Balans Magazine februari 2012 by Oudervereniging Balans

nr 2 februari 2012

balans magazine tijdschrift over ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag • 25 e jaargang • www.balansdigitaal.nl

Uitgave van de landelijke oudervereniging

Dyslexiehulp van kinderen voor kinderen De ene ADHD’er is de andere niet • Zo gaat je kind pesten te lijf En verder: beter pASSend klas; Druk op broertjes en zusjes

(advertentie)

Uitgeverij Pica

r Zuid-Afrika

e altijd je dromen robeert te maken

ls ik met twee nderen op de , jou gewoon nd van ellende en

dat we n skypend dronken

at de kinderen niet even te wachten na we weer eindeloos

daT wij onze h problems aan maken dat

t ’n Zuid-Afrikaanse

daT je in mijn harT oiT weg zal gaan

nur 770

dat je het maximale

PiP @

Henriëtte Hubers-Kromhof en Carlijn Everett

uk!

‘PIP is een ontroerend, echt boek over een vriendschap tussen twee dappere vrouwen en hun oneindige liefde en inzet voor hun autistische kinderen.’ Marion Pauw

Henriëtte Hubers-Kromhof

PiP

Nieuw!

Pip en Pip zijn geen vrouwen die bij de pakken neer gaan zitten. Desnoods richten ze zelf een school op, verhuizen ze naar Zuid-Afrika of Zuid-Limburg en wat er ook gebeurt, met veel humor en daadkracht (en de nodige rosé) gaan ze hun problemen te lijf.

Carlijn Everett en Henriëtte Hubers richtten in 2006 Stichting De Droomboom op om een onderwijsplaats voor hun jongens – Jake en Thom – te creëren. In De Droomboom worden kinderen met autisme tussen twee en acht jaar begeleid, behandeld en gestimuleerd in hun ontwikkeling in een een-op-een-situatie. Zowel Jake als Thom, heeft de Droomboom inmiddels verlaten; Jake is met zijn familie naar Zuid-Limburg verhuisd en krijgt nu begeleiding van het Robertshuis, Thom woont met zijn familie in Zuid-Afrika. Zijn ouders hebben daar het Cape Autism Charity Trust van de grond getild, om ook in Zuid-Afrika onderwijs mogelijk te maken voor kinderen zoals Thom. De DreamTree School zal het eerste tastbare resultaat van hun werk in Zuid-Afrika zijn.

PiP is een ontroerend, echt boek over een vriendschap tussen twee dappere vrouwen en hun oneindige liefde en inzet voor hun autistische kinderen. Marion Pauw

Carlijn Everett

pica

PiP leest niet als een trein, maar als een TGV! Een lezeres

168 pagina’s • ISBN 9789077671702 • paperback met flappen • fotokatern in kleur • € 15,00 21-november-2011 21-november-2011 16:06

Tangle Toys

Bestseller!

De Tangle is een draaiend therapeutisch hulpmiddel om stress en spanning te verlagen. Je neemt de Tangle in de hand en maakt eindeloos vloeiende bewegingen. Kinderen die constant friemelen of aan kleding plukken kunnen met de Tangle de impuls tot een constant herhalende beweging reguleren. Door het draaiende houden van de Tangle kan spanning in banen worden geleid en de concentratie worden bevorderd. Op onze website vind je een compleet overzicht van de verschillende Tangles. Meer tips weten over het gebruik van de Tangle? Bekijk dan het leuke nieuwe Tangle-filmpje op onze site!

Hulpwaaier Autisme in de klas Kathy Hoopmann

Kathy Hoopmann

Nieuw! ADHD Kathy Hoopmann won met Alle katten hebben Asperger de Moonbeam Childhood Wellness Award 2007. Ze schreef meerdere kinderboeken.

NUR 770

Deze Hulpwaaier is een handig middel voor leerkrachten met leerlingen die een autisme spectrumstoornis hebben. Op een overzichtelijke manier, gerangschikt op kleur, staan tips en strategieën in de verschillende secties, waaronder leeromgeving, wijzigingen in dagelijkse routine, communicatie en gedrag. De waaier is geschikt voor zowel PO als VO. ‘Genieten van foto’s en tekst; inzicht op een eerlijke positieve manier.’ Nederlands Dagblad

honden ADHD_def.indd 1

Alle honden hebben ADHD

Ontroerend, vol humor en informatief: Alle honden hebben ADHD benadert ADHD op een heel verfrissende manier.

Alle honden hebben ADHD

Kathy Hoopmann

Alle honden hebben

ADHD pica

17-maart-2010 17-maart-2010 14:50

Op humoristische en liefdevolle wijze wordt de lezer begrip gevraagd voor kinderen die door hun ADHD ‘anders’ zijn. Genieten van foto’s en tekst: inzicht op een eerlijke positieve manier. Nederlands Dagblad ISBN 9789077671351 – € 14,95

In kleur • 20 x 8 cm • € 14,95

Voor meer info of bestellen: www.uitgeverijpica.nl

adv BALANS 185x267 15-1-2012.indd 1

Volg ons nu ook op Twitter! @Uitgeverij_Pica

06-januari-2012 06-januari-2012 15:36

(advertenties)

Remedial Teaching Christina Buchner

BRAIN-GYM EN TOEGEPASTE KINESIOLOGIE OP SCHOOL

Voor kinderen met ernstige leerproblemen zoals dyslexie, dyscalculie, stotteren, ADHD e.d. Een uitbreiding van de brain-gym-oefeningen voor remedial teachers en iedereen die werkt met kinderen met leerstoornissen. Dit boek is met name bedoeld voor kinderen die moeite hebben met de basis-oefeningen van brain-gym. Het is een praktische en uitgekiende methode om de brain-gymoefeningen voor te bereiden en in een lesprogramma te plaatsen, zodat ze niet uit de lucht komen vallen. Voor individuele behandelingen of in kleine groepjes. • Elke oefening wordt stapsgewijs opgebouwd en toegelicht; • Elke oefening begint met voorbereidende oefeningen; • Elke oefening is voorzien van duidelijke tekeningen en foto’s. ISBN 978.90.8840.052.0 Pb. 240 pag.; Prijs € 19,90

Verkrijgbaar in de boekhandel of bij: Uitgeverij Panta Rhei, Ligusterstraat 19 2225 RE Katwijk. Tel. 071 4074523 email: pantarhei@wxs.nl

www.uitgeverij-pantarhei.nl

Zelfhulp voor kinderen Theo Legters

KLOP, KLOP! EFT VOOR KINDEREN Kinderen bevrijden zichzelf van emotionele blokkades

EFT (Emotional Freedom techniques) is een verbazingwekkend eenvoudige en snelle manier om zowel lichamelijke als emotionele blokkades op te ruimen, zoals angsten, trauma’s en negatieve conditioneringen. Het is een zelfhulpmethode, ook wel klop-acupressuur genoemd. De techniek is zo eenvoudig, dat kinderen die zelf kunnen leren. Dat wordt helder en duidelijk uitgelegd in dit vrolijk geïllustreerd boekje. De techniek wordt gedemonstreerd op de bijgevoegde DVD. ISBN 089.90.8840.058.2 Pb. 40 pag.; full colour met DVD; Prijs € 14,50 Theo Legters

HET NIEUWE LEEFBOEK VOOR KINDEREN

Meer tips voor iedereen om het leven nóg leuker te maken Dit is een vervolg op het succesvolle ‘Leefboek voor kinderen’, en bevat tal van nieuwe onderwerpen warmee kinderen over zichzelf kunnen nadenken, bijv. over fouten maken, zich veilig voelen, gevoelens uiten, gebrek aan zelfvertrouwen e.d. Leert kinderen zelf hun problemen op te lossen. Bevat veel praktische tips om direct toe te passen. ISBN 978.90.8840.046.9 Pb. 96 pag.; full colour; prijs € 14,50

adv 185x130mm.indd 1

• • • •

Logeerhuis Zorgcamping Dagopvang Dagbesteding

15-12-11 11:05

Zorgcamping en logeerhuis de Vlieger Trambaan 8 7911 TM Nieuweroord (Drenthe) Tel. 0528-361291 of 06-52639335 www.zorgkamperen.nl

Lachen + leren • logeren / tekentherapie / huiswerk • autisme en adhd-coach / creatief • betaling: PGB / eigen inkomen / verzekering

Marina Oxenaar marina.oxenaar@kontaktkunstenaar.nl www.kontaktkunstenaar.nl

Ubbo Emmiussingel 110 ∙ 9711BK Groningen ∙ 050-3185142 Ketelstraat 22 ∙ Veendam Gemeenteplein 35 ∙ Heerenveen Hoofdstraat 176 ∙ 9982 AK Uithuizermeeden

Kanjers in de Groei… een Bourgondisch ontspannen leer- en ervaringsweekend voor moeders Wat kan je verwachten? • all-inclusive luxe logies en maaltijden verzorgd op Bourgondische wijze • 3 dagdelen trainingsprogramma met vaste onderdelen, max 10 deelnemers • 3 dagdelen massage/gezichtsbehandeling/ schilderen/ontspanningsworkshops • ruimte om te wandelen, rusten en te bekijken wat je verder nodig hebt Eindelijk tijd en aandacht voor jou! De weekends ( donderdagavond-zondag) worden gehouden in het Ronald McDonald Huis in Barendrecht. Weekends kunnen via PGB. Kijk op www.stichting-zon.nl voor meer info en data.

inhoud

Pagina 16

Pagina 26

4 Balans Selectief Nieuws en actuele berichten

26 Bij ons thuis

Oeps, waar is mijn portemonnee nou?

40 Adoptie

9 Reacties van ouders

Een gezin met ADD

‘Gedragsproblemen’ bij adoptiekinderen

10 Autisme

30 Dyslexie

44 ODD/CD

Oskar is thuiszitter-af

Elk kind leren lezen

Dankzij de beter pASSend klas

“Lezen leer je omdat je iets wilt begrijpen”

‘Het is geen opvoedings probleem’

16 Dyslexie

34 Jubileum Balans

‘Ik schaam me voor mijn dyslexie’

Een olifant in een kleine Fiat

Het lijkt wel ADHD

Nieuwste inzichten over ODD

Tijdperk van grote veranderingen

Voorlichting over ICT-hulpmiddelen

50 Dyslexie

‘Ik lees nu sneller en beter’ Sprint-plus leest schoolboek voor

36 Broertjes en zusjes 22 ADHD

‘Het ene kind met ADHD is het andere niet’ Maar het bestaat wel

In een emotionele spagaat Geen enkel kind tekort willen doen

54 Uit de praktijk van

‘Bij ons wordt niet gepest’ ‘Sta sterk’ met weerbare lichaamstaal

38 Test

Een klas vol friemelaars Tangle als concentratiehulpje

balans magazine

februari 2012

Beste lezers, Mijn laatste voorwoord in dit blad. Voor deze keer zonder toeziend oog van de directeur. Een woord van dank van mij aan de lezers. Dank dat ik zoveel jaren een publiek had voor mijn schrijfsels en er zoveel hartverwarmende reacties voor terugkreeg. Natuurlijk was er ook wel eens irritatie over mijn soms scherpe pen, die ik vooral graag inzet als ik het gevoel heb dat onze kinderen en ouders onrecht wordt aangedaan. Ik heb geprobeerd de kritiek te zien als gratis adviezen, en de discussie niet uit de weg te gaan. Dat leverde vaak interessante reacties op die weer leidden tot nieuwe gezichtspunten en invalshoeken. Ik heb daar veel van geleerd, en het maakte het werken voor dit blad boeiend, uitdagend en bevredigend. Mijn ‘gezonde woede’ als de doelgroep, naar mijn idee, weer eens onrecht werd aangedaan, is nog lang niet geblust. En mijn drang om dat in woorden om te zetten nog zeker niet gedoofd. Gelukkig hoeft dat ook niet, want er zijn al leuke ideeën voor de toekomst opgeborreld in de gesprekken met mijn opvolger Yolande de Best. Dat zal ongetwijfeld nog wel leiden tot artikelen van mij in dit blad.

Pagina 50

Op deze plaats neem ik echter afscheid van u. Met dank voor uw aandacht alle jaren, en met de wens dat de situatie voor onze kinderen steeds beter wordt. En dat ook het respect toeneemt voor de personen die er met hen elke dag weer het beste van proberen te maken. Want ik ben ervan overtuigd dat achter de problematiek van deze kinderen in veel gevallen prachtige, jonge mensen schuilgaan, die een belofte inhouden voor onze toekomstige samenleving. Als ze de kans krijgen. Arga Paternotte hoofdredacteur

15 Column van Ginette Wieken Op kamers 21 Column van Katinka Slump Oorlog

Foto Thijs Rooimans

En verder

25 Wie wint de Balans Award 49 Column van Natalie Boekhorst Verzekeringen 53 Nieuws uit Curaçao Zonnige uitdaging 56 Recensies van boeken 58 Regionaal kijkje in de keuken ‘Ik wil het graag met anderen delen’ 60 Balans Regionaal Overzicht van de activiteiten van de afdelingen van Balans

balans magazine

februari 2012

balans selectief

Balans is ook te volgen op Twitter: @Balansdigitaal

actuele berichten • praktische tips

Wie staat er op de cover? Dat is de 13-jarige Sali in de bibliotheek van Nunspeet. Ze hangt in een luie stoel met haar daisyspeler. Sali heeft ADD en dyslexie en zit in de brugklas op een speciale school van een orthopedago-

gisch didactisch centrum. Sali is blij met de extra hulp die ze op deze school krijgt. “Op de basisschool hielden ze niet altijd rekening met mij. Dan moest ik bijvoorbeeld een dictee maken op mijn laptop met speciale software. Maar dan begon de leerkracht al met het voorlezen van het dictee terwijl mijn laptop nog niet was opgestart. Ook is het fijn dat de klassen hier klein zijn. In mijn klas zitten maar dertien kinderen.” Sali luistert thuis vaak boeken via haar daisyspeler. Haar favoriete boeken zijn oorlogsboeken van bijvoorbeeld Paul van Loon. Sali was in de bibliotheek om samen met andere kinderen die dyslexie hebben voorlichting te geven over hulpmiddelen die handig zijn bij dyslexie. Meer hierover kunt u lezen op pagina 16.

Thuistip Iedere ouder of hulpverlener kent het wel: de constante zoektocht naar een manier om een kind te helpen bij zijn of haar probleem. Soms kan een zelfbedacht idee goed helpen. Heeft u ook een originele, leuke of misschien wel heel simpele tip die bij uw kind goed werkt? Stuur een mail naar: redactie@balans digitaal.nl. Wie weet kunt u met uw tip andere ouders en kinderen helpen.

Eten kiezen

Deze keer in BalansKIDS Sannemarije staat op de voorkant van BalansKIDS. Haar grote hobby is vijfkamp. Een sportieve meid dus met dyslexie. Lezen en spellen is lastig voor haar. Gelukkig heeft ze ontdekt hoe hulpmiddelen als een daisyspeler en speciale software op de computer haar daarbij kunnen helpen. Ook over die hulpmiddelen een artikel in deze KIDS. Verder hulpboer Robin over de zorgboerderij waar hij ‘werkt’. Op de boerderij voelt hij zich helemaal thuis. Hij helpt met alle klussen en wordt het even te druk in zijn hoofd, dan gaat hij gewoon in zijn uppie

een balletje trappen. Dat helpt. Verder natuurlijk weer een prijsvraag, een brief van Judith die vertelt over pesten, moppen en nog veel meer.

Bent u lid van Balans Magazine en wilt u ook voor €18,00 een heel jaar BalansKIDS ontvangen voor uw kind? Vul de antwoordkaart in dit blad in en stuur hem op, of stuur een e-mail naar info@balansdigitaal.nl

Bij de meeste gezinnen is het aan tafel niet altijd even gezellig, omdat er altijd wel iemand het eten ‘niet zo lekker’ vindt. Vaak gebruiken mijn pubers nog wat andere termen voor wat de kok (ik) heeft gemaakt. Op advies van een vriendin mag iedereen van ons gezin om beurten kiezen wat er die week op tafel komt. Dat bespreken we in het weekeinde ervoor, en dan overlegt de kok met ieder gezinslid op welke dag zijn of haar eten het beste uitkomt (in verband met boodschappen doen en dergelijke). Zo krijgt een ieder die week zijn favoriete eten op tafel. Dit werkt goed, en er wordt minder kritiek geleverd, omdat iedereen weet dat je zelf snel weer aan de beurt bent. Anjo Niessen

balans magazine

februari 2012

Ha Yolande,

Hoi Arga…

Wat ben ik blij dat ik de leiding van Balans Magazine, en de pen die het opneemt voor onze kinderen, in jouw handen kan leggen. Ons eerste gesprek was al – om in termen van een ouderorganisatie te blijven – een feest van herkenning. Het heeft jou ook niet altijd meegezeten bij de opvoeding van je drie geadopteerde kinderen met kenmerken uit de Balansdoelgroep. Dat heeft je vast voor de nodige puzzels en uitdagingen gezet. Ik heb zelf veel geleerd van mijn eigen situatie, en in het begin daar ook regelmatig over geschreven. Naarmate mijn zoon ouder werd, wilde hij dat niet meer en ben ik daarmee gestopt. Je komt dan als ouder ook in een fase dat het voor jezelf niet meer zo nodig is.

(Nee, dat vind ik veel te informeel)

Heel bijzonder vind ik het dat jij, naast allerlei andere werkzaamheden, ook jarenlang hoofdredacteur was van Ouders van Nu en Groter Groeien. Heel vroeger, toen mijn kinderen nog jong waren, heb ik wel eens gedacht dat er een soort Ouders van Nu zou moeten komen voor de ouders van kinderen uit de doelgroep van Balans. Omdat je de zorgen rondom je speciale kinderen nu eenmaal minder eenvoudig met je familie of buurvrouw deelt. Omdat ouders die in hetzelfde schuitje zitten, direct begrijpen waar je het over hebt. Inderdaad om ‘het feest van herkenning’. Je vertelde dat het schrijven over opvoeding en opvoedingsproblemen je tot de studie orthopedagogiek heeft gebracht. Ik ken het gevoel dat je meer kennis wilt hebben als je voor een groot publiek schrijft, en dat wat er geschreven wordt een houvast vormt voor mensen. Dat geeft een bijzonder gevoel van verantwoordelijkheid. Dan moet je goed weten waar je het over hebt. Ik ben dan ook altijd zeer gelukkig geweest met een grote kring deskundigen die mij van kennis en informatie wilde voorzien. Uiteraard zullen ze jou ook graag terzijde staan. Ik verheug mij erop jou aan het roer van dit blad te zien staan, en zelf nog af en toe even te mogen meevaren als auteur van een artikel. Het worden vast mooie tijden voor de lezers van Balans Magazine.

balans magazine

Ik open gewoon met PETJE AF, ARGA! Sommige dingen kun je hopen, maar bijna niet geloven… Dat ik nu mag antwoorden op jouw introductie van mij, bijvoorbeeld. Ik, die JOUW baan als hoofdredacteur van Balans Magazine mag overnemen…. Dat is een kruising tussen een grote eer en een helse taak! Ik weet waar ik het over heb. Zonder dat jij je ervan bewust bent, ken ik je namelijk al jaren. Ik ben, zoals je zelf al schrijft, deel van de Balansdoelgroep. Sterker nog, wat mijn oudste zoon eigenlijk mankeerde, ontdekte ik ooit tijdens een lezing op een symposium van Balans. Ik viel van de ene verbazing in de andere, en de puzzelstukjes pasten in elkaar. Ein-de-lijk wisten we dat wat hij heeft misschien het best onder de noemer PDD-NOS kon worden gevat. En vanaf die tijd verslind ik elk nieuwe nummer van Balans Magazine. Zeker toen onze tweede dyslectisch bleek te zijn, hadden we met één blad dubbel waar voor ons geld! Jouw prominente rol als voorganger van Balans is heel opvallend, daar kun je niet omheen. Je bent alom aanwezig en zichtbaar, hebt een gigantisch netwerk en een enorme kennis, maar bovenal een ontembare power. Nog altijd: dat was me, toen ik kort geleden voor het eerst in levende lijve met je mocht kennismaken, meteen al duidelijk. Je gaat dan wel bijna met pensioen, maar je hebt een energie en wilskracht waar menig twintiger jaloers op kan zijn! Petje af! Ik ga mijn best doen om een waardige opvolger van je te worden. Dat zal warempel niet meevallen. Natuurlijk weet ik wel aardig wat van bladenmaken, van opvoeding & ontwikkeling. Tenslotte heb ik vele jaren aan het roer gestaan van Ouders van Nu en Groter Groeien. Maar da’s toch best behoorlijk anders. Balans Magazine begint waar deze bladen ophouden.

Ik wens je veel succes en voldoening.

Gelukkig ben je de eerstkomende maanden nog niet helemaal weg… nog af en toe in de buurt. Da’s fijn voor ons allebei: jij kunt rustig (?) een beetje afkicken… en ik mag stiekem profiteren van al jouw kennis. Volgens mij wordt dat heel erg leuk!

We spreken elkaar!

Tot snel!

Arga

Yolande

februari 2012

balans selectief

Balans is ook te volgen op Facebook, zie www.balansdigitaal.nl

actuele berichten • praktische tips

Persoonsgebonden budget Ouders kunnen voor hun kind met gedragsproblematiek dat nog geen PGB (persoonsgebonden budget) heeft geen aanvraag meer doen. Vanaf 1 januari is er alleen nog begeleiding of kortdurend verblijf (logeeropvang) mogelijk in de vorm van zorg in natura. Dit is zorg van een instelling of organisatie (let op: dit geldt dus niet voor kinderen die al een persoonsgebonden budget hebben en een herindicatie aanvragen). Er zijn twee uitzonderingen: • kinderen die zoveel zorg nodig hebben dat zij in aanmerking komen voor een indicatie voor verblijf (zorgzwaartepakket); • aanvragers die minimaal 10 uur zorg per week nodig hebben en waarvoor er geen passende zorg in natura is kunnen misschien in aanmerking komen voor de vergoedingsregeling persoonlijke zorg. Hiermee kun je zelf zorgverleners zoeken en afspraken maken over wanneer de hulp wordt geleverd en tegen welke betaling. Kijk voor meer informatie op www.pgb.nl.

Test het pestkwartet Welke leerkracht wil met zijn klas het Pestkwartet van Pestweb (www.pestweb.nl) testen? Doel van het Pestkwartet is leerlingen inzicht te geven in alle betrokken rollen bij pesten en hen bewust te maken van hun eigen rol bij het pesten. Het kwartetspel is gemaakt voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Wanneer uw klas wordt uitgekozen, wordt het kwartetspel toegestuurd zodat de klas het een aantal keren kan spelen. Daarna komt een redacteur langs om te horen wat de leerkracht en de kinderen van het spel vinden. Hiervan komt een artikel met foto in de rubriek ‘Test’ in Balans Magazine. Wilt u uw klas opgeven? Stuur een mail met een korte motivatie èn adresgegevens naar redactie@balansdigitaal.nl.

Veilig de weg op Hoe kan ik mijn dochter met ADD leren veilig deel te nemen aan het verkeer? Mijn zoon heeft PDD-NOS, kan hij zomaar zelfstandig met de fiets naar school? Want stel je voor dat opeens de straat waar hij altijd door rijdt open gebroken is. Dan raakt hij in paniek. Hebt u tips voor een veilige deelname aan het verkeer? Hoe leerde u uw zoon of dochter met een beperking zelfstandig de straat opgaan? En hoe gaat dat dan in het openbaar vervoer?

Balans Magazine hoort graag uw ervaringen. Stuur uw reactie naar redactie@ balansdigitaal.nl.

passende dagbesteding is voor hun kind), ontstaat er letterlijk afstand. De zware last van de dagelijkse zorg, de teleurstellingen, maar ook de vreugde als het ‘goed’ gaat: vroeger deelden de PiP’s dit in eindeloze face-to-facegesprekken. Gezamenlijke uitjes naar het strand die zeer regelmatig op een achteraf best wel hilarisch fiasco uitliepen, omdat hun autistische kids zich ‘misdroegen’. Het is een ontnuchterende en realistische

mailwisseling. Omdat het beide moeders niet ontbreekt aan een flinke dosis humor en relativeringsvermogen, is dit boek geen klaagzang, maar een boek vol vrolijkheid, teleurstellingen, verdriet, boosheid en bovenal openhartigheid van twee moeders met power. (JL)

Partners in Problems Partners in Problems: dat zijn Henriëtte Hubers-Kromhof en Carlijn Everett voor elkaar. Beiden zijn moeder van een kind met autisme. In het boek PiP (Partners in Problems) beschrijven deze Gooise moeders de dagelijkse beslommeringen die het hebben van een kind met autisme met zich meebrengt. Dat gebeurt via de mail, want door de verhuizing van een van de PiP’s naar Zuid-Afrika, en de ander noodgedwongen naar Limburg (omdat er in de buurt geen 6

PiP, door Henriëtte Hubers-Kromhof en Carlijn Everett. Uitgeverij Pica, 168 pag., € 15,ISBN: 978 907767 170 2 balans magazine

februari 2012

ADHD in het theater ‘Mensen zien niet dat ik druk ben. Maar in mijn hoofd wordt een marathon gelopen. En soms wel vijf tegelijk. Ik denk wel aan mijn huissleutels – vaak genoeg – maar niet op het moment dat ik de deur uitga.’ Theatergroep Bint speelt deze en volgende maand Off Road, een voorstelling over het zoeken en vinden van de weg in een leven met ADHD. In deze multimediavoorstelling wordt de belevingswereld van mensen met ADHD zichtbaar gemaakt. Hoe is het als je leven niet over de gebaande paden gaat? De voorstelling is gemaakt op basis van interviews met volwassenen met ADHD, en wordt gespeeld door drie betrokken theatermakers die allemaal een persoon-

lijke link met het onderwerp hebben: twee van hen hebben een partner met ADHD, de derde heeft zelf ADD. De voorstelling is bedoeld voor mensen met ADHD en iedereen die hier privé of professioneel mee te maken heeft. Na afloop kan het Off Road Spel gespeeld worden. Tijdens dit spel gaat het publiek in kleine groepjes aan de slag om zijn eigen route te bepalen. Wie kiest welke weg? Wie gaat off road? Via het spel worden ervaringen uitgewisseld over het leven met en zonder ADHD: over eigen zijsporen en dwaalwegen in het leven. Bint heeft dit spel ontwikkeld in samenwerking met Meeple, een ontwerpbedrijf voor educatieve spellen en leermiddelen.

Speeldata 24 februari 2012 20.00 uur Verkadefabriek, Den Bosch (première) 9 maart 2012 20.00 uur Theater De Klif, Oosterhout (bij Nijmegen) 16 maart 2012 20.00 uur Theater De Ruimte, Amsterdam Kaartjes reserveren kan via www.tgbint.nl. Een voorstelling boeken voor uw organisatie kan via info@tgbint.nl, of Hetty Willems (06 11 09 89 86).

Hetty Willems is een van de theatermakers en acteurs in deze voorstelling. Waarom deze voorstelling? “Er zijn veel vooroordelen over ADHD. Met deze voorstelling hopen we inzicht te geven en begrip te kweken.” U heeft een partner met ADHD. Hoe gebruikt u deze persoonlijke ervaring in de voorstelling? “Ik heb daardoor zelf natuurlijk voorbeelden van situaties die voorkomen in het leven van en met een ADHD’er, zowel grappige als lastige situaties. Die situaties geven inspiratie. Daarnaast hebben we gebruik gemaakt van persoonlijke verhalen uit interviews. Dit houdt de betrokkenheid en de professionele afstand in een juiste balans.” Welke boodschap wilt u meegeven aan het publiek? “We willen het publiek via de voorstelling en het spel laten zien en ervaren hoe het kan zijn om ADHD te hebben, hoe het is om soms te worden overladen door prikkels, je nauwelijks te kunnen concentreren, te denken in beelden en snel te kunnen associëren.”

Unieke symposia Op 28 en 29 september 2012 viert Balans haar 25-jarig jubileum, en neemt de vereniging afscheid van Arga Paternotte, een van onze bekendste voorvechters van het eerste uur. Dat wordt een sterk inhoudelijke, maar ook feestelijke gebeurtenis. Op 28 september is er het traditionele kennissymposium in de Jaarbeurs. Het thema is ‘Van MBD naar ...???’ Over

balans magazine

februari 2012

kinderen met etiketten’. Tal van prominente deskundigen hebben hun medewerking toegezegd om met ons kort terug te kijken naar de geschiedenis van ADHD/ODD/ASS, en daarna de huidige situatie te bespreken en een blik op de toekomst te richten. Op 29 september is er een feestelijk programma voor de leden met een vrolijke en ontroerende terugblik,

inspirerende verhalen van bekende deskundigen, veel onderlinge interactie en diverse verrassingen. Reserveer deze data alvast in uw agenda (als u dat nog niet hebt gedaan). Kijk op www.balansdigitaal.nl voor meer informatie en aanmelden. Ook in de volgende Balans Magazine leest u natuurlijk meer over deze unieke bijeenkomsten.

balans selectief actuele berichten • praktische tips

De nieuwste eindexameneisen De eindexameneisen voor het voortgezet onderwijs worden aangescherpt, ook voor leerlingen met dyscalculie en dyslexie. Recent onderzoek1 toont aan dat leerlingen met dyslexie – mits ondersteund door adequate (auditieve) hulpmiddelen – een gelijke kans hebben om succesvol het examen af te leggen conform de aanscherping van de exameneisen als een leerling zonder dyslexie, aldus minister Van BijsterveldtVliegenthart van Onderwijs. Wat betreft het gebruik van hulpmiddelen verandert er voor hen niets; zij mogen die als vanouds blijven gebruiken. (Zie voor meer informatie www.steunpuntdyslexie.nl >dyslexie op school>voortgezet

onderwijs>aangepast eindexamen bij dyslexie>verzwaring eindexameneisen.) De mogelijkheid wordt onderzocht om leerlingen met dyslexie en dyscalculie op verschillende niveaus eindexamen te laten doen. In de praktijk zou dit kunnen betekenen dat een leerling met dyslexie op het vmbo bijvoorbeeld verschillende exacte vakken op havoniveau mag afsluiten. Uit een klein, verkennend onderzoek van de Inspectie naar dyslexie en dyscalculie blijkt onder meer dat scholen hulpmiddelen toekennen als er een dyslexieverkla-

Gemeente bepaalt zorg Dat er de komende jaren veel gaat veranderen op het gebied van (passend) onderwijs en zorg heeft u waarschijnlijk al wel gehoord. De voorbereidingen voor al die veranderingen zijn bij de ministeries en ook de gemeenten al in volle gang. Het beleid van de gemeente waarin u woont zal vanaf 2013 gaan bepalen of u nog begeleiding krijgt voor uw kind met ernstige gedragsproblematiek en hoe die begeleiding eruit ziet. Nog later gaan ook de jeugdzorg en de jeugd-ggz onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten vallen. Gemeenten gaan zelf contracten afsluiten met bedrijven die zorg leveren. En zullen dus ook gaan bepalen hoeveel begeleiding en logeeropvang ze gaan inkopen en bij wie.

Over dyscalculie bestaat nog veel onduidelijkheid op scholen. Scholen weten niet goed bij welke ondersteuning deze leerlingen zijn gebaat en welke hulpmiddelen zij mogen gebruiken bij het eindexamen. 1 Het effect van klankhulp op begrijpend lezen van dyslectische leerlingen, Van der Leij e.a. (2011).

Oproep aan ouders Dit heeft grote gevolgen. Want kon Balans vroeger naar de regering in Den Haag om te pleiten voor goede zorg voor kinderen met een gedragsproblematiek, nu zal elke gemeente apart benaderd moeten worden om aandacht te vragen voor goede zorg. Balans is bezig met het schrijven van een brief die naar alle gemeenten en WMOraden (Wet Maatschappelijke Ondersteuning) in het land gestuurd wordt. Nog beter is het als er in elke gemeente mensen zijn die met de verantwoordelijke wethouders en raadsleden over deze brief in gesprek willen gaan om aandacht te vragen voor zorg voor kinderen met ernstige gedragsproblematiek. Hiervoor zoeken we vrijwilligers die in hun eigen woonomgeving de gemeente willen benaderen.

Gemeenten moeten dit jaar hun beleid wat betreft het aanbod van begeleiding en kortdurend verblijf bepalen. Het transitiebureau, een samenwerking tussen de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het ministerie van Volksgezondheid, welzijn en Sport (VWS) begeleidt en adviseert gemeenten daarbij. Op de website www.invoeringwmo.nl is meer informatie te vinden.

ring is. Welke hulpmiddelen dat zijn, bepaalt de school samen met de leerling en eventueel ouders en docenten. Uit het onderzoek blijkt verder dat de daisyspeler steeds meer wordt verdrongen door de laptop met speciale software.

Wilt u met ondersteuning vanuit het Landelijk Bureau van Balans in gesprek met uw gemeente over het WMO-beleid voor kinderen met een gedragsproblematiek? Of wilt u eerst meer informatie? Stuur dan een mail naar redactie@balansdi gitaal.nl.

Oproep aan zorgaanbieders Maakt u zich bekend bij de gemeenten. Het transitiebureau (zie kader) adviseert aanbieders van begeleiding, zorg en logeeropvang voor kinderen met gedragsproblematiek vooral zelf actief contact op te nemen met gemeenten waarbinnen zij werken. Probeer afspraken te maken voor het inkopen van zorg vanaf 2013. Op de website www. invoeringwmo.nl komt binnenkort een digitaal platform waar zorgaanbieders onderling ervaringen kunnen uitwisselen over hun ervaringen met gemeenten.

balans magazine

februari 2012

reacties van lezers Onderzoek Zou het niet beter zijn als staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) eens zou zorgen dat er meer geld komt voor onderzoek? Wat zou het mooi zijn als de arts via een scan en een chromosoomonderzoek harde diagnoses zou kunnen stellen. Ik wil best geloven dat er te veel fouten worden gemaakt bij diagnoses. Maar kinderen die niet gediagnosticeerd worden, vormen een veel groter gevaar voor hoge gezondheidskosten in de toekomst dan kinderen die tenminste geholpen worden met hoe ze zich het beste kunnen handhaven in deze maatschappij. Als de staatssecretaris een jongetje van 12 jaar wil ontmoeten met ADHD, PDDNOS en dyslexie die met de door haar zo gewenste achten en negens de reguliere HAVO doet, dan is ze van harte welkom bij mij thuis. En dan kan ik haar ook haarfijn uitleggen wat er met dat kind was gebeurd als zijn ouders niet waren geholpen. Gerda Laan

Muur Ons kind veranderde vanaf dat hij naar school ging. Tijdens het eerste 10-minutengesprek kreeg ik een beeld geschetst dat ik absoluut niet herkende. Mijn zoon zou bijvoorbeeld niet kunnen delen. Vanuit school was er blijkbaar geen reden tot zorg, want er werd niets mee gedaan. In groep 4 was mijn zoon in staat de klas naar zijn hand te zetten. Niet goed, ik weet het, maar geef ‘m dan verdorie die kans ook niet. Ik zocht extern naar hulp, maar toen werd beloofd dat er extra aandacht aan hem zou worden gegeven. In groep 5 kreeg hij een invalster met wie hij kon lezen en schrijven. Volgens haar waren er geen problemen.

balans magazine

februari 2012

Na een half jaar in groep 6 ging het mis. Hij bleek helemaal niets te doen, zat alleen maar op de gang. Blijkbaar kon hij zich nog steeds niet aanpassen, en ja, dat is een ernstig probleem, maar wij als ouders kregen alleen maar verwijten. Omdat de school niets deed, besloten wij hem zelf te laten onderzoeken. Er bleek een vermoeden van ODD. Na het onderzoek kregen wij te horen dat het zonde van het geld was, want ze konden het allemaal binnen school oplossen. Ik kreeg te horen dat ik te weinig vertrouwen had in mijn kind. In november 2010 kregen we te horen dat de school handelingsverlegen was. Een half jaar later echter zou het weer allemaal goed gaan, daar kregen we een mail over. Maar weer een maand later kreeg ik op het schoolplein te horen dat mijn zoon niet mee mocht op kamp. De rest van de klas wist het al. Ik ben ervan overtuigd dat ze hier gewoon op aangestuurd hebben, want of je voorziet problemen en je zoekt samen naar een oplossing, of je laat iemand volledig in de stront zakken. Dat laatste is gebeurd. Ze zeiden: school had alles eraan gedaan. We hebben een andere plek gevonden, maar daar loopt hij nu ook vast. Uit het onderzoek dat wij hebben laten uitvoeren, blijkt dat het een jongetje is met een heel negatief zelfbeeld. Wij merken dat ook. Zijn storende gedrag is het overschreeuwen van die onzekerheid. Nu moet ik ‘m binnenkort weer vertellen dat hij opnieuw naar een andere school gaat. Wat zal dat met hem doen? De huidige school omschrijft mijn zoon als een jongen met een hele goede kern, zowel sociaal als cognitief, maar die om welke reden dan ook zo’n muur om zich heen heeft gebouwd dat hij niet meer te bereiken is. Hoe krijgen we hem achter die muur vandaan? Het was makkelijker geweest toen hij jonger was, maar die kans hebben wij helaas laten lopen. En dat doet ook wat met mijn zelfbeeld.

Lettertype Dyslexie Hierbij een wat verlate reactie op het artikel over het Lettertype Dyslexie (BM 8). Ik heb problemen met de manier waarop hier over wordt bericht. Door de mediaaandacht die Christian Boer heeft weten te krijgen, ontstaan op school lastige gesprekken met ouders die vinden dat scholen het lettertype direct moeten aanschaffen voor kinderen met dyslexie. Tot nu toe blijkt echter niet uit wetenschappelijk onderzoek dat dit lettertype voor hen een oplossing is. Het is ‘onderzocht’ door een student onder 21 medestudenten aan de Universiteit Twente, en dan alleen de woorden ‘brus’ en ‘klepel’. Zou je op basis van een vergelijkbaar onderzoek een nieuw geneesmiddel voorgeschreven willen krijgen? Het is ontwikkelaar Christian Boer gelukt zijn product via Lexima, een heel commercieel bedrijf, aan de man te brengen. Slim van Boer, want dan komt het ‘vertrouwd’ over. Lexima levert per slot van rekening ook Kurzweil. Ook een artikel in Balans Magazine komt heel vertrouwd over. Het zorgt weer voor vragen/opmerkingen/ eisen van ouders. Dyslexiespecialisten weten echter dat er al meerdere letter types op dit gebied zijn ontwikkeld en dat nooit wetenschappelijk (met statistisch correct design) is aangetoond dat een van deze lettertypes echt beter is dan een andere. Ik werk op een school die dyslexiebeleid hoog in het vaandel heeft, staan, en als blijkt dat wij ons beleid zouden moeten aanpassen op grond van nieuwe wetenschappelijke inzichten, zouden wij dat graag doen. Karin van der Meer, remedial specialist

Antwoord redactie: De briefschrijfster plaatst een terechte opmerking. Bij ons is ook geen ander wetenschappelijk onderzoek over dit lettertype bekend.

Een moeder

Autisme |

Tekst Irene Hemels Foto Paul van der Klei

Beter pASSend klas biedt onderwijs op maat voor kinderen met autisme

‘Er is goed naar ons geluisterd’ In de beter pASSend klas in Duivendrecht krijgen kinderen met autisme die nergens anders naar school kunnen les in een zeer kleine onderwijssetting. Zo heeft Oskar (13) tot zijn twaalfde nooit goed onderwijs gevolgd op een school. Zijn moeder drong aan op de oprichting van de beter pASSend klas. “Er is goed naar ons geluisterd.” Na tweeënhalf jaar thuisonderwijs zit Oskar sinds november 2010 met drie andere kinderen in de beter pASSend klas. Het gaat zo goed met hem dat hij geregeld dagdelen doorbrengt in een klas van De Pionier, school voor speciaal onderwijs, waar de beter pASSend klas is ondergebracht. Orthopedagoog Alexan dra Benschop: “Het belangrijkste doel is dat de leerling weer graag naar school komt en gaat ervaren dat hij of zij met een duidelijk dagprogramma succeservarin gen kan opdoen op school. De leerlingen van de beter pASSend klas zijn lang niet naar school geweest, ze vallen uit in het speciaal onderwijs en er is verder niets voor hen. We gaan er vanuit dat ze blijvend ondersteuning en een zeer aangepaste leeromgeving nodig hebben.”

Vensterbank In de beter pASSend klas krijgen acht kinderen in de leeftijd van 6 tot en met 12 jaar met een diagnose binnen het autismespectrum onderwijs onder begeleiding van een leerkracht en een sociotherapeut. De beter pASSend klas is acht dagdelen per week open. Per dagdeel is er plek voor een vaste groep van vier leerlingen die dus de aandacht hebben van twee volwassenen. “Deze kleine onderwijssetting maakt veel individuele aandacht en begeleiding 10

mogelijk”, legt leerkracht en ‘autisme specialist’ Merel Verspuij uit. “We hebben alle tijd om heel gericht individueel te werken en kunnen meer inspelen op de specifieke interesses en behoeftes van de leerling. Met een klas van acht, tien of zelfs twaalf kinderen kun je minder gehoor geven aan al hun wensen. Onze leerlingen hebben moeite met uitgestelde aandacht. Ze vallen niet voor niets uit in het gewone onderwijs. Ik

Een groep van vier leerlingen krijgt aandacht van twee volwassenen vind het een verademing om zo te kunnen werken. Je kunt zoveel bereiken op deze manier. Ik heb hiervoor onder andere in een autiklas op De Pionier gewerkt en een van mijn leerlingen van daar zit nu hier. Ik kon hem in de grote groep niet de aandacht geven die hij nodig had. Hij had het niet naar zijn zin, zocht en kreeg veel negatieve aandacht. Hij ging door de klas rennen, op de vensterbank staan, gek doen. Als deze

oplossing er niet was gekomen, dan was het voor hem einde oefening geweest. Nu zie je dat deze gedragingen bij hem afnemen, je kunt in een kleine setting preventiever werken.” Zorg en onderwijs is in de beter pASSend klas volledig met elkaar geïntegreerd. Er is bewust gekozen voor de formule van maximaal vier kinderen en maximaal vier dagdelen per kind, leggen socio- en gedragstherapeut Afke van der Velden en Merel Verspuij uit. “Deze kinderen moet je niet te snel hele dagen naar school laten gaan. Dat kost hen te veel energie. In een eerder initiatief hebben we gewerkt met vijf kinderen en dan kom je al niet meer toe aan wat je wilt. De algemene sfeer is dan veel drukker. Nu is het goed mogelijk om op de ontwikkeling van het kind te zit ten. Elke minuut benutten we zo optimaal mogelijk.” Tijd, rust en individuele aandacht brengen het leerproces in kleine stapjes weer op gang, vertelt Van der Velden. “ Wij hebben veel tijd om uit te zoeken wat past bij het kind. We kunnen een kind gericht aandacht geven bij het aansporen tot werken en hem alle hulp geven bij het leren zelfstandig werken.” Zo was Oskar in het begin erg onzeker en schrikachtig, maar gaat hij inmiddels vol vertrouwen met plezier naar school. Van der Velden: “Hij kan zijn eigen controlebehoeften wat meer loslaten, komt tot werken en heeft leuk contact met leeftijdgenoten.”

Gewelddadig Met creatief boekhouden en subsidie lukt het REC Bovenamstel en De Pionier de beter pASSend klas te financieren. De balans magazine

februari 2012

V.l.n.r. Merel Verspuij, Alexandra Benschop, Afke van der Velden en Inger Plaisier. Inger Plaisier: “Door de scholen hiervoor werd Oskar als gewelddadig betiteld.”

leerkracht en sociotherapeut zijn in dienst van de school en het REC draagt bij door het inzetten van ‘Rouvoet-gelden’, een incidentele rijkssubsidie om de wachtlijs ten in de jeugdzorg te bestrijden. Voorwaarde is dat de leerlingen over een gedeeltelijke ontheffing van onderwijstijd van de onderwijsinspectie en een cluster-4-indicatie beschikken of een dossier hebben waarmee dit aangevraagd kan worden. Daarnaast is een BJZ- of CIZ-indicatie nodig, zodat ouders vanuit een persoonsgebonden budget zorg en begeleiding kunnen organiseren voor de dagdelen dat hun kind niet naar school gaat. Inger Plaisier, de moeder van Oskar, heeft – als coördinator bij het convenant autisme – hard getrokken aan het initiatief balans magazine

februari 2012

en partijen bij elkaar gebracht. “De Pionier is de eerste plek waar eindelijk goed naar ons is geluisterd. Door de scholen hiervoor werd hij als gewelddadig betiteld. Daar werd te veel van hem gevraagd. Hij

‘Hij liet enorm explosief gedrag zien, ook voor een autistisch kind’ begreep bijvoorbeeld niets van het begrip autoriteit. Hij zei laatst: ‘Nu begrijp ik waarom je in een klas stil moet zijn: dat is handig voor anderen’. Dat is een enorm leermoment en geeft wel aan hoe lastig het voor hem is om in een klassensetting aan onderwijs te moeten deelnemen.”

In het speciaal onderwijs waar een strakke structuur en strikte regels worden gehanteerd, werd Oskar in zijn ontwikke ling beperkt. Plaisier: “Hij werd eigenlijk voortdurend overschat en liet enorm explosief gedrag zien, ook voor een autistisch kind. Hij was angstig, begreep weinig van wat er om hem heen gebeur de en wat anderen van hem wilden. Terwijl hij niet van zichzelf agressief is, liet de school het wel zover komen. In plaats van de aanleiding te achterhalen van waarom een kind fysiek wordt, werd fysiek ingegrepen als Oskar de fout was ingegaan. Mijn ervaring is ook dat er veel met beloningen wordt gewerkt voor wat goed gaat, maar Oskar kreeg vaak geen beloning omdat hij te weinig goed deed.” Na nog een poging op een andere school ➜ 11

(advertenties)

emailadres

wachtwoord

aanmelden

www.balansbabbels.nl De website voor kinderen

lack, 14 pt, black

Pim Sami

Over ADHD, DCD, dyslexie, dyscalculie, ADD, PPD-NOS en het Syndroom van Asperger.

Cindy

Daan Emma Tom

Leuk!

Romy

Maak zelf een profiel aan, wissel tips uit, Vraag er zijn moppen en leukejarig spelletjes. Vandaag

Laura

Tip

Quiz Dit vindt Thimo van de website Balansbabbels: website

“Ik vind de rebussen leuk om te doen. En de Mop moppen zijn grappig. Bij ‘Leerzaam’ kun je heel veel lezen over bijvoorbeeld DCD en PDDNOS. Dat heb ik ook. Handig voor als je een spreekbeurt moet houden. Groetjes van Thimo

lijn kolom

www.kleurenklok.nl Een praktisch hulpmiddel om kinderen zelfstandig te leren werken. Toepassingen, bestelinformatie en prijzen (al vanaf € 16,-)

Nederlandse Vereniging voor Psychomotorische KINDER therapie

• Psychomotorisch onderzoek, -diagnose en behandeling • Training in sociale vaardigheden en weerbaarheid • Kindobservatie en begeleidingsadvies op school • Ouderbegeleiding en ondersteuning Kijk voor een psychomotorisch kindertherapeut bij u in de buurt op WWW.NVPMKT.NL

kreeg Oskar vrijstelling van onderwijs en volgde tweeënhalf jaar thuisonderwijs. Hoewel het thuisonderwijs naar tevreden heid verliep, maakt Plaisier zich druk om het idee dat Oskar niet het enige kind kon zijn dat tegen deze problematiek aanliep. “Ik begon me echt af te vragen wat er met al die andere kinderen gebeurde.” Ze greep haar kans toen een vacature bij het convenant autisme vrijkwam. “Ik zei meteen dat een van mijn speerpunten het voorkomen van thuiszitten is. Als coör dinator kon ik mij hierop volledig concentreren. Je hebt een legitimering om hiermee aan de slag te gaan. Als ouder alleen heb je geen grote stem, als professional wel.”

Geldgebrek Met een berg aan ervaring wist ze goed wat ze wilde. Een van haar uitgangspun ten bij het streven naar een onderwijs vorm voor kinderen met autisme die het niet redden binnen het reguliere en speciale onderwijs is dat de omgeving zich aanpast aan het kind en niet anders om. “Geen druk uitoefenen en geen zichtbare doelen stellen, daar groeien deze kinderen van.” Samen met Luna Beukema van het Steunpunt Autisme Noord-Holland zette Plaisier een Werk

groep thuiszitters op. Allerlei instanties, van gemeente, REC Bovenamstel tot kinderpsychiatrisch centrum de Bascule en de Pionier, werden benaderd. Plaisier: “Iedereen herkende het probleem, maar geldgebrek werd steeds als obstakel genoemd.” Met vasthoudendheid en doorzettings vermogen werd na anderhalf jaar praten gestart met de beter pASSend klas. Alexandra Benschop van De Pionier: “Wij zien regelmatig kinderen die uitvallen in

‘We oefenen geen druk uit en stellen geen zichtbare doelen’ het onderwijs. In het verleden hebben wij een project gehad waarbij we een aantal kinderen ook individueel voorbereidend onderwijs hebben aangeboden, om daarna in te stromen in het speciaal onderwijs. Maar er is een groep waarvoor dat doel niet haalbaar is. Daar was dus ook niets voor. We hebben de handen ineengeslagen, waardoor we de beter pASSend klas gestalte konden geven. We

speelden al lang met de gedachte om een heel veilig klasje te maken waarin de omgeving zich aanpast aan het kind en het kind niet koste wat kost zich moet aanpassen aan het schoolsysteem dat wordt aangeboden. Als het gedrag zo bizar en schots en scheef is, en het past niet in een strak regiem en knalt daaruit, dan moeten wij ons aanpassen.” Het kind accepteren zoals het is en alleen het komen tot leren als doel te hebben, maakt het mogelijk om kinderen die normaal gesproken uitvallen zich te laten ontwikkelen. Benschop: “Een belangrijk uitgangspunt van de beter pASSend klas is dat kinderen met deze mate van autisme niet tegelijkertijd cognitieve taken kunnen verrichten en sociaal kunnen functioneren. In een klassensitu atie gaat dat altijd samen. Wij hebben dat bewust uit elkaar getrokken om te voorkomen dat deze kinderen overspoeld raken. Dat geeft hen rust en veiligheid om zich te ontwikkelen.” Doorstromen naar een regulier cluster 4 of cluster 2 klas is geen doel, maar wel een mogelijkheid. Zo gaat Oskar waarschijnlijk volgend schooljaar naar het speciaal voortgezet onderwijs. n

“Aedan voelt zich volledig geaccepteerd” Aedan Millersom (11) zat vroeger op een gewone basisschool, maar “toen de diagnose Asperger werd gesteld, zag de school hem liever vertrekken”, aldus zijn moeder Gina Woods. Tot die tijd was Aedan bij tijd en wijle wel druk en onrustig en soms agressief, maar ook zachtaardig, en school zag het met hem zitten. Op de volgende school ontwikkelde Aedan zich en werd rustiger, maar omdat er niet in vervoer was voorzien moest hij van deze school af. “De school lag in een ander stadsdeel. Ik moest hem zelf halen en brengen en dat kon ik als alleenstaande moeder met nog drie kinderen niet meer combineren met mijn werk.” Op de Zeppelin, speciaal basisonderwijs en dichter bij huis, moest er een keer balans magazine

februari 2012

een helikopter aan te pas komen, omdat Aedan door zijn fascinatie voor bussen dwars door de stad was gaan reizen en onvindbaar was. “Pas toen kreeg ik busvervoer”, verzucht zijn moeder. Maar het kwaad was al geschied. “Als het op school niet ging, werd ik gebeld om hem te halen. Hij liep soms weg. Aedan neemt makkelijk de gedragsproblemen van andere kinderen over.”

Achterdochtig Nog weer later zat Aedan op De Pionier, verbonden aan de dagbehandeling die hij volgde bij De Bascule. Ook hier werd hij op een gegeven moment agressiever en onhandelbaar. “Hij snapt sociale interacties vaak niet en werd achterdochtig, op het psychotische af. Klassen

met twaalf kinderen zijn voor hem te druk. Hij zat nog geregeld thuis of bij mij op mijn werk.

Zelfvertrouwen Vanuit de Pionier kwamen ze met de beter pASSend klas als oplossing. Hij gaat hier vier ochtenden naar toe. Ze zijn gewoon geweldig. Ze pakken elk kind individueel aan en kijken heel precies wat Aedan nodig heeft en aankan. Hij is aan het opbloeien, wordt rustiger. Door al dat positieve dat hij ervaart, krijgt hij meer zelfvertrouwen. Hij voelt zich volledig geaccepteerd. Dat is een verschil met het reguliere en ‘gewone’ speciaal onderwijs. Daar mag je wel een klein beetje afwijkend zijn, maar niet te veel.” 13

(advertenties)

Zojuist gezien in Balans

Magazine of in BalansKIDS?

vormgeving, fotografie en illustratie

t 010 4763897 e info@beeldinzicht.nl i www.beeldinzicht.nl

www.decoolekikker.nl

BOEKEN & SPELLEN sociale vaardigheden, omgaan met pesten en plagen, assertiviteit, bewust worden van gevoelens, goede manieren en echtscheiding

NIEUW!!

column Ginette Wieken

Op kamers Toen Yurre krap twee maanden politicologie studeerde, kondigde hij aan dat hij op kamers wilde. Hij was lid geworden van een studentenvereniging en vond het vervelend om afhankelijk te zijn van de laatste trein terug naar Arnhem. Na een paar maanden vond hij een kamer in een reusachtig pand. In april 2010 was het zover, en heb ik in zijn armen tussen de verhuisdozen staan huilen. “Ik kom nog weleens thuis hoor, mama,” verzekerde hij me, maar zijn studentenvereniging en de enorme televisie op zijn kamer waren een geduchte concurrentie. Gelukkig vond hij het heel leuk als ik bij hem langskwam. Als een echte Asperger las Yurre zijn huurcontract minutieus door. Na een half jaar kreeg hij een conflict met zijn huisbazin. De aanleiding was een haperend internet. Yurre klaagde herhaaldelijk, en zij zei daarop dat hij te grote hoeveelheden downloadde. Ook merkte hij dat ze al snel de telefoon niet meer opnam als hij belde. Iedereen die wat van autisme weet, is bekend met het sterke rechtvaardigheidsgevoel van ASS’ers. Voor Yurre was het onverdraaglijk dat hij ten onrechte van dingen werd beschuldigd, terwijl zij in gebreke bleef. Toen zij het ook niet goed vond dat hij een eigen internetabonnement zou nemen, en het bedrag dat hij haar ervoor betaalde van de huur zou aftrekken, was de boot aan. Yurre las zich tot in de details in over wat zijn rechten en plichten waren als huurder. Hij schakelde de huurcommissie in en nodigde de brandweer uit om het slecht

onderhouden pand eens onder de loep te nemen. De huisbazin kwam hierdoor voor flinke kosten te staan. Vervolgens liet zij de brievenbussen voor het huis weghalen; de bewoners konden dus geen post meer ontvangen. Toen regelde Yurre dat hij de post, die officieel geretourneerd zou moeten worden, voor iedereen kon ophalen op het postkantoor. Zijn huisbazin kreeg een dwangsom om de boel weer in orde te maken.

“Maar mama, dan doe ik gewoon aangifte bij de politie,” zei Yurre Hoewel Yurres vasthoudendheid mij niet verbaasde, maakte ik me wel zorgen over de daden waartoe hij haar zou kunnen drijven. Zij zou immers niet de eerste huisbaas zijn die wat zware jongens inhuurt om een huurder tot de orde te roepen. “Maar mama, dan doe ik gewoon aangifte bij de politie,” zei Yurre. “Hoe fijn is het om in je recht te staan als je in elkaar geslagen in het ziekenhuis ligt?,” antwoordde ik bezorgd. Geleidelijk aan vond ik het van mezelf ook niet zo aardig om hem alleen op de risico’s te wijzen. Hij kwam immers volkomen legaal op voor zijn rechten en gaf niet op waar andere huurders er het bijltje al bij neergegooid zouden hebben. Ik bewonderde mijn zoon diep voor zijn strijdlust, maar ik bleef me grote zorgen maken. Zijn huisbazin zei hem uiteindelijk per e-mail de huur op. Yurre stuurde daarop

een reply dat het niet rechtsgeldig was de huur per e-mail op te zeggen. Hij ging niet akkoord met deze eenzijdige opzegging, wat betekende dat zij een gerechtelijke procedure zou moeten starten om hem uit zijn kamer te krijgen. Toch hakte de hele situatie er bij Yurre flink in. Hij moest een periode telkens buitenshuis studeren om goed internet te hebben, en toen de huisbazin de wasmachines in het pand achter slot en grendel zette, moest hij elders de was doen. Tegen de zomer van 2011 zag hij er bleek en afgetobd uit, want het studeren ging gewoon door en inmiddels zat hij ook in het bestuur van zijn studentenvereniging. Ondanks een groeiende steun van zijn medebewoners (“Dit soort dingen verbroedert wel, hoor, mama”), werd het hem allemaal toch een beetje teveel en ging hij - tot mijn blijdschap en opluchting - een andere kamer zoeken. Desondanks spande hij toch nog een kort geding aan over de brievenbussen en riep ook de hulp van de SP in om het grote onrecht dat hem ten deel was gevallen aan de kaak te stellen. Begin december vond hij een nieuwe kamer en hielp ik hem verhuizen. Hij maakte zich nog zorgen dat zijn huisbazin uit wraak de slagboom tot het terrein waarop hij woonde op slot zou laten, zodat het verhuisbusje niet bij de voordeur kon komen. Zijn huisbazin was echter opeens heel coöperatief en zette de poort wijd open. Ik denk dat ze zich de dag nog lang zal heugen dat ze een kamer verhuurde aan iemand met het syndroom van Asperger.

De columns die Ginette Wieken al jaren in Balans Magazine schrijft, zijn heel populair bij de lezers. In deze tweede bundel schetst Wieken opnieuw met veel humor en relativeringsvermogen herkenbare situaties voor ouders en leerkrachten van kinderen met een stoornis in het autistisch spectrum. In haar vlot geschreven stukjes figureren zowel haar eigen twee kinderen als leerlingen van de middelbare school waar zij werkt als docente Engels. Eerder verschenen van Wieken Was ik maar supervrouw, een bundeling van haar eerste vijfendertig columns, en De dinoman en het muziekmeisje waarin zij haar leven met haar autistische zoon en dochter beschrijft. Duizenden exemplaren gingen over de toonbank en het boek verscheen ook in een Franse vertaling.

Waren ze maar allemaal autistisch

Ginette Wieken (52) is docente Engels op een scholengemeenschap in het midden van het land. Ze is moeder van Yurre (21) en Lotte (17) die beiden autisme hebben. Het nieuwe boekje van Ginette Wieken heet Waren ze maar allemaal autistisch en kost € 12 incl. verzendkosten. Bestellen kan via g.wieken@chello.nl

Waren ze maar

allemaal autistisch

Waren ze maar allemaal autistisch is een ode aan de mooie kanten van autisme zonder de gecompliceerde en lastige kanten te ontkennen.

februari 2012

Ginette Wieken

balans magazine

Ginette Wieken

Ervaring |

Tekst Joli Luijckx Foto’s Thijs Rooimans

‘Ik wil ook een “Elke avond in bed lees ik nog een poosje met mijn daisyspeler. Kijk, dat apparaat ligt altijd naast mijn bed.” Sannemarije heeft dyslexie. In de bibliotheek van Nunspeet legt ze aan andere kinderen met dyslexie uit welke hulpmiddelen zij gebruikt. Samen met Sali en Coen en Jelrik, die ook dyslexie hebben. Hun moeders zijn afdelingsvrijwilligers van Balans op de Veluwe en organiseren regelmatig voorlichtingsavonden over dyslexiehulpmiddelen. Voor ouders, en nu dus ook voor de kinderen.

balans magazine

februari 2012

secretaresseâ&#x20AC;&#x2122; balans magazine

februari 2012

Waar zijn de boxjes voor de laptop? Balansvrijwilliger Roelie is samen met Annemieke en Heidy alle ICT-hulpmiddelen die hun eigen kinderen dagelijks gebruiken aan het klaarzetten op de tafels in de bibliotheek. Voor de voorlichtingsavond van vanavond. Het is een hele uitstalling van laptops en daisyspelers, die allemaal opgestart en aangesloten moeten worden voor de demonstratie. Een hele klus. Ondertussen komen de eerste kinderen binnendruppelen. Er ontstaat een oploop van ouders en kinderen rondom de tafel vol apparatuur. De kinderen kijken nog wat bedeesd toe. “Gaan jullie daar maar vast zitten”, wijst Roelie hen de weg. “We beginnen de avond zo met een film.” In de filmhoek worden er nog snel wat extra stoelen neergezet. Zestien kinderen zijn er gekomen. Meer dan zich vooraf hadden opgegeven. Na een kort welkomstwoordje start de film. Volwassenen vertellen daarin over hun dyslexie en wat voor oplossingen ze gevonden hebben voor hun lees- en spellingsprobleem. Aandachtig en ook wat lacherig zit de groep te kijken. Praten over hun dyslexie lijkt voor sommige kinderen wat onwennig. In de film vertelt manager Laurens dat hij gelukkig een heel goede secretaresse heeft, die alle spelfouten uit zijn brieven haalt. “Dat wil ik ook, zo’n secretaresse”, zegt Lucas zacht. “Dat zou fijn zijn.” Na de film wordt de groep kinderen in drieën verdeeld. Sven, Tim, Lucas, Max en Troy gaan eerst mee naar de praathoek, waar kinderen onder leiding van vrijwil-

liger Annemieke ervaringen kunnen uitwisselen. “Ik ben altijd als laatste van de klas klaar met mijn schoolwerk. Daar baal ik echt van.” Anderen hebben daar minder last van en vinden het niet leuk dat ze thuis steeds rijtjes woorden moeten oefenen. “ Ik ga dan eigenlijk liever spelen. Maar het moet.” Lucas peutert tijdens het gesprek met een rood hoofd aan zijn schoenveter. Hij voelt zich er duidelijk ongemakkelijk bij. Dan

begint hij opeens te vertellen. “Ik schaam me eigenlijk voor mijn dyslexie.” Op school krijgt hij weinig hulp. En omdat zijn vaste juf al een tijd ziek is, komen er ook nog eens steeds andere invallers. “Zullen we straks als je moeder je weer komt halen samen eens even met haar praten”, oppert Annemieke, die het gesprek leidt. “Misschien kunnen we met zijn drieën wel een plan bedenken hoe jij beter geholpen kunt worden.” Lucas knikt. Er gaat van plek gewisseld worden. Sven, Tim, Lucas, Max

balans magazine

februari 2012

hele verzameling daisyspelers. Om boeken mee te laten voorlezen. Al die apparaten zijn weer net verschillend. Het is maar net welk apparaat je prettig vindt, legt Roelie uit. Deze heeft een beeldschermpje bijvoorbeeld. Dan kun je de tekst meelezen. Maar het schermpje is wel heel klein. Dit is een wat ouderwetsere daisyspeler. Hij ziet er misschien niet zo mooi uit. Maar je raakt hem minder snel kwijt en je stoot hem minder snel van je tafel af.

en Troy gaan bekijken hoe het softwareprogramma Kurzweil en Sprint werkt. “Kijk, zo maak ik mijn spelling op school. Gewoon in de klas op mijn laptop. Een werkje waar de rest van de klas in een kwartier mee klaar is, kost mij zonder Kurzweil een half uur. Nu ben ik gelijk klaar met de rest. En ik maak ook nog eens minder fouten.” Geroutineerd demonstreert Sannemarije hoe ze haar schoolwerk maakt. Daarna laat ze Kurzweil haar geschiedenisboek voorlezen.

balans magazine

februari 2012

Nick kent het programma al. Hij kijkt een beetje verveeld rond. Maar de andere kinderen kijken wel geïnteresseerd toe. Helaas is het wel een duur programma dat ouders vaak zelf moeten betalen, vertelt de moeder van Sannemarije erbij. Soms koopt de school het. “Dat is bij mij het geval”, vertelt Nick, die opeens weer bij de les is. “Wij hebben op school een paar computers met dit programma, speciaal voor de kinderen met dyslexie.” Op een andere hoek van de tafel staat een

Intussen leest de daisyspeler een boek van Paul van Loon voor. En demonstreert Roelie hoe je met een druk op de knop naar het volgende hoofdstuk gaat. Soms kun je ook een daisyspeler lenen bij de bibliotheek, geeft Roelie er nog als tip bij. De eerste ouders komen alweer binnen om hun kinderen op te halen. Alle kinderen krijgen een informatiepakketje mee. Om thuis nog meer te lezen over wat er allemaal is aan mogelijke hulpmiddelen is. Annemieke praat zoals beloofd met Lucas en zijn moeder en geeft tips. “Echt gaan praten hoor, op school. Dat is geen zeuren. Lucas heeft extra hulp nodig.” Sanne neemt haar moeder nog even mee naar de laptop van Sali. Zij laat de computer haar biologieboek voorlezen door een speciaal programma. Dat heet Sprint. “Als je typt, leest de computer dat gelijk hardop voor. En hoor je meteen of het goed of fout is. Handig hè!” n

Kijk voor meer informatie over dyslexie op www.balansdigitaal.nl of bel met het Steunpunt Dyslexie 0800 5010.

(advertentie)

WAT ZEGT DE UITSLAG VAN EEN PSYCHOLOGISCH ONDERZOEK EIGENLIJK? In dit boek worden ouders, leerkrachten en hulpverleners in heldere taal geïnformeerd over psychologisch onderzoek bij kinderen tot 18 jaar. Wanneer wordt welk onderzoek ingezet? Welke uitslagen zijn er te verwachten? Hoe kunnen de resultaten geïnterpreteerd worden? In dit boek wordt de lezer duidelijk gemaakt wat de uitslag van een psychologisch onderzoek nu werkelijk over een kind zegt. rian bierlaagh en frank ruiters – psychologisch onderzoek bij kinderen 92 blz. | isbn 978 90 209 9975 4 bestel dit boek nu en profiteer van de tijdelijk introductieprijs: u betaalt geen €17,99 maar €15,99! *

GOEDE BEDOELINGEN KUNNEN DEPRESSIE BIJ KINDEREN VERERGEREN. Prikkelbaar gedrag en sombere buien bij kinderen kunnen duiden op een depressie. Depressie bij kinderen en adolescenten komt vaker voor dan gedacht wordt. Dit boek bespreekt de kenmerken en oorzaken van depressie en geeft praktische tips waarmee kinderen kun depressie kunnen overwinnen. Door de vele praktijkvoorbeelden en tips zeer nuttig voor ouders, leerkrachten en hulpverleners. yvonne stikkelbroek – depressie bij kinderen. als een kind prikkelbaar en somber is 116 blz. | isbn 978 90 209 9973 0 | €17,99

bestel deze boeken via www.balansdigitaal.nl, www.lannoocampus.nl of de boekhandel. * Deze introductieprijs is geldig tot en met februari 2012.

column Katinka Slump

Oorlog Een jaar of dertien geleden viel er bij ons een brief in de bus. Hij was afkomstig van de ouders van een klasgenoot van onze zoon en gericht aan alle ouders van groep 7. Het was een uitnodiging om een petitie te ondertekenen. De petitie hield het verzoek aan de school in om Daan uit de klas te verwijderen, omdat het onderwijs te zeer te lijden had onder zijn aanwezigheid. Daan was een jongen met ADHD. Hij was betrokken bij talloze incidenten. Ik had al gehoord dat andere ouders verhaal waren gaan halen bij de ouders van Daan naar aanleiding van zijn gedrag en dat daarbij de emoties hoog opliepen. Ik belde naar de school. Nog voor ik mijn verhaal kon doen, antwoordde de juf van mijn zoon: “Katinka, ik weet het al. Dirk zit hier tegenover mij.” Dirk was de vader van een andere leerling uit groep 7. Hij heeft vier zonen, is recht door zee, integer, een man uit één stuk. Het type waarmee je de oorlog kunt winnen. Hij weet dat een maatschappij wordt gebouwd op solidariteit, niet op selectie. Dirk had na het lezen van de brief zijn jas en klompen aangeschoten en was naar school gelopen om zijn ongenoegen kenbaar te maken. Ondanks Dirk was ik er niet gerust op. Ik vermoedde dat er ouders zouden zijn die de petitie zouden ondertekenen, en wat dan? Toen mijn man thuis kwam, gaf ik hem de brief. Hij aarzelde geen moment, pakte de klassenlijst en de telefoon. Ruim vier uur later had hij alle ouders van de klas gesproken. Hij had hen gevraagd om af te zien van de ondertekening van de petitie en eerst de stappen van de school af te

wachten. In alle rust had hij de verhalen aangehoord en zijn eigen standpunt toegelicht. Hij deed wat hij moest doen. Mijn man is dokter, kinderdokter. Geen van de ouders ondertekende de petitie. Er kwam een voorlichtingsmiddag voor de klas en een ouderavond voor de ouders. Triversum, een centrum voor kinderen jeugdpsychiatrie, verzorgde de voorlichting. De pijn bij de ouders van Daan zat diep. De ouderavond werd op de band opgenomen, zodat zij later konden terughoren wat er over hun zoon was gezegd. De begeleiding op school werd verbeterd, Daan bleef in zijn klas en zijn

Een hechte klas en een trotse juf was het resultaat van klasgenoten leerden hoe zij hem konden helpen om met zijn beperking om te gaan. Een hechte klas en een trotse juf was daar uiteindelijk het resultaat van. Sindsdien zag ik nog vele, vele ‘Daantjes’. Honderden ouders kwamen bij mij om advies en/of bijstand, omdat hun kind net als Daan niet langer welkom was op school. Wanhopige ouders die soms machteloos verder in hun schulp kropen of zich wanhopig verzetten en eenzaam de strijd aanbonden. Een strijd die bovendien door de jaren heen alleen maar zwaarder is geworden. Schoolbesturen werden machtiger, selectie om

onderwijskwaliteit te bevorderen lijkt inmiddels acceptabel en de toon waarmee kinderen worden weggezet is verhard. Steeds moeilijker wordt het om voor ‘de Daantjes’ een plekje te bemachtigen. Steeds vaker sta ik volkomen machteloos tegenover scholen voor wie het belang van die individuele leerling ondergeschikt is aan de vele andere belangen die op scholen spelen. Dit proces kan niemand zijn ontgaan. De kwetsbare positie van ouders is algemeen bekend. Op dit moment ligt er het wetsvoorstel Passend Onderwijs om dit proces een halt toe te roepen. In de wet Passend Onderwijs laat de minister echter na om als overheid haar verantwoordelijkheid te nemen. Zij legt de zorg voor het recht op onderwijs volledig in de handen van de schoolbesturen, die zullen gaan bepalen of een leerling zorg nodig heeft en hoe aan het onderwijs wordt vormgegeven. Met dit voorstel slaat de minister het fundament weg onder ons onderwijsstelsel. Dit stelsel is gebaseerd op het recht op onderwijs van een leerling en het recht op opvoeding van ouders. De minister laat ten onrechte haar taak om zorg te dragen voor goed onderwijs over aan schoolbesturen. Zij plaatst met deze wet het recht op onderwijs op het drijfzand van de willekeur van onderwijsinstellingen. Ouders en leerlingen zijn daardoor vogelvrij. Ik vrees dat te veel Kamerleden dit beleid zullen ondertekenen. Wat te doen? Wie pakt de pen of de telefoon? Met wie kan ik deze oorlog winnen?

Katinka Slump is advocaat onderwijsrecht, werkzaam bij de stichting Juridische Dienstverlening Onderwijs (Judion), en lid van diverse werkgroepen van de Nederlandse Vereniging Onderwijs Recht (NVOR). Zij beschrijft voor Balans Magazine diverse voorvallen uit haar praktijk. Katinka Slump is getrouwd met een kinderarts en moeder van vijf kinderen, waarvan de twee jongsten een tweeling.

balans magazine

februari 2012

ADHD |

Tekst Peter Giesen Foto Thijs Rooimans

Patrick de Zeeuw: ADHD is er in verschillende verschijningsvormen

Geen jongensgedrag “Het ene kind met ADHD is het andere niet”, zegt neuropsycholoog Patrick de Zeeuw van het Utrechts Medisch Centrum Utrecht (UMC Utrecht). Volgens hem zijn er tenminste drie subtypen van ADHD, die waarschijnlijk te maken hebben met drie verschillende plaatsen in het brein. De ene ADHD’er kan zijn impulsen niet beheersen, een ander is niet gevoelig voor beloningen, weer een ander heeft geen flauw idee van tijd. Ten onrechte wordt ADHD vaak gezien als een duidelijk afgebakende stoornis, te wijten aan een afwijking op één plaats in de hersenen. De bevindingen van De Zeeuw, die in oktober bij het UMC promoveerde, moeten leiden tot een beter begrip van ADHD. In een verre toekomst zijn er wellicht praktische toepassingen mogelijk. De behandeling van kinderen met ADHD zou beter toegespitst kunnen worden op de patiënt. Een kind dat zijn impulsen niet onder controle heeft, kan een andere behandeling krijgen dan bijvoorbeeld een kind dat moeite met tijd en timing heeft. “We weten dat er een aantal gebieden is waarmee kinderen met ADHD moeite hebben”, zegt De Zeeuw. “Ten eerste de cognitieve controle, de controle over gedrag, het beheersen van impulsen. Ten tweede de beloningsgevoeligheid. Allerlei beloningsprogramma’s, bijvoorbeeld met stickers voor goed gedrag, zijn bij veel kinderen met ADHD minder effectief dan bij kinderen die zich normaal ontwikkelen. Ten derde is er het gevoel voor tijd en timing.”

Kinderschoenen De Zeeuw liet 57 kinderen met ADHD en 83 gezonde kinderen neuropsychologische tests op deze drie gebieden doen. Daaruit bleek dat van de kinderen met ADHD die slecht scoorden op de tests, 80 procent slechts op één gebied slecht scoorde. Op de andere gebieden deden 22

ze het even goed als kinderen die zich normaal ontwikkelen. “Er was geen enkel kind met ADHD dat het op alle drie de onderdelen slecht deed”, aldus De Zeeuw. Kortom, achter de diagnose ADHD gaan enorme verschillen schuil, zegt hij. “Deze studie is een beginpunt. We vermoeden dat de verschillen verband houden met verschillende gebieden in de hersenen. Dat gaan we nu verder uitzoeken”. Door MRI-scans van kinderen met ADHD en gezonde kinderen te vergelijken, wil De Zeeuw een beter beeld krijgen van het brein bij ADHD.

‘Zo hebben ADHD’ers gemiddeld een kleiner hersenvolume’ Het neurobiologisch onderzoek naar ADHD staat nog in de kinderschoenen. Alleen op groepsniveau zijn verschillen gevonden tussen kinderen met ADHD en kinderen die zich normaal ontwikkelen. Zo is er bij ADHD sprake van een gemiddeld kleiner hersenvolume. Dat is echter een gemiddelde, waarachter een grote individuele variatie schuil gaat. De Zeeuws neurobiologisch onderzoek moet in eerste instantie leiden tot een beter begrip van ADHD. Er is wel vaker onderzoek gedaan naar subtypen van ADHD, maar dan vooral op basis van zichtbaar gedrag. De Zeeuw onderzoekt een subtypering op basis van het brein. “Je kunt impulsief zijn omdat je je impulsen

niet kunt onderdrukken, maar ook omdat je het moment waarop je bijvoorbeeld weer begint met praten niet goed kunt timen. Ogenschijnlijk vertonen zulke kinderen een identiek symptoom, maar er zitten mogelijk twee verschillende breinsystemen achter. Door dat te onderzoeken kunnen we beter begrijpen hoe ADHD in het brein tot stand komt dan weer van gedrag uit te gaan.”

Verschillen “Elke klinisch psycholoog of psychiater weet dat er grote verschillen bestaan tussen kinderen met ADHD. Toch is er in de wetenschap heel sterk het idee gebleven dat je ADHD onderzoekt als één op zichzelf staande categorie waar één duidelijke oorzaak voor is. Op basis van wat we over het brein weten, is dat niet zo realistisch”, zegt De Zeeuw. Door ADHD in subtypen op te delen, wordt het beeld wel ingewikkelder. “Je krijgt verschillende genetische paden die naar verschillende vormen van ADHD leiden. Dat is complex. Maar het is wel nodig om het geheel beter te kunnen begrijpen. Nu kijken wetenschappers vaak naar een bepaald aspect van ADHD, zonder de onderlinge verschillen tussen kinderen met ADHD te onderzoeken. Daardoor zijn ze geneigd om heel eenvormige verklaringen voor ADHD te geven: ADHD komt door een tekort aan dopamine, of door voeding, of door opvoeding. Maar zo simpel ligt het niet. Je kunt niet zeggen: ADHD ligt alleen aan je brein, of alleen aan je dieet, of alleen aan je ouders. Zulke simpele, eenvormige verklaringen dekken de lading niet. Ouders zullen dat ook herkennen: er zijn heel veel verschillen tussen kinderen met ADHD. Het is daarbij heel belangrijk dat we de genetica van ADHD beter leren begrijpen. Natuurlijk spelen zaken als balans magazine

februari 2012

Patrick de Zeeuw: “In Nederland hebben mensen onderhand het idee dat elk tweede kind ADHD heeft. Dat is onzin. De prevalentie is drie procent. Dat is helemaal niet zo hoog.”

ouderschapsvaardigheden ook een rol. Het brein ontwikkelt zich in interactie met zijn omgeving. Maar ik denk wel dat de genetische invloed groter is dan we vroeger dachten, maar ook ingewikkelder”, aldus De Zeeuw.

Passende behandeling Als ADHD ontrafeld is, zal het ook mogelijk worden de behandeling veel preciezer op de patiënt af te stemmen, denkt De Zeeuw. “Als we slagen in het uittekenen van de verschillende paden die je naar ADHD hebt, zouden sommige patiënten een meer passende behandeling kunnen krijgen. Misschien zit er een groep bij die het met minder medicatie kan doen, of andere medicatie, of juist meer gedragstherapie. Dat hangt er van af wat in het brein misgaat en hoe je daarop kunt aansluiten. Maar dat ligt nog ver in de toekomst. Personalised medicine. Daar moeten we naar streven.”

Boos In zijn proefschrift schetst De Zeeuw een beeld van ADHD dat preciezer, maar ook complexer is. Een stoornis met verschilbalans magazine

februari 2012

lende subtypen, die verband houden met verschillende gebieden in de hersenen, en wellicht ook verschillende genetische oorzaken hebben. Bovendien haalt hij de veelgehoorde observatie aan dat er overlap bestaat met het autismespectrum, waarin ook veel patiënten last hebben van impulsiviteit. Dat ondergraaft het idee dat

‘Ik vraag me wel eens af of de diagnose niet te vaak gesteld wordt’ ADHD een duidelijk afgebakende stoornis is. Bestaat de stoornis ADHD eigenlijk wel? Of is ADHD slechts een verzamelterm voor allerlei problematische gedragingen? De Zeeuw: “Ik houd me nu zeven jaar met bezig met ADHD, en hoe langer hoe meer raak ik geïnteresseerd in dat vraagstuk. Wat bepaalt dat we iets een stoornis noemen? Aan de hand van groepsstudies kan ik heel goed aantonen dat er bij ADHD verschillen zijn met kinderen zonder ADHD, maar ik heb niet het idee

dat ik daarmee mensen overtuig. Een probleem is volgens mij dat het een politieke discussie is geworden. Laatst las ik een column van Aleid Truijens in de Volkskrant: vroeger noemden we het jongensgedrag, nu stoppen we ze vol met Ritalin. Daar word ik wel boos over. Mijn standpunt is: ja, ADHD bestaat. Ik heb genoeg kinderen met ADHD en ADD gezien die echt last hebben van de problemen die in de DSM, het handboek voor psychiaters, worden beschreven. Daardoor ondervinden ze problemen in hun ontwikkeling, en hebben onze hulp nodig. Natuurlijk vraag ik me ook wel eens af of de diagnose niet te vaak gesteld wordt, zeker als ik naar de cijfers in de Verenigde Staten kijk. Maar door de manier waarop er in de media over wordt gesproken hebben mensen onderhand het idee dat elk tweede kind ADHD heeft. Dat is onzin. De prevalentie is ongeveer drie procent. Dat pleit niet bepaald voor het idee dat alle jongensgedrag ineens ADHD heet.” n Meer informatie over het onderzoek: www.niche-lab.nl 23

(advertenties)

• Dyslexie, reken- of taalmoeilijkheden • Gedragsproblemen zoals AD(H)D, PDD-NOS Zorgboerderij: Stichting Enjoy-It Flevoland Voor kinderen van 6 t/m 16 jaar met ADHD, PDD-NOS en Autisme Stichting Enjoyit Flevoland Roodbeenweg 17a 8251SE Dronten T: 0321-325272 E: info@stichtingenjoyit.nl W: www.stichtingenjoyit.nl

06-25 21 43 32 info@demarshoeve.nl www.demarshoeve.nl

Zorgmanege De Marshoeve is gespecialiseerd in begeleiding van kinderen en jongvolwassen met ASS, ADHD, ADD, ODD en PDD-Nos. Wij bieden: • I ndividuele begeleiding en dagbesteding • Equitherapie • Ponykampen

• W eekendopvang • De Net Gordon®trainingen • Bedrijfstrainingen en coaching

• Het leren plannen en structureren van huiswerk

Rijdende praktijk voor remedial teaching Informatie: www.jongleren.nu / tel.:0651-740289 Remedial teacher Gereg.LBRT, M SEN Gedragsspecialist

Marina’s zegen bij: geboorte / miskraam / huwelijk scheiding / sterven / operatie / handicap unieke tekening of schilderij vanaf € 100 ex btw

Marina Oxenaar marina.oxenaar@kontaktkunstenaar.nl www.kontaktkunstenaar.nl

NEUROBICS NEUROFEEDBACK Groningen

De hersentherapie bij o.a. ADHD, depressie, PDD en Burn-out met blijvend resultaat.

w w w. n e u r o b i c s . n l Dyslectici en adhd’ers: bronnen van talenten! ONTSLUIT DIE BRON! Workshops nu ook in Oosterhout (NB): • •

voor leerkrachten B.O. op 8/2/12 voor docenten V.O. op 1/3/12

Presentaties voor onderwijsgevenden op aanvraag Info en aanmelden: E info@opwegnaardichterbij.nl T 0314-684808 W www.opwegnaardichterbij.nl

Neurofeedback? PELS instituut Nieuwe Keizersgracht 58, 1018 DT Amsterdam persoonlijk en deskundig www.pels.nl of bel 020 - 707 93 14

Wie wint de Balans Award 2012? • Gaat uw school in 2012 de Balans Award winnen? Zijn er ouders zo tevreden over de samenwerking in het kader van passend onderwijs dat zij uw school hiervoor nomineren?

• W orden er bij de basisschool van uw kinderen kleurige ballonnen opgelaten? Bent u zo tevreden over de extra ondersteuning voor uw kind dat u de school nomineert?

• Nomineert uw school een van de ouders?

De spelregels voor de nominatie zijn te vinden op www.balansdigitaal.nl Een deskundige jury bepaalt welke school in 2012 in de prijzen valt. Uw inzending ontvangen wij via het aanmeldingsformulier op www.balansdigitaal vóór 15 juni 2012.

Als school kunt u ook een van de ouders nomineren waarmee u goed samenwerkt in het kader van passend onderwijs.

• G aat er op de school van uw kind een jongerendebat of een andere festiviteit plaatsvinden? Bent u helemaal blij met de kans die uw kind krijgt in het voort gezet onderwijs?

De uitreiking is op woensdag 26 september 2012, in de week van het 25-jarig jubileum van Balans. Het feest wordt in overleg met u door Balans georganiseerd.

Hier ziet u de winnende scholen in 2010 en 2011. Ouders

hadden, kregen zo een goede kans in het onderwijs. Balans

hadden de school van hun kinderen hiervoor genomineerd,

kwam de prijs ter plaatse overhandigen en organiseerde er

omdat zij zeer tevreden waren over de samenwerking met

een feestje.

de school. Hun kinderen, die extra ondersteuning nodig

Dat kan in 2012 op uw school plaatsvinden!

2010

2011

Foto Thijs Rooimans

Foto Shody Careman

In 2012 wordt de 8e Balans Award uitgereikt

balans magazine

februari 2012

bij ons thuis Tekst Maria van Amerongen Foto’s Thijs Rooimans

De problemen waarmee een Balans-gezin te maken krijgt kunnen erg groot zijn. Ouders zoeken, tobben, vechten en twijfelen, maar tonen ook ongelofelijk veel creativiteit, inzet en veerkracht. Een serie portretten van zeer verschillende gezinnen.

‘Moet ik alles in het honderd laten lopen?’ Zelf is Colien Cogenbach (44) uit Barendrecht nog zoekende; ze vermoedt dat ze kenmerken heeft van ADD. Twee van haar drie kinderen – René (15) en Nienke (10) – hebben al die zekerheid: ze hebben de diagnose, waarbij René ook nog dyslexie heeft. “Wat ik moeilijk vind, is dat je zelf niet helemaal precies weet hoe je met hun beperking moet omgaan.” Dochter Sanne (18) is al om half twaalf uit. Als ze thuiskomt, zet ze direct melk op het vuur voor een beker lekker hete chocomelk. Als kind zonder diagnose vindt ze het weleens lastig om met haar broer en zus om te gaan. “Nienke vraagt enorm veel aandacht. De laatste tijd huilt ze ook veel. Soms heb ik daar genoeg van, en dan zeggen we lelijke dingen tegen elkaar, zoals ‘hou nou eens op!’. René is een puber met ADD, en door die combinatie botst het vaker dan normaal. Hij helpt bijvoorbeeld nooit in het huishouden, daar baal ik van. Verder is hij veel op zijn kamer. Voordeel daarvan is dat ik me niet zo aan hem erger. Als we op vakantie zijn, zit hij meer op je lip, en dat kan weleens irriteren. Toch heb ik ook wel begrip voor René en Nienke, maar ik zou wel willen dat ze wat meer rekening met mij houden. Ach, natuurlijk hebben ze ook leuke kanten. René kan ontzettend droog zijn in zijn commentaar, dan lig ik helemaal dubbel. En als Nienke in een goed humeur is, ben ik haar grote zus, haar grote voorbeeld. Dat is heel leuk.” Colien: “René is zo van: als het niet gaat zoals het moet, dan moet het maar zoals 26

het gaat. Hij maakt zich nergens druk om. ’s Ochtends staat hij bijvoorbeeld om kwart voor acht op, dan heeft hij een half uur voor eten, douchen, aankleden en tandenpoetsen. Daarna heeft hij nog tien minuten om de trein te halen. Maar o ja, bedenkt hij zich dan ineens, ik moet nog brood en drinken maken, tas inpakken, dingen nakijken. En oeps, waar is mijn

‘Hij doet niets gestructureerd, maar redt zich altijd’ portemonnee nou? Daar wordt hij totaal niet gestrest van. Ach, ik neem wel een trein later, redeneert hij dan. En dan komt hij niet te laat, maar loopt precies met de bel het lokaal in. Heel relaxt. René leeft met de dag, hij doet niets gestructureerd, maar redt zich altijd. Op school willen ze alleen maar Renétjes hebben. Hij heeft twee vrienden die hij al vanaf zijn kleuterjaren kent. Dat zijn z’n maatjes, nog steeds. Verder hobbelt hij heel goed door zijn leven heen. Hij kon bijvoorbeeld de

havo doen, maar wilde heel graag naar de horecavakschool. Daar is hij direct na de basisschool naar toegegaan. Het is een soort vmbo en mbo ineen. Daarna wil hij naar het hbo. Hij wil kok worden, en gaat graag naar school. Dat was op de basisschool wel anders, daar moesten we hem naar toe slépen. René had bijvoorbeeld nooit zijn werk af. De juf in de bovenbouw wist dat hij ADD heeft, maar toch was ze altijd erg geïrriteerd, ook over het feit dat hij niet geïnteresseerd was in lezen. Hij was altijd heel nonchalant, heel relaxt, zo van: och, het komt allemaal wel goed. Daar werd zij helemaal nerveus van.”

Drugs “Zijn ADD werd in de middenbouw ontdekt. Zijn juffen zochten iets achter het feit dat hij niet goed kon leren. En ze kregen gelijk. Na de diagnose mocht hij op kopieën van opdrachten uit boeken werken, dan kon hij zich beter concentreren. Hij hoefde dan niet steeds van boek naar schrift te ‘flitsen’. Verder kreeg hij weer werk uit zijn vorige groep 3, zodat het hem allemaal beter af zou gaan. Doordat hij medicatie slikte, kon hij zijn werk beter aan. Maar in de bovenbouw ging het weer helemaal mis, omdat die bewuste juf hem niet lag. En daarna waren er door ziekte veel invallers, dat was heel onrustig. Nu zit hij op de middelbare school, en dat gaat wel goed, al vindt hij zijn juf Frans niks. Ze praat veel over haar buitenhuis in Frankrijk, dat interesseert balans magazine

februari 2012

V.l.n.r. Colien, Sanne, René, Nienke en Meindert Cogenbach. Colien: “Ik probeer veel structuur te bieden, maar soms vergeet ik dat, en daar komen dan toch wel weer problemen van.”

hem niet. En dan doet hij dus niks. René is heel eigengereid, hij heeft zijn eigen werkelijkheid. Thuis heeft hij dezelfde instelling. Als ik bijvoorbeeld wil dat hij de vaatwasser uitruimt, naar de flessencontainer gaat of zijn kamer opruimt, dan geeft hij niet thuis. Die dingen hebben niet zijn belangstelling. Als ik geen tijd met hem afspreek, gebeurt er niks. Als ik zijn kamer dweil, gooi ik alle zooi op bed of in de prullenbak. Hij kan ook de helft van de tijd zijn spullen niet vinden. Als hij dan echt een keer moet opruimen, ga ik erbij staan, anders gebeurt het niet. Dan moppert hij vreselijk. Ik ben bezig met een schema maken van taken in huis, maar dat heb ik nog steeds niet af. Volgens mij heb ik ook kenmerken van ADD. Ik herken veel van mezelf in René en Nienke. Als René met vrienden afspreekt, overlegt hij niet met mij. Eigenlijk is wat hij op school doet het meest gestructureerde in zijn leventje. Medicatie neemt hij niet meer, drugs noemt hij het. Gevolg is ook dat hij ’s avonds pas om half twaalf in balans magazine

februari 2012

slaap valt. Maar dat maakt hem niet uit. Hij wordt er niet moe van, hij stuitert altijd door het huis. Soms denk ik weleens dat hij ADHD heeft: hij is altijd aan het neuriën, altijd met zijn voeten aan het wiebelen als hij op de bank hangt. Behalve als hij een game speelt, dan is hij helemaal gefocust.” “Nienke is weer een heel ander verhaal. Op het moment is ze heel onrustig. Ze zit altijd te babbelen, is druk, aanwezig. Ze is aan stemmingen onderhevig. Als ze vrolijk is, hoeft er maar iets te gebeuren of ze is weer bozig. Dan kan ze echt een uur lang schelden en tieren. Degene op wie ze boos is, moet dan echt weg uit haar zicht. Maar als ze het bijvoorbeeld op mij heeft gemunt en ik vlucht naar boven, baalt ze daarvan. Dan rent ze me achterna, en gaat gewoon door. Achteraf snapt ze wel dat ik wegga, maar op het moment suprême is ze dat kwijt. Uiteindelijk beland ik vaak buiten, en hoor ik van de buren of ze op een gegeven moment rustiger wordt. Als ik dan naar binnen ga en ze is onverhoopt

nog niet klaar, begint alles weer van voor af aan. Lief doen, haar vasthouden, het helpt allemaal niks. Het zij zo. Nienke weet zich ook geen raad als ik niet alles voor haar structureer. Op woensdag vertel ik haar ’s ochtends al wat we ’s middags gaan doen. Zo haalt ze dan zelf broodjes, die we vervolgens samen

‘Lief doen, haar vasthouden, het helpt allemaal niks’ opeten. Tot half drie mag ze zelf iets doen, dan drinken we thee met een koekje, dan gaat ze weer tot vier uur zelf iets doen, en vanaf vier uur gaan we samen iets ondernemen. Als er plotseling iets tussenkomt, wordt ze heel boos. Ze is heel onberekenbaar. Ze reageert ook erg op René. Als hij haar per ongeluk zachtjes aanraakt, gaat ze ➜ 27

(advertenties)

Het zit er weer op! Meer dan 800 mensen uit het basis en voortgezet onderwijs bezochten het onderwijssymposium Als normaal anders is op 16 januari 2012 in het AFAS stadion te Alkmaar. REC 4.5 Specialisten in gedrag en onderwijs en Helioskoop Specialisten in motoriek, gedrag en leren bedanken alle sponsoren, standhouders, sprekers en bezoekers van

Als normaal anders is 2012 Dankzij uw medewerking, komst, inbreng en inzet was het symposium een enorm succes. Ook het AFAS stadion was een aangenaam speelveld voor dit inspirerende onderwijsevenement. Kijk voor een impressie op www.alsnormaalandersis.nl Wij zijn al begonnen met de warming-up voor het eerste lustrum van het symposium Als normaal anders is in 2013!

Bedankt en tot volgend jaar! Jij maakt verschil Jij maakt hethet verschil!

Hoofdsponsor

Subsponsor

Mediapartner

M.m.v. Only Friends en Onearmed

Met het hele gezin op vakantie? Boek dan online bij ‘t Reestdal of kijk op www.reestdal.nl

• Kamperen met eigen sanitair • Dassen homes met 3 slaapkamers • Dassen hutten, glamping bij uitstek

Zorg Onderwijs Vrije tijd

Nieuw in 2012: Motorik Park

Advies, onderzoek, behandeling & begeleiding. Specialisaties: • ADHD

www.reestdal.nl

Geen wachtlijst,

• Autisme

kosten (deels) vergoed

• Dyslexie

door zorgverzekeraar.

• Dyscalculie

Meer informatie? www.spectrumbrabant.nl of bel 040 - 254 93 48

René en Nienke.

helemaal uit haar dak. Dan begint ze overdreven ‘au’ te schreeuwen. Als ze haar vinger stoot, denkt ze meteen dat hij gebroken is. René weet dat allemaal, en hij jaagt haar regelmatig op de kast. Als ik dan niet zeg ‘stop, het is klaar’, gaan ze urenlang door. Ze komen er dan zelf niet uit.

opgelost dus. Er is ook een remedial teacher die haar helpt, en Nienke is nu aardig op niveau met lezen. Al is ze na een klein stukje lezen wel altijd doodmoe. Ik wil nu met haar naar integratieve kindertherapie, een combinatie van verschillende therapieën. Ze heeft namelijk erg veel last van faalangst, gebrek aan zelfvertrouwen en perfectio-

Rotzooi Op school laat Nienke gewenst gedrag zien. Ze heeft veel moeite met lezen, haalt letters als ‘b’ en ‘d’, en ‘w’ en ‘m’ door elkaar. Dat wordt nu onderzocht. Zelf zegt ze: “Het is één grote rotzooi in mijn hoofd.” Ken je die serie ‘Hoe overleef ik?’ Bij de begintune zie je allemaal dingen door elkaar lopen. Dan zegt Nienke: “Zo is het ook in mijn hoofd.” Ze heeft op school ook moeite met rekenen, ze wordt snel afgeleid. Thuis gaat dat echter heel soepel, waarschijnlijk omdat ze zich hier beter kan concentreren. Haar juf is prima, een heel rustig en gestructureerd type. Nienke krijgt van haar opdrachtbladen zonder plaatjes, die haalt de juf er vanaf. Dat leidt alleen maar af, zegt ze. Ze heeft ook een meisje dat tegenover Nienke in het tafelgroepje zat en veel aan haar vroeg, een tafeltje verderop gezet. Nienke werd er namelijk heel ongelukkig van, maar wist niet wat ze ermee aan moest. De juf heeft dat gedaan onder het mom van dat ze twee jongens in het groepje uit elkaar wilde halen. Prima balans magazine

februari 2012

‘Dat geeft veel erkenning en herkenning ‘ nisme. Ik hoop dat ze daar leert dat ze er mag zijn, en wat zelfvertrouwen krijgt. Dat ze beter leert omgaan met leeftijdgenootjes. Dat ze minder boos en agressief wordt. Als we op vakantie zijn, is de structuur natuurlijk helemaal weg. Toch gaat het allemaal best goed, omdat er geen druk is om dingen te moeten. Dan blijkt het op de een of andere manier allemaal toch te kunnen, het is gewoon veel relaxter. Nienke maakt dan heel snel vriendinnetjes. René zit meer in zijn eentje; hij stapt niet zo snel op anderen af.” “Wat ik moeilijk vind, is dat je zelf niet helemaal precies weet hoe je met hun

beperking moet omgaan. Ik probeer veel structuur te bieden, maar soms vergeet ik dat, en daar komen dan toch wel weer problemen van. Zo is Nienke ’s ochtends altijd met alles veel te laat. Moet ik haar dan overal aan herinneren, of moet ik alles maar in het honderd laten lopen? Waar trek je die lijn? Als ik steeds op haar vingers kijk, ervaart ze dat als heel negatief, dat vind ik wel zwaar. En dan het feit dat ze veel aandacht vraagt. Ze is heel aanhankelijk en altijd erg aanwezig. Als ze bijvoorbeeld buiten wil spelen en ik ga niet mee, dan gaat zij ook niet. Ik moet ook mee naar boven als ze gaat tandenpoetsen en haar pyjama aandoet. En ze praat aan een stuk door. Dan gaat het weer over dit, dan weer over dat. Ze is heel snel afgeleid. De laatste tijd is ze nogal angstig, durft ze niet te gaan slapen. Dan leg ik haar op de computerkamer, vlakbij onze kamer, dan gaat het wel. Nienke kan enorm knuffelen. René op zijn beurt doet dat niet, die geeft hoogstens een high five. Ach, al met al blijf ik positief. Ik heb zelfs hier in Barendrecht een ADHD-café opgezet, dat is net open. Dat heb ik samen met de vereniging Impuls (voor volwassenen met ADHD en aanverwante stoornissen, red.) gedaan. Daar kan ik niet alleen over mijn eigen ADD-kenmerken praten, maar ook over de kinderen. Dat geeft veel erkenning en herkenning. En dat wil je toch allemaal?” n 29

Dyslexie |

Tekst Arga Paternotte Foto’s Thijs Rooimans

Symposium Dyslexie: over het wie, wat, waar, waarom en hoe van werken

Elke dag een dicteetje

“Lezen leer je omdat je iets wilt begrijpen, omdat je iets mee wilt maken”, zei psycholoog en orthopedagoog Ellen Loykens in haar lezing op het symposium van Balans vorig jaar, over kwaliteitsaspecten van de behan deling van dyslexie. Hoe krijgen we het voor elkaar dat een kind eind groep 8 zodanig vloeiend kan lezen dat woordherkenning het tekst begrip niet in de weg staat? Loykens verhaal kwam aan het eind van een dag vol informatie over achtergronden, diagnose en aanpak van dyslexie. In dit nummer gaat het over de achtergronden van dyslexie en de kansen in het onderwijs. Kwaliteitsaspecten van behandeling komen volgende keer aan bod. Als je kijkt naar het wie, wat, waar, waarom en hoe van geletterdheid, dan is wie natuurlijk in eerste instantie het kind. Het kind dat moeite heeft om te leren lezen, terwijl het andere vakken wel in het gewone tempo onder de knie krijgt. Hoe krijgen we dit kind zo ver dat het ondanks de dyslexie zijn talenten kan ontwikkelen en minimaal het niveau functionele geletterdheid haalt? Het niveau waarmee iemand zich in onze talige maatschappij kan redden. Hoe krijgen we het voor 30

elkaar dat een kind eind groep 8 zodanig vloeiend kan lezen dat woordherkenning het tekstbegrip niet in de weg staat?

Erfelijkheid Dit kind komt meestal uit een familie met dyslexie. Dat weten we uit het onderzoek waar professor Aryan van der Leij over sprak op het symposium van Balans, het Dutch Dyslexia Programme, waar meerdere universiteiten in Nederland al twaalf jaar lang bij samenwerken.1 Uit dit onderzoek blijkt dat als dyslexie in je familie zit, je 30 procent kans hebt om zelf dyslexie te krijgen. Zelfs als er geen ernstige dyslexie wordt gediagnosticeerd, blijk je het in een dyslectische familie minder goed te doen op een aantal testen dat te maken heeft met dyslexie. Kinderen uit een dyslectische familie die

zelf geen dyslexie hebben, blijken bijvoorbeeld ook moeite te hebben met het hardop lezen van non-woorden. Dat zijn niet-bestaande woorden waarbij het kind niet op zijn geheugen kan terugvallen, maar het basale proces van de koppeling tussen letters en klanken moet uitvoeren. Als dyslexie in je familie zit, is het dus geen kwestie van wel of geen moeite hebben met het verwerken van klanken, maar van ernstige tot minder ernstige moeite daarmee. Op het gebied van het snel achter elkaar (serieel) kunnen benoemen van letters, cijfers, kleuren of symbolen (automatisering) verschillen de broertjes en zusjes uit een dyslectische familie echter wel van elkaar. Dat verschil wat betreft het snel kunnen benoemen komt dus alleen bij de dyslectici voor. En het blijkt zelfs ook zo te zijn dat dyslectische ouders van een kind met dyslexie zelf ook vaker laag scoren op de benoemsnelheid, en dyslectische ouders van een kind dat geen dyslexie krijgt, niet. Het lijkt er dus op dat de benoemsnelheid kenmerkend is voor de ontwikkeling van dyslexie. Zit dyslexie niet in je familie? Dan heb je maar 3 procent kans om dyslexie te ontwikkelen. balans magazine

februari 2012

aan geletterdheid

Ellen Loykens

Aryan van der Leij

Ben Maassen

Femke Scheltinga

Anna Bosman

Oorzaken dyslexie op vier niveaus Etiologie (erfelijke factoren nu 14 genen bekend); ▼

Neurobiologie (verstoringen in aanleg, problemen uitgroei zenuwcellen); ▼

Cognitie (fonologische verwerking, automatisering, verbaal geheugen); ▼

Gedrag (dyslexie in verschillende variaties). Omgevingsfactoren kunnen op alle niveaus invloed uitoefenen.

Of je met een genetische aanleg voor dyslexie het in die 30 procent ook echt krijgt, blijkt van heel wat factoren af te hangen. Genetische aanleg resulteert bovendien zowel in variatie tussen kinderen wat betreft de ernst van de dyslexie als wat betreft de soort leesmoeilijkheden. De ene dyslexie is dus de andere niet, omdat de uitkomst afhankelijk is van het samenspel tussen aanleg (erfelijkheid), hersenen (neurobiologie), leren (cognitie) en omgeving.

Balletje Professor Ben Maassen liet dat prachtig zien in zijn presentatie over genen en leesgedrag. Hij liet zien hoe het balletje (als in het knikkerspel) in de route van genetische aanleg naar het uiteindelijke leesgedrag (zie schema), onder invloed van veel verschillende factoren, telkens een andere kant kan oprollen. Inmiddels zijn er bij dyslexie veertien verschillende kandidaat-genen bekend. Daaruit blijkt dat er al op genetisch niveau veel variatie mogelijk is. Op neurobiologisch niveau gaat het om een meer of minder slechte uitgroei van zenuwcellen op bepaalde plaatsen in de hersenen. Op balans magazine

februari 2012

het cognitieve niveau kan het gaan om kenmerken van fonologische (klank) verwerking, automatisering, verbaal geheugen en ‘verstroevingen’ op het gebied van visuele verwerking. Het woord verstroevingen duidt aan dat het niet gaat om grote afwijkingen, maar om subtiele verschillen. Maassen liet ons weten dat bij dyslexie tien van de veertien genen te maken hebben met de uitgroei van de zenuwcellen, en dat dit bij ADHD het geval is bij 45 van de 85 bekende kandidaat-genen bij ADHD. De exacte gevolgen van slechte uitgroei van zenuwcellen hangt af van tijdstip en locatie gedurende de prenatale ontwikkeling. Het zou zo kunnen zijn dat dezelfde genetische aanleg (met risico op slechte uitgroei van zenuwcellen) in de ene combinatie (met andere genetische factoren) kan leiden tot dyslexie en in een andere combinatie tot ADHD. Mogelijk vormt dit een deel van de verklaring voor de grote mate van overlap bij dyslexie en ADHD.

Op school Naast de genetische, biologische en cognitieve verschillen speelt ook de

omgeving een rol bij de uitkomst op gedragsniveau, het eigenlijke (leren) lezen. En dan zijn het niet alleen de ouders die een kind in meer of mindere mate met talige informatie opvoeden, maar speelt ook de leerkracht een doorslaggevende rol. Goed leesonderwijs is dé beschermende factor voor zwakke lezers, beklemtoonde Femke Scheltinga van het Expertisecentrum Nederlands. Dit centrum heeft de afgelopen jaren een aantal protocollen ontwikkeld die leerkrachten handreikingen bieden voor dat goede leesonderwijs. Ze kunnen hen helpen bij het volgen van de lees- en spellingsontwikkeling van de leerlingen. Ze kunnen er stagnaties in deze ontwikkeling mee signaleren en plannen voor een goede aanpak mee ontwikkelen. In deze protocollen van het Masterplan Dyslexie wordt de aanpak in het onderwijs op drie niveaus beschreven. Op het eerste niveau is aandacht voor extra instructie en extra oefening in de klas. Op het tweede niveau wordt dat geïntensiveerd al dan niet in de klas of daarbuiten. Op het derde niveau gaat het om specifieke interventies buiten de klas waarbij de leerling een zeer ➜ 31

(advertenties)

Time Out Kids! verzorgt structurele weekendopvang, SOVA training, begeleiding thuis en groepsbegeleiding in de regio Den Haag

Organisatie voor kinderen en jongeren met een ontwikkelingsstoornis zoals ADHD en autisme • • • • • • •

Logeerweekenden en -vakanties Kind & Ouder Vakanties Brusjes weekenden Dagopvang Thuisbegeleiding Zorg op maat AWBZ-erkend

Dat de kinderen en jongeren een geweldige tijd bij ons hebben en dat ouders en verzorgers ontlast worden staat voorop. Wij vinden het belangrijk dat de kinderen zich veilig en vertrouwd voelen. Via een positieve en persoonlijke benadering bieden wij stavast in de dagelijkse leefwereld van het kind.

www.stavast.nu info@stavast.nu

0412 795284

Time Out kids! richt zich op kinderen met een stoornis in het autistisch spectrum en/of ADHD in de leeftijd van 7 t/m 14 jaar. • Structurele weekendopvang • veel aandacht voor sociale competenties • veel sport en buitenlucht • Altijd vaste begeleiding • Zomerkamp

Meer informatie? Bel gerust of bezoek onze website! Ons telefoonnummer : 06 482 66 489

Effectieve spelling methode

intensieve training krijgt op individueel niveau of in een groep van maximaal vijf leerlingen. In de nieuwe uitgaven van de protocollen is ook veel informatie opgenomen over het toetsen van kinderen. Met toetsen en observatie onderzoekt de leerkracht of hij met het kind op de goede weg zit. De keuze van een toets hangt af van welke vaardigheid hij wil meten. De keuze voor een toets maakt de leraar door af te wegen welke informatie hij nodig heeft om het kind verder te helpen. Er zijn toetsen om op groepsniveau gegevens boven tafel te krijgen en toetsen om over individuele leerlingen gegevens te verzamelen. Op groepsniveau gaat het bijvoorbeeld om te onderzoeken of het onderwijsaanbod voldoende is voor de groep, of de methode goed gebruikt wordt en de instructie effectief is. Op individueel niveau kan het dienen om inzicht te krijgen in de mate van achterstand en de begeleidingsbehoefte van de individuele leerling. Naast toetsen zijn observaties en leesanalyses nodig om op individueel niveau te onderzoeken wat er bij een bepaald kind precies mis gaat. Om inzicht te krijgen in welke toetsen er op bepaalde momenten gebruikt kunnen worden, is een toetskalender ontwikkeld. Helpen al deze interventies op school niet om de leesontwikkeling goed op gang te krijgen, dan komt de vraag naar voren wat er aan

de hand kan zijn. Dan heeft de school een hele belangrijke taak om alle toetsgegevens en alle hulp die is ingezet in kaart te brengen en ouders te adviseren een deskundige hulpverlener in te schakelen. Een enkele keer heeft de school daar een budget voor. Tegenwoordig vallen sommige leeftijdsgroepen leerlingen onder een vergoedingsregeling waarbij een zorgverzekeraar de behandeling betaalt. De ouders melden hun kind daarvoor zelf aan (met het dossier van de school onder hun arm) bij een gekwalificeerde hulpverlener. Bij leerlingen die niet onder de vergoedingsregeling vallen, komen de kosten van diagnose en behandeling voor rekening van de ouders.

Spellen Oefenen, slim oefenen en slim blijven oefenen. Dat stond er als titel bij de presentatie van Anna Bosman die daarmee meteen prijs gaf dat zij vindt dat het oefenen van spelling nut heeft, en dat met de herinvoering van spellingsonderwijs gedurende de hele basisschoolperiode een achterstand kan worden voorkomen. Bosman noemde als effectieve methode om te werken met groepen, met jonge kinderen en met leerlingen met spellingproblemen, de methode ‘Zo leer je kinderen (lezen en) spellen!’ 2 Herhaling is in het spellingsonderwijs het kernwoord. Bosman pleit voor

Dyslexieroute.nl Op www.dyslexieroute.nl van het Masterplan Dyslexie staan alle ingrediënten van de aanpak van dyslexie op school, en de verwijzing naar de behandelaar. Het is een vrij interactief systeem waarbij er per onderwerp voor scholen de nodige vragen aangeklikt kunnen worden. Er staan ook filmpjes op over onder meer het leerlingdossier en de afwegingen die de school maakt bij de beslissing over een verwijzing naar een behandelaar, en wat daarbij dan door de school aangeleverd moet worden. balans magazine

februari 2012

Elke spellingmethodiek die de volgende aspecten centraal stelt is volgens Bosman effectief: • Direct instructiemodel: leerkracht is het model; • Taakanalytische aanpak: gestructu reerde methode; • Russische leerpsychologie: volledige oriëntatiebasis (je gaat uit van wat je al weet en je doet daar iets bij); • Overleren: dagelijks oefenen en herhalen; • Regels en denkwijzen: structuur van het spellingsysteem; • Probleemgebieden: kennis over spelling- en leesproces; • Functioneel: groepsgewijze instructie in busopstelling; • Vertrouwdheid: vast les -en dagritme.

dagelijkse oefening. “Elke dag een dicteetje, en dan geen testdictee maar een oefendictee.” Voor leerlingen van 12 jaar en ouder die helemaal zijn vastgelopen en geen baat meer hebben van deze methodiek is er dan de methode ‘Geregeld’ van Ruijssenaars en anderen3. n 1 Het Dutch Dyslexia Programme is op 8 december 2011 officieel afgesloten met een internationale bijeenkomst in het Trippenhuis in Amsterdam. 2 Zo leer je kinderen (lezen en) spellen! (José Schraven, 2009). De methode biedt een gestructureerde stapsgewijze instructie met veel herhaling. In een eerste onderzoek kwam deze methode zeer positief uit de bus. 3 Geregeld is een methodiek die behandelaars kunnen inzetten voor de aanpak van hardnekkige spellingproblemen. Het is een werkwijze die is gebaseerd op wetenschappelijke kennis en toepasbaar is, ongeacht de methode die de leerling op school volgt. De behandeling vereist deskundigheid, is in principe voorbehouden aan orthopedagogisch of psychologisch geschoolde beroepskrachten, maar kan onder hun verantwoordelijkheid ook worden uitgevoerd door ter zake deskundige remedial teachers. Zowel aan de Universiteit van Groningen als Nijmegen worden gerichte scholingscursussen aangeboden (UPO-G Universitaire Post-masteropleiding Orthopedagogiek Groningen). Zie ook artikel in Balans Magazine augustus/september 2010.

Meer informatie: www.masterplandyslexie.nl www.dyslexieroute.nl www.expertisecentrumnederlands.nl www.scholenaanzet.nl 33

Een terugblik op 25 jaar Balans Tekst Jurgen Breeman

Aflevering 2: 1992-1997

‘Ieder kind is tegenwoordig dyslectisch’ Roland van Bodegom, bedenker van de naam Balans, had een fraaie gedachte toen hem gevraagd werd ‘heel kort iets over Balans en haar doelgroepen te vertellen’: “Je had me net zo goed kunnen vragen om een olifant in een kleine Fiat te duwen.” Even lastig lijkt het om een overzicht te geven over de jaren 1992-1997 – een tijdperk van snelle veranderingen in de wereld van onderwijs, dyslexie en ADHD. In de eerste helft van de jaren negentig werd afscheid genomen van de term MBD (Minimal Brain Dysfunction). Ouders raakten snel vertrouwd met de begrippen die ervoor in de plaats kwamen: ADHD, ADD en PDD-NOS, later ook DCD, ODD en NLD. In de behandeling van kinderen met ADHD werd vaker dan voorheen gebruikgemaakt van medicijnen. De kennis en deskundigheid op dit gebied groeide – al kwam Balans ook nog wel misstanden tegen. “De neuroloog diagnosticeerde ADHD en schreef Ritalin voor”, schreef bijvoorbeeld een ouder in mei 1997. “Ik moest zelf maar een beetje experimenteren met de doseringen. Recepten kon ik per post krijgen, en na een paar maanden moest ik dan maar eens terugkomen.”

Gebruiksaanwijzing Gelukkig wisten veel artsen, ook toen al, dat ze niet konden volstaan met het voorschrijven van ‘een pilletje’. Gedragstherapie werd verder ontwikkeld en hulpverleners kregen oog voor het belang van opvoedingsondersteuning. “Bij professor Van Acker is een medewerker gepromoveerd op het inzicht dat 34

ondersteunend en aanmoedigend reageren op de moeder het meest werkzame deel van de behandeling is”, schreef de redactie in maart 1996. “Kennelijk begint men de vraag te snappen die ouders al jaren aan hulpverleners stellen: Help mij de gebruiksaanwijzing van dit kind te leren.” Opvallend in deze periode is de aandacht voor ‘speciale doelgroepen’. Balans begon tips voor leerkrachten te verspreiden en

‘Waarom in vredesnaam heeft niemand tijd voor een crisissituatie?’ maakte artikelen speciaal voor pubers en volwassenen met ADHD. Psychologen startten gespreksgroepen voor ‘brusjes’ (broers en zussen) van kinderen met ADHD en dit blad schreef zelfs over vaders die hadden deelgenomen aan een gespreksgroep. Een gouden periode dus, voor kinderen met ADHD en hun families? Nee, want ondanks dit soort innovaties bleef er veel

te wensen over. “Terwijl de kennis aanwezig is, is de hulp nog steeds slecht georganiseerd”, vond hoofdredacteur Arga Paternotte in september 1997. Een schrijnend voorbeeld daarvan werd beschreven door Hanneke Janssen, in een brief over de dramatische situatie van haar 9-jarige zoon: “Wij vroegen hulp voor ons angstige, psychotische kind en voor onszelf, als ouders. Maar in het ziekenhuis had men niet meer te bieden dan een verhoging van de dosis Seresta en de mededeling dat we over zes weken konden terugkomen voor een E.E.G. Waarom, waarom in vredesnaam is er niemand, geen instantie en geen psychiater, die ogenblikkelijk tijd heeft voor een crisissituatie? En waarom heeft niemand méér te bieden dan het voorschrijven van (een hogere dosis) medicijnen?? Dát vinden wij als ouders verpletterend! En dát wil ik Balans en andere ouders laten weten.”

Modediagnose ADHD begon in deze jaren meer in het nieuws te komen, maar er was nog geen tendens om te spreken van een ‘mode diagnose’. Bij dyslexie was dat al wél het geval. Zo maakte Balans zich boos over een HP/De Tijd-artikel waarin dyslexie – naast whiplash, ME en burn-out – een ‘modeziekte’ werd genoemd (“Die klachten zijn erg ongrijpbaar en leveren een enorme kans op ziektewinst. Een kind met leesproblemen krijgt meer aandacht, mag een trager studietempo aanhouden en als het blijft zitten, ligt het niet aan hemzelf.”) balans magazine

februari 2012

In de jaren 90 legden de media vaak een verband tussen ADHD en criminaliteit

Media die de stoornis wél serieus namen, brachten opvallend vaak nieuws over ‘wondermiddelen’ waarmee dyslexie als sneeuw voor de zon zou verdwijnen. Wat ze hiermee konden aanrichten, ontging de brengers van dit soort ‘nieuws’. Een moeder in 1997, nadat tv-rubriek Lieve Martine een bril voor dyslectici had getoond: “Mijn zoon was opgetogen. Nu zou het leed gauw geleden zijn. Hij zou voor zijn verjaardag zo’n bril vragen en dan zou ook hij binnen de kortste keren vlot kunnen lezen. (...) Lieve Martine, kijkt u alstublieft uit vóór u kinderen met leerproblemen en hun ouders blij maakt met een dooie mus.” Zeer belangrijk in deze periode was de verschijning van het rapport Dyslexie van een commissie van de Gezondheidsraad (september 1995). De commissie kwam met een nieuwe definitie van dyslexie en maakte voor het eerst onderscheid tussen ‘kerndyslectici’ en kinderen met gewone lees- en spellingproblemen. Dat dit gunstig was voor het opsporen van dyslexie en de behandeling ervan, is in de jaren na verschijning van het rapport wel gebleken. Uiteraard was in de jaren negentig al bekend dat zelfs de intelligentste leerlingen dyslexie kunnen hebben. Toch leefde in het onderwijs vaak nog het idee, dat met name vwo-leerlingen zich maar niet zo moesten aanstellen. H. SwittersHandelé beschreef haar mislukte strijd voor dispenserende maatregelen voor haar zoon in het vwo (januari 1996). “Iedereen denkt tegenwoordig dat zijn balans magazine

februari 2012

kind dyslectisch is”, beet de rector haar toe. “Ik hecht er totaal geen waarde aan. Vooral na de derde klas bestaat voor mij dyslexie niet meer. U moet maar eens accepteren dat uw kind deze school niet kan volgen.”

Zorgen Voor het onderwijs waren de jaren 1992-1997 het tijdperk van de grote veranderingen. Kinderen die extra zorg nodig hadden, moesten voortaan zoveel mogelijk worden opgevangen in het gewone basisonderwijs (‘Weer Samen Naar School’). De oude LOM-, MLK- en IOBK-scholen werden samengevoegd tot ‘speciale school voor basisonderwijs’. Voor zorgleerlingen werd de leerlinggebonden financiering ingevoerd (het Rugzakje). Ook

‘Vooral na de derde klas bestaat voor mij dyslexie niet meer’ het voortgezet onderwijs ging er heel anders uitzien, door de invoering van de basisvorming, profielen en het studiehuis. Balans vreesde dat al die veranderingen niet goed zouden uitpakken voor kinderen met problemen. De Balans-werkgroep ROOM (Recht Op Onderwijs op Maat), in een open brief aan staatssecretaris Netelenbos van Onderwijs (november 1996): “Wij, ouders van kinderen met

ontwikkelings-, gedrags- en/of leerstoornissen, maken ons ernstige zorgen over het onderwijs aan onze kinderen”. Het basisonderwijs was nog lang niet klaar om ze op te vangen, dacht Balans. En ook in het VO voorzagen we grote problemen voor leerlingen met dyslexie of ADHD. Voor ADHD’ers leek het studiehuis ongunstig, vanwege de veel grotere nadruk op zelfstandig werken. Ook voor leerlingen met dyslexie zag het er niet goed uit: zij kregen meer leeswerk en konden minder vreemde talen laten vallen dan in het oude systeem. Balans besprak de gesignaleerde knelpunten met Tineke Netelenbos. We deden dat zelfs tweemaal: in 1995 en 1997. Het eerste interview ging onder meer over haar uitspraak ‘Het kan natuurlijk nooit zo zijn dat ouders beslissen welke school beter is voor hun kind’. “Dat is uit z’n verband gerukt”, vertelde ze tegen Ineke de Groot en Arga Paternotte. “Ik moet wel zeggen dat het er wat ongelukkig stond. Maar ouders kunnen toch niet oordelen over de onderwijskundige zorg die extra nodig is?” Balans maakte zich veel te veel zorgen, zei de bewindsvrouw letterlijk. Het gesprek twee jaar later verliep niet veel anders. “Van erkenning en herkenning van de zorg van ónze ouders was bij de staatssecretaris geen sprake”, vatte Henny de Kruif samen. “Mevrouw Netelenbos lijkt niet te denken aan kinderen, maar alleen aan schooltypes en onderwijsstructuren. Wij kwamen bezorgd binnen, maar gingen nog veel bezorgder weg.” n 35

Broertjes en zusjes |

Tekst Frits Boer Foto Stockexchange

Frits Boer schreef boek over brusjes

Dubbele bescherming Een speciaal kind maakt het hele gezin speciaal; emeritus hoogleraar Frits Boer schreef er een aantal columns over in dit blad. Dat heeft inmiddels geleid tot een boek met de titel Broers en zussen van speciale en gewone kinderen. Een tip daaruit: ‘Pas op voor de valkuil van de dubbele bescherming!’

Minstens een derde van alle kinderen groeit op met een ‘speciale’ broer of zus. Zij worden aangeduid met het woord brus of brusje. Hun positie ligt Frits Boer nauw aan het hart. Vorig jaar schreef hij in dit blad over hun speciale situatie. Binnenkort verschijnt er een boek over waarin de columns en de reacties van de lezers zijn opgenomen als lichtvoetige afwisseling tussen serieuze hoofdstukken. In het boek gaat het over broers en zussen van verschillende soorten speciale kinderen: met lichamelijke ziekten, zoals kanker of taaislijmziekte, met psychische problemen, zoals ADHD of autisme, of met verstandelijke beperkingen. Voor ouders is het vaak een zorg of hun ‘gewone’ kinderen wel genoeg aandacht krijgen en zij niet de dupe worden van de gezinssituatie.

Emotionele belasting Boer: “Een speciaal kind maakt het hele gezin speciaal. Er zijn tijdrovende zaken zoals voorzieningen die voor het kind moeten worden getroffen: vervoer, bezoeken aan hulpverlening, extra zorg. Daardoor is er minder tijd voor de andere kinderen, of worden die ook ingeschakeld. Naast de extra zorg is er de emotionele belasting. Ouders worden geestelijk in beslag genomen en zijn soms duidelijk bezorgd of verdrietig. Het speciale kind wordt anders behandeld dan de andere kinderen. Er worden dingen geaccepteerd die de andere kinderen niet in hun hoofd moeten halen. In hun spel en de omgang met de speciale brus moeten de andere kinderen aanpassingen in acht nemen. En er zijn ook gevolgen voor de relatie met leeftijdgenoten buiten het gezin. Vooral wanneer de speciale brus opvallende 36

gedragsproblemen of een opvallend uiterlijk heeft, is er de kans dat kinderen op straat of op school zich pesterig gedragen. Als je deze dingen op een rijtje zet, zie je dat kinderen die opgroeien met een speciale brus het zwaarder hebben dan kinderen in een standaardgezin. Veel ouders van speciale kinderen realiseren zich dit en hebben daardoor het gevoel dat zij zich in een emotionele spagaat bevinden. Ze willen hun speciale kind zo

‘Een speciaal kind maakt het hele gezin speciaal’ goed mogelijk in staat stellen zich optimaal te ontwikkelen, maar hebben het vervelende gevoel hun andere kinderen daarmee tekort te doen.”

Jongeren “In het boek komen heel wat jongeren aan het woord die uit eigen ervaring weten hoe het is om met een speciale brus op te groeien. Over het algemeen beschrijven zij die problematische brus positief, als leuk of grappig, al worden ook negatieve eigenschappen genoemd, zoals het moeilijk gedrag of bepaald onvermogen. Als het gaat om kinderen met duidelijke beperkingen, noemen de brussen ook voordelen van hun speciale gezinssituatie. Zoals niet in de rij hoeven staan in een pretpark, in een groter, aangepast huis wonen en op speciale vakanties gaan. Nadelen zijn dan dat het soms moeilijk is om dingen samen te doen, vooral sportieve. Vaak gaan

Frits Boer

kinderen actief op zoek naar aanpassingen om toch samen te kunnen spelen. De meeste kinderen hebben hun leeftijdgenoten verteld over de handicap, zeker hun beste vrienden. De meeste hadden ‘normaal’ gereageerd, of hadden medelijden getoond. Een kleine groep had ook wel ervaring met geplaagd worden vanwege de speciale brus. De meeste brussen van zichtbaar gehandicapte kinderen gaan gewoon naar buiten met hun gehandicapte brus, al vinden ze dat niet altijd leuk, vooral vanwege het aangestaard worden. Ook merken ze in winkels dat ze veel te snel, of juist overdreven langzaam geholpen worden. Alle brussen noemen de ongelijke behandeling. Dit vinden jongeren vaak niet leuk, maar met het ouder-worden hebben zij er begrip voor. Bovendien ziet de meerderheid dat hun ouders proberen hen gelijkwaardig te behandelen. Het beeld dat naar voren komt over de relatie met de brus zelf is dat er, ondanks de beperkingen, sprake is van een gewone brusrelatie, met verstoppertje spelen of spelen met lego of de spelcomputer. De gesprekken gaan over alledaagse dingen, niet vaak over de problemen. Veel kinderen spreken daar niet over, omdat ze niet weten wat te zeggen, of omdat hun speciale brus het niet wil. De meeste brussen maken ook ruzie, vaak over kleinigheden, maar benoemden ook plezier samen. Soms kan dat niet vanwege de handicap, wat een jongere ontlokte: ‘Sommige kinderen klagen altijd over de ruzies met hun broer of zus, maar ik zou willen dat ik ruzie kón maken’.” “Veel mensen geven aan dat het opgroeien met een speciale brus een grote balans magazine

februari 2012

Minstens een derde van alle kinderen groeit op met een ‘speciale’ broer of zus

invloed heeft gehad op hun ontwikkeling. Daarbij moeten we denken aan beroepskeuze, het besluit om zelf kinderen te willen hebben, maar ook geloofsovertuiging, zelfwaardering, partnerkeuze en toekomstplannen. Zo vertelt iemand over zijn beroepskeuze: ‘Ik ben verkoper en moet met allerlei verschillende mensen omgaan. Om een goede verkoper te zijn, moet je je aan hun persoonlijkheid kunnen aanpassen. Met mijn zuster opgroeiend heb ik hiervoor het geduld gekregen en het vermogen om mij aan hun stemming aan te passen’. En iemand over haar partnerkeuze: ‘Wanneer een man zich niet op zijn gemak voelde bij mijn zus en haar niet accepteerde, werd hij direct van mijn lijstje gestreept’. Als het gaat om toekomstplannen: ‘Wij weten dat wij ooit, wanneer mijn ouders niet langer voor mijn broer kunnen zorgen, die verantwoordelijkheid op ons zullen nemen’.

Verantwoordelijksheidgevoel Over het algemeen zijn volwassenen die opgroeiden met een speciale brus socialer ingesteld en tonen zij een sterker verantwoordelijkheidsgevoel. Zij waarderen hun speciale gezinssituatie achteraf positief. Maar voor een minderheid is dit balans magazine

februari 2012

anders. Die heeft het gevoel dat hun jeugd erdoor is verknoeid en dat zij daar ook als volwassene nog de prijs van emotionele problemen voor betalen. Het verschil tussen de eerste en tweede groep zit hem niet in de mate van belasting, maar in de verwerking van de belastende ervaringen. Wanneer die niet goed gelukt is, wordt achteraf vaak verteld dat de ouders niet met hun kinderen spraken over hun speciale situatie. Kinderen voelden zich daardoor alleen staan. Opvallend genoeg hadden de kinderen

‘Veel ouders zijn daar al heel goed in’ het zelf ook moeilijk gevonden vragen te stellen of te laten merken wat hen dwars zat. We zien hier de ‘Wet van de dubbele bescherming’. Ouders hebben het gevoel dat zij hun kinderen niet moeten belasten met hun zorgen. Kinderen hebben het gevoel dat zij hun ouders, die het al zo moeilijk hebben, niet nog eens extra moeten belasten met hun problemen. Ondertussen zijn er dan onuitgesproken zorgen, die meer kwaad doen dan

gesprekken over moeilijke thema’s. Want zolang ze niet zijn uitgesproken, kunnen ze ook niet worden gerelativeerd of weersproken. Ouders van speciale kinderen mogen erop vertrouwen dat hun kinderen begrip hebben voor de minder prettige kanten van hun situatie en daar op de lange duur eerder beter dan slechter van worden. Maar dan moet er wel met hen gesproken worden, waarbij het de kunst is dit te doen in woorden die passen bij het ontwikkelingsniveau van het kind. Vandaar dat ik in mijn boek een speciaal hoofdstuk heb gewijd aan manieren om dit te doen. Maar veel ouders zijn daar al heel goed in.” n

Broers en zussen van speciale en gewone kinderen. Frits Boer, uitgeverij Lannoo, ISBN 978 90 209 7590 1, 252 pagina’s, € 29,99 (verschijnt in maart 2012).

test Tangles Tekst Monique de Mol Foto’s Thijs Rooimans

Friemel je rustig Niet verwonderlijk dat ieder kind een andere mening heeft over de Tangle – schakels in de vorm van grote macaroni’s die aan elkaar vastzitten en waarmee je kunt friemelen. Sommige kinderen worden er rustig van, anderen juist onrustig en prikkelbaar, omdat ze er iets mee willen. “Ik heb vaak geprobeerd er iets van te maken, maar dat lukte me niet. Dat is heel irritant.” De conciërge spurt vier hoge trappen op van de Amsterdamse Professor Waterinkschool om het lokaal van groep Oranje aan te wijzen. Het is een oud schoolgebouw uit het begin van de vorig eeuw, vlakbij het Concertgebouw. “Volgend jaar verhuizen we naar Amsterdam-Noord, waar de onderbouw is gevestigd,” vertelt Femke van Loevesijn. Zij werkt al negen jaar op deze school voor speciaal basisonderwijs en zwaait de scepter over groep Oranje, die bestaat uit negen

leerlingen. Haar collega Manon Ensing is afwezig vanwege zwangerschapsverlof. “Elke groep heeft een kleur, omdat de leerlingen zijn ingedeeld naar leeftijd en op eigen niveau werken. Groepen Rood en Oranje zijn de bovenbouwklassen.”

Friemelaars Zowel de kinderen als de twee juffen reageerden enthousiast op de oproep in Balans Magazine en schreven naar de redactie : ‘We zijn allemaal friemelaars’. “Ik

Productinformatie Een Tangle is opgebouwd uit een serie geschakelde boogjes en uitgevoerd in verschillende materialen. Volgens de bedenker gaat het om de oneindige beweging, waarbij je de Tangle in je hand of in beide handen neemt, en eindeloos vloeiende bewegingen maakt. Uit de ervaring van leerlingen die meededen aan de producttest blijkt dat het effect van de Tangle heel persoonlijk is.

‘De Tangle is een beetje saai vergeleken met de stressbal’

Productkenmerken • • • • •

v erhoogt de concentratie; vermindert de stress; geschikt vanaf jonge leeftijd; hulpmiddel bij ADHD en autisme; helpt de fijne motoriek en coördinatie te verbeteren; • stimuleert de visuele- en gevoelszintuigen.

Diverse uitvoeringen Tangle classic: in verschillende kleurcombinaties en uitvoeringen, vanaf 3 jaar; prijs vanaf € 3,99 euro; Tangle junior hairy: met zachte haartjes, vanaf 5 jaar; € 7,99 euro; Tangle therapy: met zacht rubberen laagje met nopjes, vanaf 4 jaar; € 12,99 euro. Te bestellen via www.uitgeverijpica.nl

zit vaak te frunniken aan de notitieblaadjes van het post-itblokje”, geeft juf Femke zonder blikken of blozen toe. Ze heeft net als de kinderen de Tangle uitgeprobeerd en ziet de voor- en de nadelen ervan. “Sommige leerlingen worden er rustig van, anderen juist druk. Kinderen die de gebogen stukjes van de tangles losmaken, laten die vaak op de grond vallen. Ze moeten dan naar beneden duiken om ze op te rapen. Dat leidt anderen af. Veel leerlingen maken onbewust lawaai als ze met de tangle rondjes draaien op hun tafel; dat kan heel storend zijn. Deze groep leerlingen is snel afgeleid en al spelend met de tangles raken ze in hun eigen wereld. Daarom mogen ze er van mij niet meer tijdens het schoolwerk mee spelen,

maar wel als ik aan het voorlezen ben.” Alle leerlingen mochten een Tangle uitkiezen, uitproberen en naar believen ruilen bij de juf voor een ander model. Na zes weken gefriemel geven zij hun persoonlijke mening over de Tangle. Te beginnen bij Remo, wiens moeder de oproep in Balans Magazine had gelezen en het artikel aan haar zoon had meegegeven voor school. Remo heeft een dubbel gevoel. “Ik speel er soms mee tijdens het voorlezen of als ik moet wachten. De Tangle is een beetje saai vergeleken met de stressbal. Die vind ik leuker. Met de Tangle wil ik iets, maar dat lukt niet. Daardoor blijf ik er mee bezig.” Max wordt erg door de Tangle afgeleid. “Hij houdt me van mijn werk. Ik heb ‘m teruggegeven aan de juf.” Nu heeft hij een Tangle in zijn hand. “Een paar dagen geleden heb ik deze uitgekobalans magazine

februari 2012

Leerlingen van de groep Oranje van de Professor Waterinkschool in Amsterdam. “Wij zijn allemaal friemelaars.”

zen. Maar het irriteert me dat ik er zo weinig mee kan. Ik blijf ermee doorgaan, omdat ik wil dat er iets gebeurt. Ja, geluid maken als ik ‘m op mijn tafel laat rond draaien. Maar dan leid ik de anderen af.” Albert heeft zijn Tangle geruild. Het eerste exemplaar met een zachte viltlaag, die aan zijn vingers plakte, heeft hij vervangen door een glimmend paars exemplaar. De Tangle heeft geen positief effect op hem, want hij wordt er druk van. “Ik gebruik ‘m de laatste tijd niet vaak meer. Ik weet trouwens een beter woord voor de Tangle: een friemel!” Albert en Max vinden de stressbal leuker, omdat ze er eindeloos veel vormen mee kunnen maken. Remo bedenkt opeens dat de Tangle net een puzzel is. “Ja, maar wel eentje die je niet kunt oplossen,” reageert Max ad rem.

houd ‘m vast in mijn ene hand terwijl ik met de andere hand schrijf. Ik kan zo goed werken.” Antoan heeft liever een stressbal. “Als ik op school ergens boos over ben, pak ik de Tangle en maak er een stressbal van. Thuis heb ik een doos vol stressballen, daar word ik rustig van.” Vanochtend is hij erg boos geweest. “Net voor de school ontplofte mijn fietsband met een grote knal. Ik ben meteen naar huis gegaan om een andere fiets te halen. Toen ik weer op school kwam, was mijn boosheid weg.”

Hulpje

‘Het is juist een hulpje om me extra te concentreren’

Jason is positief: “Goed ding, zo’n Tangle, juist een hulpje om me extra te concentreren.” Hij laat zien hoe je de macaronistukjes losmaakt. Vervolgens heeft hij een creatieve inval en hangt ze als bling-bling sieraden aan zijn oren, neus en schuift er een aan zijn middelvinger: hij is klaar voor de foto. Benjamin is eveneens erg te spreken over de Tangle: “Het is heel cool en leidt me nooit af. Jammer dat we er onder het werk of tijdens toetsen niet meer mee mogen spelen, anders had ik misschien nog een hoger cijfer gehad. Ik

Job is de jongste leerling van de groep en heeft veel fantasie. “Je kunt er leuke dingen mee maken zoals een kerstboom, een pistool, een kijker die op een ‘sniper’ lijkt. De meeste jongens hebben verschillende Tangles uitgetest. Job: “Ik gebruik het liefst die met antislip. Het voelt lekker zacht, hoewel er wel kale plekjes op komen.” Syon is het met Job eens dat je leuk met de Tangles kunt spelen en voegt toe: “Ik gebruik de Tangle elke dag om er verschillende vormen van te maken. Ik kan

balans magazine

februari 2012

me goed concentreren, ook zonder Tangle.” Tot slot juf Femke: “Soms worden drukke leerlingen even weggestuurd naar het kamertje op de gang voor een time-out. Het werkt dan heel goed als ze een Tangle hebben om mee te friemelen. Zo kunnen ze stoom afblazen en ondertussen hun verhaal doen.” n

Reactie van de uitgever “Sinds de introductie van de tangle krijgen wij heuse fanmail van ouders én leerkrachten die blij zijn dat kinderen door de tangle een betere focus laten zien op allerlei gebied (en de afstandsbediening thuis eindelijk heel blijft). Het is belangrijk om te beseffen dat de tangle geen doel is, maar een middel om onrust aan te pakken. Tot slot wil ik benadrukken dat het niet de bedoeling is om met losse stukjes van de tangle te gaan spelen, dit levert logischerwijs ergernis en onrust (bij de omgeving) op. Bekijk ook eens het filmpje op www.uitgeverijpica.nl.” Mark Veerman, Uitgeverij Pica

Adoptie |

Tekst Monique de Mol Foto Paul van der Klei

Hechtingsproblematiek bij adoptiekinderen

‘Het lijkt vaak op AD(H)D Toen in de jaren zeventig adoptie van buitenlandse kinderen in zwang kwam, hadden de meeste mensen een idyllisch plaatje voor ogen: het kind liefdevol opvangen en een nieuwe toekomst geven. De realiteit is anders gebleken, weet Lyda Groot van de Landelijke Oudervereniging Gezinsproblematiek Adoptieouders (LOGA). “Bij adoptie liggen hechtingsproblemen aan de basis, die vaak worden aangezien voor kenmerken van gedragsstoornissen als AD(H)D en autisme.” Vierentwintig jaar geleden verbaasde het de buitenwereld dat de oudervereniging werd opgericht, vertelt voorzitter Lyda Groot: “Iedereen dacht dat alles altijd goed ging met adoptie. Maar de werkelijkheid is anders. Veel adoptieouders voelen zich onbegrepen door hun omgeving en door menig hulpverlener, vanwege de onbekendheid met adoptie- en hechtingsproblematiek. Bovendien wordt door

alle problemen vaak gedacht aan gedragsstoornissen als ADHD en ADD.” Zelf heeft Lyda Groot drie adoptiekinderen uit Colombia. “De oudste, een jongen, was destijds zeven jaar, zijn zusje vijf jaar en de jongste ruim zeven maanden. Ik wilde zo veel mogelijk te weten te komen over hun moeder en een foto van haar hebben, om die later aan de kinderen te

geven. Daarnaast wilde ik alles weten over het land, de cultuur en muziek, en ben ik Spaans gaan leren om met de kinderen te kunnen praten. De reden van adoptie hebben we ook uitgelegd aan de kinderen.” Zes jaar geleden probeerde haar dochter in contact te komen met haar biologische moeder; tevergeefs. Vier jaar later kwam

‘Hechtingsproblemen zijn behandelbaar’ Bij geadopteerde kinderen is dikwijls iets misgegaan bij het ontwikkelen van gehechtheidrelaties, waardoor vertrouwen in zichzelf en in anderen niet vanzelfsprekend is. “Maar tegenwoordig zijn er verschillende mogelijkheden om problemen met gehechtheid te behandelen,” vertelt GZ-psycholoog Anneke Vinke.

ondervoeding, mishandeling, veel verschillende verzorgers/opvoeders gehad hebben, vaak ziek geweest zijn en pijn gehad hebben (bijvoorbeeld oorontstekingen), een al dan niet operabele lichamelijke of zintuiglijke handicap, of infectieziekten zoals HIV of Hepatitis B.”

Kindertehuizen “Veel aspirant-adoptieouders kiezen voor adoptie omdat biologisch kinderen krijgen niet lukt. Daarbij speelt soms ook de wens een kind in een achterstandssituatie te helpen een rol. Hoewel er een gedegen voorlichting is, is het mensen eigen om vertrouwen te hebben in eigen kunnen en positief te staan tegenover eventuele problemen die kunnen ontstaan. Meer dan 60 procent van de geadopteerde kinderen een special need heeft, wat betekent dat het kind een speciale opvoedingsvraag heeft die kan variëren van een medische aandoening tot een belast psychisch of sociale voorgeschiedenis. Het kan gaan om verwaarlozing, 40

Vanuit haar praktijk in Bilthoven werkt Vinke als therapeut voornamelijk met geadopteerde kinderen en houdt ze zich daarnaast bezig met onderzoek en onderwijs. Over het algemeen heeft een geadopteerd kind nadat het is afgestaan, achtergelaten of door de autoriteiten bij ouders is weggehaald, diverse plaatsingen gehad in pleeggezinnen of kindertehuizen. “Als een kind veel verschillende opvoeders heeft en er niet goed op de behoefte van een kind wordt ingegaan, kan de wereld voor een kind onvoorspelbaar worden. Hierdoor kan er geen basisvertrouwen ontstaan, zeker niet als het kind in tijden van angst, pijn of stress niet wordt

getroost. Er is sprake van Early Life Stress, waarbij wantrouwen en daarmee een onveilige gehechtheid ontstaat. Groot Engels onderzoek laat zien dat kinderen van wie het leven zo startte, grofweg gezien twee reactiepatronen ontwikkelen. Het ene kind gaat extra hard huilen om op die manier de aandacht of het eten te krijgen dat hij nodig heeft. Geen signaal mag hem ontgaan en hij reageert op elke prikkel. Het andere kind daarentegen legt zich

‘Het is vaak een lange weg die ouders moeten gaan’ neer bij de situatie en denkt: het maakt niet uit wat ik doe, want ik krijg toch niet wat ik nodig heb. Dit kind sluit zich af en is niet meer bereikbaar. De omgeving ziet gedrag dat heel druk is (ADHD) of juist heel teruggetrokken (autisme). Hoewel het gedrag zich uit als ADHD of autisme, ligt hier de slechte balans magazine

februari 2012

en autisme’ zowaar het verzoek of de kinderen contact wilden met hun moeder. “Zij zijn nog niet teruggeweest naar Colombia, maar het is fijn dat ze nu tenminste mailcontact met haar hebben.”

bij huiselijk geweld als bij adoptie aan de basis liggen. Na zeven jaar ben ik gestopt en heb ik een vierjarige studie Psychosociaal Werk gevolgd. Mijn afstudeerscriptie kreeg de titel: ‘Adoptie: een ‘zware bevalling’.

Actieve rol Wat men toen niet wist en nu wel, is dat adoptiekinderen risico lopen wat betreft veilige hechting. Groot: “Door het verbreken van de band met de biologische moeder kan een trauma ontstaan, waardoor het kind moeite heeft om nieuwe relaties aan te gaan, zoals met de adoptieouders. Het geadopteerde kind voelt zich in de steek gelaten en is doodsbang. Zijn vertrouwen in andere mensen is ernstig beschadigd en

start van het leven van het kind aan ten grondslag. Behandeling is uiteraard zinvol, maar er moet ook aandacht zijn voor de vroegkinderlijke ervaringen. Naast behandeling van ouder en kind samen, adviseer ik bij geadopteerde kinderen met ADHD-klachten dikwijls neurofeedback, om het kind te helpen meer rust te krijgen. In de GGZ werkt men oplossingsgericht en start men met klachten zoals ADHD, boze buien, angsten, sociale problemen, enge dromen of teruggetrokken gedrag,” vervolgt Vinke. “Daarmee richt men zich met een protocol op het oplossen van het aangemelde gedrags probleem, waarbij niet altijd tijdig de onderliggende gehechtheidproblematiek wordt onderkend. Zo kan een kind aangemeld worden met angstige dromen en kunnen we die goed behandelen met EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing). Maar als de dromen weg zijn, zijn we nog niet klaar. Dan komt vaak de laag van het vertrouwen en wantrouwen en daarmee gehechtheid naar voren. Verstoringen in de gehechtheidontwikkeling kunnen goed behandeld worden

via bijvoorbeeld differentiatie en fasetherapie (Thoomes-Vreugdenhil) of Dyadic Developmental Psychotherapy (DDP) van Daniel Hughes. Andere methodieken heb je daarbij zeker ook nodig, zoals bijvoorbeeld de al genoemde EMDR, symbooldrama, sensorimotorpsychotherapie, speltherapie en cognitieve gedragstherapie. Belangrijk punt is dat elk geadopteerd kind met een verstoorde gehechtheidontwikkeling een eigen mix vraagt van behandeltechnieken. Samen met ouders en kind kies ik de voor hen passende insteek.”

balans magazine

februari 2012

Foto Marga Onnes

Zo’n veertien jaar geleden werd Lyda Groot lid van LOGA, en wilde zij meteen een actieve rol spelen. “Ik was erg geïnteresseerd in de activiteiten van de vereniging. Tegelijkertijd bedacht ik me dat mijn leven niet alleen uit adoptie moest bestaan. Ik ben toen twintig uur in de week gaan werken als vrijwilliger bij Bureau Slachtofferhulp, en heb me gespecialiseerd in huiselijk geweld. Het toeval wil dat hechtingsproblemen zowel

Anneke Vinke

veroorzaakt grote boosheid. Zo’n dertig procent van de adoptiekinderen heeft een hechtingsprobleem, waardoor het gedrag gericht is op overleven.” Adoptiekinderen kunnen al tijdens hun jonge leven nog andere trauma’s oplopen. “Je weet niet precies wat ze hebben meegemaakt. Sommigen hebben in verschillende tehuizen gezeten of op straat rondgezworven, zijn mishandeld of misbruikt. Dan zijn ze vaak angstig en onzeker. Uit loyaliteit met hun biologische moeder, die ze vanwege de bloedband trouw willen blijven, gaan sommige adoptiekinderen zich afzetten tegen de zorg en bemoeienis van de adoptieouder(s). Vanuit de drang om te ➜

Tegenwoordig werkt Vinke veelal via de ouder-kindrelatie en zijn ouders vaak bij de therapie aanwezig. “Mijn doel is de onderlinge band te verstevigen. Hierbij kijk ik zowel naar de ouder als naar het kind, omdat de ouder ook moeite kan hebben met de manier waarop het kind reageert op hem of haar, bijvoorbeeld vaak lief, en dan weer agressief.” De aandacht voor behandelmogelijkheden neemt toe. “Voor de jeugdzorg schrijft men nu een richtlijn voor problematische gehechtheidontwikkeling, waarin kennis en ervaring met zowel diagnostiek als behandeling gebundeld worden. Eén ding staat vast: hechtingsproblemen zijn behandelbaar, maar het is geen makkelijke, en vaak ook een lange weg die ouders moeten gaan.”

Meer informatie: www.adoptiepraktijk.nl www.hechtingsproblemen.nl www.adoptie.nl www.sensorimotorpsychotherapy.org www.dyadicdevelopmentalpsychotherapy.org www.emdrkindenjeugd.nl 41

(advertentie)

VAN BOEKEN GA JE DENKEN

EEN VEELKLEURIG VERHAAL PREVENTIE EN AANPAK VAN PROBLEEMGEDRAG

HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK IN DE JEUGDZORG

IN HET ONDERWIJS

EEN KADER VOOR BESLUITVORMING

JOHAN DEKLERCK (RED.) MET BIJDRAGEN VAN PETER ADRIAENSSENS E.A. Een keure van de grootste experten uit de wetenschap en de praktijk belichten in dit boek de psychologische, pedagogische, criminologische en antropologische aspecten van probleemgedrag in het onderwijs. Een veelkleurig verhaal vraagt om een breed spectrum van preventie en aanpak. Dit boek wil de multi-aspectualiteit van probleemgedrag en de preventie en aanpak ervan in kaart brengen en naast theoretische inzichten ook praktische handvatten aanreiken. ISBN 978 90 334 8484 1// 2012 // 232 blz. 22,00 EUR

RELATIES@AUTISME.KOM EEN PROGRAMMA VOOR RELATIONELE EN SEKSUELE VORMING VOOR JONGEREN EN VOLWASSENEN MET AUTISME. DEEL 2: RELATIES

SYVLIE CARETTE EN PETER VERMEULEN (RED.) Na Seks@autisme.kom over seksualiteit, is dit het tweede deel van het programma voor relationele en seksuele vorming voor jongeren en jongvolwassenen met autisme. Een werkgroep van autismedeskundigen inventariseerde de voornaamste vragen van jongeren met autisme over relaties, en het boek dat daaruit volgde biedt inspiratie om het thema op een bevattelijke en concrete wijze bespreekbaar te maken. Met respect voor de autistische stijl van informatieverwerking worden de vaak ongeschreven wetten en verborgen sociale regels van relaties verhelderd.

NOËLLE PAMEIJER EN NINA DRAAISMA Diagnostische besluitvorming is een complex proces en kan verregaande gevolgen hebben voor kind en opvoeders. Het praktijkmodel handelingsgerichte diagnostiek (HGD) concretiseert het diagnostisch proces daarom in heldere fasen met concrete stappen. De auteurs beschrijven de uitgangspunten en fasen van HGD en illustreren deze met voorbeelden uit de jeugdzorg. Ze geven handvatten voor gesprekken en voor verslaglegging. De implementatie komt ook aan bod: Hoe is HGD op maat toe te passen? ter ondersteuning zijn er formulieren en checklists. ISBN 978 90 334 8571 8 // 2011 // 240 blz. 27,50 EUR

AAN DE SLAG MET KLEUTERDANS AN-SOFIE MAES Dit praktijkgericht boek heeft als doel (toekomstige) lesgevers inzicht, kennis en vaardigheden bij te brengen wat betreft dansen met kleuters. Het is een echt doeboek zodat jeugdwerkers en kleuterdansdocenten er ook direct mee aan de slag kunnen. Het boek is onderverdeeld in verschillende thema’s, die nauw aansluiten bij de leefwereld van 3- tot 6jarigen. Zowel bewegingsexpressie, volksdansen als kleuteraerobic komen aan bod. ISBN 978 90 334 8580 0 // 2011 // 136 blz. 24,50 EUR

ISBN 978 90 334 8588 6 // 2011 // 160 blz. 30,00 EUR // met online materiaal

Acco Nederland - Westvlietweg 67 F - 2495 AA Den Haag tel.: + 31 70 386 88 54 - fax: + 31 70 386 14 98 - info@uitgeverijacco.nl - www.uitgeverijacco.nl

Lyda Groot: “Door het verbreken van de band met de biologische moeder kan een trauma ontstaan, waardoor het kind moeite heeft om nieuwe relaties aan te gaan, zoals met de adoptieouders.”

overleven willen zij de controle houden over hun eigen leven en verzetten ze zich tegen de adoptieouders, hoe jong ze ook zijn.” Doordat het kind op zichzelf is verlaten, probeert het voortdurend de wereld om hem heen te controleren door te observeren, te taxeren en te manipuleren. “Voor de buitenwereld gedraagt hij zich voorbeeldig, maar thuis manipuleert hij het gezin en speelt gezinsleden tegen elkaar uit. Daarbij kan hij de slachtofferrol aannemen en zijn ouders beschuldigen van verwaarlozing en mishandeling; een trauma dat hij in zijn vroege jeugd heeft opgelopen. De adoptieouders worden door deze beschuldigingen buitenspel gezet.” Door al deze problemen hebben sommige adoptiekinderen weinig aandacht balans magazine

februari 2012

voor school. “De jongens zijn rusteloos en hebben geen tijd om te leren. Zij laten vooral extravert en druk gedrag zien dat lijkt op ADHD. Terwijl veel meisjes juist introvert of depressief gedrag vertonen dat kenmerkend is voor ADD.” Groot vervolgt: “De adoptieouders voelen zich extra verantwoordelijk voor de kinderen, want zij hebben hen hiernaar toe gehaald om hen een betere toekomst te geven. Zij willen dan ook dat ze hier gelukkig worden.”

Isolement LOGA is een actieve vereniging: er is een nieuwsbrief, een vernieuwde website, en er wordt getwitterd. Verder is er twee keer per jaar een themadag en zijn er diverse regionale gespreksgroepen voor adoptieouders, om problemen en ervaringen te

delen. Zo ontvangt Lyda Groot al veertien jaar elke zes weken bij haar thuis een gespreksgroep die varieert van acht tot twaalf mensen. “Veel adoptieouders leven in een isolement, omdat zij niet begrepen worden door hun omgeving en de hulpverlening. Door gebrek aan kennis over adoptie- en hechtingsproblematiek wordt het gedrag van hun adoptiekind meer dan eens verkeerd begrepen en gediagnosticeerd. In plaats van effectieve hulp aan het kind, wijzen zij met een bestraffende vinger naar de ouders. Waar rook is, is vuur, zo redeneert men. Nieuwe ouders krijgen eerst een intakegesprek waarin ik de problematiek van de andere groepsleden toelicht. Hierna kunnen ze beslissen of ze in de groep passen en willen deelnemen aan de gespreksgroep. Als landelijk contactpersoon van LOGA kunnen mensen mij altijd bellen als zij hun verhaal kwijt willen,” voegt Groot toe. “Gelukkig lossen de meeste problemen na verloop van tijd op. Ook zien we dat de breuk die tussen adoptiekinderen en ouders is ontstaan, meestal later weer hersteld wordt als de kinderen volwassen zijn. De relatie tussen ouders en kinderen is dan meer gelijkwaardig en minder emotioneel.” Uit onderzoek blijkt dat 80 procent van de uit het buitenland geadopteerden later redelijk tot goed functioneert. “Hieruit wordt duidelijk dat veel jonge adoptiekinderen over voldoende veerkracht beschikken en leren omgaan met hun trauma. Zij halen de achterstand in door de mogelijkheden te benutten die de nieuwe omgeving hen biedt en zich te ontwikkelen op lichamelijk, cognitief en sociaal gebied.” Daarentegen kampt zo’n 20 procent van de geadopteerden met gedragsproblemen en depressie door een onverwerkt verleden. “Je kunt zeggen dat een aantal adoptiekinderen een trauma heeft opgelopen en daar een groot of klein litteken aan over houdt. Soms sluit de wond en ontstaat er een mooi litteken. Als de wond echter niet geneest, ervaren volwassen geadopteerden een blijvend lijden en lopen zij vast in relaties en werk. Zij krijgen dan het stempel ADHD, ODD, OCD of manisch-depressiviteit, omdat er niet naar de hechtingsstoornis is gekeken.” n

Meer informatie: www.logadoptie.nl 43

ODD/CD |

Tekst Arga Paternotte Foto Thijs Rooimans

Hoogleraar Walter Matthys over ODD

‘Niet altijd voor het Met een congres over nieuwe inzichten in gedragsstoornissen bij kinderen, sloot professor Walter Matthys zijn loopbaan af als behandelend kinderen jeugdpsychiater in het Utrechts Medisch Centrum, en hoog leraar bij de universiteit aldaar. Hij hoopt er tal van misverstanden over de gedragsstoornissen mee ontzenuwd te hebben. Met zijn op het congres gelanceerde boek, Gedragsstoornissen bij kinderen, wil hij professionals een overzicht bieden van de instrumenten en procedures bij diagnose en behandeling van deze stoornis. Het zou hem een lief ding waard zijn als hij het misverstand nu eens uit de weg zou kunnen ruimen dat kinderen die eenmaal het etiket ODD of CD (zie kader) hebben gekregen, daar nooit meer vanaf kunnen komen. “Dat is een foute aanname”, zegt Matthys met nadruk. “Ik zou graag willen dat daar nu eens een wat genuanceerder beeld over ontstaat. Het zijn stoornissen die aandacht behoeven 44

– en liefst in een zo vroeg mogelijk stadium. Omdat ze van kwaad tot erger kunnen leiden – maar het hoeft geen weg naar verslaving of crimineel gedrag te zijn. We hebben inmiddels behoorlijk wat middelen om ontstane problematische situaties een andere wending te geven. Dat is voor alle partijen hard werken, maar het is beslist de moeite waard. Er moet dan in de maatschappij wel een juist

beeld van deze stoornis worden gegeven, zodat de personen in de omgeving van de kinderen hen kunnen leren anders te reageren.” Voor politici die beweren dat we maar eens van die etiketten af moeten heeft Matthys geen goed woord over. “Dat is bezuinigingen en achterhaalde denkbeelden door elkaar halen.” We praten over zijn aanstaande emeritaat, het pensioen voor hoogleraren. Die gaan het dan wat rustiger aandoen: wetenschappers begeleiden bij hun onderzoek, en artikelen of boeken schrijven over wat ze allemaal in hun baan aan kennis hebben opgebouwd en bij dokters ook vaak voor de praktijk ontwikkeld hebben. Matthys kan terugkijken op nieuw verworven inzichten uit onderzoek, de ontwikkeling van een aantal instrumenten voor de diagnostiek en programma’s voor de behandelpraktijk. balans magazine

februari 2012

◀ Walter Matthys: “ODD is geen opvoedingsprobleem. Dat is een hardnekkig misverstand, dat ik ook graag uit de weg zou ruimen. Het doet ouders veel verdriet dat er zo wordt gedacht.”

ook graag uit de weg zou ruimen. Het doet ouders veel verdriet dat er zo wordt gedacht. En het is volkomen achterhaald en dus niet juist. Bij ODD (en CD) spelen, net als bij ADHD, neurobiologische factoren een grote rol. Bij deze stoornissen is er weliswaar minder neurobiologisch onderzoek gedaan dan bij ADHD, maar het onderzoek dat er is gedaan laat wel zien dat het functioneren van de hersenen anders is dan gemiddeld bij kinderen. Ik zie de problemen van kinderen met gedragsstoornissen vooral als een leerprobleem.”

leven’ Wat is er zoal duidelijk geworden uit recent onderzoek? “Ten eerste dat er bij kinderen met gedragsstoornissen veel overlap is met andere stoornissen, met name met ADHD. Ten tweede dat de oppositioneel-opstandige gedragsstoornis (ODD) minder vaak leidt tot een gedragsstoornis (CD) dan voorheen werd gedacht. Omdat de symptomen waardoor kinderen op jonge leeftijd een dergelijke diagnose krijgen, kunnen afnemen in de tijd. Ten derde heeft ODD zowel een gedragskant als een emotionele kant. De eerste kan later leiden tot externaliserende (naar buiten gerichte) problemen, de tweede tot internaliserende (naar binnen gerichte) problemen, zoals angst en stemmingsstoornissen.” Is ODD niet vooral een opvoedingsprobleem? “Dit is een hardnekkig misverstand, dat ik balans magazine

februari 2012

Een leerprobleem? “Ja, want zij hebben moeite om de signalen in de hersenen die het gedrag sturen te koppelen aan gewenst of ongewenst gedrag. Normaal gesproken leren kinderen vanaf het tweede jaar de koppeling te maken tussen ongewenst gedrag en straf of dreiging met straf, en gewenst gedrag en beloning. Ze leren in de opvoeding een verband te zien tussen stout zijn en negatieve consequenties die angst en stress veroorzaken, en braaf gedrag dat positieve consequenties heeft, zoals prijzende woorden en knuffels. Dat stimuleert hen tot gewenst gedrag. Je kunt dan zeggen dat de opvoeding aanslaat. Maar er zijn ook kinderen waarbij dat niet zo makkelijk gaat, die de koppeling tussen gedrag en negatieve of positieve gevolgen in de hersenen niet zo goed maken en zich niet zo eenvoudig laten opvoeden, kinderen waarbij dit sociale leerproces verstoord is.” Hoe komt dat dan? “Deze kinderen lijken als groep minder goed de koppeling te maken tussen hun gedrag en de negatieve en positieve reacties die ze er op krijgen. Dat lijkt verband te houden met functies in de hersenen die negatieve en positieve prikkels verwerken. Die functies lijken bij kinderen met gedragsstoornissen minder goed te werken. Uit gegevens over de huidgeleiding blijkt dat deze kinderen op prikkels die angst oproepen minder reageren, en in spannende situaties

minder reageren met een stijging van het stresshormoon. Hierin verschillen kinderen met ODD van kinderen met ADHD. De laatste groep wijkt hierin niet af van leeftijdgenoten zonder diagnose. Ook belonende signalen verwerken kinderen met gedragsstoornissen minder goed.” Is dat het hele verhaal? “Nee, naast een afwijkende verwerking van negatieve en positieve prikkels blijken kinderen met gedragsstoornissen ook slecht in staat hun gedrag te sturen, door een aantal minder goed werkende executieve functies. Dan heb ik het met name over de aandacht, de inhibitie (remfunctie) en de cognitieve flexibiliteit (het snel kunnen schakelen in veranderende situaties). Ook gaat het om de besluitvorming, het intuïtief weten welke oplossing voor een probleem het meest geschikt is en de vaardigheid om gebruik te maken van feedback (iets te leren van reacties uit de omgeving). Dit zijn problemen die we ook zien bij kinderen met ADHD, die we enerzijds bij hen extra moeten trainen, maar die ook goed behandeld kunnen worden met methylfenidaat (waaronder Ritalin). Ik heb het altijd bijzonder gevonden van ouders te horen dat als de medicatie aanslaat bij kinderen met ODD (bij wie ook ADHD werd vastgesteld), ze zo veel gewilliger worden en meer bereikbaar zijn voor aanwijzingen en correcties. Het gunstige effect kan komen door een toename in waardering van de positieve signalen uit de omgeving, als gevolg van het effect van Ritalin.” Kunt u iets vertellen over het spreekuur voor ouders van jonge kinderen met gedragsproblemen? “Onderzoek laat zien dat gedragsstoornissen en ADHD bij kinderen jonger dan zes jaar even vaak voorkomen als bij oudere kinderen. Waarom zouden we dan wachten tot kinderen tien jaar oud zijn om bij hen de diagnose te stellen? Waarom zouden we kinderen van vier en ➜ 45

(advertenties)

PRIMEUR

Auti-Communicatie* het langverwachte vervolg op

Geef me de 5 Door: Colette de Bruin

In dit boek wordt door middel van praktische aanwijzingen stap voor stap uitgelegd hoe de Auti-communicatie in zijn werk gaat. De talloze praktijkvoorbeelden die de uitleg ondersteunen spreken voor zichzelf: Auti-communicatie is niet alleen voor, maar ook samen met mensen met ASS ontwikkeld. Het is een heel praktisch boek, dat iedereen in staat stelt zich de Auti-communicatie eigen te maken. *Bestel nu voordelig het nieuwe boek via: www.graviant.nl of scan de QR-code

Meetpoint is een zorginstelling voor kinderen en jongeren met ADHD, autisme of een verstandelijke beperking. ACtieve ZoRgtRAJeCten In samenwerking met Back to Basic bieden wij een leer- en ervaringsprogramma met grensverleggende sporten outdooractiviteiten aan jongeren die op een uitdagende manier aan hun toekomst willen werken.

Meer informatie over de trajecten kunt u terug vinden op www.meetpoint-group.nl en www.btobasic.nl

WeekenD- en vAkAntieopvAng

Meetpoint for kids biedt opvang door heel Nederland op Centerparcs, Duinrell en Libéma. Wij werken met een gestructureerd programma, in groepen van 4 tot 5 kinderen met 2 begeleiders. Tijdens de opvang wordt gewerkt aan verschillende doelen.

tHuisbegeleiDing

Meetpoint for care biedt kind en gezin ondersteuning en begeleiding in de thuissituatie. In overleg met ouders wordt een persoonlijk plan opgesteld met doelen waaraan samen met u gewerkt wordt.

Van Dijklaan 17-B 5581 WG Waalre De Meetpoint Group is HKZ gecertificeerd. Neem voor meer informatie of vragen contact met ons op via info@meetpoint-group.nl of via telefoonnummer 040-202 61 92.

www.meetpoint-group.nl

ve cti ert: A Be nise a org

18 /m t 4 r jaa

Speciaal voor kinderen met een stoornis binnen het autistisch spectrum en adhd: • Weekendopvang in heel Nederland (zie kaartje) • Themaweekenden voor oudere jeugd • Reizen naar het binnenland van Suriname • BeActive op maat: u vraagt, wij verzorgen • Vakantieopvang o.a. voetbal, survival, watersport, Center Parcs, Duinrell en sneeuwreizen. • Active Almere: diverse sportactiviteiten in Almere

Kijk op de website voor actuele programma’s Me

er i nfo rma tie: BeA Ran ctiv dst e B .V. 131 ad 2 Tel. 6 BW 2 nr. 1 : A 0 lm 25 3 info @12 6 - 530 ere 3 bea 5217 WW ctiv W.1 e.n 23B l EAC TIV E.N L

• Almere • Lunteren • Zandvoort “Zandvoort” • Zeewolde “De Eemhof” • Ouddorp “Port Zelande” • Dalen “De Huttenheugte” • Valkenswaard “De Kempervennen”

vijf jaar onnodig lang blootstellen aan de ergernis van hun ouders, juf of meester, en aan de teleurstelling weer niet uitgenodigd te zijn voor spelen of een verjaardagspartijtje? Ik heb op dat spreekuur zo veel tranen van moeders gezien vanwege het verdriet van hun kinderen die worden buitengesloten. Dan moeten we toch niet blijven afwachten? Het voordeel bij jonge kinderen is ook dat ouders dan nog redelijk veel energie hebben om eraan te gaan werken. Want het is een hele klus om aan gedragsverandering bij een kind te werken. Er moet veel geoefend en getraind worden voordat je dat als ouders goed in je vingers hebt.” Hoe ligt dat bij ouders van adolescenten met gedragsproblemen? “Ja, daar ligt het heel anders. Die ouders hebben vaak al zoveel achter de rug dat ze bijkans aan het eind van hun Latijn zijn. Het is op die leeftijd ook veel lastiger om het gedrag te veranderen, omdat het moeilijke gedrag zo ingesleten is, ze veel meer zelf te zeggen willen hebben en natuurlijk ook met veel meer situaties buitenshuis te maken hebben.” Hoe denkt u over de rol van het onderwijs? “Ik denk dat de school unieke kansen biedt om positief gedrag aan te leren. De kinderen zitten er vele uren in de week en er is immers veel oefening nodig om adequaat sociaal gedrag aan te leren. Maar er is wel een aantal voorwaarden. Langlopend onderzoek heeft ons geleerd dat gedragsproblemen van deze kinderen kunnen toenemen onder invloed van klasgenoten met mildere gedragsproblemen. Daar moeten ze dus zo min mogelijk mee in aanraking komen. Er zou dus een schoolbrede aanpak moeten komen om gedragsproblemen aan te pakken. Een goed systeem daarvoor is in mijn ogen het Positive Behavior Supportprogramma (PBS)1, waarbij een omgeving wordt gecreëerd die gewenst leer- en sociaal gedrag uitlokt en bekrachtigt.

Het nieuwste boek van Walter Matthys. Uitgeverij Hogrefe ISBN 97 890 797 29449 | 120 pag. € 29,95

Een belangrijk element daarbij is het herbenoemen van ongewenst gedrag in gewenst gedrag.” Hebben leraren daar wel voor doorgeleerd? “Daar twijfel ik inderdaad wel aan, en ik denk dat het nodig is om de leraren op dat punt bij te scholen. We moeten hun leren hoe ze het gedrag van hen leerlingen positief kunnen beïnvloeden. Ze kunnen daar een aantal vaardigheden uit de gedragstherapie voor inzetten. Ik denk dan: waarom zouden kinderen op school wél rekenen en taal leren, maar geen aangepast gedrag? Dat moet blijkbaar allemaal buiten de school om. Wij weten immers uit onderzoek dat gedrag het beste aangeleerd wordt in de natuurlijke situaties waar het gedrag zich afspeelt.” Wat zou er volgens u nog meer moeten veranderen? “Ik vind dat er een methode moet worden ontwikkeld voor het meten van de specifieke functies die betrokken zijn bij de sociale leerprocessen van kinderen met gedragsstoornissen. Deze meting zou moeten resulteren in een individueel profiel van functies, net zoals dat het geval is bij een profiel van een intelligentietest. Dan kunnen we de aanpak van deze kinderen in ouderen kindtrainingen veel beter afstemmen op de individuele sterk en zwak ontwikkelde functies van het kind.” n 1 Balans Magazine schreef eerder in het augustus/ september 2010 nummer over dit PBS-programma.

In het kort Volgens hoogleraar Walter Matthys hebben kinderen met gedragsstoornissen door een verminderd functioneren van bepaalde hersengebieden een probleem bij het aanleren van effectief sociaal gedrag. Bij hen zal dat gedrag extra geoefend en getraind moeten worden. Door meer zicht te krijgen op het individuele profiel van sterk en zwak ontwikkelde vaardigheden op dit gebied zou een kind thuis en in de klas beter ondersteund kunnen worden. Daarvoor is een maatschappelijk en politiek besef nodig van de inzichten die er op dit gebied inmiddels ontwikkeld zijn.

balans magazine

februari 2012

Gedragsstoornissen Er worden twee soorten gedragsstoornissen onderscheiden: ODD en CD. Samen worden ze disruptieve stoornissen genoemd. ODD is de afkorting van Oppositional Defiant Disorder, in het Nederlands ‘oppositionele opstandige gedragstoornis’. Enigszins verwarrend is CD, de afkorting van Conduct Disorder, in het Nederlands ‘gedragsstoornis’ genoemd. CD is dus hetzelfde als gedragsstoornis. ODD: gedrag is oppositioneel als kinderen zich verzetten tegen de leiding van volwassenen. In passieve milde vorm doen ze niet wat er gevraagd wordt door niet te luisteren en gewoon door te gaan waar ze mee bezig zijn. In actieve vorm weigeren ze een opdracht uit te voeren en reageren ze brutaal en opstandig. ODD kent een externaliserende (naar buiten gerichte) variant en een internaliserende (naar binnen gerichte) variant. Bij de eerste vorm – met bijvoorbeeld schelden en slaan – bestaat het risico op de ontwikkeling van CD. De tweede kan zich ontwikkelen tot angst en depressieve stoornissen. Maar misschien ten overvloede: dat hóeft niet te gebeuren. Van een gedragsstoornis (CD): is sprake als een kind een andere persoon of een voorwerp schade toebrengt. Agressief gedrag: kent een impulsieve en een beheerste vorm, ook wel de proactieve en de reactieve variant. Bij de reactieve vorm reageert de persoon zonder bijbedoeling. De proactieve vorm betreft een berekende actie. Antisociaal gedrag: als normen en waarden worden overschreden. Delinquent gedrag: als de wet wordt overtreden. 47

(advertenties)

Wij bieden onder andere: • Remedial teaching • Onderzoek • Begeleiding en training (ook ambulant) • Project voor ‘ thuiszitters’ • Dagopvang op zaterdag en in schoolvakanties

Mogelijkheden die de Eschrand biedt voor kinderen, jongeren, en volwassenen met ASS en aanverwante stoornissen zijn:

Gevestigd te Krommenie 075-6406008

* Dagopvang * Naschoolse opvang mét aansluitend logeren * Weekend opvang * Weekend- en vakantie logeren

info@praktijkderegenboog.com www.praktijkderegenboog.com

* Ambulante begeleiding

* Huiswerkbegeleiding * Gespecialiseerde dagbesteding voor uitvallers binnen school, hier staat ervarend leren en samenwerken voorop staat!

www.zorgstudent.nl

zorgstudent De Buddy voor uw kind!

Samen met u kijken wij graag naar mogelijkheden.

Hij/zij begeleidt, kletst, coacht, sport, speelt en lacht met uw zoon of dochter!

Hebt u vragen, wij staan u graag te woord.

de Eschrand

De zorgstudent helpt uw kind zichzelf beter te redden en de Zorgstudent kan waardevolle ervaring opdoen. Samen werken aan de basis voor de toekomst dus!

Esweg 29 7688RA Daarle

Zorgstudenten zijn overal in Nederland te vinden. Wilt u meer informatie?

Tel:0546-698444 of 0646574877 info@zorgboerderij-de-eschrand.nl www.zorgboerderij-de-eschrand.nl

Uw contactpersoon is Jacqueline van der Bend tel. 06-28835525 www.zorgstudent.nl

zorgstudent

Wij bieden topkwaliteit dyslexiehulpmiddelen Voorleessoftware Daisy Spelers Totaaloplossingen voor scholen Trainingen dyslexie en dyslexiesoftware

Opdidakt supplies www.opdidaktsupplies.nl

Opdidakt Supplies Schoonstraat 23 5384 AK Heesch T: 0412-450577 F: 0412-450285 E: info@opdidaktsupplies.nl

Sarkow_ADV_ADHD-Volwassenen_185x62 08-2011_Opmaak 1 25-08-11 17:34 Pagina 1

De Protac® Ball Blanket

Nieuw wetenschappelijk onderzoek Het onderzoek met de Protac Ball Blanket laat zien dat het de inslaaptijd verkort en het aantal keer wakker worden gedurende de nacht vermindert. De kwaliteit van het slapen verbetert.

Een hulp om te kalmeren, de zintuigen te stimuleren en het lichaamsgevoel te verbeteren. - Uitstekende werking bij slaapproblemen.

- Nordic Journal of Psychiatry, juli 2010.

Mijn zoon met ADHD en Autisme gebruikt de Ball Blanket. Hij valt nu binnen 5 tot 10 minuten in slaap, hiervoor was dit 1 tot 3 uur. - moeder van een 9 jarige zoon.

Sarkow b.v. revalidatiehulpmiddelen

Klokhoek 16B 3833 GX Leusden T: 033-432 00 44 E: info@sarkow.nl W: www.sarkow.nl

Vraag nu 2 weken op proef!!!

column Natalie Boekhorst

Verzekeringen Al jaren had ik één goed voornemen voor het nieuwe jaar. Maar al jaren kwam daar niets van terecht. Voor dit jaar stond het voornemen weer op het lijstje. En kijk, het onderwerp werd ook behandeld in de december/januariuitgave van Balans Magazine. Toeval bestaat niet. Nee, mijn voornemen had niets te maken met stoppen met roken, meer sporten of afvallen. Mijn voornemen had te maken met het overstappen van zorgverzekeraar. December tot februari waren bij ons thuis al jaren de maanden van het zorgverzekeringvirus. In december werden we wakker en ‘moesten dan toch echt werk maken van die vergoedingen’. Want we betaalden ons rot aan premie, maar betaalden ons ook nog eens scheel aan hulp voor dyslexie, medicatie, huiswerkbegeleiding enz. voor onze koters. En we kregen daar (bijna) niets van vergoed. ‘Sorry, valt buiten de verzekering’, ‘is er net af gegaan’, ‘u heeft net de verkeerde hulpverlener, daar hebben we geen contract mee. Vervelend dat dit voor uw kind de beste hulpverlener is, maar we vergoeden alleen de door ons erkende behandelaars’. ‘Melatonine, nee, dat is er sinds dit jaar uit’. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Elk jaar namen we ons weer voor om die verzekeringen nu eens goed uit te zoeken en over te stappen naar een maatschappij waarbij we, naast betalen, ook nog eens iets terugkregen! Maar elk jaar bleef het bij die goede voornemens, want er kwamen weer allerlei dingen tussen en voordat we

het wisten, hadden we niet opgezegd voor 1 januari en dus ook niet aangemeld bij een andere verzekeraar voor 1 februari. Voor 2012 moest dat dus anders. Een telefoontje van een van onze ‘hulpdiensten voor de kinderen’ gaf de definitieve doorslag. Hoe we de laatste hulpuren voor 2011 gedeclareerd wilden hebben? Rechtstreeks naar de verzekeraar of moest de rekening naar ons? En ‘naar ons’ betekende dat onze limiet bij de verzekeraar overschreden was. Het antwoord

‘Melatonine, nee, dat is er sinds dit jaar uit’ moest ik schuldig blijven. Geen idee of onze limiet was overschreden. Wist zij dat niet? Fout antwoord. Want wist ik dan niet dat elke verzekeringsmaatschappij andere voorwaarden had. Dat wist ik dus niet, omdat het bij ons al jaren bij goede voornemens bleef. Onze hulpverlener wist het wel, alleen niet specifiek voor ons. Want haar behandelingen werden bij de ene zorgverzekeraar vier keer vergoed, bij de ander twaalf keer en bij weer een ander voor 75 procent. Dan moest ze voor hetzelfde behandeluur twee rekeningen sturen. Onze hulpverlener zag door de verzekeringsbomen het bos niet meer.

Telefoontje naar onze zorgverzekeraar dan maar. Vier telefoontjes verder over de dyslexiebehandeling van 2011 en ik was nog niet veel wijzer. Volgens de verklaring van onze dochter had zij recht op volledige vergoeding. Maar ondanks dat dit zwart op wit stond, leek de verzekeraar hier nog niet van overtuigd. ‘Gefeliciteerd, u krijgt een deel vergoed.’ Eh, we hadden toch recht op alles? ‘Nou, dat moeten we dan nog even uitzoeken… ‘ Voor de zoveelste keer. Soms zou je bijna denken, laat maar zitten. Bijna, want wij zijn als ouders van zorgleerlingen natuurlijk door de wol geverfd. Niets loopt immers vanzelf, je moet overal achteraan. Dus waarom zou dit een uitzondering zijn? Wanneer iemand denkt dat alleen opvoeden veel liefde en geduld kost, dan wil ik graag alsnog het adres van zijn of haar verzekeringsmaatschappij. Maar toen kwam precies op het juiste moment de informatie van Balans binnen. Met een overzicht van alle verzekeringen en hun voor ons relevante vergoedingen. Tijd om die goede voornemens van al die jaren nu eens in praktijk te brengen. Wanneer u dit leest, is de overstapdeadline van 1 februari net verstreken en nu ik dit schrijf (net voor de magische opzegdatum van 31 december) lijkt het erop dat ik dit voornemen in 2012 van mijn lijstje kan schrappen. Eindelijk.

Reageren? redactie@balansdigitaal.nl

Natalie Boekhorst is getrouwd en moeder van twee dochters (18 en 9, beiden dyslectisch) en een zoon (16, dyslectisch en ASS). Ze schrijft kinderen jeugdboeken, geeft workshops creatief schrijven op basisscholen, werkt als freelance journalist voor diverse bladen en zit als ouder in de MR van een middelbare school.

balans magazine

februari 2012

Dyslexie |

Tekst Monique de Mol Foto John Peters

Voorleessoftware voor leerlingen met dyslexie

‘Niet meer alleen lezen’ De eerste poging om voorleessoftware op school in te voeren mislukte. “Ik had me niet gerealiseerd dat het scannen en bewerken van teksten zo’n tijdrovend karwei zou zijn”, vertelt adjunct-directeur en intern begeleider Joyce Moesman van de Maastrichtse basisschool Binnenstad openhartig. De tweede poging is wel succesvol. “Aan de positieve reacties van de leerlingen is te zien dat onze inspanningen de moeite waard zijn geweest.” Aan de rand van de oude binnenstad van Maastricht ligt Openbare Basisschool Binnenstad (OBS Binnenstad): een eigentijds, wit schoolgebouw. Het ligt pal naast een verzorgingshuis voor ouderen die vanwege de winterse kou lekker binnen blijven, terwijl de kinderen buiten spelen op het schoolplein. Sinds zij vier jaar geleden begon als intern begeleider, probeert Moesman de zorg voor leerlingen met dyslexie naar een niveau hoger te tillen. “In de onderbouw is er Ralfi-lezen, en in de bovenbouw Connect-lezen binnen de eigen groep. Daarnaast lezen de leerkrachten teksten vaak voor, ook bij het maken van toetsen. Verder geven we pre-teaching, waarbij de leerling op school of thuis de nieuwe lesstof alvast doorneemt en beter is voorbereid. We willen maatwerk bieden aan onze leerlingen, dus rekening houden met ieders specifieke onderwijsbehoeften, en daar de hulp op afstemmen.” Als intern begeleider neemt Moesman

deel aan het overkoepelend overleg van de stichting Jong Leren, waarbij vijftien basisscholen uit Maastricht en omgeving zijn aangesloten. “Zo’n twee jaar geleden hebben we gezamenlijk besloten om voorleessoftware aan te schaffen. Het werd Sprint Plus, vanwege de gebruikersvriendelijkheid: het programma is namelijk met enkele extra knoppen te gebruiken in een MS Office-omgeving. Net als bij andere voorleesprogramma’s licht de tekst op die voorgelezen wordt, zodat je goed vanaf het scherm kunt meelezen.

Huren Het is een uitstekend hulpmiddel voor kinderen die behoefte hebben aan auditieve en/of visuele ondersteuning.” Doordat er moeilijkheden waren bij het converteren van de tekst naar een leesbaar pdf-bestand, kwam het project tot stilstand.” Moesman werd gedwongen van strategie te veranderen en koos toen voor een

tweeledige oplossing. “Ten eerste scannen we nu geen methodes meer, maar huren digitale boeken bij Dedicon. Ten tweede begeleidt een hbo-student de dyslectische leerlingen om met het voorlees programma te leren werken, onder mijn toezicht.” OBS Binnenstad is al jarenlang een leerbedrijf voor studenten van de pedagogische academie, sportopleiding en het conservatorium, en had ook goede ervaringen met studenten van de Fontys Hogeschool in Eindhoven. Dus toen vier hbo-studenten (één student Pedagogiek en drie studenten Toegepaste Psychologie) de school benaderden voor een stageplaats, kreeg Moesman de kans om het dyslexieproject handen en voeten te geven. “Ik heb Rob Kerff, vierdejaars student Toegepaste Psychologie gevraagd om het Sprint plus project op te pakken.” Om met de leerlingen aan de slag te kunnen, kreeg Kerff eerst een dag training bij de leverancier. “Nadat ik getraind was, heb ik de leerkrachten een training gegeven op school, zodat zij de leerlingen kunnen helpen in de klas.” Elke dag oefent hij met een leerling om het programma onder de knie te krijgen. “Stap voor stap werk ik toe naar meer zelfstandigheid. Het tempo waarin dit gebeurt, is voor elke leerling anders. Wanneer kinderen eenmaal met de digitale boeken aan de

‘Ik lees niet meer steeds dezelfde regel’ Lenthe is 8 jaar en zit in groep 5. Ze is de eerste leerling met dyslexie uit haar groep die met Sprint Plus oefent. Ze is positief over het voorleesprogramma. “Ik vind het fijn om niet meer alleen te moeten lezen. De vrouwenstem leest voor en ik kan zelf het tempo instellen.” De logopediste waar zij in behandeling is, gebruikt Taal in Blokjes. “Nu we op 50

school dezelfde methode gebruiken, kan ik ook in de klas met de oefenbladen werken en de letterblokjes van de woorden inkleuren.” Kyara is 12 jaar en zit in groep 8. Ze heeft dyslexie en veel moeite met het lezen van tekst zonder foto’s of illustraties erbij. “Plaatjes helpen mij om de tekst beter te begrijpen.”

Na twee oefensessies met hbo-student Rob Kerff heeft ze het programma al onder de knie. “Ik ga volgende week zelf met Sprint Plus aan de slag in de klas. Het lezen gaat nu sneller en beter. Ik vind het fijn dat ik met dit programma elk woord mee kan lezen op het beeldscherm, omdat het oplicht. Nu lees ik niet meer steeds dezelfde regel.” balans magazine

februari 2012

Wat is Sprint Plus?

Een leerling werkt met Sprint Plus. Adjunct-directeur en intern begeleider Joyce Moesman van de Maastrichtse basisschool Binnenstad: “We stemmen het onderwijs zo veel mogelijk af op het specifieke kind.”

slag kunnen, leren ze vervolgens hoe ze teksten kunnen schrijven. Kan de leerling goed met het programma uit de voeten, dan is het de beurt aan een volgende dyslectische leerling om met het voorleesprogramma te gaan oefenen.”

Testfase Het project zit nog in de testfase, vertelt Moesman. Ze is aardig tevreden met de vorderingen die ze maken. “We zijn rustig begonnen en hebben één dyslectische leerling uit de groepen 4 tot en met 8 uitgenodigd om met Sprint Plus te gaan oefenen. Vooraf hebben we gevraagd met welke digitale methode zij wilden beginnen, en unaniem kozen zij voor ict-ondersteuning bij begrijpend lezen. Naar verwachting zullen de andere vakken zoals taal en/of wereldoriëntatie volgen. In principe bepaalt elke leerling zelf voor welke vakken hij hulp nodig heeft.” Deze keuzevrijheid sluit aan bij de visie van OBS Binnenstad, die gebaseerd is op drie pijlers: sociaal-emotionele ontwikkeling, cognitie en creativiteit. “Wij streven naar een balans hierin en willen ieder kind boeiend en betekenisvol onderwijs geven. Onder het balans magazine

februari 2012

motto: Kind in de lens! stemmen we het onderwijs zo veel mogelijk af op het specifieke kind.” Naast voorleessoftware voor de dyslectische kinderen heeft de school ook Taal in Blokjes aangeschaft. Een aantal leerlingen van OBS Binnenstad gaat buiten schooltijd naar de remedial teacher of logopediste voor behandeling van dyslexie. Beide deskundigen werken met het interventiepakket Taal in Blokjes. “Omdat we merkten dat kinderen zichtbaar baat hebben bij deze behandelmethode, zijn we dit schooljaar de methode zelf gaan gebruiken. Als de leerkracht in de loop van groep 4 problemen met de leesontwikkeling signaleert, kan zij/hij meteen met de methode Taal in Blokjes beginnen.” Moesman: “Elk blokje stelt een letter voor en de klank van de letter bepaalt de kleur van het blokje. Met deze klankblokken maakt de leerling woorden. Op oefenbladen kleurt de leerling met fluorstiften de verschillende soorten klanken in het woord en maakt daarmee de klanken de lettergreepstructuur zichtbaar. De methode leert kinderen een systeem aan waarin alles onderling samenhangt. Hierdoor zien ze de logica van het taalsysteem en leren ze het toepassen.” n

• v oorleessoftware voor technisch en begrijpend lezen; • geschikt voor iedereen met lees-, schrijf- en spellings problemen of als Nederlands je tweede taal is; • leest voor in Word: een tekst, een alinea, een zin, een woord, een letter of letter grepen; • spelling van woorden zoals je ze uitspreekt (fonetisch) • de voorleesstemmen zijn RealSpeak (keuze uit verschillende mannen- en vrouwenstemmen); • leest voor in Nederlands, Engels, Duits en Frans; • de voorleessnelheid en pauzes kun je gemakkelijk instellen; • de woorden of zinnen die je leest, lichten op in een andere kleur; • ABBYY finereader software is nodig om tekst te scannen en in de lay-out te plaatsen. Als je teksten maakt, spreekt het programma de woorden of zinnen direct uit. Hierdoor kun je controleren of de spelling en zinsbouw klopt. De homofonenfunctie geeft de betekenis van woorden die hetzelfde klinken (wei en wij) en voegt er nog een plaatje aan toe. Als je samenvattingen maakt, kun je de kernzinnen en kernwoorden markeren. Deze zet je eenvoudig onder elkaar in een document en kun je laten voorlezen. Verder kun je de teksten omzetten in een MP3 of WAV-bestand en als Word-tekst beluisteren op je afspeel apparaat. Balans Magazine heeft in 2009 aandacht besteed aan de methode Taal in Blokjes. Het artikel Taaldenken en puzzelen met woorden kunt u nalezen op de website: www.stichtingtaalhulp.nl/publicaties 51

(advertenties)

Zorg in Natura en PGB Active4you is een AWBZ erkende organisatie die begeleiding biedt aan cliënten met een niet aangeboren hersenletsel, verstandelijke en/of psychiatrische beperking • • • • •

DE SPANNENDSTE TYPECURSUS VAN HET UNIVERSUM!

Thuisbegeleiding / gezinsbegeleiding Therapie Weekendopvang voor € 442,50 incl. vervoer Vakantieopvang in Nederland en België Woensdagmiddag- en zaterdagopvang in alle regio's

Voor meer informatie kijk op: www.active4you.nl of bel: 040-2595095 of 043-3638030

Speciale dyslexie versie • • Per 01-01-2012 biedt Active4you Zorg in Natura in Noordoost Brabant. Op basis van PGB blijven we werkzaam in de regio's Helmond, Eindhoven, 's Hertogenbosch, Roermond en Maastricht.

Advertentie_Active4you.indd 1

Levendig leren in een

DOE DE GRATIS PROEFLES OP WWW.TYPETOPIA.COM

ADV BALANS16:11 TYPETOPIA.indd 1 05-01-12

natuurlijke omgeving Zorgboerderij Erve Remerman is een agrarisch bedrijf waar kinderen en volwassenen met een beperking actief betrokken worden bij het boerderijleven. En kwaliteit van leven mogen ontdekken.

Erve Remerman Zorgboerderij, Bed & Breakfast, boerderijcamping & meerdere locaties.

Levendig leren in een natuurlijke omgeving

Berghum 3 | Denekamp | t. 0541 - 351 442 | m. 06 - 10 89 89 20 info@erveremerman.nl | www.erveremerman.nl

Meer audio ondersteuning Aangepaste oefenvormen

10% voor B KORTING alan Vul de actiec slezers. ode bij aa nmeld BANS89 ing in .

02-08-2010 16:45:50

Dé arbeidsmarktspecialist

Amsterdam/Haarlem Friesland Flevoland Overijssel Gelderland

gezocht WAJONGers die op zoek zijn naar werk! Wij zijn enthousiaste professionals met een geheel eigen stijl. We hebben een duidelijke focus op de arbeidsmarkt. Hierdoor kennen we de kansen die de arbeidsmarkt biedt voor WAJONGers en zijn we in staat een goede afstemming te maken tussen vraag en aanbod. In dit proces bieden we jobcoaching aan werknemer én werkgever. Zoek je werk of heb je hulp nodig op je werk? Neem eens contact met ons op!

Callide B.V. Postbus 5108 6802 EC Arnhem

Telefoon: 026 362 10 05 info@callide.nl www.callide.nl

Ervaring |

Tekst Arga Paternotte Foto Stockechange

De familie Vreugdenhil vertrok naar Curaçao

Zonnige uitdaging Voorzieningen voor de kinderen met ADHD, dyslexie en NLD zijn er beslist minder. En de nodige zorg en schrik vanwege schoolprestaties zijn ook niet uitgebleven. Maar het heerlijke klimaat weegt daar ruimschoots tegenop. Update van de familie Vreugdenhil op Curaçao. Ze hebben nog geen moment spijt gehad om voor een paar jaar naar de andere kant van de Atlantische oceaan te verhuizen. “Als we dan in het weekend lekker aan de baai zitten en de kinderen spelen en zwemmen, dan genieten we volop en voelen we ons zeer bevoorrecht”, schrijft moeder Mariette. Zij en haar gezin, haar man en hun vier kinderen uit de doelgroep van Balans vertrokken voor een aantal jaren naar Curaçao. Vader Ard ging er bovendien zelf aan de slag om de zorg in het (speciaal) onderwijs te verbeteren. Of we geïnteresseerd waren in hun ervaringen? Tussen de laatste verhuisdozen vertelden ze over de verwachtingen voor de nabije toekomst (BM, sept. 2011). Inmiddels hebben ze er bijna een half jaar opzitten.

5-minutengesprekje De eerste periode was fantastisch, laten ze enthousiast weten. Ze hadden een heerlijk huis met zwembad en er waren nog geen schoolverplichtingen. Toen die begonnen, werd het flink aanpoten om het allemaal goed te laten verlopen. “Zeker voor een ADHD-vader”, schrijft Ard. De steun en voorzieningen die er in Nederland voor de kinderen waren, worden soms node gemist. “Er is lang niet zoveel kennis over de problemen van onze kinderen”, schrijft Mariette, “en de middelen om ermee om te gaan zijn ook veel minder beschikbaar. Bij Theo bijvoorbeeld, die nu in de laatste klas van het vmbo-t zit, kwamen we er pas bij de rapportbespreking achter dat hij geen enkele idee had over zijn cijfers. Dat was balans magazine

februari 2012

flink schrikken. Op zijn school in Nederland kon hij alles inzien op Magister, een site waar wij als ouders ook op konden inloggen om overzicht te houden. De mentor bleek ook niet op de hoogte van de planning- en organisatieproblemen van ADHD’ers. Ze dacht nog dat het alleen om hyperactiviteit ging.” “Het 5-minutengesprekje werd dus meteen een half uur, en de dag erna vervolgd. De bereidheid om Theo te helpen was groot, maar de kennis over de uitvoering hebben wij veelal zelf moeten aandragen. Voor hem missen we de huiswerkbegeleiding die hij in Nederland kreeg. Ik moet daar nu in de middagen op toezien, en dat is niet altijd even gemakkelijk met nog twee andere kinderen die ook begeleiding nodig hebben voor het leren. Er zijn in huis ook minder rustige werkplekken. Kamers genoeg, maar omdat alles veel meer open is, is het ook onrustiger. Met name Theo heeft daar last van. We waren wat hem betreft ook een beetje op het verkeerde been gezet, omdat hij het sociaal gezien zo goed deed. Toen we de situatie met hem bespraken (op een terrasje met een lekker

Italiaans ijsje) was hij erg opgelucht. Het had hem zelf ook dwars gezeten dat het niet goed ging, maar hij zag geen kans er iets aan te doen. Probeerde het ‘op z’n ADHD’s’ met een grote mond en stoere houding af te weren”

Toekomstmuziek “Ook de kennis en mogelijkheden voor dyslexie zijn hier minder. Dat merkten we op een ouderavond op de school van Ellen, waar het leren lezen aan de orde kwam. Ik vroeg toen naar het dyslexiebe-

‘Kamers genoeg, maar omdat alles veel meer open is, is het ook onrustiger’ leid vanwege haar forse dyslexie. Ja, ze hadden wel van dyslexie gehoord, en kinderen mochten ook wel langer over hun proefwerken doen, maar ICT-hulpmiddelen zoals Daisy of Kurzweil bleken nog toekomstmuziek te zijn. Toch, als we het samenvatten, wegen de voordelen beslist op tegen de nadelen. We realiseren ons dat er nog veel werk aan de winkel is, zowel wat betreft het onderwijs voor onze kinderen als de voorzieningen in het onderwijs op dit eiland in het algemeen. We zien het als een uitdaging om ons daarvoor in te zetten. Een uitdaging, die we onder die heerlijke zon hier graag aangaan.” n

Wie meer wil weten over het (speciaal) onderwijs op Curaçao kan mailen met ard.vreugdenhil@gmail.com. 53

Uit de praktijk van • pest-trainer Margo Henderson Tekst Maria van Amerongen

‘Bij ons wordt niet gepest’ Margo Henderson uit Amsterdam is pedagoog en trainer van kinderen die worden gepest of minder weerbaar zijn. Dat zijn ook kinderen met een beperking, zoals ADHD, PDD-NOS en dyslexie. Henderson vertelt dat uit onderzoek blijkt dat 10 tot 15 procent van de kinderen op de basisschool wordt gepest, maar dat bijna 65 procent er met niemand over praat. “Scholen zeggen weleens: bij ons wordt niet gepest. Maar daar heb ik zo mijn twijfels over.” ‘Sta Sterk’ heet de training die Henderson de kinderen aanbiedt. Daarin leren ze sterk reageren op gedrag waar ze last van hebben: vervelende opmerkingen, duwen, schoppen, slaan, spullen afpakken, buitensluiten, bedreigende opmerkingen, uitschelden, uitlachen, roddelen. “Door sterk te reageren waarschuw je de ander dat hij moet stoppen”, aldus Henderson. “Een boodschap breng je over met lichaamstaal, stem en woorden. Die drie moeten in overeenstemming zijn. Kijk, hier heb ik een houten pop waarvan alle lichaamsdelen kunnen bewegen. Tijdens de training buig ik zijn hoofd en rug wat voorover en vraag ik de kinderen hoe de pop zich voelt. ‘Verdrietig, niet fijn’, antwoorden ze dan vaak. En als de pop dan toch iets sterks zegt (‘Hou daarmee op, dat wil ik niet!’), vraag ik dan. Dan voelen de kinderen haarfijn aan dat er iets niet klopt, en gaan ze meer af op de lichaamstaal. Dan komt de boodschap dus niet aan. Als ik de pop dan fier overeind zet en een wat zwakke boodschap laat verkondigen (‘Kun je misschien een keer ophouden?’), blijkt dat toch meer aan te komen. Bij het laten overkomen van de boodschap is namelijk de volgorde: lichaamstaal, stem, en dan pas de woorden zelf. Tijdens de training werken we aan zelfvertrouwen, weerbare lichaamstaal en aan het weten wat je 54

moet zeggen in verschillende situaties.” Henderson benadrukt de kwalijke gevolgen van pesten voor een kind: depressie kan op de loer liggen, maar ook verminderde schoolprestaties en lichamelijke gezondheidsklachten als hoofd- en buikpijn. “Het is schadelijk voor de hele ontwikkeling van een kind. Scholen

‘Scholen zeggen weleens: bij ons wordt niet gepest’ zeggen weleens: bij ons wordt niet gepest. Maar daar heb ik zo mijn twijfels over. Uit onderzoek blijkt dat 80 procent van de leerkrachten pestgedrag niet ziet of hoort, of er niets effectiefs aan doet.”

moeder is ze niet voldoende weerbaar en kan ze niet goed voor zichzelf opkomen. Zo staat ze met touwtje springen op het schoolplein altijd het touw te draaien en durft ze niet te zeggen dat ze ook weleens wil springen. Ook kan Roos minder goed sociale situaties inschatten. Roos is erg gespitst op wat ze níet kan. We spelen het spel ‘Lichaamsdeel en kleur’. Ik noem ‘elleboog’ en ‘groen’, en dan moeten de kinderen in de praktijkruimte met hun elleboog iets aanraken wat groen is. Roos en haar grotere buurjongen Rick rennen tegelijkertijd op een jasje af. Roos is er bijna, maar Rick duwt haar weg en raakt als eerste het jasje aan. Ik zeg even later dat ik dit voorval graag wil bespreken, zonder met een beschuldigende vinger te wijzen. Roos vertelt het ‘niet zo leuk’ te vinden wat Rick deed. Ik vraag haar dat tegen Rick te zeggen. Dat lukt. Aan Rick vraag ik hoe het voor hem is het hierover te hebben. Maar hij heeft al ‘sorry’ gezegd voordat ik klaar ben; hij schaamt zich. Roos ervaart dat wanneer ze zich niet fijn voelt bij iets wat gebeurt, ze er iets over mag zeggen. Roos’ ouders zijn tevreden over de stapjes die ze zet.

Alex De training ‘Sta Sterk’ bestaat uit tien sessies van vijf kwartier, die zowel in een groepje van 4 tot 6 kinderen als individueel kunnen worden gevolgd. Tussendoor spreekt Henderson de ouders van de kinderen twee keer, tijdens een ouderavond.

Alex (11) heeft het Syndroom van Asperger en zit op een reguliere school. Hij is druk, impulsief en kan slecht met veranderingen omgaan. Op school wordt hij gepest. Doordat hij misplaatste opmerkingen maakt, mag hij vaak niet meedoen met de anderen. Hij reageert dan fanatiek en op ruzieachtige toon.

Roos In mijn groepje zit Roos (9), een meisje met PDD-NOS dat op het speciaal onderwijs zit. Tijdens de intake is ze timide; ze moet zich voldoende veilig voelen om iets te zeggen. Volgens haar

Ik vraag Alex of we iets met zijn ervaring mogen doen. Hij knikt. We gaan een toneelstukje spelen. De kinderen in de groep doen ieder een hesje aan; groen staat voor timide, oranje voor assertief en balans magazine

februari 2012

rood voor agressief. Een kind met een rood hesje speelt ‘Alex’. Deze ‘Alex’ bepaalt erg het spel. De echte Alex valt wat stil, en ik zie hem nadenken: wat gebeurt hier eigenlijk? Ik vraag de kinderen hoe het anders kan. De echte Alex zegt dat als iemand anders dan hij het spel anders wil spelen, dat ook goed is. Ook die variant spelen we uit. Daarbij wordt Alex duidelijk dat ieder zijn inbreng kan hebben, dat het niet alles of niks is. Alex kan inmiddels in situaties die hij meemaakt net even anders reageren. Het pesten neemt daardoor af.

Ali Ali (15) heeft PDD-NOS en zit op speciaal onderwijs. Hij krijgt individuele training. Hij wordt gepest en is daardoor heel gevoelig geworden. Zo spraken twee jongere kinderen hem onlangs aan toen hij met de fiets van zijn kleine broertje in de lift van zijn flat stond. ‘Is die fiets van jou?’, vroeg een van hen een tikje aanvallend. Ali sloeg daarop dicht. Hij is zo benauwd dat mensen over zijn grenzen heengaan, dat hij dit ook als zo’n geval beschouwde. Ali kreeg het ‘assertieve’ oranje hesje aan. Ik speel het kind dat hem aansprak in de lift. Ali’s probleem is dat hij door zijn autisme mensen nauwelijks durft aan te kijken. Ik suggereer naar hun mond te kijken. Dat lukt. We oefenen de situatie in de lift vaak. Hij verzint samen met mij de verschillende de reacties die hij had kunnen geven. Ook speel ik een keer Ali, om hem te laten ervaren hoe hij destijds reageerde. Hij vindt het raar dat ik niets terugzeg. Ik heb het met hem, zoals al eerder, over

Margo Henderson laat de beweegbare pop aan de kinderen zien. “Bij

het laten overkomen van de boodschap is de volgorde: lichaamstaal, stem, en dan pas de woorden zelf.”

lichaamstaal, stem en woorden. Uiteindelijk speelt hij zichzelf weer, en kan zeggen: ‘Nee, die fiets is van mijn broertje’. Door zijn PDD-NOS vindt Ali het moeilijk het geleerde in een andere situatie toe te passen, bijvoorbeeld in de sportschool waar hij moeilijk aansluiting kan vinden.

‘Hij heeft al ‘sorry’ gezegd voordat ik klaar ben; hij schaamt zich’ Toch kan hij, zo hoor ik van zijn ouders, in een aantal situaties al gepaster en assertiever reageren. Ook zijn lichaamshouding is verbeterd.

draaien en weg te lopen. We spelen deze situatie vaak na in toneelstukjes, waarbij Lieke oefent in overeind blijven. In het groepje vindt ze het fijn te horen dat andere kinderen ook worden gepest; zo is zij niet de enige die dat meemaakt. Ik leer Lieke ook over helpende gedachten. In plaats van ‘ik deug niet, want ik heb dyslexie’ denkt ze nu ‘ik kan een heleboel dingen goed’. Net als de andere kinderen leert ze tijdens de training zich minder druk te maken over grensoverschrijdend gedrag. Je hóeft niet per se te reageren, als je je dan maar wel krachtig omdraait en wegloopt. Lieke’s ouders zijn enthousiast over haar vorderingen: het gaat veel beter op school, Lieke is sterker geworden. n

Lieke Lieke (10) heeft dyslexie en wordt daarmee gepest: ‘Jij bent stom, kun je nou nog niet lezen?’ Na oefenen kan ze in het groepje assertiever zijn: ‘Ik ben helemaal niet dom, ik heb dyslexie’, waarna ze leert zich om te

Margo Henderson werkt onder de paraplu van de stichting Omgaan met Pesten en heeft veel collega’s in het land die ook de methode ‘Sta Sterk’ toepassen. Voor meer informatie: www.omgaanmetpesten.nl

Deze rubriek biedt een podium voor therapeuten die menen dat hun aanpak een toegevoegde waarde heeft voor het leven van kinderen uit de doelgroep van Balans. Het betekent niet automatisch dat Balans deze therapieën ook aanbeveelt. balans magazine

februari 2012

recensies • boeken

Advies vragen Passend onderwijs betekent meer kinderen met een beperking in de klas. In het boekje Teamprofessionalisering NU! gaan Loek Mak-Peters en Nathalie van der Brug in op de manier waarop je al deze kinderen passend onderwijs kunt bieden: via teamprofessionalisering. De auteurs stellen daarbij opbrengstgericht en handelingsgericht werken centraal. Collega’s zou moeten kunnen profiteren van elkaars deskundigheid, bijvoorbeeld tijdens teamvergaderingen. In de praktijk betekent het dat je als leerkracht bij een collega advies vraagt over een gedragsprobleem of een rekenles. Je kunt dan samen met hem of haar een specifieke les voorbereiden, of je collega een van jouw lessen laten bijwonen. Het boek gaat ook in op de rol van ouders: professionaliseren doe je samen met hen. Het beste kun je ze zien als gelijkwaardige partners, vinden de auteurs: ‘Ouders worden nog vaak gezien als tegenstanders, terwijl we ze eigenlijk zo hard nodig hebben om hun bijdrage te leveren in de opvoeding van hun kind: zij weten immers hun hele geschiedenis’. Dit boek biedt een compleet stappenplan voor teamprofessionalisering, met alles wat daarbij komt kijken, op een zeer praktische en heldere manier. Een aanrader. (MvA) Auteurs: Loek Mak-Peters en Nathalie van der Brug Uitgeverij Pica ISBN: 978 90 7767 1672 96 pag./€ 16,95

Waardevolle ervaring Anita Speelman-ter Heide is getrouwd en moeder van twee kinderen. Al jong kreeg haar zoon Joost de diagnose PDD-NOS en ADHD. Ze probeert steeds opnieuw contact met hem te krijgen, maar dat lukt niet. In haar boek Hartsverbinding beschrijft ze haar zoektocht naar dat contact. Dat gaat gepaard met verdriet, 56

onmacht en eenzaamheid, wat heel herkenbaar is beschreven. In de loop der jaren leert ze niet alleen meer over haar zoon, maar ook over zichzelf. ‘Als je alles kunt laten voor wat het is, is er geen goed of fout’, is een citaat uit haar boek. Zo heeft Joost geen behoefte om met andere kinderen te spelen. Speelman pusht haar zoon voortdurend dat wel te doen. Tot het haar helder wordt dat als Joost er geen punt van maakt, zij dat ook niet hoeft te doen. In Hartsverbinding beschrijft Speelman haar zoektocht in vier delen: de eerste zes levensjaren van Joost, de positieve grondhoudingen uit het zogeheten Son-Rise-programma (Amerikaanse methode om te leren contact maken met je autistische kind, red.), gereedschappen om dat contact te maken en ten slotte de vooruitgang van Joost gecombineerd met de zogeheten SamenWijzer-activiteiten (ook een methode om onder meer te leren contact te maken, red.). Anita Speelman beschrijft op een zeer herkenbare manier hoe het is om te leven met een zoon die autisme heeft. Ze vertelt ook wat ze leert van genoemde programma’s tijdens het begeleidingsproces van Joost. Deze ervaring is het waard om te delen met andere ouders. (MvA) Auteur: Anita Speelman-ter Heide Media Uitgeverij ISBN: 978 90 7960 3183 192 pag./€ 19,95

Geen Johan meer Zit stil; handleiding voor het opvoeden van overbeweeglijke kinderen is een nieuwe editie van het bekende boek Zit stil uit 1984. Het is inmiddels de 27e druk. Ik heb zelf nog een 3e druk uit 1992, en kan natuurlijk niet de verleiding weerstaan om ze naast elkaar te leggen. Wat is er veranderd? Op het eerste gezicht niet zo veel. De nieuwe versie is iets groter. De woordkeus is wat moderner en de eerste

patiënt heet inmiddels Jasper, en geen Johan. Verder worden we als ouders inmiddels niet meer met u, maar met jij aangesproken. Het boek is nu van ‘een hulpmiddel om uw kind onder meer te leren zijn eventuele handicaps zoveel mogelijk te overwinnen’ verworden tot een ‘hulpmiddel om je kind te leren zo goed mogelijk met zijn eventuele handicaps om te gaan’. Gebleven is de praktische uitleg over basisprincipes van de gedragstherapie. Hoe leer je je (overbeweeglijke) kind effectief gedrag aan en hoe leer je het niet-aangepast gedrag af. Aan die methode is niets veranderd. Aan de orde komt ook weer het belang van een duidelijke leefstructuur, eensgezinde ouders en welke valkuilen daarbij voorkomen, plus het belang van een goede samenwerking met de school. Wat dat laatste betreft kunnen we ons afvragen hoever we daar – in de 28 jaar na het verschijnen van dit boek – mee gevorderd zijn. Kortom, de methode om kinderen met overbeweeglijk gedrag (wat minder ernstig wordt gevonden dan ADHD) aan te pakken is niet veranderd. In het hoofdstuk over ADHD zijn wel wat wijzigingen en toevoegen te bespeuren. Over medicatie en comorbiditeit is er duidelijk sprake van nieuwe inzichten. (AP) Auteurs: Theo Compernolle en Robert Vermeiren Uitgeverij Lannoo ISBN: 9789020998320 240 pag./€ 19,99

Ander gedrag In de serie ‘Kinderpsychologie in praktijk’ van Lannoo/Campus verscheen ook een uitgave over ADHD: ADHD bij kinderen. Hiervoor tekende psychotherapeut Anneke Eenhoorn, die al vele jaren werkt met deze kinderen en verschillende methoden heeft ontwikkeld om hen ander gedrag aan te leren. balans magazine

februari 2012

Dit boek gaat uitvoeriger dan het vorige in op de achtergronden van ADHD, zowel op cognitief als op neurobiologisch niveau. De gedragsaanpak ontbreekt hier ook niet, maar beslaat niet het grootste deel van de inhoud. We vinden hier ook de recente inzichten over de problemen met het executief functioneren van kinderen met ADHD. In een apart hoofdstuk over de relatie tussen het puberbrein en ADHD komen zowel de normale groeiproblemen in de puberteit aan de orde, als de specifieke ADHD-gerelateerde tekorten bij het sturen van het eigen gedrag van de puber en adolescent. Ook de verschillen tussen puberteit en adolescentie krijgen aandacht. Medicatie wordt kort besproken in het hoofdstuk over professionele hulp bij ADHD. In het hele boek zijn (net als in het bovengenoemde boek) tal van aansprekende voorbeelden te vinden om de relatie met de behandelde theorie te verduidelijken. Achterin is een hoofdstuk opgenomen met tips over artikelen, boeken, websites, verenigingen enzovoort, waar meer informatie te vinden is. Dit boek heeft ook nog eens een scherpe prijsstelling en is te bestellen via de webshop van Balans. (AP) Auteur: Anneke Eenhoorn Uitgeverij Lannoo/Campus ISBN: 9789020999747 164 pag./€15,99

Prachtige vent Nooit geweten dat flinke winden laten een kenmerk is van mensen met Asperger. Misschien ook niet bij alle personen met dit syndroom, maar ik elk geval wel bij Jesse Saperstein, de auteur van Atypisch. Leven met Asperger in 20-1/3 hoofdstukken, en zelf behept met het syndroom. Hij kan er wat van. Maar wat een geweldig boek. Beslist niet het geijkte ervaringsverhaal, maar een intellectueel product met fantastische observaties en analyses van het gedrag van mensen met Asperger. balans magazine

februari 2012

Prachtige humor over zijn eigen onvermogen en worsteling om met zijn ongemakken te leven en zijn drang te beteugelen om koste wat kost een relatie te krijgen. Je zou het hem zo gunnen. Zien die mensen dan niet wat een prachtige vent hij is? Eerlijk en oprecht, met soms wel eens wat te veel ‘verbale granaatscherven’ in het rond strooiend, die mensen op afstand zetten. Maar niet de figuren die hij tegenkomt bij de organisatie van Joey DiPaolo, die vecht voor het bestaan van jonge mensen die voor hun geboorte al met hiv besmet werden, en met de constante dreiging van een slopende ziekte moeten zien te leven. Als hij zich als vrijwilliger aanmeldt voor het zomerkamp van deze organisatie (‘Camp Teens Living a Challenge’) is hij een en al vooroordeel. Maar wat een les. Zijn eigen getob valt in het niet bij de problemen die deze mensen blijmoedig overwinnen. ‘Het effect dat de kampdeelnemers op de lange termijn op me hadden, was een emotionele veerkracht die me door overweldigende conflicten heen zou slepen’. Het was zijn inspiratie voor de Appalachian Trail, een wandeltocht over 3500 kilometer van Georgia naar Main. Hij zamelt er geld mee in voor het kamp en verlegt er tegelijkertijd zijn eigen grenzen mee. Wat biedt dit boek een mooi en eerlijk verhaal. Waarom is het uitgevoerd in grijstinten? Om de tegenstelling met de kleurrijke verhalen te benadrukken? Ik had op de achterflap best graag een foto van zijn wandelgroep gezien in de overwinningsroes bij het einddoel. Het zou mooi zijn eigen strijd symboliseren die voor de lezers van dit boek zeer de moeite waard is te kunnen volgen. (AP) Auteur: Jesse Saperstein Uitgeverij Hogrefe ISBN: 9789079729388 240 pag./€ 22,50

Zemelachtig Als je Opvoedwijzer Asperger leest, moet je wel even wennen aan de wat zemelachtige toon van de auteur bij de introductie van het boek. Ik word een beetje kriebelig van de overload aan begrip voor ouders en kinderen zoals ‘De harten van veel liefhebbende ouders worden voortdurend gebroken’ en ‘De zware rugzakken die je vaak bij brugklassers ziet zijn gevuld met dons in vergelijking met de ongelooflijk zware bagage die het Aspergerkind dagelijks mee zich meezeult’, enzovoort. Maar hij meent het goed en het boek is beslist niet slecht in zijn soort. De auteur beoogt met het boek de psychologische behoeften van het kind met Asperger te leren zien en vervullen, om ‘het kind een zelf te laten krijgen en een identiteit te ontwikkelen binnen de Aspergerneurologie’. ‘Mijn benadering komt neer op een houding, een instelling en een manier van zijn met het kind die bestaan naast de methoden of programma’s die je misschien al volgt’, aldus auteur Richard Bromfield. Het boek is aansprekend geschreven met het (voor mij) wat irritante veelvuldige gejij en gejou. Hij bespreekt relevante onderwerpen in korte overzichtelijke hoofdstukken met aan het eind een aantal aandachtspunten die een prettige samenvatting geven van de eerdere tekst. Het is duidelijk dat de (Amerikaanse) auteur de materie volledig beheerst en veel op heeft met zijn cliëntjes en hun ouders, en hen probeert te helpen om ‘een rijke mengeling van cognitief, emotioneel en ervaringsgericht inzicht’ te krijgen. (AP) Auteur: Richard Bromfield Uitgeverij Hogrefe ISBN: 9789079729500 158 p./ € 19,95

“Ik voelde me prettig bij Balans”

Een kijkje in de

regionale keuken Tekst Maria van Amerongen

GER VRIJWILLIOORD AAN HET W

Organisator themabijeenkomsten Caroline van Bommel:

‘Ik wil het graag met anderen delen’ Toen haar 13-jarige zoon de diagnoses ADHD en later dyslexie kreeg, kende Caroline van Bommel (37) uit Strijen Balans nog niet. Toen ze er uiteindelijk via internet mee in aanraking kwam, vond ze vooral het ‘onderling uitwisselen van informatie met andere ouders heel prettig’. “Na de diagnose van mijn zoon zocht en vond ik een coachingsbedrijf dat trainingen gaf aan ouders, over hoe om te gaan met je kind. Dat was heel goed, maar wel duur, want het was commercieel. Toen ik Balans leerde kennen, voelde dat toch prettiger. Lotgenotencontact kan ook zonder er zo veel voor te betalen. Wat ik te weten was gekomen, wilde ik direct delen met anderen, vandaar dat ik vrijwilliger ben geworden.” Voor de regio Groot Rotterdam maakt Caroline, die ook een 11-jarige dochter heeft met ADD, eens per zes weken een digitale nieuwsbrief over wat er in de regio speelt en welke activiteiten er op de agenda staan. Daarnaast organiseert zij samen met de andere twee vrijwilligers themabijeenkomsten. Hiervoor regelt Caroline altijd een spreker en een zaal, en zorgt ze ervoor dat er informatiestands zijn van Balans en van bijvoorbeeld de

Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA). Ook schrijft ze een persbericht voor de krant, en regelt ze dat er een flyer is die her en der kan worden opgehangen, om zo bekendheid te geven aan de bijeenkomst. Zoals laatst aan eentje over omgaan met lastig gedrag, die de titel ‘Smeer het maar in je haar’ mee kreeg. Die titel kwam van de hand van kinderen jeugdpsychiater Michiel Noordzij, die de lezing verzorgde. Caroline: “Het ging over het feit dat sommige ouders al alles geprobeerd hebben: belonen met stickers en cadeautjes, straffen, negeren. Niets helpt, en het kind zegt zelfs: ‘Smeer die stickers maar in je haar’.

‘Het is fijn daaraan bij te dragen’ Michiel Noordzij liet zien wat wel werkt, onder meer kleine stapjes zetten, positief blijven, naast het kind gaan staan in plaats van er tegenover. De driehonderd ouders in de zaal konden vragen stellen, hij betrok iedereen erbij. Allemaal waren ze na afloop enthousiast.”

Kinderboekenschrijfster Onlangs was er een bijeenkomst met als thema ‘Dyslexie, omgaan met

leesproblemen’. Caroline: “Het is bekend dat kinderen met dyslexie niet zo graag lezen. Eerst toonden we een voorlichtingsfilm over deze beperking. De vraag die tijdens de lezing van kinderboekenschrijfster Annemarie Bon centraal stond is hoe ze lezen toch weer leuk kunnen gaan vinden.” Daarnaast gingen de vrijwilligers van Balans in op technische hulpmiddelen bij dyslexie, zoals een readingpen en een daisyspeler. Tijdens de pauze beantwoordden een remedial teacher en een dyslexiespecialist vragen. De thema’s van de bijeenkomsten worden gekozen uit de talrijke onderwerpen die leden van Balans aandroegen in een enquête die bijna twee jaar geleden werd gehouden. Daarin spraken zij zich uit over onder meer de activiteiten van Balans Groot Rotterdam. “Veel mensen gaven aan meer avonden met een thema te willen. De themabijeenkomst dyslexie was trouwens een verzoek van de bibliotheek hier, om hun ‘Makkelijk Lezen Plein’ te promoten. Dat is een deel van de bibliotheek waar kinderen met leesproblemen terecht kunnen”, aldus Caroline. Het mooiste van haar werk voor Balans vindt Caroline de enthousiaste reacties van ouders. “Ouders zijn blij dat ze gehoor vinden voor de dingen waar ze tegenaan lopen. Ze zijn blij met alle informatie en ervaringen. Het is toch fijn om daaraan te kunnen bijdragen!”

In het hele land behartigen zo’n 250 vrijwilligers de belangen van de leden van Balans. Zij bieden onder meer informatie, her- en erkenning en ondersteuning. In ‘Een kijkje in de regionale keuken’ staat elke maand een vrijwilliger van Balans centraal. Hij of zij vertelt over zijn of haar werk als vrijwilliger en wat dat voor de Balans-leden kan betekenen.

februari 2012

De afdelingen van Balans De landelijke vereniging Balans is onderverdeeld in 26 regionale a fdelingen. Elke afdeling

Als u met een afdelingscontactpersoon wilt bellen, is het goed om

heeft een kader van vrijwillige ervaringsdeskundigen, meestal ouders.

te weten dat u:

Per afdeling worden er activiteiten georganiseerd. In deze rubriek een overzicht van de

• een ervaringsdeskundige aan de lijn krijgt en geen professionele

activiteiten in de komende maanden. Bij elke afdeling zijn ook de namen van de regionale

hulpverlener

contactpersonen v ermeld. Vóór de naam van elke c ontactpersoon is een letter afgedrukt.

• adviezen kunt krijgen, maar geen praktische materiële hulp

Daaraan kunt u zien over welk probleem u hem of haar kunt bellen:

• een luisterend oor vindt en ervaringen kunt uitwisselen

A=ADHD, P=PDD-NOS, D=Dyslexie, N=NLD, O=Onderwijs, R=Rekenproblemen/Dyscalculie. • de contactpersoon thuis in zijn / haar eigen gezinsleven belt, en Achter de letter kan nog een cijfer staan. Dat betekent dat de contactpersoon vooral kan 1=0-6 jaar, 2=6-12 jaar, 3=12-18 jaar, 4=18-23 jaar, 5=volwassenen.

Groningen D

mw. D. Huizing 050 - 527 74 51

Secretariaat: mw. D. Roeffen, Coendersweg 38, 9722 GH GRONINGEN d.roeffen@andersthuis.nl

Oproep aan de leden in de regio Groningen Als u uw e-mailadres doorgeeft, dan houden wij u via e-mail op de hoogte van de activiteiten! N.B. Dit is geen nieuwsbrief! Reacties graag naar het secretariaat: d.roeffen@andersthuis.nl. Wilt u eraan denken een wijziging in uw e-mailadres ook even aan ons door te geven?

dat het telefoontje dan soms niet g elegen komt. In overleg kan er op een ander tijdstip opnieuw gebeld of teruggebeld worden

worden gebeld over p roblemen in een b epaalde leeftijdsgroep.

• na 22.00 uur niet meer belt.

Vooraankondiging Oudercontactavonden in Dokkum en Heerenveen februari / maart Net als voorgaande jaren organiseren we ook dit jaar weer oudercontactavonden. Meer informatie vindt u op onze regiopagina op de Balans-website. Of u kunt mailen naar balans-friesland@ home.nl.

Drenthe

Friesland

mw. A. van de Meer 0592 - 26 56 55

mbvdmeer@xs4all.nl

mw. A. Frieswijk 0513 - 62 57 81

mw. K. Rijksen 0517 - 43 42 96 (’s avonds)

ADD

mw. M. Veenstra 0512 - 35 15 20

Secretariaat: mw. E. Diemers,

mw. R. van Oosten 058 - 213 12 39

ellen.diemers@balansregionaal.nl

mw. T. Kester 0592 - 35 41 83

Hier kunt u terecht voor informatie en aanvragen voor de boekentafel, voorlichting enzovoorts.

Meer informatie over onze activiteiten is te zien op de regiopagina van Friesland op www.balansdigitaal.nl. Hier kunt u zich ook aanmelden voor onze digitale afdelingsinformatie / nieuwsbrief.

februari 2012

Hoe overleeft mijn gezin met AD(H)D, Asperger, PDD-NOS, ODD, DCD, MCDD, dyslexie of dyscalculie erin? zaterdag 18 februari en 14 april Deze oudercontactbijeenkomsten zijn bedoeld voor ouders om ervaringen en tips uit te wisselen. We beginnen gezamenlijk met een film en afhankelijk van de hoeveelheid bezoekers worden er groepen gemaakt om verder met elkaar te spreken. •

Datum: 18 februari. Locatie: Buurthuis het Oor, van Goghlaan 7, 7901 GK Hoogeveen. Tijd: 10.30 tot 12.30 uur. Toegang: gratis, koffie/thee kost € 1,-.

theakester@hotmail.com

Contactpersoon: dhr. R. van Kooten, balans-friesland@home.nl

Oudercontactbijeenkomsten

Nieuwsbrief Sinds dit voorjaar brengt Balans Drenthe een aantal keren per jaar een nieuwsbrief uit om u op de hoogte te houden van de laatste nieuwtjes en activiteiten die in onze regio plaatsvinden. Wilt u zich ook opgeven voor deze nieuwsbrief, dan kunt u uw e-mailadres doorgeven aan het secretariaat: ellen.diemers@ balansregionaal.nl.

• 14 april in Emmen Voor deze plaats is locatie en tijdstip nog niet bekend. Als u onze website en de volgende magazines in de gaten houdt of intekent op onze nieuwsbrief per e-mail (zie boven), dan houden wij u op de hoogte.

Thema-avond met Ginette Wieken over het leven met kinderen met autisme donderdag 22 maart We zijn erg blij dat Ginette Wieken, moeder van een zoon en dochter met

autisme, leerkracht en columniste van Balans Magazine, bereid is om samen met haar zoon Yurre (bekend uit de columns) naar Beilen te komen om te vertellen over hun ervaringen. Wie kent niet haar boeken “De dinoman en het muziekmeisje” en “Was ik maar Supervrouw”? Ook haar columns vol herkenning voor ouders en leerkrachten en met humor geschreven voor Balans Magazine, worden graag gelezen. Inmiddels is er een nieuwe bundel van columns verschenen: “Waren ze maar allemaal autistisch”, over het leven met en het lesgeven aan pubers met autisme. Het boek is een ware ode aan de mooie kant van autisme zonder de gecompliceerde en lastige kanten te ontkennen. Er is tijdens deze avond zeker ruimte voor vragen en u kunt informatie inzien bij de Balans-stand. Locatie: Zalencentrum de Linde, Stationslaan 2, 9411 PS Beilen. Datum: 22 maart. Aanvang: 19.30 uur, de koffie staat om 19.15 uur klaar. Entreeprijs: nog niet bekend (zie volgend Magazine).

Zwolle-Salland

U kunt zich aanmelden voor een gespreksgroep in:

Secretariaat: mw. N. Brink, Lijnbaanstraat 37, 8271 AG IJSSELMUIDEN 038 - 332 86 95 (na 14.00) BalansZwolleSalland@zonnet.nl

(Ervaren) voorlichting Een school, vereniging of instelling kan ons als onafhankelijk themaervaringsdeskundige- spreker inhuren! Voor zowel ouders, belangstellenden als professionals. Informeer vrijblijvend bij het secretariaat: BalansZwolleSalland@ zonnet.nl of bel: 06 - 487 659 08.

Gespreksgroepen

Foto: G.J. Klein Wolterink

Zwolle en Steenwijk; Deventer en Raalte; Ommen en Hardenberg; Dedemsvaart, Staphorst en Dalfsen De gespreksgroepen zijn bedoeld voor ouders met een kind met een ontwikkelingsachterstand en/of AD(H)D, ASS (Autisme Spectrum Stoornis zoals PDDNOS of het syndroom van Asperger), DCD, ODD, NLD, MCDD. De gespreksgroepen zijn voor ouders van kinderen in de basisschoolleeftijd of van pubers. Afhankelijk van de samenstelling wordt de groep per leeftijdscategorie of gezamenlijk gegeven. Ouders ervaren in de gespreksgroep erkenning en herkenning van de problematiek bij de opvoeding van hun kind, maar voelen ook dat ze niet alleen staan met een bijzonder gezin. Daarnaast worden praktische tips en ervaringen uitgewisseld, dit wordt als bijzonder positief ervaren. Balans noemt ouders niet voor niets “ervaringsdeskundigen”. MEE-IJsseloevers en Carinova onderschrijven dit van harte en werken samen met Balans-vrijwilligers om deze gespreksgroepen vorm te geven.

• Zwolle en Steenwijk: Ietje Roerig, MEE IJsseloevers Zwolle, tel. 038 - 455 46 46. • Deventer en Raalte: Inge Smit, MEE IJsseloevers Deventer, tel. 0570 - 66 78 78 of Petra Koerts, Carinova, tel. 0900 - 86 62.** • Ommen en Hardenberg: Thea Geertma, MEE IJsseloevers Ommen, tel. 0529 - 45 20 11 of Femmie Stolte of Rinie van de Hoek, Carinova, tel. 0900 - 86 62. • Dedemsvaart, Staphorst en Dalfsen: Femmie Stolte of Rinie van de Hoek, Carinova, tel. 0900 - 86 62. Meer informatie vindt u op www. meeijsseloevers.nl en www.carinova.nl ** in Deventer start op 17 april een gespreksgroep. U kunt zich hier nog voor aanmelden.

Cursus / gespreksgroep voor ouders van kinderen met dyslexie Drie bijeenkomsten in Zwolle, dinsdag 13 en 20 maart en 3 april Tijdens de cursus komen de volgende onderwerpen aan bod: Hoe kan ik mijn kind begeleiden? Hoe vind ik de balans tussen loslaten en helpen? Welke technische hulpmiddelen zijn er en hoe werken ze? Wat gebeurt er in het puberbrein en in het bijzonder bij pubers met dyslexie? Voor meer informatie en aanmeldingen kunt u op www.balansdigitaal.nl kijken bij regio Zwolle-Salland.

Voorlichting vanuit ervaringsdeskundigheid U kunt vrijwilligers van Balans vragen voor het geven van voorlichting, presentaties en workshops over diverse stoornissen vanuit verschillende invalshoeken. Voor een studiedag op uw school, voor een informatieavond bij de gezondheidspraktijk waar u werkt of om de leden van uw hobbyclub / vereniging meer

informatie te geven hoe het is om ouder van een kind met leer-, gedrags- of ontwikkelingsstoornis te zijn… Neem contact op met de secretaris van de afdeling waar u bij hoort of met het landelijk bureau van Balans, tel. 030 - 225 50 57, e-mail: afdelingen@balansdigitaal.nl.

februari 2012

Lotgenotenspreekuur voor alle doelgroepen in Wijkwinkel Colmschate Wekelijks vanaf 3 februari op vrijdagmiddag Als ouder van een kind met AD(H)D, PDD-NOS, dyslexie of een andere ontwikkelingsstoornis bij leren en/of gedrag, loop je af en toe tegen problemen aan. Dan kan het prettig zijn om hierover te praten met iemand die hetzelfde heeft meegemaakt. Werkgroep Deventer van Balans gaat daarom beginnen met een wekelijks lotgenotenspreekuur. U kunt met een ervaringsdeskundig vrijwilliger van deze werkgroep ervaringen, tips en verhalen uitwisselen en informatie inzien. Locatie: Wijkwinkel Colmschate, Flora 259, 7422 LP Deventer. Datum: wekelijks op vrijdag vanaf 3 februari. Tijd: 13.00 tot 14.00 uur. Toegang: gratis. Een afspraak maken hoeft niet, maar mag wel. In dat geval kunt u contact opnemen met de Wijkwinkel Colmschate, tel. 0570 - 51 02 95 of met een van de andere Wijkwinkels. Zie hiervoor de website: www.wijkwinkeldeventer.nl.

Inloopbijeenkomst over AD(H)D, PDD-NOS, NLD, dyslexie en aanverwante stoornissen zaterdag 10 maart Ouders kunnen tijdens deze bijeenkomst hun ervaringen en tips uitwisselen met andere bezoekers en ervaringsdeskundige medewerkers van Balans. U kunt ook uw vragen over bijvoorbeeld schoolkeuze of het vinden van een juiste hulpverlener kwijt en de stand met informatiemateriaal bezoeken. Locatie: Wijkwinkel Keizerslanden in de bibliotheek Keizerslanden, Gr. Florisstraat 3, 7415 LK Deventer, tel. 0570 - 60 67 80. Datum: 10 maart. Tijd: 11.00 tot 13.00 uur. Toegang: gratis. Meer informatie: Diana Vermeulen, e-mail: dianavermeulen@live.nl, of tel. 0570 - 62 92 22.

februari 2012

Twente D

mw. D. van Raay 053 - 435 74 39

mw. S. Meijran 053 - 489 80 41

mw. H. Abbink 0546 - 56 54 25 (na 18.00 u.)

Tijd: 11.00 tot 13.00 uur. Toegang: gratis. Meer informatie: bibliotheek Zevenaar, tel. 0316 - 52 38 19.

A/ASS mw. M. Vlasblom 085 - 876 97 28

Inloopbijeenkomst

ASS

in de bibliotheek zaterdag 24 maart Tijdens deze inloopbijeenkomst kunt u met ervaringsdeskundige vrijwilligers van Balans en andere bezoekers ervaringen, ideeën en tips uitwisselen. En u kunt de Balans-informatiestand bekijken. Locatie: Bibliotheek Westervoort, Dorpsplein 115, 6931 CZ Westervoort. Datum: 24 maart. Tijd: 11.30 tot 13.00 uur. Toegang: gratis. Meer informatie: bibliotheek Westervoort, tel. 026 - 312 01 60.

mw. E. Dogger 053 - 432 77 32

Secretariaat: mw. A. Klein Wolterink, Rachmaninofstraat 21, 7558 DN HENGELO annynavis@kleinwolterink.nl

Achterhoek A-P1,2 dhr. D. Wassink 0314 - 62 40 45 (na 17.30) Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Postbus 93, 3720 AB BILTHOVEN 030 - 225 50 50

Als u uw e-mailadres aan ons doorgeeft, dan houden wij u via e-mail op de hoogte van onze activiteiten. Graag uw e-mailadres naar info.achterhoek@ balansregionaal.nl. Wilt u eraan denken eventuele wijzigingen in uw e-mailadres in de toekomst ook aan ons door te geven?

Inloopbijeenkomst

agnes.vangroeningen@balansregionaal.nl

in de bibliotheek zaterdag 21 april Tijdens deze inloopbijeenkomst kunt u met ervaringsdeskundige vrijwilligers van Balans en andere bezoekers ervaringen, ideeën en tips uitwisselen. En u kunt de Balans-informatiestand bekijken. Locatie: Bibliotheek Duiven, Rijksweg 53, 6921 AC Duiven. Datum: 21 april. Tijd: 10.30 tot 13.00 uur. Toegang: gratis. Meer informatie: bibliotheek Duiven, tel. 0316 - 26 17 76.

Contactpersoon Dyslexie per e-mail:

Inloopbijeenkomst

mw. R. de Lange roeliedelange@hotmail.com

in de bibliotheek zaterdag 26 mei Tijdens deze inloopbijeenkomst kunt u met ervaringsdeskundige vrijwilligers van Balans en andere bezoekers ervaringen, ideeën en tips uitwisselen. En u kunt de Balans-informatiestand bekijken. Locatie: Bibliotheek Oosterbeek, Generaal Urquhartlaan 1, 6861 GE Oosterbeek. Datum: 26 mei. Tijd: 11.00 tot 13.00 uur. Toegang: gratis. Meer informatie: bibliotheek Oosterbeek, tel. 026 - 333 49 82.

Veluwe A

mw. T. Bruinsma 0341 - 25 47 59

Secretariaat: mw. A. van Groeningen 0341 - 42 75 84

Arnhem R-A-ASS mw. B. Lepp B.M.Lepp@gmail.com D-N

mw. R. Broer 0316 - 26 45 86

Contactpersoon van de werkgroep: mw. R. Broer, werkgroep.arnhem@balansregionaal.nl

Inloopbijeenkomst in de bibliotheek zaterdag 11 februari Tijdens deze inloopbijeenkomst kunt u met ervaringsdeskundige vrijwilligers van Balans en andere bezoekers ervaringen, ideeën en tips uitwisselen. En u kunt de Balans-informatiestand bekijken. Locatie: Bibliotheek Zevenaar, de Hooge Bongert 1, 6903 DA Zevenaar. Datum: 11 februari.

Nijmegen-Rivierenland N

mw. M. Holzmüller 0344 - 69 22 88

mw. A. Vermeulen 0487 - 57 25 03 (bij

voorkeur tussen 20.00 en 22.00 uur)

Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Postbus 93, 3720 AB BILTHOVEN 030 - 225 50 50 afdelingen@balansdigitaal.nl

Het Gooi en Omstreken D

mw. M. Koopmans 035 - 678 01 82

dhr. M. de Haan 035 - 526 73 66 bekend met cluster-4 problemen

Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Postbus 93, 3720 AB BILTHOVEN 030 - 225 50 50

Oostelijk Utrecht Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Postbus 93, 3720 AB BILTHOVEN 030 - 225 50 50

Thema-avond Dyscalculie, de stand van zaken donderdag 15 maart Hoogleraar diagnostiek en behandeling van kinderen met dyscalculie aan de Universiteit Utrecht, Hans van Luit, zal ons bijpraten over de stand van zaken ten aanzien van dyscalculie op dit moment. Na de pauze is er gelegenheid om vragen te stellen. Bij de informatiestand van Balans kunt u informatie inzien en aanschaffen en met ervaringsdeskundigen van de afdeling van gedachten wisselen. Locatie: GSG Guido de Brès, Paladijnenweg 251, 3813 DH Amersfoort. Datum: 15 maart. Aanvang: 20.00 uur, zaal open om 19.30 uur. Toegang: € 7,50 voor leden van Balans, € 10,- voor niet-leden, inclusief koffie of thee. Aanmelding: uitsluitend via onze website www.balansdigitaal.nl, doorklikken naar regio’s, Oostelijk Utrecht.

Informatie / Contactavond over “Angst en spanning vanwege de buitenwereld” dinsdag 24 april De Balie Mantelzorg & Vrijwilligershulp ZO-Utrecht en Balans Oostelijk Utrecht organiseren een avond over het thema vechten tegen de grote wereld. “Thuis hebben we een goedlopend gezin, maar dan krijg je met de buitenwereld te maken”, zo vertellen ouders in een film die we samen met u willen bekijken. De film gaat over angst en agressie bij kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag. Met name ADHD en autismespectrumstoornissen komen aan bod. Het is een film die laat zien welk traject ouders moeten doorlopen om hun kind tot zijn recht te laten komen. De wachtlijsten bijvoorbeeld, maar ook het onbegrip waar ze mee te maken krijgen. De film is een opstap om daarna in gesprek te gaan over het reilen en zeilen in een gezin met een kind waar bijzondere aandacht voor nodig is. Zeker nu de opvang van zorgleerlingen weer op losse schroeven staat door alle op handen zijnde veranderingen die door de regering worden doorgevoerd. Waar loopt u tegenaan, welke oplossingen zijn er al gevonden? Daar gaan we het met elkaar over hebben. Als u interesse heeft dan zien we u graag. Locatie: Activiteitencentrum De Duivenwal, Duivenwal 1, 3901 ZA Veenendaal. Datum: 24 april. Aanvang: 19.30 uur.

Toegang: gratis. Aanmelden: bij de Balie Mantelzorg & Vrijwilligershulp, e-mail: info@baliemv.nl, tel. 0318 - 55 42 48 of bij Elly Doornenbal van Balans, e-mail: w.e.doornenbal@ planet.nl, tel. 033 - 257 26 21.

Westelijk Utrecht D

mw. A. Dekker 030 - 601 15 51

Secretariaat: mw. A. Doedens, Franciscushof 95, 4133 BC VIANEN, astrid.doedens@balansregionaal.nl

Voorlichting ADHD, PDD-NOS, dyslexie, NLD, ODD Als ervaringsdeskundige vrijwilligers kunnen wij voor u of uw organisatie voorlichting verzorgen over bovengenoemde onderwerpen. In overleg met u maken wij de voorlichting voor uw doelgroep op maat. Wilt u hier gebruik van maken of wilt u meer informatie? Neem dan contact met ons op via e-mail astrid.doedens@balansregionaal.nl.

Thema-avond “Overstap naar middelbaar onderwijs voor kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag” dinsdag 14 februari Dit is een informatieve avond over de overstap naar het middelbaar onderwijs voor kinderen met een leer- of gedragsprobleem. Hoe kun je je voorbereiden als ouder? Wat kun je regelen met of zonder rugzakje? Hoe

Actief worden voor Balans? Misschien heeft u wat tijd over om uzelf naast gezin, werk en sociale leven in te zetten voor een goed doel. Denkt u er dan ook eens over om vrijwilliger te worden voor Balans! In bijna elke afdeling van Balans is ruimte om u op geheel verschillende manieren in te zetten voor de vereniging bijvoorbeeld in de regio's West-Brabant, Zuid-Oost-Brabant, Rijnland, Groot Rotterdam, Groot Amsterdam, Groningen, Friesland en Drenthe. Kijk voor meer informatie op www.balansdigitaal.nl > Regio's > Oproepen regio.

februari 2012

kun je zelf je kind ondersteunen en wat kunnen anderen doen? Op deze vragen gaan we deze avond in. Twee ambulant begeleiders vertellen over de begeleiding op school van een kind met rugzakje. Kinderen zelf vertellen over hun overstap naar “de middelbare”. In de Balans-stand is informatiemateriaal aanwezig. En u kunt uw vragen stellen aan ervaringsdeskundige ouders en vrijwilligers van Balans. Locatie: Groenhorstcollege Maartensdijk, Dierenriem 2, 3738 TR Maartensdijk. Datum: 14 februari. Tijd: 20.00 tot 22.00 uur. Toegang: € 5,- voor Balans-leden, € 7,50 voor niet-leden. Aanmelden: graag van tevoren via e-mail: west.utrecht@balansregionaal.nl, hier kunt u desgewenst ook meer informatie over deze avond krijgen.

Noord-Holland-Noord A-P-D mw. M. Boots 0229 - 57 24 17

mary.boots@balansregionaal.nl

geven over de meest uiteenlopende onderwerpen waar ouders en kinderen met gedrags- of ontwikkelingsproblemen tegenaan lopen. Ook voor informatieve presentaties aan leerkrachten over ontwikkelingsstoornissen bij leren en gedrag kunt u ons uitnodigen. Mail hiervoor naar groot.amsterdam@ balansregionaal.nl.

Activiteiten Wij organiseren regelmatig informatieve (en gezellige) avonden over diverse thema’s voor ouders en professionals in het onderwijs. In 2012 staan er Inloop- en Thema-avonden gepland op de volgende data:

marian.pelt@balansregionaal.nl

Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Postbus 93, 3720 AB BILTHOVEN 030 - 225 50 50

Kennemerland D-R-A mw. H. Dankelman 06 - 292 00 786 Secretariaat: Landelijk Bureau Balans, Postbus 93, 3720 AB BILTHOVEN 030 - 225 50 50

Groot Amsterdam

Themabijeenkomsten van onze werkgroep Scholen voor professionals in het onderwijs zoals ambulant en intern begeleiders en leerkrachten: • 1 oktober Ook dit jaar wordt er weer een regiosymposium georganiseerd. De datum is bekend: 21 maart. Met als thema “Pubers met een beperking, hoe ga je hier mee om”. Locatie en andere info volgt zo spoedig mogelijk.

Secretariaat: al uw vragen, opmerkingen en verzoeken kunt u sturen naar groot.amsterdam@ balansregionaal.nl

Voor algemene vragen of verzoeken (als u bijvoorbeeld op de hoogte gehouden wilt worden van onze activiteiten) kunt u mailen naar groot.amsterdam@ balansregionaal.nl.

Ervaringsdeskundige voorlichting Wilt u een van onze ervaringsdeskundige vrijwilligers uitnodigen voor een presentatie als onderdeel van bijvoorbeeld een ouderavond of informatieavond op school? Wij kunnen presentaties

februari 2012

Wilt u een presentatie op uw school, bijvoorbeeld bij een ouder- of informatieavond? Of heeft u vanwege uw werk behoefte aan meer informatie over kinderen met gedrags- en ontwikkelingsproblemen? Wij kunnen presentaties verzorgen over verschillende onderwerpen waar ouders en kinderen met problemen op het gebied van leren en / of gedrag en hun omgeving tegenaan lopen. Heeft u interesse in onze ervaringsdeskundige voorlichting? Stuur dan een mail naar info@balansrijnland.nl.

Inloopbijeenkomsten van onze werkgroep Inloop voor (groot-)ouders, professionals en andere belangstellenden: • 10 mei • 26 juni • 22 november Zoals u van ons gewend bent zijn deze Inloopavonden interessant en informatief voor alle doelgroepen van Balans.

P-ASS mw. M. Pelt 0226 - 35 57 32

Presentaties op verzoek

Houd voor meer informatie voor alle bijeenkomsten de komende edities van Balans Magazine in de gaten, of kijk op de activiteitenkalender van www.balansdigitaal.nl. Voor het aanvragen van meer informatie, kunt u mailen naar: monique.vandenboogaard@ balansregionaal.nl.

Rijnland Contactpersoon: mw. T. Volkers Postadres: Verdistraat 227, 2324 KE LEIDEN E-mail: info@balansrijnland.nl

Janneke van Bockel komt op 21 maart naar Leiden

Informatieavond over het syndroom van Asperger woensdag 21 maart Op deze informatieavond houdt Janneke van Bockel een lezing over het Asperger Syndroom. Janneke van Bockel is, behalve ervaringsdeskundige moeder en ouderschapscoach, ook schrijver van het boek “IJskastmoeder”. In dit boek beschrijft ze hoe het leven met en voor een ‘Aspergerkind’ eruit ziet. In haar lezing gaat zij in op de moeilijkheden die een gezin ervaart in de dagelijkse omgang met een kind dat anders is. Zij zal ook vertellen over de wanhoop en onmacht die je als ouder ervaart, het onbegrip bij de omgeving en de bureaucratie rondom school en zorginstanties. Na de pauze is er gelegenheid tot het stellen van vragen aan de spreekster. Er is een uitgebreide boekentafel aanwezig met literatuur over dit onderwerp. Een interessante avond voor ouders, maar ook voor naasten van een kind met Asperger, leerkrachten of hulpverleners.

Locatie: Stedelijk Gymnasium, locatie Socrates, Nieuwe Marnixstraat 90, 2316 ES Leiden. Datum: 21 maart. Aanvang: 20.00 uur, zaal open 19.30 uur. Toegang: € 5,- voor Balans-leden, € 7,voor niet-leden. Aanmelden: gewenst bij balansrijnland@gmail.com.

Thema-avond over dyscalculie dinsdag 5 juni Spreker op deze avond is prof. dr. Hans van Luit, hoogleraar diagnostiek en behandeling van kinderen met dyscalculie aan de Universiteit Utrecht. Onderwerpen die aan bod komen zijn de definiëring, signalering en begeleiding van dyscalculie. Ook wordt aandacht besteed aan klinisch en wetenschappelijk onderzoek naar dyscalculie. Deze themaavond is interessant voor iedereen die te maken heeft met de rekenstoornis dyscalculie; leerkrachten, leerlingbegeleiders en ouders van kinderen met dyscalculie. Na de pauze is er ruimschoots gelegenheid tot het stellen van vragen aan de spreker. Bij de boekentafel kunt u informatie inzien en met ervaringsdeskundigen van de afdeling Rijnland van gedachten wisselen. Locatie: Groene Hart Leerpark, Prinses Beatrixlaan 4, 2404 XC Alphen aan de Rijn. Datum: 5 juni. Aanvang: 20.00 uur, zaal open 19.30 uur. Toegang: € 7,- voor Balans-leden, € 9,voor niet-leden. Aanmelden: gewenst bij balansrijnland@gmail.com.

aanmelden of voor meer informatie mailen naar Annemarie Mennes, mennesjmla@ziggo.nl.

Inloopbijeenkomst ADHD maandag 26 maart Deze inloopavond is bedoeld om met elkaar en met ervaringsdeskundige vrijwilligers van Balans ervaringen en ideeën uit te wisselen. Locatie: de ADHD Factory, Marlotlaan 1 D, 2614 GV Delft, www.adhdfactory.nl. Datum: 26 maart. Tijd: 19.30 tot 21.30 uur. Toegang: gratis. Informatie: Lilian Regeer, tel. 06 - 212 684 87.

Groot Rotterdam Secretariaat: mw. C. van Bommel, Patrijsstraat 45, 3291 XN STRIJEN

Secretariaat: mw. S. Heijnen, Herelsestraat 121, 4726 AD HEERLE silvia@heijnen.nl

U kunt uw informatievraag maar ook uw verzoek om een presentatie o.i.d. te verzorgen mailen naar silvia@heijnen.nl. We verlenen graag onze medewerking.

Film voor kinderen met autisme en hun familie: Hachi, ‘hij die geluk brengt’ in Oudenbosch, zondag 4 maart Hachi is het waargebeurde verhaal van een professor, die een hond vindt op een treinstation. Hij noemt de hond Hachi. Hun unieke band bevat ware vriendschap en onbegrensde loyaliteit. Na de dood van de professor heeft de hond nog 9 jaar voor het treinstation op zijn baasje gewacht. Van de hond is een standbeeld gemaakt. Het staat voor het Shibyu station in Tokyo, Japan.

caroline.vanbommel@balansregionaal.nl Contactpersoon via e-mail: Vragen over ADHD en Asperger kunt u mailen naar zwackhalen@scarlet.nl

Nieuwsbrief per e-mail Balans-afdeling Groot Rotterdam geeft regelmatig een nieuwsbrief met de laatste nieuwtjes en tips uit de regio per e-mail uit. Wanneer u deze ook wilt ontvangen kunt u een mail sturen naar caroline.vanbommel@balansregionaal.nl.

Zuid-Holland-Oost A4,5

dhr. V. Schillevoort 0182 - 54 60 54

(graag na 19.00 uur ’s avonds)

Groot Den Haag

AP1-3 mw. A. Nijhuis 06 - 103 657 79

mw. R. Vos 070 - 326 06 40

Secretariaat: mw. M. Luik,

D-R-O

mw. A. Mennes mennesjmla@ziggo.nl 070 - 399 89 61

West-Brabant

Locatie: Cultureel Centrum Fidei et Arti (naast basiliek), Pastoor Hellemonsstraat 1, 4731 HV Oudenbosch. Datum: zondag 4 maart. Filmduur: 10.30 - 12.00 uur, gebouw open om 09.45 uur, toegang filmzaal om 10.20 uur. Kosten voorverkoop: € 5,- p.p. voor leden van Balans, € 6,- p.p. voor niet-leden. Kosten aan de zaal: € 7,50 p.p. zowel voor leden als niet-leden. Voorwaarde: minimaal 1 gezinslid heeft een vorm van autisme. Bijzonderheden: • meest geschikt voor kinderen in de basisschoolleeftijd of brugklas.

(m.u.v. dinsdag- en donderdagochtend)

maaike.luik@balansregionaal.nl

Secretariaat: mw. C. Pille, Emmastraat 18, 2282 AP RIJSWIJK c.pille@hetnet.nl

Deelname aan gespreksgroepen Delft In maart starten we een gespreksgroep voor ouders van kinderen uit de doelgroepen van Balans. U kunt zich

Zeeland A-P

mw. E. Allemekinders 0113 - 34 37 14

mw. J. de Groot 0113 - 35 17 25

Secretariaat: mw. J. de Groot, Trumanlaan 31, 4463 WR GOES 0113 - 35 17 25 balanszeeland@live.nl

februari 2012

Balans Kerngroep Den Bosch Balans Kerngroep Den Bosch is actief op onder meer ouderavonden en voorlichtingsbijeenkomsten van scholen. Voor informatie en aanvragen kunt u contact opnemen met balansdenbosch@ zonnet.nl. Hier kunt u zich ook opgeven voor de nieuwsbrief waarmee we u op de hoogte houden van activiteiten van Balans en andere organisaties in de regio Den Bosch.

Balans Kerngroep Tilburg Balans Kerngroep Tilburg organiseert inloop- en themabijeenkomsten, ook op aanvraag. Wilt u ons uitnodigen en / of meer informatie, neemt u dan contact met ons op. Ook zijn nieuwe vrijwilligers van harte welkom. Ons contactadres is: kerngroep.tilburg@balansregionaal.nl. • ruimtes en personeel van Fidei et Arti zijn autisme vriendelijk • stand met gratis brochures van Balans aanwezig • er zit geen pauze in de film Aanmelden Stap 1: u stuurt een e-mail naar Themadag.westbrabant@balansregionaal.nl. O.v.v. Achternaam, Voorletter, Adres, Postcode en woonplaats, aantal personen, de vorm van autisme binnen het gezin en lidnummer Balans (zie adresdrager Balans Magazine). Stap 2: U maakt voor 28 februari 2012 het totale bedrag over op rekeningnummer 4922848 van Balans WestBrabant o.v.v. uw achternaam en hetzelfde e-mailadres als van de aanmelding. Stap 3: U ontvangt een e-ticket als bevestiging. Dit print u zelf uit en is uw toegangsbewijs tot de filmochtend. Meer informatie over: Filmdag of vragen: via jdhaeze@home.nl Fidei et arti: via www.fideietarti.nl Balans: via www.balansdigitaal.nl

Midden-Brabant

Thema-avond DCD Development Coordination Disorder: Kinderen aan het woord dinsdag 6 maart Deze avond wordt georganiseerd door het Regionaal Expertise Centrum Midden Brabant en de Mytylschool Tilburg in samenwerking met Balans, kerngroep Tilburg. Centraal tijdens deze thema-avond staat het belang van bewustwording van de kinderen zelf en de mensen om hen heen. Wat ervaren kinderen met DCD? Op welke manier kan de omgeving het kind stimuleren en ondersteunen? Op deze vragen wordt ingegaan door een kinderrevalidatiearts van het Revalidatiecentrum Leijpark, door kinderen zelf met ervaringsverhalen en door uw verhalen. Er is gelegenheid om uw vragen te stellen, waarbij ervaringsdeskundige vrijwilligers van Balans een aandeel zullen leveren en u de gelegenheid bieden om de informatiestand te bezoeken. De avond is bedoeld voor ouders / verzorgers / familieleden en andere betrokkenen van kinderen met DCD, maar uiteraard ook voor de kinderen met DCD zelf. Zij zijn immers ervaringsdeskundig.

Voor contact en informatie: Kerngroep Den Bosch: balansdenbosch@zonnet.nl Kerngroep Waalwijk: kerngroep.waalwijk@balansregionaal.nl Kerngroep Tilburg: kerngroep.tilburg@balansregionaal.nl

februari 2012

Locatie: Mytylschool Tilburg, Prof. Stoltehof 1, 5022 KE Tilburg. Datum: 6 maart.

Tijd: 19.30 tot 21.30 uur, inloop met koffie vanaf 19.15 uur. Toegang: gratis. Aanmelden: uiterlijk 1 maart per e-mail bij dcd@recmiddenbrabant.nl.

Gespreksgroep in Waalwijk voor ouders van kinderen met gedragsproblemen De kerngroep Waalwijk gaat een gespreksgroep starten van 5 bijeenkomsten. Hierin kunnen ouders met elkaar informatie, tips en adviezen uitwisselen. Ook kunnen ze bij elkaar hun verhaal kwijt. Locatie: MEE Waalwijk, Dr. Kuyperlaan 54, 5142 TD Waalwijk. Exacte datums zijn nog niet bekend. Kosten voor de 5 bijeenkomsten: € 35,- voor 1 persoon, samen met uw partner € 45,-. Aanmelden kan bij Monique Mommersteeg, tel. 06 - 141 662 75. Of stuur een e-mail naar balanswaalwijk@hotmail.com. Vermeld bij aanmelding a.u.b. om welke doelgroep het gaat, bijvoorbeeld PDDNOS, ADHD enz. Ook willen we graag weten wat de leeftijd van uw kind(eren) is.

Inloopbijeenkomst voor alle doelgroepen woensdag 7 maart Tijdens deze inloopmiddag kunt u met andere bezoekers en de ervaringsdeskundige vrijwilligers van Balans ervaringen, informatie en tips uitwisselen. En u kunt de Balans-stand met informatiemateriaal bezoeken. Locatie: De Werft, Ruimte Hal, Huygenstraat 73, 5171 EP Kaatsheuvel. Datum: 7 maart. Tijd: 13.30 tot 16.30 uur. Toegang: gratis.

Noord-Oost-Brabant Secretariaat: p/a Landelijk Bureau Balans, Postbus 93, 3720 AB BILTHOVEN 030 - 225 50 50

Zuid-Oost-Brabant Het secretariaat is bereikbaar via secretariaat@zuidoostbrabant.nl.

Algemene Leden Vergadering

Oproep e-mailadressen

woensdag 29 februari, 20.00 uur Het bestuur van de regio Zuid-OostBrabant roept haar leden op voor een algemene ledenvergadering (ALV) op 29 februari om 20.00 uur. Informatie over de plaats van samenkomst, de agenda en de wijze van aanmelden vindt u op www.balanszuidoostbrabant.nl of op de regiopagina van Zuid-Oost-Brabant op de Balans-website.

De afdeling Flevoland wil u graag op de hoogte houden van haar activiteiten en vraagt u daarvoor uw e-mailadres. Wilt u deze mailen naar leonie.wilpshaar@ balansregionaal.nl met eventueel uw naam en woonplaats daarbij vermeld? En wilt u toekomstige wijzigingen in uw e-mailadres ook aan ons doorgeven?

Limburg D

mw. G. van Rhee 0455 - 31 18 70

Secretariaat: mw. L. Boerma 06 - 512 760 30 (tussen 20.00 en 22.00 uur) Liset.boerma@balansregionaal.nl

Vooraankondiging Thema-avond Dyscalculie met Hans van Luit woensdag 25 april in Roermond Een zelfde avond als in maart in Amersfoort wordt ook door de afdeling Limburg in Roermond georganiseerd. Exacte tijd en entreebedrag zijn nog niet bekend, houdt u Balans Magazine en de regiopagina van Limburg in de gaten. Locatie: de Orangerie, Kloosterwandplein 12-16, 6401 JA Roermond. Wilt u zich alvast aanmelden (kaarten in de voorverkoop zijn goedkoper dan ter plekke aan de zaal), mailt u dan naar de secretaris, Liset Boerma, liset.boerma@ balansregionaal.nl, en geef daar bij aan hoeveel kaarten u wilt en of u lid van Balans bent of niet (leden betalen minder dan niet-leden). Voor inhoudelijke informatie over deze avond kunt u bellen naar Gertie van Rhee, tel. 0455 - 31 18 70.

Flevoland Secretariaat: mw. G. Oving, Hoornstraat 7, 1324 SH ALMERE balansflevoland@gmail.com

Vooraankondiging inloopbijeenkomsten dyslexie voorjaar 2012 in Dronten, Zeewolde, Emmeloord en Lelystad De afdeling Flevoland zal ook dit jaar weer inloopbijeenkomsten dyslexie verzorgen in verschillende bibliotheken in Flevoland, waarbij u ervaringen en tips kunt uitwisselen en kennis kunt maken met de verschillende softwareproducten om kinderen met dyslexie te kunnen ondersteunen. Houdt u de regiopagina van Flevoland goed in de gaten, zodra datums en locaties bekend zijn worden zij daar op geplaatst. Wilt u nu alvast meer informatie dan kunt u mailen naar Heidi.evers@ balansregionaal.nl.

Theatervoorstelling: “Een Indiaan in huis” Door Theatergroep Bint, over een moeder met een kind met ASS woensdag 28 maart Tijdens deze voorstelling die op uitnodiging van Balans Flevoland, NVA, MEE, Kwintus en Welzijn Lelystad wordt gespeeld, staat een moeder, Els van Dam, centraal. We zien hoe zij ontdekt dat haar zoontje ‘anders’ reageert dan andere kinderen, hoe ze op zoek gaat naar de juiste aanpak, hoe ze geconfronteerd wordt met de reacties in haar omgeving, van haar eigen moeder (“Geef hem maar eens een weekje mee”) tot een bemoeizuchtige vreemdeling in de supermarkt (“mevrouw, weet u wel dat

Inleverdatums kopij Balans Regionaal

uw kind vreemd doet?”). We zien hoe Els haar best doet om haar zoontje met zijn beperkingen liefdevol op te voeden, zijn zusje niet te vergeten en ook nog een goede echtgenote te zijn. We zien ook hoe Els van Dam ontdekt dat ze één persoon lijkt te vergeten: zichzelf. Locatie: De Kubus, Agorabaan 3, 8224 JS Lelystad. Datum: 28 maart. Aanvang: 19.30 uur. Toegang: gratis. Verdere informatie en aanmelding: zie het volgende Balans Magazine, of kijk op de regiopagina van Flevoland op de Balans-website.

Chat en Forum op www.balansdigitaal.nl Service voor leden van Balans. Ga naar www.balansdigitaal.nl en log in op Mijn Balans, met uw e-mailadres en wachtwoord. Via Mijn Balans of via de button rechts op uw scherm kunt u naar forum of chat gaan. Op het Forum vindt u informatie en lotgenotencontact. Voor een meer direct contact met andere ouders kunt u inloggen op de chat. Daar is van maandag tot en met vrijdag van 21.00 tot 22.00 uur een ervaren chatmoderator aanwezig die u welkom heet en u wegwijs maakt op de chat.

nummer

verschijnt in week van

kopij inleveren

3. maart

3 maart

30 januari

Uw mededelingen, berichten, oproepjes en info over andere regionaal gerichte

4. april

7 april

5 maart

activiteiten kunt u mailen naar: afdelingen@balansdigitaal.nl

5. mei

5 mei

2 april

februari 2012

Balans is de landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag. Balans biedt ouders actuele, doelgerichte informatie en onderling contact. Tevens behartigt Balans de collectieve belangen van haar leden bij de overheid en bij relevante partijen zoals de zorg en het onderwijs. Leden van de oudervereniging ontvangen Balans Magazine negen keer per jaar. Scholen en instellingen kunnen zich op Balans Magazine abonneren.

Meer weten over de vereniging? Kijk op internet: www.balansdigitaal.nl of • schrijf naar: Balans, Postbus 93, 3720 AB Bilthoven of • bel op werkdagen met het landelijk bureau van Balans, tel. (030) 225 50 50 Lid worden? • Kijk op internet: www.balansdigitaal.nl of • stuur het landelijk bureau van Balans een aanmeldingskaart (u vindt deze elders in dit blad) of • bel met het landelijk bureau van Balans, tel. (030) 225 50 50. Uw lidmaatschap kan op elk gewenst moment ingaan en wordt jaarlijks verlengd tenzij twee maanden vóór het verstrijken van het lidmaatschapsjaar bericht van opzegging is ontvangen. Mijn Balans Op ‘Mijn Balans’ beheren leden van oudervereniging Balans hun gegevens voortaan online. Als u inlogt heeft u direct toegang tot uw persoonlijke gegevens. U kunt dan: • Een adreswijziging doorgeven/onjuiste adresgegevens wijzigen • Uw lidmaatschap wijzigen/opzeggen • Boeken, folders, brochures bestellen (tegen aantrekkelijke ledenprijzen) Adreswijziging doorgeven kan ook per email: stuur uw oude en nieuwe adres gegevens naar info@balansdigitaal.nl. Uw lidmaatschap wijzigen/opzeggen (uiterlijk twee maanden vóór het verstrijken van het lidmaatschapsjaar) kan ook schriftelijk (Balans, ledenadministratie, Postbus 93, 3720 AB Bilthoven) of per email (info@balansdigitaal.nl). Boeken, folders, brochures bestellen kan ook online via de webwinkel op www. balansdigitaal.nl of telefonisch (bestellijn van Balans, 079-363 39 70). balans magazine

februari 2012

Advies of informatie? • Bel met de advies- en informatielijn van Balans, tel. 0900 2020065 op werkdagen van 9.30 tot 13.00 uur (kosten €0,25 per minuut) of het steunpunt dyslexie, tel. 0800 5010 (gratis) op werkdagen van 10.00 tot 15.00 uur. • Voor vragen over passende onderwijs situaties kunt u een e-mail sturen naar passend.onderwijs@balansdigitaal.nl • Voor een gesprek van ouder tot ouder kunt u bellen met de telefonische contactpersonen in uw regio. Hun telefoonnummers vindt u in de rubriek Balans Regionaal in deze Balans Magazine. Meer weten over Balans-activiteiten in uw regio? • K ijk in de rubriek Balans Regionaal in dit blad, of • k ijk op internet: www.balansdigitaal.nl Chatten op het forum Leden van Oudervereniging Balans kunnen over diverse onderwerpen met elkaar ‘chatten’ op een speciaal voor hen afgeschermd deel van de website. Kijk op www.balansdigitaal.nl Alleen wanneer u ingelogd bent kunt u naar het forum. De moderators hebben op regelmatige basis contact met het bestuur en het landelijke bureau van de vereniging. Twitter en Facebook Volg Balans via de nieuwe media. Kijk voor meer informatie op www.balansdigitaal.nl Reageren op de inhoud van Balans Magazine of BalansKIDS? • Stuur een e-mail naar: redactie@balansdigitaal.nl of • schrijf naar: Balans, t.a.v. Redactie Balans Magazine, Postbus 93, 3720 AB Bilthoven

Tarieven lidmaatschap en abonnement In dit schema vindt u de tarieven voor het lidmaatschap van Landelijke Oudervereniging Balans (ouders) of het abonnement op Balans Magazine (scholen/instellingen). Bent u reeds lid van Vereniging Impuls, de NVA en/of de ADF-stichting, dan krijgt u bij Balans als nieuw lid of abonnee korting.

Wanneer wordt betaald via automatische incasso krijgen ouders, studenten en buitengewone leden € 1,-, en scholen en instellingen € 2,- korting op de contributie.

Soort lidmaatschap Prijs Prijs per jaar met korting¹ Ouder(s) Student Buitenland (binnen Europa) Buitenland (buiten Europa) ² Buitengewoon lid

€ 48,- € 33,- € 72,- € 99,- € 48,-

€ 39,€ 27,€ 59,€ 80,€ 39,-

Soort abonnement Prijs Prijs per jaar met korting¹ Scholen/instellingen € 63,- 2e en volgend abonnement € 38,- Buitenland (binnen Europa) € 73,- Buitenland (buiten Europa) ² € 114,- Balans KIDS € 18,- Impulsief € 18,- Bulkabonnement onderwijsinstellingen op aanvraag

€ 51,n.v.t. € 60,€ 92,n.v.t. n.v.t. n.v.t.

1 Prijs inclusief korting voor nieuwe leden of abonnees van Balans, die reeds lid zijn van Impuls, de NVA of de ADF-stichting. 2 Buiten Europa worden de werkelijke porto kosten doorberekend. 67

Gepland in Balans Magazine

Colofon Hoofdredactie Arga Paternotte, Yolande de Best Redactie Maria van Amerongen, Joli Luijckx, Cecilia Janssen Verder werkten mee Jurgen Breeman (vormgeving regionaal), Thijs Rooimans, Frits Boer, Monique de Mol, Paul van der Klei, John Peters, Irene Hemels, Ginette Wieken, Katinka Slump, Nathalie Boekhorst, Peter Giesen Uitgave Balans Publicaties Redactieadres Balans, Postbus 93, 3720 AB Bilthoven E-mail: redactie@balansdigitaal.nl tel. 030 - 225 50 50 Foto omslag Thijs Rooimans Basisvormgeving en lay-out BeeldinZicht, Rotterdam Peter Snaterse Druk Senefelder Misset, Doetinchem

Fun R….Waaaat? Zó kunnen kinderen met beperking lekker sporten! Van vader op zoon Het laatste nieuws over de levenslooppoli ADHD Jong geleerd, NOOIT meer gedaan! Een kijkje bij Bureau Halt Op zoek naar de beste aanpak bij dyslexie Wat werkt en wat niet? Sander is autistisch én kunstenaar Over een geslaagde combinatie Verslaving op de loer Waarom onze jongeren extra kwetsbaar zijn…

Advertenties Jetvertising bv, Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk tel. 070 - 399 00 00, fax 070 - 390 24 88 E-mail: info@jetvertising.nl Internet: www.jetvertising.nl

Wij willen benadrukken dat Balans geen verantwoordelijkheid draagt voor de inhoud van de – afgedrukte en bijgesloten – advertenties. Het feit dat wij reclame afdrukken of bijsluiten voor bepaalde producten of diensten, betekent niet dat wij deze bij u aanbevelen. U dient zelf te beoordelen of de geadverteerde producten / diensten voor u van belang kunnen zijn. Eventuele negatieve ervaringen kunt u mailen naar info@balansdigitaal.nl

ISSN 1872-0560 Het volgende nummer van Balans Magazine verschijnt in week 10 en 11.

balans magazine

februari 2012

(advertentie)

Van meester tot master een investering in uzelf die u op voorsprong zet! Fontys biedt deeltijdopleidingen in: • Master of Education • Master Special Educational Needs (SEN) • Master Leren en Innoveren

fontys.nl/masters

(advertenties)

U i t g ave n v a n B a l a n s

Profiteer nu

van onze gunstige leden-prijzen Balans belicht Angst en Agressie (met DVD)

Ouders vertellen over het reilen en zeilen thuis

Brochure over angst en agressie, inclusief symposiumfilm 2010 Thema: ADHD, ADD, Asperger, MCDD, NLD, ODD-CD, PDD-NOS

niet-leden: €17,99

niet-leden: €29,90

leden: €8,95

leden: €14,95

Bestellen: www.balansdigitaal.nl > Webwinkel > Producten Kijk voor het complete aanbod in de webwinkel van Balans

Op zomerkamp met Simbo Met extra be

geleiding

p: Let o ing voor rt le ko alans a i c e Sp van B leden

Ponyrijden, boogschieten, mountainbiken, brandingraften of liever strandjutten? In samenwerking met Balans biedt Simbo een gevarieerd aanbod van vakantiekampen. Met: Meer persoonlijke aandacht en begeleiding • Kleine groepen • Meer structuur Kijk voor het complete vakantieaanbod en meer informatie op www.balansdigitaal.nl > Zoeken op Simbo ADV-Simbo.indd 2

13-01-12 20:19