Present van Paagman #8

van Paagman Pre sent

SPIT

“IK KAN NU VRIJUIT SPREKEN EN BEN NIET MEER CHANTEERBAAR”

25 jaar koken met Jamie

WAT IS TOCH HET GEHEIM VAN THE NAKED CHEF?

Er is niets mis met je EERLIJKE VERHALEN OVER MENTALE PROBLEMEN

Paulien Cornelisse:

“IK HEB ALTIJD GEPROBEERD OM ME

VERRE TE HOUDEN VAN SITUATIES

WAARIN IK ZOU MOETEN VERGADEREN”

EN VERDER:

SACHA BRONWASSER, CARRY SLEE, NATASCHA VAN WEEZEL, LEX BOON, GRIET OP DE BEECK, MISCHA COHEN OVER ERWIN OLAF, ESTELLE CRUIJFF, KATINKA POLDERMAN, RONDÉ, JAN PAUL SCHUTTEN, JEROEN WINDMEIJER EN NOG VEEL MEER

VOOR ONDER DE BOOM

ZING, VECHT, HUIL, BID, LACH, WERK EN BEWONDER ...

Het Ramses Shaffy archief | Collector's edition

De collector’s edition ‘Het Ramses Shaffy Archief’ is als een omgekeerde schoenendoos, maar in de meest positieve zin! Exclusief archiefmateriaal van en over Ramses Shaffy is vanuit verschillende bronnen verzameld om Ramses, 15 jaar na zijn overlijden, tot leven te wekken. Het boek inclusief USB-stick met niet eerder gepubliceerde geluidsopnames is 100% Ramses: een kakofonie van beeld, muziek en verhalen, even chaotisch als zijn leven. Hij had bravoure, joie de vivre, was knap en charismatisch, maar hij was ook een vrijbuiter, iemand die aan de zelfkant van de samenleving stond en veel tragiek kende. In deze publicatie worden alle kanten belicht van Ramses Shaffy, de man die werd – en wordt – bemind door heel Nederland.

De Collector's edition

Het Ramses Shaffy archief

€ 2.995,-

Bindwijze

Genaaid boekblok / kleur op de snedes

Volume

608 pagina's / 32 x 46 x 10 cm

Taal Nederlands

Oplage 500 stuks LIMITED EDITION

De collector’s edition

Het Ramses Shaffy archief’:

- komt in een luxe doos met lenticulaire druk

- bevat een USB-stick met niet eerder gedeelde geluidsopnames van Ramses Shaffy

- is genummerd

- bevat een certificaat van echtheid

Bij de eerste 1 5 exemplaren een genummerde en gesigneerde foto van Ramses Shaffy door fotograaf illiam Rutten.

erwachte verschijningsdatum: november 0

Wie erachter wil komen wie Ramses Shaffy was, kan uren bladeren door de duizenden afbeeldingen die in deze collector’s edition verzameld zijn.

COLOFON

PRESENT IS EEN MOMENT VOOR JEZELF, EEN CADEAUTJE VAN

Hoofdredacteur

Esther Pordon - Studio Pordon

Redactie

Liesbeth Smit, Tess van der Zwet

Art Director

Tessa Jonker-Koudijs - TKCD

Vormgeving

Tessa Jonker-Koudijs, Imke Horvers

Aan dit nummer werkten mee

Annemiek Verheij, Brenda van Leeuwen, Deborah van der Schaaf, Djolien de Kreij, Geesje van Reijen, Jaap Friso, Jan Paul Schutten, Jean-Pierre Geelen, Jeroen Windmeijer, Katinka Polderman, Laura de Grave, Marike van Pagée, Pascal Janssen, Ray Max, Rob van Scheers, Sigriet Kingma.

Managing Director Fabian & Nadine Paagman

PAAGMAN

Marketing & Communicatie

Paula van Kempen, Britt op de Laak

Drukkerij Senefelder Misset

Cover Lize Spit

Fotografie: Brenda van Leeuwen Visagie: Djolien de Kreij

Present is een idee van Paagman

Frederik Hendriklaan 217 2582 CB Den Haag info@paagman.nl • www.paagman.nl 088 338 38 38

DE IN PRESENT VERMELDE PRIJZEN EN DATA ZIJN ONDER VOORBEHOUD VAN PRIJSWIJZIGINGEN, TYP- EN DRUKFOUTEN. NIETS UIT DEZE UITGAVE MAG ZONDER VOORAFGAANDE SCHRIFTELIJKE TOESTEMMING VAN PAAGMAN WORDEN OPENBAAR GEMAAKT OF VERVEELVOUDIGD, OP WELKE WIJZE DAN OOK.

WAAROM LEZEN DE MAKERS VAN PRESENT?

Paula: ‘Het plezier dat ik in lezen heb, gun ik iedereen. Ik vind het heel leuk om mijn kinderen verdiept in een boek te zien lezen.

Over de initiatieven van de gemeente Den Haag om de ontlezing tegen te gaan ben ik dan ook heel enthousiast, want door lezen gaat er een wereld voor je open.’ Meer over leesbevordering in Den Haag op p. 68

Esther: ‘Reizen is een groot deel van mijn leven.

Dat doe ik niet alleen om nieuwe plekken te verkennen, maar ook om mezelf te ontwikkelen. Tijdens mijn avonturen lees ik daarom ook veel non-fictie boeken over psychologie en spiritualiteit. Het boek dat Griet Op de Beeck schreef over haar eigen innerlijke reis staat nu bovenaan mijn wishlist.’ Griet neemt je mee op ontdekkingsreis op p. 36

Tessa: ‘Kunst en detectiveboeken: de één een logische interesse, de ander mijn guilty pleasure De manier waarop Lex Boon vol in de zoektocht naar de gestolen Van Goghs duikt, spreekt enorm tot mijn verbeelding. Ik kan niet wachten totdat ik dit boek onder de kerstboom vind!’ Verbaas je over de vondsten van Lex Boon op p. 96

Tess: ‘Lezen laat ons de wereld in een ander licht zien en prikkelt de verbeelding. De manier waarop Sacha Bronwasser haar lezers uitdaagt om naar kunst te kijken en hen enthousiasmeert met verhalen vol grenzeloze fantasie, heeft mij zodanig geïnspireerd dat de manier waarop ik naar kunstwerken kijk voor altijd veranderd is.’

Kijk ook anders naar kunst dankzij Sacha op p. 80

Britt: ‘Boeken zijn een belangrijke verbindende factor in mijn leven. Ik praat net zo graag over boeken als dat ik ze lees. Met het Boek van de maand-team van Paagman hebben we ons eigen leesclubje en ook met mijn neefjes praat ik veel over boeken. De klassiekers van Carry Slee komen vaak aan bod!’ Carry Slee verbindt meerdere generaties op p. 108

Liesbeth: ‘Paulien Cornelisse is niet alleen een zeer geestig schrijver en mijn boekenheld, ze is ook al jaren dé stem van de Nederlandse taalliefhebber. Heerlijk nieuws dat er een nieuw boek over haar aanredderende en ontroerende Cavia is verschenen, waar ze in het interview een verdiepende en persoonlijke laag in aanbracht.’ De diepte in met Paulien Cornelisse op p. 50

VOOR

PRET

Net als dat bij reizen de voorpret minstens zo leuk is als de uiteindelijke ervaring, geldt dat ook voor onze feestdagenglossy Present van Paagman. Het maken van een nieuwe editie is net zo’n feest als het moment dat wij het nummer in handen krijgen. Ook na acht jaar is die voorpret er niet minder om.

l ruim voor de zomer bespreken we met de redactie van Present wat het najaar gaat brengen. We blikken vooruit naar de boeken die gaan verschijnen, nemen de nieuwe trends en ontwikkelingen onder de loep en kijken terug naar wat jij graag leest. Zo bepalen we waar we jou beslist niet over in het ongewisse mogen laten. Vervolgens hullen we ons al in september in heuse kerstsferen voor fotoshoots en feestdagenmenu’s.

De grote vraag is altijd wie er op de cover komt. Na het openhartige gesprek met Lize Spit (p. 12) en de prachtige fotoshoot, was daar geen twijfel meer over. We belden ook met Paulien Cornelisse (p. 50) over schrijven in moeilijke tijden, en gingen op bezoek bij Carry Slee (p. 108). Estelle Cruijff (p. 114) vertelde ons hoe schoonmaken leuk kan zijn en de Haagse wethouder Bredemeijer

(p. 68) hoe hij jongeren probeert te enthousiasmeren voor het lezen. Verder doken we in de wereld van manga (p. 24), reisden door de carrière van Jamie Oliver (p. 124) en keken samen met Rondé (p. 128) terug op de afgelopen 10 jaar.

Dit jaar neemt Present je mee langs interviews en cadeautips aan de hand van vier nieuwe thema’s: Verkenning, Verdieping, Verbeelding en Verbinding. Hopelijk bieden we je daarmee dezelfde (feestdagen)voorpret waar we zelf ook zo van genoten hebben. Of misschien is het juist een heerlijke afdronk na een drukke en gezellige decembermaand.

Onze afdronk op 2024 is er één met uiteenlopende smaken. Ongelooflijk trots zijn we op de verhuizing van onze winkel in het centrum van Den Haag –neem vooral een kijkje bij onze spiksplinternieuwe Lange Poten. Het was ook het jaar waarin we afscheid namen van onze Oma, samen met haar man en onze opa Gerard Paagman Sr. grondlegger van ons familiebedrijf. Na een lang en bijzonder leven dat in het teken stond van het geven en delen van liefde, is het voor ons wennen om zonder haar trots en hoede het nieuwe jaar te starten. We troosten ons in de gedachte dat zij ook door velen van onze klanten gemist wordt.

We wensen je prachtige feestdagen!

Nadine & Fabian Paagman

Musthaves voor ontdekkers

Paulien Cornelisse brengt Cavia terug

131

Feestelijk driegangenmenu

Rondé viert tienjarig jubileum

128

Het leven van Erwin Olaf

Sacha Bronwasser moet kiezen

12 Een kwetsbaar gesprek met Lize Spit over zichzelf en haar moeder

19 Column Jeroen Windmeijer 20 Natascha van Weezel pleit voor het radicale midden

24 Japanse manga: beschermd cultureel erfgoed

28 Cadeau-inspiratie voor binnen en buiten

36 De innerlijke reis van Griet Op de Beeck

VERKENNINGVERDIEPING 80 vogel

44 Over het doorbroken taboe op mentale problemen

50 Paulien Cornelisse bleef schrijven in een moeilijke tijd

54 Lees en leer jezelf wijzer met deze boekentips

62 Waarom jongeren in het Engels lezen en Nederlandstalig luisteren

67 Column

Jan Paul Schutten

38 De opleving van vogels kijken

68 Hoe graag leest Den Haag?

Carry Slee: “Ik ben de hele dag aan het schrijven, een writer’s block ken ik niet”

44

De spotlight op onze mentale gezondheid

VERBEELDING

74 Mischa Cohen dook in het spraakmakende leven van Erwin Olaf

80 Unieke kunstverhalen van Sacha Bronwasser

82 Thrillertips van expert Rob van Scheers

88 Charmante cadeautjes

88 Heel veel cadeaus die de fantasie prikkelen

96 De verhalen achter gestolen

Van Goghschilderijen 99 Column Katinka Polderman 100 Ko etafelboeken om in te verdwijnen

Al 25 jaar The Naked Chef

“In dit boek ben ik de casestudy”

VERBINDING

108 Het voortdurende succes van Carry Slee

114 Estelle Cruij vertelt hoe je schoonmaken leuk maakt

116 Boeken en musthaves om je verlanglijst mee te vullen

124 De magie van Jamie Oliver

128 Popband

Rondé blikt terug en vooruit

131 Drie recepten voor een verrukkelijk kerstdiner

INHOUD

Vogels kijken is hip

Geef muziek & dans cadeau

1 + 1 gratis

Verkenning

• 12 • LIZE SPIT OVER DE VERSTOORDE BAND MET HAAR STERVENDE

MOEDER • 20 • HOE HOUD JE JE HART ZACHT IN EEN HARDE

SAMENLEVING • 24 • ALLES OVER MANGA • 36 • GRIET OP DE BEECK:

“IK STA TOTAAL IN MIJN ONDERBROEK IN DIT BOEK”

• 38 • JEAN-PIERRE GEELEN TIPT DE BESTE VOGELBOEKEN

DIT IS HET MEEST WAT IK OOIT HEB GESCHREVEN “ ” liefdevolle

LIZE SPIT GAAT OP ZOEK NAAR ZICHZELF EN HAAR MOEDER IN AUTOBIOGRAFIE VAN MIJN LICHAAM

Haar debuutroman Het smelt ging tweehonderdduizend keer over de toonbank, werd vertaald én ver lmd en opvolger Ik ben er niet ontving eveneens lovende kritieken.

Maar in dezelfde week dat Lize Spit gevraagd werd om het Boekenweekgeschenk 2023 te schrijven, kreeg ze ook te horen dat haar moeder ongeneeslijk ziek was.

Het werd de opmaat naar haar nieuwste boek Autobiogra e van mijn lichaam.

S

peciaal voor dit interview is Lize vanuit

Brussel overgekomen naar Den Haag. De fotoshoot is achter de rug en we zetten ons aan een tafeltje

bij Paagman aan de Lange Poten. Het is haar eerste gesprek over haar nieuwe boek. Alles is nog vers, nog nieuw. We duiken al gauw de diepte in als we die periode behandelen waarin haar leven op zijn kop stond en het verhaal van dit boek begon.

Je hebt een heel turbulente tijd achter de rug, met veel ontwikkelingen, van hoge pieken tot diepe dalen. Hoe ging je daarmee om? ‘Er wordt soms verondersteld dat zodra je een boek af hebt, je weer aan een nieuwe fase van het schrijven van een nieuw boek begint. Maar in werkelijkheid loopt alles - zoals dat ook in het leven gaat - door elkaar. Bij mij was dat de verfilming van Het smelt, nieuwe vertalingen van Ik ben er niet en tot slot natuurlijk de eervolle taak om het Boekenweekgeschenk te schrijven. Overdag was ik daar volledig mee bezig; ‘s avonds schreef ik over mijn moeder, bang als ik was om wat er zich rondom haar in mijn hoofd afspeelde, te vergeten. Het fijne aan het Boekenweekgeschenk was dat er een harde deadline was. Het bleek een redding om daar een halfjaar

aan te kunnen werken: ik kón simpelweg niet dag en nacht met mijn moeder bezig zijn. Daarom is De eerlijke vinder ook een warm verhaal over vriendschap geworden; ik had daar nood aan, ik moest ook een prettige plek hebben om naartoe te gaan buiten de treurige, zware bezoeken. Daarna volgde de filmpremière van Het smelt. Het was intrigerend om iets mee te krijgen van de filmwereld. Wederom een welkome afwisseling. Maar op een gegeven moment was het toch prettig om me voltijds aan dit boek te wijden.’

“IK BEN NIET ALLEEN GAAN SCHRIJVEN

OM ME UIT

TE DRUKKEN, MAAR OOK OM

Wanneer besloot je: dit wordt het onderwerp? ‘De eerste keer dat ik ging zitten om hierover te schrijven heb ik de hele nacht doorgetypt. Achtduizend woorden kwamen eruit, als een uitbarsting. Ik voelde een intense drang om in woorden te vatten wat al die tijd in de schaduw was gebleven. Mijn boek begint wanneer mijn moeder me een mailtje stuurt dat ze uitgezaaide kanker heeft. Ik heb altijd een moeizame relatie met mijn ouders gehad, maar was er van overtuigd dat het leven uit drie aktes bestond: de jeugd, waarin je je tot je ouders verhoudt, dan de start van je eigen leven, waarin je je van hen losmaakt en vervolgens het moment van verzoening. Ik dacht nog genoeg tijd te hebben om elkaar terug te vinden. Maar toen bleek het leven niet volgens dat geplande tijdschema te verlopen. Als ik niet voor de rest van mijn leven met een schuldgevoel wilde rondlopen, moest ik nu aan het werk.’

HAAR

En dat werk werd Autobiografie van mijn lichaam. ‘Ik realiseerde me dat we niet alleen een verstoorde psychologi-

sche band hadden, maar dat er ook iets sterk fysieks aan ten grondslag lag. Ik had geen enkele manier om mijn moeder te troosten, kon haar niet aanraken. Op zoek naar de herkomst van het ontbreken van die fysieke uitingen, kwam ik uit bij mijn jeugd met onze aan alcohol verslaafde en daardoor onvoorspelbare ouders en hun immer aanwezige verdriet, angst en woede. Hoe ontwikkel je intimiteit binnen een gezin waarin je je niet veilig voelt? Door alle overweldigende dingen die er thuis gebeurden, ben ik als kind gestopt met voelen. Terwijl ik mezelf vastzette in mijn hoofd - daarover had ik immers wel controle - en me onzichtbaar maakte, stootte ik mijn lichaam af. Nog steeds ervaar ik grote afkeer en schaamte. Zo werd het boek een verslag van het afscheid van mijn moeder, van mijn laatste toenaderingspoging én van een zoektocht naar mezelf, naar hoe mijn moeder mij en de relatie die ik met mijn lichaam heb, gevormd heeft.’

“ALS IK NIET VOOR DE REST VAN MIJN

LEVEN MET EEN

schuldgevoel

WILDE RONDLOPEN, MOEST IK NU AAN HET WERK”

om elkaar te begrijpen, te vinden, dan heb ik het schrijven nog. In het boek neem ik de lezer ook mee naar die wekelijkse bezoekjes. Uiteindelijk heb ik afscheid genomen van twee moeders: de moeder die ik bezocht, maar die zich niet kon uitdrukken, en de moeder aan wie ik het boek schreef. Dat was mijn denkbeeldige moeder, tot wie ik dankzij de literatuur wel door kon dringen. Die sporen naast elkaar maken haar tot een compleet figuur, waaruit zij voor mij altijd heeft bestaan. Hierdoor had ik het gevoel dat ik twee kansen had om dichter bij haar te komen.’

Denk je dat je haar nu beter hebt leren kennen? ‘Ik heb haar nooit kunnen doorgronden. Ook in haar ziekte bleef ze hangen in ontkenningsdrang, aangeleerd door haar verslaving. Ik zag duidelijk hoe hard ze achteruit ging, maar zij heeft tot op het eind gedacht dat ze nog veel meer tijd had. Het was daardoor extra ingewikkeld om een gesprek met haar in het hier en nu te hebben.’

Wat voor soort moeder was ze voor jou?

‘Vanwege haar alcoholverslaving was ze voortdurend op de vlucht voor de realiteit en voor haar eigen lichaam. Dat ze nooit écht aanwezig en beschikbaar was en ook zo afwijzend tegenover de wereld en zichzelf stond, was dus heel bepalend voor mij als kind en de volwassene die ik geworden ben. Ik heb echt geprobeerd te begrijpen waarom ze haar leven op die manier heeft geleid. Na haar diagnose ging ik elke week naar haar toe in de hoop op een doorbraak, maar het bleek onmogelijk om echt contact met haar te kunnen maken. Ik wist: als het niet lukt

Heeft zij nog een andere kant van jou gezien? ‘Nee, ik had als kind al een manier ontwikkeld om met haar om te gaan door mezelf weg te cijferen. Als dertiger, voor haar zorgend in haar laatste fase, kwam die dynamiek weer helemaal terug. Dat wij kinderen onszelf niet goed aan haar konden tonen omdat we dat niet hadden geleerd, heeft haar veel verdriet gedaan. Op het einde werd ze daar opeens heel open over, kwam er toch een soort catharsis. Maar toen was het niet meer het moment voor mij om me uit te spreken. Wat kan ze er nog mee? Je wilt iemand niet met verwijten de dood insturen. Ze vroeg me nog waar mijn volgende boek over zou gaan. Ik heb niet eerlijk kunnen antwoorden. En dat terwijl ik niet alleen ben gaan schrijven om me uit te drukken, maar ook om door haar gezien te worden. Daar zit de kern van mijn schrijverschap.’

Waar was je bang voor? ‘Dat ze zich zorgen zou maken dat ik haar geheimen, die ze immer ver-

borgen hield, met iedereen zou delen en zo haar hele zelfgebouwde afweermechanisme zou openbreken. Uiteindelijk is het het meest liefdevolle wat ik ooit heb geschreven. Zeker veel liefdevoller dan Het smelt, maar met het beeld van de moeder die ik daarin heb beschreven, is mijn moeder gestorven. Dat boek heeft haar veel pijn gedaan.’

En dat was een fictief boek, terwijl dit echt een autobiografie is… ‘Ik heb lang moeten zoeken naar de juiste vorm, maar ik ben zo blij dat het autobiografisch geworden is. Ik kan vrijuit spreken en ben niet meer chanteerbaar. Ik hoef me niet meer te verbergen achter personages en het spel te spelen tussen fictie en waarheid. Ik kan nu voluit zeggen: dit is mijn verhaal.’

Hoe was het om het boek af te ronden?

‘Ik heb het gevoel dat ik in elk geval één van de twee moeders die ik altijd met me meedroeg, in alle eerlijkheid heb kunnen benaderen. Daardoor is die moeder ook opgehouden te bestaan. In mijn literaire relatie is iets rond. Mijn echte moeder heb ik een plaats kunnen geven. Ik vind het vooral erg voor haar dat ze niet meer bestaat en ze niet iets beters van het leven heeft kunnen maken. Ik heb die mogelijkheid wel en dat had ik haar ook zo gegund.’

Autobiografie van mijn lichaam, Lize Spit € 27,50

“JE WILT IEMAND NIET MET verwijten DE DOOD INSTUREN”

Cosy Christmas with Laurie Gilmore’s Dream Harbor series

Part 4 arrives in March 2025!

JEROEN WINDMEIJER

WITTE VLEKKEN

De Tachtigjarige Oorlog was een godsdienstoorlog.

De protestantse Nederlanden streden tegen de Spaanse katholieke tiran voor de vrijheid om zélf invulling te geven

aan hun geloof. Balthasar Gerards slaagde erin om in het

Delftse Prinsenhof Willem van Oranje, de leider van de opstand, neer te schieten.

Liggend op de trap, dodelijk verwond, bracht deze in het Frans nog de onsterfelijke woorden voort: ‘God, wees mijn ziel genadig. God, ontferm u over dit arme volk.’ De Delftse bevolking reageerde geschokt, de mensen liepen huilend over straat, totaal ontredderd omdat hun geliefde Vader des Vaderlands er niet meer was…

Vrijwel niets van dit verhaal, zoals wij dat op school hebben geleerd, klopt. In De wraak van Balthasar laat ik zien dat als je ook maar een klein beetje krabt aan het vernis ervan, er heel veel op af te dingen valt. De officiële geschiedenis dient om een volk te verenigen in een gemeenschappelijk – en vooral overzichtelijk – verhaal.

ik die witte vlekken op een aannemelijke manier in te kleuren. Zo bied ik de lezer een ander perspectief op bekende verhalen.

“Zodra mensen sámen geloven in een verhaal behoudt het zijn kracht”

Voor de katholieken was Gerards een vrijheidsstrijder, het scheelde niet veel of de kerk had hem heilig verklaard… Maar in Delft werd deze ‘terrorist’ op beestachtige wijze geëxecuteerd. Zijn gevierendeelde lichaam werd aan de stadspoorten gehangen en zijn op een staak gespietste hoofd verdween.

Ik ontdekte wat ermee gebeurd is. Denk ik.

Een rode draad in mijn werk is de kracht van verhalen. Zodra mensen sámen geloven in een verhaal, geloven dat dit de waarheid is en dit aan elkaar door blijven vertellen, behoudt het zijn kracht en zorgt het voor een onderlinge verbondenheid. Zelf ben ik altijd op zoek naar de witte vlekken in de geschiedenis zoals die ons verteld is. Waar is onduidelijkheid over? Waarover zijn de historici het niet met elkaar eens? Vervolgens probeer

Jeroen Windmeijer, een van de bestverkopende thrillerauteurs van Nederland, weet in zijn religieus-historische thrillers feilloos feit en fictie te verweven. In De wraak van Balthasar neemt hij de lezer mee naar Delft, waar rechercheur Bobbi Meijer een reeks raadselachtige moorden onderzoekt. De enige aanwijzingen lijken te wijzen naar het roemruchte verleden van de stad en de moord op Willem van Oranje. Windmeijer combineert historische gebeurtenissen met een spannend hedendaags verhaal, waarin het verleden en het heden op een verrassende manier samenkomen. De wraak van Balthasar € 24,99

ZACHTE

krachten

IN EEN HARDE OORLOG

Hoe kun je ervoor zorgen dat je niet verhardt in een wereld vol polarisatie en ontmenselijking? Natascha van Weezel pleit met Hoe houd je je hart zacht voor de nuance, het radicale midden.

NATASCHA

VAN WEEZEL

KIEST VOOR

In 2023 is Natascha van Weezel nog maar net moeder geworden als de buitenwereld met geweld haar bubbel binnendringt. Als documentairemaakster van Joodse komaf die altijd het belang van de dialoog benadrukt, wordt ze veelvuldig door de media gevraagd om duiding te geven aan de gebeurtenissen rondom de aanslagen van Hamas op 7 oktober en de reactie van Israël daarop. Haar positie tussen twee vuren maakt dat ze van beide kanten de volle laag krijgt. ‘Wie zich in de discussie mengde, werd gedwongen een kant te kiezen. De nuance die ik altijd zocht, leek niet meer te bestaan. Zó erg had ik het nog niet eerder meegemaakt.’

Tegen antisemitisme en moslimhaat

Het gevaar van apathie

In haar gesprekken met middelbare scholieren, bij wie vrijheid gelukkig vaak vanzelfsprekend is, ziet Van Weezel soms een soort apathie tegenover mondiale en politieke kwesties. ‘Apathie is gevaarlijk; we moeten beseffen dat er meer is dan onze eigen biotoop. Gelukkig zijn er nu ook veel jonge mensen die actie ondernemen, gaan demonstreren. Maar ook daarbij ligt polarisatie op de loer: men strijdt óf voor Palestina óf voor Israël. Waarom niet massaal actie voeren voor vrede, voor elkaar? We zien de ander te vaak als tegenstander en niet genoeg als mens. Zo drijven we steeds verder uit elkaar. Daarom vertel ik ook, onomwonden en grafisch, over de gruwelijkheden

“Apathie is gevaarlijk; we moeten bese en dat er meer is dan onze eigen biotoop”

waaraan slachtoffers van beide kanten zijn blootgesteld; in dit complexe conflict moeten we inzien dat het om mensen gaat, mensen zoals jij en ik.’

Kiezen voor menselijkheid

VERBINDING i Kijk op de volgende pagina voor kijk- en leestips om je hart zacht te houden.

Toch ontmoette Van Weezel bij haar lezingen vooral mensen die zich juist tegen zowel antisemitisme als tegen moslimhaat wilden verzetten. ‘Net als ik vroegen zij zich af wat ze konden doen. Daarop besloot ik dit boek te schrijven. Door persoonlijke ervaringen te combineren met hoopvolle verhalen, voorbeelden waarin menselijkheid tot uiting komt, wil ik laten zien dat er nog steeds verbinding is. Je hoort vooral de schreeuwers, waardoor de wereld gepolariseerder lijkt dan ze daadwerkelijk is. Maar er is ook nog een midden, waar de grootste groep mensen onderdeel van is.’

Met Hoe houd je je hart zacht hoopt van Weezel mensen aan te zetten om naar de andere kant te luisteren en begrip te tonen. ‘Ik richt me op degenen die niet weten hoe ze met de gepolariseerde situatie om moeten gaan. Die aan de zijlijn staan en de verbinding zoeken. In een wereld vol extremen is het net zo radicaal om voor menselijkheid, dialoog en wederzijds begrip te kiezen, tussen twee groepen in, juist wanneer dat geluid amper hoorbaar is.’

Hoe houd je je hart zacht, Natascha van Weezel € 17,99

Natascha’s tips om je hart zacht te houden

KENNIS

VAN DE GESCHIEDENIS

‘Mijn beloofde land van Ari Shavit is eerlijke, meeslepend geschreven non-fictie over het ontstaan van Israël. Ook de Palestijnse kant is tot in detail belicht. Nadat ik jarenlang pro-Israelische informatie had gekregen, was dit boek heel confronterend, maar ook heel verhelderend. Pas nu had ik het gevoel de geschiedenis en alle gebeurtenissen die daaruit voortkwamen écht te begrijpen.’

Mijn beloofde land, Ari Shavit € 22,50

LUCHTIGHEID

‘Arnon Grunberg liet zich in Bezette gebieden inspireren door een verblijf bij zijn zus, een kolonist op de Westbank. Het is een absurd, maar accuraat verhaal dat de complexe situatie behapbaar maakt. Daarnaast is de biopic The Idol een aanrader: het indrukwekkende verhaal van de eerste Palestijnse winnaar van Arab Idol, die ondanks enorme obstakels vanuit een vluchtelingenkamp in Gaza Egypte bereikt en zijn droom verwezenlijkt.’

Bezette gebieden, Arnon Grunberg € 27,99

WEDERZIJDS BEGRIP

‘Chaja Polak maakte als kind de Tweede Wereldoorlog mee. Normaal gesproken schrijft ze poëtische romans, maar naar aanleiding van 7 oktober schreef ze het essay Brief in de nacht. Het is echt vanuit haar generatie geschreven: heel filosofisch, wijs en verbindend. Zo haalt ze een voorbeeld aan van een project, waarbij Palestijnen en Israëli’s elkaar schrijven om de ander beter te leren kennen. Het laat zien hoe hard we wederzijds begrip nodig hebben in tijden waar we elkaar dreigen te ontmenselijken.’ Brief in de nacht, Chaja Polak € 14,99

LIEFDE

‘In Grensleven ontmoeten een Palestijnse man en Israelische vrouw elkaar in New York. Ondanks hun diepe liefde en Midden-Oosterse achtergrond weegt hun afkomst steeds zwaarder. Dit meeslepende liefdesverhaal kwam op de Israelische literatuurlijst voor scholen terecht, maar werd verboden door de toenmalige minister van Onderwijs. Zulke liefdes mochten niet ‘gepromoot’ worden. Verschrikkelijk hoe ook de literatuur politiek werd gemaakt.’

DE BLIK OP DE TOEKOMST EN VOLGENDE GENERATIES

‘Ik kan iedereen de documentaire Promises uit 2001 aanbevelen, waarin het conflict wordt onderzocht vanuit het perspectief van zeven kinderen. Soms vraag ik me af wat er van die kinderen is geworden. Luisteren ze nog steeds naar elkaar? Er zit zoveel kennis in de onschuld van kinderen, daar kunnen volwassenen van leren.’ Promises (2001) is te bekijken op Apple TV

Grensleven, Dorit Rabinyan € 24,99

HOOP

‘Colum McCann baseerde Apeirogon op het waargebeurde verhaal van een Israëliër en een Palestijn die beiden hun kind verloren door het conflict. In plaats van elkaar als vijanden te zien, besloten ze met elkaar te praten. Samen richtten ze The Parent Circle op, voor ouders die hun kinderen zijn verloren door oorlogsconflicten. Als je na het ergst denkbare toch verbinding verkiest boven haat, dan biedt dat ongelofelijk veel hoop.’ Apeirogon, Colum McCann € 27,50

We.

SEE oled

Vision™, op de nieuwste platte OLED-panelen. Een unieke audio-ervaring dankzij Dolby Atmos-technologie, die 60 watt aan totaal muziekvermogen levert via geïntegreerde, onzichtbare luidsprekers en ervoor zorgt dat elke bron uniek klinkt. Of het nu gaat om voetbalhoogtepunten, tv-programma‘s, streaming series of een filmavond.

Nieuwste tv-technologie.

De We.SEE oled is de perfecte smart streaming TV voor onvergetelijk entertainment.

Dompel uzelf onder in schitterende actie en beleef spannende momenten met één druk op de knop met de We.SEE oled. Geniet van een adembenemende kijkervaring met Ultra HD-resolutie en het volledige spectrum van HDR-indelingen, waaronder Dolby Vision™, op de nieuwste platte OLED-panelen. Een unieke audio-ervaring dankzij Dolby Atmos-technologie, die 60 watt aan totaal muziekvermogen levert via geïntegreerde, onzichtbare luidsprekers en ervoor zorgt dat elke bron uniek klinkt. Of het nu gaat om voetbalhoogtepunten, tv-programma‘s, streaming series of een filmavond.

Er is reeds een We. SEE oled vanaf 1.699 €.

De We.SEE oled is de perfecte smart streaming TV voor onvergetelijk entertainment.

Er is reeds een We. SEE oled vanaf 1.699 €.

DE WERELD VAN MANGA complexe

VISITEKAARTJE VAN DE JAPANSE CULTUUR

De populariteit vanmanga in Nederland groeit hard, maar de weg naar de boekwinkel is niet eenvoudig. Want deze stripstijl uit

Japan is meer dan schattige guurtjes met grote ogen. Manga is cultureel erfgoed en laat zich dus niet zomaar ‘vernederlandsen’. Een duik in een intrigerend universum.

Van rechts naar links Zoals ‘anime’ naar Japanse animatiefilms verwijst, staat ‘manga’ ruwweg voor ‘strip’ in het Japans. Het is dan ook geen genre, maar een stijl die behoorlijk afwijkt van de strips die in Nederland of de Verenigde Staten worden gemaakt. De eerste verschillen vallen meteen op: zo lees je manga’s van rechtsboven naar linksonder, worden ze meestal in zwart-wit gedrukt en hebben de personages grote ogen, uitgesproken haarstijlen en opvallende, emotionele gezichtsuitdrukkingen. Maar er zijn ook dieperliggende verschillen. Max Helmus, verkoopmedewerker bij Paagman in Westfield Mall of the Netherlands, is al jaren gefascineerd door de wereld van manga en staat aan het hoofd van zijn eigen manga-afdeling in de winkel. In de afgelopen jaren zag hij de populariteit van de stijl groeien: ‘Manga kent een gigantische historie, die wereldwijd een vlucht nam na de Tweede Wereldoorlog, toen mangaka (mangaschrijver of -creator, red.) Osamu Tezuka, geïnspireerd door Walt Disney, Astro Boy ontwikkelde. Hij is daarmee de pionier geweest van de hedendaagse manga zoals wij die kennen.’

Typisch Japans

Ondanks de Amerikaanse invloed, is manga in vrijwel alle opzichten typisch Japans en heeft het door de jaren die stijl ook behouden. Zo wordt er duidelijk onderscheid gemaakt tussen boeken voor verschillende demografische doelgroepen: ‘kodomo’ staat voor kinderboeken, ‘shonen’ is voor jongens en ‘shojo’ voor meisjes, maar ook voor volwassenen is er een breed scala aan verhaalvormen voor specifieke achtergronden. Uiteraard bevinden zich binnen manga de herkenbare genres zoals fantasy, horror en romantiek, maar minder bekend zijn termen als essay manga (non-fictie, autobiografische manga’s), mecha (met robots als voornaamste onderwerp) en isekai (personages die na hun dood in een andere wereld terechtkomen). De verhalen van manga’s vinden hun oorsprong vaak in oude Japanse legendes en sagen, waarin meer aandacht is dan wij gewend zijn voor introspectie, natuur en het bovennatuurlijke. Helmus: ‘Wat wij bizar en abstract vinden, is voor Japanse lezers juist heel herkenbaar. Dit zie je ook terug in de bekende anime van Miyazaki: die films zijn heel anders dan de sprookjes- en kinderfilms die in het Westen worden gemaakt.’

Spotlight op manga

Het is mede dankzij de anime dat manga nu aan populariteit wint, ziet ook Meltem Kumru, uitgever bij Fontaine Kinderboeken: ‘Anime kreeg in de jaren negentig al voet aan de grond in Nederland met de introductie van Dragon Ball Z, Pokémon en later ook Shinchan, maar manga is hier nog re- i

“WAT WIJ BIZAR EN ABSTRACT VINDEN, IS VOOR Japanse lezers JUIST HEEL HERKENBAAR”

“SOMMIGE

NUANCES KUNNEN SIMPELWEG niet vertaald WORDEN NAAR EEN WESTERSE

OMGEVING”

latief nieuw. Er is nu een markt voor: de Japanse cultuur krijgt veel meer een podium met een toename van het aantal animeseries op streamingdiensten als Netflix en de vele comic cons (beurzen voor fans van strips, gaming, films, series, cosplay en andere popcultuurfenomenen, red.). Die brede aandacht draagt enorm bij aan de toenemende populariteit van manga.’

Maanden wachten op een herdruk

Die populariteit zorgde er mede voor dat Max Helmus het voortouw nam om de manga-afdeling bij Paagman uit te breiden en te diversifiëren. En dat werpt zijn vruchten af. ‘Klanten van alle leeftijden komen hier langs en zijn vaak verbaasd over de grootte en variëteit van de collectie. Vooral jongeren zie ik veel terugkomen, in de weekenden en vakanties soms zelfs dagelijks. Vooral bij hen is manga heel geliefd.’ En dat terwijl er in de collectie nog helemaal geen Nederlandstalige manga’s te vinden zijn; het is uitsluitend Engelstalig. En dat levert soms best wat inkoopproblemen op. Helmus: ‘De Engelstalige manga’s komen vaak uit de Verenigde Staten en worden ingekocht via een vaste leverancier uit Groot-Brittannië. Ik houd nieuwe releases goed in de gaten, maar soms gaat een serie zó hard dat ik achter het net vis. De leverancier distribueert namelijk niet alleen naar Nederland, maar naar alle Europese landen. Als

een boek of serie vervolgens uitverkocht is, kan het zomaar een paar maanden duren voordat deze weer op voorraad is. Zo wacht ik inmiddels al anderhalf jaar op een herdruk van Dragon Ball Super Volume 3.’ Waarom dat zo lang duurt? Volgens Helmus ligt het niet aan dat ze niet opnieuw gedrukt worden, maar er zit mogelijk ergens een kink in de kabel tussen de leveranciers. ‘Dan zie ik dat ze wel weer in de Verenigde Staten beschikbaar zijn, maar moeten wij wachten tot onze leverancier ze in handen heeft. Dat is nog wel eens frustrerend.’

Strenge eisen voor vertalingen

Hoewel er in Nederland en de rest van Europa veel vraag is naar manga, is de afzetmarkt in vergelijking met Japan of de Verenigde Staten nog altijd relatief klein. Het is een van de redenen waarom er nagenoeg geen Nederlandse vertalingen in de winkels te vinden zijn. ‘Ik heb wel eens Nederlandse versies gezien in stripspeciaalzaken of bij beurzen, maar dat zijn vaak oude exemplaren die intussen niet meer gedrukt worden en dus echt collector’s items zijn’, vertelt Helmus. Ook bescherming van het erfgoed speelt een rol bij het ontbreken van manga’s in de Nederlandse taal. Kumru: ‘De Japanse uitgeverijen stellen strenge eisen aan een vertaling. Het is toch een van de visitekaartjes van hun cultuur, dus ik begrijp het helemaal. Daarbij hoeven ze de vertaalrechten niet te verkopen: in eigen land is de markt groot genoeg.’ Helmus benadrukt dat bovendien niet alles vertaald kán worden: ‘Dat heeft niet zozeer met taal te maken, maar voornamelijk met cultuur. Sommige nuances kunnen simpelweg niet vertaald worden naar een westerse omgeving.’

Een nieuwe vorm van lezen

Fontaine Kinderboeken is al lange tijd bezig met het verkrijgen van vertaalrechten voor manga’s, maar dat is niet makkelijk. Kumru is al zeker anderhalf jaar in gesprek, tot op heden zonder succes. Toch is er wel een eerste stap gezet: inmiddels is Ki en Hi verschenen, een vertaling van de Franstalige manga van Kevin Tran. ‘Een manga vertalen is een uitdaging, omdat de woorden echt goed moeten passen bij de illustratie. Omdat het hierbij ging om een vertaling uit het Frans, een taal die we beter herkennen en een cultuur die dichter bij de onze ligt,

ging dat eigenlijk heel soepel.’ Toch lijkt Ki en Hi op een echte manga, inclusief de leesrichting. Kumru hoopt dat de stijlvorm kinderen aanmoedigt om meer te gaan lezen: ‘Ik denk dat een onbekende, nieuwe vorm van een boek lezen de nieuwsgierigheid en het leesplezier stimuleert. We werden dan ook overweldigd door het enthousiasme van twee groep 6-klassen waar we Ki en Hi een paar maanden geleden introduceerden. Er waren zelfs een paar jongens die niet echt meededen met de les, maar ‘aan’ gingen zodra ze de manga zagen en hun juf daarna smeekten om de boeken aan te schaffen voor in de klas.’

Op naar uitbreiding

Nu de eerste Nederlandse vertalingen van niet-Japanse manga’s voor kinderen verschenen zijn, hoopt Kumru dat het binnenkort eindelijk tot een overeenkomst komt met een Japanse uitgeverij. ‘Een van oorsprong Japanse manga vertalen naar het Nederlands is ons doel. We zijn er al zó lang mee bezig: ik ben ervan overtuigd dat het gaat lukken.’ Tot het zover is, houdt Helmus de vinger aan de pols wat nieuwe releases in mangaland betreft: ‘Maar als het in dit tempo doorgaat, heb ik op den duur wel wat meer ruimte in de winkel nodig.’

“IK DENK DAT EEN ONBEKENDE, NIEUWE VORM VAN EEN BOEK LEZEN nieuwsgierigheidde

Mangatips van Max

DE KLASSIEKER

Astroboy uit 1952 is dé manga-klassieker, gecreëerd door Osamu Tezuka, de godfather van manga. Astro Boy Omnibus volume 1, Osamu Tezuka € 25,95

HET INSTAPMODEL

Dragon Ball en One Punch Man zijn ideale manga’s om mee te beginnen; Death Note is iets spannender en volwassener. Dragon Ball 3-in-1, Akira Toriyama € 21,95 One Punch Man 01, ONE € 14,95 Death Note - Black edition 01, Tsugumi Ohba € 24,95

DE EDUCATIEVE MANGA

Heaven's Design Team en Cells At Work! maken leren over natuur en lichaam leuk voor jong en oud. Heaven’s Design Team, Hebi-Zou € 17,95 Cells At Work! 1, Akane Shimizu € 16,95

DE NIEUWKOMER

Delicious in Dungeon, over avonturiers die draken eten om te overleven, is recentelijk weer verkrijgbaar en heeft nu een animeserie op Netflix. Delicious in Dungeon 01, Ryoko Kui € 20,95

DE VREEMDE

EEND IN DE BIJT

Superman vs. Meshi combineert op humoristische wijze Japan met het Westen, met een Superman die Japans eten adoreert. Superman vs. Meshi Vol.1, Satoshi Miyagawa € 12,95

TREINKRIEBELS

Reizen

met de trein wordt steeds populairder, en niet alleen omdat het beter is voor het milieu. Kirsten en Nick van de populaire blog reizenmet-de-trein.nl weten er alles van en delen vijftien gedetailleerde treinroutes door West-Europa, van simpel tot uitdagend. Perfect voor zowel beginnende als ervaren treinreizigers!

Op het juiste spoor, Kirsten van Rookhuijzen-Spooren & Nick van Rookhuijzen € 25,99

Onder spanning

Familiegeheim

In Het verraad van de Jordaan gaat Stephanie Biesheuvel op zoek naar haar duistere familiegeschiedenis: haar overgrootvader collaboreerde met de nazi’s. Het jarenlange zwijgen wordt doorbroken en schokkende waarheden worden onthuld. Het verraad van de Jordaan, Stephanie Biesheuvel € 21,99

Grace Rainville neemt per ongeluk de verkeerde afslag en belandt in een noodlottige situatie die haar leven voorgoed verandert. Black-out van P.F. Thomése is een meeslepende roman over de onvoorspelbare gevolgen van één moment. Spannend, aangrijpend en wrang humoristisch. Black-out, P.F. Thomése € 24,99

OOG VOOR STIJL

De leesbrillen van Looplabb combineren moeiteloos stijl en functionaliteit. Met een eigentijdse uitstraling en in diverse kleuren en sterktes, bieden ze zowel kwaliteit als comfort. Dankzij de duurzame materialen en de fijne pasvorm zijn ze perfect voor dagelijks gebruik. Mode en comfort in één!

Looplabb leesbril € 29,95

DE LEUKSTE CADEAUTIPS & DE FAVORIETEN VAN PAAGMAN-MEDEWERKERS

TOP5

GESCHIEDENIS

1 TIJDREIS Bart Van Loo reist door de middeleeuwen, van ruïnes tot slagvelden. Een meeslepende geschiedenis van onze gewesten. Stoute schoenen, Bart Van Loo € 45,-

2 STADSVERHALEN De geschiedenis van Amsterdam komt tot leven door verhalen over mensen, gebouwen en kleine gebeurtenissen die de stad gevormd hebben. Een kleine geschiedenis van Amsterdam, Geert Mak € 29,50

3 SCHOK In 1781 schudde het pamflet van Joan Derk van der Capellen Nederland op zijn grondvesten. Luc Panhuysen brengt dit verhaal weer tot leven. De burgerbaron, Luc Panhuysen € 22,99

4 WERELDGESCHIEDENIS Aan de hand van 515 kaarten laat Christian Grataloup zien hoe historische gebeurtenissen de wereld van vandaag hebben gevormd. Atlas van de wereldgeschiedenis, Christian Grataloup € 34,99

5 PAPAVER Amitav Ghosh onderzoekt hoe opium zijn familie- én de wereldgeschiedenis heeft beïnvloed. Een fascinerende kijk op kolonialisme en kapitalisme. Rook en as, Amitav Ghosh € 26,99

Met de Morocco

Collection van Letts of London haal je een vleugje exotische charme in huis. De stijlvolle agenda’s zijn verkrijgbaar in verschillende formaten en voorzien van prachtige mozaïekpatronen en een stevige, matgelamineerde kaft. Perfect om je dagelijkse plannen in stijl bij te houden. Letts of London Morocco Collection € 14,95

Magie en wetenschap

Aan het einde van de zestiende eeuw was de grens tussen magie en wetenschap verrassend vaag. Violet Moller neemt je mee naar zeven

bijzondere locaties waar grote wetenschappers én alchemisten hun ontdekkingen deden. Verwacht zwavellucht, engelenconsulten en ijskoude observatoria. Het paleis van de sterrenwachter, Violet Moller € 27,99

LAURA, BOEKENBAAS OP DE FRED

BIEN Moves etui € 24,95

Legami mok sterrenbeeld € 13,50

A-Journal keycord € 14,95

Lexon speakerbuds + earbuds € 109,95

DesignWorks Ink notitieblok € 5,95

RICE wijnstopper € 14,95

RICE x Love Therapy € 35,95

A-Journal notitieboekje Flow € 16,95

Fatboy Chap-o € 65,-

A-Journal one line a day € 20,95

Boekenlegger € 11,95

Ray speakerset € 79,95

RICE handgeschilderde mok € 23,95

LOQI tas Birth of Venus € 14,95

Gentlemen's Hardware lantaarn € 17,95

A-Journal maandplanner € 22,95

Legami reisstrijkijzer € 21,95

RICE beker Happy Hedgehogs € 6,50

RICE beker Happy Forest € 6,50

LOQI tas Almond Blossom € 14,95

RICE handgeschilderd schaaltje € 22,95

Nieuwe start Victorien koopt een camping in een bos, waar de gasten variëren van een militair met PTSS tot een beroemdheid op de vlucht voor de media. Iedereen heeft zijn eigen reden om hier te zijn, maar niemand blijft onberoerd door deze plek. Camping, Maartje Wortel € 22,99

WATERHERINNERINGEN

Drie levens, gescheiden door tijd en plaats, worden verbonden

door het water. Arthur duikt in Mesopotamische mythes, Narin vlucht voor ISIS, en Zaleekhah zoekt troost in oude talen. Shafak laat zien hoe water niet alleen rivieren draagt, maar ook herinneringen. Er stromen rivieren in de lucht, Elif Shafak € 24,99

TOP5

OVERPEINZINGEN

1 OUD Met hilarische observaties en scherpe analyses gidst Japke-d. Bouma alle generaties door de moderne levensvragen. Wanneer ben je officieel een ouwe zak?, Japke-d. Bouma € 19,99

2 UITGUMMEN Met humor en gevatte waarnemingen fileert Youp van ‘t Hek moderne fenomenen als tatoeagespijt. Tatoeagespijt en ander kuddeleed, Youp van ‘t Hek € 15,-

3 SMAAKMAKERS Kamagurka en Harold Hamersma brengen hun gedeelde liefde voor absurdisme en wijn samen in dit heerlijk gestoorde cadeauboek vol humor en tekeningen. Dorstman & Dorstman, Kamagurka & Harold Hamersma € 22,50

4 BITTERZOET In deze bundel zeer korte verhalen wordt het absurde, ontroerende en alledaagse blootgelegd. Zeer kort, A.L. Snijders € 27,50

5 EENZAAM Meneer Foppe geniet van zijn eenzaamheid, maar worstelt hilarisch met de buitenwereld. Wim de Bie’s tragikomische meesterwerk over een bijzondere zonderling. Meneer Foppe, Wim de Bie € 27,50

SANDY, BOEKENBAAS IN DELFT

DE LEUKSTE CADEAUTIPS & DE FAVORIETEN VAN PAAGMAN-MEDEWERKERS

Zelfonderzoek

ZOEKTOCHT

In De nomade van Anya Niewierra ontdekt Olga Liebke, door herinneringen van haar dementerende vader, een verborgen familiegeheim uit de Sovjet-Unie. Deze zoektocht voert haar naar Polen, Litouwen en Belarus, met gevaarlijke onthullingen over haar afkomst. De nomade, Anya Niewierra € 23,99 (paperback) / € 29,99 (hardcover)

Duik diep in je eigen gedachten, dromen en gewoontes met de 3333 vragen in dit invulboek vol verrassende vragen over verleden, heden en toekomst. Een uniek naslagwerk dat jou beter laat begrijpen wie je werkelijk bent. Voor eenieder die wat meer zelfreflectie zoekt (of kan gebruiken). 3333 vragen aan jezelf € 19,99

LICHTPUNTJE

De Bolleke Mini la Surprise van Fatboy is een compacte, draadloze sfeermaker die zowel binnen als buiten gebruikt kan worden. Met drie dimstanden en een handige siliconen lus hang je hem overal op zonder gedoe met kabels. Perfect voor een gezellige sfeer, waar je ook bent. Fatboy Bolleke Mini la Surprise € 49,-

Oerverhalen

Duizenden jaren geleden bracht Zarathustra een revolutie teweeg door het idee van één God te introduceren. In Zarathustra spreekt vertelt Kader Abdolah zijn verhaal opnieuw en verbindt hij oude oerverhalen met onze moderne wereld. Een indrukwekkende reis door tijd en geloof, die je kijk op de wereld voorgoed verandert. Zarathustra spreekt, Kader Abdolah € 24,99

SHOPPING

INSPIRATIE VOOR DE VERLANGLIJST

REBELLIE In fascistisch Italië vecht Alessandra voor haar vrijheid en tegen familieverwachtingen en maatschappelijke normen. Een moedige roman over persoonlijke en politieke revolutie. Zoals zij het ziet, Alba de Céspedes € 29,99

WHODUNIT Liefhebbers van puzzels en moordmysteries opgelet! Murdle 3 daagt je uit om 100 bizarre zaken op te lossen. Murdle 3, G.T. Karber € 17,99

NATUURPRACHT

Met de Botanicalsbriefpapierset van Rössler correspondeer je op elegante wijze met mensen over de hele wereld. Rössler Botanicals briefpapier incl. enveloppen

€ 10,95

VERLANGEN In het Amerika van de jaren ‘40 verandert een toevallige ontmoeting het leven van Victoria Nash voorgoed. Een krachtige roman over liefde, verlies en overleven. Ga als een rivier, Shelley Read € 15,-

POËZIE Judith Herzberg maakt van alledaagse dingen bijzondere gebeurtenissen. Kneedwezens laat je zien hoe simpelheid ook poëzie kan zijn. Kneedwezens, Judith Herzberg € 21,90

FAMILIEBREUK

Vier zussen, een chaotische liefdevolle familie en een onmogelijke liefde. Als hun wereld breekt, wat kan hen nog helen? Je bent prachtig, Ann Napolitano € 24,99

ABSURD AVONTUUR

Wim Kut is terug! Gummbah serveert opnieuw een collectie absurdistische tekeningen, met bekende gezichten zoals clown Johan en Beer Wijnand. Een bizarre en humoristische reis. Met Wim Kut naar Italië, Gummbah € 22,-

STOÏCIJN Mark Tuitert haalt Marcus Aurelius erbij om je te leren kalm te blijven, zelfs wanneer je favoriete ko e verkeerd is mislukt. Innerlijke kracht, Mark Tuitert € 22,50

DÉ LEESSENSATIE VAN 2024

NIEUW

Laat je meeslepen door de schitterende romans van Mélissa Da Costa.

MEESLEPENDE zoektocht

NAAR EEN VRIJER LEVEN

Haar hele leven was Griet Op de Beeck op zoek naar het ‘beter’ waarvan ze altijd geloofde dat het moest bestaan. Ze besloot naast schrijver ook therapeut te worden en deelde die reis in haar eerlijkste boek ooit: Het wordt beter –Hoe je vrij en voluit kunt leven.

GRIET

OP DE BEECK:

“JE MAG JE

EIGEN LEVEN

CLAIMEN. DIE

BOODSCHAP

GEEF IK HEEL GRAAG DOOR”

Griet, hoe is je nieuwe boek ontstaan? ‘Vier jaar geleden begon ik een traject om therapeut te worden, waarbij ik het ongelooflijke geluk had dat ik bevriend raakte met grootheden uit de therapiewereld zoals Bessel van der Kolk, Esther Perel en Richard Schwartz. Zij wezen mij de weg naar allerlei soorten ‘beter’, waarvan ik niet wist dat ze bestonden. Eigenlijk was ik aan een nieuwe roman bezig, maar dit nam mij zo in beslag dat ik niet anders kon dan die blijde boodschap gaan verkondigen. Want als ik alles wat ik nu weet twintig jaar eerder had geweten, had mijn leven er heel anders uitgezien. Die informatie wens ik iedereen keihard toe.’

Het wordt beter is je eerste non-fictie boek. Betekende dat ook een andere manier van schrijven? ‘Als therapeuten een boek schrijven gebruiken ze daar vaak verschillende casussen voor. Maar in dit boek ben ik zelf de casestudy. Ik sta dan ook totaal in mijn onderbroek in dit boek, nooit eerder ging ik zo ver in het tonen van mezelf. Er komen dan ook een aantal stevige verhalen voorbij.’

Wil je een klein tipje van de sluier oplichten? ‘Het boek begint op het punt waarop ik suïcidaal was en gaat naar mijn huidige staat waarin mijn leven nog nooit zo stralend en aangenaam is geweest. Ik vertel mijn eigen verhaal, over wat ik meemaak terwijl ik rondreis naar verre buitenlanden, over wat helpt en wat niet, en ondertussen krijgt de lezer ook informatie mee over wat een mens nu echt tot dat zoveel betere leven kan brengen.’

Over welke therapieën gaat dat bijvoorbeeld? ‘Wat mij ongelooflijk heeft geholpen is Internal Family Systems. Ook ga ik onder andere in op PsychedelicAssisted Psychotherapy, EMDR en lichaamsgerichte therapieën. Wat je als kind meemaakt legt zich vast in een deel van je hersenen waar wordt bepaald hoe je jezelf, je omgeving en de wereld ziet. Dat kan je veranderen, maar je moet wel eerst weten waar je moet kijken. En hoewel ik jarenlang gezocht heb, wist ik zelf ook niet waar dat was.’

Daar waren volharding en moed voor nodig, maar ik denk dat heel veel mensen dat blijken te hebben als ze merken dat ze het leven kunnen verbeteren.’

Wat was tijdens die vier jaar opleiding je grootste inzicht? ‘Dat je in essentie alles aan jezelf kunt geven. En daarmee wordt de rest een heerlijke bonus. Ik dacht altijd dat anderen mijn waarde moesten bepalen, maar zo werkt het niet. Jij kan er zijn voor alles dat in jou zit. Dat is geen egoïsme, maar juist een ongelooflijke kracht die je openheid naar anderen groter maakt. Omdat zij niets hoeven op te lossen. Dat kan jij zelf.’

“ALS

Heb je een voorbeeld van hoe jij je kon voelen? ‘Ik weet nog dat ik in 2018 vanwege mijn Boekenweekessay op tournee ging. Overal waar ik kwam vroegen mensen handtekeningen en zaten de zalen vol. Ik dacht alleen maar: wat zijn die mensen lief. Het kwam geen moment in mij op dat ík blijkbaar iets goeds had gedaan. En bij veel mensen lijkt het aan de buitenkant goed te gaan terwijl dat van binnen helemaal niet zo is. Vooral als er trauma speelt kunnen vriendschappen of familierelaties in stand worden gehouden die eigenlijk beschadigend zijn. Als je dat allemaal bij jezelf legt en nóg harder je best gaat doen, is dat bepaald geen recept voor geluk. Maar als ik die enorme shift daarin kon ervaren, kunnen anderen dat ook.

Wat mooi, Griet. Werk je al als therapeut? ‘Ik ben al jaren aan de slag met leercliënten, zoals dat heet, en sinds oktober is mijn praktijk officieel open. Daarnaast ga ik ook groepstherapie geven, retreats organiseren en zalen toespreken. In mijn romans heb ik altijd geprobeerd om hoop en troost te geven temidden van de morsigheid van het leven. Daarmee raakte ik iets aan dat herkenbaar was voor velen, nu maak ik daar concreter werk van. Want je mag je eigen leven claimen. Die boodschap geef ik heel graag door, ook in mijn boek.’

Het wordt beter, Griet Op de Beeck € 23,99

Tsjar,

tsjur,wiet-wietwit

HET GONST VAN DE VOGELBOEKEN

In een beetje boekhandel staan op de planken ‘Natuur’ tientallen boeken over vogels en vogels kijken. Waar komt die opleving vandaan, en hoe vind je de weg in het woud van vogelboeken?

Een vriend had een vogel gezien op de rand van zijn stadse balkon, vertelde hij opgetogen tijdens een etentje bij mij thuis. Een bijzondere vogel, zei hij, al wist hij er niets van. Behoorlijk groot, met een beetje bruine zweem. Er volgden meer details, die mij - vogelaar voor het leven - prikkelden. Een roofvogel wellicht, een sperwer misschien. Of een slechtvalk, als mijn vriend zich heel misschien een klein beetje had vergist in de details. Ik gaf hem een kloek boek in handen: Vogels van Europa, een handzame vogelgids waar ik als beginnend vogelkijker veel aan heb gehad, dankzij de duidelijke plaatjes. ‘Zoek maar op en wijs mij jouw vogel aan’, gebood ik mijn bezoek. Altijd spannend: onwetenden zien nooit een koolmeesje, maar altijd een zeldzame Siberische boompieper.

Tergend lang bladerde mijn vriend langs alle vogels van Europa, van roodkeelduiker (die was het in elk geval niet) tot de boomklever - die was het ook niet. Nog 318 soorten

te gaan. Bij een enkele pagina aarzelde hij. Even terugbladeren, dan weer verder. Tot hij opveerde, met een schok van herkenning. Dáár, op pagina 279, stond zijn buitengewone vogel, geen twijfel mogelijk. Kijk maar, wees hij beslist. Ik keek: een merel, vrouwtje.

Tot zover de ornithologische aspiraties van mijn goede vriend - hij kan weer andere dingen. Niets tegen de merel trouwens. Weinig stemt vrolijker of weemoediger dan die zwarte zanger die ‘s ochtends in alle vroegte of ‘s avonds de schemerige stilte vult met zijn parelende lied. Wel iets tegen boeken met te veel vogels voor de (beginnende) vogelaar. Zowel van die boeken als van vogelaars zijn er veel tegenwoordig.

Hippe hobby

Vogels kijken veranderde van een hobby voor spreekwoordelijke boskabouters wier haardos (indien aanwezig) even grijs oogde als de wollen sokken waarop zij voortbewogen, tot een bezigheid voor iederéén. Logisch: vogels kijken is gezond, zeggen diverse onderzoeken. Het maakt gelukkig en voorkomt depressies. Het is ontspannend, je komt buiten en je beweegt - allemaal zaken die de moderne mens goed kan gebruiken om

Vogels van Europa, Rob Hume € 39,90

De gewiekste vogelgids, Nico de Haan € 29,99 i

Een goedekiezenvogelgids is bijna net zo moeilijk als het ontdekken van een roerdomp in het riet

Dwarshuis). Door dat alles is vogels kijken niet meer voorbehouden aan die oudere man, maar is het ook jongeren, hipsters en vrouwen gaan aanspreken.

Het vogelboekenbos

De vogelserie van uitgeverij Atlas Contact v.a. € 19,99

De Scharrelaar Vogeltijdschrift € 16,90

te ontsnappen aan het jachtige binnenleven. Het werd aantrekkelijker doordat steeds betere boeken, verrekijkers en fotoapparatuur verschenen - sommige nog betaalbaar ook. Ook apps speelden een rol: de smartphone wordt steeds beter in het herkennen van vogels aan beeld én geluid. Met het delen van een bijzondere waarneming ben je zo het haantje onder de vogelaars. Op de site waarneming.nl steeg het aantal meldingen van 4,7 miljoen in 2019 tot 6,7 miljoen in 2023 - dat was niet omdat er meer vogels zijn in Nederland.

Daarmee is dat ‘suffe’ vogels kijken niet alleen ontspanning of inspiratie, maar kreeg het ook iets actiefs. Eén zeldzame izabeltapuit (dit jaar in Wageningen) of een Indische kievit (Zeeland) en fanatieke soortenjagers springen in de auto om hun ‘jaarlijst’ aan te vullen. De mediabeelden van drommen mensen met telelenzen rondom één minieme geelbrauwgors (in het Drentse Bunne) werken vaak op de lachspieren - dat is dan weer gezondheidswinst voor de thuisblijver.

Met het coronavirus verspreidde zich ook het vogelkijkvirus: we ontdekten - noodgedwongen - de natuur. En de vogels. Boswachters en natuurbeheerders zien sindsdien nog steeds een toename in wandelaars en vogelaars. Aangezwengeld door podcasts als de populaire Vogelspodcast (van de Haagse topvogelaar Arjan

Ook uitgevers kregen oog voor de opbloeiende vogelliefde. In de boekhandel staan nu tientallen boeken die de lezer bij de hand nemen in de wereld van vogels kijken en vogelaars. Hoe zie je de bomen door het vogelboekenbos?

Een goede vogelgids kiezen is bijna net zo moeilijk als het ontdekken van een roerdomp in het riet. Voor beginners geldt: hoe dunner, hoe beter. Leer eerst de tuinvogels en nog wat tientallen van de ongeveer 360 ‘Nederlandse’ vogelsoorten kennen, dat is al moeilijk genoeg.

Bijvoorbeeld met De gewiekste vogelgids, van (oervader aller vogelaars) Nico de Haan, met glasheldere aquarelletjes van Erwin van der Kolk.

De Haan bedacht een ongebruikelijke ordening voor de beginner: niet alle meeuwen, roofvogels of eenden groepsgewijs bijeen, maar vogels gerangschikt op kleur, gedrag, vorm of leefgebied. Zoals de achterflap al meldt: ‘Op deze manier wordt vogels herkennen een (vogel)fluitje van een cent’.

Echt een hebbeding, die vuistdikke Vogels van Europa. Maar de meer dan negenhonderd soorten in deze ‘meest complete fotogids’ (4700 foto’s!) brengt de beginner alleen

tsjur,Tsjar,wiet-wietwit

maar in verwarring. Mooi, die grasmus in de duinen, maar de kans dat het de ‘Westelijke orpheusgrasmus’ (‘Onderstaartdekveren ongetekend beige’) dan wel de ‘Oostelijke orpheusgrasmus’ (‘Onderstaartdekveren wit, met grijze, pijlvormige vlekken’) is, is exact nul. De vogels zelf schijnt het trouwens koud te laten hoe wij ze noemen.

Veelzijdig in alle opzichten Misschien dat het geheim van het succes van vogelboeken wel schuilt in een mooie eigenschap van vogels: je kunt er alle kanten mee op. Voor de hardcore vogelaar zijn er de gedetailleerdste gidsen. Altijd lachen; talloze cabaretiers boekten er succes mee. Wat ruist daar in het struikgewas? ‘Tsjar, tsjur, wiet-wiet-wit’ - de grasmus natuurlijk, aldus de vogelgids. Ook mooi: de fraaie semi-wetenschappelijke vogelmonografieën, waarvan al meer dan 25 delen zijn.

Vogels kijken is gezond, maakt gelukkig en voorkomt depressies

Voor denkers en dromers zijn er beschouwender boeken. Die leren dat kijken naar een roodborstje niet zomaar iets is. In het tweejaarlijkse ‘boektijdschrift’ De Scharrelaar - een soort Hard Gras voor lezende vogelaars - beschrijven diverse auteurs op (semi-)literaire wijze hun ervarin-

gen of overpeinzingen inzake vogels. Sloom, saai? Welnee: alleen al het voorbijvliegen van een sliert lepelaars op trek door de ijle najaarslucht kan aanzetten tot poëtische mijmeringen over het verglijden van tijd. In De 22 levenslessen die vogels ons leren van de Franse vogelkijkers Philippe Dubois en Élise Rousseau zijn vogels aanleiding voor licht-filosofische verhandelingen. ‘Kippen leren ons te genieten van het ‘nu’’ - denkt u daar maar eens over na. Of neem het ontroerende en veelgeprezen Het lied van de spreeuw met tekst en linosnedes van kunstenares Octavie Wolters, van wie dit jaar de opvolger Dit gaat nooit voorbij verscheen. Ogenschijnlijk een kinderboek, maar veel omvattender. Lees (en zie) hoe de spreeuw een eend bezoekt: ‘Vergeet niet te zingen over het leven’, zei de eend. ‘Leven lijkt soms zo moeilijk, maar het is het eenvoudigste dat er is. Het enige dat je hoeft te doen is bestaan, dat is meer dan genoeg’.

De 22 levenslessen die vogels ons leren, Philippe J. Dubois & Élise Rousseau € 20,99

Het lied van de spreeuw, Octavie Wolters € 17,99

De onuitgesproken les van alle vogelboeken: dat vogels kijken ergens over gáát. Je hoeft het alleen maar te zien. Present van Paagman

Dit gaat nooit voorbij, Octavie Wolters € 18,99

examentraining huiswerkbegeleiding bijles studiekeuze

MET VERTROUWEN DOOR HET SCHOOLJAAR!

Ontdek

hoe jij het beste leert met huiswerbegeleiding en bijles

Een onbezorgde schooltijd, dat gaat niet altijd vanzelf. Soms heeft een kind extra ondersteuning nodig: uitleg bij dat lastige vak, hulp bij het plannen van huiswerk of persoonlijke support in de spannende examentijd. Met onze begeleiding op maat richten we ons niet alleen op de lesstof, maar ook op de motivatie, zelfstandigheid en het zelfvertrouwen van de leerling. Want wat je met plezier leert, vergeet je niet meer!

Met iedere leerling maken we een persoonlijk plan van aanpak, waarin we talenten benadrukken en duidelijke doelen stellen. Uiteindelijk is het de bedoeling dat de leerling weer zelfstandig verder kan en met vertrouwen het schooljaar doorloopt. Op een vestiging bij jou in de buurt staan wij klaar om te helpen; op de manier die bij jouw kind past!

Meer informatie? Laat het ons weten, dan nemen we graag contact met je op. Of kom langs op een vestiging bij jou in de buurt!

071 – 79 000 40

info@lyceo.nl | lyceo.nl

Den Haag, Delft en Voorburg

Verdieping

• 44 • ZIJ DURFDEN EERLIJK TE ZIJN OVER MENTALE PROBLEMEN

• 50 • PAULIEN CORNELISSE BRACHT CAVIA TERUG OP KANTOOR

• 62 • WAAROM LEZEN WE STEEDS MEER IN HET ENGELS TERWIJL

NEDERLANDSTALIGE MUZIEK DE KLOK SLAAT? • 68 • HOE DEN HAAG PROBEERT HET LEESPLEZIER VAN KINDEREN TE BEVORDEREN

“Ik stond echt te kijken van de schone schijn die nog om dit onderwerp heen hangt”

LESLIE KEIJZER:

Je

(NATUURLIJK)

HET DOORBROKEN

TABOE OP MENTALE PROBLEMEN

bent nietgek

Zelfhulpboeken waarmee je zelf aan de slag kunt met je psychische klachten zijn al jaren in de bestsellerlijsten te vinden. Het idee dat alles op te lossen is als je maar graag genoeg wilt, zit diep in ons systeem.

Een nieuwe generatie jonge schrijvers denkt daar anders over en laat zien waarom eerlijk zijn over mentale problemen het begin van de oplossing is.

et begon vier jaar geleden allemaal met nieuwsgierigheid naar haar eigen stress en angsten in een veeleisende tijd. En misschien ook wel een beetje vanuit het idee dat ze daarbij tegen haar mentale grenzen was opgelopen. Dus startte de Britse influencer Gemma Styles (33) haar podcast Good Influence, waarin ze elke week diverse experts uitnodigde op het gebied van geestelijke gezondheid en neurodiversiteit. Aan wie ze eerlijke en informatieve vragen stelde als: waarom voel ik me zo overprikkeld? Is iedereen succesvoller dan ik? En ben ik de enige die me soms zo voelt? De podcast bleek een schot in de roos, vooral omdat het Styles erin lukte om een stem van haar generatie te zijn. En in het geruststellende boek Why Am I Like This? - Er is niets mis met mij (en ook niet met jou) dat volgde steekt ze iedereen een hart onder de riem die zich overweldigd, minderwaardig of (nog) niet op diens plek voelt. Opvallend genoeg geeft ze daarin wel een paar handvatten om minder

VERA CAMILLA LUCKER:

“Ik was ooit zo perfectionistisch dat ik bang was dat ik het herstel van mijn eigen burn-out verkeerd zou aanpakken”

stressvol door het leven te navigeren, maar kijkt ze vooral naar de maatschappelijke en vaak torenhoge verwachtingen die erachter schuil gaan. Want, zegt ze, één ding is zeker: er is niets mis met ons. Maar wél van alles met de samenleving waarin we ons begeven.

Alles moet perfect – ook de eigen zelfhulp

Zelfhulpboeken waarmee je aan de slag kan om het beste uit jezelf te halen zijn al jaren populair. Mensen zijn altijd al op zoek geweest naar manieren om zichzelf mentaal, sociaal en professioneel te verbeteren, en wie wil er nou niet succesvoller, effectiever, financieel stabieler, gezonder, ongetemder en vooral gelukkiger leven? Het risico van wat ook wel de huidige ‘zelfhulphype’ wordt genoemd, is alleen dat er de maakbare illusie mee wordt gewekt dat er daadwerkelijk zoiets bestaat als het perfecte leven, en dus ook de perfecte zelfhulp om dat te bereiken. Terwijl het werkelijke bestaan uiteraard veel diepgaander en grilliger is dan dat, en onrealistische beloften voor een ‘mentale boost’ (‘geef geen fuck!’, ‘leef zonder stress!’, ‘vind de juiste mindset!’) het gevoel van falen zelfs kunnen verhogen. Want in dat gewone leven gaat het piekeren en malen voor velen gewoon door. Dat gold tenminste wel voor de Nederlandse influencer en auteur Vera Camilla Lucker (32). Sinds haar vroege jeugd worstelde zij met een angststoornis en dwangneurose. Meerdere therapieën volgden, maar zonder succes. En hoewel ze een succesvol YouTubekanaal startte en zoveel volgers kreeg dat ze daar al haar tijd in kon stoppen, zorgden een burn-out en een daarop volgende depressie er rond haar 26e voor dat ze niet langer verder kon. Lucker: ‘Het plaatje dat ik altijd had geleerd bij mentale problemen zoals depressie was: je gaat in therapie, je neemt medicatie en dan los je het op. Maar een ongelukkig of onbestemd gevoel hebben hoort er soms gewoon bij. En als dat zo is betekent dat niet dat je hebt ‘gefaald’ of iets ‘fout’ hebt gedaan.’ Met haar eigen ervaringen als basis schreef Lucker het boek Het zit tussen je oren - Hoe ik toch gelukkig werd met een angststoornis en een depressie. En dat is wat haar betreft nadrukkelijk geen handboek. ‘Ik was ooit zo perfectionistisch dat ik bang was dat ik het herstel van mijn eigen burn-out verkeerd zou aanpakken. Sowieso vind ik dat zelfhulpboeken de laat-

ste tijd wat zijn doorgeslagen in hun nadruk op effectiviteit en geluk. En waar gaat iemand die vijfhoog achter woont precies een ijsbad nemen? Soms helpt het meer om te weten dat je niet alleen bent, en dat er veel mensen zijn die zich niet elke dag goed voelen. Je kan nog steeds bestaan met je problemen. En al is dat niet elke dag het geval: je kan nog steeds gelukkig zijn.’

Trend onder jonge auteurs

Lucker staat niet alleen. Meer jonge non-fictie auteurs zochten de afgelopen tijd naar hoop en herkenbaarheid in veeleisende tijden, zonder een ‘how-to’ boek te schrijven. Presentator Tim Hofman (36) benadrukte in zijn Goede moed - Pleidooi voor een minder bang bestaan dat onze heersende opvattingen over onder andere persoonlijke groei wel aan wat heroverweging toe zijn. En hoe dankbaar het kan zijn om daar daadwerkelijk eerlijk over te worden bewees mediapersoonlijkheid Leslie Keijzer (34). Na de geboortes van haar zoontjes Moises (5) en Manuel (3) belandde zij in een postnatale depressie. ‘In mijn jeugd had ik al last van depressies, maar door de veranderingen in hormonen ging ik me na mijn zwangerschappen echt heel slecht voelen. En ook het jonge moederschap viel me best zwaar. Ik kreeg last van angst- en paniekaanvallen; zo’n tien keer per dag dacht ik dat ik dood zou gaan door ademnood.’ Toen ze het uiteindelijk echt niet meer voor haar omgeving kon verhullen deelde Keijzer haar gemoedstoestand in het reality-tv-programma Echte Gooische Moeders. ‘Ik dacht dat ik niet ‘normaal’ was, en mijn verhaal niet herkenbaar zou zijn. Maar ik kreeg zoveel reacties dat een uitgeverij mij zelfs benaderde om mijn verhaal

MENTAL HEALTH

op te schrijven. Dat leek me interessant maar ik dacht ook: nou, dat wordt nooit een succes. Het idee dat ik misschien een paar mensen kon helpen was doorslaggevend.’ Mama huilt harder - Twee kinderen, twee depressies kwam eind mei 2024 binnen op nummer één van de bestsellerlijst. Keijzer: ‘Ik wilde vooral dat het een overzichtelijk verhaal zou zijn én dat er een luisterboekversie van zou komen. Want als je depressief bent kun je echt niet een heel boek lezen, ik kon niet eens de straat op. Ik geef ook geen tips in mijn boek, dat wilde ik niet. Ik heb zelfhulpboeken zelfs altijd een beetje krom gevonden; alsof je met een paar gedragsregels en wat optimisme je hele leven kan veranderen. Als je je slecht voelt, dan is dat zo. En dan moet je daar proberen uit te komen. Bij mij was de oplossing na heel veel therapie toch antidepressiva, maar dat hoeft niet voor iedereen zo te zijn. En ik had de i

“Soms helpt het om te weten dat je niet alleen bent, en dat er veel mensen zijn die zich niet elke dag goed voelen”

VERA CAMILLA LUCKER:

behoefte ook helemaal niet om voor iedereen te praten. Dit was mijn verhaal, en dat moest het vooral ook blijven.’

Begrip van de omgeving

Voor Vera Camilla Lucker was ‘gek worden’ altijd een grote angst. ‘Maar we kunnen allemaal te maken krijgen met mentale problemen. Dat ik dat nu zelf begrijp en de grenzen ervan accepteer, maakt het makkelijker om erover te praten met mijn omgeving.’ En voor die omgeving was die openheid soms best even wennen, ondervond ook Leslie Keijzer. ‘Kennelijk werd ik op social media gezien als een succesvolle Gooische vrouw, maar dat stempel klopte al heel lang niet meer. Intussen duwde ik iedereen weg, omdat ik zelf ook niet wist hoe ik geholpen kon worden. Daarom heb ik mijn boek ook geschreven voor de ouders, vrienden en partners van mensen met een depressie. Zodat je misschien wat beter begrijpt hoe het voelt om het mentaal zwaar te hebben. Uit de reacties merkte ik dat de behoefte daaraan groot was, al vond ik het best spannend om te doen en stond ik echt te kijken van de schone schijn die nog om dit onderwerp heen hangt. Dat laatste mag wel wat minder wat mij betreft, en ik denk niet meer dat ik daar de enige in ben. Want ik had natuurlijk geen moord gepleegd. Ik was ‘alleen maar’ depressief geworden in een wereld met heel hoge verwachtingen.’

In een wereld waarin alles maakbaar lijkt - óók onze mentale gezondheid - is (h)erkenning misschien wel belangrijker dan ‘perfecte’ oplossingen. Die zachtere benadering smaakt naar meer en kan zorgen voor een meer open gesprek binnen alle generaties. Want het is oké om even niet oké te zijn, zeggen deze schrijvers. En daarmee stellen ze zich niet per se kwetsbaar op, maar geven ze vooral een broodnodig tegengeluid.

RECENTE BOEKEN OVER (MODERN) MENTAAL WELZIJN

MENTAL HEALTH

Een poging tot verzet tegen onze obsessie met productiviteit in een wereld waarin alles meetbaar is en je altijd méér kunt doen. Een schitterende leegte, Lieke Knijnenburg € 22,99 (verschijnt januari 2025)

De Hoofdzaken-serie behandelt belangrijke thema’s op het gebied van mentale gezondheid en neurodiversiteit. Van de serie zijn inmiddels zeven delen verschenen. Eetgestoord, Charlotte Simons € 22,99

Over het leven na de diagnose autisme op volwassen leeftijd. Het Grote Autismeboek, Erik Jan Harmens € 27,50

Herkenbaar voor iedereen die weleens worstelt met zichzelf en het leven. Het zit tussen je oren, Vera Camilla Lucker € 21,99

Een openhartige blik op de intense gevoelens en uitdagingen die gepaard gaan met postnatale depressie. Mama huilt harder, Leslie Keijzer € 21,99

Inspirerende oproep om angst los te laten en met frisse ogen naar jezelf en de maatschappij te kijken. Goede moed, Tim Hofman € 21,99

Met humor en kwetsbaarheid verkent Styles de uitdagingen van mentale gezondheid en zelfacceptatie. Why am I like this?, Gemma Styles € 21,99

PAULIEN CORNELISSE SCHREEF HAAR NIEUWE BOEK IN TOTALE AFZONDERING

“CAVIA GAF MIJ EEN NIEUWE WERELD IN WAT BEST EEN MOEILIJKE TIJD WAS”

Ongemakkelijke kantoorborrels en hardnekkige foutmeldingen in ‘het systeem’: de verwarde cavia is terug van weggeweest! Terwijl ‘Caaf’ haar nieuwe collega’s tegemoet treedt in De verwarde cavia – terug op kantoor, beseft ze pas hoe erg ze het kantoorleven heeft gemist. En voor schrijver en cabaretier Paulien Cornelisse bleek het schrijven een fijn weerzien met een oude bekende én een prettige afleiding.

“Ik houd heel erg van situaties waarin mensen met elkaar opgescheept zitten”

TEKST LIESBETH SMIT BEELD FRANK RUITER

PAULIEN, CAVIA IS TERUG, HOERA!

VOOR WIE HAAR

NIET KENT:

WIE IS ZE EN WAT DOET ZE?

‘Ik schreef het eerste boek, De verwarde cavia - kantooravonturen, acht jaar geleden. Het gaat over een cavia die op kantoor tussen mensen werkt: een realiteit die op die plek blijkbaar normaal wordt gevonden, of normaal genoeg. Aan het eind van dat eerste boek stopt ze met haar kantoorwerk en gaat ze aan de slag in de goulash-bus van haar vriend. In dit nieuwe deel keert ze terug op een ander kantoor, waar ze een eigen plek moet verwerven. Dat gaat gepaard met de kleine sociale spanningen die horen bij in een nieuwe groep terechtkomen, in combinatie met die van het kantoorleven. Daarbij maakt ze nieuwe vrienden, maar er duikt ook iemand uit haar verleden op, wat ingewikkeld is.’

Ik hoor je een beetje grinniken terwijl je dit vertelt. Wat vind je er zelf precies zo grappig aan? ‘Ik houd heel erg van situaties waarin mensen met elkaar opgescheept zitten. Dat vind ik niet alleen grappig, het is ook tragisch. In al het werk dat ik maak vind ik het fijn om te kijken naar de wereld en te luisteren naar hoe mensen zich tot elkaar verhouden. Er zitten dan ook vrij veel gesprekken in dit boek en ik houd ervan om dat humoristisch op te schrijven.’

Het eerste deel van de verwarde cavia was een groot succes. Hoe verklaar je dat? ‘Ik denk dat veel mensen weleens op een kantoor hebben gewerkt, of op een andere manier in een benauwende sociale situatie hebben ge-

zeten. Ik denk ook dat Nederlanders veel bezig zijn met praatjes maken met elkaar, of met proberen om dingen onderling glad te strijken. Cavia ontroert mij omdat ze niet alles durft en ze zich niet makkelijk uitspreekt om zichzelf of anderen te sparen. Ik herken daar wel iets in, achteraf vind ik ook vaak dat ik iets had moeten zeggen. Van nature ben ik vrij verlegen, maar tegelijkertijd wilde ik op school altijd meedoen aan toneelstukjes dus misschien valt dat ook wel mee.’

Verlegen is misschien niet het woord? ‘Ik kijk echt de kat uit de boom, op feestjes ben ik niet het middelpunt maar observeer ik wat mensen aan het doen zijn. Als kind was ik gefascineerd door wat cooler was: mensen die hun handen in hun zakken hielden met alleen hun duimen eruit, óf juist degenen met hun duimen in de zak en hun vingers eruit. Dat soort gedachten heb ik mijn hele leven gehad. Dat zorgde ervoor dat ik mezelf vaak buiten de situatie plaatste. Maar misschien is dat mijn natuurlijke plek ook wel.’

In 2009 brak je door met het boek Taal is zeg maar echt mijn ding, wat inmiddels een moderne klassieker is. Hoe kijk je op die periode terug? ‘Als heel leuk, maar ook als wat verwarrend. Ik was op dat moment al dertien jaar bezig met cabaret en schrijven, ineens viel dat op z’n plek. Ik genoot daarvan, maar ik voelde ook wel druk over wat mensen van mij dachten en of dat wel klopte. Ik had me er niet op kunnen voorbereiden en wist ook niet hoe het daarna verder zou gaan. Achteraf had ik misschien wat meer kunnen ontspannen, maar ik kijk er ook heel goed op terug.’

“Als de inspiratie toeslaat is dat een groot geluk”

Heb jij zelf weleens op een kantoor gewerkt? ‘Als achttienjarige werkte ik een zomer achter de balie van een filiaal van ABN-AMRO. Dat was op zich inspirerend, maar het was ook honderd jaar geleden. Later heb ik nog een tijd op een redactie gewerkt, verder heb ik juist altijd geprobeerd om me verre te houden van situaties waarin ik zou moeten vergaderen. Dat is best gelukt, al vind ik het wel fijn om erover te schrijven.’

Waarom keerde Cavia nu terug, na acht jaar afwezigheid? ‘Ik dacht al jaren: moet Cavia niet eens terugkomen? Maar het leek wel alsof ik daar niet over ging. Toen ik op een gegeven moment fysieke klachten kreeg, kwam ze weer in mijn hoofd op, en wist ze ook precies wat ze moest doen.

“Ik zal altijd de weg van de vrijheid kiezen”

Vanaf dat moment ben ik gaan schrijven. De afgelopen tijd bracht ik veel in wachtkamers door, dan zat ik te denken aan wat zij nu weer eens ging meemaken. Dat was heel fijn, ook omdat de inspiratie toesloeg. En als dat gebeurt is dat een groot geluk.’

Afgelopen augustus werd bekend dat er kanker bij je is geconstateerd. Daardoor moest je onder andere de theatertour van je nieuwe voorstelling Komma afzeggen. Intussen schreef je wel dit boek, wat bracht het je? ‘Ik denk dat Cavia afleiding bood, het was net alsof dit boek mij ineens een nieuwe wereld gaf in wat best een lastige tijd was. Ik heb het ook in totale afzondering geschreven en ik was daar heel beschermend over. Pas toen het in juni na een half jaar bijna af was, heb ik een tekeningetje van wat de voorkant van het boek zou kunnen worden naar de WhatsAppgroep gestuurd waarin mijn uitgeefteam Harminke Medendorp, Ruth Bergmans en Maarten Richel zitten. Dat uitgeefgroepje verandert per boek van naam, sinds dat moment heet het ‘Team Caaf terug op kantoor.’ We moesten snel werken, maar dat kon ook. Ik geef dit boek zelf uit, en ik betaal mensen graag om mij te vertellen welke dingen niet goed zijn, en wat er nog beter kan.’

Mag ik vragen waarom je ooit bent begonnen met uitgeverij Cornelisse? ‘Ik kon niet meer goed functioneren binnen de klassieke uitgeverij. Als cabaretier ben je zelf producent van je voorstellingen en bepaal je waar je het budget aan uitgeeft. Bij de uitgeverij mocht ik wel vragen om bijvoorbeeld een mooiere papiersoort voor mijn boek, maar of het gebeurde was een tweede. Dat paste niet meer bij mij, dus besloot ik het zelf te gaan doen. Dat gaat heel goed, en heel snel. Als theatermaker en

schrijver ben ik vrij allergisch voor het gevoel dat ik ergens in zit opgesloten, ik zal altijd de weg van de vrijheid kiezen. Dat betekent niet dat ik buiten alle structuren wil vallen of niet met anderen wil samenwerken. Maar wel dat ik zelf wil beslissen over bijvoorbeeld mensen, budgetten en advertenties. Dat doe ik nu.’

Tot slot wilde ik vragen naar je toekomstplannen, maar ik vermoed dat die momenteel vooral ‘weer gezond worden’ zijn. ‘Dat klopt, daar hoop ik op. En ik verheug me er heel erg op om straks dit boek in mijn handen te hebben. Dat is zo’n mooi moment en ik vind het écht een heel leuk boek geworden dat ik met liefde de wereld instuur. Ik hoop dat de lezers dat ook zo zullen ervaren.’

MEER PAULIEN

Cabaretier en schrijver Paulien Cornelisse brak in 2009 door met Taal is zeg maar echt mijn ding, in 2012 gevolgd door En dan nog iets. Ze maakte vijf theatervoorstellingen en schrijft drie keer per week een column op de voorpagina van de Volkskrant. Sinds 2008 organiseert ze met Micha Wertheim Echt Gebeurd; een middag waarop mensen verhalen vertellen die ze zelf hebben meegemaakt (terug te luisteren via de Echt Gebeurd Podcast). Met Jelle Brandt Corstius maakte ze voor de VPRO de serie Tokidoki, over Japan. In 2025 schrijft ze het Boekenweekessay.

De verwarde cavia - terug op kantoor, Paulien Cornelisse € 17,99

OP HET

(WITTE) DOEK

Achter de glans van filmrollen en schilderijen ligt een leven vol verhalen. Rosa Koelemeijer schetst in dit biografische portret van Jeroen Krabbé een intiem beeld van de man achter de kunstenaar, aan de hand van acht persoonlijke schilderijen die elk een decennium van zijn leven weerspiegelen. Krabbé. Een biografisch portret, Rosa Koelemeijer € 34,95

Bondskanselier

In Vrijheid reflecteert Angela Merkel op haar opmerkelijke leven, van haar jeugd in de DDR tot haar leiderschap in een herenigd Duitsland. Samen met Beate Baumann biedt ze een uniek inkijkje in de momenten en keuzes die Europa hebben gevormd. Vrijheid, Angela Merkel € 45,-

Powerpubers

Jongeren staan voor enorme uitdagingen, maar met de juiste begeleiding kunnen ze zelfverzekerd opgroeien. Dit boek geeft ouders praktische tools en wetenschappelijk onderbouwde inzichten om jongeren te helpen groeien naar een veerkrachtig zelfbeeld. Generatie zelfvertrouwen, Eveline Crone & Renske van der Cruijsen € 22,50

TROOST BIJ VERLIES

Iedereen rouwt op zijn eigen manier, net als een vingerafdruk: herkenbaar, maar nooit exact hetzelfde. Vingerafdruk van verdriet biedt steun en houvast in moeilijke tijden, met korte teksten en rustgevende illustraties die helpen op de weg naar herstel. Een waardevol geschenk voor iedereen die met verlies wordt geconfronteerd. Vingerafdruk van verdriet, Manu Keirse € 14,99

DE LEUKSTE CADEAUTIPS & DE FAVORIETEN VAN PAAGMAN-MEDEWERKERS

TOP5

OORLOG & VREDE

1 WEERBAARHEID Hoe kan Nederland zich voorbereiden op moderne crises zoals geopolitieke spanningen en cyberdreigingen?

De vredesparadox, Tom Middendorp € 17,99

2 OORLOGSKUNDE Ervaren generaals analyseren de werking van oorlog en delen persoonlijke verhalen en historische lessen. Veldheren, Jos de Groot, Mart de Kruif & Peter van Uhm € 24,99

3 SCHADUW De impact van de Holocaust wordt onderzocht aan de hand van drie generaties. Gebaseerd op een waargebeurd familieverhaal. Het verleden is voor later, Michael Hompes € 24,99

4 NAAR HET FRONT Tommy Wieringa reisde naar Oekraïne, waar hij verhalen verzamelde van oorlog en heldenmoed. Konvooi, Tommy Wieringa € 22,99

5 WERELDORDE Tijdens de Haagse vredesconferenties van 1899 en 1907 streefden diplomaten naar ontwapening en internationale rechtspraak, en werd de basis gelegd voor de moderne wereldorde. De droom van Den Haag, Benjamin Duerr € 24,99

Kennis is macht

Yuval Noah Harari laat in Nexus zien hoe informatienetwerken, van oude mythes tot kunstmatige intelligentie, onze samenlevingen vormgeven. Op de voor hem kenmerkende manier verbindt Harari verleden en toekomst, waarbij hij reflecteert op de rol van technologie in macht en waarheid. Nexus, Yuval Noah Harari € 29,99

BROEDERSCHAP

De broers Carl en Roy Opgard staan op het punt alles te verliezen wat ze hebben

opgebouwd. Terwijl hun duistere geheimen boven water dreigen te komen, probeert de politie hen aan oude moorden te koppelen. Een meeslepende thriller vol spanning, familiebanden en verraad. Koning van Os, Jo Nesbø € 24,99

WOUTER, AANVOERDER CENTRUM

BEELD:

ZACHT VOOR

Koester de kleine momenten van rust en (zelf)re ectie.

JEZELF

1 RICE vaas keramiek € 36,95

2 Omm For You oogmasker € 19,50

3 A-Journal notitieboek € 16,95

4 A-Jounal one line a day € 20,99

5 Cabinet Of CuriosiTEAs snoepjes € 7,95

6 Jane Austen boekenlegger € 3,50

7 nijntje knuffel € 19,95

8 Dopper Insulated 580 ml

Pelican Pink € 37,95

9 Dopper Insulated 350 ml

Breaker Blue € 32,95

10 Het 6-minuten-dagboek € 17,99

11 Omm For You lichtsnoer € 15,95

12 RICE handgeschilderde mok € 23,95

13 Paddywax geurkaars € 19,95

14 BIEN moves balpen € 7,95

15 Legami zachtsiliconen etui € 8,95

16 Legami anti-stresslama € 8,95

17 RICE taartschep € 11,95

18 RICE beker € 10,95

19 RICE thermoskan € 45,95

20 Libri_X boekentas € 8,95

21 Gift Republic healingkaarten € 10,95

22 Designworks Ink to-do-blok € 11,95

TOP5

DINO’S ZIJN TE GEK

Dit prachtige boek neemt je mee op een epische reis naar de tijd van de dinosaurussen. Maak kennis met indrukwekkende vlees- en planteneters, vliegende pterosaurussen en angstaanjagende zeereptielen. Met gedetailleerde beschrijvingen, diagrammen en panoramapagina’s is dit het perfecte cadeau voor een dinosaurusfan. Het ultieme boek over dinosaurussen € 29,95

BIOGRAFISCH

Bevlogen

Vogels is een luxe ko etafeleditie van de volledig geactualiseerde ANWB Vogelgids van Europa. Deze uitgebreide gids

bevat informatie over ruim 900 vogelsoorten, inclusief prachtige illustraties en handige determinatiegegevens. Een onmisbaar boek voor elke vogelliefhebber. Vogels, Lars Svensson € 75,-

1 CABARET Deze biografie van Youp van ’t Hek schetst een scherp portret van een cabaretier die zijn leven speelt alsof elke dag zijn laatste is.

Je leven spelen, Frank Verhallen € 29,99

2 LAATSTE WOORDEN Navalny’s laatste boek, deels geschreven vanuit de gevangenis, vertelt zijn levensverhaal en zijn vastberadenheid om te vechten voor een vrij Rusland.

Patriot, Aleksej Navalny € 32,99

3 NALATENSCHAP In deze postume memoir deelt Lisa Marie Presley, met hulp van haar dochter, haar levensverhaal vol liefde, verlies en familiebanden. From here to the great unknown, Lisa Marie Presley € 22,99 (Nederlandstalig)

4 VADERSCHAP Andrev Walden vertelt zijn ontroerende verhaal over opgroeien met meerdere vaders.

Mijn zeven vaders, Andrev Walden € 22,99

5 VOETBALREALITEIT Finn Berk beschrijft zijn ervaring als jeugdspeler bij AZ, waar prestatiedruk en mentale spanning zijn voetbaldroom verstikten. Voetbaldroom, Finn Berk € 21,99

ANNE, BOEKENBAAS DELFT

ONVERBLOEMD In

Ontketend geeft Boris Johnson een eerlijk en onthullend verslag van zijn vijftien jaar in de Britse politiek: van zijn tijd als burgemeester van Londen tot zijn premierschap. Met zijn kenmerkende stijl belicht hij belangrijke momenten zoals Brexit en de coronapandemie.

Ontketend, Boris Johnson € 39,99

CADEAUTIPS & DE FAVORIETEN VAN PAAGMAN-MEDEWERKERS

De anti-hero

Van liefde en vriendschap tot cultuur en carrièremomenten, dit boek onthult de verhalen achter meer dan 250 nummers van Taylor Swift. Of je nu nieuwsgierig bent naar haar creatieve proces, of gewoon de verhalen achter haar hits wilt ontdekken, dit boek vol foto’s is een must-have voor elke Swiftie. Taylor SwiftDe verhalen achter haar songs, Annie Zaleski € 49,95

Kattenkwaad

De kat Meneertje trekt door de buurt, waar hij niet alleen zijn favoriete snacks vindt, maar ook de harten van de mensen die hij ontmoet verovert. Thuis is hij een bron van troost voor zijn huisgenoten die worstelen met een groot verlies. Een luchtig, maar ontroerend verhaal. Meneertje, Sanne Vogel € 21,99

AVONTUURLIJKE MYTHE

In Odyssee

vertelt Stephen Fry met zijn kenmerkende humor en vertelplezier het klassieke verhaal van Odysseus. Na de val van Troje reist Odysseus tien jaar lang naar huis, strijdend tegen monsters, verleidelijke godinnen en de wraak van Poseidon. Fry blaast blaast deze epische mythe nieuw leven in met zijn unieke stijl. Odyssee, Stephen Fry € 24,99

SHOPPING

INSPIRATIE VOOR DE VERLANGLIJST

TOEKOMSTLESSEN

Roman Krznaric laat zien hoe de geschiedenis ons kan helpen om de crises van vandaag aan te pakken. Geschiedenis voor morgen, Roman Krznaric € 22,99

VITALE TOEKOMST

Door middel van zelfmetingen, voeding, beweging en stressmanagement leer je hoe je energiek en vitaal blijft: een actieplan om gezond ouder te worden.

Lang zullen we leven, Dr. Servaas Bingé € 24,99

BEZORGD Bas Haan onderzoekt de schrijnende tekortkomingen in de geestelijke gezondheidszorg, waarbij de kwetsbaarste psychiatrische patiënten vaak tussen wal en schip vallen. Dodelijke zorg, Bas Haan € 19,99

AMERICAN DREAM

Metin wil in San Francisco zijn oude leven achterlaten en begint vol dromen aan een nieuw bestaan. Maar er wacht hem onverwacht drama. In de mist van Golden Gate Park, Murat Isik € 34,95

KA-CHING

Ontdek je unieke geldtype en leer omgaan met geld op een manier die past bij jouw persoonlijkheid. Meer geld, minder stress, Charlotte van Brabander € 24,99

FAMILIEVERDRIET

Liefde, rouw en familie zijn verweven in dit verhaal over twee broers die na het overlijden van hun vader worstelen met hun verdriet en persoonlijke relaties. Intermezzo, Sally Rooney € 24,99

DRUGSSMOK-

KEL Jan Meeus laat zien hoe Nederland uitgroeide tot een draaischijf voor de wereldwijde cocaïnesmokkel, met Brabantse criminelen in de hoofdrol. Narco’s in Nederland, Jan Meeus € 21,99

RACEHELDEN Een uniek kijkje achter de schermen van Nederlandse Formule 1coureurs met kleurrijke verhalen over iconische racers - van mislukte tests tot onverwachte successen. Pitstop in de polder, Linda Vermeeren € 21,99

ENGELS LEZEN, NEDERLANDS LUISTEREN Paradox

in de popcultuur

Twee jaar geleden kopte de NOS: ‘Jongeren lezen graag boeken, maar dan wel in het Engels.’ Op hetzelfde nieuwsplatform verscheen een maand later: ‘Nederlandstalige muziek is ongekend populair’. Vandaag de dag lijken beide trends nóg groter te zijn dan in 2022 en dat terwijl die, als het om taal gaat, haaks op elkaar staan. Hoe kan dat?

Hiphop veroorzaakt nieuwe nederpopgolf

Volgens radiomaker Frits Spits is Nederlandstalige muziek in de loop der tijd populairder geworden. ‘Dat is vooral begonnen in het begin van de jaren tachtig met Doe Maar, en nam daarna, in golven weliswaar, alleen maar toe.’ In een aflevering van De Taalstaat in december 2022 spreekt Spits met popjournalist Atze de Vrieze. Volgens laatstgenoemde begint de meest recente nederpopmuziekgolf met de doorbraak van de Nederlandstalige hiphop omstreeks 2015, wanneer artiesten als Lil Kleine, Ronnie Flex en Jonna Fraser het gezamenlijke album New Wave uitbrengen. En die golf is nog steeds gaande: vorig jaar was hiphop van eigen bodem op de streamingdiensten zelfs met afstand het populairste genre in ons land.

Herkenbaarheid en verbinding

De Nederlandse hitlijsten, streamingdiensten en muziekfestivals stroomden het afgelopen decennium vol met muziek in onze eigen taal, in werkelijk elk genre, van Suzan & Freek tot Snelle en van Goldband tot Marco Schuitmaker. In 2020 bestond de lineup van het Noorderslag-festival voor 43 procent uit Nederlandstalige acts, ten opzichte van 17,5 procent twintig jaar eerder. En het aanbod blijft groeien. ‘Muziekmakers inspireren muziekmakers’, aldus Frits Spits. ‘Ook dat zag je in de jaren tachtig al: toen hoorde je ook veel bands die klonken als Doe Maar.’ Maar waarom luisteren we dan zo graag naar

Nederlandstalige muziek? In een interview met Entertainment Business denkt Schuitmaker, zanger van de hit Engelbewaarder, het wel te weten: ‘Mensen willen liedjes horen die ze herkennen, muziek die verbindt en waarbij ze mee kunnen zingen.’ Spits is het hiermee eens: ‘Luisteraars verstaan het Nederlands één-op-één, een treffende tekst spreekt meteen aan. In het Engels moet er toch nog een vertaalslag gemaakt worden.’

Uitgesproken en direct

Een van de meest opvallende ontwikkelingen in de huidige popscene is volgens Frits Spits de sterke opkomst van vrouwelijke artiesten en hun uitgesproken teksten: ‘Muziek reflecteert wat er speelt in de samenleving. Je ziet dat vrouwen zich nu anders opstellen in de maatschappij dan veertig jaar geleden. Ze zingen meer over zichzelf en over wat zij van het leven verwachten.’ En dat doen ze opvallend veel in het Nederlands. Spits: ‘Meau diende met Dat heb jij gedaan een directe aanklacht in tegen haar ex en ook Sophie Straat, MEROL, S10 en Froukje zijn zeer maatschappelijk betrokken. De liedjes zijn soms wat minder poetisch, maar des te directer.’ In een interview met Trouw legt singer-songwriter Froukje uit waarom ze in haar eigen taal zingt: ‘Ik kwam erachter dat Nederlandse teksten mij meer raken (...). Die woorden zijn meer van mij, want als ik iets voel, denk ik daar in het Nederlands over na. Ik vind het Nederlands mooi in al z’n platheid en lompheid. Het is een directe taal, een eerlijke taal.’

Sterke stijging Engelstalige boeken

Hoe anders is de trend in de boekenwereld. Het leesplezier van jongeren mag dan wel onder druk staan (zie ook pagina 68), áls ze lezen, doen ze dat graag in het Engels. ‘Uit onderzoek naar verkochte boeken in de Benelux blijkt dat de afzet sinds 2020 van een kleine 4,5 miljoen Engelstalige boeken naar ruim 7 miljoen boeken is gestegen in 2023’, vertelt Rozemarijn Stegeman van VBK|Media. ‘Cijfers over verkoop per leeftijd hebben we helaas niet, maar het YoungAdult-genre, boeken over en voor jongvolwassenen, is wel een van de sterkst stijgende genres.’

De authentieke auteursintentie

Ook Paagman-medewerker Lars Beckers viel het op dat mensen in zijn omgeving vooral in het Engels lazen. Tijdens zijn master Neerlandistiek besloot hij zijn scriptie aan deze ontwikkeling te wijden. Hij ondervroeg jongere en oudere lezers en onderzocht wat hun houding is tegenover lezen in het Engels en (naar het Nederlands) vertaald werk. Er werden verschillende redenen gegeven om voor een Engels boek te kiezen: ‘Engelse boeken zijn vaak goedkoper dan Nederlandse boeken, het aanbod in het Engels is groter en de ondervraagde jongeren stonden duidelijk negatiever tegenover vertalingen dan oudere lezers.’ Beckers ziet dat de opvatting heerst dat Nederlandse vertalingen niet zo goed zouden zijn als het origineel. Bovendien zou een deel van de auteursintentie, wat de schrijver precies wil zeggen, verloren gaan.

De Engelssprekende internetgeneratie

Waar een groot deel van onze samenleving al decennialang flink beïnvloed wordt door de Amerikaanse popcultuur, is het opvallend dat de Engelstalige literatuur pas nu doorstoot naar het grote, Nederlandse publiek. ‘Muziek hoef je niet woordelijk te verstaan om het mooi te vinden en een film is beeldend en heeft ondertiteling,’ zegt Beckers, ‘maar om een Engelstalig boek optimaal te kunnen waarderen, moet je de taal echt goed kunnen lezen. Deze generatie jongeren is volledig opgegroeid met het internet en daarmee automatisch met het Engels.’

dat onder andere te maken met het feit dat Engels een centrale taal is: je kunt er op veel plekken in de wereld mee uit de voeten. ‘Daarbij bleek uit eerder onderzoek dat veel jongeren Nederlandstalig proza hakkelig en minder soepel vinden, terwijl Engels juist zacht en vloeiend zou zijn.’

Het aanbod als sleutel

Behalve dat het internet een enorme rol heeft gespeeld in de verbetering van het Engels van jongeren, dragen sociale media ook bij aan de populariteit van met name YA-boeken. ‘Via TikTok komen jongeren in aanraking met internationale boektitels en genres die passen bij wat hen bezighoudt’, zegt Beckers. ‘Een positieve ontwikkeling, maar het gaat wel vooral om Engelstalige titels. Ik hoor vaak dat de verplichte

“IK VIND HET NEDERLANDS

MOOI IN AL Z’N PLATHEID EN LOMPHEID. HET IS EENdirecte taal, EEN EERLIJKE TAAL”

Dat blijkt ook uit de cijfers: Het Financieele Dagblad deelde in 2023 nog dat Nederland voor het vijfde jaar op rij de ranglijst aanvoerde van landen die het Engels goed beheersen, maar niet als moedertaal hebben. ‘Uit mijn gevoerde gesprekken bleek het grootste deel van de jongeren zelfs net zo makkelijk Engels te lezen als Nederlands. Het Engels heeft onder jongeren een hogere sociaal-culturele status dan het Nederlands.’ Volgens Beckers heeft

Nederlandstalige leeslijst jongeren alle motivatie voor het lezen ontneemt. Niet gek dus, dat áls ze dan lezen, ze afgaan op wat er op de socials wordt gedeeld.’

Leeslijstboeken zijn dan misschien wel iconisch en bepalend geweest in de Nederlandse literatuur, maar ondertussen zijn er al zoveel meer boeken uitgekomen die dichter bij de huidige generatie staan. ‘Het zou ook zomaar kunnen dat Engelse schrijvers vaker dan Nederlandse schrijvers onderwerpen bespreken die jongeren interessant vinden’, peinst Frits Spits. Rozemarijn Stegeman geeft hem

daarin deels gelijk: ‘Het origineel Nederlandstalige aanbod van genres als Romantasy en Cosy Fantasy is op dit moment kleiner dan in het Engels, maar dat kan in de toekomst natuurlijk veranderen.’

Blik op de toekomst

Niet alleen de hit- en bestsellerlijsten bepalen tegenwoordig wat hot en wat not is. Dankzij sociale media kiezen we meer dan ooit zélf wat we willen horen en lezen, voor zover dat mogelijk is onder invloed van het algoritme natuurlijk. We zijn ware culturele omnivoren en switchen moeiteloos tussen talen en genres. Dankzij onze verbeterde kennis van het Engels hebben we meer oog voor de esthetiek en auteursintentie van boeken in hun originele taal, maar we lijken tegelijkertijd ook de directheid en authenticiteit van Nederlandstalige muziek te waarderen.

“OM EEN ENGELSTALIG BOEK OPTIMAAL TE KUNNEN waarderen, MOET JE DE TAAL ECHT GOED BEHEERSEN”

in de Tijd) en Roxy Dekker (Sugardaddy en Huisfeestje) is de kans groot dat er dit jaar weer een nieuw record in de eindejaarslijstjes gevestigd wordt.

Een nieuw begin

Wat betekent dit voor de toekomst? Rozemarijn Stegeman: ‘Gezien de steeds grotere aanwezigheid van de Engelse taal in het dagelijks leven, en de toenemende taalvaardigheid van jongeren, denken we dat het iets is om structureel rekening mee te houden.’

En ook in de muziek zijn er vooralsnog geen tekenen dat het tij snel zal keren. Afgaande op de hoeveelheid Nederlandstalige zomerhits van onder andere Yves Berendse (Terug

‘Literatuur heeft lange tijd bijna geen onderdeel uitgemaakt van de popcultuur’, besluit Beckers. ‘In de twintigste eeuw had je boeken als Turks Fruit en Ik, Jan Cremer. Daarna volgde een lange periode waarin lezen een minder ‘poppy’ status had onder jongeren. En dat is eigenlijk heel jammer.’ Hoe mooi zou het zijn als de literatuur meer onderdeel wordt van de popcultuur? Dat we op scholen met boeken net zo omgaan als met popmuziek: dat we meer kijken en luisteren naar maatschappelijke ontwikkelingen en wat voor jongeren echt belangrijk is, hoe zij zich het beste uitdrukken? Dat we hen laten kiezen, of dat nu in het Nederlands of in het Engels is, zonder hen te overladen met vooroordelen. Dan zou deze culturele paradox zomaar het begin kunnen zijn van heel positieve ontwikkelingen. Voor onze cultuursector én voor volgende generaties.

JAN PAUL SCHUTTEN

TIENERS, TELEFOONS EN ZELFVERTROUWEN

Toen ik vertelde dat ik aan een boek werkte voor tieners kwam steevast dezelfde vraag:

‘Kun je schrijven dat ze niet de hele dag op hun telefoon moeten zitten?’

Het is duidelijk: ouders maken zich zorgen.

Logisch, want de cijfers zijn niet mis: sinds de smartphones hun opmars maken voelen jongeren zich eenzamer en ongelukkiger. Maar betekent dat ook dat die schermpjes de oorzaak zijn?

Tijdens het schrijven van Schaam je gerust dood voor je ouders las ik veel meningen van experts. Ja, telefoongebruik heeft een effect op tieners, maar het echte probleem is complexer. De één zegt dat sociale media dé oorzaak zijn van de mentale problemen bij jongeren, terwijl de ander dat verband juist niet zo sterk ziet. Er zijn bovendien jongeren die zeggen dat de telefoon hen juist helpt. Voor hen zijn sociale media een veilige plek waar ze zichzelf kunnen zijn, vrienden kunnen maken en zich gewaardeerd voelen.

bepaalt hoe ze hun telefoon ervaren. Wie lekker in zijn vel zit, profiteert vooral van de voordelen ervan. Voor wie zich rot voelt, versterkt diezelfde telefoon alle negatieve gevoelens.

“Meer dan de helft van de tieners noemt zichzelf telefoonverslaafd”

Het is nog te vroeg voor definitieve conclusies. Maar misschien kunnen we alvast beginnen met jongeren te helpen om zowel offline als online sterker in hun schoenen te staan. Want wanneer ze in beide werelden zichzelf kunnen zijn, hebben ze in beide werelden een leukere tienertijd.

Wat vaststaat is dat meer dan de helft van de tieners zichzelf telefoonverslaafd noemt. Alleen dat is al genoeg om je zorgen over te maken. Maar dat betekent nog niet dat de telefoons definitief weg moeten. Jongeren moeten zich tegenwoordig goed voelen in twee werelden: de fysieke én de online wereld. En hoe ze zich daar in voelen,

In Schaam je gerust dood voor je ouders geeft Jan Paul Schutten op humoristische wijze advies aan tieners die worstelen met de uitdagingen van de puberteit. Van de perfecte eyeroll tot gênante oudersituaties, niets blijft onbesproken. Met psychologische inzichten en grappige testjes helpt Schutten jongeren zichzelf beter te begrijpen. Ook voor ouders biedt dit boek op luchtige wijze inzicht in de belevingswereld van hun tieners. De speelse illustraties van Emma Ringelding maken het geheel compleet.

Schaam je gerust dood voor je ouders € 17,99

DE HAAGSE AANPAK VOOR MEER LEESPLEZIER

BOEKEN als bouwstenen

Het is niet best gesteld met de leesvaardigheid in de regio Haaglanden. De onderzoekscijfers zijn alarmerend. Gelukkig zijn er verschillende Haagse instanties die ijveren voor leesbevordering. Alles begint met leesplezier.

Maar wakker dat maar eens aan anno 2024…

Schokkende cijfers

Lezen verrijkt de geest en een goede leesvaardigheid is essentieel om volwaardig mee te kunnen doen in onze samenleving. Of het nu gaat om schoolprestaties, de toekomst op de arbeidsmarkt of simpelweg het begrijpen van de wereld om ons heen. Maar wat als boeken, om wat voor reden dan ook, geen onderdeel uitmaken van je opvoeding? In 2021 kwam uit onderzoek door gemeente Den Haag naar voren dat maar liefst een kwart van de Hagenaars laaggeletterd is. In sommige stadsdelen gaat het zelfs om vijftig procent. En dat terwijl het landelijk gemiddelde op twaalf procent ligt. Een immens verschil. Gelukkig zagen ook verschillende Haagse instanties en organisaties in dat er actie ondernomen moest worden en werd gezamenlijk het platform Heel Den Haag Leest gestart.

Het doel: de leesvaardigheid en de leesmotivatie van kinderen, jongeren én volwassenen in de regio vergroten.

Het belang van lezen

Wethouder Onderwijs Hilbert

Bredemeijer maakt zich al jaren hard voor het verbeteren van de leesvaardigheid in Den Haag. ‘Door te lezen en verhalen te horen zet je allerlei fantasieprikkels aan. Het leert je ook om anderen beter te begrijpen. Lezen kan ons daarom ook helpen om te functioneren in een complexe samenleving als de onze, die zich steeds meer lijkt te verharden.’ Dat onderschrijft ook leesexpert Eelke Westerduin: ‘Goed technisch kunnen lezen zorgt ervoor dat je makkelijker mee kunt komen in de maatschappij. Ik ben wel van

i

“Lezen kan ons helpen om te functioneren in een complexe diesamenleving zich steeds meer lijkt te verharden”

“Een goede leesopvoeding begint met voorlezen vanafjongs aan”

mening dat je eerst goed moet kunnen lezen om er ook echt plezier in te hebben. Dat begint bij de basis.’

Grote obstakels

Die basis is allesbehalve vanzelfsprekend, zeker in Den Haag. Niet iedereen wordt vanaf jonge leeftijd door zijn of haar opvoeders voorgelezen of heeft thuis een boekenkast vol kleurrijke verhalen staan. Extra lastig is het als het Nederlands thuis niet de eerste of zelfs niet de tweede gesproken taal is. Maar er ligt nog iets diepers aan ten grondslag, ziet wethouder Bredemeijer: ‘Taligheid is meer dan goed kunnen lezen. In de bijna vijf jaar als wethouder viel het me op dat het in sommige culturen en huishoudens niet vanzelfsprekend is dat ouders de dagelijkse dingen bespreken met hun kinderen. Het actief delen van bezigheden met je kinderen, van samen koken tot met elkaar terugblikken op de dag, zorgt voor een betere algemene communicatie. Zo pak je een nieuwe taal bijvoorbeeld ook makkelijker op.’

Hoe ouders met hun kinderen omgaan heeft dus grote invloed op de leerprestaties. ‘En die houdt nooit op’, aldus Westerduin, ‘ook niet als de kinderen op de middelbare school zitten. De invloed van ouders is groter dan die van docenten, dus ze moeten zich bewust zijn van wat wel en wat niet werkt.’

Elke dag een voorleesmoment Westerduin traint ouders in hoe ze hun kinderen aan het lezen krijgen,

op scholen, maar ook tijdens lezingen in boekwinkels of bibliotheken. ‘Een goede leesopvoeding begint met voorlezen van jongs af aan en zodra het kan met elkaar praten over het boek. Geef het goede voorbeeld: laat zien dat je als ouder ook graag leest, ga samen naar de bibliotheek en help kinderen bij het kiezen van boeken.’ Een andere praktische tip die Westerduin noemt, is het creëren van een vast voorleesmoment per dag. ‘Maak er iets gezelligs van, hoe moeilijk het ook is om in het hectische gezinsleven tijd te maken.’

De grote don’ts Westerduin is kritisch op de manier waarop scholen soms doorschieten in hun drang om leerlingen aan het lezen te krijgen. ‘Er wordt vaak ingezet op ‘verleuking’ met allerlei challenges, liedjes en hele verkleedpartijen, terwijl het heel simpel is: zorg dat de basis goed is en dat kinderen genoeg leuke, goede boeken tot hun beschikking hebben. Dan komt het leesplezier vanzelf. Ook denk ik dat we als volwassenen onze eigen richtlijnen en voorkeuren af en toe opzij moeten zetten. Laat de AVI-niveaus een beetje los: er is niets frustrerender dan een boek niet mogen lezen omdat je er zogenaamd nog niet aan toe bent. Proberen kan nooit kwaad. Wat ik ook zie, is dat ouders hun mening opdringen bij het kiezen van een boek, omdat het bijvoorbeeld rijkere teksten of een diepere betekenis heeft. Dat zorgt bij kinderen voor weerstand. Laat hen de boeken die zij kiezen daarom zélf lezen, of dat nu De waanzinnige

boomhut-reeks of de Donald Duck is, en lees en bespreek samen de meer ingewikkelde boeken. Zo maken kinderen zelf leeskilometers én is er ruimte voor diepgang.’ Dan is er nog de digitale concurrentie. Westerduin: ‘Ik ben ervan overtuigd dat, als kinderen het juiste boek in handen hebben, ze lezen net zo leuk vinden als een spelletje op een scherm. Ouders zouden schermtijd daarom ook los moeten zien van leestijd. Die twee kunnen prima naast elkaar bestaan.’

Zonder samenwerking geen verbetering

Vanuit de gemeente en verschillende samenwerkingsprogramma’s wordt er momenteel al veel gedaan om Hagenaars meer aan het lezen te krijgen. Zo bieden veel kinderopvangorganisaties in de stad een lesprogramma aan voor kinderen tussen tweeënhalf en vier jaar. Bij deze zogenaamde ‘voorschool’ wordt gekeken naar de ontwikkeling van een kind op het gebied van taal, motoriek en sociale vaardigheden. ‘Ook de ouders, vaak praktisch opgeleid of niet-Nederlandstalig, worden hierbij betrokken, waardoor we hen ook kunnen helpen met het verbeteren van hun taligheid’, vertelt wethouder Bredemeijer. De leesvaardigheid moet op peil komen en tegelijk moet er worden gewerkt aan leesplezier. ‘Dankzij BoekStart krijgen jongeren tot en met achttien jaar een gratis lidmaatschap bij de bibliotheek. Een ander mooi initiatief is Boeken bij de Voedselbank, een samenwerking met Paagman. We moeten ons realiseren dat er in Den Haag veel mensen onder de armoedegrens leven. Ouders zijn allereerst bezig met de vraag hoe ze die avond weer eten op tafel zetten. Er zitten heel wat primaire levensbehoeften voor jezelf afvragen wat je je kind bij het slapengaan gaat voorlezen. Nu krijgen zij in de Voedselbankwinkel leuke, aansprekende boeken cadeau.’

Voorwaarts

Hoe nu verder? De initiatieven op het gebied van leesbevordering in de gemeente zijn in volle gang. De exacte resultaten laten nog even op zich wachten. Bredemeijer: ‘Het is een onderneming van de lange adem, maar we merken dat de acties verschil maken. Bij de voedselbanken zien we veel blije gezichten van ouders en kinderen, scholen zijn enthousiast dat we investeren in hun bibliotheken. We leren ook nog steeds, luisteren naar de reacties en passen daar ons beleid weer op aan.’ Westerduin kijkt met vertrouwen naar de toekomst: ‘Als ik zie hoe actief gemeenten en scholen er mee bezig zijn en hoeveel media-aandacht er is voor het belang van lezen, dan ben ik hoopvol. Natuurlijk zijn de cijfers om te huilen en blijft het in de huidige maatschappij een uitdaging om mensen aan het lezen te krijgen, maar ik denk dat het langzaamaan de andere kant op slaat: dat we gek worden van alle prikkels en uiteindelijk gewoon weer eens met een boek gaan zitten.’

“Als kinderen het juiste boek in handen hebben, zullen ze lezen net zo leuk vinden als een spelletje op een scherm”

Verbeelding

• 74 • EEN INTIEM KIJKJE IN HET LEVEN VAN ERWIN OLAF

• 80 • SACHA BRONWASSER: “ZONDER KUNST WAS ER GEEN LITERATUUR” • 82 • DEZE THRILLERS MAG JE NIET MISSEN

• 96 • WAT GEBEURDE ER MET GESTOLEN VAN GOGH-SCHILDERIJEN?

• 100 • DE MOOISTE KOFFIETAFELBOEKEN VAN DEZE WINTER

“ERWIN OLAF

KEEK MET EEN

COMBINATIE VAN

MEDEDOGEN EN SOLIDARITEIT NAAR

MENSEN DIE NIET

AAN ‘DE NORM’ BEANTWOORDDEN”

Hardwerken, hard feesten

(en heel veel liefde)

Het was een schok toen Erwin Olaf (1959-2023) vorig jaar onverwacht overleed, terwijl hij herstelde van een longtransplantatie. In de jaren tachtig en negentig werd hij bekend door zijn extravagante, soms seksueel expliciete foto’s. Journalist en auteur Mischa Cohen volgde de kunstenaar jarenlang. Hij kreeg toegang tot Erwins fotoarchief en zijn privéleven, woonde fotoshoots bij en sprak met geliefden, vrienden, collega’s, curatoren, muzen en familie.

TEKST LIESBETH SMIT FOTOGRAFIE ERWIN OLAF

“Fotograferen was voor Erwin als het aangaan van een kortdurende liefdesrelatie”

OLYMPIA STADION WESTEND, SELBSTPORTRÄT – 25 APRIL 2012, UIT DE SERIE BERLIN WERD TIJDENS DE HERDENKINGSDIENST IN DE WESTERKERK NAAST DE KIST GETOOND.

DAVID BOWIE BIJ HET AMSTELHOTEL

Mischa, wat is de ontstaansgeschiedenis van dit boek?

‘Erwin en ik kenden elkaar uit mijn tijd als redacteur bij Vrij Nederland. Als hij een nieuwe fotoserie had drukten wij die vaak als primeur af, dat zag hij als belangrijke publicaties voor een nieuw publiek. Ik vond het altijd leuk om hem daarvoor te spreken. Erwin was een dankbaar interviewobject: heel straight, open en uitgesproken over fotografie maar ook over maatschappelijke onderwerpen zoals lhbtqia+-rechten. In 2021 ontstond het idee voor wat ik een ‘journalistieke levensbeschrijving’ noem: een biografisch boek waarin ik Erwin volg en zijn leven beschrijf. Daarin wilde ik ook zijn omgeving aan het woord laten en foto’s en archiefmateriaal van hem opnemen. Het idee van een biografie sprak Erwin ook niet aan, dat leek hem teijdel. Omdat Erwin ooit de School voor Journalistiek had gedaan en wist hoe schrijven werkt, kreeg ik de vrije hand in de tekst van het boek. Daar hoefde hij niet geweldig uit te komen, maar het moest wel kloppen. Uiteindelijk is het boek 650 pagina’s geworden, waarvan ruim een derde fotomateriaal is: in totaal meer dan 350 foto’s.’

Erwins werk kent grofweg twee periodes, schrijf je. Een exorbitante stijl in zijn begintijd, en een verstilde in zijn latere jaren. ‘Rond de eeuwwisseling veranderde zijn werk inderdaad. Dat hing samen met veranderingen in zijn privéleven: zijn vader overleed, de relatie met zijn grote liefde Teun Frieszo eindigde en er waren veel vrienden overleden tijdens de aidsepidemie. In die tijd nam hij afscheid van de extreme, experimentele fotografie en kreeg hij een

meer bezonken manier van kijken. Het kleine gebaar werd belangrijker dan het grote, en hij ging werken met decors waarin hij een eigen wereld ensceneerde.’

Je schrijft ook dat empathie een rode draad in Erwins werk was. Wil je dat uitleggen? ‘Fotograferen was voor Erwin als het aangaan van een kortdurende liefdesrelatie. Daarom gaf hij zijn modellen ook altijd invloed op het eindresultaat. Maar die empathie kwam ook omdat hij zichzelf een buitenstaander voelde, mede gevoed door zijn homoseksualiteit die hem in zijn jeugd in de weg zat. Daardoor keek hij met een combinatie van mededogen en solidariteit naar mensen die niet aan ‘de norm’ beantwoordden. Dat had ook een scherpe kant: omdat hij altijd op de hoede moest zijn zocht hij ook andermans zwakke plekken, voor het geval hij zichzelf moest verdedigen. Die twee zienswijzen hebben zijn werk sterk bepaald.’

Uit wat voor achtergrond kwam Erwin? ‘Een van zijn beste vrienden, de kunstschilder Frans Franciscus, noemde de wereld van de ‘lagere middenklasse’ waarin Erwin en hijzelf opgroeiden ‘James Last op klompen’. Erwin voelde zich daar niet in thuis, en hij werd bovendien tot halverwege de middelbare school gepest. Hij was blij toen hij op kamers ging wonen in Utrecht, en later in Amsterdam. Op de School voor Journalistiek ontdekte hij de fotografie, en hij was meteen verkocht. Zijn eerste foto maakte hij buiten bij het Amstelhotel van David Bowie, die min of meer mislukte. Dat moment was zijn motivatie om fotografie serieus te nemen, en de omstandigheden daarvan wilde hij voortaan altijd naar zijn eigen hand zetten. In zijn latere carrière zou hij ook wel beroemdheden fotograferen, maar dat boeide hem eigenlijk niet. Lange tijd wilde Erwin wel zélf beroemd worden, hij zong ook nog een tijd in een band. Maar die dadendrang, het beklimmen van de apenrots, zoals hij het zelf noemde, liet hij steeds meer los naarmate hij ouder werd.’

Voor dit boek sprak je meerdere mensen uit Erwins omgeving. Wat viel je op? ‘In eerste instantie was dat vooral Erwin zelf, die mij volledige toegang tot zijn leven en zijn studio gaf. Behalve dat hij een begenadigd kunstenaar was, leidde hij ook een i

commercieel bedrijf met zijn zakelijk partner Shirley den Hartog. En ik was iedere keer weer verbijsterd over de bedrijvigheid die daar heerste. Er waren altijd wel nieuwe ideeën of grote projecten gaande en intussen exposeerde Erwin van Shanghai tot New York. Daarnaast sprak ik tientallen mensen uit zijn omgeving, waaronder galeriehouders en museumdirecteuren, en leermeesters zoals Hans van Manen van wie Erwin studiofotografie leerde. Op privégebied kon ik gelukkig zijn grote liefde Teun Frieszo, zijn decorbouwer Floris Vos en zijn moeder nog spreken voordat ze overleden. Daarnaast komen ook vrienden en vriendinnen aan het woord.’

Stuitte je nog op verrassingen in die gesprekken? ‘Ik wist al veel van hem, maar wat wel naar voren kwam waren zijn woede-uitbarstingen. Dat ging dan om een camera die het niet deed of een lamp die omviel, maar het kon heftig zijn voor zijn omgeving. En zijn volstrekte eerlijkheid, soms op het grove af, maar altijd doorspekt met humor en mededogen. Eén vriendin zei: als ik Erwin aankeek was het alsof ik in een heldere spiegel keek. Dat vond ik een mooi beeld voor een fotograaf. De ondertitel van het boek, hard werken, hard feesten, komt ook van Erwin; het was zijn levensmotto. En het klopt: er waren tijden dat hij rechtstreeks vanuit het nachtleven de studio indook om zijn foto’s te maken. Maar hij had zoveel trouwe vrienden, en er was ook heel veel liefde. Dat ontbreekt misschien in die ondertitel.’

Ben jij Erwin als een vriend gaan zien? ‘Het is altijd een professionele relatie gebleven, maar ik raakte wel aan hem gehecht en omgekeerd

was dat denk ik ook wel het geval. Erwin had erfelijk longemfyseem. Toen hij vorig najaar voor een longtransplantatie werd opgenomen in het Leids Universitair Medisch Centrum waar hij geisoleerd lag, mocht ik een paar keer langskomen om met hem over het boek te praten. Dat was natuurlijk een heel intieme situatie; dat hij mij daar toeliet wijst er op dat hij het niet heel hinderlijk vond dat ik er was. Hij overleed onverwacht, en ik mis hem. Zijn scherpe blik op de wereld en zijn uitgesproken meningen maakten hem een spannend en inspirerend mens om mee om te gaan.’

Jouw boek verschijnt bijna precies een jaar na Erwins overlijden. Heeft hij het resultaat nog deels kunnen zien en beoordelen? ‘Een groot deel wel want we werkten samen en hij wist ook waar ik de foto’s kon vinden die bij de teksten aansloten. Maar dat proces werd ruw onderbroken door zijn dood. Geïnspireerd door dit boek besloot Erwin wel nog een serie van achttien zwart-wit portretten te maken met modellen uit zijn vroege tijd. Bijna al die foto’s staan in dit boek, en ik denk dat ze met hun boodschap van vergankelijkheid en eindigheid het belangrijkste deel vormen. Najaar 2025 komt er een overzichtstentoonstelling van zijn werk in het Stedelijk Museum, waar deze foto’s ook getoond worden.’

Denk jij dat Erwin zich tijdens zijn leven ook al zo erkend wist? ‘Ja, en daar was hij heel blij mee. Erwin had vrij lang last van een gevoel van miskenning: hij had geen kunstopleiding gevolgd en hij keek op tegen de culturele elite waar hij als selfmade kunstenaar buiten stond. Maar aan het eind van zijn leven was dat wel opgelost. Dat kwam vooral door het werk dat hij maakte, maar ook omdat het echt als kunst werd gezien, en ook zo werd gewaardeerd.’

Erwin Olaf Springveld, Mischa Cohen € 49,99

“Het proces van dit boek werd ruw onderbroken door zijn dood”

HANS VAN MANEN EN ERWIN OLAF IN DANCE IN CLOSE-UP:

HANS VAN MANEN SEEN

BY ERWIN OLAF, 2022. DE LAATSTE SERIE, SAMEN MET ZIJN INSPIRATOR EN VRIEND HANS VAN MANEN.

DE KEUZES VAN SACHA BRONWASSER

“HET VERKENNEN VAN ALLE MOGELIJKHEDEN DIE SCHUILEN ACHTER KUNSTWERKEN WERD EEN GENRE OP ZICH”

Na haar bestseller Luister laat kunsthistoricus en schrijver Sacha Bronwasser in De lotgevallen haar fantasie los op zestien werken, van bekende schilderijen tot beeldende kunst in de openbare ruimte.

Voor Present werd ze gedwongen uit deze grenzeloosheid te stappen en een paar keiharde keuzes te maken.

i Roman of kort verhaal? e ‘Dat is een onmogelijke keuze. De lotgevallen is mijn eerste boek met verschillende kortere verhalen en ik heb zóveel plezier gehad in het schrijfproces. Het idee kwam voort uit een los draadje dat was blijven hangen na mijn roman Niets is gelogen Stel je voor dat je een kunstwerk in huis krijgt dat eigenlijk in een museum thuishoort. Wat voor gevoel zou dat geven? Wat zouden de gevolgen zijn? Ik nam Het melkmeisje van Vermeer, begon te fantaseren en dat liep volledig uit de hand. Ik kon alles waar ik normaal gesproken als kunstcriticus rekening mee moet houden aan de kant zetten en het kunstwerk laten spreken. Ook in de uitwerking en vorm bleek alles mogelijk. Het verhaal van het ene kunstwerk speelt zich af in de verre toekomst, bij het andere probeer ik een kijkje te nemen in het hoofd van iemand met dementie. Het verkennen van alle mogelijkheden die schuilen achter kunstwerken werd een genre op zich.’

iZelf laten interpreteren of richting bieden?e

‘Mensen een richting op duwen zodat ze zelf gaan interpreteren, mag dat ook? Ik hoop dat dit boek mijn lezers aanzet om op hun eigen manier naar kunst te kijken, zonder barrières. Er leeft een aanname dat je veel van moderne kunst moet weten om het te begrijpen. Maar dat is absoluut niet zo. Ik houd van hedendaagse kunst vanwege haar raadselachtigheid. Neem dus de vrijheid om er zelf betekenis aan te geven. Als criticus heb ik geleerd dat een werk geen statistisch gegeven is. Ook als schrijver zie ik hoe elke lezer mijn verhalen weer anders leest en er thema’s of lessen uithaalt waarvan ik niet wist dat ze erin zaten. Je maakt iets, laat het los en de wereld gaat ermee aan de haal.’

i Waarheid of fictie? e

‘De vrijheid van fictie is onbegrensd. We zijn in Nederland gewend geraakt aan introspectieve literatuur die dicht op de persoon van de auteur zit. Dat is een waanzinnig mooie stroming, maar zelf haal ik daar minder voldoening uit. Waarom zou ik me beperken tot wat realistisch is? Hoe mooi is het als je iemand voor de duur van een kort verhaal of roman kunt laten geloven dat iets onmogelijks mogelijk is?’

i Zoeken of vinden? e

‘Zoeken. Er is al zoveel gevonden: hoe we iets moeten ervaren, hoe iets moet smaken, zelfs hoe we een partner moeten vinden. Het museum is mijns inziens een van de weinige plekken waar je in verwarring wordt gebracht en dingen tegenkomt waar je niet om gevraagd hebt. Het schudt je geest op. Natuurlijk is vinden fijn. Maar is de zoektocht niet de meest spannende fase, zoals het begin van een relatie? Als kunstcriticus heb ik voor de hedendaagse kunst gekozen, omdat er zoveel te interpreteren en te zoeken valt. In deze verhalenbundel kon ik me opstellen als liefhebber van kunst in het algemeen, want in realiteit heb ik geen stijlvoorkeur. Dat de mens iets kan scheppen wat er daarvoor niet was, vind ik fascinerend. Ongeacht wanneer of hoe het gemaakt is.’

i Kunst of literatuur? e

‘Dat is mijn levensdilemma! Nadat ik kunstgeschiedenis gestudeerd had, ben ik gaan schrijven, maar ik ben altijd actief gebleven in de kunstwereld.

Zonder kunst was er geen literatuur. Kunst heeft me geleerd hoe beelden naar woorden vertaald kunnen worden. Je kunt zelfs zeggen dat kunst me alles geleerd heeft over taal.’

i Toeval of lot? e ‘Toeval, zonder twijfel. De lotgevallen gaat over wat zowel de personages als de kunstwerken overkomt. Ik geloof in de sturende kracht en onontkoombaarheid van toeval. Ons leven hangt af van factoren die buiten onze macht liggen. Het toeval omarmen, er niet te veel tegen vechten, daar zit schoonheid in.’

i Beginnen of eindigen? e ‘Ik ben euforisch dat het boek er nu eindelijk is, maar het ontstaan van een idee vind ik het allermooist. Met De

“JE MAAKT IETS, LAAT HET LOS EN DE WERELD GAAT ERMEE AAN DE HAAL”

lotgevallen kon ik zestien keer opnieuw beginnen. Natuurlijk zijn er verhalen gesneuveld. Maar daaruit zijn ook twee karakters voortgekomen die ik ga opvoeren in mijn volgende romans. Ze pasten dan misschien niet in deze bundel, maar ik ben voorlopig nog niet klaar met ze.’

De lotgevallen, Sacha Bronwasser € 24,99

THRILLER DE STAND IN

LEZEN

LAND

TRENDS & TIPS

Het thrillerlandschap is groter en veelzijdiger dan ooit; met zo’n twintig verschillende subgenres is het een ware jungle van spanning en geheimen.

Zie je door de lianen het woud niet meer?

Thriller-expert en Volkskrant-columnist

Rob van Scheers loodst je langs de laatste trends én verborgen schatten in hoeken van het genre die je misschien nog nooit hebt verkend.

TEKST ROB VAN SCHEERS BEELD NUNO VALADAS

DE KERNGENRES VAN

THRILLERLAND

i

Psychologische thriller:

Manipulatie en mentale spelletjes tussen personages, met onvoorspelbare wendingen die de lezer steeds op het verkeerde been zetten.

i i i i i i

Historische thriller:

Verhalen die de geschiedenis een spannende wending geven, vol geheime complotten en verborgen waarheden die de loop van de tijd dreigen te veranderen.

Spionagethriller:

Geheime operaties en intriges tussen internationale grootmachten, waar de inzet niet hoger kan zijn.

Politieke thriller:

Macht, corruptie en gevaarlijke spelletjes in de hoogste kringen, waar alles draait om wie aan de touwtjes trekt.

Medische thriller:

Onethische experimenten, dodelijke virussen en morele dilemma’s in de medische wereld waar levens in gevaar zijn.

Juridische thriller:

Advocaten die hun cliënten met list en lef door complexe rechtszaken moeten loodsen, terwijl de waarheid altijd op het spel staat.

Actiethriller:

Razendsnelle verhaallijnen, vol explosieve confrontaties en gevaarlijke missies waarbij de hoofdpersoon alles op alles moet zetten.

n Nederland verschijnen zo’n vijfhonderd misdaadromans per jaar, onderverdeeld in oorspronkelijk en vertaald werk. Dat is een hele stapel. Soms lijkt het erop dat de uitgevers een schot hagel op ons afvuren, en dan zien we wel. Een ingecalculeerd risico, want als je raak schiet heb je een flinke hit te pakken: zo’n 25 procent van alle verkochte boeken in Nederland zijn misdaadromans. Elk jaar krijg ik die hele stapel keurig thuisbezorgd. Er zijn dagen dat ik door de opeengestapelde dozen mijn eigen kantoortje niet meer binnen kan, maar een handige manier om de laatste trends te ontwaren is deze boekenberg wel. Verhalen over vermiste zusjes, lijken die onder kruiend ijs vandaan komen, of mysterieuze nieuwe buren in de Vinex-wijk hebben we nu wel weer gezien. En dat geldt ook voor de Cosy Crime – de knusse thrillers – van Richard Osman en zijn speurende senioren (als ze niet aan het borrelen zijn).

Voor aspirant-lezers die willen instappen in deze wereld, maar geen idee hebben waar ze moeten beginnen, heb ik een lijstje met aanbevelingen opgesteld. Titels die lang niet altijd de bestsellerlijsten halen, maar die er door de keuze voor het onderwerp en hun eigenzinnige toon en timbre toch uit springen: goed geschreven misdaadromans die ook nog ergens over gaan. Dit is de stand in thrillerland (wat mij betreft dan).

PLATTELANDS-BLUES

Niet een gebruikelijk grootstedelijk inferno als New York of Los Angeles, maar het broeierige platteland van Virginia is het decor van S.A. Cosby – de Afro-Amerikaanse schrijver die daar zelf opgroeide, en ook nog steeds woont. Hij beoefent het genre van Southern Noir – schaduwrijke verhalen over het mythische Zuiden van de VS – zoals in zijn meest recente Alle zondaars zullen bloeden. Tussen de spanningsboog door schetst hij een hoogst actueel beeld van een politiek en raciaal verscheurd Amerika in het tijdperk Trump, zoals hij dat eerder ook deed in Een laatste uitweg (2022) en Vlijmscherpe tranen (2023). Toegepaste sociologie van een van de interessantste thrillerschrijvers van dit moment. Alle zondaars zullen bloeden, S.A. Cosby € 23,99

DECONSTRUCTIE

Geoefende lezers zullen het wel herkennen: bij een als roman vermomde thriller van ruim vierhonderd pagina’s stap je op goed geluk een labyrint binnen. Een kompas krijg je niet mee.

Je moet erop vertrouwen dat de auteur het verhaal zo heeft gecomponeerd dat elk hoofdstuk weer wat meer informatie prijsgeeft.

Wat dat betreft zit het met Ik heb een paar vragen voor je van Rebecca Makkai wel goed.

Sterker: dit is een hogeschoolcompositie waarin de Amerikaanse auteur een oefening in geduld afdwingt bij haar lezers. Het literaire equivalent van slow cooking, maar uiteindelijk smaakt die kleurrijk geserveerde schotel buitengewoon goed.

Het verhaal, heel in het kort: de veertigjarige Bodie Kane is podcastmaker van professie, haar specialiteit is filmgeschiedenis. Om een masterclass te geven keert ze vanuit Los Angeles terug naar haar kostschool Garby in New England. Ze heeft geaarzeld om de klus aan te nemen. Je oude kostschool, leuk, daar spendeerde je je vormende jaren, maar die aarzeling heeft alles te maken met een tragedie uit 1995, bijna 25 jaar geleden.

Destijds werd haar zeventienjarige kamergenoot, Thalia Keith, een veel populairder meisje dan zijzelf, op de campus vermoord.

Als dader werd de zwarte gymleraar Omar opgepakt, maar was dat wel terecht? De huidige studenten weten van de zaak en willen in de podcastcursus de gebeurtenissen reconstrueren. Stukje bij beetje komen nieuwe feiten aan het licht. Cluedo op de kostschool. Ik heb een paar vragen voor je, Rebecca Makkai € 24,99

TUSSEN DE SPANNINGSBOOG

EPISCH

In Nederland hoor je er niet zoveel lezers over, maar de Amerikaanse pers weet het zeker: niet sinds The Godfather en The Sopranos is er zo’n episch misdaadverhaal opgezet als de Danny Ryan-trilogie van Don Winslow. In het drieluik – dat een tijdvak van 1986 tot 2023 beslaat – wordt de opkomst en ondergang van de Iers-Amerikaanse havenarbeider en ritselaar Danny Ryan uit Providence, Rhode Island geschetst. Sinds hij een partij heroïne van de Italiaanse maffia stal, is Danny op de vlucht en wordt hij gezocht door de Italianen, de FBI én de narcoticabrigade. Hij wijkt uit naar Californië, waar hij met witgewassen drugsgeld een imperium weet op te bouwen. Dat kun je lezen in deel één en twee, Stad in brand (2022) en Stad van dromen (2023).

Recentelijk is het slotstuk verschenen: Stad in as. We zijn inmiddels in Las Vegas, en voor de buitenwacht geldt Danny inmiddels als een gerespecteerd ondernemer. Het is 1997, en hij zit in de hotelbranche aan de Strip. Alles in het nette, voor de verandering, maar zijn oude vijanden zijn hem niet vergeten. En van vergeving willen ze ook niet weten.

DOOR SCHETST HIJ EEN HOOGST ACTUEEL BEELD VAN EEN POLITIEK EN RACIAAL

Dat is al tragisch, maar nog beter wordt het als je weet dat Winslow situaties en personages uit de Ilias, de Odyssee en Vergilius’ Aeneis naar onze tijd heeft getransponeerd. Een extra laag die de lezer bij elkaar mag puzzelen: wie is wie? Lekker literair, maar verplicht is het niet. Het verhaal dendert zo ook wel door. Stad in as, Don Winslow € 22,99

LEZEN

METAFICTIE

Onderhuids is de derde titel van de AmerikaansBritse Catriona Ward die in het Nederlands is uitgebracht. De plot is ingenieus, vol droste-effecten, en precies zoals het personage Pearl Boone zegt: ‘Het is gewaagd, het experimenteert met vorm, het is metafictie. Al die kul waar recensenten zo dol op zijn.’

Vernieuwend mag je het ook noemen. We maken kennis met de zestienjarige Wilder Harlow, een nogal bleue, brave scholier met schrijversaspiraties. Zijn ouders hebben een vakantiehuisje aan zee geërfd in Whistler Bay, een stukje boven Boston. In de zomer van 1989 gaan ze ernaartoe om eens flink vakantie te vieren, maar in Whistler Bay –waar de wind altijd maar door de uitgeholde rotspartijen en kiezels fluit – is het niet pluis, blijkt.

De eerdere, zo gestileerde hogere horrorthrillers van Catriona Ward – Het laatste huis (2021) en Zonnewijzer (2022) – konden al rekenen op lof van nedergothic-auteur Thomas Olde Heuvelt, die zich grosso modo in hetzelfde genre begeeft. In Onderhuids zet Ward nog een tandje bij. Lange zomers, vriendschap, verraad, latente homoseksualiteit, schrijfambities, faalangst, een beetje vaag flirten met zwarte magie door tieners, een seriemoordenaar plus een hoofdrol voor een oestermes. Onderhuids, Catriona Ward € 22,99

PARANOIATHRILLER

EEN THRILLER GESCHREVEN OP DE HUID VAN DE TIJD, INCLUSIEF EEN FILOSOFISCH

Ook een fijn genre: de paranoiathriller. Daar weet Charles den Tex in deze tijd van pandemie, fake news, wappies, flat-earthers, virusontkenners, omvolkers, aanhangers van de pedofiele-elite- en de reptielentheorie – en wat heb je nog meer? – wel raad mee. In Een mooie dood schetst hij een avontuur vol achterdocht, onbegrip en angsten, dat uiteindelijk via Berlijn naar de achterkamertjes van Europa leidt, verstopt in bestuurlijk Straatsburg. Hoofdpersoon van dit alomvattende complot is Harm van Gast, uitbater van zo'n typisch Amsterdamse bruine kroeg. Als zijn tien jaar jongere Syrische vriendin er op een nacht dood wordt aangetroffen, is Harm onmiddellijk de hoofdverdachte. Om zijn onschuld te bewijzen, moet hij zelf wel op onderzoek uit. Harm wordt daarbij geholpen door zijn wappie-maatje Henk die claimt alles van de Deep State te weten. Dat leidt tot soms hilarische discussies, maar de spanning heeft er niet onder te lijden. Een thriller geschreven op de huid van de tijd, inclusief een filosofisch einde over ons vermeende ‘recht op geluk’. Een mooie dood, Charles den Tex € 22,99

Broederliefde

Duik in de avonturen van de broers Ki en Hi die in het kleinste dorp van een pandavormig koninkrijk wonen. Met grappige verhalen over rivaliteit, samenwerking en alledaagse situaties. Een manga vol humor en herkenbare broermomenten. Twee broers - Ki en Hi 1, Kevin Tran € 14,99

MUIZENAVONTUREN

In deze

nieuwe versie van Lang Leve Fantasia vind je nog meer avonturen en illustraties. Een superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra’s die de wereld van de populaire knager Geronimo Stilton, vol spannende reizen en bizarre levens, tot leven wekken. Fantasia XIX, Geronimo Stilton € 32,-

STERK WATER

Marvel Musthave

Met Dopper kun je voor de dag komen. Deze knappe superheld zonder cape maar in Hollandse outfit, bestrijdt plasticvervuiling en houdt jouw water negen uur lang warm of een hele dag koud. Of je nu een duik neemt in de Noordzee in november of een rondje gaat hardlopen in Zimbabwe. Dopper, Insulated Royal Delft € 49,95

Ontdek de complete geschiedenis van Marvel-comics in dit prachtige naslagwerk. Met iconische helden, schurken en de verhalen achter Marvels succes. Van de eerste comic met The Human Torch en Namor the Sub-Mariner tot het grote succes van helden als Spider-Man en The X-Men: deze luxueuze uitgave is een must voor fans. Marvel comics - De complete geschiedenis € 39,95

DE LEUKSTE CADEAUTIPS & DE FAVORIETEN VAN PAAGMAN-MEDEWERKERS

TOP5

JEUGDLITERATUUR

1 TOVEREN Harry's eerste kerst op Zweinstein draait om kerstbomen, cadeaus en een mysterieus pakje van een geheime afzender.

ALLESKUNNER

Comfort en creativiteit in één pen: dat is de digitale Note+ van Lamy in een notendop. Perfect voor tekenen en schrijven met precisie, maar ook voor het bewerken van beeld of zelfs het spelen van videospelletjes. Dankzij de hoge kwaliteit en het ergonomische design, heb je eindeloos plezier van deze topper. Lamy digitale pen Note+ safari-zwart € 97,95

Kerst op Zweinstein, J.K. Rowling € 20,2 OP ZEE Een spannend maar ook dolkomisch verhaal over vriendschap, overleven en filosofische inzichten, verteld vanaf zee en de laatste berg die nog boven water uitsteekt.

De grote vloed, Sjoerd Kuyper € 19,90

3 GEHEIME FILMS Cato ontdekt een mysterieuze bioscoop die in verbinding staat met het verleden. Haar zoektocht onthult diepe geheimen van haar familie. Films die nergens draaien, Yorick Goldewijk € 24,99 (luxe editie)

4 APARTE AU PAIR Oscar beleeft een magisch weekend met een leeuw als oppas, vol koekjes, verhalen en een onverwachte vriendschap.

Oscars leeuw, Adam Baron € 17,99

5 SPOOKSLOT Florian en Isabella beleven een huiveringwekkend avontuur in een vervloekte abdij, terwijl duistere krachten hen op de hielen zitten.

Danse Macabre, Paul van Loon € 23,99

Op orde

Houd al je doelen en ideeën overzichtelijk in deze stijlvolle

agenda die loopt van 23 december 2024 tot en met 11 januari 2026. Met ruimte voor to-do’s, inspiratielijsten en zelfs familierecepten, zodat je niets vergeet en ruimte creëert voor nieuwe ideeën.

A-Journal Agenda 2025 Flow roze € 18,95

AMY, BOEKENBAAS MALL OF THE NETHERLANDS

FEEËRIEK

Sprookjesachtige items voor een betoverend uiteinde van 2024.

1 RICE handgeschilderd bord € 26,95

2 RICE handgeschilderd schaaltje € 14,95

3 The Cabinet of CuriosiTEAs thee € 12,50 4 Legami USB-bekerverwarmer € 10,95

5 Kerstpen € 3,95 6 Jellycat knuffel € 37,95 7 The Cabinet of CuriosiTEAs thee € 12,50

8 Kerstpen € 3,95 9 Meri Meri adventskalender € 29,95

RICE keramieken kan € 65,95

A-Journal speelkaarten € 14,95

Jellycat knuffel € 57,95

RICE wijnstopper € 14,95

Meri Meri servetten € 7,95

RICE led-kaarsen € 25,95

RICE kandelaar € 19,95 17 Legami make-upsponsje € 3,95

GOED TEKEN

TOP5

KUNSTZINNIG

De tekenblokken van Oxford bieden eindeloze mogelijkheden voor zowel beginnende als gevorderde kunstenaars en voor zowel kunststudenten als gerenommeerde professionals. Het kunstpapier is ideaal voor schilder- en tekentechnieken en voorkomt doorlekken. De pagina’s zijn makkelijk af te scheuren voor een mooi resultaat. Oxford tekenblok vanaf € 5,99

Vertellingen

Creativiteit kent geen limiet met de Stories Maker van Maped Creativ. Maak jouw verhalen compleet met deze uitgebreide box met drie interactieve boekjes om te personaliseren. Kleur, schrijf en personaliseer ze en breng je personages tot leven met stemopnames en zeven stemvervormers. Maped Creativ Stories Maker € 54,95

1 KUNSTENAARS Jan Brokken wekt het oude Volendam weer tot leven: een bruisende plek waar gastvrijheid, creativiteit en Hollandse luchten samenkomen. De ontdekking van Holland, Jan Brokken € 32,99

2 JUBELJAAR Een terugblik op 25 jaar Volkskrant Magazine: vol iconische covers en verhalen die Nederland geraakt hebben. Volkskrant Magazine - het boek € 49,99

3 SCHILDERSDROOM Het onweerstaanbare levensverhaal van een onmodieuze kunstenaarsziel, in de grote traditie van de oude schildersbiografieen. Dius, Stefan Hertmans € 24,99

4 VERSTILLING Stillevens, zelfportretten en landschappen tonen ons rust in alledaagse objecten. Carel Peeters onthult de betoverende stilte in het werk van meesterschilders. Geverfde stilte, Carel Peeters € 27,50

5 OPERADIVA Francis onthult pikante verhalen achter de schermen van de operawereld en deelt persoonlijke verhalen over haar ervaringen op en achter het toneel. Schandalig mooie opera, Francis van Broekhuizen € 21,99

GEESJE, VORMGEVER & WEBMASTER

DE LEUKSTE CADEAUTIPS & DE FAVORIETEN VAN PAAGMAN-MEDEWERKERS

Goed ingepakt

Met dit draagbare meesterwerk is de verleiding wel heel groot om er elk weekend een paar dagen tussenuit te gaan. Lekker ruim, met een verstelbare en afneembare band, een ritssluiting aan de binnenkant en twee extra zakken. Waterafstotend, veelzijdig, comfortabel én vervaardigd uit 100% gerecycled polyester: wat wil je nog meer?

LOQI weekendtas € 34,95

LIGHTS, CAMERA…

Van woestijnen die dienstdoen als verre planeten tot wolkenkrabbers die het strijdtoneel vormen van een episch gevecht tussen superhelden en superschurken: ontdek waar jouw favoriete films en series zijn opgenomen. De ideale gids voor filmliefhebbers, vol filmfeitjes en behind-the-scenesmateriaal. Fantastische filmlocaties € 31,99

PRACHTIG PAPIER

Geef je kantoorwerk kleur!

Dit hoogwaardige papier is perfect voor afdrukken en kopiëren, FSC-gecertificeerd, duurzaam en milieuvriendelijk geproduceerd zonder chloor. Uiteraard zijn de vellen ook zeer geschikt voor kleurrijke kunst- en knutselwerken. Quantore gekleurd papier vanaf € 5,75

Puzzelpracht

Met deze duizend stukjes tellende puzzel duik je in het verblu ende olieverf-op-canvas schilderij ‘Spring’ van de Nederlands-Britse kunstschilder Lawrence Alma-Tadema. Natuurlijk kun je naar LA afreizen om het in het museum te zien, maar je kunt het dankzij Paperblanks nu ook op je eigen keukentafel leggen. Paperblanks puzzel € 23,95

SHOPPING

INSPIRATIE VOOR DE VERLANGLIJST

SPEURNEUZEN

De beroemde sporenvinder Elos en zijn kinderen onderzoeken een moord. Een spannende fantasie-krimikomedie die de auteur samen met zijn twaalfjarige tweelingdochters heeft geschreven. De sporenvinder, MarcUwe Kling € 24,90

DIERENTAAL Ontdek het alfabet en de dieren in deze wereld dankzij 52 voorgeïnkte, makkelijk uitwasbare stempels, plus een educatief boekje met activiteiten. Maped Creativ stempels - letters en dieren € 26,50

FAMILIEGEKTE Met

de broers Ki en Hi is het nooit saai. In deel twee van deze nieuwe manga wordt het leven van de familie nóg chaotischer. Een gekke familie - Ki en Hi 2, Kevin Tran € 14,99

SNEEUWSPROOKJE Eekhoorn ontdekt de sneeuw en zoekt zijn verdwenen hazelnoten. Een grappig winterverhaal voor nieuwsgierige kinderen. De sneeuwdief, Alice Hemming € 14,99

PIEPKLEINE PAKJES

Sint brengt ook een bezoek aan het Muizenhuis. Sam en Julia worden hulppieten in dit sfeervolle sinterklaasverhaal vol pepernoten en cadeautjes. Sinterklaas - Sam & Julia / Het Muizenhuis, Karina Schaapman € 16,99

BLOEMLEZING

Maak je notities met klasse en laat je inspireren door de tijdloze schoonheid van Monets beroemde schilderij ‘Chrysanten’ uit 1897. In verschillende formaten verkrijgbaar.

Paperblanks schriften € 6,95 (A5), € 8,95 (A4)

LEVENSLESSEN

BLIJVEN PLAKKEN

Deze meeslepende fabel voor volwassenen, waarin steenmarter Archy worstelt met existentiële vragen en het leven ontdekt, werd vergeleken met de klassieke avonturenroman Waterschapsheuvel. Mijn stomme intenties, Bernardo Zannoni € 22,90

Of je nu je agenda of planner wilt opfleuren, belangrijke afspraken wilt markeren of gewoon wat vrolijkheid en creativiteit wilt toevoegen, voor elke gelegenheid is er wel een sticker te vinden. CreaChick stickerboek € 17,50

The beauty of nature

BIEN is inspired by the beauty of nature, its colours and graphical patterns.

The birds and owering prints of Ohara Koson invites us into the vulnerable world of nature.

The blooming lotus owers symbolize purity, growth, and strength, re ecting his own spiritual journey.

We believe that just like the lotus ower, you can be tough and tender.

LUXURY PRINTED NOTEBOOK

Cotton satin-nylon & lurex elastic with 4 tear out cards bird & owers

Blooming lotus owers, Ohara Koson, Rijksmuseum Amsterdam € 19,95

LUXURY FASHION NOTEBOOKS

Cotton satin-nylon with velvet elastics

Available in 5 colours, here you see dark green & light pink elastic fuchsia & green elastic pink endpapers € 14,95

LUXURY COSMETIC POUCH

Metallic pouch with golden zippers available in 3 colours burgundy, lavender blue and champagne with bright accent colours € 29,95

CARD BOX BIRDS & FLOWERS

Set of 12 cards (3 x 4) Soft touch and shiny details Ohara Koson, 1920-1930 Rijksmuseum Amsterdam € 12,95

PRINTED MEDIUM FLAT ETUI

Satin nylon with embroidery soft vegan nappa back

Flowering Water Lily, Ohara Koson Rijksmuseum Amsterdam € 24,95

Blooming lotus owers, 19201930,

Ohara Koson, Rijksmuseum Amsterdam

BIJZONDERE VERHALEN ACHTER gestolenSCHILDERIJEN

Wat begon met de diefstal van een beroemde Van Gogh uit een museum in Laren in 2020, eindigde in een jarenlange zoektocht naar de verhalen achter deze, en ándere gestolen Van Goghs. Journalist Lex Boon dook daarvoor in de fascinerende wereld van kunstroof en kunstdetectives en zocht naar de menselijke kant daarachter.

VINCENT VAN GOGH, LENTETUIN, DE PASTORIETUIN TE NUENEN IN HET VOORJAAR, 1884, GRONINGER MUSEUM, BRUIKLEEN VAN GEMEENTE GRONINGEN

LEX BOON:

“IK WILDE MIJ

NIET TEVEEL OP CRIMINALITEIT RICHTEN. ER ZIJN

ZOVEEL MOOIE

VERHALEN TE VERTELLEN OVER KUNST” i

Je boek begint in 2020 met de diefstal van Van Goghs schilderij Lentetuin uit het Museum Singer Laren. Is dat ook het begin van je verhaal? ‘ Ja en nee. Ik ben freelance journalist voor onder andere Het Parool. Daarvoor volgde ik al eerder de rechtszaak rond de zogenaamde ‘Kunsthalroof’ van 2012, waarin schilderijen van onder andere Monet, Picasso en Matisse werden gestolen door een Roemeense kunstbende. Toen Lentetuin werd gestolen werd in Laren een persconferentie gehouden, waar ik uit persoonlijke interesse naartoe ben gegaan. Ik raakte aan de praat met Jan Rudolph de Lorm, één van de twee directeuren van Museum Singer Laren. Hij was zó ontzettend verdrietig over wat er was gebeurd dat het mij ook raakte. Eenmaal thuis dacht ik: hoe kan ik deze man helpen? Hoe groot is de kans dat dit schilderij weer terugkomt? En hoeveel Van Goghs zijn er eigenlijk eerder gestolen? Zo begon mijn onderzoek voor dit boek.’

Wat ontdekte je? ‘Tot mijn verrassing bleek er nergens een centraal overzicht te zijn van alle gestolen Van Goghs door de jaren heen. Daarom ben ik in de archieven gedoken, ook internationaal. En ik viel van de ene verbazing in de andere. Om te beginnen bleken er tientallen Van Goghs gestolen te zijn. En daar zaten ook nog eens de meest absurde verhalen achter. In 1991 werden bijvoorbeeld in één nacht twintig Van Goghs gestolen uit het Van Gogh Museum. In Venezuela namen gewapende guerrillastrijders ooit een Van Gogh mee uit een museum als politieke daad. Ook een klein krantenbericht uit 1972 trok mijn aandacht: een dronken Britse zeeman die in Parijs het voormalige woonhuis van Van Gogh bezocht, zag dat daar geen bordje hing om dat feit te markeren.

“ER BLEKEN TIENTALLEN VAN GOGHS GESTOLEN

TE ZIJN. EN DAAR

ZATEN OOK NOG EENS DE MEEST absurde verhalen ACHTER”

Dat maakte hem zo woedend dat hij een ruitje van een museum intikte en een Van Gogh pakte om aan dat huis te hangen. Uiteindelijk kwam ik op 47 verhalen die ik heb uitgeplozen. Intussen bleef ook de verdwenen Lentetuin op de achtergrond spelen.’

Je ontmoette verschillende ‘kunstdetectives’ tijdens die zoektocht, hoe ging dat in zijn werk? ‘Ik dook inderdaad in de fascinerende wereld van kunstdetectives, die trouwens allemaal ruzie met elkaar hadden. En ik besloot ze te gaan volgen. De bekendste, Arthur Brand, kende ik al van mijn eerdere stukken over kunstroven. Maar ik legde ook contact met Ben Zuidema, een Limburgse kunstdetective die veel wilde theorieën had. Want wat doe je eigenlijk met een gestolen schilderij? Waar laat je dat, en aan wie verkoop je dat?’

Ik ben benieuwd? ‘De wereld van gestolen kunst is enorm, en de georganiseerde misdaad die daarachter zit, ook. Van Gogh is wel een buitencategorie: goud en sieraden zijn bijvoorbeeld makkelijker te verwerken en te helen dan zijn schilderijen. Het is bekend dat de Nederlandse crimineel Kees Houtman ooit via via drie gestolen Van Goghs in zijn bezit had die uit een museum in Den Bosch waren gestolen. In de onderwereld bestaat een markt voor gestolen kunst, die als onderpand kan dienen voor criminelen die vastzitten. Het idee dat je ermee kunt onderhandelen met Justitie leeft nog steeds. Toen Houtman werd veroordeeld voor hasjhandel, zette zijn advocaat een aantal polaroids van die schilderijen in. Als wisselgeld voor een deal. Dat wordt door iedereen bij Justitie ontkend hoor, maar het is duidelijk dat daar een deal is gemaakt. Toch wilde ik mij ook niet teveel op die criminaliteit richten. Er zijn zoveel mooie verhalen te vertellen over kunst. En soms wordt er ook geroofd uit idealisme. Voor

mijn boek sprak ik bijvoorbeeld met de dochter van de dronken zeeman in Parijs, die mij zijn dagboeken gaf. Zijn daad was door boosheid ingegeven, al heeft het schilderij het museum nooit verlaten omdat hij meteen werd aangehouden. Ook reisde ik een dagje mee met een tramconducteur in Amsterdam, die betrokken was bij de roof van 1991. Die gesprekken gaven de kunstroven een menselijker gezicht, dat vond ik belangrijk. De mensen die ik voor dit boek heb ontmoet hebben achteraf ook de meeste indruk op mij gemaakt.’

Lentetuin werd na drieënhalf jaar afgeleverd in een IKEA-tas bij kunstdetective Arthur Brand. Wat deed jij op dat moment? ‘Ik ben meteen naar hem toe gefietst. Kunstdetectives bewegen in het gebied tussen de politie en de kunstcriminaliteit. Daardoor kon Arthur niet veel loslaten over hoe het precies was gegaan. Het kan zijn dat er iemand in het criminele circuit wist waar het schilderij was en vond dat het terug moest komen. Want soms krijgen mensen in dat circuit last van gewetenswroeging. Hoe dan ook: er brak meteen een mediacircus los op dat moment. Al duurde het nog een half jaar voordat het schilderij weer werd tentoongesteld in Rotterdam. Toen kon ik het ook eindelijk voor het eerst zien. Dat gold niet meteen voor Jan Rudolph de Lorm, de directeur van Museum Singer Laren. Voor hem was de roof heel traumatisch. Want kunst gaat hem om schoonheid, niet om de donkere wereld van kunstroof. Die zachte kant ervan vond ik mooi, en begrijp ik ook. Al ben ik ook echt gefascineerd geraakt door de wereld van de kunstdetectives. Sommige schilderijen zijn nog steeds vermist, weet ik. En ik heb zoveel contacten opgedaan voor dit boek dat ik daar ooit misschien nog meer werk van ga maken.’

De gestolen Van Goghs, Lex Boon € 22,99

KATINKA POLDERMAN

PLAATJES VOOR VOLWASSENEN

Ik hou enorm van boeken. Altijd al gedaan. Maar naarmate

je ouder wordt, lijken de plaatjes langzaam te verdwijnen

uit de bladzijden. En dat is eigenlijk best zonde, vind ik.

Gelukkig zijn er nu boeken die daar iets aan doen.

ls peuter was ik (natuurlijk) dol op nijntje, als kind verslond ik alles van Paul Biegel en Tonke Dragt. Puberend vrat ik wat minder letters maar dat heb ik daarna ruimschoots ingehaald door alles te lezen wat los en vast zit, en dat doe ik nog steeds. Dwars door alle genres en onderwerpen heen.

Na zo veel jaren als lezer, valt het me op dat met het stijgen van de leeftijd het aantal plaatjes per boek afneemt. Boeken voor baby’s hebben vaak op elke pagina één afbeelding en één woord. ‘Poes’, en dan staat er een poes boven. ‘Auto’, en dan staat er een auto. Via Dikkie Dik gaat het naar Pluk van de Petteflet en Mot, de plaatjes krimpen, de alinea’s groeien. En als lezers een jaar of zestien zijn, zijn de illustraties met stille trom vertrokken en moeten we allemaal maar in ons hoofd verzinnen hoe het eruit ziet. De enige keer dat je als volwassene nog een afbeelding bij je tekst krijgt, is in een studieboek. ‘Figuur 1, de werking van de bloedsomloop.’

nemen van de avonturen van Konijntje Ploezepluis om tóch even weg te dromen bij een mooie tekening of aquarel.

“Het valt me op dat met het stijgen van de leeftijd het aantal plaatjes per boek afneemt”

Zo’n boek, met gouden letters, een luxe, stevige omslag en wondermooie illustraties voelt als een schat in je handen. En nu ontdekte ik dat er eigenlijk maar één ding fijner is dan het grasduinen in zo’n boek: het maken ervan. Ik zorgde voor de zinnen, Merel Corduwener voor de beelden. En het is beter gelukt dan we ooit hadden kunnen dromen. Sla het eens open, als je het tegenkomt. Mooi hè?

Daarom vind ik het zo heerlijk dat er sinds een paar jaar boeken voor volwassenen verschijnen met weinig tekst en veel illustraties. Zodat je als volwassene geen kennis hoeft te

In Het meisje, de walvis, de schildpad en de axolotl neemt Katinka Polderman je mee op een avontuurlijke reis waarin een meisje, een altijd jonge axolotl, een wijze walvis en een brommerige schildpad bijzondere vriendschap sluiten. Samen ontdekken ze waardevolle levenslessen over zichzelf en elkaar. Polderman weet op humoristische en filosofische wijze de kracht van verbinding en het belang van verschillen te verkennen. De betoverende illustraties van Merel Corduwener brengen deze moderne fabel tot leven. Het meisje, de walvis, de schildpad en de axolotl € 20,-

Nederland door een andere lens

In The Beauty of the Netherlands vangt landschapsfotograaf

Albert Dros de veelzijdige schoonheid van zijn geboorteland. Met oog voor detail en kleur brengt hij typisch Nederlandse scènes tot leven: van molens en tulpenvelden tot paarse heide en rustige rivierlandschappen. Het boek is het resultaat van tien jaar toewijding, waarin Dros Nederland toont op een manier die je niet vaak ziet. Voor iedereen die houdt van fotografie en natuur, een uitnodiging om het Nederlandse landschap op een andere manier te bekijken.

The Beauty of the Netherlands, Albert Dros

€ 59,50 (actieprijs tot 15 januari)

BEELDENdie blijven hangen

VOOR OP TAFEL, MAAR

VOORAL OM IN TE VERDWIJNEN

BEELD ALBERT DROS, MICHAEL KÖCKRITZ, DREW DOGGETT, MARSEL VAN OOSTEN

Fotografie vangt momenten die voorbij lijken te gaan, maar in deze ko etafelboeken worden ze vereeuwigd met een nieuwe betekenis. Elk beeld biedt je een unieke kijk op de wereld, en nodigt uit tot reflectie en verwondering.

De kunst van snelheid

Dit visuele eerbetoon aan het legendarische Duitse automerk verkent de rijke geschiedenis van Porsche, van de allereerste modellen tot de hedendaagse iconen. Meer dan alleen een verzameling van auto’s, laat dit boek zien hoe het merk uitgroeide tot een symbool van snelheid, innovatie en luxe. De fotografie, gecombineerd met fascinerende verhalen, legt de ziel van Porsche vast en zal niet alleen autoliefhebbers aanspreken, maar ook een ieder die oog heeft voor esthetiek en design. Een unieke blik op het erfgoed van een merk dat generaties heeft beïnvloed.

The Porsche Book, Michael Köckritz € 100,-

Paarden in hun puurste vorm

In Untamed Spirits toont fotograaf Drew Doggett de schoonheid van paarden zoals je die zelden ziet. Van de sierlijke bewegingen van de Camargue-paarden tot de stoere, weerbarstige rassen in IJsland, de beelden ademen vrijheid en kracht. Doggetts oog voor detail en zijn vermogen om de natuurlijke elegantie van deze dieren vast te leggen, maken dit boek tot een avontuur voor het oog. De foto’s zijn niet alleen een ode aan de paarden zelf, maar ook aan de landschappen waarin ze leven.

Untamed Spirits, Drew Dogget € 60,-

Een ode aan moeder Aarde

De tijd gevangen in stijl

Niet alleen woorden en beelden vertellen verhalen, ook achter horloges gaan hele kronieken schuil, zo bewijst het boek 100 Iconic Watches

Marsel van Oostens Mother is een visueel meesterwerk dat de schoonheid en kwetsbaarheid van onze planeet laat zien. De bekroonde natuurfotograaf neemt je mee op reis over alle continenten, van de uitgestrekte Afrikaanse savannes tot de meest intieme aspecten van dieren in hun natuurlijke habitat. De eenvoud en kracht van de beelden zijn indrukwekkend; Van Oostens toewijding aan de natuur blijkt uit elk detail. Een lust voor het oog, én goed voor de wereld: een deel van de opbrengst gaat naar het Canopy Project, dat wereldwijd bomen plant. Mother, Marsel van Oosten € 60,-

Dit boek biedt een overzicht van de meest invloedrijke horloges uit de geschiedenis, van de Omega Speedmaster die de ruimte in ging tot de iconische Rolex Submariner. Elk horloge wordt gepresenteerd met prachtige foto’s en fascinerende anekdotes die het verhaal achter het ontwerp én de dragers onthullen. Een walhalla voor horlogeverzamelaars, maar zeker ook voor iedereen met interesse in design, mode en geschiedenis.

100 Iconic Watches, Gisbert L. Brunner € 80,-

SUBTIELE ELEGANTIE

Verbinding

• 108 • CARRY SLEE: “IK KEN HET GEVOEL NIET DAT MENSEN IETS

NIET VAN ME MOGEN WETEN” • 114 • EEN SCHOON HUIS MET

ESTELLE CRUIJFF • 124 • JAMIE OLIVER VIERT ZIJN 25-JARIG JUBILEUM

• 128 • DE NEDERLANDSE BAND RONDÉ BESTAAT 10 JAAR EN VIERT DAT

GROOTS • 131 • ZET DIT JAAR EEN VERRASSEND KERSTMENU OP TAFEL

“

IK HAD NOOIT VERWACHT DAT IK ZO’N

succes

ZOU HEBBEN

”

CARRY SLEE WEET

VAN GEEN OPHOUDEN

Carry Slee behoeft geen introductie; de populaire schrijfster verkocht al meer dan vijf miljoen boeken. Van de serie over Juf Braaksel, een gemene juf die er plezier aan beleeft om kinderen te pesten, kwam dit najaar alweer het zevende deel uit: Juf Braaksel en het geheimzinnige plan. Inmiddels is ze 75, maar Carry schrijft nog altijd met veel plezier. In gesprek met Present reageert ze op acht begrippen die beginnen met de S van Slee.

van Paagman

nieuwe dingen. Daar hebben we veel lol in. Daarna ben ik de hele dag aan het schrijven, een writer’s block ken ik niet. Het is juist vaak moeilijk om te stoppen. In het weekend werk ik niet, dat is ongezellig. Ik vind het heerlijk als het weer maandag is want ik geniet echt van het schrijven.’

School Serie

‘Juf Braaksel is gebaseerd op mijn gemene handwerkjuf van de lagere school. Ik had een hekel aan breien, en als je iets niet wil, gaat het ook vaak niet zo goed. Als ik weer eens een steek had laten vallen, rukte die juf het hele breiwerk eraf en gooide de pennen naar mijn hoofd. Ze vond me waarschijnlijk lastig omdat ik niet wilde breien. Mijn vader had gewild dat ik een jongen was, en jongens breien niet, zeker niet in die tijd. Dus ik had een goede reden om het niet te willen. Nadat ik een keer huilend thuis was gekomen belde mijn vader naar de school. Daar werd de juf nog bozer van. Ze haalde me uit de klas en gaf me op de gang een paar klappen. Dat onthoud je wel, als je zo door iemand wordt vernederd. Met haar in mijn achterhoofd begon ik aan de serie over Juf Braaksel: een juf die kinderen pest en daar plezier uit haalt. Ik wilde over een juf schrijven die zo gemeen is dat het eigenlijk helemaal niet kan.’

Schrijven

‘Meestal begin ik om kwart over negen met schrijven. Daarvoor heb ik al een uurtje met de hondjes door het bos gelopen. Tijdens de koffie bespreek ik met mijn partner Elles wat ik heb bedacht en verzinnen we samen

‘Ik heb niet veel series geschreven, al hield ik er als kind wel heel erg van. Ik heb vrijwel alle Kameleonboeken gelezen. We woonden op een kleine en volle bovenwoning in Amsterdam waar we altijd stil moesten zijn. Daar verdween ik in de verhalen over de tweeling die met hun boot op het water de vrijheid tegemoet gaan. Ik ben nu bezig met het achtste deel over Juf Braaksel. Voor mij gaat deze serie over vriendschap. De kinderen in het boek kunnen op elkaar rekenen en elkaars hulp vragen als het nodig is. Ze bedenken met zijn allen hoe ze het kwaad kunnen uitroeien. In Juf Braaksel en het geheimzinnige plan richt Juf Braaksel een politieke partij op, die zogenaamd voor kinderen opkomt. Ze wil niet alleen de baas zijn van de school, maar van het hele land. Het lukt haar ook nog eens om heel veel mensen achter zich te krijgen. Ik wilde ermee laten zien dat dit echt kan gebeuren en kinderen meegeven dat je niet overal zomaar achteraan moet lopen. Het eerste deel van Juf Braaksel is inmid-

“ IK WILDE OVER EEN JUF SCHRIJVEN

DIE ZO GEMEEN IS DAT HET EIGENLIJK HELEMAAL NIET KAN”

dels verfilmd, ze zijn zelfs alweer bezig met de volgende film. Ik merk dat ik nu tijdens het schrijven in mijn achterhoofd heb dat het ook geschikt moet zijn voor een film. Het grappige is dat sommige kinderen na het zien van de film vragen: is er ook een boek van?’

Succes

‘Ik heb nooit verwacht dat ik zo’n succes zou hebben met schrijven. In het begin was het best lastig dat mensen me herkenden en iets van me wilden. Want ik ben eigenlijk erg verlegen, maar ik heb geleerd er mee om te gaan. Als ik op straat word aangesproken, dan ben ik even niet Carry Slee. Dan verander ik in de schrijver en word ik de moeder van mijn boeken, en dan kan ik het wel. Opa’s en oma’s vragen regelmatig of ik hun kleinkind succes wil wensen met een spreekbeurt over mij of een van mijn boeken. Dan krijg ik een mobiel voor mijn neus en spreek ik iets in. Dat hoort erbij. Het is toch geweldig dat kinderen trots in de klas kunnen laten zien dat Carry Slee ze succes wenste?’

Spijt

‘Dat boek kun je wel mijn klassieker noemen. Ik schreef het naar aanleiding van een brief achter op de VPRO Gids. Een meisje schreef dat haar buurmeisje voor een trein was gesprongen omdat ze werd gepest. Dat raakte me zo erg dat ik erover moest schrijven. Op mijn lagere school had ik ook een klasgenootje dat iedere dag door een clubje jongens te grazen werd genomen. Het ging er hard aan toe; hij werd gedwongen zand te eten. Nu denk ik: waarom heb ik mijn mond niet opengedaan? Je bent toch bang dat ze jou ook gaan pakken. Ik werd zelf niet gepest omdat ik het belangrijk vond om grappig te doen. Dat heeft me gered.’

Schroom

‘Ik ken geen schroom om over mezelf te praten of te schrijven. Mijn boeken voor volwassenen zijn autobiografisch en daarin ben ik letterlijk een open boek. Ik ken het gevoel niet dat mensen iets niet van me mogen weten. Misschien is het een tegenreactie op dat ons thuis

werd ingepeperd dat we nooit de vuile was mochten buitenhangen. Ik kom uit een moeilijk gezin met een zieke moeder, een slecht huwelijk en een vader die veel vreemdging. Dat was hoe het was, waarom mag je dat niet vertellen? In mijn roman Zijn jongen beschrijf ik de relatie met mijn vader die graag had gewild dat ik een jongen was. Ik moest een mooie manier vinden om dat verhaal te vertellen.

Dat probeer ik met enige afstand te doen maar wel op een manier dat ik als schrijver dichtbij kom, zodat lezers het echt van binnen gaan voelen.’

Slee,Carry

‘Ik ben nu 75 jaar en blijf gewoon lekker werken. Als het ooit niet meer kan, zal ik me daarbij neerleggen. Ik voel me nu nog heel fit, al kom ik mezelf wel wat vaker tegen dan toen ik zestig was. Energie heb ik genoeg, maar de ogen, oren en dat soort kleine dingetjes worden wel minder. Allemaal gezeur, daar moet je mee omgaan. Het kan natuurlijk zijn dat er een moment komt dat ik geen zin meer heb om te schrijven. Daar kan ik me nu gelukkig nog niks bij voorstellen.’

Juf Braaksel en het geheimzinnige plan, Carry Slee € 17,99

CREËER ZONDER GRENZEN

GEEN OPPERVLAK

MEER VEILIG MET STABILO’S NIEUWE ACRYLMARKER

Karton, keramiek, kunstleer, canvas, kunststof of zelfs hout en metaal: de nieuwe FREE Acrylic marker van STABILO kan op elk oppervlak gebruikt worden. Ontketen de kunstenaar in jezelf en kleur alles in. Maar dan ook echt alles.

Als kind hadden we het al heel snel door: de wereld om ons heen knapt behoorlijk op van een beetje extra kleur. Wat een teleurstelling wanneer onze opvoeders ons belerend toespraken dat het echt niet de bedoeling was om de muur, boekenkast of stoelen met een viltstift te bewerken. Maar de tijden zijn veranderd en jij bent inmiddels ook wat ouder geworden. STABILO daagt je uit om vooral buiten de lijnen van het papier te denken. Sterker nog: de FREE Acrylic marker schrijft en kleurt op álle oppervlakken. Inspiratie nodig? Geen probleem, daar gaan we!

KANTOOR- EN SCHOOLARTIKELEN

MET KARAKTER

Boekenkaften, etuis en agenda’s: iedereen lijkt op school en werk met dezelfde items rond te lopen. Personaliseer daarom jouw spullen om te laten zien wie je bent. Je hoeft de acrylmarker alleen maar dertig seconden te schudden, de punt twee tot drie keer op een apart stuk papier in te drukken om de kleur te laten vloeien en voilà: je kunt aan de gang. Handig, want je raakt jouw opgefriste notitieblok op die manier ook een stuk minder snel kwijt.

KLEUR IN HUIS

Als je helemaal tevreden bent met de originele kleur van je muren, meubels en andere interieurobjecten, dan is deze tip misschien niet helemaal jouw ding. Ben je uit op iets anders, dan des te meer. De FREE Acrylic marker is namelijk verkrijgbaar in veel verschillende dekkende kleuren. Bovendien laat de inkt zich - zolang het nat is - gemakkelijk mengen met andere kleuren. Fotolijsten, plantenpotjes, lampen en zelfs kasten en tafels: bijna alles in huis kun je op jouw smaak laten aansluiten.

HET KAN NOG GEKKER

Klaar voor het échte werk? Met deze marker pimp je ook zonder probleem je sneakers, iPad-hoes of tas. Zelfs je fiets kun je onder handen nemen, want de acrylmarker werkt ook op metalen. Zorg er wel voor dat je de dop er weer op doet na gebruik en dat je een acrylmarker altijd horizontaal bewaart. Mocht de punt toch een keer opdrogen dan kun je hem omdraaien (bij de modellen T100 en T300) of in water opnieuw activeren.

KUNST ZOALS ALLEEN

JIJ DIE MAAKT

Tekenen, schrijven, schaduwen, arceren, inkleuren: dankzij drie verschillende puntdiktes kun je ook daarin varieren. Van handlettering op karton tot het afbeelden van jouw hersenspinsels op keramieken borden, stenen muren of zelfs vinylplaten: het kan allemaal. Het kind in jezelf zal trots op je zijn!

PASPOORT

WIE: De STABILO FREE Acrylic marker

PRIJS: Vanaf € 4,50

WAT: Een dekkende, lichtechte, permanente acrylmarker, gemaakt van 50% gerecycled plastic, die op vrijwel elk oppervlak gebruikt kan worden

WAAR: Verkrijgbaar in de winkels van Paagman en op paagman.nl

ESTELLE CRUIJFF:

“ER GAAT NIETS

BOVEN DE GEUR VAN EEN VERS SOPJE”

POETS JEZELF

GELUKKIG

Voor tv-persoonlijkheid Estelle Cruij is schoonmaken een tweede natuur. Ze schreef er een aanstekelijk boek over, bomvol poets- en opruimtips. Want wat Estelle betreft is een schoon huis een schone geest. En dat gaat verder dan regelmatig stofzuigen of een wasje draaien.

Estelle, waarom schreef je een boek over schoonmaken? ‘Mensen weten het vaak niet, maar als je mij kent weet je dat ik een soort schoonmaakmanie heb. Ik vind poetsen heerlijk: het maakt mijn hoofd leeg, ik kan er betere beslissingen door nemen en de geur van een fris huis geeft mij rust en ontspanning. Dat zit al jaren in mij en ik heb het er ook vaak en graag over. Op LINDA.nl gaf ik al langer schoonmaaktips, en daar werd superleuk op gereageerd. Zo is het boek ontstaan.’

Je schrijft: schoonmaken is goed voor jezelf zorgen. Wil je dat uitleggen? ‘Er gaat niets boven de geur van een vers sopje. En als mijn huis aan kant is, is mijn hele leven meteen georganiseerder. Tijdens het schoonmaken kom ik van alles tegen: spullen die eigenlijk weg kunnen omdat ze niets meer toevoegen, of die ik ergens anders neerzet bijvoorbeeld. Zo krijg ik weer ruimte voor nieuwe dingen. Een rustige, serene omgeving zonder troep om mij heen helpt mij echt om meer ontspannen in het leven te staan. Dat is wie ik ben, ik kan me niet anders heugen.’

“Ik vond het enig om mijn oma’s kennis weer terug te halen voor het boek”

Die opgeruimde geest kan zelfs doorwerken in hoe je met je sociale contacten omgaat, schrijf je in je boek. ‘Ik hou van positieve, lieve mensen om mij heen die iets voor elkaar overhebben. En als jij fris en opgeruimd in je leven zit, ga je als vanzelf anders kijken naar toxische vriendschappen of andere contacten die eigenlijk geen energie meer geven.’

Je erfde het schoonmaakgen onder andere van je Jordanese oma Nel, wat gaf zij je door? ‘Mijn oma was ook heel schoon, en die tips en tricks gaf ze door aan de generaties na haar. Dat gaat om huis-, tuin- en keukentips zoals stuivers en kruidnagel bij de drempel van de buitendeur leggen om mieren in huis tegen te gaan. Dat werkt, maar dat soort wijsheid lijkt ook langzaam verloren te gaan. Ik vond het enig om haar kennis weer terug te halen voor het boek. Alleen al elke dag je bed opmaken maakt zo’n verschil. Net als daarna wat zelfgemaakte wasparfum over je dekbed sprenkelen en het huis goed luchten. Schoonmaken gaat ook niet over dure producten aanschaffen. Schoonmaakazijn en baking soda zijn wondermiddelen en je ziet de bacteriën er voor je ogen door verdwijnen. Heerlijk.’

Je hebt ook meerdere playlists in je boek opgenomen met ‘schoonmaakmuziek’. 'Het helpt mij om blije muziek op te zetten tijdens het schoonmaken, dan zweef ik een beetje in mijn eigen wereld. Ik heb ook waslijsten aan tips voor een schone auto, schone huisdieren, opgeruimde kasten en hoe je kan omgaan met een ‘puberhol’. Als je elke dag een beetje doet, kom je vanzelf aan andere dingen toe. Dat hoef je écht niet precies zoals ik te doen. Ik was bijvoorbeeld om de drie dagen mijn beddengoed en ik vervang elke dag de kussenslopen van mijn bed. Dat geeft mij een veilig gevoel want ik ben als de dood voor bedwantsen, maar ik vind het ook gewoon lekker fris. Al snap ik het ook als dat anderen misschien te ver gaat.’

ESTELLE’S KERST

‘Ik word blij als ik aan kerst denk. Aan de dagen waarop mijn kinderen weer thuiskomen en zich verheugen op lekkere hapjes en cadeaus. Ik doe niet aan neppe dennengeur, ik doe ook niet aan nepcadeaus. Lege doosjes ter decoratie onder de boom vind ik niet leuk. Wat ik koop, probeer ik zo mooi mogelijk in te pakken met grote strikken eromheen.’

Daarover gesproken: denk je dat jouw boek ook mensen enthousiast kan maken die niet zo van schoonmaken houden? ‘Dat zou ik heel leuk vinden, maar dit is toch ieder voor zich. Voor mij is overal even een doekje overheen halen heel normaal, het geeft mij een geluksgevoel. En misschien geven mensen het boek straks ook wel cadeau aan elkaar, want poetsen heeft zoveel voordelen. Al is het maar omdat het een goede workout is, want je staat, bukt en tilt wat af. Ik zit echt op mijn knieën de badkamervloer te doen, als je dit serieus aanpakt ben je regelmatig heel fysiek bezig. En je verbrandt er ook nog eens calorieën mee. Ik zeg: wash & go.’

Poetsen met Estelle, Estelle Cruijff € 22,99

Betoverend

Zacht, zachter, zachtst. Deze knu el is een echte favoriet bij zowel kinderen als volwassenen. Dit magische draakje is gemaakt van zacht pluche, nodigt uit tot eindeloos knu elen en staat ook mooi in de baby- of kinderkamer. Hij is wasbaar op 30 °C, handig! Happy Horse knuffel magische draak 30 cm € 19,99

POLSHOOGTE

Dat is nog eens wat anders dan een adventskalender met chocolaatjes. De ‘Winter Ballerina’ van het Engelse merk Meri Meri is een lust voor oog en pols. Achter elk deurtje schuilt een prachtig bedeltje dat uiteindelijk een unieke bedeltjesarmband Meri Meri Adventskalender bedeltjesarmband

schuilt

vormt.

LEVENSLESSEN

€ 50,95

In het spoor van de maan dwalen een bange pup en een wijze wolf samen door bossen en leren over verdriet, verbondenheid en groei. De auteur van Grote Panda & Kleine Draak laat zijn lezers nu de diepere betekenis van liefde, verlies en opo ering ervaren. De hond, de wolf en de maan, James Norbury € 20,99

(Lui)letterland

Bekroond illustrator Tom Schamp neemt je mee naar een Adembenemende, Bijzondere en Creatieve wereld van A tot Z, met letters in alle vormen en betekenissen. In zijn Letterland wordt de A bijvoorbeeld een astronaut, een atlas, een alpaca en nog veel meer. Het Allermooiste, Buitengewone en Complete boek van alle letters, Tom Schamp € 27,99

DE LEUKSTE CADEAUTIPS & DE FAVORIETEN VAN PAAGMAN-MEDEWERKERS

TOP5VOORLEZEN

1 VOL FANTASIE Dertig betoverende verhalen van meesterverteller Paul Biegel, prachtig geïllustreerd door Charlotte Dematons. Groot Biegel sprookjesboek, Paul Biegel tijdelijk € 15,-

2 TOEKOMSTDROMEN Noah wil later als hij groot is Sinterklaas worden. Maar eerst moet hij nog van alles doen, zoals een kostuum bij elkaar zoeken, met hulp van hond Charlie. Later als ik groot ben, word ik Sinterklaas!, Maude de Bel € 14,99

Blank Space

Een fanboek voor de echte Swifties: stel je eigen albumranking samen, ontdek welke era het best bij je past en doe de fanquiz. En met het kleurboek beleef je urenlang kleurplezier, want zoals Taylor het zelf zou zeggen: ‘The rest of the world was black and white, but we were in screaming color!’ Taylor Swift - kleurboek voor echte fans € 16,95 Long live Taylor Swifthet ultieme fanboek € 19,95

3 ICONISCH Het klassieke kerstverhaal van Scrooge, vertaald door Diederik van Vleuten en geïllustreerd door maar liefst achttien vooraanstaande illustratoren. Het kerstavontuur van Ebenezer Scrooge, Charles Dickens € 19,95

4 ONVERMOEIBAAR Een extra groot en dik bedtijdboek boordevol manieren om nog even een kwartiertje te kunnen rekken. De Zoete Zusjes zijn nog lang niet moe, Hanneke de Zoete € 21,99

5 BOOMHUTGEHEIMEN Alles wat je altijd al wilde weten over de personages, verdiepingen en uitvindingen in deze waanzinnige boekenreeks.

De schatkist van de waanzinnige boomhut, Andy Griffiths € 17,99

KERSTPLEZIER

Jim, Rosa, Evi en Jake bereiden zich voor op kerst. Ze kopen samen een

kerstboom en versieren het hele huis aan de binnen- en buitenkant. Er is ook nog tijd voor sneeuwpret en daarna warmen ze weer op bij de open haard. Welk dier komt op elke pagina terug? Bijna kerst, Little Dutch € 14,95

NOAEMI, AANVOERDER GOUDA

1 Black+Blum beker € 34,95 2 RICE alfabetbeker € 7,50 3 Black+Blum lunchbox € 34,95 4 Ototo pizzasnijder € 19,95 5 RICE handgeschilderde mok € 20,95 6 RICE handgeschilderde mok € 15,95 7 Blue Q ovenwant € 17,95 8 Dopper Insulated 580 ml

Gentle Grey € 37,95

Dopper Insulated 350 ml Pebble Peach € 32,95

RICE bord € 11,95

RICE lepel € 7,95

RICE bloempot € 38,95

Legami thermokussen € 19,95

RICE alfabetbeker € 7,50

RICE alfabetbeker € 7,50

RICE eetstokjes € 4,50

Meri Meri servetten € 7,95

Meri Meri papieren bordjes € 8,50

RICE kaars € 3,50 20 Meri Meri adventskalender € 50,95

Blikvanger

Deze functionele en stijlvolle lamp heeft maar liefst negen verschillende kleurinstellingen, waardoor je in een handomdraai de sfeer in jouw woon-, slaap- of studeerkamer aanpast. Helemaal ideaal: de poot van de lamp heeft een ingebouwde oplaadfunctie waarmee je eenvoudig je telefoon kunt opladen.

Lexon Bubble led-lamp goud € 99,95

VAN

EIGEN

BODEM

We vergeten soms hoe heerlijk de Hollandse keuken kan zijn. In Lekker Hollands brengt Rudolph van Veen een ode aan de smaken van eigen bodem.

Met meer dan zeventig traditionele recepten neemt hij je mee langs klassiekers die iedereen kent en liefheeft.

Lekker Hollands, Rudolph van Veen € 27,99

TOP5

KOKEN

1 SMAAKSEIZOENEN Kook het hele jaar door Italiaanse gerechten waarin seizoensproducten de hoofdrol spelen voor pure smaaksensaties.

Wilde vijg & venkel, Letitia Clark € 29,99

2 LEESVOER Teun en Yvette bespreken in dit boek met humor en kennis allerhande culinaire onderwerpen naar aanleiding van vragen van hun podcastluisteraars. Etenstijd!, Teun van de Keuken & Yvette van Boven € 22,50

3 ZERO TOLERANCE Met zeventig smakelijke recepten, vrij van gluten, lactose en suiker, maakt Sanne van Lierop gezond en kleurrijk eten toegankelijk. Simpel & Puur voor elke dag, Sanne van Lierop € 27,99

4 EENVOUD Maak in één pan snel gezonde maaltijden die zowel simpel zijn als een feest voor elke gelegenheid.

Super simpel, Pascale Naessens € 29,99

5 SLOW = WOW Laat de slowcooker het werk doen met dit slowcookerboek. Van vega-stoofpot tot taco's: gezond, makkelijk en vooral heerlijk. Het vega slowcookerboek, Sabine de Koning € 22,99

DEBBIE, BOEKENBAAS FRED

DE LEUKSTE CADEAUTIPS & DE FAVORIETEN VAN PAAGMAN-MEDEWERKERS

BLIJF PLAKKEN

Verpakken, sluiten of repareren: deze veelzijdige kleeftape kan het allemaal. De plakband van Scotch® biedt een heldere, glanzende afwerking en kan langdurig worden aangebracht, zonder dat hij uitdroogt of vergeelt. Dankzij de kant-en-klare handdispenser rolt hij gemakkelijk en gelijkmatig af. Superhandig dus! Scotch Crystal Plakband 600 + handdispenser € 5,99

Nieuwe Japin

Hollandse pot

Een culinair journalist en een boekhistoricus slaan de handen ineen voor hun persoonlijke canon van het Nederlandse kookboek. Van oude klassiekers tot moderne favorieten: Het kookboek van Nederland is een culinaire tijdreis waarin je ontdekt hoe de gerechten van het verleden de smaken van Nederland zijn geworden. Het kookboek van Nederland, Jonah Freud & Garrelt Verhoeven € 39,99

Twee getalenteerde pubers verzinnen in de jaren ‘40 een spel na ontmoetingen met Thomas Mann en Igor Stravinsky in Los Angeles. De inzet is dan nog kinderlijk vrijblijvend. Decennia later, tijdens de belegering van Sarajevo, spelen zij opnieuw - nu op leven of dood. Het Stravinsky-spel, Arthur Japin € 24,99

PLAATJE

Je zou er bijna niets op durven serveren, zó mooi is dit dienblad, maar het is toch waar hij eigenlijk voor bedoeld is. Alhoewel, je kunt hem natuurlijk ook puur decoratief gebruiken door er kandelaars, kleine vaasjes en bloemen op te zetten. Aan jou de keus. RICE dienblad metaal € 39,90

SHOPPING

INSPIRATIE VOOR DE VERLANGLIJST

KAARTCADEAU

Tijd om wat extra kleur toe te voegen aan je favoriete kaartspellen met deze uniek geïllustreerde speelkaarten.

A-Journal speelkaarten € 14,95

PENVRIENDEN

Aantekeningen in oude paperbacks zorgen voor een nieuwe wending in de levens van Erin en James. Een verrassende feelgood over liefde en tweede kansen. De minibieb, Tessa Bickers € 20,-

NATUURLIJK

Leer eetbare planten en hun giftige lookalikes herkennen. Inclusief foto’s, precieze beschrijvingen en tips voor veilig wildplukken. Meer wildplukken, Leoniek Bontje € 25,99

SCHAAKMAT

Deze luxe schaakset is niet alleen een feestje om mee te spelen, maar ook om uit te stallen. Printworks schaakset € 150,-

puzzelboek

JONG GELEERD

Met de zes puzzels in dit boek laat nijntje jonge kinderen op een laagdrempelige manier in aanraking komen met kunst. puzzelboek nijntje de kunstenaar, Dick Bruna € 12,95

BOSRIJK

Het aftellen tot een sprookjesachtige kerst is begonnen met deze beeldschone pop-up adventskalender van het milieuvriendelijke Roger la Borde. Roger la Borde pop-up adventskalender 'Beneath the tree' € 20,95

ABC Op de zestien kleurrijke werkbladen in deze letterdoos staan allerlei leuke letter- en woordspelletjes, waarmee kinderen spelenderwijs met alle letters van het alfabet kunnen oefenen. Letterplons magnetische letterdoos € 22,50

VRIJ

& VEELZIJDIG

Glutenvrij-expert

Marike Bol deelt de lekkerste recepten: van glutenvrij brood tot volwaardige ontbijten lunchgerechten, die ook lactosevrij en vega of vegan te maken zijn. Écht lekker glutenvrij, Marike Bol € 29,99

dic k bruna nijntjedekunstenaar

LAAT JE OPNIEUW BETOVEREN DOOR LUCINDA RILEY

Cadeau Tip

VAN KOK NEXT DOOR TOT WERELDVERBETERAAR

DE MAGIE VAN JAMIE

Het is alsof hij geen spatel maar een toverstok in zijn handen heeft. Al sinds zijn doorbraak als e Naked Chef - 25 jaar geleden! - verandert alles wat Jamie Oliver (49) aanraakt in goud. Hoe doet hij dat toch?

Het klinkt wat cliché, maar koken is Jamie toch echt met de paplepel ingegoten. Zijn spraakmakende carrière als chef begint in een klein dorpje zo’n anderhalf uur boven Londen, waar Jamie op zijn achtste leert koken in de pub van zijn ouders. Als zestienjarige stapt hij van zijn reguliere school over naar een koksopleiding, waarna hij aan de slag gaat als chef van The River Café in Londen. Het is daar dat een televisieproducent de wilde blonde haren en ontwapenende grijns spot. In 1999 beleeft Jamie op zijn 24e zijn grote doorbraak met een eigen tv-programma: The Naked Chef. Niet dat hij hier naakt in te zien is, maar hij stript wel het eten tot zijn ware essentie.

Koken zonder handschoenen

The Naked Chef is direct een internationale hit, net als het gelijknamige kookboek dat Jamie uitbrengt. Wat het publiek zo aanspreekt is zonder twijfel de aanstekelijke, jongensachtige energie van de Brit. Hij is excited, vindt alles awesome en presenteert met humor. De Nederlandse tv-chef

en kookboekenauteur Nadia Zerouali weet het nog goed: ‘Ik heb een hele leuke foto van Jamie uit zijn begintijd. Toen ik hem persoonlijk ontmoette, zette hij geen handtekening op de foto maar schreef hij ‘great ass’ met een knipoog ernaast.’ Nu zou je ervoor gecanceld worden, maar in die tijd werd het gezien als ondeugende charme.

Zijn aimabele imago als boy next door is echter niet de enige reden dat de vrolijke kok destijds direct een succesnummer is. Hij maakt in die tijd al impact. Nadia: ‘Jamie Oliver maakte koken makkelijk. Voordat hij op tv kwam zag je alleen chef-koks in witte pakken met hoge koksmutsen óf je moeder thuis koken. Jamie zorgde ervoor dat wij allemaal konden koken.’ Ook op Nadia’s eigen optreden als tvkok had Jamie invloed. ‘Dankzij Jamie durfde ik op televisie te koken zonder handschoenen aan en zonder ingredienten af te wegen. En ik durfde gewoon een hapje te nemen uit de pan. Voor die tijd was dat ondenkbaar.’

De beweging die Jamie 25 jaar geleden inzette, bracht dus een culturele verandering in het thuiskoken. Dat had hij zelf nooit zien aankomen. ‘Zeker niet’, vertelt Jamie aan Present ‘Ik had gewoon lol en hoopte men-

sen – met name mannen – thuis te inspireren om zelf from scratch te gaan koken. Wat volgde is een geweldige reis geweest.’

Wereldverbeteraar

Die reis bestaat tot nu onder meer uit bijna veertig kookboeken. Die boeken – variërend van series rondom The Naked Chef tot diverse reiskookboeken – zijn inmiddels de hoeksteen van Jamie’s carrière. Aan een groot deel van die boeken zit ook weer een gelijknamige televisieserie vast. En zo is Jamie eigenlijk altijd en overal.

Stilzitten kan hij niet. Na het succes van zijn tv-serie en eerste kookboeken opent Jamie in 2002 dus ook nog een eigen restaurant: Fifteen. Hier laat hij zien dat hij meer in zijn mars heeft dan mensen thuis aan het koken krijgen. In de televisieserie Jamie’s Kitchen zien we de sympathieke chef kansarme jongeren onder zijn vleugels nemen in zijn restaurant. Het leidt er onder meer toe dat hij in deze tijd een MBE (ridderorde) ontvangt voor zijn verdiensten in de voedselindustrie.

“IK HAD GEWOON LOL

EN HOOPTE MENSEN THUIS

TE INSPIREREN

OM ZELF FROM SCRATCH TE

GAAN KOKEN”

En dat terwijl dat pas het begin is van Jamie’s maatschappelijke missie. Zo strijdt hij al sinds 2004 voor gezondere lunches op scholen en voert hij later campagne voor betere voedseleducatie. En in 2016 roept hij met de hashtag #sugarrush de Britse

regering op een suikertaks te heffen op suikerhoudende dranken, om zo de obesitascrisis tegen te gaan. Met zijn impactvolle tv-programma’s en campagnes raakt Jamie mensen in het hart. Maar lof en faam is niet waarvoor hij het doet. Jamie: ‘Ik probeer elk nieuw project te benaderen door te denken: hoe kan ik behulpzaam zijn, wat hebben mensen nodig?’ Geen hoogmoedwaanzin, maar nederigheid kenmerkt de bekende tv-kok.

Side gigs

Jamie zou Jamie niet zijn als hij naast zijn kookboeken, restaurant Fifteen en zijn maatschappelijke inzet niet nog honderd andere dingen zou doen. In 2008 opent hij zijn tweede restaurant: Jamie’s Italian in Oxford. Het is de eerste vestiging van zijn nieuwe restaurantketen - waarna nog diverse andere franchiseconcepten volgen. In 2010 duikt de bekende tv-kok in de bladenwereld met de oprichting van zijn eigen tijdschrift Jamie Magazine, dat zelfs een Nederlandse editie krijgt. In datzelfde jaar organiseert hij voor het eerst het foodfestival The Big Feastival in Oxfordshire en iedere zichzelf respecterende thuiskok heeft inmiddels wel een bord of messenset van Jamie in de keuken liggen.

Ook maar een mens

Toch blijkt in 2019 dat niet álles wat Jamie Oliver doet vanzelfsprekend een succes wordt. Dat jaar komt hij groots in de krant met het nieuws dat de Jamie’s Italian-restaurantketen failliet is. In twee jaar tijd moet hij vrijwel al zijn vestigingen sluiten en ruim duizend medewerkers ontslaan.

Toch lijkt Jamie’s populariteit er niet

GEROOSTERDE GROENTEN EN CAMEMBERTFONDUE

erg onder te lijden. Het feit dat hij ‘ook maar een mens’ is, lijkt hem alleen maar meer aimabel te maken.

Duurzamevis-expert Bart van Olphen werkt sinds 2014 met Jamie samen en ziet veel van dichtbij gebeuren. ‘Het was een moeilijke tijd maar Jamie heeft op zijn leeftijd bewezen dat als je ergens in gelooft en je gewoon doorgaat, het allemaal wel goed komt. Hij staat nu weer te stralen.’ Daar heeft Bart geen ongelijk in, want tegenwoordig heeft Jamie – inmiddels 49 jaar - zo’n zeventig restaurants over de hele wereld. In 2027 hoopt hij zelfs uit te breiden naar meer dan tweehonderd locaties.

Mee met de tijd

Dat Jamie na 25 jaar nog altijd succesvol is, komt ook doordat hij niet bang is mee te gaan met de tijd. Met zijn digitale platformen jamieoliver.com en diverse YouTubekanalen bereikt hij inmiddels ook online de hele wereld; op Instagram heeft hij meer dan tien miljoen volgers. En via online samenwerkingen helpt hij medewereldverbeteraars van over de hele wereld hun impact te vergroten. Zo hielp hij in Nederland eerder genoemde visexpert Bart van Olphen aan een platform om duurzame vis wereldwijd op de kaart te zetten. Bart: ‘Jamie denkt heel groot: hij wil de wereld veranderen.

Dat begon ooit met mensen helpen die niet kunnen koken, maar dat is in de loop der jaren geëvolueerd. Hij heeft ontzettend veel wilskracht en een diep geloof in dat de voedselindustrie anders ingericht kan worden.’

Niets is vanzelfsprekend

In al die jaren is Jamie de twinkeling in zijn ogen niet verloren. Met zijn nog altijd aanstekelijke enthousiasme, barmhartigheid en toewijding aan een betere wereld, betovert hij nog steeds alle mensen om hem heen. ‘Jamie weegt niet af, hij doet wat hij intuïtief voelt. Hij heeft een intrinsiek doel en weet wat hij moet doen om tot dat doel te komen. Zijn kracht is vervolgens dat hij ongelofelijk sterk is in communiceren’, vat Bart van Olphen de magie van Jamie samen. ‘Jamie is zo iemand die geen nee kent, en iedereen om zich heen weet te enthousiasmeren.’

“IK PROBEER ELK NIEUW

KAN IK

Of Jamie er ooit in slaagt het voedselsysteem echt te veranderen moeten we afwachten, maar één ding is zeker: hij blijft kookboeken schrijven. ‘Ik schrijf er al 25 jaar minimaal één per jaar en elk boek voelt als een genoegen, een vreugde en een eer. Ik beschouw ze nooit als vanzelfsprekend.’ Dat doen wij dan dus ook maar niet. Maar we kijken er wel naar uit.

Simply Jamie, Jamie Oliver € 29,99

Rondé

ȷarıg

… EN VIERT HET TIENJARIG

JUBILEUM MET EEN

NIEUW ALBUM

Rondé, bekend van hits als Hard to Say Goodbye en Love Myself, vierde het tienjarig bestaan met een show in een bomvol AFAS Live en een nieuw album: TEN. Een mooie gelegenheid om zangeres Rikki Borgelt en gitarist Armel Paap een aantal vragen voor te leggen, gebaseerd op hun eigen songteksten.

Run, it’s what you want, run, it’s what you need (UIT RUN)

Rondé schoot in 2014 meteen uit de startblokken. Een jaar later wonnen jullie al een 3FM Serious Talent Award. Hoe begon het voor jullie?

Rikki: ‘We kwamen bij elkaar als band in ons tweede jaar op de Herman Brood Academie. Bij het vak ‘Act Development’ start je om de acht weken een nieuw project met steeds andere medestudenten.’

Armel: ‘Al tijdens de tweede repetitie schreven we het nummer Run. Tegen het einde van het projectblok realiseerden we ons dat hier meer in zat.’

R: ‘Wij hadden zo’n goede klik, dat we de docenten vroegen of we het volgende blok in deze samenstelling mochten blijven spelen. Gelukkig was dat oké. Was het antwoord nee geweest, dan weet ik niet of we er überhaupt mee door waren gegaan en had alles misschien wel heel anders gelopen.’

Here we are, six years later. I don’t know what we’re trying to nd (UIT HARD TO SAY GOODBYE)

Wat heeft jullie in het afgelopen decennium het meest verwonderd?

R: ‘Wat we allemaal al bereikt hebben. Zo speelden we op het hoofdpodium van Pinkpop, sloten we twintig avonden aan bij de Vrienden van Amstel Live en namen we twee albums op in Berlijn.’

A: ‘Ik had vooraf nooit verwacht dat ik tien jaar in dezelfde band zou kunnen blijven, maar het ging heel natuurlijk.’

R: ‘We hebben de covidperiode overleefd en moesten na het vertrek van onze toetsenist de kaarten opnieuw schudden. Dat was echt een kantelpunt, waarbij we onszelf hebben afgevraagd of we wel door wilden gaan. Gelukkig waren we unaniem: stoppen was geen optie. In plaats van ontmoedigd te raken, hebben we de mouwen opgestroopt en onszelf opnieuw uitgevonden.’ i

Tonight I need a little more space for me (UIT NATURALLY)

Jullie zijn veel samen. Hoe houd je het tien jaar lang leuk?

A: ‘We hebben een heel hechte band en respecteren elkaar. Iedereen moet zich gehoord voelen binnen de band. Ook als het druk is nemen we soms gas terug om naar elkaar te luisteren.’

R: ‘Het is keihard werken, net als in een relatie. Daarbij is ons werk heel emotioneel van aard, dus je moet de ander wel in zijn waarde laten. Gelukkig zitten we vaak op dezelfde lijn.’

A: ‘We kennen allemaal onze plek in het creatieve proces, maar het heeft wel een tijd geduurd voordat we die hadden gevonden. Onze schrijfdynamiek is echt veranderd na de soundvernieuwing enkele jaren geleden. Onze ego’s zijn in 2020 blijven liggen.’

Everytime you break my heart, I know I’ll be stronger (UIT BREAK MY HEART)

Jullie hebben veel lovende recensies gekregen, maar hoe gaan jullie om met kritiek?

R: ‘Je bent veel te zien en staat op een podium, dus dat nodigt mensen uit om iets van je te vinden. We krijgen gelukkig voornamelijk goede reacties, maar er zullen altijd mensen zijn die je muziek niets vinden. Mijn moeder heeft me altijd geleerd dat het veel meer over de persoon zegt die de moeite neemt om iets naars te schrijven, dan over jou. Uiteindelijk kun je die reacties natuurlijk het beste negeren.’

A: ‘Ik vind het soms wel leuk om zo’n reactie te liken hoor. Volgens mij denken die mensen dat we dat soort berichten niet zien. Wel dus.’

R: ‘Ik vond mijn deelname aan Beste Zangers best spannend. In de afgelopen jaren was ik altijd onderdeel van de band; nu stapte ik ook als individu in de spotlight. Ik heb bovendien de indruk dat vrouwen veel harder worden afgerekend. Er worden zulke heftige, vernederende woorden gebruikt.’

I gotta be free, got lightning in me

(UIT BRIGHT EYES)

Onder welke omstandigheden komen de beste nummers tot stand?

R: ‘De beste nummers ontstaan uit de realiteit,

wanneer er waargebeurde verhalen aan ten grondslag liggen.’

A: ‘Die liedjes komen ook bij onszelf het hardst binnen. Tijdens het schrijven kan iedereen ideeen inbrengen. Soms steken we elkaar aan. De een speelt wat, de ander raakt geïnspireerd en reageert daar weer op, het is een soort domino-effect. Dan weet je: binnen een uur is het nummer af. Dat zijn de beste songs.’

R: ‘Zo is dat bijvoorbeeld ook gegaan met Hard to Say Goodbye.’

Now I found myself, I’m never gonna stop (UIT LOVE MYSELF)

Hebben jullie nog toekomstdromen?

R: ‘Ziggo Dome! Meerdere avonden in AFAS Live zou ook tof zijn. Dan kun je een nog uitgebreidere productie neerzetten, gekker en groter dromen. Ook zouden we wel Ambassadeurs van de Vrijheid willen zijn op 5 mei en hopen we onze pijlen te kunnen gaan richten op het buitenland.’

A: ‘Deze eigen show in AFAS was al heel vet. Aan de ene kant geeft het rust dat alle aanwezigen ons en onze muziek al kennen, maar aan de andere kant zijn er verwachtingen die ingelost moeten worden. Dat maakt het wel spannend.’

R: ‘Er komt zoveel aan waar we nog niets over mogen zeggen. Laten we het erop houden dat dit jubileumjaar nog niet het absolute hoogtepunt in de carrière van Rondé is.’

TEN, Rondé € 19,99 (CD) en € 34,99 (LP)

CULI NAIR feestje

OM DE VINGERS

BIJ AF TE LIKKEN

Het kerstdiner is als een goed boek: het moet spannend beginnen, lekker doorlezen en eindigen met een glimlach. Met dit menu creëer je een feestmaal dat iedereen aan tafel geboeid houdt, van de eerste hap tot het zoete slotstuk.

SALADE

VOORGERECHT

prosciutto en halloumichips met erwtjes,

Ingrediënten

Voor 4 personen

300 g halloumi, in reepjes 60 g boter

500 g erwtjes, uit de vriezer

2 tl fijngeraspte citroenschil zeezout versgemalen zwarte peper

25 g muntblaadjes 150 g rucola

8 plakjes prosciutto geroosterd brood citroenpartjes

1 Verwarm de oven voor op 160 °C.

2 Leg de halloumireepjes op een grote, met bakpapier beklede bakplaat en bak 10-12 minuten in de oven, tot ze goudkleurig en krokant zijn.

3 Verhit een grote koekenpan op matig vuur. Laat de boter erin smelten.

4 Voeg de erwtjes, citroenrasp, zout en peper toe en roer door elkaar. Bak 2-3 minuten, of tot de erwtjes zijn opgewarmd.

5 Prak ongeveer de helft van de erwtjes grof, met een vork. Schep de munt en rucola erdoor.

6 Verdeel het geroosterde brood over de borden.

7 Verdeel de erwtjespuree, prosciutto en halloumi over het brood en dien op met partjes citroen.

Bereidingstijd: 15 minuten

Tip: Om krokante halloumi te krijgen moet de kaas in flinterdunne reepjes worden gesneden. Een dunschiller doet dat perfect. De prosciutto kun je vervangen door knapperige plakjes bacon.

Too easy, Donna Hay € 32,50

HOOFDGERECHT

TRAYBAKE met zalm in Puttanesca-stijl

Ingrediënten

Voor 4 personen

200 g haricots verts, afgehaald

6 bosuitjes, in 3 stukken (75 g)

200 g gemengde cherrytomaatjes, gehalveerd

6 zalmfilets (ca. 720 g), met vel zout en zwarte peper

Voor de tomaten-ansjovisolie

85 ml olijfolie

8 ansjovisfilets, fijngehakt

2½ el tomatenpuree

1 tl chilivlokken

2 tl korianderzaad, licht gestampt in een vijzel

8 tenen knoflook, in heel dunne plakjes

2 ingelegde citroenen, vruchtvlees en pitjes weggegooid, schil fijngehakt (20 g)

2 tl ahornsiroop

Voor de salsa

60 g ontpitte kalamata-olijven, gehalveerd

60 g kappertjes, grof gehakt

1 ingelegde citroen, vruchtvlees en pitjes weggegooid, schil in smalle reepjes (10 g)

10 g basilicumblaadjes, grofgehakt

10 g peterselieblaadjes, grofgehakt

2 el olijfolie

2 tl citroensap

1

Maak eerst de tomatenansjovisolie. Doe de olijfolie, ansjovisfilets en tomatenpuree in een kleine hapjespan en zet hem op halfhoog vuur.

2 Bak alles zodra het mengsel zachtjes gaat borrelen

5 minuten en roer het af en toe door.

3 Voeg de chilivlokken en het korianderzaad toe, en bak alles nog 1 minuut, tot het gaat geuren. Neem de pan van het vuur en voeg de knoflook, ingelegde citroen en ahornsiroop toe. Roer goed door elkaar en zet opzij om het af te laten koelen.

4 Verhit de oven tot 220 °C. Leg de haricots verts, bosuittjes en cherrytomaatjes op een met bakpapier beklede bakplaat. Besprenkel ze met 3 eetlepels van de tomatenansjovisolie en bestrooi ze met ¼ theelepel zout en een flinke draai peper.

5 Schep om en zet het 12-13 minuten in de oven, tot de haricots verts en tomaatjes zacht worden en een beetje kleur krijgen.

6 Leg intussen de zalmfilets op een bord en sprenkel de overgebleven tomaten-ansjovisolie (inclusief de vaste bestanddelen) er met behulp van een lepel gelijkmatig over.

7 Schik als de haricots verts en tomaatjes lang genoeg in de oven hebben gezeten, de zalmfilets ertussen en zet alles nog 8 minuten in de oven.

8 Haal de bakplaat eruit en zet hem 5 minuten opzij om de inhoud te laten rusten.

9 Meng terwijl de zalm in de oven staat alle ingrediënten voor de salsa in een kommetje en voeg flink wat gemalen peper toe.

10 Schep de helft van de salsa over de zalm en serveer de vis warm (of op kamertemperatuur, wat net zo lekker is), met de rest van de salsa in een kommetje erbij.

Bereidingstijd: 20 minuten (en +/- 15 minuten voor de olie)

Comfort, Yotam Ottolenghi € 33,99

KOKOSCAKE met passievrucht

Ingrediënten

Voor 9 personen

Voor de cake

125 g roomboter, op kamertemperatuur

125 g witte basterdsuiker

¼ tl zout rasp van ½ biologische limoen

2 eieren (m)

80 g bloem

30 g kokosrasp

½ tl bakpoeder

Voor de ganache

75 g passievrucht (diepvries)

20 ml slagroom

160 g witte chocolade, grof gehakt ½ tl vanillepasta

Voor de siroop

80 g passievrucht (diepvries)

25 g kristalsuiker

Benodigdheden vierkante bakvorm van 18 x 18 cm, bakpapier, 2 kommen, spatel, steelpan, bolzeef

1

Verwarm de oven voor tot 180 °C boven-/onderwarmte en bekleed de bakvorm met bakpapier.

2 Meng de roomboter met de basterdsuiker, het zout en de limoenrasp in een kom en mix met de mixer tot het zalvig is. Voeg al mixend de eieren één voor één toe.

3 Meng de bloem, kokosrasp en het bakpoeder in een kom door elkaar en spatel door het botermengsel. Schep het beslag in de bakvorm, strijk glad en bak de cake in zo’n 22 minuten goudbruin en gaar.

4 Maak intussen de ganache. Breng de passievrucht met de slagroom in een steelpan aan de kook. Doe de witte chocolade met de vanillepasta in een kom. Schenk het hete mengsel hier overheen en laat een paar minuten staan. Roer door tot een glad mengsel. Wil je een egale ganache zonder pitjes? Zeef het mengsel dan door een bolzeef. Laat afkoelen in de pan en roer af en toe door. Hoe meer het afkoelt, hoe dikker de ganache wordt.

5 Dan de siroop: breng de passievrucht in een schone steelpan aan de kook. Voeg

NAGERECHT

de kristalsuiker toe en laat 1 minuut pruttelen op laag vuur.

6 Prik gaatjes in de cake met behulp van een vork of satéprikker. Schenk de hete siroop over de cake en laat volledig afkoelen. Dit duurt ongeveer 1 uur.

7 Schep de ganache over de afgekoelde cake en strijk gelijkmatig uit.

8 Til de cake uit de vorm en snijd in stukken.

Bereidingstijd: 45 minuten (+ 22 minuten baktijd en 1,5 uur wachttijd)

Tip: De kokoscake kan makkelijk 3-4 dagen buiten de koelkast worden bewaard. Toch langer bewaren? Zet ‘m dan in de koelkast.

ZOETE ZOOI., Eefje Friedhoff € 28,99