen bij het Amerikaanse leger die gespecialiseerd waren in de transmissie van gecodeerde berichten.
Recogne 81 6600 Recogne (Bastogne)
Merkteken van een oorlogsmisdaad begaan op 17 december 1944 door de SS van Peiper op 84 Amerikaanse krijgsgevangenen.
Route de Luxembourg 1 4060 Baugnez (Malmedy)
Opgedragen aan de Britse soldaten van het 13e (Lancashire) Bn, 6e Abn D, aan de Belgische SAS en de burgers die de dood vonden eind december 1944 en begin januari 1945.
Place Major Jack Watson MC / croix
Renkin vanuit rue des Roches – 6927
Bure (Tellin)
Groothertogdom Luxemburg
GI Mémorial
Opgedragen aan de Amerikaanse 6e Arm D die Clervaux heeft bevrijd.
Grand-Rue
9631 Clervaux
Opgedragen aan de Afro-Amerikanen van het 333e artilleriebataljon afgemaakt door de 1 SS Pz D. Zeven van hen werden overgebracht naar de begraafplaats Henri-Chapelle.
Hauptstraße 4 4771 Wereth (Amel)
Opgedragen aan de 34 jonge burgers die het slachtoffer werden van de Gestapo op kerstavond 1944.
Route Nationale 4 6951 Bande (Nassogne)
Opgedragen aan de 132 burgers die vermoord werden door de soldaten van Peiper in december 1944, aan de Amerikaanse eenheden en aan het Belgische 5e Bataljon fuseliers die de brandstof die broodnodig was voor de Duitsers in vlammen lieten opgaan. Nationaal monument van de Belgische ontmijners.
Rue du Châtelet / Avenue des Démineurs / Place du 18 décembre 1944 – 4970 Stavelot
Stèle en kanon ter herdenking van de verdedigers van de Parker’s Crossroads (106e ID, 7e Arm D en 82e Abn D) tegen de 560e volksgrenadier divisie en de 2 SS Pz D. 6690 Vielsalm
Hulde aan de beroemde Amerikaanse generaal die het tegenoffensief van de Slag om de Ardennen heeft geleid vanuit het zuiden.
Avenue J.-F. Kennedy 9053 Ettelbruck
Volg te voet of op de fiets een reeks routes met als thema de Slag om de Ardennen en de Tweede Wereldoorlog. Verken deze landschappen die getuigen van de geschiedenis.
VISITWallonia.be/slagomdeardennen
