DAGKRANT ZATERDAG 1 SEPTEMBER 2018
Reconstructie van Bourgondisch feestmaal in de Grote Zaal van TivoliVredenburg
HET INTERNATIONAAL VAN WASSENAER CONCOURS FINALE Eindelijk is het vandaag zo ver: in de finale van het Internationaal Van Wassenaer Concours strijden vier ensembles om de prijzen. Het niveau is hoog, bij deze eindstrijd zit u op het puntje van uw stoel. De toegang is gratis, u kunt tussen de optredens inof uitlopen. ■●
CULINARIA, DANS, THEATER EN MUZIEK EEN BOURGONDISCH RENAISSANCEBANKET Het Franse gezelschap Doulce Mémoire zet vanavond een spectaculaire voorstelling op de planken: de reconstructie van een Bourgondisch renaissancebanket. Culinaria, dans, theater en muziek komen samen in een avond om nooit te vergeten. Het Bourgondische Leven: bij deze term denken we meteen aan spijs en drank. Maar hoe ging het er echt aan toe bij de hertogen? Wat aten ze, en hoe werd dat geserveerd? En hadden ze wel tafelmanieren? Culinair publicist Onno Kleyn is de ceremoniemeester van een voorstelling die veel wegheeft van een spannende documentaire. En wie weet krijgt u als toeschouwer ook nog een kleinigheid geserveerd.
Doulce Mémoire staat bekend om zijn originele en spraakmakende programma’s. Muzikaal leider Denis Raisin Dadre en regisseur Philippe Vallepin werkten eerder al succesvol samen bij grootschalige producties van Doulce Mémoire, zoals Magnificences à la cour de France dat in 2017 in het Festival Oude Muziek werd opgevoerd. Voor dit renaissancebanket hebben zij specialisten ingeschakeld op het gebied van historische keuken en dans. Chef-kok en smaakarcheoloog Fabian Müllers verzorgt het culinaire aandeel van de avond. Hij doet al meer dan twintig jaar onderzoek naar eetgewoonten en kooktechnieken van de oudheid tot nu. En barokdanser Hubert Hazebroucq maakt de bijpassende choreografie. Lees verder op p. 2.
za 1 sep, 10.00-16.00 uur TivoliVredenburg, Hertz Internationaal Van Wassenaer Concours – Finale Gratis toegang
10.15-11.30 uur The Beggar’s Ensemble (FR) L’Apothéose (ES) Feedback van de jury 11.45-13.00 uur IJ Space (NL) Ensemble Très Animé (PL) Feedback van de jury 14.00-15.45 uur Bekendmaking winnaars oudemuziek.nl/ivwc
Vervolg: Culinaria, dans, theater en muziek, een Bourgondisch renaissancebanket
DE BOURGONDISCHE KEUKEN
© RODOLPHE MARICS
Onno Kleyn
Doulce Memoire
Uiteraard kan dit banket niet volledig historisch accuraat zijn, al is het maar omdat zulke feestmalen wel acht uur duurden. Maar deze avond geeft een concreet idee van de gang van zaken. Een dergelijk groot Bourgondisch banket had vaak een vooral politieke doelstelling: het was een diplomatieke tool en een manier om macht te tonen. Het speelde zich af volgens een zeer precies ritueel waarbij ook de aankleding heel belangrijk was. De verschillende sociale rangen krijgen elk hun eigen plek: aan de tafel van de vorst, aan de overige tafels van degenen die mogen deelnemen aan de maaltijd, op de tribune als toeschouwer, en de bedienden bleven buiten de zaal in de keukens. Schotels met voedsel worden feestelijk
binnengedragen en gepresenteerd aan het publiek, de gasten en de vorst, onder begeleiding van muziek. En tussen de gangen door presenteren musici, dansers, zangers, komedianten en jongleurs intermezzi met allerlei vermaak. Een must-see in dit Festival Oude Muziek! ■● za 1 sep, 20.00 uur TivoliVredenburg, Grote Zaal Doulce Mémoire / Denis Raisin Dadre Een renaissance-banket in scène gezet
FABULOUS FRINGE Iedere dag tijdens het Festival Oude Muziek presenteren we om 12.30 en/of 15.30 uur de Fabulous Fringe. Dit zijn concerten met de beste ensembles uit het gratis toegankelijke fringeprogramma. Vandaag volgt ensemble Théodora de voetsporen van de wonderlijke reis van de abt van Choisy met muziek van Couperin, Marais en tijdgenoten. ■●
za 1 sep, 12.30 uur / TivoliVredenburg, Grote Zaal Théodora Mariamielle Lamagat sopraan Louise Ayrton, Conor Gricmanis viool Alice Trocellier viola da gamba Lucie Chabard klavecimbel De wonderlijke reis van de abt van Choisy: Couperin, Marais e.a.
Epater le bourgeois? Epater le noble d’abord. Pracht en praal waren onlosmakelijk verbonden met de adelstand. De door God bepaalde status moest zichtbaar zijn in alles wat je deed, aantrok en at, maar ook in hoe het eten er uitzag. Zeker in de late middeleeuwen besteedde men veel aandacht en geld aan de presentatie van de gerechten. Het spectaculairst waren de vogels die na het braden weer in hun verenkleed werden gestopt, waarbij die met een fraai uiterlijk het eerst aan bod kwamen: zwanen, pauwen en reigers. De smaak kwam in dat geval geheel op de tweede plaats (want zo lekker zijn ze niet…). Maar ook kleursels werden gebruikt om schotels aantrekkelijk te maken: saffraan en eidooiers voor geel, peterselie en zuring voor groen. Gedroogde bolsters van walnoten werden gebruikt om wijn zwart te kleuren, viooltjes en korenbloemen om hem blauw te maken, bosbessen en moerbeien voor een paarse kleur en tornesol (lakmoes) voor rood. ■●
Collegium 1704 herneemt Rameau’s Les Boréades in Pieces of Tomorrow Nous remercions bien vivement Alain Villain pour la mise à disposition gracieuse de l’ensemble du matériel des Boréades dont il est l’editeur (© Alain Villain 1982, 1998, 2001, Paris) ainsi que pour la libre reproduction, en surtitrage, du livret des Boréades qu’il a publié en 1982. (© Alain Villain, Paris, 1982 (Sources BnF, Paris Rés. Vmb Ms4 / Vm2 398)).
Geschiedenis Magazine presenteert:
NIET TE GULZIG! LEEFREGELS IN DE MIDDELEEUWEN Rust, reinheid en regelmaat: generaties Nederlandse kinderen zijn hiermee opgevoed. Dit bekende richtsnoer gaat terug op de middeleeuwse leefregelkunde, die adviezen verstrekte op het gebied van gezondheid én geluk. Het oudste voorbeeld zijn de kloosterregels.
Het oudste voorbeeld van de middeleeuwse christelijke leefregels zijn de klooster-
regels. Deze schreven in de eerste plaats monniken en nonnen een vast ritme van bidden, bijbellezen en kerkgang voor. Het meest gebruikt werd de Regel van Benedictus, die ook heel wat praktische zaken aanroert. Benedictus formuleerde richtsnoeren voor het beheer van het klooster, toelatingsbeleid, taakverdeling van monniken, maaltijden, etenstijden en slaapgewoonten, even als de rangorde en de respectvolle omgang met elkaar. Dit klinkt misschien als een recept voor soberheid, maar dat blijkt mee te vallen. Veel mensen moesten het in de middeleeuwen met minder doen. Bij het avondeten werden twee schotels gekookt voedsel voorgeschreven, zo mogelijk te combineren met groente en fruit en aan te vullen als er zwaar werk was verricht. Wel werd er in de kloosters gewaakt voor gulzigheid, die voor christenen als afkeurenswaardig gold.
Catrien Santing
Vanaf de 12de eeuw kwamen er nieuwe leefregels. Kruisvaarders en handelaren brachten veel informatie mee uit de Arabische wereld. Hier waren veel antie-
Blijft u nog even? Cappella Mariana zingt Richaforts requiem De reeks lateavondconcerten waarin de klaaglieren en treurzangen van de Bourgondiërs centraal staan eindigt op een hoogtepunt. Het jarige Cappella Mariana (10!) brengt klanken van hoop, troost en ingetogen schoonheid. Jean Richarfort, leerling van Josquin Desprez, componeerde een ontroerend requiem voor zijn meester. Deze dodenmis is met zijn zes delen en lengte van meer dan
dertig minuten een van de meest uitgebreide requiems van de renaissance. Van Josquin zelf klinkt het geliefde Miserere, voor latere componisten hét voorbeeld van de volmaakte boetepsalm. ■● za 1 sep, 22.30 uur Pieterskerk Cappella Mariana / Vojtěch Semerád Richaforts requiem
Dit artikel verscheen eerder in Geschiedenis Magazine nr. 2017-3. Hier is het ingekort, het volledige artikel vindt u op oudemuziek.nl/ geschiedenismagazine.
© CAPPELLA MARIANA
Je zou kunnen stellen dat de middeleeuwers de uitvinders waren van wat wij tegenwoordig ‘How to’-boeken noemen. Hoe word ik gezond en gelukkig: over dit onderwerp zijn talloze boeken in vele soorten en maten overgeleverd, waaruit we mogen concluderen dat ze in een grote behoefte voorzagen. Ze waren opvallend praktisch van karakter en onderstreepten de adviezen vaak nog met illustraties. Deze middeleeuwse literatuur over zingeving, geluk en gezondheid was zelf weer geïnspireerd op de Oudheid. Filosofen en artsen als Socrates, Plato, Aristoteles, Hippocrates en Galenus bedachten systemen voor de juiste manier van leven die zowel gezondheid als geluk waarborgden. Het christendom nam de essentie van dit gedachtegoed over, maar gaf er een wending aan waarbij het leven van Christus en zijn vroege volgelingen leidend was. De dag- en nachtbesteding dienden in het teken van maximale godsvrucht te staan.
ke teksten bekend gebleven die in het westen verloren waren gegaan. Arabische geleerden hadden die teksten vertaald, becommentarieerd en vaak omgezet in praktische handboeken. De contacten met het oosten resulteerden onder andere in een opbloei van de geneeskunde in het westen, met het Zuid-Italiaanse Salerno als een van de eerste academische centra. Hier ontstond het Regimen sanitatis Salernitanum. Dit boek werd snel in verschillende volkstalen vertaald. Daarnaast kwamen er regimina voor gespecialiseerde groepen op de markt, die meestal korte, bondige uitspraken bevatten over wat goed of slecht is voor de gezondheid: het verdient aanbeveling na de maaltijd wat rust te nemen of een eindje te wandelen. Wijn neutraliseert het eten van een ei. Verder bevatten deze geschriften altijd informatie over de nachtrust. Zes uur slaap vonden de artsen wel genoeg, met zeven uur was je lui en acht uur was buiten iedere proportie. Hier komen we de drie R’s tegen: de drie beste dokters waren dokter vrolijkheid, dokter rust en dokter gematigd dieet. ■●
Vojtěch Semerád
James Johnstone speelt Couperins orgelmis in de Tuindorpkerk
hij nieuwigheden in uit de wereld van het ballet en de opera. Zo zijn er da capoaria’s, duetten en trio’s, en Italiaanse dansritmes. De orgelregisters zijn heel precies gekozen en moeten de gevoelens oproepen van de menselijke ziel. De kromhoorn imiteert de menselijke stem, de tierce en taille de gamba, trompetten staan voor vrolijkheid, de voix humaine voor kalmte. ■● za 1 sep, 11.00 uur / Tuindorpkerk James Johnstone m.m.v. Les Meslanges Couperins orgelmis Pour les couvents
James Johnstone
Couperins orgelmis pour les couvents Statig en melancholiek Het juiste instrument voor elk repertoire: voor Franse orgelmuziek is dat klusje in Nederland niet eenvoudig te klaren. Het Ruprecht-orgel in de Tuindorpkerk komt gelukkig dicht in de buurt. James Johnstone speelt hier Couperins statige en melancholieke Messe pour les couvents.
COLOFON
Een piepjonge François Couperin publiceerde in 1690 zijn Pièces d’orgue met toestemming van Michel-Richard de Lalande, de muziekinspecteur van de koning. Maar hoe jong ook, Couperin toont zich in deze orgelwerken een meester van kleur en inventiviteit. Voor een orgelmis werd de mistekst opgedeeld in stukken voor orgel en stukken voor het koor. De orgelstukken zijn kort en functioneel, en illustreren de tekst die erbij hoort.
za 1 sep, 9.30 uur / Tuindorpkerk Zomerschool: Pieter Dirksen Het Ruprecht-orgel en zijn repertoire
@OUDEMUZIEK Laat ons weten wat u van het Festival Oude Muziek vindt en praat mee met #FOMU18
@EllenvanAken it’s the most wonderful time of the year! #FOM2018 @oudemuziek @lavihueladotcom Off to #Utrecht for the #Luitdagen @oudemuziek to give a talk and to catch up with many colleagues @Karin_de_Vos Bijzonder genoten van @cap_ pratensis, vandaag in de #Jacobikerk #Utrecht tijdens #FOMU18. Een heerlijke onderdompeling in 15e eeuwse muziek en hopelijk bestand tegen zoveel #Couperin & #rameau deze week @oudemuziek
REDACTIE Susanne Vermeulen VORMGEVING Esther de Bruijn © Le Canard des Ducs is de dagkrant van het Festival Oude Muziek Utrecht 2018 Draag net als het Festival Oude Muziek bij aan een beter milieu: gooi deze krant niet weg, maar neem hem mee naar huis of leg hem terug in Festivalcentrum TivoliVredenburg. Bedankt! Le Canard des Ducs bestaat ook digitaal! Meld u aan via oudemuziek.nl/festivalkrant Tuindorpkerk
facebook.com/oudemuziek twitter.com/oudemuziek instagram/utrecht_early_music_festival youtube.com/FestivalOudeMuziek
Als u meer wilt weten over de Franse orgelmis en het orgelrepertoire uit de zeventiende en vroege achttiende eeuw, dan is ook de Zomerschool van vandaag iets voor u. Pieter Dirksen gidst u langs het Ruprecht-orgel en zijn repertoire.
Couperin was iemand die werelden verenigde. In deze orgelwerken voerde
@JolandaUtrecht @oudemuziek Heel fijn Fringe concert in de oude Hortus vanmiddag, en passant de Victoria Longwood gezien!
• CO • N C ERTLA D D ER
ZATERDAG 1 SEPTEMBER 9.00
Festivalcentrum TivoliVredenburg Festivalkassa (tot 20.00), Informatiebalie, cd-verkoop (tot 20.00) en Het Gegeven Paard
9.30 Luit-symposium tot De luit en het Bourgondische leven 15.45 Voertaal: Engels TivoliVredenburg, Club Nine € 20 / € 10 9.30
Zomerschool: Dr. Pieter Dirksen Het Ruprecht-orgel en zijn repertoire Voertaal: Nederlands Tuindorpkerk € 5
10.00 Internationaal Van Wassenaer tot Concours 16.00 Finale TivoliVredenburg, Hertz 10.00 Oude Muziek Markt tot Festivalcentrum 18.00 TivoliVredenburg 10.15 Spieken bij de beiaard Domtoren € 10
11.00
Urstrom Duo Jacchini, Gabrielli, Platti, Weiss en Geminiani Het Maltezerhuis
11.00 Nikolai Endresen Dahl Licht en schaduw: Couperin KuuB
FRINGE
*gratis
FRINGE
*gratis
15.30
Anastasiya Akinfina Een meesterlijk rendez-vous: Bach en Scarlatti Bartholomeus Gasthuis
FRINGE
gratis
17.00 Cappella Amsterdam / Daniel Reuss Josquins motetten Jacobikerk
11.00 James Johnstone & Les Meslanges Couperins orgelmis pour les couvents Tuindorpkerk € 22 / € 19 / € 10 11.00
Malgosia Fiebig Couperin in den hoge Domtoren (luisterplaats: Flora’s Hof)
12.30
Théodora FABULOUS FRINGE De wonderlijke reis van de abt van Choisy: Couperin, Marais e.a. Gasthuis Leeuwenbergh gratis
13.00
Fred Jacobs Een Bourgondische rebel: luitmuziek rond Bussy-Rabutin Lutherse Kerk € 18 / € 16 / € 10
14.00
Teun & Teun FRINGE Händel en Telemann: meesters van de Italiaanse stijl Het Huis, Koepelzaal *gratis
14.00
Buckle Band De Italianen van Brandenburg: Blavet, Platti en Bach Museum Catharijneconvent
14.00
Kithara Novembris FRINGE Frescobaldi, Guerrieri, Kapsberger, Caccini e.a. Sint Eloyen Gasthuis *gratis
gratis
gratis
gratis
17.00
Ensemble Lucidarium / Avery Gosfield La dolce vista – de wereld van Dufay Geertekerk € 22 / € 19 / € 10
18.30
What’s new? Elizabeth Dobbin Declamatie en Sprechstimme in de Franse air / Voertaal: Engels TivoliVredenburg, Hertz gratis
FRINGE
*gratis
15.00 Ensemble Leones / Marc Lewon Recht uit het hart: het Chansonnier cordiforme Pieterskerk € 22 / € 19 / € 10 15.30 Natacha Cabezas FRINGE Muziek voor aartsluit: Bach en Piccinini Het Maltezerhuis *gratis
20.00 Doulce Mémoire / Denis Raisin-Dadre Een renaissance-banket in scène gezet TivoliVredenburg, Grote Zaal € 38 / € 34 / € 10 22.30 Cappella Mariana / Vojtěch Semerád Richaforts requiem Pieterskerk € 22 / € 19 / € 10 24.00
Christoph Sommer Sterrenhemel en snarengeluk TivoliVredenburg, Hertz € 18 / € 16 / € 10