Als je het eenmaal ziet, herken je het overal: vormgevers die elkaars ideeen gebruiken. Is het gemakzucht of zit er meer achter? En wat te denken van T-Mobile, dat het alleenrecht op de kleur magenta claimt. Grafisch vormgever Douwe Huitema van het Leeuwarder bureau BW H bekijkt de ontwikkelingen met een mengsel van vrolijkheid en opluchting. Indruk van het winnende jaarverslag door BW H van Arrondissementsparket Leeuwarden.
Een goed idee heb je nooit alleen en bedrijfslogo bestaande uit allemaal losse onderdeeltjes die samen een grote vorm maken. V&D heeft het sinds kort, Unilever, maar bijvoorbeeld ook het Tropenmuseum. En wie begon er toch met die bewust verkeerde afbrekingen, waarvan de letters een blok vormen? Op ieder gebied letten mensen op elkaar, in deze tijd van internet helemaal. Zeker als er flink aan verdiend kan worden. Bovendien zijn er technieken beschikbaar gekomen voor iedereen die over een computer beschikt. Grafisch vormgever Douwe Huitema en zijn collega Rudmer van Hulzen kijken vooral naar de mogelijkheden die deze tijd biedt. ,,Je moet je realiseren dat iedereen tegenwoordig alles ziet. Dan worden er haast vanzelfsprekend dingen overgenomen, maar wat goed is, pik je er snel tussenuit’’, zegt Huitema, die het onverstandig vindt om te veel te focussen op vermeend plagiaat of domheid. Beter is het om de ontwerpen en vormen die je tegenkomt, en dat zijn er verschrikkelijk veel, goed te filteren. Als je je zou ergeren aan onvoldoende oorspronkelijkheid, kun je wel aan de gang blijven en kom je niet meer aan je eigen ideeën en ontwerpen toe. Meer dan vroeger is het tegenwoordig van belang samen te werken. Het houdt je scherp en je kunt elkaar wijzen op zaken die je misschien zelf over het hoofd hebt gezien. Daar horen ook ontwerpen van andere mensen bij. Als professional moet je daarop anticiperen.
E
De Leeuwarder vormgevers beseffen hoe groot de belangen zijn van de grote bedrijven en welke juridische consequenties dat kan hebben. Bij grote bureaus lopen haast evenveel juristen als ontwerpers rond. En ook het blad van de Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers heeft altijd een flink juridisch deel. Het gaat al zo ver dat er gevechten ontstaan over bepaalde kleuren. Telecombedrijf T-Mobile, dochter van Deutsche Telekom, claimde kort geleden het alleenrecht op het gebruik van de kleur magenta. De kwestie maakte een storm van protest los in de ontwerperswereld. Wat moet je als zwart of wit geclaimd wordt, lachen Huitema en Van Hulzen, die het voorlopig houden op een publiciteitsstunt van T-Mobile, omdat het zo krankzinnig is. Andere vormgevers zijn er minder gerust op. Eerder speelden soortgelijke kwesties al met groen voor KPN en oranje voor Orange. Op een speciale website, www.freemagenta.nl, verzamelt het Amsterdamse bureau Lava boze en vermakelijke reacties uit de branche. ‘Nog even en ik claim de wereldrechten op de productie van gras’, zegt Frank de Jonge, directeur van IDTV op die site, om aan te geven waar de claimcultuur kan eindigen. Ook de legendarische ontwerper Wim Crouwel, oprichter van Total Design, en Dingeman Kuilman, directeur van de Premsela Stichting voor vormgeving, lieten van zich horen, wat wel aangeeft hoe zeer de kwestie de gemoederen verhit.
De nieuwe huisstijl van V&D bestaat uit zwartwitte of witzwarte fragmenten
Losse onderdelen vormen samen de nieuwe huisstijl van Unilever
Huitema en Van Hulzen hechten beiden vooral groot belang aan de manier waarop gewerkt en gedacht wordt. ,,Je kunt vanuit heel verschillende vertrekpunten best op hetzelfde eindpunt aankomen’’, meent Huitema, ,,maar dan is het wel belangrijk dat je kunt uitleggen hoe je er gekomen bent.’’ Als je op een gegeven moment overal woorden tegenkomt waarin een bepaalde lettergreep wordt vervangen door een cijfer, ‘Museumn8’ of ‘xs4all’ bijvoorbeeld, dan heb je te maken met een tijdsverschijnsel, dat weer verder evolueert. Maar natuurlijk zijn er ook mensen die het tegenkomen, het ‘wel lollig’ vinden en er snel een variant op bedenken. ,,Ja, er wordt ongelofelijk veel gejat, maar het gekke is dat mensen die heel plat werk maken daar nooit op aangesproken worden. De discussie en de kritiek is altijd gericht aan het adres van de mensen die juist buitengewoon ontwerpen. Huitema noemt architecten die werken aan huizen in een vinexwijk. Daar worden geen woorden aan vuilgemaakt. Maar is er iemand bezig met een buitengewoon oorspronkelijk gebouw met uitzonderlijke vormen en materialen, dan kun je er zeker van zijn dat er kritiek komt: is dat allemaal niet al eens eerder gedaan?, hoor je dan. Maar wordt zulk werk nagevolgd, denk maar eens aan de sloophouten meubelen van Piet Hein Eek, dan blijft het weer stil. Oorspronkelijkheid blijft een lastig thema. ,,Elke ontwerper maakt het mee dat hij vanaf een nulpunt begint, na een week een schets klaar heeft en het de week erna in de een of andere vorm terugvindt op internet. Echt nieuwe dingen doen is niet zo gemakkelijk en hoe meer je weet, hoe eerder je argwaan krijgt als iemand beweert dat iets uniek is.’’ Recentelijk kreeg tassenmerk Louis Vuitton de wind van voren, toen de New Yorkse ontwerpster Vanessa Beecroft voor een campagne een alfabet ontwierp, waarvan de letters bestonden uit naakte meisjes. Een relatie van de bekende Amsterdamse ontwerper Anthon Beeke herkende er onmiddellijk het idee en zelfs de uitwerking van Beeke in. De rechter hoefde er niet aan te pas te komen, het plagiaat was overduidelijk. Beecroft verdedigde
Met name het aspect hoe je iets kunt claimen dat je niet eens zelf gemaakt of bedacht hebt, speelt hier een rol. Van Hulzen vindt de gedachte dermate absurd, dat hij zich dan ook niet kan voorstellen dat de claim kan standhouden. Maar, tekent hij er bij aan, het zal niet voor de eerste keer zijn dat de kleinste speler de pineut is. Volgens Huitema moet je ook goed beseffen dat wie ergens de rechten van heeft, niet altijd de origineelste is. Dat geldt ook voor vorm. Ondanks alle relativeringen, zijn de mensen van het Leeuwarder bureau trots op de onlangs behaalde bekroning ‘Best of the Best’ bij De Bestverzorgde Jaarverslagen 2007 voor het jaarplan van het Arrondissementsparket Leeuwarden. Het won van een reeks inzendingen van randstedelijke topontwerpers, onder wie Irma Boom Office voor Koninklijke Tichelaar en Richard Niessen + Esther de Vries voor Stedelijk Museum Amsterdam. Het ontwerp van BW H oogt in eerste instantie als een gewone, sobere blauw-groene dossiermap met een saaie aanbiedingsbrief en een stapeltje A4-tjes. Eenmaal opengevouwen komt de ware aard naar voren. Het papier is op driekwart over de hoogte genaaid. Het kleine gedeelte, dat een rood-witte buitenkant heeft als het schriklint bij een politieafzetting, moet handmatig worden opengeritst. Binnenin staan afbeeldingen die gemaakt lijken te zijn door een politiecamera. In het grotere rechterdeel staan de ‘geruchtmakende zaken’ uit het afgelopen verslagjaar in een typografie als van een krantenpagina. Douwe Huitema relativeert zelfs de bekroning. ,,Je hebt natuurlijk te maken met andere inzendingen en de samenstelling van de jury, het belangrijkste voor ons is, dat herkend wordt dat er aandacht aan is besteed. Als ontwerpen deugen, hoeft het niet eens je eigen stijl te zijn. Je moet enthousiast kunnen zijn over wat anderen doen, al is het tegengesteld aan je eigen werk, als het maar kundig gemaakt is. Er moet liefde en energie in zitten.’’
Irma Boom Office bedacht een van de vormen met bewust verkeerde afbrekingen voor de beurs Manuscripta. Het is volgens de mensen van BW H een voorbeeld van goed denkwerk. Alleen in de Courier, waarbij elke letter evenveel ruimte neemt, krijg je zo’n perfect blok. Foto Caecilia van der Drift zich met het weinig voor de hand liggende woord ‘misverstand’. Huitema stelt opgelucht vast dat zulke zware kwesties in Friesland niet snel zullen spelen. Al kwam hij er een keer dicht bij, toen het inmiddels overgenomen telecombedrijf Ben, een campagne begon onder de naam ‘Ik ben Ben’. Twee jaar daarvoor ontwierp BW H in
Leeuwarden een boekje en brochure voor drukkerij Ben de Vries met een vergelijkbaar ‘ben’-idee. Het is niet op een juridisch gevecht met het Amsterdamse reclamebureau Kessels Kramer uitgelopen, omdat het bij De Vries om een eenmalige uitgave ging. ,,Het was grappig te zien hoe anderen zo’n idee heel anders uitwerken.’’
Op www.freemagenta.nl wordt cynisch gereageerd op de claim van T-mobile om als enige de kleur magenta te mogen gebruiken.
ANDRÉ KEIKES
VORMGEVER DOUWE HUITEMA: ALS ER MAAR LIEFDE EN ENERGIE IN ZIT