Balans magazine 2015 nr4 by Oudervereniging Balans

28 e jaargang

apr il 2015

Uitgave van Ouder vereniging Balans

m a g a z i n e

Tien jaar BalansSteunpunt Dyslexie Echtscheiden bij kids met gedragsproblemen Bij Ons Thuis: Sterre over haar drie knullen Uitnee

Thema-nummer

mbaar

katern

Breinkennis anno 2015 De waarde en mythen

tijdschr if t over ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag

advertentie

Nieuw!

Nu al herdrukt!

Bestseller www.uitgeverijpica.nl

AUTISME IN HET MIDDELBAAR BEROEPSONDERWIJS

utisme, maar ook van de an autisme voor het volsonderwijs. Dit boek bere knelpunten en biedt atten om daarmee om te e ingrepen, die vaak een ef effect hebben.

eld voor begeleiders, dooördinatoren in het mbo, bben met studenten met oortgezet onderwijs kan t worden ter voorbereistap naar het mbo. Ook het boek een bron van er de gang van zaken én n op de school.

John Hollingsworth & Silvia Ybarra Nederlandse bewerking: Marcel Schmeier

AUTISME IN HET MIDDELBAAR BEROEPSONDERWIJS

PICA

Expliciete Directe Instructie

Praktische gids voor begeleiders, docenten en zorgcoördinatoren

Tips en technieken voor een goede les

NUR 840

ontdek je talent!

pica

pica 06/11/14 11:08

Steeds meer studenten met autisme volgen een mbo-opleiding. Dit boek beschrijft herkenbare knelpunten en biedt praktische handvatten om daarmee om te gaan; eenvoudige ingrepen, die vaak een verrassend positief effect hebben. Paperback | 152 pagina’s ISBN 9789491806346 | € 17,95

ontdek je talent!

WIJS

Esther van de Ven

ontdek je talent!

Esther van de Ven

ELBAAR

Coachkaarten.nl

‘Onderzoek uit de gehele wereld ondersteunt het belang van expliciete instructie. Het zal duidelijk zijn dat in het kader van passend onderwijs deze aanpak een must is.’

Espérance Blaauw

Dr. Kees Vernooy

De PuberCoachkaarten bestaan uit 42 aansprekende foto’s met prikkelende vragen.

Marcel Schmeier | Paperback | 232 pagina’s ISBN 9789491806339 | € 24,95

Espérance Blaauw | 44 full colour kaarten ISBN 9789491806506 | € 14,95

Nieuwe kauwsieraden

De stoere sieraden van Chewigem komen tegemoet aan de kauwbehoefte die sommige kinderen hebben. Kauwen werkt spanningregulerend en concentratieverhogend. De handige Toggle Tag kan overal aan bevestigd worden: denk hierbij aan de rits, tassen, sleutelbos, riemlussen et cetera. Veilige FDA-siliconen | vanaf 3 jaar | € 19,90

Voor meer info of bestellen:

www.uitgeverijpica.nl

Hulpwaaiers

Ook als Hulpwaaier verkrijgbaar: Hoogbegaafdheid, PBS, Dyscalculie en Dyslexie Per stuk: € 14,95

o! eur 5 af 3 d) van erlan g ed din zen nen N r e v bin tis Gra Alleen (

Inhoud

Onder de loep

april 2015

Als u even een heel ander perspectief wilt naast uw worsteling als ouder met een bijzonder talentvol maar ook bijzonder intensief kind, dan heb ik een leuke

aanrader voor u. Er is een interessant, goed

leesbaar boek geschreven voor ouders waarin is uitgelegd wat de neurowetenschap je leert over het belang van een hechte band met je kind. En wat opvoeden te maken heeft met de hersenen van ouders. Je leert wat er in je eigen hersenen als ouder gebeurt als opvoeden niet vanzelf

gaat. Indien u Balans Magazine uit hebt gelezen – wat dit keer vooral in het teken staat van het brein – dan is het een aanrader om ook het boek ‘Opvoeden doe je met je brein’ van Daniel Huges en Jonathan Baylin te gaan lezen. Het boek geeft praktische adviezen en een heldere uitleg over het ingewikkelde landschap van onze breincircuits en biedt bovendien ook nuttige opvoedstrategieën aan. Je leert hoe je het ouderlijk hersenvermogen kunt vergroten en hoe je de band tussen jou en je kind kunt versterken. Geen overbodige luxe. Ook niet voor mijzelf als werkende moeder met talentvolle en bijzonder intensieve kinderen waarbij een spiegel voorhouden op gezette

tijden noodzakelijk is. En waarbij de focus op verbetering brengen in mijn eigen brein ook voor mijn kinderen een welkome

DYSLEXIE

REPORTAGE

therapeuten geschreven, daar moet je soms

Steunpunt Dyslexie

even doorheen lezen, maar het is zeker

10 jaar 100% inzet 8

Theatergroep houdt spiegel voor 43

DE BM-LEZING

BOEKEN

afwisseling blijkt te zijn. Het is door

BINT

een aanrader. Ik wens u in elk geval veel leesplezier over het brein dit keer. En voor wie het leuk

Echtscheiden

Monnik Ricard over Door Yolande de Best 18 ‘Er zijn voor je kind’ 50

vindt: neem uw eigen ouderbrein ook eens

THUISZITTERS

PRODUCTTEST

onder de loep!

Thuis in de klas 22

SuperSand en Robots bouwen 54

THEMA

Swanet Woldhuis,

Brein anno 2015

Directeur Balans/ NVA

De waarde en mythen rondom breinkennis 27

ELKE MAAND

Balans Actueel 4 Ouderblog: Sterre Hunvie 13 Bij ons thuis 14 Onderwijsjurist Bericht van Arga 21 De politiek 25 Katinka 26 In Vertrouwen 46 Kinderpsychiater Els 49 Anouk 53 Balans in ’t land 57

BALANS 4-2015

Balans Actueel Vragen? Bel Balans! Heeft u vragen over ontwikkelings- en gedragsstoornissen, leerproblemen of het Passend Onderwijs? Bel dan onze Advies- en Informatielijn: (0900)20 200 65. Open: ma-vr 9.30 – 15.00 uur Kosten: € 0,25 per minuut

Vragen? Mail ons! U kunt het contactformulier vinden via de button ‘Stel een vraag’ op al onze Steunpunten (Steunpunt Dyslexie, Steunpunt ADHD, Steunpunt Forensische Zorg en Steunpunt Passend Onderwijs). Zie: www.balansdigitaal.nl

BalansKIDS en Impuls en Woortblind magazine Leden van Balans kunnen voor €18,– per jaar ook het tijdschrift BalansKIDS voor hun kind ontvangen. Ook is er een combinatie-abonnement mogelijk met het blad Impuls en Woortblind magazine voor (jong-) volwassenen met ADHD. Aanmelden: www.balansdigitaal.nl > tijdschriften. Of stuur een mail naar info@balansdigitaal.nl

Website voor meer begrip van a utisme Onlangs is de website www.uaanzet.nl live gegaan. Deze site is voor iedereen die privé of professioneel te maken heeft met autisme. De site biedt mensen ongeacht hun functie of rol in de samenleving praktische informatie om beter om te gaan met mensen met autisme, hen te ondersteunen en te begrijpen. De website is ontwikkeld door de onafhankelijke werkgroep Vanuit autisme bekeken, waarin mensen met en zonder autisme samenwerken. (Bron: Landelijk Expertise Centrum Speciaal Onderwijs) 4

BALANS 4-2015

Karakter onderzoekt dieet bij ADHD ‘Heeft bepaalde voeding invloed op

Accare en Triversum zet Karakter nu

ADHD-symptomen? Waarom is er een

een nieuwe behandelstudie op om

nieuwe behandeling nodig? Want

deze vragen te beantwoorden.

medicatie heeft toch goed effect?’

Driehonderd kinderen wordt gevraagd

In toenemende mate is er vraag naar

deel te nemen. Ze krijgen ofwel de

niet-medicamenteuze behandelingen

gebruikelijke zorg, ofwel een dieet.

van ADHD, aldus Karakter Kinder- en

Alle deelnemers worden anderhalf

Jeugdpsychiatrie. De organisatie

jaar lang gevolgd om nauwkeurig in

werkte al eerder mee aan het grootste

kaart te brengen hoe het met ze gaat.

dieet-interventie onderzoek tot nu toe

Dit biedt ook de mogelijkheid de

(honderd kinderen namen deel). Daar

effectiviteit in kaart te brengen van de

kwamen hoopvolle resultaten uit:

reguliere zorg die geboden wordt.

zestig procent van de kinderen had

Naast standaard vragenlijsten worden

sterke vermindering van ADHD-symp-

metingen gedaan om vast te stellen bij

tomen. Onduidelijk was echter of deze

wie een dieet werkt, waarom en hoe

kinderen ook op lange termijn een

goed het vol te houden is.

vermindering van symptomen lieten zien en of het haalbaar is een dieet als

Meer weten over dit onderzoek? Dat

standaard interventie aan te bieden

kan per mail via Verena Ly: v.ly@karak-

binnen de GGZ. Samen met het RIVM,

ter.com (Bron: www.karakter.com)

Steeds meer gemeenten zien af van verplichte ouderbijdrage Na Haarlem, Zandvoort en Den Haag weigeren nu ook Amsterdam, Utrecht en Rotterdam een ouderbijdrage te innen voor jeugdhulp met verblijf. Daarmee gaan de gemeenten in tegen het kabinetsbeleid. Volgens de Jeugdwet moeten ouders een bijdrage betalen als hun kind etmalen of dagdelen verblijft in een instelling voor jeugdhulp, omdat zij dan besparen op onderhoudskosten. De bijdrage wordt namens de gemeenten geïnd door het CAK en kan oplopen tot meer dan 1.500 euro per jaar. De ouderbijdrage is omstreden. De angst bestaat dat die leidt tot het

mijden van zorg. Daarnaast zouden ouders niet zoveel besparen dat een eigen bijdrage redelijk is. Bovendien zou er sprake zijn van ongelijkheid, aangezien er geen ouderbijdrage geldt voor verblijf vanwege lichamelijke problemen. Verder vrezen verschillende steden dat de opbrengsten niet opwegen tegen de kosten van innen. Afgelopen januari kondigde staatssecretaris Martin van Rijn van VWS onderzoek aan naar de gevolgen van de eigen bijdrage. In afwachting van dat onderzoek heffen de genoemde steden voorlopig geen eigen bijdrage voor dagbehandeling. (ANP)

VAN DE HOOFDREDACTIE

(On)partijdig

‘Begrijp je medicijn’

‘Opvoeden doe je met je brein’. Het

Het thema-katern van dit nummer is

boek met de gelijknamige titel wordt

hiervan een goed voorbeeld. Juist

door Swanet Woldhuis, directeur van

door de gekozen invalshoek: de

Balans, in haar openingsstuk, aange-

kansen én mythen rondom breinken-

haald. Ook Arga Paternotte, adviseur

nis in 2015. We zijn niet voor, we zijn

van de vereniging, schrijft over dit

niet tegen; we kaarten het onder-

boek in het uitneembare thema-katern

werp afgewogen aan. Wilt u hierover

‘Breindidactiek’ (zie pagina 27-42).

met de redactie van gedachten wisselen, laat het ons weten via

Een rode draad in hun beider kijk op

redactie@balansdigitaal.nl. Wij

het boek ontbreekt enigszins. Waar

nemen dan graag contact met u op.

Swanet, geïnspireerd door het boek, er als ouder tot zelfreflectie door wordt

Eén artikel in dit magazine ademt de

aangezet, schrijft Arga: ‘Ooit weleens

sfeer van onpartijdigheid niet uit. Het

iemand tegengekomen die zonder

betreft de boekrecensie (zie pagina

brein opvoedt?’ Daarmee zet ook zij

50) over ‘Altruïsme’ van de Frans-

de toon voor haar visie op het boek.

man/Tibetaanse monnik Mathieu

Het is een speels voorbeeld van hoe

Ricard. Zijn advies aan ouders, en

wij binnen de vereniging met elkaar

wat ons betreft ook aan professio-

de dialoog aangaan. En dat doen we

nals, onszelf, aan iedereen: ‘Je kunt

ook graag met u. Het houdt ons op

er zíjn voor de ander. Met overgave

scherp in het streven van Balans naar

en liefdevolle zorg. Met wat er

onpartijdigheid, naar onafhankelijk

maximaal kan.’

denken. Juist om uw belangen zo goed mogelijk te kunnen behartigen.

Beatrice Keunen, hoofdredacteur

Kinderen en hun ouders hebben vragen over het gebruik en effecten van hun medicatie. Ze raadplegen hier de bijsluiter voor, maar deze is vaak onvoldoende afgestemd op de informatiebehoefte.Het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie heeft met het maken van ‘Begrijp je medicijn’ voorzien in deze behoefte. ‘Begrijp je medicijn’ bevat toegankelijke informatie voor ouders en kinderen over veertien medicijnen die veel worden gebruikt. De betrouwbare, onafhankelijke informatie en verhelderende illustraties kwamen tot stand op basis van interviews met ouders en kinderen. ‘Begrijp je medicijn’ moet echter worden aangevuld met drie belangrijke medicijnen: Dexamfetamine, Atomoxetine en Aripiprazol. Het Kenniscentrum gebruikt een nieuwe methode om dit financieel mogelijk te maken: in samenwerking met het ADHDfund, zet het Kenniscentrum crowdfunding in. Voor aanmelding en/of meer info: www.kenniscentrum-kjp.nl Zoekwoord: crowdfunding

Opvoeden Schat, je tien-minutengesprek met de juf van Marc vanavond gaat vanavond niet door, weet je nog? De juf was ziek.

Schat, weet jij of we nog pijnstillers hebben? Ik heb zo’n hoofdpijn...

O, da’s waar ook.

Ongelooflijk, ik voel me meteen stukken beter...

En mijn buik voelt ook zo raar...

Patricia Bouwhuis schreef een boek met korte stripverhaaltjes over haar zoon Marc met Asperger, met na elk avontuur een uitleg over het onderwerp dat aan de orde kwam. Info: zie www.uitgeverijpica.nl, € 18,95.

BALANS 4-2015

Voorjaarsactie Maak iemand lid van Balans en krijg beiden het boek ‘Dyslexie en leesproblemen’ cadeau! k Eind maart is het boek ‘Dyslexie en leesproblemen’ uitgekomen. Dit boek biedt ouders en leerkrachten alle benodigde informatie en veel praktische tips om kinderen met dyslexie optimaal te ondersteunen en te begeleiden. ‘Dyslexie en leesproblemen’ is geschreven door Arga Paternotte (voormalig hoofd redacteur van Balans Magazine) en Nikki Oostewechel (orthopedagoog). Dit boek is tot stand gekomen in samenwerking met het Steunpunt Dyslexie van Oudervereniging Balans en uitgeverij Lannoo. Kinderen met dyslexie hebben hardnekkige problemen met het aanleren en vlot toepassen van lezen en spellen. Vroege herkenning en een gerichte aanpak kan veel ellende voorkomen. Een goede samenwerking tussen ouders/verzorgers en school is daarbij erg belangrijk.

In dit boek komen onder meer de volgende onderwerpen aan de orde: • Waar kun je als ouders en leerkracht op letten? • Hoe toetst de school de leesontwikkeling? • Hoe kun je dyslexiebegeleiding bespreken met de leerkracht? • Op welke manier kun je kinderen thuis helpen? • Onderzoek en verwijzing naar een professional: hoe beoordeel je wat goed is? • Hoe kan lezen aantrekkelijk worden gemaakt? • Welke speciale hulpmiddelen zijn er voor kinderen? • Plus diverse ervaringen en tips voor een goede communicatie met school.

boe cadeau!

Speciaal voor u als trouw lid van Balans hebben wij nu een mooie aanbieding. Maakt u iemand lid van Balans dan krijgen u én het nieuwe lid dit boek van Lannoo – winkelwaarde €17,99 – cadeau!

Hoe werkt het? Het nieuwe lid meldt zich aan op de website van Balans: www.balansdigitaal.nl/ lidmaatschap/word-lid/. Het huidige lid vult het formulier in op onze website: www.balansdigitaal.nl/lidmaatschap/word-lid/maak-een-ander-lid! Zodra wij de gegevens hebben ontvangen, krijgt u beiden het boek in uw brievenbus! Deze actie is geldig tot 1 juni 2015.

BALANS 4-2015

Vroegbo ekkorting tot 1 jul i

Kennissymposium Balans 2015

Waarom doe je zo? Jongeren met leer- en gedragsstoornissen in de pubertijd • Leer het puberbrein en ontwikkelings problemen van jongeren begrijpen; • Leer gesprekstechnieken om in contact te komen en te blijven; • Weten welke signalen wijzen op angst, depressie, sociaal isolement & verslaving; • Hoe maak ik mijn zorgen bespreekbaar en bij wie? Wij bieden u een inspirerende dag over het puberbrein en schudden u wakker met spraakmakende inzichten en adviezen

waarmee u tijdens of na het weekend weer energie en plezier krijgt in het begeleiden en managen van uw puber thuis, op school, tijdens de begeleiding of behandeling. U ontmoet collega’s, andere ouders en de diverse sprekers waarmee u ervaringen kunt uitwisselen tijdens de thee- en lunchpauze. Ook kunt u de uitgebreide informatiemarkt bezoeken en de posterpresentaties bekijken over de nieuwste initiatieven en wetenschappelijke ontwikkelingen.

Programma Prof. dr. Eveline Crone, hoogleraar neuropsychologie. Over ‘Het sociale brein van de puber’. Crone is hersenonderzoeker en heeft twee boeken geschreven over het puberbrein. Catrien Reichart, kinderen Jeugdpsychiater. Over ‘Angst en depressies bij jongeren’. Reichart is coördinerend hoofd patiëntenzorg bij Curium, Academisch Centrum voor kinderen jeugdpsychiatrie. Prof. dr. Reinout Wiers, hoogleraar ontwikkelings-psychopathologie. Over ‘Risico’s voor de ontwikkeling van verslaving’. Wiers schreef het boek ‘Grip op je

problemen’, cognitieve training bij verslaving en angst. Drs. Ingrid van Essen, historica, docent en pubercoach. Schrijver van ‘Effectief en affectief lesgeven aan pubers’ met daarin communicatie en gesprekstechnieken om in contact te komen en te werken met jongeren. Michiel Noordzij, Kinder- en jeugdpsychiater. Auteur van het boek ‘ Echt wel! De aanpak van gedragsproblemen’. Noordzij is een bekende en graag geziene spreker bij symposia voor ouders, leerkrachten en zorgprofessionals

Accreditatie Voor dit symposium is accreditatie aangevraagd.

Vroegboekkorting! Meld u via www.balansdigitaal.nl/ producten/symposium aan voor 1 juli 2015 en profiteer van de vroegboekkorting!

Tarieven Vroegboekkorting voor 1 juli 2015 Ouders (leden) € 75,Ouders (niet-leden) € 95,Professionals (leden) € 150,Professionals (niet-leden) € 175,-

Tarieven na 1 juli 2015 Ouders (leden) € 90,Ouders (niet-leden) € 140,Professionals (leden) € 195,Professionals (niet-leden) € 260,-

Datum: 9 oktober 2015

Locatie: Beatrixtheater Jaarbeurs Utrecht, Jaarbeursplein, Utrecht BALANS 4-2015

Over dyslexie

Tekst: Swanet Woldhuis Fotografie: Thijs Rooijmans

Balans verbindende praktijk en wetenschap Balans krijgt per jaar ruim zevenduizend vragen per mail en/of telefoon over o.m. dyslexie, een moeilijk grijpbare aandoening. Langzamerhand krijgt de wetenschap meer zicht op de signalering en behandeling. Daarbij ligt, anders dan vijftig jaar geleden, de focus nu vooral op het reguliere onderwijs en hoe het kind daar de meest adequate hulp kan krijgen. Een terugblik op de ontstaansgeschiedenis van dyslexie en – daaraan deels parallel lopend – Oudervereniging Balans.

D 8

e geschiedenis van dyslexie van

Erkenning

de laatste vijftig jaar laat zien

Een op de tien kinderen op basisscholen in

hoe wetenschap soms ver af

Nederland heeft een vorm van dyslexie. Lange

staat van de dagelijkse opvoed-

tijd wist het onderwijs niet hoe hiermee om te

praktijk. Kennis en ontwikkelin-

gaan. Kinderen met lees-, schrijf- of spellings-

gen in de wetenschap landen

problemen werden voor dom versleten omdat ze

niet altijd zo makkelijk in de

niet of niet goed leerden. De begrippen dyslexie

dagelijkse schoolpraktijk. Het is

en woordblindheid werden in de laat 19 eeuw al

de verdienste van Balans

wel gebruikt in de medische wetenschap.

geweest dat ze die barrière doorbrak. De

Dyslexie werd echter pas na de Tweede Wereld-

informatievoorziening van Balans, zowel

oorlog een belangrijk aandachtspunt in de

telefonisch, op de website als ook in het maga-

psychologie en (ortho)pedagogiek. Daarbij was

zine en sinds kort ook in de vorm van cursussen,

nog veel onduidelijkheid en onzekerheid wat

trainingen, lezingen en workshops voor ouders

dyslexie nu eigenlijk was en wat de beste

en leerkrachten en professionals, spelen hierin

behandeling was.

een belangrijke rol. Minstens zo belangrijk was

Ouders ervoeren op school weinig steun en

en is het stimuleren van het contact tussen

moesten concluderen dat leerkrachten er

wetenschappers, schoolbegeleidingsdiensten,

eigenlijk weinig van af wisten en er niet goed

leerkrachten van reguliere en speciale scholen

mee konden omgaan. Ook dyslectische kinderen

en diverse anderen, die betrokken zijn bij het

en jongeren zelf waren teleurgesteld in wat het

onderwijs aan het kind met leer- en gedragspro

reguliere onderwijs hen bood. De in 1949 in

blemen. Dankzij de steun van haar leden kan

Groningen benoemde kinderpsychologe Wilhel

Balans deze functie blijven uitoefenen.

mina Bladergroen (vanaf 1966 hoogleraar

BALANS 4-2015

Dyslexie

schakel tussen

pedagogiek) heeft een belangrijke rol gespeeld in

zestig, waarbij hij zich aanvankelijk richtte op

de erkenning van dyslexie in Nederland. Ze

leerproblemen, maar al snel ook op dyslexie als

beschouwde dyslexie als een ontwikkelings-

een variant daarbinnen. De publicaties van

stoornis.

Dumont werden invloedrijk. Hij definieerde het

Ergens in de ontwikkeling van het kind is het

probleem dat bij dyslexie speelde als een

fout gegaan, waardoor het moeite heeft met

discrepantie tussen mogelijkheden en prestatie:

onder meer de volgorde en vorm van letters. Het

het kind heeft veel mogelijkheden maar die

kind heeft bijvoorbeeld last van omkeringen en

komen er gewoon niet uit (Dumont, 1971).

spiegelschrift. Dit weet Bladergroen onder meer

Dumont speelde later ook een belangrijke rol als

aan problemen in het omgaan met de ruimte en

adviseur bij oudervereniging Balans.

het beleven ervan. Een van Bladergroens

Hoewel er in de jaren zestig en zeventig van de

verdiensten is geweest dat zij bijdroeg en in

vorige eeuw in de wetenschap een toenemende

zekere zin de ontwerper was van een nieuw type

interesse kwam voor dyslexie, bleef het leerpro-

speciaal onderwijs, namelijk de scholen voor

bleem bij het publiek en in het onderwijs onbe-

kinderen met ‘Leer- en Opvoedingsmoeilijk

kend. Kinderen die niet goed leerden lezen en

heden’ (LOM).

schrijven, of problemen hadden met rekenen,

Prestatie

werden vaak vrij laat en soms helemaal niet gediagnosticeerd als een kind met een partieel

In 1962 werd psycholoog Dirk J. Bakker aan de

defect. Beschouwd als de domste van de klas,

Vrije Universiteit (VU) aangesteld speciaal voor

bleven ze vaak doormodderen op de lagere

het onderzoek naar dyslexie. De pedagoog Joep

school, waardoor ze vrij laat in het voortgezet

J. Dumont kreeg een vergelijkbare positie aan de

onderwijs belandden waar ze dan alsnog

Katholieke Universiteit Nijmegen eind jaren

strandden. Ze kwamen ook wel, net als voor-

BALANS 4-2015

heen, terecht op scholen voor verstandelijk beperkte kinderen zoals het mlk of zmlk. Maar ook, en dat was nog het meest gunstig, op een lomschool.

De Pijler In 1973 besloot de toenmalige staatssecretaris van onderwijs de klassendeler in het lom-voortFoto: Maarten Boers

gezet onderwijs te vergroten. Ouders stelden als reactie daarop een persbericht op, waarop veel aandacht van de media volgde. Veel ouders herkenden het onbegrip uit de omgeving en van scholen die het probleem niet onderkenden; die het kind alleen maar als lastig ervoeren, en te laat doorverwezen naar het lom-onderwijs met

Veel scholen, leerkrachten, docenten weten niet

z’n lange wachtlijsten.

wat de mogelijkheden zijn om hun leerling(en)

Van hieruit ontstond de eerste oudervereniging

met dyslexie zo goed mogelijk bij te staan. Pel:

genaamd De Pijler.

‘Ons advies: Bel een keer met Cito, kijk op hun

Na een fusie met andere verenigingen in 1987,

site, informeer op examenblad.nl. Er is zoveel

veranderde De Pijler in Oudervereniging Balans.

mogelijk. Differentiatie binnen het eindexamen

Deze richtte zich naast de leerstoornissen, ook

zou voor deze leerlingen prachtig zijn. Dat een

op de andere ontwikkelingsstoornissen van

kind met dyslexie per vak op verschillende

kinderen. In het bij elkaar brengen van de

niveaus eindexamen mag doen. Hopelijk wordt

wetenschap en de onderwijspraktijk op het

dat de toekomst.”

gebied van dyslexie heeft oudervereniging Balans een belangrijke bijdrage geleverd. Balans

Waarde

heeft inmiddels al ruim tien jaar een apart

De toegevoegde waarde van Oudervereniging

steunpunt, een website en inmiddels ook een

Balans. De lijn doortrekkend van 1973 naar nu.

Dyslexieplein met filmpjes en informatie vanuit

Wat kan ze betekenen voor ouders en onderwijs-

diverse ervaringsdeskundigen over dyslexie.

en zorgprofessionals, specifiek met betrekking

Het Steunpunt

tot dyslexie? Een rondgang binnen de vereniging en www.balansdigitaal.nl geeft duidelijkheid:

Nader inzoemend op het Steunpunt Dyslexie: het

waar in Nederland je ten behoeve van de brede

geeft advies aan ouders en behartigt ook hun

ontwikkeling van je kind met dyslexie goed

belangen. Marijse Pel, er vanaf het eerste uur bij

onderzoek kunt laten doen; welke vergoedings-

betrokken, zegt: ‘’Achter elke vraag schuilt een

regelingen er zijn; het

ander verhaal. Het vraagt dan ook honderd

workshop- en trai-

procent inzet van onze medewerkers en erva-

ningsaanbod via de

ringsdeskundige vrijwilligers. Voorbeelden van

Balans Academie. En

vragen? ‘Waarom mag mijn kind niet met een

dan is er de afgelopen

laptop met spellingcontrole in de klas werken,

maart verschenen

terwijl dat wel in zijn dyslexieverklaring staat en

uitgave ‘Leesproble-

dit wel kan op de school van zijn oudere zus?

men en Dyslexie’, een

Waarom voert een school dit beleid? Welk idee

heruitgave / update

zit erachter?’’

van de bestseller

Ze vervolgt: ‘’Veel ouders zijn geneigd om een

Houvast uit 2009. Zie

school te overtuigen met een stortvloed van

pagina 6 voor een wel heel gunstige lezersactie.

argumenten. Wij adviseren dan: ‘Stel die vraag

Beide auteurs gaan landelijk On Tour. In het

en laat de schóól een antwoord geven. Vraag

volgend magazine van BM meer info over deze

naar hun argumenten. Zo moeten scholen ook

bijeenkomsten voor ouders en professionals, die

nadenken over hun keuzes en beleid. Uiteindelijk

mede i.s.m. Lexima worden georganiseerd. •

is een goede samenwerking het beste voor een kind.’’ 10

BALANS 4-2015

Bron: Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 52 (2013)

Vacature Bestuurders 2.0 NVA & Balans De Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA) en Oudervereniging Balans, voor ouders en kinderen met ontwikkelingsstoornissen, zoeken voor hun gezamenlijk bestuur per 1 juli 2015 twee nieuwe bestuursleden. VACATURE 1

VACATURE 2

Profiel marketing; digital branding; pr; e-commerce

Profiel onderwijs of ontwikkelings stoornissen & wetenschap

• Ervaring en/of aantoonbare affiniteit met ontwikkelingsstoornissen en of autisme • Heeft brede en actuele kennis en visie op eigen vakgebied en kan dit vertalen naar de verenigingen • Ervaring op niveau in marketing/ branding • Heeft kennis en ervaring op het gebied van strategische marketing • Heeft ervaring met goede doelen organisaties

Onderwijs

Inspanning en honorering Het

leden en de directie worden gedaan. Zij doen vervolgens een voorstel aan het bestuur. Het bestuur doet een voordracht aan de Algemene Ledenvergadering van Balans en de Algemene Vergadering van Afgevaardigden van de NVA, die op 20 juni bijeenkomen. Informatie of solliciteren Voor nadere informatie over deze functies

bestuur vergadert tenminste vijf maal per jaar of zoveel vaker als noodzakelijk is. De functie is onbezoldigd. Er geldt een bestuurders-aansprakelijkheids verzekering. Procedure De functies worden door open werving ingevuld. De selectie gesprekken vinden plaats in april. De eerste selectie zal door twee bestuurs-

• Heeft een stevige positie in het Nederlandse onderwijsveld en/of politieke ervaring met onderwijs • Beschikt over bestuurlijke ervaring zoals bijvoorbeeld in de onderwijsraad, onderwijsinspectie, onderwijskunde • Affiniteit en visie op het belang van onze verenigingen voor het passend onderwijs • Heeft ervaring of affiniteit met ontwikkelingsstoornissen als autisme, ADHD, DCD, dyslexie, dyscalculie • Kan een bijdrage leveren aan het verder professionaliseren van de verenigingen op het domein onderwijs of

Ontwikkelingsstoornissen & wetenschap • Levert een inhoudelijke bijdrage vanuit de wetenschap aan ontwikkelingsneurologie of ontwikkelingspsychologie • Heeft expertise op het gebied van leerstoornissen en motorische stoornissen • Beschikt over bestuurlijke ervaring • Wil graag een sparring partner zijn voor de directie op eigen vak gebied • Heeft de drive om beide verenigingen verder te professionaliseren

kunt u contact opnemen met directeur S. Woldhuis. Telefonisch te bereiken via 030-225503. Of met voorzitter H. Bosch te bereiken via 06-22548301 tussen 19.30 en 21.00 uur. Uw sollicitatie ontvangen wij graag vóór 16 april 2015. U kunt uw brief met CV sturen naar swanet.woldhuis@balansdigitaal.nl

BALANS 4-2015

advertentie

Wij maken van gedrag (g)een punt! Bereid uw school gedegen voor op Passend onderwijs. Ontwikkel de juiste competenties en voorkom gedragsproblemen op school. Wij bieden op maat gemaakte training of scholing, op locatie of in onze cursusruimte. Trainingen, cursussen en workshops voor: • de leerling • de leraar en begeleider • het schoolteam

Nieuwsgierig? Vraag ons scholingsoverzicht aan of kijk op onze website

Voor meer informatie: 0251 670 163 scholing.gedragpunt@aloysiusstichting.nl www.gedragpunt.nl

Verstaat uw kind het digibord wel goed? De leerkracht is goed hoorbaar via de solo-apparatuur, maar wordt het digitale schoolbord wel verstaan? Het digibord speelt een centrale rol in de les, maar de speakers van het bord zijn vaak van matige kwaliteit! Speciaal voor gebruikers van Phonak solo-apparatuur is er de audioHub, de extra zender voor de digibord. Leerkracht en digibord zijn nu beide perfect hoorbaar via de solo! Omdat het ‘rugzakje’ per 1 augustus jl. is afgeschaft kan de audioHub niet meer vanuit deze voorziening vergoed worden. Informeer bij uw onderwijsinstelling of hiervoor gelden beschikbaar zijn in het kader van Passend Onderwijs. www.phonaksolo.nl

Ouderblog

Het opvoeden van onze kinderen met hun bijzondere stijl. We doen het vanuit hart, hoofd en handen. Het spanningsveld waarin je je als ouder kunt begeven, daarover schrijft dit keer Sterre. (Zie ook www.sterrehunvie.nl) Reageren of zelf een opvoedblog insturen? Mail redactie@balansdigitaal.nl

Sterre Hunvie

‘Psychologische oorlogsvoering’

oewel twee ADD’ers in een gezin

We weten allemaal dat hij in een boze bui dingen

eigenlijk al voldoende tijd en energie

zegt die hij eigenlijk niet meent. Hij praat zonder

kosten, heeft ons gezin er ook nog

na te denken en kwetst om je te raken. Zoonlief

iemand met Asperger bij. Een twaalfjarige wel te

tilt psychologische oorlogsvoering naar een heel

verstaan. Een jonge man die langzaam – maar

nieuw level. Terwijl hij jaren geleden nog met

voor mijn gevoel veel te snel – zijn puberfase bereikt. Mix die pubergevoelens met zijn Asperger en de chaos is compleet. Zijn lichaam groeit, zijn houding verandert en als hij ergens niet tegen kan, dan is het wel verandering. De komende maanden zullen de lichamelijke

Ik sluit mijn ogen en zoek een sprankje hoop

aanpassingen echter niet de enige zijn. Zoonlief heeft groep acht van de basisschool bereikt en mag zich gaan voorbereiden op het voortgezet

stoelen en speelgoed gooide, heeft hij nu geleerd

onderwijs. Met heel veel zorg en overleg hebben

dat woorden veel meer pijn kunnen doen. Onze

wij – juf, maatschappelijk werker, ambulant

begeleidster krijgt de volle laag. Zelfs met haar

begeleidster, interne begeleiders nieuwe school,

jarenlange ervaring gaat ze met een brok in haar

vader, moeder en zoonlief zelf – ‘zijn’ toekom-

keel naar huis.

stige school uitgekozen. Zijn scores en evaluaties, alles hebben wij meegenomen in de

De scheldwoorden, de beledigingen, de doods-

uiteindelijke keuze.

wensen en tirannie zijn nu al meer dan menigeen in zijn hele leven uit. Dagelijks word ik

De switch naar het voortgezet onderwijs zal hem

geconfronteerd met zijn gedrag. Sommige dagen

niet makkelijk vallen. Ander gebouw, andere

mild, regelmatig ernstig. Was er maar zoiets als

leerkrachten, andere klasgenoten, alles anders.

eelt op je hart. Maar hoe vaak mijn hart ook

Dus beginnen wij nu al geleidelijk aan met

gebroken wordt, hij blijft mijn kind waar ik

voorbereiden, oefenen, en praten we er thuis

ongelooflijk veel van houd. De impact die

veel over. Maar hoe goed onze bedoelingen ook

Asperger op ons gezin heeft, is dusdanig groot

zijn, alles valt of staat met zijn medewerking.

dat de ADD de spreekwoordelijke ‘walk in the

Want die verdraaide pubergevoelens spelen

park’ is. Wat is het toch zwaar. Iedere dag

opeens ook een rol. Uitspraken als: “Ik ga echt

opnieuw het positieve te zoeken. Iedere dag

niet oefenen voor als ik naar het voortgezet

geconfronteerd te worden met zijn grenzen.

onderwijs ga” en “Dat is toch kinderachtig als iemand je helpt?!” klinken hier door het huis. Als

Maar ik ga door, haal diep adem, sluit mijn ogen

zijn begeleidster hem voorzichtig probeert uit te

en zoek dat sprankje hoop dat diep van binnen

leggen dat ze hem wil helpen, komt de puber in

aanwezig blijft. Hij gaat vooruit. Het zijn kleine

hem pas echt naar boven.

stapjes, maar ze zijn er wel.

BALANS 4-2015

Bij ons thuis Portret van een Balans-gezin

Tekst: Maria van Amerongen Fotografie: Thijs Rooimans

Over chaos én ‘t verlangen naar rust Drie knullen hebben Sterre (40) en Remco (41, ADD): Victor (12, Asperger), Hugo (9, ADD) en Sam (4). En ze zijn er maar wat blij mee, al is het weleens razend moeilijk. “Victor lijkt soms zonder emoties. Dat is niet altijd even makkelijk.”

H 14

et is soms een wilde boel, ‘s morgens in

komen, is het altijd chaos. Ik moet ze aansporen

huis. Sam en Hugo staan al direct in de

te gaan eten en even naar de wc te gaan. Victor

ouderlijke slaapkamer te stuiteren, terwijl

komt elke dag om twee uur thuis, dan heeft hij

Victor op de tweede verdieping rust nodig

nog de nodige rust voordat de anderen komen.

heeft en niet gestoord wil worden. Sterre:

Als die er zijn, wordt het wel eens moeilijk. Dat

“Eenmaal beneden kan hij niet tegen die

is heel onrustig. Bij het avondeten kondig ik voor

twee drukke anderen. Dan gaat hij het liefst

Victor tien minuten van tevoren aan dat we gaan

zijn eigen gang.”

eten, dan kan hij afronden waar hij mee bezig is. Dat moet dan wel precies tien minuten zijn, geen

“Victor is heel gestructureerd. Hij maakt voor

minuut eerder of later. Hugo kan zo eten, het

school altijd boterhammen met cervelaat,

maakt hem niet uit. Hij is wel supersnel afgeleid.

boterhamworst en hagelslag. Altijd hetzelfde.

Als die twee samen spelen, wil Victor afmaken

Ontbijten doet hij met cornflakes en melk. Hugo

waar hij mee bezig is, maar Hugo wil al snel wat

eet verschillende dingen, Sam ook. Sam en Hugo

anders: rails bouwen, tekenen, noem maar op.

gaan lopend naar school, Victor met de fiets naar

Geen succes dus. Victor kan dan in zichzelf

het speciaal onderwijs. Hij houdt zich keurig aan

keren. Dan kun je tien keer wat zeggen, maar

alle verkeersregels. Bij Hugo houd ik mijn hart

dan is hij helemaal afgesloten van de buiten

vast. Als Sam en Hugo tussen de middag thuis

wereld. Hij ziet of hoort je niet. Dat is heel lastig,

BALANS 4-2015

Naar de zorgboerderij, superleuk vindt hij dat

BALANS 4-2015

vooral als je samen een spelletje doet of een gesprek voert. Als Victor uit school komt, kan dat de sfeer in huis drukken. Als de muziek aan staat omdat Hugo en ik dansen, roept hij: ‘Jee, wat staat die muziek hard!’”

Medicatie “Victor gebruikt melatonine om sneller in slaap te vallen. Hugo heeft medicatie zodat hij minder wegdroomt. We hebben bewust gekozen voor een lage dosis, anders wordt hij vlak. Nu is hij spontaan, grappig en leuk, maar kan hij zich toch nog goed concentreren op zijn werk.” “Hugo had een paar jaar geleden op school veel problemen. Moeite om zijn aandacht erbij te houden, onder meer door posters en kunstwerk jes aan de muur van het klaslokaal. Met slechte resultaten tot gevolg. Nu heeft hij een plek in de klas waar hij dat allemaal niet ziet, en haalt hij betere resultaten. Plus de medicatie die goed werkt. Toen Victor nog op de school van Hugo zat, kon hij om kleine dingen heel boos worden. Hij moest daar op zijn tenen lopen. Vaak slaagde hij er eerst nog in om zich in te houden, zijn woede vast te houden – tot dat niet meer lukte en dan kwam de vulkaanuitbarsting. Dan viel hij kinderen aan. Krabben, schoppen, slaan. Een leerkracht die hem tegenhield, liep zelfs verwon dingen op. Het escaleerde toen er een keer iets mis ging tijdens een optreden met muziek. De muziek haperde en Victor werd boos, heel boos. De juf die hem wilde bedaren, gooide hij op de grond. Vervolgens werd hij in een klaslokaal gezet. Daar gooide hij met alles wat hij te pakken kreeg. Toen is hij bij de directeur gezet, totdat ik kwam. Er werd al gauw geconcludeerd dat hij niet langer op die school kon blijven. Hij moest naar het speciaal onderwijs. Door de verandering van school werd hij heel onrustig, maar nu gaat het veel beter. Met structuur en regels ging het op de nieuwe school snel goed. Hij begreep dat ze hem snapten, en zich aan de afspraken hielden.”

Hulpverlening “Toen de problemen met Victor duidelijker werden, heb ik er nogal wat boeken over gelezen. We hebben veel veranderd en uitgepro beerd, maar niet alles hielp even goed. Via 16

BALANS 4-2015

Jeugdzorg kwam er toen een ambulant begelei

een puinhoop. Die tegenstelling, dat is leuk om

der bij ons thuis. Zij leerde Victor de boosheid in

te zien.”

zijn lichaam te voelen, om er beter mee om te

“Als je iemand vertelt dat Victor Asperger heeft,

gaan. Dat lukte aardig. Hij wordt nu voorbereid

zeggen ze: ‘Ik zie niks aan hem. Moet je niet

op speciaal voortgezet onderwijs.

eens een second opinion aanvragen?’ Niet te

Eén keer per maand gaat hij naar een zorgboer

geloven toch? Of: ‘Als hij bij mij is, is er niks aan

derij, superleuk vindt hij dat.

de hand’. Maar ja, dan loopt hij op zijn tenen en

Voor Hugo hebben we geen hulpverlening. Hij is

ontploft hij als hij weer thuis is. Ze zeggen ook

wel vergeetachtig en heeft moeite met gecombi

vaak: ‘Hij kijkt je toch gewoon aan?’. Alsof er

neerde opdrachten. Als ik bijvoorbeeld zeg: ‘Ga

maar één soort autisme bestaat. Doodmoe word

naar boven, doe je raam dicht en gooi je pyjama

je ervan.”

in de was’, dan vergeet hij minimaal één van die opdrachten.”

Relatie

“Sam en Hugo kunnen heel goed samen. Victor

“Onze relatie is nu veel sterker dan ooit tevoren.

is heel bazig naar Sam, hij heeft allerlei regels.

Wel was het een tijd heel moeilijk. We maakten

Doe dit of dat, zegt hij dan. Daardoor is het voor

elkaar verwijten, dat je vond dat de ander het

iedereen lastig om met Victor samen te spelen.”

niet goed deed met de kinderen. Gewoon

“Soms denken we: hadden we maar ‘normale’

onmacht was dat, je weet het niet.

kinderen. Geen oppas durft het aan, je hebt geen

Nu helpen we elkaar als het moeilijk gaat. Toen

tijd voor elkaar. Graag zou ik een oudere dame

Hugo de diagnose ADD kreeg, vermoedden we

willen die stevig in haar schoenen staat en die

dat ook bij Remco. Dat bleek te kloppen. In het

op de kids kan letten. Die is er niet. We gaan

begin wilde ik Remco veranderen, door te zeggen

nooit samen uit eten of naar de bioscoop.

dat hij het niet goed deed met de kinderen. Nu

Natuurlijk ga ik weleens weg met een vriendin,

niet meer, nu doet ieder het op zijn eigen manier.

of Remco met vrienden, dat wel. Maar dat is toch

Er komt wel veel op mijn schouders neer. Remco

anders dan met z’n tweeën.

heeft een eigen bedrijf, maar ondanks dat reageert hij altijd als ik bel of app. Maar ik moet

Ook tijdens vakanties kan het lastig zijn. Vorig

veel zelf doen. Ik had het liever samen gedaan,

jaar waren we in Spanje en gingen we spontaan

maar als hij in het weekend thuis is, is hij er ook

een dagje naar Barcelona. Dan is Victor chagrij

echt helemaal. Sommige dingen zijn nou

nig. De hele dag. Dan zou ik hem weleens door

eenmaal zo.”

elkaar willen schudden. Het lastigste aan Victor vind ik, dat je geen arm

Toekomst

om hem heen kunt slaan. Dat wil hij niet. Geen

“Victor doet het – naar omstandigheden – goed.

knuffel, niks. Je voelt niks bij hem, hij is nooit blij

Al komt de puberteit eraan. Hij zet zich bijvoor

of tevreden. Toen we in Disneyland Parijs waren,

beeld af tegen zijn ambulant begeleider. Dat is

was hij heel mat. Niet blij, niet enthousiast. Met

lastig, hij heeft die hulp nodig. Ook lichamelijke

Moederdag maakt hij geen tekening of iets

veranderingen zijn vreselijk voor hem; een

anders. Het lijkt bijna een robot, hij heeft nauwe

haartje op zijn bovenlip kan al zorgen voor

lijks emoties. Dat vinden we heel moeilijk.”

dagenlange frustratie.

Goede gesprekken

De toekomst wordt moeilijk, denk ik. Kan hij op zichzelf wonen, vraag je je af. De tijd zal het

“Met Victor kan ik wél goede gesprekken voeren.

leren. Alles moet op zijn manier. Hij heeft nu één

Dan zegt hij bijvoorbeeld dat hij pindakaas vies

vriend, die ziet hij vier keer per maand. Dat is

vindt, en vraagt hij zich af waarom ze het dan

wel leuk.

maken. We praten echt over alles. Hij weet alles

Hugo is de chaotische, hij zal zich wel redden.

van dieren. Als we in de dierentuin zijn, dan is

Hij kan heel goed met mensen omgaan. Dat is

hij heel trots dat hij zo veel weet. Hij heeft ook

een groot voordeel.” •

altijd een keurige slaapkamer, dat vind ik ook heel leuk!

Van Sterre Hunvie verschenen onlangs twee

Bij Hugo hou ik van zijn spontaniteit. ‘Ik wil nu

boeken: Leven met ADD (ISBN: 9789460081699)

dit, dan weer dat’. En zijn kamer is zoals gezegd

en Chaos in je hoofd (ISBN: 9789460082306).

BALANS 4-2015

De Lezing

Echtscheiding bij kinderen met gedragsproblemen

Tekst: Anouk van Westerloo Fotografie: Lannoo

‘Het leven is niet te vatten in één ouderschapsplan’ Yolande de Best is familiemediator, pedagoog, KIES-coach en journalist. Voor Balans-ouders houdt zij eind mei een lezing over scheiden. Wat komt er allemaal op je pad als je uit elkaar gaat en je hebt kinderen met ADHD of autisme?

N 18

iet alleen door haar werk maar ook privé

pen, om te kijken of je dat goed kunt regelen

weet Yolande de Best precies wat de

voor gezinnen en voor kinderen.”

gevolgen zijn van een scheiding voor kinderen. Yolande: “Ik heb drie kinderen

Wat maakt een scheiding van ouders met kinderen

van wie de oudste ADHD heeft en de

in de Balans-doelgroep extra moeilijk?

middelste ADD. Onze ruzies gingen

“Bij een scheiding raken kinderen per definitie in

altijd over de kinderen. Het hebben van

de war. Het doet veel met een kind en het moet

een kind met een stoornis kan je zo

ook nog eens wennen aan een nieuwe structuur,

machteloos maken. We zijn in 2002

het wisselen tussen twee verschillende gezins

gescheiden en dat hebben we best goed aange

culturen. Bij papa is het toch net even anders

pakt. Ondanks dat heb ik gezien hoe mijn

dan bij mama. Voor een kind met autisme of

kinderen eronder geleden hebben en hoe

ADHD is dat allemaal nog veel moeilijker. Zo’n

ingewikkeld het is tot op de dag van vandaag,

kind gedijt bij structuur en die wordt juist

vooral voor mijn oudste zoon. Dat is voor mij de

voortdurend overhoop gegooid. Zelfs al heb je

drijfveer geweest me in dit onderwerp te verdie

goede afspraken gemaakt. Ik hoor moeders

BALANS 4-2015

KIES voor kinderen Terwijl ouders hun scheiding en het ouderschapsplan regelen bij een mediator, kunnen hun kinderen meedoen aan KIES, Kinderen In Echtscheiding Situatie. Yolande is ook KIES-coach: “In een groepje van ongeveer acht kinderen wordt er gespeeld, getekend en gepraat. Ik doe dat bij mij thuis aan de keukentafel, niet op kantoor. Wat vinden ze er eigenlijk van? Snappen ze waarom papa en mama gaan scheiden? Ik had hier laatst drie kinderen uit één gezin, die tekenden alle drie het huis van papa in een bos. Maar papa woont in Den Bosch. Dan wordt pijnlijk duidelijk dat ze daar nog nooit zijn geweest... Zo’n KIES-groepje komt meestal vier keer bij elkaar. Het is een leuke methode en het is voor kinderen belangrijk om over de scheiding te kunnen praten of tekenen zonder dat ze het gevoel hebben dat ze hun ouders afvallen. Ze hebben ook veel aan elkaar, ze zijn niet de enigen die zoiets meemaken en dat kan een groot verschil maken.”

Hun scheiding, mijn leven Om te onderzoeken wat voor effect scheiden heeft op kinderen, ook na een lange tijd, is Yolande de Best op zoek gegaan naar volwassenen die wilden vertellen over de impact van de scheiding van hun ouders op hun leven. In dit boek komen twintig volwassenen aan het woord die daar openhartig over vertellen. De impact blijkt onverminderd groot, of de scheiding nou tien of zestig jaar geleden was, in hun kindertijd plaatsvond of veel later. Het zijn indrukwekkende verhalen geworden over verscheurdheid, verdriet, angst, onmacht. Maar ook over de veerkracht van kinderen die een scheiding meemaakten. Hun scheiding, mijn leven, Yolande de Best. Uitgeverij Lannoo Campus (2014). Prijs € 19,99

Meer informatie op: www.kiesvoorkinderen.nl

weleens zeggen: ‘Is hij bij zijn vader geweest, is

vader bijvoorbeeld. Maar ook huiswerk, bedtijd

hij weer twee dagen van slag’. Maar dat betekent

en zelfs het gebruik van de computer, tv en

niet dat die vader iets verkeerd heeft gedaan; het

social media; het wordt zoveel mogelijk van

heeft puur te maken met die overgang.’’

tevoren vastgelegd. Veel ouders zetten bij alles ‘in overleg’. Maar dat werkt niet. Maar zelfs met

Hoe zorg je voor structuur en een eenduidige

een strak ouderschapsplan zijn er nog duizend

opvoeding als je gescheiden bent?

dingen waar je niet aan hebt gedacht. Het leven

“Dat is heel lastig. Je verlangt van mensen die

is nou eenmaal niet in één ouderschapsplan te

niets meer met elkaar te maken willen hebben,

vatten. Je moeten blijven communiceren.”

dat ze goed met elkaar communiceren. Dat kan eigenlijk niet. Veel mensen zijn juist blij dat ze

En dan krijgt mama een nieuwe vriend...

van elkaar af zijn. Als ik een gezin met zorgen

“Dan wordt alles nóg ingewikkelder. Want die

kinderen aan tafel heb, maken we een extra

vindt ook overal wat van. Zelfs al bemoeit hij of

dichtgetimmerd ouderschapsplan. Kerst in de

zij zich niet met de opvoeding, zoals het zou

even jaren bij moeder, in de oneven jaren bij

moeten, dan nog brengt die persoon een nieuwe

BALANS 4-2015

De lezing is op dinsdag 26 mei om 19.30 uur. Zaal open vanaf 19.00 uur. Balans, NVA- en Impulsleden hebben gratis toegang. Niet-leden betalen € 15,–. Aanmelden via www.balansdigitaal.nl. Zoekwoord ‘lezingen’.

sfeer in huis. De nieuwe vriendin van papa kookt anders en houdt misschien niet zo van druk gespeel, dus dan mag het kind van papa langer achter de computer dan bij mama. Het hoeven geen schokkende dingen te zijn, maar het brengt een kind met een stoornis extra in de war. En als de nieuwe partner zelf ook kinderen heeft, zet een andere positie binnen het gezin. Is bijvoor beeld niet meer de oudste thuis. En er komen andere regels. Vooral als de stiefouder een

Foto: Lannoo

dat alles op scherp. Een kind krijgt automatisch

vrouw is. Vrouwen bepalen vaak het opvoed klimaat binnen een gezin en de vader past zich aan. Voor zo’n stiefouder is het ook niet niets om in een gezin te komen met een kind met een

eerste paar jaar) in het ouderlijk huis kunnen

gedragsprobleem. Die is daar niet van baby af

blijven, op dezelfde school, dezelfde voetbalclub,

aan in meegegroeid. Bovendien heeft een

en dat ze hun vriendjes in de straat niet kwijtra

stiefouder niet die absolute onvoorwaardelijke

ken...”

liefde. Voor een kind met een gedragsstoornis is dat allemaal extra moeilijk. Als een kind dan ook

Het is eigenlijk best een nare boodschap: als je

nog eens week-op-week-af moet wisselen van

kinderen hebt met gedragsproblemen en je komt in

gezinscultuur, is dat wel heel zwaar.”

een scheiding terecht, is dat dubbel zo zwaar voor de kinderen, je moet beter dan ooit met je partner

Dus is het beter voor deze kinderen om één

communiceren en je kunt ook maar beter niet aan

hoofdgezin te hebben en af en toe naar de andere

een nieuw gezin beginnen...

ouder te gaan?

“En wat het allemaal nog vervelender maakt is

“Naar mijn idee wel. Maar dat is niet wat we

dat juist gezinnen met dit soort kinderen nog

willen horen. Veel ouders willen samen de

vaker scheiden dan andere gezinnen, en dat zijn

opvoeding vormgeven, maar is een kind met

er al één op de drie. Als je een ‘moeilijk’ kind

ADHD daar bij gebaat? Je vraagt mensen echt te

krijgt – een baby die veel huilt, een kleuter die in

denken in het belang van het kind en dat is wat

zeven sloten tegelijk loopt, een puber waar nooit

ouders toch vaak niet doen. En dat is ook

een normaal tienminutengesprek over gevoerd

logisch. Je houdt van je kind en je wilt geen

wordt – dan kan dat zwaar drukken op een

genoegen nemen met een weekendje om de

relatie. Dan ga je elkaar misschien wel verwijten

veertien dagen. Ik werk ook met de kinderen zelf

maken in je machteloosheid, ga je de schuld bij

die bij een scheiding betrokken zijn (zie kader:

de andere ouder leggen. Dus dat die relaties

KIES), en dan zie je vaak dat ze aangeven dat ze

eerder klappen, is niet zo heel gek.

zich op één plek het meest thuis voelen. En je

En dan heb ik het nog niet eens over de erfelijke

zou het zo’n kind zo gunnen dat het daar dan

component van dit soort stoornissen. Het komt

ook mag zijn. Als de relatie tussen de ouders

toch regelmatig voor dat één van de ouders zelf

verder oké is – dus als ze geen ruzie maken met

ook een dergelijke stoornis heeft, of dat dit geldt

elkaar, niet trekken aan de kinderen en niet

voor beide ouders. Dat maakt de hele situatie

kwaadspreken over de ander – hoeft dat niet ten

nog lastiger. Want je moet flexibel kunnen zijn,

koste te gaan van de band met de ouders.

kunnen communiceren, en als dat op zich al een

Scheidingsdeskundige Ed Spruijt heeft daar

probleem is... Dus zeg ik: pak alle hulp aan die je

onderzoek naar gedaan. Volgens hem is er geen

kunt krijgen, maak zo duidelijk mogelijke

verschil in de band die kinderen met beide

afspraken in het belang van je kind. Een kind

ouders hebben, of ze nou in een co-oudergezin

hebben met een stoornis is echt een groot ding,

opgroeien of dat ze één van de ouders alleen om

en een scheiding kan voor kinderen grote

het weekend zien. Het meest ideaal voor deze

gevolgen hebben. Het helpt alleen al om je dat te

kinderen zou ook nog zijn als ze (in elk geval de

realiseren.” •

BALANS 4-2015

Bericht van Arga Arga Paternotte is reeds decennia verbonden aan Balans. Ze is voormalig hoofdredacteur van Balans Magazine en tegenwoordig adviseur van de vereniging.

Begrip

amerleden rollen bijna over elkaar heen

bijvoorbeeld op uit te komen dat opa en oma

om ons te vertellen dat ze onze angsten

ook wel een deel van de zorg voor hun rekening

en zorgen over de gevolgen van de

konden nemen. Deze week sprak ik de dochter

transitie Jeugdhulp begrijpen. Staatsecretaris Van

van een vriendin die in die positie werkt bij een

Rijn natuurlijk voorop. Keer op keer betuigt hij

gemeente waar het allemaal nog niet zo goed op

spijt, belooft hij beterschap en verzekert hij ons

orde is. Ook zij is het merendeel van haar tijd

dat hij intensief in gesprek is met X-IJ-Z om de

kwijt aan administratieve werkzaamheden en

problemen zo snel mogelijk op te lossen.

vroeg zich regelmatig af waarom ze in hemels-

Bijvoorbeeld over de uitbetaling van de PGB’s

naam ooit het vak van maatschappelijk werker

door de Sociale Verzekeringsbank, die kennelijk

had gekozen.

de hoeveelheid werk heeft onderschat van wat er bij zo’n transitie allemaal komt kijken. Zoals het nauwgezet controleren van alle bonnetjes, want stel je voor dat er iemand van ons belastinggeld een dure fles wijn zou kopen.

Administratie gaat voor, ten koste van kinderen

Een andere inschattingsfout komt de instellingen voor kinderen jeugdpsychiatrie duur te staan. Vanwege de ingewikkelde boekhouding die te

Dan de kwestie van de eigen bijdrage van ouders

maken heeft met de inkoop van de zorg door de

als een kind in een GGZ-instelling opgenomen

vele gemeenten waar zo’n instelling nu mee te

moet worden. Helaas zijn de Kamerleden daarbij

maken krijgt, moeten ze extra administratieve

niet zo vol begrip voor de zorgen van ouders.

krachten inhuren ten koste van het aantal

Deze keer met mevrouw Loes Ypma (PvdA)

hulpverleners. En dus van het aantal kinderen

voorop, die even voorrekende dat een kind dan

dat kan worden geholpen. Marjanne Sint,

thuis geen boterhammetjes eet en het gezin dus

voorzitter van de Transitie Autoriteit Jeugd (TAJ)

geld uitspaart. Natuurlijk, dat waren we even

die op de continuïteit van de hulp moet toezien,

vergeten. We dachten alleen aan de reiskosten

noemt het een serieus probleem en een onbedoeld

bij een bezoek aan ons zorgenkind, de kosten

effect van de transitie dat ook niet een twee drie is

voor de oppas bij onze andere kinderen, de extra

op te lossen (NRC 18/2/15). Misschien even niet

kleding die vaak nodig is en een bescheiden

opgelet toen de belanghebbenden dat vorig jaar

cadeautje voor het kind om ons schuldgevoel

al in alle talen voorspelden?

ietwat recht te trekken. Want begrijpt u, mevrouw Ypma, hoeveel verdriet het ouders geeft

En ik denk aan al die zoete-koek-verhalen waar

als ze hun kwetsbare kind moeten laten opne-

we in december op getrakteerd werden, over

men?

gemeenten waar het allemaal al uitstekend verliep; waar de hulp fijn dichtbij geleverd werd

En Van Rijn? Die haalde januari jl. in een tv-uit-

door de keukentafel-hulpverleners die niet

zending duidelijk zijn schouders op toen de

gehinderd werden door allerlei protocollen en

eigen bijdrage ter sprake kwam. Tja, we vielen

heerlijk dicht bij de cliënt konden blijven om

nu onder de Jeugdwet en dit was de consequen-

samen de zorgvraag te onderzoeken. Om er

tie. Dat we dat nou niet begrepen!

BALANS 4-2015

Tekst: Maria van Amerongen

Passend Onderwijs: via Passend Onderwijs: elk kind in Nederland een plekje op school. Is dat haalbaar? Nee, blijkt uit deze rubriek waarin Balans Magazine per uitgave twee thuiszitters portretteert. Zij vallen onder de vierduizend kinderen uit de Balansdoelgroep, die volgens het ministerie van OC&W thuiszitten. Werk aan de winkel voor alle verantwoordelijken onder wie OC&W, de samenwerkingsverbanden en de Onderwijsinspectie. De portretten worden ingeleid door een voor de thuiszittersproblematiek relevant onderwerp.

WebChair: vanuit huis toch op school WebChair is ideaal voor kinderen die

sociale omgeving van de klas en de

docent Martine Delfos. Zij ziet als

om gezondheids-, gedrags- of prakti-

school. Eerst tien minuten per week,

voordeel van de WebChair dat kinde-

sche redenen thuiszitten. Via het web

daarna iets langer. Om uiteindelijk

ren die sociaal angstig zijn geworden

zijn ze alsnog ‘aanwezig’ in de klas.

fysiek terug te keren in de klas.”

– bijvoorbeeld doordat ze gepest zijn

Vanuit huis op school. Directeur

Er is een jongen van elf jaar in

en uitvallen op school – een groep

Eugenia Vissers-Mangana van

Hilversum die nooit eerder naar school

kunnen bekijken, eraan kunnen

WebChair: “Kinderen willen gewoon

is geweest en ermee werkt. Sinds juni

wennen en zo hun angst overwinnen.

met andere kinderen samen zijn en

gaat hij naar school via de WebChair.

echt contact hebben.”

Het is voor iedereen wennen, zegt

Maar nadelen kunnen er ook zijn.

Eugenia. “Maar de klas heeft hem

Martine: “Het gebruik van de Web-

De WebChair is een communicatie-

helemaal geaccepteerd. Ze helpen

Chair kan zo veilig voelen voor

middel dat maakt dat een kind

hem, werken met hem samen en ze

kinderen die ernstig getraumatiseerd

aanwezig is in de klas. Niet fysiek,

leren van elkaar. Uiteindelijk kan hij

zijn, dat ze ermee verder willen gaan

maar via een laptop thuis. Eugenia

terugkeren op school.”

en niet echt naar school willen. Als de

vertelt: “Op school staat een tv in de

Volgens haar denken mensen soms

WebChair onvoldoende begeleid

klas, inclusief speakers en een

dat de WebChair het makkelijk zou

wordt, zal het risico groter worden dat

camera. Daardoor kan het kind thuis

maken voor de leerling om thuis te

de toeleiding naar school niet lukt. In

achter zijn laptop 360 graden om zich

willen blijven zitten, maar het tegen-

geval van gedragsproblemen kan het

heen kijken in de klas. En inzoomen

overgestelde is het geval: kinderen

zijn dat scholen het willen inzetten om

als er iets op het bord wordt geschre-

willen het liefst naar school gaan. “De

het kind wel les te geven, maar niet in

ven.”

school is een mini-maatschappij, die

de school zelf te hebben. De WebChair

De WebChair is bedoeld om de

hen voorbereidt op de echte maat-

is daarentegen bedoeld voor scholen

sociaal-emotionele ontwikkeling in de

schappij.”

die willen werken aan de terugkomst

groep te stimuleren. Zowel de leer-

van het kind. Dat vergt ook een

kracht als de kinderen in de klas zien

Pilot

de thuiszitter en kunnen met hem

Op dit moment is er een pilot aan de

werkelijkheid naar school gaan,

praten. Dit geldt ook omgekeerd. “De

gang waarbij kinderen met autisme

samen met anderen, is voor ieder kind

leerling thuis leert omgaan met de

werken met de WebChair. Dat gebeurt

van doorslaggevend belang.

groep. Zo kan hij op een veilige

onder supervisie van wetenschappelijk

manier deelnemen aan de les en de

onderzoeker, therapeut, schrijfster en

BALANS 4-2015

zorgvuldige selectie van scholen. In

Meer info: www.webchair.com

Thuis-

zitters

laptop thuis in de klas Moeder Yvonne met thuiszitter Niels (13, PDD-NOS):

Moeder Bianca met thuiszitter Giovanni (15, ADD):

‘School zei niets positiefs over Niels’

‘Giovanni wil dolgraag naar school’

De dagen dat Niels de afgelopen drieënhalf jaar op school is geweest, zijn op twee handen te tellen. Yvonne: “Passend Onderwijs bestaat niet voor mijn kind.” “Afgelopen september kwam Niels terecht in het speciaal onderwijs. Daar ging het direct mis. Daarvoor, op een reguliere basisschool, werd hij al steeds geschorst vanwege zijn regressief (teruggang in ontwikkeling, red.) gedrag. Niels heeft mede hierdoor een trauma opgelopen, dat hij heel vaak opnieuw beleeft. Hij ging van de ene naar de andere school. Hij werd behandeld bij een GGZ-instelling. Hij wil dolgraag leren, maar zegt dat school niet eerlijk is. Wat Niels nodig heeft zijn positieve ervaringen. Bij een schoolreisje werd hem vijf minuten voor vertrek meegedeeld dat hij niet mee mocht. Toen was de vertrouwensband met school geschaad. Vanaf die tijd heeft hij geen school meer bezocht, en er is ook geen zicht op een nieuwe school. De laatste school wist niks positiefs over hem te zeggen. Van het samenwerkingsverband hoor je niets. Op dit moment gaat Niels naar een psycholoog. Ik ben zo bang dat hij zichzelf uit onmacht wat aandoet. Nu zit hij op een zorgboerderij, en dat gaat prima. Ik denk dat wij nog een hele lange weg te gaan hebben. Niels wil rechercheur worden, maar hij is wanhopig. Hij zag in het onderwijs zijn droom en zijn toekomst uiteen spatten.’’

Giovanni heeft geen doel in z’n leven. Hij vindt het afschuwelijk dat hij niet naar school kan. Bianca: “Ik heb een zwaar hart. Dit wil je niet voor je zoon.” “Op de basisschool ging het prima met Giovanni. Maar in 1-vwo begonnen de problemen. Giovanni kwam niet tot leren. Met lage cijfers tot gevolg. Het was chaos in zijn hoofd, zei hij. Na een psychologisch onderzoek bleek hij ADD te hebben en moest hij naar 2 vmbo-t. Hij deed daar niks, omdat hij die overstap niet kon verwerken. We hebben er gesprekken over gehad op school, en toen mocht hij toch over. Voorwaarde was wel dat hij twee weken Zomerschool volgde. Daar heeft een jongen hem een klap gegeven. Buiten schooltijd heeft Giovanni hem een klap terugverkocht. Begin derde jaar werd hij toen een week geschorst. Terwijl die ander geen straf kreeg. We hebben een coach ingeschakeld, en hij kreeg medicatie. Toen ging het veel beter. Toch had hij vaak zijn huiswerk niet af; op vmbo-t zitten en niet goed kunnen plannen waren de oorzaken. Toen deed school een aanvraag voor speciaal onderwijs, zonder dat wij het wisten. Nu zit hij sinds afgelopen december thuis, want hij en wij willen niet dat hij naar het speciaal onderwijs gaat. School zegt dat ze ‘handelingsverlegen’ is, maar vertelt er niet bij waarom. Het samenwerkingsverband komt alleen met scholen voor speciaal onderwijs. We hadden liever een oplossing gezien op het huidige vmbo-t.”

BALANS 4-2015

advertentie

Clarity Clarity is een natuurlijk product dat zorgvuldig is samengesteld uit een aantal planten en kruiden, die helpen om de concentratie en het geheugen te verbeteren¹. Daarnaast draagt het bij tot een normale bloedcirculatie, die wordt geassocieerd met de hersenprestaties¹ ² en reactiviteit². ¹Bacopa monnieri L.(Indische waternavel) ²Panax Ginseng (Ginseng)

Clarity is verkrijgbaar bij de gespecialiseerde Gezondheidswinkels, zoals Gezond&Wel Gezondheidswinkels of via webshops. Info: 0341-462146 TS PRODUCTS | Gelreweg 9 | 3843 AN Harderwijk |www.tsproducts.nl | info@tsproducts.nl

CONGRES

Werkgeheugen in uitvoering Woensdag 13 mei 2015 Jaarbeurs Utrecht

Met onder anderen: prof. dr. Alan Baddeley (University of York) prof. dr. Peter E. Doolittle (VirginiaTech) prof. dr. Roy Kessels (Radboud Universiteit Nijmegen) prof. dr. Pieter Roelfsema (Vrije Universiteit Amsterdam en het AMC) prof. dr. Pascale Engel de Abreu (University of Luxembourg) Het werkgeheugen speelt naast een tijdelijke opslagplaats van taak-relevante informatie in de hersenen vooral een rol bij actieve denkprocessen. Resultaten van onderzoeken m.b.t. deze denkprocessen van het werkgeheugen, zullen besproken worden tijdens het Werkgeheugen in Uitvoering congres. AANMELDEN OP

www.werkgeheugeninuitvoering.nl

Het programma bestaat uit lezingen van vooraanstaande onderzoekers, hoogleraren en klinisch neuropsychologen over werkgeheugenfuncties vanuit een neuropsychologisch perspectief. Voor meer informatie bezoek onze website www.werkgeheugeninuitvoering.nl.

politiek

Loes Ypma is lid van de Tweede Kamer voor de PvdA. Zij draagt hierbij het columnstokje over aan Joël Voordewind van de ChristenUnie. In het komend nummer van Balans Magazine geeft hij zijn visie op Passend Onderwijs in Nederland.

Loes Ypma

Maatwerk

edere ochtend als ik het schoolplein op kom

óf volledig ontheffen van de leerplicht zodat ze

rennen om mijn kinderen weer nét op tijd af

geen onderwijs kunnen volgen. Ik strijd al

te leveren met de juiste tasjes, boterhammen

maanden voor deze ‘thuiszitters’ die best naar

en gymspullen ben ik weer gelukkig. Omdat ze

school kunnen als er maatwerk mogelijk is.

met plezier naar school gaan en ik me ervan bewust ben dat dit niet voor alle kinderen geldt.

Ik zou niet alleen willen dat de leerplicht versoe-

Ik gun iedere ouder het gevoel dat je kind zich

peld wordt, maar wil ook dat de onderwijsin-

prettig voelt op school en zijn of haar talenten

spectie scholen niet langer afrekent op verzuim-

verder kan ontwikkelen. Ondersteuning krijgt als

cijfers. Nu krijgen scholen meteen een minnetje

dat nodig is en extra uitdagingen waar dat kan.

in de beoordeling als ze een hoog verzuim

Want het onderwijs is en blijft de motor van de

hebben. Terwijl ze juist een plusje zouden

emancipatie en moet kansen bieden aan al onze

moeten krijgen als ze kinderen kansen bieden.

kinderen om hun dromen waar te maken.

Sinds augustus hebben we passend onderwijs en maken we samenwerkingsverbanden van

Toch zijn er 16.000 kinderen die extra steun

scholen verantwoordelijk voor het vinden van

nodig hebben. Zij willen dolgraag naar school,

een passend plekje voor kinderen. Ouders

maar dat is nu nog onvoldoende mogelijk. Zij

hoeven dus niet langer met hun kind te leuren.

hebben maatwerk nodig vanwege bijzondere

Maar dan moeten we die samenwerkingsverban-

problematiek, bijvoorbeeld een chronische

den wel de instrumenten geven om passend

ziekte, autisme, angststoornissen en dyslexie gecombineerd met hoogbegaafdheid. Kinderen die wel kunnen leren, maar door hun omstandigheden en gebrek aan maatwerk niet meer aan onderwijs toekomen.

PO maakt niet aan alle problemen een eind

Ik pleit ervoor om flexibel te zijn met de leerplicht. Deze is nu star: vijf dagen per week full-time op school is de eis. Als gevolg hiervan

onderwijs te leveren. En dat betekent maatwerk.

krijgen ouders met kinderen die echt niet aan de

Van de zogenaamde ‘Miep Ziek’-contracten,

leerplicht kunnen voldoen ten onrechte te

moeten we naar ‘Miep Uniek’-maatwerk gaan.

maken met leerplichtambtenaren die processen verbaal opmaken en boetes uitdelen, en – bij

Het mag duidelijk zijn waar ik me de komende

langdurig verzuim – zelfs met een jeugdreclasse-

tijd voor blijf inzetten. Flexibiliteit en maatwerk

ringsmaatregel.

als het gaat om de leerplicht. Want ook de 16.000 kinderen die nu al maanden thuis zitten

Passend onderwijs is een grote stap voorwaarts,

moeten gewoon naar school kunnen gaan, met

maar het maakt niet aan alle problemen een

andere kinderen. Spelen met leeftijdsgenootjes,

einde. Sommige kinderen moet je niet óf ver-

werken aan zichzelf en aan hun toekomst. De

plichten vijf dagen per week naar school te gaan

kansen krijgen die elk kind verdient.

BALANS 4-2015

Juridisch advies

Onderwijsjurist Katinka Slump behandelt in de komende nummers in haar columns onder meer diverse uitspraken van de Geschillencommissie Passend Onderwijs.

Onderwijsjurist Katinka Slump

‘Ouders van kwetsbare kinderen: maak je ellende zichtbaar’

p het moment dat ik dit schrijf kijk ik

ondersteuningsbehoefte worden buitengesloten.

met een half oog naar de livestream met

De eerste uitspraken van de Geschillencommis-

de beelden van de ontruiming door de

sie die ik de afgelopen maanden in mijn columns

ME van Het Bungehuis te Amsterdam, het

heb besproken, laten zien dat het gevecht van

kantoor van het faculteitsbestuur van de faculteit

ouders nog niet is afgelopen. Het behalen van de

Geesteswetenschappen van de UvA. De ME heeft

doelstelling dat onderwijs in alle sectoren

de opdracht om een einde te maken aan de

algemeen toegankelijk is en van behoorlijke

bezetting van het pand door studenten. Een

kwaliteit, is dan ook zeker nog geen gelopen

bezetting die uiteindelijk zo’n twaalf dagen heeft

race….

geduurd. Veel langer dan destijds de Maagdenhuisbezetting, die in de jaren zestig de democratisering van het hoger onderwijs heeft ingeluid. Een

Met elkaar strijden voor goed onderwijs

democratisering die nu ten onder is gegaan aan prestatiebeloning, resultaatgericht management en oppermachtige onderwijsbestuurders. Ik ben

Voor kwetsbare kinderen zijn er minder moge-

trots op deze studenten. Zij maken het onder-

lijkheden om een vuist te kunnen maken en dat

wijsbeleid zichtbaar zoals dat zich al vele jaren

geldt ook voor hun ouders. Kinderen en ouders

buiten ons gezichtsveld voltrekt. Het is de rol

die het kantoor van een schoolbestuur bezetten,

van het studentenverzet om ons een spiegel voor

omdat er geen plekje in de klas wordt vrijge-

te houden.

maakt, hebben wij volgens mij nog niet meegemaakt. We zijn al blij als ouders van kwetsbare

Wat zich in het hoger onderwijs afspeelt, doet

kinderen naar buiten durven te treden om hun

zich ook voor in de andere sectoren van het

verhaal te doen, om al de ellende die zij ervaren

onderwijs. We zien falend bestuursbeleid dat

zichtbaar te maken.

heeft geleid tot de ondergang van grote ROC’s zoals Amarantis en ROC Leiden. Het zijn vervol-

Terwijl ik op de livestream zie hoe de eerste

gens de studenten en hun docenten die voor dat

studenten in een ME-busje worden geladen en

bestuursbeleid uiteindelijk de rekening zullen

afgevoerd, heb ik hoop. Want achter deze

betalen.

studenten staan meer studenten, staan docenten en staan ouders. Met elkaar kunnen we strijden

We zien ook dat in het primair en voortgezet

voor het recht op onderwijs en samen kunnen

onderwijs, ondanks de invoering van de Wet

we het verschil maken, daar ben ik van over-

Passend Onderwijs, nog steeds kinderen met een

tuigd!

BALANS 4-2015

Breinkennis Thema anno 2015

Fotografie: iStock

De waarde en mythen

BALANS 4-2015

Het Brein inzicht

Decade of the Brain: tijdperk vol beloftes

Tekst: Arga Paternotte

‘Plaatje van het brein stelt géén diagnose’ In 1990 werd in de Verenigde Staten de Decade of the Brain uitgeroepen, om tien jaar lang extra onderzoek te doen naar de werking van de hersenen. Andere landen, waaronder Nederland in 1992, volgden snel. De verwachtingen waren hooggespannen. Wat levert de zoektocht van destijds, 25 jaar later op?

ien jaar intensief, internationaal

erfelijke eigenschappen – van ADHD te kunnen

onderzoek met nieuwe technieken om

ontrafelen en daarmee op zoek te kunnen naar

‘in de hersenen te kijken’ – wat zou dat

meer gerichte behandelingen. Vijfentwintig jaar

allemaal niet kunnen opleveren voor

verder is het genoom van ADHD nog lang niet in

onze kinderen? Betere diagnostiek?

zicht. Als het er al ooit van komt. Een aantal

Meer gerichte behandeling? Signalering

kandidaat-genen is bekend. Alsook dat er nog

en preventie voor kinderen die een risico lopen?

veel meer genen bij betrokken zijn die, afhanke-

Het pakte anders uit. De vraag is nu waarom de

lijk van wat een kind in de loop van zijn ontwik-

verwachtingen destijds zo hooggespannen

keling meemaakt, een rol kunnen spelen.

waren. En hoe het komt dat het zo anders

Tegelijkertijd speelt mee dat veel van die genen

uitgekomen is.

eveneens voorkomen bij kinderen die geen ADHD-gedrag ontwikkelen. Er is dus geen

Prof. Russell Barkley, destijds de internationale

één-op-één relatie tussen één of meerdere genen

autoriteit op het gebied van ADHD, dacht binnen

en ADHD-gedrag. We spreken tegenwoordig dan

afzienbare tijd het genoom – het geheel van

ook niet meer van aanleg of omgeving bij de

BALANS 4-2015

discussie over de achtergronden van probleem-

de hersenen’ kon nemen terwijl kinderen een

gedrag, maar van de interacties tussen aanleg en

taak uitoefenen. Dat was tot die tijd niet moge-

omgeving. En dan gaat het zowel om de fysieke

lijk. Alleen, ‘een kijkje in de hersenen’ betekent

omgeving (bijvoorbeeld de conditie in de

niet dat er dan een rechtstreekse relatie gelegd

baarmoeder) als om de sociale omgeving:

kan worden tussen het ‘plaatje’ van de hersenen

opvoeding, onderwijs, familierelaties etc.

en het specifieke gedrag van een kind.

Inmiddels is ook duidelijk geworden dat de stap van genen naar gedrag verre van eenvoudig is,

Gedragsmaten

niet in een rechte lijn loopt en door allerlei

Bij de ontwikkeling van de DSM 51 is in eerste

factoren en gebeurtenissen beïnvloed kan

instantie geprobeerd de indeling van stoornissen

worden.

te baseren op neurobiologische factoren. Toch is

Enerzijds waren de verwachtingen over de

dat niet gelukt, omdat die kennis nog niet

Decade of the Brain hooggespannen: de techni-

voldoende voorhanden is. Afspraken over het

sche vooruitgang maakte het mogelijk technie-

scoren van gedragsmaten zijn nu het uitgangs-

ken te ontwikkelden waarmee men ‘een kijkje in

punt. Op z’n hoogst kunnen er uitspraken

BALANS 4-2015

komen (tabula rasa). Alle gedrag is – volgens deze theorie – aangeleerd door ervaringen die een kind opdoet binnen zijn omgeving. Voor ouders van kinderen met afwijkend gedrag was dat geen beste tijd, omdat meteen naar de opvoeding werd gewezen. Gezien de verhalen van de huidige ouders lijkt het er soms op dat die opvatting nog steeds niet helemaal is verdwenen. Menige vader of moeder krijgt van buren of familie te horen ‘dat ze hun kind maar eens goed moeten aanpakken’. En wat te denken van de leden van de Tweede Kamer die de drie speerpunten voor de Jeugdhulp formuleerden als: ‘demedicalisering’, ‘ontzorgen’ en ‘normalisering’. Daar blijkt toch ook niet uit dat er enig besef is van de biologische kant van gedragsproblemen. Als alle gedrag is aangeleerd, zou het ook weer afgeleerd kunnen worden, was vroeger de gedachte. En zo ontstonden destijds diverse vormen van gedragstherapie. Aan de ene kant de gedragsbeïnvloeding, die ouders zich eigen konden maken in oudercursussen voor specifieke doelgroepen, waarin ze handvatten kregen hoe om te gaan met lastig gedrag. Gelijktijdig ontstonden diverse andere therapieën, waaronder de cognitieve gedragstherapieën. Daarbij werd een kind getraind om anders (positiever) te leren denken over gebeurtenissen die het in zijn leven tegenkwam.

De biologie in beeld De cognitieve gedragstherapie bleek bijvoorbeeld bij jonge kinderen met ADHD weinig effect te worden gedaan over groepen kinderen met

hebben. Vaak bleek de neurobiologie in het brein

dezelfde gedragskenmerken en eventuele

het denken vóór te zijn. In de vorm van: te snel

afwijkingen in de hersenen. Dat roept weer

op iets reageren, niet nadenken vóór het doen,

vragen op, juist omdat genen en omgeving

afgedwaalde aandacht enzovoort. Daaruit kon

elkaar voortdurend beïnvloeden. Bijvoorbeeld:

worden opgemerkt dat de biologische kant ook

zijn die afwijkingen er van het begin af aan? Zijn

een rol kan spelen bij probleemgedrag. Evenzo

ze verantwoordelijk voor de ontwikkeling van

bij de problemen van kinderen die goed lees- en

het probleemgedrag? Of zijn ze ontstaan door de

rekenonderwijs krijgen en toch hardnekkige

ervaringen van een kind met zijn omgeving?

problemen ontwikkelen bij het aanleren van

Hardnekkige opvattingen

lees- en rekenvaardigheden. (Bij kinderen met andere problemen zoals angststoornissen bleek

Een andere oorzaak van de hoge verwachtingen

cognitieve therapie overigens wel te werken.)

in 1990 was wellicht het feit dat er tot die tijd bij

Voor ouders was het soms een opluchting te

gedragsproblemen helemaal niet aan de rol van

horen dat de problemen niet alleen aan hun

de hersenen werd gedacht. We leefden vóór 1980

opvoeding lagen, maar dat ook de hersenen er

in een tijd waarin gedrag werd gezien vanuit de

debet aan waren. Vervolgens werd hen dan wel

behavioristische leertheorie, die ervan uitging dat

eens verweten dat ze hierin een excuus zochten,

kinderen als een onbeschreven blad ter wereld

voor hun eigen pedagogisch onvermogen en er

BALANS 4-2015

Het brein: 1,5 kg leverkleurige massa Nog geen anderhalve kilo leverkleurige massa met veel groeven en windingen, omgeven door de hersenvliezen en veilig opgeborgen in de schedel. Dat is ons brein. Een super ingewikkeld orgaan dat al ons voelen, denken en handelen bepaalt. In dit brein komen alle prikkels uit de omgeving, maar ook uit het lichaam zelf, via de zintuigen de hersenen binnen. De binnenkomende informatie wordt er van een betekenis voorzien. Het belang van die betekenis wordt bepaald, er wordt een reactie voorbereid en uitgevoerd. Daarbij zijn zo’n 100 miljard (een 1 met negen nullen!) grijze en witte zenuwcellen betrokken, die op hun beurt weer zijn verbonden met duizend tot tienduizend andere cellen. Al deze cellen communiceren met elkaar via neurotransmitters, die een belangrijke rol spelen bij het al of niet effectief communiceren van de zenuwcellen. De neurotransmitters beïnvloeden mede het gedrag op neurobiologisch niveau. Het brein is bij de geboorte van een kind niet af.

Het weegt dan nog maar 350 gram. Het ontwikkelt zich na de geboorte in snel tempo, in interactie met de omgeving. Tot voor kort werd gedacht dat de hersenen rond het zevende jaar wel zo’n beetje volgroeid waren. Inmiddels is duidelijk geworden dat de plasticiteit van het brein (de veranderbaarheid) veel langer aanhoudt en dat het brein in massa doorgroeit tot na de adolescentie. In de ontwikkeling van een kind tot volwassene komen twee zogenaamde snoeiperiodes voor: in de eerste zeven jaar en in de puberteit / adolescentie. Er is dan sprake van een overvloed aan zenuwcellen, die worden gesnoeid. Zo komen betere verbindingen tot stand tussen zenuwcellen die een specifieke functie hebben, met zenuwcellen in andere gebieden die een andere functie hebben. Een bekende uitspraak is dat de verbin dingen tussen zenuwcellen zich daarbij ontwikke len van kronkelige weggetjes tot brede snel wegen.

zo ‘makkelijk vanaf kwamen’. Dat kwam dan

wetenschap is nu om de factoren in beeld te

hard aan. De meeste ouders van kinderen met

brengen die van invloed zijn op het daadwerke-

probleemgedrag werken dag en nacht keihard

lijk ontwikkelen van specifiek gedrag, zoals

om het gedrag van hun kind in goede banen te

ADHD. Evenals de risico- en beschermende

leiden.

factoren die daarbij een rol kunnen spelen.

Verklaringen

Conclusies:

In de wetenschap werd ondertussen gezocht

• Er is in wetenschappelijk opzicht de nodige

naar de verklaringen voor het specifieke gedrag,

vooruitgang geboekt wat betreft de kennis

dat mogelijk in de hersenen kon worden gevon-

van het brein. Tegelijkertijd is duidelijk

den. Wáár naar te zoeken in die hele complexe hersenpan? Naar de genen? Naar de condities van een kind in de baarmoeder? Naar de vorm en structuur van de hersenen? Naar de invloed van de omgeving in de eerste levensjaren, als het brein een groeispurt doormaakt? Naar latere momenten, nu we weten dat het brein ook na het zevende jaar nog flink kan veranderen? Naar

geworden dat er nog veel te ontdekken is. • We spreken tegenwoordig niet meer van “aanleg of omgeving”, maar van “aanleg in interactie met de omgeving”. • We kunnen met een ‘plaatje’ van het brein (nog) géén diagnose stellen van specifiek probleemgedrag. • De hersenen zijn bij de geboorte niet af;

de functies van de hersenen, zoals de executieve

gedurende het hele leven kunnen ze nog

functies?

veranderen onder invloed van ervaringen.

Het zoeken naar verklaringen bleek diverse,

• We spreken tegenwoordig over bio-psycho-

knap ingewikkelde vragen op te roepen. Het

sociale achtergronden van gedragsproble-

aanvankelijk optimisme over de inzichten die we

men. •

zouden ontwikkelen over de rol van de hersenen bij afwijkend gedrag, moest daardoor behoorlijk

1) DSM 5: nieuwste versie van het internationale

worden getemperd. De uitdaging voor de

classificatiesysteem voor psychiatrische aandoeningen.

BALANS 4-2015

Het Brein onderwijs

Neuropsycholoog Jelle Jolles over vernieuwend onderwijs:

Tekst: Renate van der Zee

‘De juiste prikkels zorgen dat het brein floreert’ De missie van neuropsycholoog Jelle Jolles is de inzichten uit zijn vak toe te passen in het onderwijs. Omdat hij gelooft dat het een enorme bijdrage kan leveren aan de kwaliteit ervan. Een gesprek met een bevlogen wetenschapper. “Verwacht niet van een vijftienjarige dat hij de verantwoordelijkheden aankan van een 25-jarige, ook al ziet hij eruit als achttien.”

M 32

et welke inzichten over het functioneren

momentopname. Ik zeg vaak: een traag groei-

van ons brein is het goed om rekening

ende boom kan ook de hoogste boom worden.

te houden in het onderwijs?

Een kind kan bijvoorbeeld plotseling achter

“Allereerst: dat de hersenen van een

raken als het een jaar of tien is. Maar dat

mens pas uitontwikkeld zijn als hij

betekent niet dat dat kind dom is. Het kan heel

een jaar of 25 is. Het brein van een

goed zijn dat hij een hoog IQ heeft, maar dat zijn

kind is nog aan het rijpen. Het is nog

brein op dat moment even pas op de plaats

niet klaar. Als kinderen op hun

maakt en er later een groeispurt aankomt.

achtste, tiende of zeventiende jaar matig preste-

Helaas wordt dat op school niet gezien. De

ren, zegt dat nog niets over wat ze allemaal in

ouders maken zich zorgen en de leraar zegt: het

hun mars hebben. Het is niet meer dan een

zit er niet in. En dat is nou juist de fout. Je kunt

BALANS 4-2015

niet bij een achtjarige zeggen dat het er niet in zit. Daar vecht ik tegen. Je kunt pas op het 25e levensjaar zien waar zo’n kind ongeveer eindigt. Voor de rijping van de hersenen is de omgeving heel belangrijk. Het brein ontwikkelt zich niet vanzelf, je kunt niet gewoon wachten tot het zich heeft uitontwikkeld. Nee, je moet actief de voorwaarden scheppen voor de ontwikkeling. Daarbij spelen ouders en school een cruciale rol. Neem een kind dat aardige ouders heeft, die veel

Jelle Jolles

met het kind praten en het vaak voorlezen. Ouders die wat meer geld hebben waardoor het kind allerlei speelgoed heeft en ook eens met vakantie gaat. Zo’n kind loopt op zijn zevende al vaak een jaar voor op kinderen die dat niet

Stimuleer natuurlijke nieuwsgierigheid van kind

hebben. Drie jaar later is dat anderhalf jaar. naast de bestaande stof werd ingezet. Sommige Door uitdagende prikkels in de omgeving rijpt

leerkrachten zeiden toen: wat u doet kan niet,

het brein sneller. Het is goed als leraren zich

want het gaat ten koste van het lezen en het

daarvan bewust zijn. Natuurlijk moeten kinderen

rekenen. Ik legde uit: dit materiaal stimuleert

allerlei stof leren, maar je moet ook de natuur-

juist het lezen en het rekenen.

lijke nieuwsgierigheid stimuleren die ieder kind

Op het gebied van de ontwikkeling van neuro-

heeft. Veel kinderen worden onder-gestimuleerd.

cognitieve functies is het aanbod op de meeste

Ze krijgen veel te weinig prikkels. Het brein wil

scholen vrij schraal. Wij komen met leerspelle-

veel meer, maar krijgt het niet.

tjes, met techniek, met gekke machientjes en

En dan nog dit: in het onderwijs is te weinig oog

spelletjes die het ruimtelijk denken en redeneren

voor het enorme belang van non-cognitieve

ontwikkelen. Materiaal ook dat stimuleert om

functies bij het presteren op school. Met non-

vragen te stellen. ‘Hè? Wat is dat, hoe werkt het

cognitieve functies bedoel ik: zelfinzicht, begrij-

en wat kun je ermee? Hoe heet het eigenlijk?’

pen wat de ander bedoelt, empathie, plannend

Materiaal waarvan kinderen denken: ‘Hé, wat is

vermogen, flexibiliteit. Op school ligt altijd de

dat nou?’ Alles om hun nieuwsgierigheid te

nadruk op de cognitieve functies: intelligentie,

stimuleren. Het zijn dingen die dichter bij de

rekenvermogen, taalvermogen, enzovoort. Maar

belevingswereld van het kind staan. Kinderen

de laatste jaren is juist duidelijk geworden hoe

zijn er door geboeid en daarom werkt het goed.

belangrijk die non-cognitieve functies zijn. Die

Ze leren daardoor driedimensionaal te denken,

moeten op school ook de kans krijgen zich te

logisch te denken, probleem-oplossend te

ontwikkelen. Kinderen moeten leren initiatieven

denken. En die vaardigheden zijn ook voor lezen

te nemen, niet bang te zijn, kleine risico’s te

en rekenen belangrijk.”

nemen. Alleen kennis is niet voldoende. Je moet het kind leren met die kennis om te gaan en je

Geeft u eens een voorbeeld van zulk vernieuwend

moet een kind motiveren die kennis binnen te

lesmateriaal?

halen.”

“We hebben een programma dat BreinPlein heet. Dat biedt onder meer ruimtelijke puzzels:

Hoe kun je praktisch aan de slag op school met die

bouwmateriaal waarmee je ingewikkelde

inzichten?

bouwwerken kunt maken. De kinderen die

“Ik ben acht jaar geleden begonnen op scholen

daarmee aan de slag gaan, moeten een plan

te experimenteren met nieuw materiaal dat

bedenken. In hun hoofd moeten ze een schema

BALANS 4-2015

maken. In totaal hebben we 25 stuks materiaal

eten, voldoende of te weinig slapen, hormonale

die ieder simpele en complexer opdrachten

problemen, het heeft allemaal effect op de

bevatten. Ze worden nu gebruikt op allerlei

hersenen en dus op het functioneren van een

scholen waarmee we samenwerken op het

kind op school. Ik heb jaren geleden al geroepen

gebied van onderwijsvernieuwing. Deze scholen

dat voldoende slaap heel belangrijk is voor de

zorgen dat het ruimtelijke denken van die

leerprestaties. Nu wordt dat erkend. Een kind

kinderen verbetert, evenals de nieuwsgierigheid.

van tien heeft tien uur slaap nodig. Maar juist

Uiteindelijk wordt de leermotivatie erdoor

rond die leeftijd krijgen kinderen een ander

versterkt.

24-uurs ritme. Hun biologische klok wordt

Vorig jaar hebben onderdelen van BreinPlein een

anders afgesteld, en daardoor worden ze

paar weken in Nemo, het wetenschaps- en

anderhalf uur later op de avond moe. Ze zitten

technologiemuseum in Amsterdam, gestaan. Het

bovendien vlak voordat ze naar bed gaan nog op

was heel erg leuk om jonge meiden van twaalf,

een tablet en door dat blauwe licht denken de

veertien jaar enthousiast te zien bouwen met

hersenen dat het dag is en dat het kind wakker

onze materialen. Bijvoorbeeld met bamboestok-

moet blijven. Zo’n kind valt dus pas laat in slaap

ken die je met elastiekjes aan elkaar kunt binden

en het slaapt minder diep, maar moet toch vroeg

en waarmee je bouwwerken kunt maken van

op om om half negen in de klas te zitten. Het is

wel anderhalve meter hoog. Gewoonlijk hebben

van belang dat ouders daar aandacht aan

zij niet zoveel met dit soort materiaal. Maar als

besteden. Een uitgeslapen kind leert beter,

je ze goede instructies geeft, vinden ze het wel

prikkels blijven langer hangen, de motivatie is

leuk.

beter.”

Ik vind dat het juist voor meisjes erg belangrijk is om dit soort dingen te doen, omdat ze daarin

Wat zou er volgens u allereerst veranderd moeten

een beetje achterlopen op jongens. Ze worden er

worden in het onderwijs?

niet genoeg in geprikkeld. Wij laten nu zien dat

“We moeten van een aanpak waarbij de leraar

meisjes hier even goed in kunnen zijn als

centraal staat, naar een aanpak waarbij het kind

jongens. Ik zie het echt als mijn missie om

centraal staat. Vanaf de negentiende eeuw ging

meisjes van die leeftijdsgroep hierin te stimule-

het op school om de leerstof, niet om ontplooi-

ren. Vaak zie je dat ze rond die leeftijd een beetje

ing. Kinderen kregen als het ware een trechter

somber zijn, dat ze op hun tenen lopen, te veel

op het hoofd gezet en daar werd de kennis in

rekening houden met hun omgeving, terwijl de

gegoten. Wat ik me voorstel, is dat kinderen op

jongens er rouwdouwend op uit trekken. Meisjes

school alle vaardigheden leren die ze op die

moeten leren om ook ondernemend te zijn. Het

leeftijd kunnen leren. Cognitieve vaardigheden

probleem is dat veel meisjes bang zijn fouten te

én non-cognitieve vaardigheden. Zorg dat alle

maken, dat hebben jongens minder. Maar fouten

orgaantjes in het brein gestimuleerd worden. Het

maken hoort er bij, het is zelfs belangrijk. Dat

orgaantje voor taal, het orgaantje voor waarne-

weet ik vanuit mijn vak: fouten maken is een

ming, voor plannen, voor bewegingsvaardighe-

uitstekende manier om te leren hoe het wel

den enzovoort. En bovenal: al die orgaantjes

moet.

oftewel structuren binnen de hersenen moeten

Kinderen moeten spelen, ze moeten er op uit

met elkaar verbonden worden. Er ontwikkelen

trekken. Als ze de durf hebben, bereiken ze later

zich netwerken in het brein. Die stellen ons in

ook veel meer. Meisjes moeten dus meer

staat te handelen, te overwegen en te denken en

ondernemen, maar anderzijds zouden jongens

ons goed staande te houden in een veranderen-

beter moeten leren communiceren. Helaas zijn

de wereld.

er nog geen onderwijsprogramma’s waarbij

Een jongetje dat elke dag gaat skateboarden en

kinderen met elkaar leren communiceren, maar

allerlei sprongen oefent, is ondertussen veel aan

daar werken wij aan.”

het leren. Hij leert handelingsvaardigheden en daar hoort ook frustratie bij, vallen en weer

U stelt ook dat biologie een belangrijke rol speelt

opstaan. Als hij over een stoepje springt, leert hij

bij de rijping van het kinderbrein. Kunt u daar iets

een ruimtelijke inschatting te maken. Dat

meer over vertellen?

vermogen om in te schatten heeft hij ook weer

“Stress in het gezin, weinig eten of juist te veel

nodig voor rekenen en wiskunde. Door zoiets

BALANS 4-2015

hun studieprofiel kiezen en rekening houden met wat ze later wilden worden. Maar een kind van die leeftijd kan geen keuzes maken in dergelijke complexe zaken. Zijn ervaringen zijn nog veel te gering, hij of zij heeft nog te weinig meegemaakt, en kan de middellange termijn nog nauwelijks inschatten. Daarin is het brein nog niet voldoende ontwikkeld. Verwacht niet van een vijftienjarige dat hij de verantwoordelijkheden aankan van een 25-jarige, ook al ziet hij eruit als achttien.

Verbeelding is belangrijk bij ontwikkeling brein Kinderen moeten veel meer steun en sturing krijgen op school. Het is een achterhaalde visie dat kinderen het zelf kunnen doen. Natuurlijk moet een kind de mogelijkheid krijgen om het eerst zelf te proberen. Maar het leuke voor een leerkracht is dat hij naar het kind kan kijken en voorzichtig kan ingrijpen wanneer hij ziet dat het misloopt. Sommige kinderen hebben genoeg aan een hand op een schouder en een bemoedigend woord. Aan andere kinderen kun je laten zien dat er meerdere routes zijn die tot het doel kunnen leiden en hen vervolgens inspiratie geven waardoor ze zelf gaan kiezen tussen de routes. En weer andere kinderen hebben baat bij echte sturing. ruimtelijks te doen als skateboarden, kun je je

Er moet veel meer nadruk komen op brede

wiskundevaardigheden verbeteren.

vorming, waarbij zowel de cognitieve als de

Heel belangrijk voor de ontwikkeling van het

non-cognitieve functies worden gestimuleerd.

brein is ook verbeelding. Het maken van een

Dus zet ook beweging of sport in, drama,

mentaal beeld van een verhaal over, zeg, een

muziek, geef kinderen inzicht in cultuur, filosofie

koningsdochter die geschaakt wordt en de prins

en relevante maatschappelijke gebeurtenissen

op zijn snelle paard die over een hoop stenen

en thema’s.

springt om haar te redden. Voor dat soort

Dat is nieuw voor leerkrachten, want zo zijn ze

verbeelding is geen plaats meer op de huidige

niet opgeleid. Daarom moeten ook leerkrachten

scholen.

gesteund worden en de mogelijkheid krijgen zich

In het onderwijs hebben we een moeilijke

verder te ontwikkelen. Leerkrachten en ouders

periode achter de rug. De grote onderwijshervor-

kunnen een grote rol spelen bij de ontwikkeling

mingen bleken op drijfzand gebaseerd en niet op

van het kinderbrein. Zij kunnen voorwaarden

wetenschappelijke kennis en inzichten of

scheppen die nodig zijn voor de ontplooiing en

ervaringen in de klas. De basisvorming, de

de talentontwikkeling. Daarbij hoort het kind de

tweede fase, het studiehuis, het nieuwe leren

juiste prikkels te krijgen en het is ook zaak dat

– daarvan is allemaal vastgesteld: we hebben dit

het kind niet onder-gestimuleerd wordt. De juiste

niet goed gedaan. Het ging er bij die onderwijs-

prikkels zorgen ervoor dat het brein floreert, dat

hervormingen om dat kinderen zelf hun keuzes

het rijpt. En dat leidt weer tot de persoonlijke

maakten, dat ze zelf aan de slag gingen met de

groei en ontplooiing, waar het uiteindelijk om

stof. Kinderen moesten op hun vijftiende zelf

gaat.” •

BALANS 4-2015

Het Brein opvoeding

Opvoeden doe je met je brein...

Tekst: Arga Paternotte

... en andere neuro-feiten en -mythen De winst van kennis over het functioneren van de hersenen, blijkt ook een keerzijde te hebben. In diverse artikelen wijzen wetenschappers erop dat de toegenomen kennis verkeerd of gesimplificeerd wordt gebruikt. Hoe om te gaan met dit gegeven, vraagt Arga Paternotte, oud hoofdredacteur van Balans Magazine zich af.

euromythen zijn opvattingen over de

misvatting over de toepassing van hersenonder-

werking van de hersenen die onjuist

zoek in de onderwijspraktijk, die ontstaat door

zijn, ook al klinken ze soms redelijk

het verkeerd interpreteren, verkeerd lezen of

logisch. Die her en der als waarheid

verkeerd citeren van wetenschappelijke feiten’.

worden gepresenteerd en vaak

onjuist worden toegepast in de

Leerstijlen

praktijk. Met name in cursussen voor

Het Amsterdamse onderzoekscentrum Brein &

leerkrachten blijken veel neuromy-

Leren onder leiding van professor Jelle Jolles

then op grond van ‘brain-based’ informatie rond

schreef meerdere artikelen over dit onderwerp2.

te gaan. Onder ouders zal dit waarschijnlijk niet

Onder meer in relatie met het onderzoek dat ze

anders zijn. Ook zij zijn geen neurowetenschap-

deden naar dit fenomeen onder Nederlandse en

pers. Al in 2002 vroeg de OECD1, via het project

Britse leraren (zie kader).

Learning sciences and the Brain, internationale

Eén van de meest hardnekkige en ook gevaar-

aandacht voor dit verschijnsel. Vanwege de

lijke neuromythen is volgens Brein & Leren de

risico’s en de onnodig gemaakte kosten voor het

opvatting dat kinderen vaak een voorkeur-leer-

onderwijs. De OECD definieert het als ‘een

stijl hebben voor visuele, auditieve of kinestheti-

BALANS 4-2015

sche (met het lichaam voelen) informatie. En dat

de juiste bruikbare kennis tussen neuroweten-

kinderen het beste zouden leren als ze daarop

schappers en organisaties van leraren, staat

worden aangesproken. Dekker, Lee en Jolles3

daarom bij deze onderzoeksgroep hoog op de

schrijven hierover: “Dit is niet juist. Wat wel klopt

agenda.

is dat visuele, auditieve en kinesthetische informatie in verschillende delen van het brein

Brain-based opvoeding

wordt verwerkt. Echter, deze structuren zijn

Hoe is het bij ouders gesteld met het geloof in

allemaal met elkaar verbonden en informatie

neuromythes? Daar is tot nu toe nooit onderzoek

wordt voortdurend met elkaar uitgewisseld.

naar gedaan. Kunnen wij alles voor waar

Onderzoek heeft uitgewezen dat kinderen de

aannemen wat er aan brain-based informatie

informatie niet effectiever verwerken als ze in

over opvoeding op de markt komt? Ook de

hun voorkeurstijl worden onderwezen. Integen-

redactie van Balans Magazine vraagt zich dat af

deel. Het gevaar van deze neuromythe is dat er

als er een boek over de hersenen binnenkomt.

tijd, geld en moeite wordt besteed aan program-

Zoals kort geleden het boek ‘Opvoeden doe je met

ma’s die geen enkele meerwaarde hebben voor

je brein’, met de ondertitel ‘Wat de neuro

het leren van kinderen of zelfs strijdig zijn met

wetenschap je leert over een hechte band met je

werkelijke kennis en daardoor een nadelig effect

kind’. (Ooit weleens iemand tegengekomen die

hebben op onderwijs en scholing.”

zonder brein opvoedt?) Dit boek is geschreven

Met een onderwijsaanpak waarbij wordt gewerkt

door twee ervaren Amerikaanse psychologen.

met voorkeur-leerstijlen kunnen kinderen,

De een gespecialiseerd in hechting, de ander

volgens deze wetenschappers, te eenzijdig

werkzaam als klinisch psycholoog en psychothe-

worden gestimuleerd en daarmee ontwikkelings-

rapeut. Met dit boek kiezen de auteurs voor een

kansen missen. Jolles: “Het is van belang om

totaal andere (brain-based) invalshoek dan ze tot

kinderen te stimuleren om ALLE mogelijke

dan toe hanteerden bij opvoedingsproblemen.

vaardigheden en leerstijlen te ontwikkelen en

De eerste honderd pagina’s worden besteed aan

niet alleen degene waar ze op een gegeven

uitleg over de werking van de hersenen, de vijf

moment het beste in zijn.” De uitwisseling van

gebieden van ouderlijke verzorging en, in relatie

BALANS 4-2015

daarmee, de achtergronden van geblokkeerde

thema het instituut BreinCentraal Leren Instituut

zorg bij ouders.

(BCL) opgezet, van waaruit ze met een aantal

Nieuw en nodig?

medewerkers boeken op de markt brengt en trainingssessies verzorgt in het bedrijfsleven en

In essentie komt het erop neer dat de algemene

het onderwijs. Dit boek gaat over de manier

opvoedprincipes hier in een neuro-jasje zijn

waarop ouders hun kinderen kunnen ondersteu-

gestoken. Het enige nieuws is dat je na het lezen

nen bij hun schoolcarrière. Er zit ook een boekje

van dit boek meer weet over wat er zich in je

bij voor de kinderen zelf (leeftijd 10-14 jaar) met

brein afspeelt. Bijvoorbeeld weet dat, als je even

de titel ‘Help, ik word slimmer!’. Deze boeken

geen aandacht voor je kind hebt, je je moet

ademen een zeer optimistische sfeer waarin

afvragen of de anterieure cingularis wel op genoeg

wordt gesteld dat het brein maakbaar is. Maar

toeren draait. Een nadeel is dat er, zoals in

hoe voelt het vervolgens voor een kind zelf als

meerdere ‘brain-based’ boeken, gebruik wordt

het dan toch niet helemaal lukt? Heeft het dan

gemaakt van zelfbedachte formules van de

zijn brein onvoldoende gestimuleerd? De

auteurs. Formules die niet bewezen zijn en

dopamine niet genoeg laten stromen? Toegege-

nauwelijks opzienbarend te noemen. In dit geval

ven, deze boeken zijn aantrekkelijk vormgege-

gaat het om de formule SANE, die staat voor

ven, met veel beeld en korte overzichtelijke

Speelsheid, Acceptatie, Nieuwsgierigheid en

teksten. In dit boek wordt de formule ASOOO

Empathie.

gebruikt. Dat staat voor: Autonomie, Status,

Brain-based onderwijs

Overtuiging Over Ontwikkelbaarheid. De bedenker heeft er zelfs patent op aangevraagd.

Van Nederlandse bodem is voor ouders het boek

Maar is dit nou veel anders dan wat we uit de

‘BreinLink voor ouders; je kind helpen leren’ op de

psychologie al wisten?

markt, geschreven door Gerjannne Dirksen en Hulda Möller. Dirksen heeft rondom het brein-

Brain-based didactiek Na ‘BreinLink voor ouders’ (2011) is er kortgele-

Neuromythen bij leraren

den het boek ‘Breindidactiek; helpen leren met breinkennis’ bij gekomen, bedoeld voor leraren. Hierin wordt gewerkt met zes breinprincipes en

Onderzoekers van het Amsterdamse Centrum Brein & Leren onderzochten samen met een Engelse collega de opvattingen over neurofeiten en -mythen onder 242 leraren uit het primair en voortgezet onderwijs. Gemiddeld geloofde 50 procent van de leraren in neuromythen. Mythen over leerstijlen en het verschil tussen de informatieverwerking van de linker- en rechterhersenhelft werden zelfs door 80 procent van de leraren voor waar aangezien. Dit verschijnsel kwam het meest voor bij leraren die geïnteresseerd waren in de hersenen en er meer over hadden gehoord en gelezen dan hun collega’s.

de al genoemde ASOOO-benadering. Die zes

Bron: Dekker, Lee, Jolles in Neuropraxis, april 2014.

uit dit boek overal in het onderwijs ingang

BALANS 4-2015

breinprincipes – ‘Alle zes in de les’ – verwijzen naar: focus, herhaal, voortbouwen, emotie, creatie en zintuiglijk rijk. Ook hier weer bekende aandachtspunten. De auteurs werken verder met metaforen, zoals de paadjes in het brein die na veel oefenen snelwegen kunnen worden. Die komen we trouwens in veel meer boeken tegen. Evenals ‘De olifant en zijn berijder’ – waarbij de olifant staat voor onze emotionele en onbewuste kant, waaronder ook de geautomatiseerde processen, en de berijder voor de rationele, bewuste kant. De auteurs hopen dat de principes

argumenten over neuromythen.

Neuro-mythen ontzenuwd

Beelddenken

Neuromythe ▶ Reactie Prof. Jelle Jolles

vinden, en zo een gemeenschappelijke taal worden. Een ambitieus project waarbij een vraagteken geplaatst, gezien de hierboven genoemde

Dan is er ook net op de markt ‘Belevend leren. Ideeën om beelddenkers bij de les te houden’. Dit is een boekje dat leerkrachten in het basisonderwijs direct kunnen gebruiken, met veel tips om hun lessen op te bouwen en beelddenkers te bedienen. En daar zit dus het addertje. Want over het concept beelddenken is niet iedereen het eens. Wetenschappers halen hun schouders erover op, omdat er in de ruim zestig jaar dat dit concept wordt besproken nooit enig bewijs van evidentie voor is geleverd. Op de achterflap van het boekje staat dat hiermee een wereld kan opengaan voor (leraren en ouders van) kinderen met een leerprobleem dat voortkomt uit ADHD, autisme, dyslexie, dyscalculie.

Conclusies • Sinds we meer weten over de werking van het brein is het ‘hot’ en winstgevend om adviezen over opvoeding en onderwijs in een neuro-jasje te steken. ‘Neuro’ heeft status bij het algemene publiek. • Het lijkt erop dat veel van de adviezen vallen onder het gezegde ‘oude wijn in nieuwe zakken’. • Voor leken is het heel lastig om hierin het kaf van het koren te scheiden. Kritisch lezen is geboden. • De stof in deze boeken lijkt geen onwaarheden te bevatten, maar de claim dat deze kennis zonder meer toepasbaar zou zijn voor beter onderwijs en betere hulpverlening wél. Jelle Jolles daarover: “Ook al worden er stellingen over het brein verkondigd die honderd procent waar zijn, dan nog is het even zinloos en eigenlijk verkeerd om de suggestie te wekken dat het toepasbaar is in de opvoedings- en onderwijspraktijk.” • De besproken boeken gaan niet over kinderen met leer- en gedragsproblemen. In dat geval is het slimmer om een professional te laten meekijken hoe het kind het leren oppakt. • 1) OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development 2) www.jellejolles.nl/tag/neuromythen/ 3) Bron: Dekker, S., Lee, N.C., & Jolles, J. (2014). ‘Over het vóórkomen en voorkómen van neuromythen in het onderwijs’. Neuropraxis, 18(2), 62-66.

We gebruiken maar tien procent van onze hersenen. ▶ Niet juist. Mensen hebben een dominante linker- of rechterhersenhelft, met elk specifieke kenmerken. ▶ Niet juist. Braingym is het programma om de linker- en de rechterhersenhelft beter te laten samenwerken. ▶ Braingym is een voorbeeld van commercieel handig gebruik van de status van therapieën die worden aangeboden met het predicaat brain-based. Dit programma met 26 specifieke lichaamsoefeningen is inmiddels geïntroduceerd in 87 landen. Het laat onverlet dat bewegen goed is voor kinderen, ook tussen de verschillende schoolvakken door. Maar de genoemde specifieke bewegingen zijn daar niet voor nodig. Kinderen leren het beste als ze worden aangesproken op hun voorkeur-leerstijl. ▶ Nee, kinderen leren juist het beste als ze alle modaliteiten gebruiken en die integreren. Eenzijdig aanspreken op een bepaalde leerstijl ontneemt een kind de kans om zich breed te ontwikkelen. Het brein is maakbaar. Veelvuldige herhaling van bepaalde informatie kan de vorm en structuur van het brein veranderen. ▶ Nee, de grote structuur is hierdoor niet te veranderen. Wel veranderen er verbindingen tussen hersendelen door en zijn er grootschalige veranderingen op het niveau van de hersencellen, de aantallen en kwaliteit van contacten die zij hebben met andere hersencellen in vele hersengebieden. Supplementen met omega-houdende vetzuren bevorderen het succes op school. ▶ Voor deze stelling bestaan niet voldoende aanwijzingen. Kinderen kunnen zich minder goed concentreren als ze net suikerhoudende dranken hebben genuttigd. ▶ Te veel suiker is niet goed voor de concentratie. De stelling is echter veel te algemeen gesteld.

BALANS 4-2015

Het Brein adhd/ass

Jan Buitelaar over 20 jaar breinonderzoek naar ADHD en ASS

Tekst: Renate van der Zee

‘ Niet één ziek punt in de hersenen’ De afgelopen twintig jaar is er veel gebeurd op het gebied van hersenonderzoek. Wat heeft dat opgeleverd voor kinderen met ontwikkelingsstoornissen? Een gesprek met professor Jan Buitelaar, vooraanstaand deskundige op het gebied van autisme en ADHD. “Als je kritisch kijkt, moet je concluderen dat we minder zijn opgeschoten dan we wilden.”

at hebben hersenon

lijkt. Daarom zeggen sommige

ken, gebieden die te maken hebben

derzoekers de laatste

onderzoekers dat ADHD en autisme

met gezichtsherkenning en gevoelig-

twintig jaar voor

eigenlijk verzamelingen van stoornis-

heid voor oogcontact. Je vindt bij

baanbrekende

sen zijn.

autisme ook afwijkingen op motorisch

ontdekkingen gedaan

Natuurlijk zijn er wel accenten aan te

en visueel gebied.

als het gaat om ADHD

geven. Bij ADHD vormen de voorste

Wat vooral naar voren is gekomen uit

en autisme?

delen van de hersenen, de prefrontale

het hersenonderzoek van de laatste

“We hebben ontdekt dat bij ADHD en

cortex, een knooppunt waar het

jaren is dat het heel complex is.”

autisme het probleem niet op één plek

misgaat. Maar er gaan ook dingen mis

in de hersenen zit. Er is niet één ziek

in andere delen van de hersenen.

Wat is nu de grote uitdaging voor

punt waarbij je kunt kijken hoe dat

Bij autisme zie je nog sterker dat er

hersenwetenschappers op dit gebied?

komt om er vervolgens iets aan te

allerlei verschillende vormen zijn. Je

“We weten nu in elk geval dat je niet

doen. ADHD en autisme zijn stoornis-

hebt bij autisme ook te maken met

alle vormen van autisme op één hoop

sen van de hele hersenen. Ze zitten

afwijkingen in de voorste delen van de

kunt gooien. De nieuwe uitdaging is

door het hele brein heen.

hersenen. Misschien nog wel uitge-

uit te zoeken wat de verschillende

Daarnaast zijn deze stoornissen ook

sprokener dan bij ADHD. Maar er

vormen zijn. Wat zijn de verschillende

veelvormig. Er zijn allerlei vormen van

spelen ook veel andere hersengebie-

subgroepen van autisme? Hoe kunnen

ADHD en autisme. Het is niet zo dat

den een rol. Bij autisme zijn bijvoor-

we autisme indelen?

de ene patiënt op de andere patiënt

beeld ook achterste gebieden betrok-

De oude indeling van klassiek autis-

BALANS 4-2015

me, Asperger en PDD-NOS bleek niet

Dat laatste duidt erop dat er ook

te voldoen. Uit onderzoek onder

vormen van ADHD zijn waarbij andere

Amerikaanse autisme-klinieken bleek

problemen spelen dan aandachtspro-

dat elke kliniek weer andere criteria

blemen. Bijvoorbeeld moeite met het

hanteerde bij het indelen van patiën-

afremmen van impulsen of met het

ten. De ene kliniek zei: voor Asperger

kunnen verdragen van uitstel.” Foto: Monique Buitelaar

moet je een rare motoriek hebben. De andere zei: bij een IQ van lager dan 90

Wat hebben we in de praktijk aan deze

kun je geen Asperger hebben. En de

kennis van het brein? Kunnen we na al

derde kliniek zei weer wat anders. Het

die jaren hersenonderzoek kinderen met

herkennen van de verschillende

ADHD en autisme beter behandelen?

stoornissen was in de praktijk een

“Het is teleurstellend wat hersenon-

zooitje.

derzoek voor de praktijk heeft opgele-

We kijken nu opnieuw naar de

verd. De huidige behandelingen zijn

verschillende vormen van autisme. We

maar matig effectief. We dachten: als

vermogen om impulsen te kunnen

vragen ons nu af: heb je misschien

het werkgeheugen bij veel kinderen

afremmen of het vermogen om te kun-

verschillende typen van autisme die

met ADHD nou zo’n zwakke plek is,

nen plannen. Misschien moeten we

gelinkt zijn aan stoornissen in ver-

dan moeten we die kinderen een

een bredere training aan deze kinde-

schillende gebieden van de hersenen?

werkgeheugen-training aanbieden.

ren geven.

Hebben die verschillende typen

Zulke trainingen zijn er gekomen,

Een andere gedachte is: zijn die

autisme verschillende kenmerken en

maar de resultaten vielen tegen.

trainingen niet te geïsoleerd van het

hebben die verschillende behandelin-

Een ander voorbeeld: je ziet bij

dagelijks leven? Het kind gaat bij zo’n

gen nodig?”

ADHD-patiënten vaak een overmaat

training elke dag twintig minuten

aan langzame hersengolven en te wei-

achter een laptop zitten, maar wat je wilt is dat hij die vaardigheden toepast

Zijn er ook verschillende vormen van ADHD? “Je hebt vormen van ADHD waarbij het werkgeheugen, de plek in de hersenen waar alle informatie binnenkomt, niet goed functioneert. Je hebt vormen van ADHD waarbij de patiënt weinig visueel-ruimtelijk inzicht heeft.

Jan Buitelaar

Huidige behandelingen zijn matig effectief

in het dagelijks leven. Dus moet je die trainingen niet méér verankeren in het dagelijks leven? Moeten de ouders er niet bij betrokken worden? Er zijn allerlei nieuwe ideeën om het anders aan te pakken, maar voorlopig zijn we met die trainingen nog niet zo ver dat ik zeg: dit moet standaard

Maar er zijn ook vormen van ADHD waarbij dit niet zo is. Bij andere

nig snelle hersengolven. Toen hebben

aangeboden worden in een zorgverze-

vormen van ADHD hebben patiënten

we gezegd: laten we via neurofeed-

keringspakket.”

weer moeite met plannen of moeite

back die kinderen leren signalen bij te

met het afremmen van impulsen.

stellen, zodat ze meer snelle hersen-

Welk experiment vindt u op dit moment

Je hebt zelfs vormen van ADHD

golven krijgen. Maar ook neurofeed-

heel belangrijk?

waarbij tijdens cognitieve testen geen

back leverde niet die fantastische

“Zelf hebben we een jaar of drie

problemen naar voren komen. Dat is

resultaten op die we verwachtten.”

geleden een onderzoek gedaan naar de invloed van een dieet op ADHD.

verwarrend. Er zijn mensen die vinden dat te veel kinderen de diagnose

Het is dus nog heel erg zoeken?

Tijdens dat onderzoek kregen kinde-

ADHD krijgen. Die mensen zeggen: er

“Dat kun je wel stellen, ja. We denken

ren een heel strak basisdieet van

zijn aandachtsproblemen, dat moet

nu: misschien moeten we niet alleen

water, brood, een sapje, een paar

toch te meten zijn? Maar dat blijkt in

het werkgeheugen trainen, maar ook

groenten en wit vlees. Bij sommige

sommige gevallen lastig te zijn.

andere taken. Bijvoorbeeld het

kinderen had dit veel effect. Door stap

BALANS 4-2015

voor stap dingen aan dat dieet toe te

behandeling, zoals gedragstherapie,

de hand met onze huidige behandelin-

voegen, wilden we kijken wat nou de

zijn duurder dan medicatie. Dus de

gen die we niet goed begrijpen.

boosdoener was. Maar daar kwamen

overheid snijdt zichzelf in de vingers

Verdwijnt het effect van de medicijnen

we toch niet uit.

met dit beleid.”

na twee jaar misschien? Daar wil ik zelf ook meer naar gaan kijken.”

Nu zijn we begonnen aan een nieuw onderzoek waarbij we bij een grote

Wat is uw visie op de toekomst als het

groep kinderen gaan kijken wat nou

gaat om het behandelen van kinderen

Wat we vooral weten is dus dat we veel

het effect van zo’n dieet is vergeleken

met ADHD en autisme?

niet weten. Maar is er desondanks toch

met de gebruikelijke behandeling van

“Vroegsignalering en preventie is erg

reden om optimistisch te zijn?

ADHD.

belangrijk voor de toekomst. Ook

“Als je kritisch kijkt, moet je conclude-

We gaan ook kijken wat het lange

moeten we beter nadenken over

ren dat we in het hersenonderzoek

termijneffect is van het dieet. Want

risicofactoren. We kennen ze allemaal,

minder zijn opgeschoten dan we

ADHD is vaak een langdurig probleem.

maar we doen er weinig aan.

wilden. Het is met name niet goed

Dus je wilt van een behandeling ook

Een deel van de problematiek met

gelukt de praktijk van de hulpverle-

weten wat het effect na twee jaar is.

ADHD en autisme heeft te maken met

ning er daadwerkelijk door te verbete-

Verder hebben we ontdekt dat omega

situaties rond zwangerschap en

ren. Dat neemt niet weg dat we wel

3-vetzuren een klein, maar gunstig

bevalling. We kunnen baby’s vanaf 24

degelijk allerlei behandelingen hebben

effect hebben op ADHD-klachten. En

weken in leven houden, maar de

voor kinderen met ADHD. We weten

dan heb je nog gedragstherapie, dat is

meeste van die kinderen krijgen

dat medicatie in ieder geval op korte

zeker zinvol. Niet om het kernpro-

termijn goed kan helpen, al kunnen

bleem mee te behandelen, maar wel

we niet bewijzen dat het ook op lange

voor bijkomende stoornissen die je vaak ziet, zoals bijvoorbeeld depressies of angsten.” U komt er dus steeds meer achter hoe

ADHD-medicatie werkt goed op korte termijn

termijn effectief is. We weten dat trainingen en gedragstherapie wel degelijk kunnen helpen om een aantal problemen te beheersen. We hebben het lek niet boven, maar we kunnen een heleboel doen, al hebben we nog

ingewikkeld deze stoornissen zijn, maar de politiek lijkt ze juist steeds meer te

allerlei ontwikkelingsstoornissen.

geen behandelingen waarmee we de

willen bagatelliseren. Daar gaat het over

Daar moeten we over nadenken.

oorzaken kunnen aanpakken.

demedicaliseren, normaliseren en

En verder: er is veel onderzoek

Dat geldt ook voor autisme. Bij

ontzorgen.

gedaan naar de invloed van omge-

autisme kunnen we heel goed de

“Ik heb geen hoge pet op van de

vingsfactoren op ADHD en autisme.

bijkomende stoornissen behandelen.

politiek. Ik snap best dat de politiek

Met het oog op preventie is het

We hebben weinig behandelingen

zich zorgen maakt over de kosten van

belangrijk om daar beter naar te

voor autisme zelf, maar we kunnen

de gezondheidszorg. Dat paal en perk

kijken. Er zijn aanwijzingen dat

wel een heleboel doen als deze

gesteld moet worden aan de stijgende

veranderingen in ons voedingspatroon

kinderen ook ADHD hebben of ook

kosten. Maar ik ben sceptisch over de

van de afgelopen vijftig jaar een rol

angstig of agressief zijn.

huidige transitie, het overhevelen van

kunnen spelen. Dat luchtvervuiling

Op wetenschappelijk gebied moeten

de jeugdzorg naar de gemeenten. We

een rol kan spelen. Er zijn onderzoe-

we de lat heel hoog leggen en dan zeg

hebben allemaal kunnen lezen over de

kers die denken dat gevoeligheid voor

ik: daar zijn we nog niet overheen

administratieve chaos en de budget-

infecties en gevoeligheid van de

gesprongen. Maar je moet niet

taire problemen waarmee dat gepaard

darmbacteriën van invloed zijn. Daar

vergeten dat veel vooruitgang in de

gaat. Ik begrijp niet waarom de

doen we trouwens zelf ook onderzoek

wetenschap stapsgewijs gaat. Het is

politiek denkt dat de gemeenten het

naar.

maar heel zelden zo dat je als weten-

allemaal veel beter zouden kunnen. Ik

Wat mij ook bezighoudt, is het

schapper opeens een briljante vondst

ben er helemaal niet van overtuigd dat

gegeven dat vijftig procent van de

doet waardoor je een probleem

dat de oplossing is.

kinderen die medicatie gebruikt na

volledig kunt oplossen. Dat zijn de

Demedicaliseren is officieel kabinets-

twee jaar stopt met die pillen. Waarom

wetenschappers die de Nobelprijs

beleid. Ja, natuurlijk moet je niet

doen ze dat? Daar weten we te weinig

krijgen. Bij het meeste onderzoek gaat

onnodig medicatie geven aan kinde-

van. Als het echt zou helpen, zou je

het heel langzaam, stap voor stap.

ren! Maar medicatie is wel kosten

toch verwachten dat ze er mee door

Maar er wordt hard aan gewerkt. We

effectief. Allerlei andere vormen van

zouden gaan. Er zijn dus dingen aan

zitten beslist niet stil.” •

BALANS 4-2015

AD(H)D Theaterproductie Off Road over ADHD

Tekst: Anne van Hees Fotografie: BINT

‘Jongeren een stem geven’ Sinds 2010 zet Theatergroep Bint beperkingen als ADHD en autisme in de schijnwerpers. Om het publiek te laten ervaren wat beide labels betekenen. Om mensen met en zonder ADHD en autisme te verbinden. Om de toeschouwer het gesprek met zichzelf te laten aangaan over deze onderwerpen. “We bieden vooral ook een hart onder de riem.” Anne van Hees in gesprek met Hetty Willems.

Hetty Willems (r.)

BALANS 4-2015

ullie staan op het punt een voorstelling

AD(H)D, dus daarmee was de keuze voor de

te maken met ouderen over de dood.

inhoud van een volgende voorstelling snel

Jullie schuwen bepaald geen pittige

gemaakt.”

onderwerpen... “Dat is waar en dat is misschien zelfs

En de voorstelling, die was zelf ook snel klaar?

wel waarom wij theater maken.

“Nee, dat niet. Eerst hebben we, evenals voor

Bartelijn en ik vinden het fijn om een

onze andere voorstellingen, veel interviews

mooie voorstelling te maken. Maar

gehouden. Zo kregen we een breder beeld van

waar we het werkelijk voor doen is mensen met

het onderwerp. We herkenden veel in de ge-

elkaar én met zichzelf in gesprek brengen. We

sprekken, maar kregen ook nieuwe informatie.

kennen elkaar van de theateropleiding. Daarvoor

Bijvoorbeeld over de fysieke onrust bij ADHD ten

studeerde ik SPH en werkte ik twaalf jaar in de psychiatrie. Bartelijn studeerde eerst communi-

zelf.”

ADHD is niet te veranderen, wel te beïnvloeden

Jullie eerste voorstelling, ‘Indiaan in huis’, gaat

opzichte van ADD en het effect op een gezin als

over autisme. Is dat toeval?

iemand er last van heeft. Als een ouder zelf

“Ik broedde al langer op het idee om meer te

ADHD heeft zie je dat er vaak veel creativiteit en

doen voor ouders van kinderen met autisme.

energie in zo’n gezin is, maar dat er soms ook

Door mijn werk in de psychiatrie ervoer ik dat zij

veel loze beloftes worden gedaan.”

catie. Na afloop van de opleiding bleken we eenzelfde droom te hebben: een voorstelling maken die er meer toe doet dan de voorstelling

tegen veel onbegrip aanlopen. Er worden dingen gezegd als: ‘Je hebt toch een leuk kind? Ik zie er

Hoe kijken jullie naar ADHD?

niks aan hoor...’ Bartelijn hoorde vergelijkbare

“Het is iets wat er is. Hoe je het noemt, maakt

verhalen van haar moeder, die ook in de psychi-

niet uit. Het is een onderdeel van wie je bent,

atrie werkte. Door middel van theater kunnen

waarmee je rekening moet houden in je leven.

wij laten zien en laten ervaren wat autisme

Het is niet te veranderen, wel te beïnvloeden. Het

werkelijk betekent voor degene die het heeft, en

label ‘ADHD’ is, evenals het label ‘autisme’,

voor de directe omgeving. Daarmee bieden we

handig om elkaar te kunnen informeren en te

niet alleen inzicht, maar vooral ook een hart

vinden. Ik zie grote verschillen tussen mensen

onder de riem.”

met eenzelfde diagnose, maar ook veel overeenkomsten. Daardoor krijgen we na een voorstel-

En ADHD, hebben jullie daar zelf ook iets mee?

ling vaak te horen: ‘Het was alsof ik in de spiegel

“Zowel mijn partner als die van Bartelijn heeft

keek!’”

BALANS 4-2015

Wat doen jullie om ervoor te zorgen dat jongeren

uitnodigen om met elkaar in gesprek te gaan

met een diagnose worden gehoord?

over ADHD. Een mini ‘Off Road spel’ dus eigen-

“Wij leveren een directe bijdrage als we voor

lijk.”

scholen, opleidingen en hulpverleners spelen. In één scène laten we bijvoorbeeld zien wat een

Wanneer is jullie doel bereikt?

leerling allemaal over zich heen krijgt aan

“Het gaat ons om de reacties en ervaringen van

opmerkingen, en dan zeggen leraren achteraf:

het publiek. Een jongere die na de voorstelling

‘Oei, dat doe ik ook en dat is wel heel lastig voor

met ons in gesprek gaat over zijn eigen ervarin-

die leerling’. De jongere krijgt zo een stem. Ook

gen. Of de vader, die overmand is door emoties

dragen we ons steentje bij door met onze

en stilzwijgend een hand komt geven na afloop.

voorstellingen te erkennen dat het lastig is om

Daar doen we het voor.” •

autisme of ADHD te hebben - maar óók bijzonder, gaaf, mooi en grappig. Wij kennen dé oplossing niet, maar laten zien hoe het kan zijn.

Hoezo Bint?

Daarnaast bieden we gelegenheid om, met elkaar, in gesprek te gaan.” Klinkt mooi! Hoe doen jullie dat? “We bedenken bij elke voorstelling een bijzondere vorm om dit te doen. Na afloop van de voorstelling ‘Off Road’, laten we het publiek in groepjes van zes het bijbehorende bordspel spelen. Dit werkt als ganzenbord en de deelnemers komen met hun pion uit op vakjes met ervarings- en kennisvragen en opdrachten. Een voorbeeld is de opdracht om iets over je hobby te vertellen terwijl er vanaf beide kanten woorden in je oor getoeterd worden. Na zo’n ervaring ontstaat er gemakkelijk een gesprek over hoe het voor iemand met ADHD is om een verhaal te vertellen terwijl hij steeds afgeleid raakt.” Onlangs kwam de DVD van ‘Off Road’ uit. Wat krijgen we te zien? “Uiteraard de gehele voorstelling, maar ook wat extra filmpjes waarin we vragen stellen die

Theatergroep Bint is een samenwerking tussen Bartelijn Ouweltjes en Hetty Willems. De naam Bint is bedoeld als ‘in verbinding zijn’. Verbondenheid met de thema’s die ze bespreekbaar maken met hun voorstellingen, en verbondenheid met jezelf en de mensen om je heen. Het is ook de naam van een aardappel en zo wordt verwezen naar de laagdrempeligheid van de voorstellingen. Een bintje komt bij iedereen op tafel, terwijl Bint toegankelijke voorstellingen maakt en graag op locatie speelt. De première van hun eerste voorstelling, ‘Indiaan in huis’, vond eind 2010 plaats. Deze voorstelling gaat over autisme. Intussen spelen ze verschillende voorstellingen en hebben ze diverse producten uitgebracht. Binnenkort verschijnt er een DVD van hun voorstelling over AD(H)D genaamd ‘Off Road’. Voor het bestellen van kaarten en meer informatie over Bint, de voorstellingen, DVD’s en spellen, zie www.tgbint.nl. OFF ROAD_POSTER_HR_A3.indd 1

BALANS 4-2015

04-01-12 06:43

In vertrouwen Een verhaal dat je bijna niet durft te vertellen

Tekst: Naam van de auteur bij de redactie bekend

‘Voor wie ik ben, wil ik anderen bedanken’

Er ligt een hele nieuwe tijd voor mij, een tijd van bezinning over wat achter mij ligt en op wat nog voor mij ligt. Een tijd waarin ik zie wie ik was, wie ik had kunnen zijn en wie ik ben. Een tijd van overdenken en opnieuw keuzes maken in wat ik belangrijk vind. Mijzelf dit komend jaar doelen stellend en open staand voor anderen. Lerend, groeiend.

k was het kind dat kansen werd

achterstand niet altijd even slimme keuzes

ontnomen, ik was het kind dat opge-

maakte. Ik was de jonge vrouw die teveel hield

sloten werd, mishandeld en vernederd.

van een jonge man, die door de oorlog in zijn

Ik was de jonge vrouw die het leven

land getraumatiseerd werd en vluchtte, die ziek

als een spons opzoog, gestolen tijd

werd en op veel te jonge leeftijd stierf.

wilde inhalen, de wereld wilde zien. De jonge

Ik was de jonge vrouw die zelf getraumatiseerd

vrouw die naïef in het leven stond, en met haar

was maar daar geen tijd voor had. Ik was de

BALANS 4-2015

moeder die volgens sommige deskundigen niet

ben de Wajong-moeder die rond moet zien te

in staat was voldoende structuur te bieden aan

komen van bijna niets .

mijn ernstig psychiatrisch zieke kind. Ik was de

Ik ben de moeder van zaterdagochtend-langs-

moeder die vol bleef houden, die volgens

de-lijn. Ik ben creatief en initiatiefrijk. Ik ben een

sommigen meer deed dan je van een moeder

mens onder vele mensen, ik ben een levenskun-

kon verwachten.

stenaar, een partizaan maar ook het bange kind dat wegkruipt in het donker, dat voor altijd de

Ik was… ik had… ik ben...

herinneringen met zich mee zal blijven dragen.

Ik ben een vrouw van middelbare leeftijd die

Leren luisteren

terugblikt en ziet wie zij had kunnen zijn. Ik had

Zo toch nog enigszins aan het begin van een

het kind kunnen zijn omarmd met liefde. Ik had

geheel nieuw jaar, voel ik mij vol energie. Een

het kind kunnen zijn in een liefdevol gezin en

jaar om weer lief te mogen hebben. Een jaar om

met een goed vooruitzicht. Maar ik had ook dat

te leren, te creëren en te genieten. Ik wil dege-

kind kunnen zijn dat omkwam van de honger in

nen bedanken die het afgelopen jaar voorbij zijn

een land hier ver vandaan. Ik had ook de wees

gegaan aan wie ik ben. Door hen heb ik leren stil

kunnen zijn in een land geteisterd door vele

te staan bij mijzelf. Ik wil hen die niet wilden

rampen. Ik had de jonge vrouw kunnen zijn die

horen bedanken, omdat ik door hen heb leren

succesvol in het leven stond, maar ik had ook de

luisteren. Ik wil hen die verantwoordelijk zijn

jonge vrouw kunnen zijn die veel te jong moest

voor mijn lange, moeizame weg als moeder in

sterven.

mijn strijd voor goede en passende hulp voor

Ik had de weduwnaar kunnen zijn die jaren

mijn zoon bedanken, omdat ik door hen krachti-

geleden na de dood van zijn vrouw begon te

ger en evenwichtiger in het leven sta.

Mijn littekens zijn inmiddels vervaagd, ik draag dat wat ervan over is trots en met opgeheven hoofd.

drinken en waar ik vorig jaar zomer regelmatig in het park op een bankje naast zat om even een praatje mee te maken. Ik was… ik had… ik ben...

Onverwoestbaar optimistisch Ik ben een vrouw van middelbare leeftijd, die

Mijn littekens draag ik met opgeheven hoofd

aan het begin van dit nieuwe jaar de balans opmaakt van haar leven en van de afgelopen jaren. Ik ben de moeder van twee prachtige

Ik wil hen die deuren sloten, bedanken. Andere

zonen. Ik ben de kunstenaar en schrijver die

deuren openden zich. Ik wil hen die het afgelo-

bewonderd wordt. Ik ben de vrouw die schichtig

pen jaar uitsluitend uit waren op eigenbelang en

door de straten loopt, bang en alleen. Ik ben de

verrijking, bedanken. Door hen werd ik mij ervan

creatieve moeder, die gastvrij is en open staat. Ik

bewust wat échte rijkdom is. Ik wil hen die

ben de vrouw met autistiform gedrag, die

zonder schroom hebben gelogen, bedanken.

dagelijks haar grenzen positief verlegt. Ik ben de

Door hen ben ik nog meer gedreven de waarheid

vrouw die onverwoestbaar optimistisch is en

te vertellen. Ik wil hen die het afgelopen jaar

zich tegelijkertijd grote zorgen maakt over de

duisternis creëerden, bedanken. Door hen kan ik

wereld waarin mijn beide kinderen opgroeien. Ik

mijn licht laten schijnen. •

BALANS 4-2015

advertentie

Een zorgstudent zorgt voor Meer Academische Handen in de Klas Zorgstudent is het landelijke uitzendbureau gespecialiseerd in academisch personeel voor het onderwijs. Afgestudeerde Orthopedagogen en Psychologen zijn de onderwijsassistenten in de klas. Wij bieden een scherpe prijs.

www.zorgstudent.nl | T. 085-5363633

Kanjers in de Groei…

NATUURLIJK !

een Bourgondisch ontspannen leer- en ervaringsweekend voor moeders

1 november opent ons nieuwe logeerhuis de ANNA’S HOEVE

Een veilige plek voor uw kind! Maximaal 6 kinderen beleven de natuur, verzorgen en knuffelen de dieren en leren omgaan met hun talent Info of aanmelden? bel 06 340 17919 of mail info@natuurtalent.eu wij bieden ook weekendlogeeropvang in de natuur kijk op: www.natuurtalent.eu

€

399,-

Zonder

PGB Wat kan je verwachten? • all-inclusive luxe logies en maaltijden verzorgd op Bourgondische wijze • 3 dagdelen trainingsprogramma met vaste onderdelen, max 10 deelnemers • 3 dagdelen massage/gezichtsbehandeling/ schilderen/ontspanningsworkshops • ruimte om te wandelen, rusten en te bekijken wat je verder nodig hebt Eindelijk tijd en aandacht voor jou! Nu ook Stichting ZON bestaat vijf jaar! Nog nooit Kanjers in de Groei 2 een weekend gedaan? Boek snel via de site!

De weekends (donderdagavond-zondag) worden gehouden in het Ronald McDonald Huis in Barendrecht. Weekends kunnen via PGB. Kijk op www.stichting-zon.nl voor meer info en data.

Begeleiding voor mensen met ADHD en/ of Autisme

Zomerkampen

Ambulante begeleiding Opvang in de vorm van: Kampweken Logeerweekenden den Haag * Weekenden contact maken, zelfredzaamheid vergroten * Weekenddagen met: - skiën en snowboarden - paardrijden Op basis van: PGB WMO of AWBZ Stichting - outdoor en indoor activiteiten

Xmotion

Kijk voor meer informatie en inschrijven op www. xmotion.nl

Psychiatrie

Els van den Ban werkt als kinderen jeugdpsychiater bij Altrecht Jeugd in Utrecht. Ook haar afdeling heeft door de decentralisatie van Jeugdhulp naar de gemeenten twintig procent minder geld voor behandeling gekregen. Over de gevolgen schrijft ze in Balans Magazine.

Kinderpsychiater Els van den Ban

Wachttijd diagnose: acht jaar tobben!

al na de geboorte valt het de ouders al op.

willen zij echt weten waarom hij zo doet. Ze

Hun jongste, Jord, is anders dan de twee

worden door de huisarts doorverwezen naar de

oudere kinderen: onrustig, ontroostbaar en

eerstelijns-psycholoog, die ouderbegeleiding en

schrikachtig. Op de crèche maakt Jord snel ruzie,

adviezen geeft zonder Jord ooit te zien. Jord blijft

slaat andere kinderen en kan niet goed tegen

boos en de ouders gaan weer naar de huisarts.

harde geluiden. De leidsters kunnen het afwijkende gedrag goed hanteren en de ouders vinden Jord vooral lief en creatief. Op de basisschool, in groep 1-2, valt Jord opnieuw uit de toon. Hij kan niet stil blijven zitten in de kring en wil steeds maar weer met

Ouders willen na jaren snappen wat er met hun kind is

hetzelfde speelgoed spelen. Als iemand anders met dat speelgoed speelt, wordt Jord heel erg

De huisarts heeft inmiddels een POH GGZ1 in

boos.

dienst genomen. In het kader van de bezuinigin-

Op advies van de leerkracht krijgt Jord spel

gen wil de overheid namelijk opeens dat de

therapie. De boosheid neemt wat af, maar verder

huisarts zo veel mogelijk psychische problemen

helpt het niet zo veel. De ouders zien dat Jord

behandelt. De POH GGZ start de training met

zich anders ontwikkelt dan hun oudste kinderen

Jord voor de duur van vijf (!) keer. Vaker kan

en de kinderen uit de klas. Dat doet de ouders

niet, vanwege strenge afspraken en kosten.

veel verdriet en zij willen eigenlijk weten wat er

Inmiddels is de transitie voor de jeugdzorg (lees:

nu toch aan de hand is met Jord.

nog meer bezuinigingen) een feit: het buurtteam start in de woonwijk van het gezin. De huisarts

In groep 3 leert hij vlot lezen, schrijven en

verwijst, volgens nieuw beleid, de ouders voor

rekenen. Met de intelligentie lijkt niet zo veel

opvoedondersteuning en preventie naar dit

mis, maar het valt op dat Jord niet met andere

buurtteam. De ouders willen daar niet heen: ze

kinderen speelt. De schooldirecteur zegt de

willen na jaren eindelijk snappen wat er met Jord

ouders dat hun kind een sociale vaardigheids-

aan de hand is. Na flink aandringen schrijft de

training moet doen via het schoolmaatschappe-

huisarts de verwijsbrief voor de jeugd-GGZ2.

lijk werk. Maar de ouders willen eerst eens

Binnen drie weken is het duidelijk: autisme en

weten wat er met hun kind aan de hand is en

ADHD! De puzzelstukjes vallen eindelijk op hun

gaan naar de huisarts. De huisarts lijkt het een

plaats.

fijn idee dat Jord eerst die sociale vaardigheids-

Hulp dichtbij huis is prima, maar het mag niet

training gaat doen. Want: “Ik wil niet meteen

ten koste gaan van kinderen en ouders voor wie

medicaliseren en op zoek gaan naar de diag-

een diagnose de hanteerbare duidelijkheid geeft

nose.” Die sociale vaardigheidstraining helpt een

die zij willen.

beetje. 1 POH GGZ = praktijkondersteuner geestelijke gezondheidszorg

In groep 4 krijgen de ouders veel klachten van

2 GGZ = geestelijke gezondheidszorg = Kinder- en jeugd

andere ouders over het gedrag van Jord en nu

psychiatrie

BALANS 4-2015

Boeken Mathieu Ricards advies aan ouders:

Tekst: Geert Bors

‘Je kunt er zíjn. Met overgave en liefdevolle zorg’ Na een promotie-onderzoek in de microbiologie, vertrok de Fransman Mathieu Ricard in de vroege jaren zeventig naar India om er monnik te worden. Jarenlang opereerde hij er in de luwte als vertaler voor de Dalai Lama. Onlangs verscheen zijn boek ‘Altruïsme’. Geert Bors in gesprek met Ricard.

at kunnen ouders van kinderen met een

neer hij zo’n persoonlijke vraag als ‘Wat kan ik

leer- of gedragsstoornis leren uit uw boek

doen?’ krijgt, steekt hij meestal zijn handen in de

en van het concept ‘altruïsme’ in het

lucht en zegt: ‘Weet ik niet’.”

algemeen?

“Bij die vraag moet ik denken aan wat de

...U kijkt alsof er nog wat komt.

Dalai Lama daarop vaak antwoordt. Dat

“Precies. Je moet dan vooral even wachten en

is een man die heel praktisch, heel erg

dan zegt hij meestal iets heel zinvols. Want wat

down to earth denkt. Ik heb het met grote

hij bedoelt, is: ‘Waar heb je het over: wie zijn die

regelmaat zien gebeuren dat hij een persoonlijke

ouders, wie zijn die kinderen, wat is de situatie

vraag kreeg in een zaal met misschien wel

op een alledaags, menselijk niveau?’ Er zijn geen

tienduizend mensen erin. Soms ook vragen van

hapklare antwoorden. Geen ‘dit is antwoord

ouders van kinderen met een beperking. Wan-

nummer 25 voor vragen over kinderen met een

BALANS 4-2015

persoon ook leren om te ‘zien’ hoe je de trap afloopt, de straat op gaat en een bus neemt. Daarmee is die persoon nog steeds niet honderd procent normaal, maar je merkt: er is altijd een potentie voor een verandering. Trouwens, wie is er wel ‘honderd procent normaal’?” Haha, inderdaad. U pleit daarmee dus voor naastenliefde én voor een positief gemoed. “Dat is domweg wat er gebeurt als je niet wanhoopt, maar uitgaat van de potentie dat een situatie kan veranderen: omdat iedere verandering je iets brengt. Natuurlijk zijn er ook gevallen die zo ernstig zijn, dat je niet op verandering

beperking’. Die geeft hij niet, omdat alles altijd

‘Iedere verandering brengt je iets’

contextueel is: alle ervaringen heb je in jouw eigen leefwereld. En als je dan niet te snel

moet durven hopen. Iemand kan bijvoorbeeld zo

overgaat naar de volgende vraag, zal hij iets

gehandicapt zijn, dat hij niet in staat is zijn

zeggen als: ‘Nou, iets dat je natuurlijk altijd kan

situatie aan te passen. Dan is liefdevolle zorg het

doen, is: er zijn. Met overgave. Met liefdevolle

enige dat je rest. Het heeft geen zin om te

zorg. Met wat er maximaal mogelijk is’.”

vervallen in empathische uitputting.”

Die aandacht – dat jouw inspanningen gezien en

‘Van empathie word je moe, van compassie niet’,

gewaardeerd worden op dat niveau van intermen-

zoals u schrijft?

selijke waarden – lijkt me een groot goed.

“Precies. Loving care kun je altijd geven. Ik kan je

“En daar stopt het nog niet. Want het tweede dat

geen tovertruc leren om om te gaan met moei-

hij zal zeggen is: ‘In welke situatie je je ook

lijke situaties, maar het gaat om het besef dat er

bevindt, er is altijd een potentie voor verande-

een heleboel is dat je wél kunt doen. Het interes-

ring’. Die potentie kan schuilen in iets dat je nog

sante is: als je met een altruïstische houding in

helemaal niet bedacht had. Iedereen loopt wel

het leven staat, heb je niet alleen meer zorgzame

tegen hindernissen aan, maar wij mensen zijn

aandacht voor de ander, maar het is een gees-

tot zoveel flexibiliteit in staat. In fysieke zin, in

teshouding die je ook creatiever en vindingrijker

mentale zin, in technologische zin, als individu

maakt in het zoeken naar de potentie van iedere

en als soort.

situatie.” •

Er zijn nu technieken ontwikkeld waardoor blinde mensen een tennisbal kunnen zien rollen over een tafel. Ze krijgen cameraatjes op, en wat die registreren, zetten ze om in een tactiele ervaring op de huid. Daarmee ‘zien’ die mensen de bal bewegen. En na een paar dagen training lukt het ze ook om die bal, die daar geluidloos voorbij rolt, te vangen. Als dat lukt, kan die

Het boek Altruïsme – De kracht van compassie (Ten Have, 2015) is een kloeke uitgave van 879 pagina’s. Auteur Mathieu Ricard deed dan ook vijf jaar onderzoek naar het fenomeen en belicht het vanuit alle mogelijke perspectieven, waaronder opvoeding, onderwijs en de ontwikkeling van kinderen. ISBN 9789025903909. Prijs: € 44,95

BALANS 4-2015

Boeken Arga Paternotte en Lisa Hekman

1 Gezin 1 Plan

Vergaderen met je gezin

In het kader van de transitie van de jeugdhulp naar de gemeenten wordt in dit boek een belangrijke stap gezet om de vernieuwde visie op hulpverlening – zoveel mogelijk uitgaan van de eigen kracht van de hulpvragers – handen en voeten te geven. Voor hulpverleners betekent dit dat ze zich met adviezen aan ouders terughoudend opstellen, eerst werken aan een goede relatie en een methodiek hanteren waarmee ze de hulpvraag van ouders en kinderen zelf boven tafel krijgen. De helder beschreven methodiek kenmerkt zich in een voor ouders veelbelovende, respectvolle en empathische houding. De uitvoering echter blijkt nog niet mee te vallen voor hulpverleners die anders zijn opgeleid. Dit boek met de talloze voorbeelden uit de praktijk kan hen daar ongetwijfeld een stuk verder mee helpen. De vraag is echter of deze methodiek al zo wijd verspreid is dat we daar in alle gemeenten op kunnen rekenen. En het zal veel tijd vragen van de hulpverleners – en dus veel geld van de gemeenten. Dat kan niet anders dan een zorgelijk punt zijn, omdat er tegelijkertijd bezuinigd moet worden. De auteurs Arjan Bolt en Quirien van der Zijden zijn beiden orthopedagoog en werkzaam in de jeugdzorg. Verder werkten aan dit boek mee: Karel Diephuis, Ella Tacq en Renske van Bemmel. (AP)

‘Papa, gaan we vergaderen?’ Het klinkt wat vreemd, vergaderen met je gezin. Toch heeft het volgens de auteurs van ‘Vergadering in het gezin’ een hele positieve werking op de rust, structuur en gezelligheid in huis. Vanessa Vannijvel en Wim Van Loon kwamen in aanraking met het concept door een presentatie op www. ted.com van de Amerikaanse schrijver en televisiepersoonlijkheid Bruce Feiler. Hij vertelde hoe een gezin kan functioneren volgens een methode uit het bedrijfsleven. Het echtpaar besloot de proef op de som te nemen en begon met een wekelijkse gezinsvergadering met hun twee zoontjes. In deze gemoedelijke vergaderingen bespreken ze de week en komen ze tot afspraken, die vervolgens geformuleerd worden als takenlijstjes. Als de taken goed uitgevoerd worden, verdienen de jongens punten. Dankzij het puntensysteem sparen ze voor iets leuks en raken ze nog meer gemotiveerd om zich aan de afspraken te houden. Het vergaderconcept helpt het gezin om structuur aan te brengen in het dagelijkse leven, geeft de kinderen het gevoel dat ze inbreng hebben in huis en spoort de kinderen aan hun ouders vaker (spontaan) een handje te helpen. Daarnaast geniet iedereen van de wekelijkse vergaderbijeenkomsten. Ze kijken er echt naar uit. Het boek bevat, naast de inspirerende ervaringen van de auteurs, ook concrete tips. Hierdoor kun je na het lezen direct zelf met het vergadersysteem aan de slag. (LH)

1 Gezin 1 Plan. Handboek voor de praktijk Arjan Bolt en Quirien van der Zijden (2014). SWP, 1e druk, 215 pag. ISBN: 9789088504990 Prijs: € 29,90

BALANS 4-2015

Vergadering in het gezin Vanessa Vannijvel en Wim Van Loon (2015). Uitgeverij Garant, 1e druk, 59 pag. ISBN: 9789041132489 Prijs: €11,90

column Anouk

Rekentoets

e zou denken dat voor menig kind

€ 495,- (exclusief 21% BTW)? Hoeveel

het vak wiskunde al voor genoeg

euro bedraagt de BTW?

marteling zorgt op school. Maar

Oké, slordigheidje, twee keer ‘koopt’

nee hoor, nu is er ook nog het vak

in de zin, maar wat is de functie van

rekenen. Want de rekentoets die

dat eerste vraagteken, behalve

onlangs is ingesteld, moet natuurlijk

verwarring? Koop ik die fiets nou wel

worden voorbereid. Niet met gedegen

of niet? En dan deze:

rekenonderwijs of zoiets, dat zou

42% van het jaarinkomen van een

maar ouderwets wezen. Nee, één

gemiddeld gezin wordt besteedt aan

lesuur per week, wat op Louises

belastingen.

school neerkomt op veertig minuten, en dan allemaal inloggen op je eigen account op Studyflow en in je eentje sommetjes maken. Wat je niet afkrijgt in de les doe je thuis, ook weer in je eentje.

We ploeteren met ‘t hele gezin door

Natuurlijk krijgt Louise in veertig minuten nooit een heel hoofdstuk af, dus zit ze geregeld thuis nog te

Echt waar, een voltooid deelwoord

ploeteren. En dan bedoel ik ook echt

met -dt. En in de uitleg:

ploeteren. Ik kan het moeilijk aanzien.

Tax-free betekend zonder BTW.

En als ik haar frustratie iets probeer te

Of deze:

temperen door een helpende hand te

Het bedrag incl. BTW is 121% van het

bieden, raak ik al snel net zo verhit als

bedrag zonder BTW. Je vermenigvuldigd

zij. Zomaar (een deel van) een vraag:

dus met 1,21.

Wat is het percentuele verschil in de

En even verderop:

omzet van het bedrijf?

21% korting, je betaald dus 100% - 21%

Pardon! Percentueel verschil? Omzet?

= 79% van de prijs.

Louise is 12 hè. Waarom vindt Study-

En ik ben pas vijf minuten aan het

flow dat kinderen in de brugklas al op

kijken. Ik kan het niet over mijn hart

de hoogte moeten zijn van economi-

verkrijgen om Louise alleen door te

sche termen en midden- en kleinbe-

laten zweten aan een programma dat

Anouk van Westerloo (39) is

drijf-jargon? Was dit niet rekenen? Of

zo halfbakken in elkaar is gedraaid.

freelance journalist en heeft

gaat het om begrip van het Neder-

Dus ploeteren we gebroederlijk met

21 jaar een relatie met

lands? Want als het om taal gaat, wil

het hele gezin door de van spelfouten

Steven (43). Samen hebben ze

ik nog wel even iets aanstippen. Een

en mistige vragen vergeven site. Als

twee kinderen, Sam (14) en

volgende vraag (letterlijk hoor, geen

troost krijgen we na elk rijtje van vijf

woord aan verzonnen):

goede vragen een schattig dierenfilm-

Je koopt een nieuwe fiets koopt van

pje te zien. Dat dan weer wel.

Louise (12). Sam en Louise hebben allebei Asperger.

BALANS 4-2015

Producttest

Tekst: Monique de Mol

Speelzand voor binnenshuis Super Sand is een nieuw soort speelzand. Het is lichtgrijs van kleur en voelt aan als tarwebloem. Je kunt er allerlei vormen mee kleien door de lucht goed uit het zand te drukken. In Nederland is Super Sand Castle vorig jaar uitgeroepen tot Speelgoed van het jaar voor kinderen vanaf vier jaar.

eleen heeft het speelzand gekocht voor

tjes over, maar dat heb je met zand of klei ook.

haar dochtertje van vier jaar. “Lucìa houdt

Ik vind het geen probleem om dat bij elkaar te

ervan buiten in de zandbak te spelen.

vegen. Ik laat de bak met Super Sand gewoon

Maar nu het winter is, speelt ze graag met

open in haar speelhoek staan, zodat ze er

Super Sand. Ze gebruikt de blauwe bak en

gemakkelijk bij kan. Ik vind het echt ideaal!”

alle vormpjes uit de doos om taartjes te

Max is acht jaar en heeft Super Sand uitgepro-

bakken. Ze is er heel zoet mee bezig,

beerd samen met zijn moeder Anne-Sophie. Ook

zodat ik even tijd heb voor andere dingen.

zij is heel enthousiast.”Geweldig dit zand! Max

Als ze klaar is met spelen, is alles snel opge-

was moe na een dag school en wilde rustig thuis

ruimd. Er blijven altijd wel wat restjes of korrel-

spelen. Hij is minstens een uur bezig geweest om het kasteel te bouwen. Ik vond het zelf ook heel ontspannend om samen met hem te knutselen. Je kunt eindeloos spelen met dit zand.” Max vindt Super Sand ook erg leuk: “Het zand voelt heel zacht aan en is fijn om mee te bouwen. Je moet het zand wel goed aanduwen in de vormpjes, dan is het stevig genoeg om de kasteelmuur en de torens te maken. Na een paar dagen is het zand iets steviger geworden en gaat het bouwen nog beter. Dit zand is echt leuk!” Het boek Superzand staat vol leuke ideeën zoals het bouwen van een eskimodorp, een kasteel en zandtaarten. Max: “Later wil ik uit het boek de

BALANS 4-2015

Robots bouwen... ‘pietepeuterig werk’

racebaan en dinosaurus maken.” Zijn moeder: “Met de voorbeelden uit het boek ga je Super Sand weer anders gebruiken en nieuwe vormen en constructies maken. Het stimuleert bovendien je eigen creativiteit.”

Super Sand Voordelen:

Op de foto staan Nils (11, l) en Koen (9, r). Ze vonden het, volgens hun moeder Melanie, erg leuk om de robots te maken en reageerden enthousiast. Zij: “Het is echt pietepeuterig werk, soms blijft een been even niet zitten, je moet de onderdelen stevig aandrukken. Ja, een volwassene heb je wel nodig om het gepuzzel te begeleiden, zeker als je kids zo enthousiast zijn... De robots zijn van karton. Het is niet makkelijk om ze te maken, ze waren er wel een middag zoet mee. Het is een priegelwerkje met al die kleine onderdelen van karton. Leuk om cadeau te geven aan een vriendje, maar dan moet hij wel een vader of moeder hebben die wil helpen.”

• Speelzand voor binnenshuis • Droogt, in tegenstelling tot veel soorten klei, niet uit • Geeft (bijna) geen troep in huis

Nadelen: • Beperkt aantal vormen in de doos

Kenmerken • Superzacht en makkelijk te kneden • Vormpjes, gereedschap en speelbak • Aanbevolen leeftijd vier tot twaalf jaar • Gemaakt van natuurlijke materialen • Niet giftig Bouw je robots Auteur: Steve Parker (2014) Uitgeverij Moon, 30 pag. ISBN 9789044346053 Prijs: € 17,95

Super Sand is een product van Goliath Games en verkrijgbaar in verschillende speelgoedwinkels. Er zijn verschillende uitvoeringen zoals: Super Sand Classic: 450 gram zand + opbergbak + vier vormpjes, € 19,95 Super Sand Animals: 675 gram zand + opbergbak + vormpjes, € 29,95 Super Sand Castle: 900 gram zand + opbergbak + tien vormpjes, € 39,95

Het boek Superzand, het boek van Kosmos Uitgevers, kost € 6,99 en is apart te bestellen bij www.bol.com of www.bruna.nl.

BALANS 4-2015

advertentie

NR 1 pedagogische praktijk voor ouder & kind NR 2 psychologische praktijk voor onderzoek, behandeling & coaching • Ouderbegeleiding, oudertraining • Behandeling: CGT, EMDR etc. • Psycho-educatie

• Pedagogische & psychiatrische thuishulp • Spelbegeleiding • Diagnostisch en psychiatrisch onderzoek

• PMT SOVA, diverse groepen: PMT SOVA, SOVA voor pubers • Schoolbegeleiding

Contracten met gemeenten Almere, Lelystad, Dronten, Swifterbant, Biddinghuizen en Zeewolde. Tevens particuliere psychiatrische diagnostiek. Wachtlijsten zat? Bel ons! www.nr1praktijk.nl • info@nr1praktijk.nl Bezoekadres: Joris Ivenslaan 187, 1325 RJ Almere 06-24704628/06-24705068 Zie ook: www.nr2praktijk.nl

Ubbo Emmiussingel 110 ∙ 9711BK Groningen ∙ 050-3185142 Ketelstraat 22 ∙ Veendam Gemeenteplein 35 ∙ Heerenveen Hoofdstraat 176 ∙ 9982 AK Uithuizermeeden

Therapeutische zorgboerderij “De Oase” Voor 5-21 jaar, met ASS, ODD, PDD-Nos etc. Oa. weekenden vakantieopvang en kleinschalig wonen. Individuele en ambulante begeleiding! www.deoase.info Zelfverdediging Hapkido zie Balans (KIDS) nr. 3 maart 2014.

Deze pas biedt mensen met autisme de

helpende hand Waar je ook komt of gaat, het is altijd handig om te kunnen laten zien dat je autisme hebt. Juist omdát het vaak zo moeilijk te zien is. Je bent extra gevoelig voor prikkels van buitenaf, en plotselinge veranderingen kunnen je volledig van slag brengen. Wat doe je dan? En hoe reageert de ander op jouw misschien wat afwijkende gedrag?

Straatweg 28 Follega • 06-54325285- martin@deoase.info • www.deoase.info

Cursussen van Balans • Dyslexie en Engelse taal. Grote Hoe kun je je kind helpen? • Ouderpower. Zelfhulpcursus kor tingen voor puberouders voor Balans • Samen Sterk. Praktische tips -leden voor goede communicatie met leerkrachten en professional

Meer info: www.balansdigitaal.nl

De Autipas helpt: Als je in aanraking komt met politie of justitie Bij controle door de douane of andere instantie Bij een bezoek aan huisarts, tandarts of ziekenhuis Op school, bij je club of op het werk Bij lange wachtrijen

Door de Autipas te tonen laat je zien dat anderen rekening met je moeten houden. En daarmee help je jezelf en je directe omgeving. De Autipas is handzaam van formaat en biedt veiligheid en begrip. Vraag ‘m aan op www.autisme.nl. Prijs € 29,75. NVA-leden betalen slechts € 12,50.

Balans in ‘t land

De afdelingen van Balans De landelijke vereniging Balans is onder-

A=ADHD, P=PDD-NOS, D=Dyslexie,

Als u met een afdelingscontactpersoon wilt

verdeeld in 26 regionale afdelingen. Elke

N=NLD, O=Onderwijs, R=Rekenproblemen/

bellen, is het goed om te weten dat u:

afdeling heeft een kader van vrijwillige

Dyscalculie.

• een ervaringsdeskundige aan de lijn krijgt

ervaringsdeskundigen, meestal ouders. Per

Achter de letter kan nog een cijfer staan.

afdeling worden er activiteiten georgani-

Dat betekent dat de contactpersoon vooral

seerd. In deze rubriek een overzicht van de

kan worden gebeld over problemen in een

activiteiten in de komende maanden. Bij elke

bepaalde leeftijdsgroep.

afdeling zijn ook de namen van de regionale

1=0-6 jaar, 2=6-12 jaar, 3=12-18 jaar,

contactpersonen vermeld. Vóór de naam van

4=18-23 jaar, 5=volwassenen.

en geen professionele hulpverlener • adviezen kunt krijgen, maar geen praktische materiële hulp • een luisterend oor vindt en ervaringen kunt uitwisselen • de contactpersoon thuis in zijn / haar

elke contactpersoon is een letter afgedrukt.

eigen gezinsleven belt, en dat het

Daaraan kunt u zien over welk probleem u

telefoontje dan soms niet gelegen komt.

hem of haar kunt bellen:

In overleg kan er op een ander tijdstip opnieuw gebeld of teruggebeld worden • na 22.00 uur niet meer belt.

Groningen Secretariaat: mw. K. Lanenga karin.lanenga@balansregionaal.nl

Friesland D mw. A. Frieswijk 0513 - 62 57 81

balansfriesland@gmail.com met daarin uw naam, adres, telefoonnummer en e-mailadres. Graag ook vermelden wat de problematiek en leeftijd van uw kind(eren) is. Na opgave krijgt u meer informatie over de locatie en tijden.

Drenthe

ADD mw. M. Veenstra 0512 - 35 15 20 A Y. Bakker 0515 - 57 97 51 P mw. R. van Oosten 058 - 213 12 39

Contactadres van de afdeling: balansfriesland@gmail.com Facebook: www.facebook.com/ BalansFriesland Gespreksgroepen Er zijn gespreksgroepen voor ouders van kinderen met gedragsstoornissen zoals ADHD en PDD-NOS. U bepaalt met elkaar de onderwerpen van de avonden. Aanmelden: stuur een mail naar

D mw. A. van de Meer 0592 - 26 56 55 aavdmeer@xs4all.nl AP mw. T. Kester 0592 - 35 41 83 theakester@hotmail.com Secretariaat: mw. A. van de Meer: aavdmeer@xs4all.nl

ADD, Asperger, PDD-Nos, ODD, dyslexie, dyscalculie, MCDD? Je staat er niet alleen voor! Binnenkort organiseert Balans Drenthe weer twee oudercontactavonden. Op deze avonden kunnen ouders met elkaar in gesprek om ervaringen uit te

wisselen. Ook kunt u de stand met informatiemateriaal bekijken. Vanaf 19.45 uur staat de koffie klaar en om 20.00 uur willen we graag gezamenlijk starten. ‘Aan andere ouders hoef je zo weinig uit te leggen, die snappen wel hoe lastig het soms is’ en ‘De tip van die andere ouder heb ik thuis uitgeprobeerd en..... het werkt!’ Dat zijn slechts twee voorbeelden en dus twee goede redenen om deze avond te bezoeken! • Datum: 15 april Locatie: Sociaal cultureel centrum de Cluft, Statenweg 109, 7814 CW Emmen • Datum: 20 mei Locatie: buurthuis ‘t Oor, Van Gogh laan 7, 7901 GH Hoogeveen Tijd: inloop 19.45 uur, start 20.00 uur. Toegang: gratis, koffie en thee € 1. Aanmelden: niet verplicht, wel handig, via aavdmeer@xs4all.nl Meer info: aavdmeer@xs4all.nl

BALANS 4-2015

advertentie

Huh...?! Theaterlezen? Theaterlezen is een motiverende manier van samenlezen en zeer uitnodigend voor zwakke lezers. Zojuist verschenen bij Uitgeverij de Inktvis: Twee boeken met los van elkaar te lezen teksten in dialoogvorm: moppen, verhaaltjes en telefoongesprekken. Geschikt voor oefensessies, thuis of tijdens behandeling. Erik van Os en Elle van Lieshout voor 7, 8, 9 jaar

Aandacht en begrip voor het hele gezin Individuele begeleiding mogelijk Gestructureerd recreatieprogramma Verhuur van dassenhomes en -hutten Kamperen met privé sanitair Motorikpark

THEMAWEKEN 2015: Week 28 Natuur en Techniek Week 29 Beestenboel Week 30 Landen en Volken Week 31 Terug in de tijd

Annemarie Bon voor 10, 11, 12, 13 jaar

Week 32 Campingspelen Week 33 s Vliegerweek met Kahuna Kite 34 k Wee Hutten bouwen

Boek online bij Camping ‘t Reestdal

Verkrijgbaar via leesletters.nl of bij de boekhandel voor € 16,95 per deel. Zie ook leesletters.nl/theaterlezen

www.reestdal.nl

Sarkow_ADV_ADHD_90x125 10-2013_Opmaak 1 05-11-13 11:05 Pagina 1Dé

ontspannen vakantie voor iedereen!

Protac producten Producten die helpen om te kalmeren, de zintuigen te stimuleren en het lichaamsgevoel te verbeteren. Uitstekende werking bij: - slaapproblemen - onrust - concentratieproblemen

Vraag nu op 2 weken !! f proe ! Onze producten worden onder andere gebruikt bij: - ADHD - Autisme - Sensorische informatieverwerking - ADD

Woonbegeleiding Trendzorg biedt woongeleiding, voor jongeren en woonbegeleiding voor (jong) volwassenen met ADHD, autisme of een verstandelijke beperking. Verschillende woonvormen Trendzorg bied verschillende woonvormen aan, in de regio Eindhoven, waaronder begeleiding in een fasehuis of een gedeeld appartement.

Voor een uitgebreid overzicht van de ballendekens, ballenvesten en de ballenstoel kunt u onze website bezoeken: www.sarkow.nl Voor meerdere informatie kunt u altijd contact met ons opnemen. Wij helpen u graag verder.

Ambulante zorg Trendzorg biedt thuisbegeleiding voor (jong) volwassenen met ADHD, autisme of een verstandelijke beperking.

Sarkow b.v. revalidatiehulpmiddelen

Klokhoek 16B 3833 GX Leusden T: 033-432 00 44 E: info@sarkow.nl W: www.sarkow.nl

Wil jij zorg op maat in een kleinschalige omgeving? En wil jij werken aan je eigen persoonlijke leerdoelen, neem dan contact met ons op. info@trend-zorg.nl of via telefoonnummer 040 230 68 46 Zie ook onze website www.trend-zorg.nl

Balans in ‘t land

A=ADHD, P=PDD-NOS, D=Dyslexie, N=NLD, O=Onderwijs, R=Rekenproblemen/Dyscalculie. 1=0-6 jaar, 2=6-12 jaar, 3=12-18 jaar, 4=18-23 jaar, 5=volwassenen.

Gezocht: vrijwilligers! Balans Drenthe is een kleine groep ervaringsdeskundige mensen die zich graag inzetten voor andere ouders. Wij (Renske, Thea, Tineke, Harriët en Annelie) hebben ons rugzakje gevuld met ervaringen over onze verschillende kinderen met allemaal problemen in hun ontwikkeling of gedrag. Sommigen hebben daarnaast ook nog andere ervaringen, doordat zij in het dagelijks leven werken met kinderen. Voor ons is het heel waardevol dat we een luisterend oor kunnen zijn voor ouders die zitten met vragen over hun kind, of gewoon even hun verhaal kwijt willen bij mensen die ze niets hoeven uit te leggen. Er is (h)erkenning en we

geven tips als dat nodig is. Onze groep vrijwilligers is helaas erg klein. Daarom zoeken we mensen die het team willen komen versterken. We hebben 5 à 6 vergaderingen per jaar, 3 of 4 oudercontactavonden en 1 of 2 thema-avonden. Daarnaast worden we soms benaderd door andere organisaties die graag een informatiestand willen. Je krijgt er veel informatie, nieuwe contacten, een vrijwilligers training en vooral veel voldoening voor terug! Wie durft en meldt zich – via aavdmeer@xs4all.nl – als nieuwe vrijwilliger?

Zwolle-Salland AD mw. D. Bartels 06 - 462 389 57

danielle.bartels@balansregionaal.nl Thema-bijeenkomst dyslexie Georganiseerd door het NVA Autisme Informatie Centrum Steenwijkerland. Datum: 19 mei. Locatie: Zorgboerderij Maargies Hoeve, Kallenkote 19, 8345 HB Kallenkote. Tijd: 19.30 - 21.30 uur, zaal open vanaf 19.00 uur. Toegang: NVA-leden € 3,00 / niet-leden € 4,00, incl. 2 x koffie/thee. Aanmelden via: aicsteenwijkerland@ gmail.com of 06 - 241 290 63.

DRENTHE

Cursus ‘Samen Sterk’ in Assen De cursus ‘Samen Sterk’ die Balans en NVA samen landelijk verzorgen, geeft ouders handvatten voor een succesvolle samenwerking met school. In mei en juni kunt u deze cursus volgen in Drenthe Het doel van deze cursus van twee avonden is om ouders in hun kracht te brengen als gelijkwaardig partner van het onderwijs en de zorg. De cursus biedt ouders een kader voor communicatie, overleg en samenwerking. Het geeft praktische en direct toepasbare tips over hoe je op een positieve manier met leraren of andere professionals in gesprek kunt gaan en blijven. Wat kun je vragen? Wat is belangrijk om te vertellen? Hoe kom je toch goed uit een gesprek dat fout dreigt te lopen? De belangrijkste onderwerpen van de cursus zijn: de 10 uitgangspunten van Handelingsgericht Werken voor ouders, het voorbereiden en voeren van gesprekken en het omgaan met de eigen beelden en verwachtingen. Daarnaast vormt het delen van elkaars ervaringen een

belangrijk onderdeel van de cursus. Het uitgangspunt voor de cursus is de ouderpositie. Goede communicatie en een constructieve samenwerking staan steeds centraal. Cursusdata: 27 mei en 3 juni 2015 Locatie: buurthuis De Steiger, Beek 1a, 9406 GT Assen Tijd: inloop vanaf 19.15 uur, er wordt gestart om 19.30 uur en het duurt tot 22.00 uur Kosten: leden van Balans: € 30,- Niet-leden: € 50,Wie op de eerste cursusavond lid wordt van Balans betaalt ook € 30 Aanmelden via: o.meuwissen@planet.nl Meer info: o.meuwissen@planet.nl of aavdmeer@xs4all.nl

BALANS 4-2015

Balans in ‘t land

A=ADHD, P=PDD-NOS, D=Dyslexie, N=NLD, O=Onderwijs, R=Rekenproblemen/Dyscalculie. 1=0-6 jaar, 2=6-12 jaar, 3=12-18 jaar, 4=18-23 jaar, 5=volwassenen.

Twente

Veluwe

Arnhem

A/ASS 3,4 mw. M. Vlasblom 085 - 876 97 28

Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, D/A/DCD 1,2,3 mw. J. Donga 053 - 750 62 59 Weltevreden 4a, 3731 AL DE BILT ASS/O 1-5 Ouderpower mw. E. Dogger 030 - 225 50 50; afdelingen@balansdigitaal.nl 053 - 432 77 32 ernadogger@ziggo.nl Contactpersoon: Contactpersoon Dyslexie per e-mail: Erna Dogger 053 - 432 77 32 mw. R. de Lange, roeliedelange@ ernadogger@ziggo.nl hotmail.com

Achterhoek Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Weltevreden 4a, 3731 AL DE BILT 030 - 225 50 50; afdelingen@balansdigitaal.nl Als u uw e-mailadres aan ons doorgeeft, dan houden wij u via e-mail op de hoogte van onze activiteiten.

Uw vragen over Passend Onderwijs worden beantwoord tijdens de themaavond van Balans Veluwe op donderdag 23 april in Apeldoorn. Zie kader op deze pagina.

Contactpersoon: dhr. M. van Dorp 06 - 36 144 557 balanswerkgroeparnhem@gmail.com

NijmegenRivierenland N mw. M. Holzmüller 0344 - 69 22 88 A mw. A. Vermeulen 0487 - 57 25 03 (bij voorkeur tussen 20.00 en 22.00 uur) Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Weltevreden 4a, 3731 AL DE BILT 030 - 225 50 50; afdelingen@balansdigitaal.nl

VELUWE

Thema-avond ‘In gesprek over Passend Onderwijs’ Balans Veluwe organiseert een thema-avond over Passend Onderwijs. Floor Kaspers licht de veranderingen toe en geeft antwoord op uw vragen. Passend Onderwijs werd op 1 augustus 2014 ingevoerd. Wat is er sindsdien eigenlijk veranderd? Is alles bij het oude gebleven of ziet u nieuwe (on) mogelijkheden in de ondersteuning van uw kind op school? Op welke manier kunt u als ouder meepraten over passend onderwijs? Wat kunt u doen als u er met de school niet uit komt? Over deze en andere vragen gaan we met elkaar in gesprek. U krijgt beter zicht op de veranderingen in het onderwijs, en op de mogelijkheden om de belangen van uw kind te behartigen. Floor Kaspers zal deze avond een toelichting geven over passend onderwijs en uw vragen beantwoorden. Zij werkte voor verschillende belangen organisaties van ouders en schreef onder andere de ‘Informatiegids Passend Onderwijs voor ouders’ van Balans. Ook was ze projectleider van het Steunpunt

BALANS 4-2015

Medezeggenschap Passend Onderwijs. Ze combineert haar kennis van onderwijs, wetgeving en participatie om ouders te informeren en ondersteunen op het terrein van passend onderwijs en de nieuwe Jeugdwet. Datum: 23 april Locatie: Het Kristal, Distelvlinderlaan 200, 7323 XA Apeldoorn (wijk Zuidbroek) Tijd: van 19.30 uur tot 22.00 uur, zaal open vanaf 19.00 uur Toegang: € 5,00 voor leden, € 7,50 voor niet-leden Aanmelden: via de regiopagina van Balans Veluwe op www.balansdigitaal.nl Meer info: balans.veluwe@balansregionaal.nl

Het Gooi en Omstreken D mw. M. Koopmans 06 - 2298 5548 DR dhr. M. de Haan 035 - 526 73 66 bekend met cluster-4 problemen. Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Weltevreden 4a, 3731 AL DE BILT 030 - 225 50 50; afdelingen@balansdigitaal.nl

Oostelijk Utrecht Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Weltevreden 4a, 3731 AL DE BILT 030 - 225 50 50; afdelingen@balansdigitaal.nl

Westelijk Utrecht Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Weltevreden 4a, 3731 AL DE BILT 030 - 225 50 50; afdelingen@balansdigitaal.nl Voorlichting op uw school? • Wilt u tijdens een studiedag voor lichting over een specifiek onderwerp? (professionals) • Wilt u uw school beschikbaar stellen voor een voorlichtingsavond? (ouders en professionals) Onze vrijwilligers zijn door hun eigen ervaringen met hun kinderen deskundig. Zij geven voorlichting en concrete adviezen die inzichten zullen geven waarop verder gebouwd kan worden. Bel of mail vrijblijvend om af te stemmen welke mogelijkheden er zijn bij: Ineke Loots of Nicolette Vach via west.utrecht@balansregionaal.nl.

Vrijwilliger worden? Wil jij je steentje bijdragen in ons goedlopend vrijwilligersteam? Wil jij ouders van kinderen met een (mogelijke) ontwikkelingsstoornis bij leren en/ of gedrag laten delen in jouw ervaring en hen weer verder op weg helpen? Dat kan! Binnen ons team hebben wij de taken verdeeld waardoor het efficiënt en prettig werkt. Je kunt je eigen tijd indelen, ideeën aandragen en je creativiteit kwijt in het organiseren van activiteiten, voorlichting geven of de Balans informatiestand bemannen (ook bij evenementen). Voor meer informatie: Ineke Loots of Nicolette Vach via west.utrecht@ balansregionaal.nl.

Noord-Holland-Noord APD mw. M. Boots 0229 - 57 24 17

mary.boots@balansregionaal.nl P/ASS mw. M. Pelt 0226 - 35 57 32 marian.pelt@balansregionaal.nl Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Weltevreden 4a, 3731 AL DE BILT 030 - 225 50 50; afdelingen@balansdigitaal.nl

Kennemerland DRA mw. H. Dankelman 06 - 292 00 786

Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Weltevreden 4a, 3731 AL DE BILT 030 - 225 50 50; afdelingen@balansdigitaal.nl

Groot Amsterdam Secretariaat: al uw vragen, opmerkingen en verzoeken kunt u sturen naar groot.amsterdam@balansregionaal.nl

Ervaringsdeskundige voorlichting Wilt u een van onze ervarings deskundige vrijwilligers uitnodigen voor een presentatie als onderdeel van bijvoorbeeld een ouder- of informatieavond op school? Wij geven presentaties over de meest uiteenlopende onderwerpen waar ouders en kinderen met gedrags- of ontwikkelingsproblemen tegenaan lopen. Ook voor informatieve presentaties aan leerkrachten over ontwikkelingsstoornissen bij leren / gedrag kunt u ons uitnodigen. Mail naar: groot.amsterdam@ balansregionaal.nl.

Rijnland Contactpersoon: mw. T. Volkers Postadres: Verdistraat 227, 2324 KE LEIDEN info@balansrijnland.nl Facebook: www.facebook.com/pages/ Balans-afdeling-Rijnland/301117949951 623?ref=bookmarks Presentaties op verzoek Wilt u een presentatie op uw school, bijvoorbeeld tijdens een ouder- of informatieavond? Of heeft u vanwege uw werk behoefte aan meer informatie over kinderen met gedrags- en ontwikkelingsproblemen? Wij kunnen presentaties verzorgen over ver schillende onderwerpen waar ouders en kinderen met problemen op het gebied van leren en/of gedrag en hun omgeving tegenaan lopen. Interesse? Mail dan naar: info@ balansrijnland.nl.

BALANS 4-2015

advertentie

Producttest

BALANS 2-2015

Op eigen kracht, met ondersteuning! Active4you is een WTZI erkende organisatie die begeleiding biedt aan mensen met niet aangeboren hersenletsel, een verstandelijke en/ of psychiatrische beperking • Thuisbegeleiding / gezinsbegeleiding • Dagbesteding voor volwassenen • Speciale tiener/puber/jongens/meiden groepen • Logeeropvang (weekendopvang) • Vakantieopvang • Samenwerking met vrijwilligers en ketenpartners (CJG, wijkteams, bewindvoerders) Voor meer informatie: www.active4you.nl Tel. 040-2595095

Tel. 043-3638030 Active4you heeft contract met diverse gemeenten in Brabant, Midden- en Zuid Limburg

Naar de Top!

Maak samen de ontdekkingsreis over autisme. Gericht op kinderen (7-18) met ASS en hun gezinsleden. Kijk voor meer informatie op: www.graviant.nl/naar-de-top.html

+ -

Calcola - game

Wordt dit bordspel de rekenrage van 2015? Sommen met + - x en : 2-8 spelers, met diverse spelvarianten.

Maatwerk in zorg, kleinschalig, persoonlijk én professioneel.

Kijk voor meer informatie op: www.graviant.nl/calcola-game.html

Help kinderen het beste uit zichzelf te halen Leren gaat niet bij elk kind van een leien dakje, en dat is niet zo vreemd: je moet namelijk weten hóe je moet leren. Het ‘hoe’ van het leren is op scholen vaak een onderbelicht onderwerp, terwijl vele onderzoeken hebben aangetoond dat leerlingen aanzienlijk beter presteren als zij leerstrategieën inzetten. In Effectiever leren met leerstrategieën beschrijft Pieternel Dijkstra veertien effectieve leerstrategieën.

Kent u de serie ‘In de klas’ al?

Lees L ees meer e en bestel op www.leereffectiever.nl Krijgt u onze nieuwsbrief? Schrijf u in op de website!

info@boomonderwijs.nl (020) 524 45 14

Balans in ‘t land

A=ADHD, P=PDD-NOS, D=Dyslexie, N=NLD, O=Onderwijs, R=Rekenproblemen/Dyscalculie. 1=0-6 jaar, 2=6-12 jaar, 3=12-18 jaar, 4=18-23 jaar, 5=volwassenen.

Groot Den Haag

Zuid-Holland-Oost

West-Brabant

A mw. L. Regeer 06 - 212 684 87

A4,5 dhr. V. Schillevoort 0182 - 54 60 54

Secretariaat: mw. I. Dhaeze, balanswestbrabant@ziggo.nl Facebook: www.facebook.com/ BalansAfdelingWestBrabant

(graag na 19.00 uur ’s avonds) DRO mw. A. Mennes: mennesjmla@ gmail.com 070 - 399 89 61 AP1-3 mw. A. Nijhuis 06 - 103 657 79 Secretariaat: mw. C. Pille, Emmastraat 18, (m.u.v. dinsdag- en donderdagochtend) 2282 AP RIJSWIJK c.pille@hetnet.nl Secretariaat: mw. A. van de Berg, pvandeberg01@hetnet.nl

Groot Rotterdam Secretariaat: mw. C. van Bommel, Patrijsstraat 45, 3291 XN STRIJEN Groot.rotterdam@balansregionaal.nl

Zeeland D mw. J. de Groot 0113 - 35 17 25 Secretariaat: mw. J. de Groot, Trumanlaan 31, 4463 WR GOES 0113 - 35 17 25 balanszeeland@live.nl

Midden-Brabant Voor contact en informatie: Kerngroep Den Bosch: balansdenbosch@zonnet.nl Kerngroep Waalwijk: Balanswaalwijk@outlook.com Kerngroep Tilburg: kerngroep.tilburg@balansregionaal.nl

MIDDEN-BRABANT

Thema-avond ‘DCD, kinderen en jongeren aan het woord’ Wat ervaren kinderen en jongeren met DCD? Op welke manier kan de omgeving hen ondersteunen? Daarover gaat de thema-avond ‘DCD, kinderen en jongeren aan het woord’ van Mytylschool Tilburg in samenwerking met de Kerngroep Tilburg van Balans. Deze thema-avond is bedoeld voor ouders en verzorgers van kinderen / jongeren met DCD, hun broers en zussen en alle anderen die betrokken zijn bij de opvoeding, het onderwijs en begeleiding/behandeling. Het belang van bewustwording van de kinderen zelf en de mensen om hen heen staat deze avond centraal. Wat ervaren kinderen en jongeren met DCD? Op welke manier kan de omgeving hen ondersteunen? Ook de kinderen zelf zijn van harte uitgenodigd, want zij zijn immers ervaringsdeskundig! Er zal een inleiding zijn door M. van Staalduinen, kinder revalidatiearts van Libra Revalidatie & Audiologie locatie Leijpark Tilburg, en ervaringsverhalen van kinderen/ jongeren met DCD. Verder een ervaringscircuit om zelf te voelen wat

DCD betekent, door de Mytylschool Tilburg. Ook is er gelegenheid om vragen te stellen. Datum: 27 mei. Locatie: Mytylschool Tilburg, Prof. Stoltehof 1, 5022 KE Tilburg Tijd: 19.15 uur inloop met koffie, start 19.30 uur, afsluiting 21.30 uur Toegang: gratis, wel betaald parkeren Aanmelden via: dcd@mytylschooltilburg.nl (Gonnie van den Hoven). Meer info: www.mytylschooltilburg.nl onder de knop ‘diensten en producten’: u vindt daar een speciale website met informatie over DCD.

BALANS 4-2015

Balans in ‘t land

A=ADHD, P=PDD-NOS, D=Dyslexie, N=NLD, O=Onderwijs, R=Rekenproblemen/Dyscalculie. 1=0-6 jaar, 2=6-12 jaar, 3=12-18 jaar, 4=18-23 jaar, 5=volwassenen.

Balans Midden-Brabant op Facebook: www.facebook.com/ BalansMiddenBrabant Twitter Kerngroep Den Bosch: https://twitter.com/balansdenbosch Gratis inloopbijeenkomsten Balans Kerngroep Waalwijk organiseert gratis inloopbijeenkomsten voor ouders, grootouders, professionals, leraren en alle geïnteresseerden. Loop gerust binnen voor folders, info of contact met lotgenoten. • Inloop in Waalwijk bij MEE Locatie: Dr. Kuyperlaan 54, Waalwijk. Datum: elke eerste vrijdag van de maand (m.u.v. feestdagen en schoolvakanties). Tijd: 9.00 - 10.30 uur. • Inloop in Bibliotheek Drunen Locatie: Rooseveltstraat 32, Drunen. Datum: elke laatste woensdag van de maand (m.u.v. feestdagen en schoolvakanties). Tijd: 14.00 - 16.00 uur. DCD Balans Kerngroep Tilburg werkt mee aan een Thema-avond over DCD. Zie kader onderaan blz. 63.

Noord-Oost-Brabant Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Weltevreden 4a, 3731 AL DE BILT 030 - 225 50 50; afdelingen@balansdigitaal.nl

BALANS 4-2015

Zuid-Oost-Brabant

Chat en Forum

Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Weltevreden 4a, 3731 AL DE BILT 030 - 225 50 50; afdelingen@balansdigitaal.nl

op www.balansdigitaal.nl Service voor leden van Balans. Ga naar www.balansdigitaal.nl en log in op Mijn Balans, met uw e-mailadres en wachtwoord. Via Mijn Balans of via de button rechts op uw scherm kunt u naar forum of chat gaan.

Limburg D mw. G. van Rhee 0455 - 31 18 70

Secretariaat: mw. G. van Rhee 0455 - 31 18 70 van-rhee@versatel.nl

Flevoland Secretariaat: mw. G. Oving, Hoornstraat 7, 1324 SH ALMERE balansflevoland@gmail.com Facebook: www.facebook.com/ BalansFlevoland Twitter: https://twitter.com/ BalansFlevoland Gezocht: vrijwilligers! Balans Flevoland is nog steeds op zoek naar vrijwilligers. We willen graag meer organiseren, maar kunnen niet met de kleine groep die we nu zijn de hele provincie bedienen. Als je iets voor ons wilt betekenen, meld je dan aan bij ons secretariaat en we nemen contact met je op.

Op het Forum vindt u informatie en lotgenotencontact. Voor een meer direct contact met andere ouders kunt u inloggen op de chat. Vier avonden in de week is daar een ervaren chatmoderator aanwezig die u welkom heet en u wegwijs maakt op de chat. Elke moderator heeft eigen specialisaties, zodat u gerichte vragen kunt stellen aan de moderator met de juiste expertise: • Maandag van 20.00 tot 21.00 uur: PDD-NOS, McDD, ADHD, Bipolaire stoornis, Passend Onderwijs (moderator: Scooby) • Dinsdag van 21.00 tot 22.00 uur: PDD-NOS, Angststoornis, Mantelzorg en PGB (moderator: Paardebloem) • Woensdag van 20.00 tot 21.00 uur: ADHD, ADD, Angststoornis, Dyslexie (moderator: Daphy) • Donderdag van 20.00 tot 21.00 uur: Asperger, PDD-NOS en hoogbegaafdheid (moderator: Pemla)

Service

Balans is de landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag. Balans biedt ouders actuele, doelgerichte informatie en onderling contact. Tevens behartigt Balans de collectieve belangen van haar leden bij de overheid en bij relevante partijen binnen zorg en onderwijs. Leden van de oudervereniging ontvangen Balans Magazine acht keer per jaar. Scholen en instellingen kunnen zich ook op Balans Magazine abonneren.

Adresgegevens Post- en bezoekadres: Weltevreden 4A 3731 AL De Bilt Telefoon: 030 225 50 50 E-mail: info@balansdigitaal.nl Website: www.balansdigitaal.nl

Wilt u lid worden van Oudervereniging Balans? U krijgt dan: • 8 keer per jaar het informatieve blad Balans Magazine • Exclusieve toegang tot alle informatie op de website • Contact met andere leden via het forum en chat • Aantrekkelijke ledenkorting op boeken, folders, brochures en producten uit onze webwinkel • Mogelijkheid gebruik te maken van collectieve ziektekostenverzekeringen via Balans • Aantrekkelijke kortingen op toegang activiteiten en symposia van Balans • Korting op juridische bijstand bij problemen met school Lid worden kan eenvoudig via onze website www.balansdigitaal.nl. Uw lidmaatschap kan op elk moment ingaan en wordt jaarlijks automatisch verlengd. Via onze website kunt u inloggen via ‘Mijn Balans’. Hier kunt u uw persoonlijke gegevens beheren. Bijvoorbeeld een adreswijziging doorgeven of de betaalwijze van het lidmaatschap aanpassen. U kunt ook een mail sturen naar ons e-mailadres of

tijdens kantooruren bellen met onze administratie: 030 225 50 50. Opzeggen van het lidmaatschap moet per e-mail (info@balansdigitaal.nl) of schriftelijk en uiterlijk twee maanden voor het verstrijken van het lidmaatschapsjaar (adres zie hiernaast). Heeft u vragen, opmerkingen of suggesties voor de redactie van Balans Magazine? Stuur dan een e-mail naar redactie@balansdigitaal.nl. Inhoudelijke vragen aan Balans kunt u stellen aan de Advies- en Informatielijn of het Steunpunt Passend Onderwijs. Kijk voor meer informatie op bladzijde 4. Balans is ook te volgen via Twitter en Facebook. Kijk voor meer informatie op onze website.

Tarieven lidmaatschap en abonnement In het schema vindt u de tarieven voor het lidmaatschap van Landelijke Oudervereniging Balans (ouders) of het abonnement op Balans Magazine (scholen/instellingen). Bent u reeds lid van Impuls&Woortblind, de NVA en/ of de ADF-stichting, dan krijgt u bij Balans als nieuw lid of abonnee korting. Wanneer wordt betaald via automatische incasso krijgen ouders, studenten en buitengewone leden € 1,– korting op de contributie.

Soort lidmaatschap Prijs per jaar Prijs met korting¹ Ouder(s) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 49,- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 39,Student . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 34,- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 28,Buitenland (binnen Europa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 75,- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 60,Buitenland (buiten Europa)² . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 100,- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 80,Buitengewoon lid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 49,- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 39,Steunlid 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 25,- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . n.v.t. Soort lidmaatschap Prijs per jaar Prijs met korting¹ Scholen/instellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 65,- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 52,2e en volgend abonnement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 40,- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . n.v.t. Buitenland (binnen Europa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 90,- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 72,Buitenland (buiten Europa)² . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 116,- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 93,Balans KIDS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 18,- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . n.v.t. Impuls en Woortblind Magazine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . € 18,- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . n.v.t. Bulkabonnement onderwijsinstellingen . . . . . . . . . . . . . op aanvraag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . n.v.t. 1 Prijs inclusief korting voor nieuwe leden of abonnees van Balans, die reeds lid zijn van Impuls&Woortblind, de NVA of de ADF-stichting. 2 Buiten Europa worden de werkelijke portokosten doorberekend. 3 Wel alle lidmaatschapsvoordelen, alleen geen Balans Magazine.

BALANS 4-2015

Gepland

Colofon Hoofdredactie Beatrice Keunen

In een van de volgende nummers van Balans Magazine

• Thema: Vakantie! Adressen voor ‘uit en thuis’

• ADHD: Rapport Gezondheidsraad: Wat leverde het ons ouders op?

• Dyslexie: Hoe is de zorg geregeld in het voortgezet onderwijs?

• Wet Jeugdhulp: Privacy gewaarborgd? • Als altijd in Balans Magazine: Bij Ons Thuis en de Thuiszittersproblematiek In het volgend nummer van Balans Magazine, in de rubriek Bij Ons Thuis: Sandra (43, ADHD), Edgar (46), Melanie (18, PDD-NOS) en Ferry (16, autisme, dyslexie)

Redactie Jurgen Breeman, Cecilia Janssen, Joli Luijckx, Arga Paternotte Verder werkten mee Maria van Amerongen, Els van den Ban, Maarten Boers, Geert Bors, Patricia Bouwhuis, Anne van Hees, Lisa Hekman, Sterre Hunvie, Marjon Labordus, Monique de Mol, Inge Pont, Thijs Rooimans, Katinka Slump, Anouk van Westerloo, Swanet Woldhuis, Loes Ypma, Renate van der Zee Uitgave Balans Publicaties Redactieadres Balans, Weltevreden 4A, 3731 AL De Bilt E-mail: redactie@balansdigitaal.nl tel. 030 - 225 50 50 Foto omslag Joris den Blaauwen Basisvormgeving en lay-out BeeldinZicht, Rotterdam Peter Snaterse Druk Senefelder Misset, Doetinchem Advertenties Jetvertising bv, Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk tel. 070 - 399 00 00, fax 070 - 390 24 88 E-mail: info@jetvertising.nl Internet: www.jetvertising.nl Wij willen benadrukken dat Balans geen verantwoordelijkheid draagt voor de inhoud van de – afgedrukte en bijgesloten – advertenties. Het feit dat wij reclame afdrukken of bijsluiten voor bepaalde producten of diensten, betekent niet dat wij deze bij u aanbevelen. U dient zelf te beoordelen of de geadverteerde producten / diensten voor u van belang kunnen zijn. Eventuele negatieve ervaringen kunt u mailen naar info@balansdigitaal.nl © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie.

ISSN 1872-0560 Het volgend nummer van Balans Magazine valt in de week van 6 april 2015 op uw mat. (onderwerpen onder voorbehoud) 66

BALANS 4-2015

Het meinummer van Balans Magazine verschijnt in week 15

advertentie

CONGRES

Werkgeheugen in uitvoering Woensdag 13 meiÂ 2015 Jaarbeurs Utrecht

Met onder anderen: prof. dr. Alan Baddeley (University of York) prof. dr. Peter E. Doolittle (VirginiaTech) prof. dr. Roy Kessels (Radboud Universiteit Nijmegen) prof. dr. Pieter Roelfsema (Vrije Universiteit Amsterdam en het AMC) prof. dr. Pascale Engel de Abreu (University of Luxembourg) Het werkgeheugen speelt naast een tijdelijke opslagplaats van taak-relevante informatie in deÂ hersenen vooral een rol bij actieve denkprocessen. Resultaten van onderzoeken m.b.t. deze denkprocessen van het werkgeheugen, zullen besproken worden tijdens het Werkgeheugen in

AANMELDEN OP

www.werkgeheugeninuitvoering.nl

Uitvoering congres. Het programma bestaat uit lezingen van vooraanstaande onderzoekers, hoogleraren en klinisch neuropsychologen over werkgeheugenfuncties vanuit een neuropsychologisch perspectief. Voor meer informatie bezoek onze website www.werkgeheugeninuitvoering.nl.

advertentie

CHAOS IN JE HOOFD: HERKENBARE VERHALEN EN HANDIGE TIPS VOOR EN DOOR PUBERS MET ADHD

Pubers met adhd of add vergeten vaak te luisteren in de klas, hebben moeite met het onthouden en maken van hun huiswerk en zijn regelmatig van alles kwijt. Chaos in je hoofd is speciaal geschreven voor pubers die meer willen weten over hun adhd maar geen zin hebben in dikke, saaie boeken. Het legt in heldere taal uit wat adhd is en welke handige dingen pubers met adhd kunnen die anderen juist niet kunnen. Het staat boordevol herkenbare verhalen van andere pubers en heel veel tips die kunnen helpen beter met adhd om te gaan. Voor wie nog meer wil weten staan bij ieder hoofdstuk links naar nuttige websites, belangenverenigingen en interessante boeken en dvd’s voor jongeren en hun ouders. anneke eenhoorn – chaos in je hoofd € 19,99 | isbn 978 94 014 1489 0 | 128 pagina’s verschijnt 7 april 2015

Drs. Anneke Eenhoorn is senior psychotherapeut, gzpsycholoog en klinisch psycholoog. Eerder verscheen van haar hand adhd bij kinderen, in de succesvolle reeks Kinderpsychologie in Praktijk.

BESTEL VIA WWW.LANNOOCAMPUS.NL OF DE (ONLINE) BOEKHANDEL