Hitte in Amerika, honger in de wereld by Oxfam België/Belgique

12 • FOCUS

VRIJDAG 27 JULI 2012 • DE MORGEN

FOCUS • 13

DE MORGEN • VRIJDAG 27 JULI 2012

Voedselcrisis op komst Door de droogte in de VS schieten de prijzen van maïs, graan, soja en vlees de hoogte in. Daardoor dreigt er wereldwijde onrust

Hitte in Amerika, honger in de wereld Kippen- en varkensvlees worden luxeproducten, rundvlees zal onbetaalbaar zijn. En in sommige regio’s zal honger leiden tot politieke onrust. Dat krijg je als amper een tiental landen instaat voor tweederde van de globale voedselproductie. Tel daar nog de klimaatverandering en bevolkingsboom bij, en je hebt een explosieve cocktail. Kim Van de Perre

Maïs

Soja

Tarwe

Noord-Amerika

316 91 60

China

Rusland

Duitsland

Europa

197 117 15 115

Azië

Canada

Mexico

Frankrijk

Turkije

et is de ergste droogte in de Verenigde Staten in 50 jaar. Tweederde van het land kreunt onder de verschroeiende hitte. Boeren zien hectares en hectares aan akkers verdorren en oogsten verpieteren. Vooral het Midwesten krijgt het zwaar te verduren. De Amerikaanse overheid gaf gisteren toe dat de voedselprijzen de lucht in zullen schieten. En niet enkel de prijzen van brood, maïsolie en ontbijtgranen. Veevoeders worden schaarser door de mislukte oogsten. Gevolg: kip, varkens- en rundvlees zullen 4,5 procent duurder worden. Sommige bedrijven spreken zelfs van 10 procent of meer. “Biefstuk zal gewoon te duur worden om te eten”, zegt Larry Pope, CEO van Smithfield Foods in The Financial Times. Smithfield Foods is ’s werelds grootste varkensvleesproducent. “Varkensvlees zal volgen, en uiteindelijk ook kip. Een catastrofe, ik heb er geen ander woord voor.” De prijsstijgingen zullen zich niet alleen in Amerika laten voelen, maar over de hele aardbol. Experts, zoals Nick Higgins bij Rabobank, waarschuwen voor wereldwijde voedselrellen en sociale en politieke onrust. Een opstand in Egypte of Congo, gewoon omdat er tienduizend kilometer verderop geen druppel regen valt? Het lijkt bizar, maar dat is het niet. In 2008 en 2010 was het al raak. Toen braken er in een dertigtal landen, van Haïti tot Bangladesh, onlusten uit als gevolg van de sterk gestegen voedselprijzen. De verklaring is simpel: de Verenigde Staten is een van de grootste producenten van maïs en soja en daarmee een cruciale schakel in de voedselketen. “Tweederde van de voedselproductie wordt beheerst door een klein aantal landen, voor graan gaat het zelfs maar om vier à vijf landen. Een gevaarlijke situatie”, zegt Thierry Kesteloot van Oxfam Solidariteit. “Want als er in een van die landen iets misgaat, zoals nu het geval is, heeft dat meteen een weerslag op de hele internationale markt.” Twee jaar geleden jaagden branden en

Brazilië

56 7

extreme droogte in Rusland en Argentinië Oekraïne, twee van de grootste graanexporteurs, eigenhandig de graanprijzen in de rest van de wereld omhoog. “Tien jaar geleden produceerden de Verenigde Staten slechts de helft van het graan dat ze vandaag produceren”, vertelt Abdolreza Abbassian, hoofdeconoom bij de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO). “Bij extreme weersomstandigheden staat nu 350 miljoen ton graan op het spel, in plaats van 150 miljoen. Een groot verschil, met mogelijk heel grote gevolgen.” Ook nu gaat het hard: de prijs van maïs en graan is in een maand tijd al met meer dan 50 procent gestegen. Een stijging die de komende maanden nog kan verergeren, voorspelt Kesteloot. Ook bij ons. Zowel Fevia, de federatie van de voedingsindustrie, als de Boerenbond verwachten zich aan een prijs-

Oekraïne

Indonesië

121 10 80

Bangladesh

stijging van producten als brood en veevoeders. Hoe fors hangt af van hoeveel de producenten zullen doorrekenen aan de supermarkten en consument. “Er is grote ongerustheid”, zegt François Huyghe van Boerenbond. “De prijzen zijn zo volatiel. En de boeren hebben het nu al niet makkelijk.”

Eén maaltijd per dag Maar het zijn vooral de armsten ter wereld die het slachtoffer zijn van de stijgende graan-, maïs- en sojaprijzen. Wij Belgen spenderen zo’n 10 tot 12 procent van ons inkomen aan eten in de

Hoe bedoelt u? “Het risico bestaat dat overheden nu massaal rijstvoorraden beginnen opkopen, omdat ze de graanen maïsprijzen zien stijgen en hun eigen voedselvoorziening veilig willen stellen. Want als de vraag stijgt, dan schiet de prijs van rijst ook de hoogte in. Het is een selffulfilling prophecy.” Wat moet er gebeuren om toekomstige crisissen af te wenden? “We moeten de markten geruststellen, landen minder afhankelijk maken van voedselimport door te investeren in lokale productie én werk maken van meer sociale bescherming voor de armen in de wereld. De voedselproductie is nu veel te geconcentreerd in een klein aantal landen. “Ook de evolutie op het vlak van biobrandstoffen is absurd. De Verenigde Staten exporteren ‘slechte’ ethanol naar Brazilië om daarna meer milieuvriendelijke ethanol van Brazilië te kopen. Allemaal omdat ze in regel zouden zijn met de opgelegde vereisten. Daardat er zoveel gewassen naar biobrandstoffen gaan, stijgt de prijs nog meer.” (KVDP)

23 53

Een opstand in Egypte of Congo, omdat er tienduizend kilometer verder geen regen valt? Het lijkt bizar, maar dat is het niet

significant zijn. Daar spenderen mensen zo’n 70 procent van hun inkomen aan voeding, tegenover zo’n 12 procent in België. Ik hoop ook dat overheden nu niet massaal beginnen te panikeren, want dan stevenen we af op een ramp.”

Vietnam

Oceanië Australië supermarkt. Voor ons zijn de prijsschokken een doorn in het oog, voor meer dan een miljard mensen die in extreme armoede leven een kwestie van leven en dood. Het verschil tussen twee maaltijden en één keer eten per dag. En dat terwijl een op de zeven nu al elke avond met een lege maag gaat slapen. “Meer dan een miljard moet het stellen met minder dan 2 dollar per dag, waarvan zo’n 70 procent naar voedsel gaat”, vertelt de Amerikaanse milieu-expert Lester R. Brown, hoofd van het Earth Policy Institute. Omdat ze hoofdzakelijk onbewerkt voedsel kopen, voelen ze de prijsstijging ook direct. In tegenstelling tot in landen als België en de Verenigde Staten, waar het meeste verkochte voedsel verwerkt is en de fabrikanten al een deel van de stijging ophoesten. Brown: “Als de tarweprijzen met zo’n 70 procent stijgen, zullen Amerikanen als gevolg zo’n 10 dollarcent meer moeten betalen voor een brood. Maar in New Delhi betekent een verdubbeling van de prijzen ook een verdubbeling in het dagelijkse leven. Voor de tarwe die je daar op de markt koopt om thuis Indiaas brood mee te bakken, betaal je dan echt twee keer zoveel. En zo worden de kwetsbaren op de aarde nog meer kwetsbaar.” Een blik op de nieuwsberichten uit de Sahelregio volstaat om te beseffen dat Brown geen onzin verkoopt. Laatste cijfers hebben het over minstens 18 miljoen mensen in Niger, Tsjaad, Mali, Burkina Faso en Senegal die risico lopen op voedseltekort. Liefst één miljoen kinderen riskeren ondervoeding. Ook in de Hoorn van Afrika, die in 2011 getroffen werd door de ergste droogte in 60 jaar, blijven de problemen groot. Voor Brown is er geen twijfel meer mogelijk: er staat ons een even erge voedselprijzencrisis te

Volgens de Amerikaanse varkensproducent Smithfield Foods zal biefstuk, net als varkens- en kippenvlees, een luxeproduct worden. “Dat heb ik nog niet gehoord. Maar dat de prijs van vlees zal stijgen lijkt me een logisch gevolg. Veehouders zullen bij de eerste slachtoffers zijn van de stijgende graanprijzen, omdat zo het veevoeder duurder wordt. Ook in Europa zullen de prijzen logischerwijs stijgen, maar de impact zal in vergelijking met arme landen in Afrika niet

India

Latijns-Amerika

Stevenen we af op een voedselcrisis zoals in 2007-2008? De Schutter: “De situatie is extreem zorgwekkend. De komende maanden ziet het er niet goed uit voor de soja- en graanprijzen. Vooral mensen in arme landen zoals in zwart Afrika zullen het daardoor extreem moeilijk krijgen. Ik ben net terug uit Kameroen, waar liefst 40 procent van het voedsel wordt geïmporteerd. Waar ik vooral voor vrees, is dat er gewenning optreedt. In 2008 was de schok nog groot, maar we worden zo gewoon aan de wisselvallige voedselprijzen dat we de ernst ervan minder gaan inzien. Wat eerst uitzonderlijk was, wordt stilaan als normaal beschouwd.”

Rijst

Verenigde Staten

‘Als we niet oppassen wordt dit een ramp’ “Enorm verontrustend”, noemt VN-voedselrapporteur Olivier De Schutter de stijgende graanen sojaprijzen. “Als we niet oppassen, wordt dit een ramp.”

Slechts tiental landen produceert twe eederde van het voedsel Productie in miljoen ton

Interview VN-voedselrapporteur waarschuwt

● Van maïsvelden (boven) in n het Amerikaanse Carmi, Illinois tot rijstakkers in het Indiase Gorakhpur, Uttar U Pradesh, wereldwijd zorgt extreem weer voor landbouw- en voedselp problemen.

wachten als in 2007-2008. “Of misschien nog erger, gezien de onstabiele economische situatie. Het klinkt misschien doemdenkerig, maar als we zo blijven doorgaan, zullen we de maatschappij zien afbrokkelen. Heel veel mensen bevinden zich nu al gevaarlijk dicht bij de rand.” Abdolreza Abbassian, hoofdeconoom bij de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO), is voorzichtiger: “De prognoses zien er allesbehalve goed uit. Er zijn heel veel onzekerheden, ook op economisch vlak. Maar de paniekzaaierij is overdreven. Een crisis zoals in 2008, met bijbehorende onlusten, is nog niet aan de orde. Niet zolang de prijzen van rijst redelijk stabiel blijven. En dat is gelukkig nog het geval.” Het is al de derde keer in amper zes jaar tijd dat de voedselmarkt extreme prijsstijgingen te verduren krijgt. Werden de hoge voedselprijzen vijf jaar geleden nog bestempeld als een tijdelijk fenomeen, dan lijkt duur voedsel hoe langer hoe meer uit te groeien tot een langetermijntrend. Brown: “Historisch gezien waren prijspieken in het verleden bijna uitsluitend ingegeven door het weer: een moesson in India, een hittegolf in de Verenigde Staten, droogte in de voormalige Sovjet-Unie. Vandaag spelen er langdurige trends die zowel de vraag naar voedsel als de prijs serieus opdrijven.” Met als meest voor de hand liggende factor: de bevolkingsexplosie. In 2050 zijn we met 9 miljard op deze aardbol, dat zijn meer dan 2 miljard extra monden te vullen. Komt nog bij dat men in landen als China naar westers voorbeeld steeds meer vlees begint te

eten. Gevolg: nog meer nood aan gewassen om al dat vee van eten te voorzien. Saartje Boutsen van Vredeseilanden: “Als de vleesconsumptie in dit tempo blijft stijgen, zal tegen 2050 de helft van de wereldwijde graanproductie nodig zijn voor de productie van veevoeder.” Erger, zegt Kesteloot, is het feit dat er meer en meer gewassen naar biobrandstoffen gaan. “De vraag naar biobrandstoffen stijgt, en daarmee ook de prijs van maïs en graan”, zegt de Oxfam-expert. “In landen als de Verenigde Staten zie je dat ze daar meer op inspelen, net omdat ze weten dat ze op die markt een goede prijs kunnen bedingen. Ik spreek niet graag over een voedselcrisis. Er wordt immers genoeg geproduceerd. Waar we mee te maken krijgen, is een voedselprijzencrisis.” Kesteloot is lang niet de enige die er zo over denkt. “We gebruiken onze natuurlijke grondstoffen vandaag allesbehalve efficiënt als je ziet hoeveel gewassen naar biobrandstoffen gaan”, zegt Abbassian van het FAO.

Voor meer dan een miljard mensen die in extreme armoede leven zijn prijsschokken een kwestie van leven en dood Tel daar nog de klimaatverandering bij en je krijgt een explosieve cocktail. Hittegolven, droogtes, overstromingen: we krijgen meer en meer te maken met extreme weersomstandigheden. “Als je me vraagt wat onze voedselproductie het meest bedreigt, dan zeg ik: de opwarming van de aarde”, vertelt Abbassian aan de telefoon. “Net omdat we daar het minste vat op hebben.”

Speculatie En dan zijn er de dingen waar we in theorie wel vat op hebben, maar in de praktijk voor

problemen blijven zorgen. Voedselspeculatie, om er een te noemen. Niet alle speculatie werkt verstorend. Zowel boer als afnemer spreken van oudsher vooraf prijzen af om zich in te dekken tegen de onzekerheid van de oogst. Maar het afgelopen decennium hebben grote investeerders massaal de weg gevonden naar de grondstoffenmarkt. “Die speculanten gaat het niet om de werkelijke berg graan”, legt Kesteloot uit. “Zij kopen voedselcontracten op wanneer ze verwachten dat de prijs gaat stijgen en verkopen dan weer. Ze investeren in voedselindexen. Het zijn afgeleide constructies die zelfs niet gekoppeld zijn aan de reële markt. Met als gevolg dat de prijzen hard kunnen stijgen of dalen, zelfs zonder dat daarvoor een fysieke aanleiding voor is, zoals een mislukte oogst. Met weer de armsten ter wereld die de grootste opdoffers krijgen. Waanzinnig.” Willen we verdere en grotere crisissen vermijden in de toekomst, dan is er dringend nood aan een meer duurzaam landbouwmodel, menen de experts. Zoals landen in Afrika minder afhankelijk maken van import. “Men moet meer investeren in lokale landbouw”, vindt Kesteloot. “1,2 miljard boeren, en zo’n 600 miljoen beschikt over niet meer dan een hak: dat hou je toch niet voor mogelijk? Je kunt vrij makkelijk de productiviteit in kwetsbare regio’s verdubbelen. Alleen: investeerders hebben weinig interesse om die arme boeren te helpen om in hun eigen voedselvoorziening. En hulp van ngo’s blijft een druppel op een hete plaat.” Wat Kesteloot ook kwaad maakt is de “landroof die op grote schaal aan de gang is”. “Om hun eigen bevolking te beschermen gaan landen als China grote stukken land huren of opkopen in delen van Afrika. Voor spotgoedkope prijzen. Volgens sommige cijfers die circuleren gaat het zo maar even om 200 miljoen hectare. En dat in landen die al vaak een beroep moeten doen op hulp van de VN om hun eigen bevolking van voedsel te voorzien. En zo krijg je een vicieuze cirkel van armoede.”