Διαστάσεις της εμπειρίας των πικετέρος: οργανώσεις ανέργων στην Αργεντινή /Αναιρέσεις

Διαστάσεις της εμπειρίας των πικετέρος: Οργανώσεις ανέργων στην Αργεντινή Maristella Svampa, Sebastian Pereyra Μετάφραση: Δήμητρα Κοντοέ, Στέφανος Βλάχος Επιμέλεια: Αιμιλία Τσαγκαράτου

Λέσχη νεολαίας, θεωρίας και πολιτισμού ΑΝΑΙΡΕΣΕΙΣ

Μια έκδοση της Λέσχης νεολαίας, θεωρίας και πολιτισμού ΑΝΑΙΡΕΣΕΙΣ Ιπποκράτους 175 (με Λασκάρεως), Εξάρχεια anaireseis.gr | anaireseis@gmail.com Ιούνιος 2018

Σχεδιασμός εξωφύλλου/σελιδοποίηση/επιλογή φωτογραφιών: Γιώργος Παπαγκίκας

Οδόφραγμα στις πόλεις Κούτραλ­-Κο και Πλάσα Ουινκούλ, Ιούνιος 1996

Περιεχόμενα

Σταύρος Μαραγκουδάκης

Πρόλογος Maristella Svampa, Sebastian Pereyra

Διαστάσεις της εμπειρίας των πικετέρος ATTACK στην ανεργία και την επισφάλεια

Κείμενο συμβολής

7 19 73

1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Συγκρούσεις στην πόλη Κούτραλ-Κο, 20 Ιούνη 1996

Οδόφραγμα στις πόλεις Κούτραλ-Κο και Πλάσα Ουινκούλ, Ιούνιος 1996

Πρόλογος Σταύρος Μαραγκουδάκης, μέλος της εργατικής επιτροπής του Κεντρικού Συμβουλίου της νεολαίας Κομμουνιστική Απελευθέρωση

«Π

ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΕΠΑΝΕΡΧΕΤΑΙ, ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΕΠΙΤΑΣΣΕΙ... ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΕΠΙΜΕΝΕΙ!

όσο κοντά ή πόσο μακριά βρίσκεται η Αργεντινή;» Τι θα απαντούσε ένας διαδηλωτής της 12ης Φλεβάρη του 2012 και τι μία απεργός της 12ης Γενάρη του 2018; Ο ιστορικός χώρος και χρόνος δεν είναι διαστάσεις που μπορούν να εκτιμηθούν με τα μεγέθη της Νευτώνειας Φυσικής και οι νόμοι που διέπουν τη διαρκή παρουσία τους απεχθάνονται τις σιδερένιες νομοτέλειες, τις προφανείς απαντήσεις. Αν μια φορά διαβείς το ποτάμι των γεγονότων, δεύτερη φορά δεν υπάρχει. Κι όμως από τις διακλαδώσεις του χώρου και του χρόνου ξεπηδούν μπροστά μας αναρίθμητες -μικρές ή μεγάλες- δυνατότητες για να επαναλάβουμε την ιστορία. Να ξαναμπούμε στο ποτάμι -κι ας μην είναι ποτέ το ίδιο- ακολουθώντας τα σημάδια που προσεκτικά αφήσαμε περνώντας την πρώτη φορά. Με νέο πρωτότυπο τρόπο μπορούμε να αποτύχουμε ή να πετύχουμε ξανά, αρκεί να έχουμε (αφήσει) σημάδια. Γιατί να επιστρέψει κανείς στην Αργεντινή του 2001; Μα γιατί είναι ένα τέτοιο σημάδι της εποχής μας, μία εκ των κορυφαίων στιγμών της ταξικής πάλης στο μεταίχμιο του 20ου και του 21ου αιώνα. Από πολλούς συγκαταλέγεται σε εκείνες τις σπάνιες κορυφώσεις που προσεγγίζουν τον κλασικό λενινιστικό 9

ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ ορισμό της «επαναστατικής κατάστασης». Κι όπως πάντοτε συμβαίνει με τέτοιες εκρήξεις, η επίδρασή του δεν περιορίστηκε στα όρια της χώρας ή της ηπείρου η οποία τα γέννησε. Η ακτινοβολία του εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο, σε παρόντα χρόνο ή/και ετεροχρονισμένα. Σε συμβολικό επίπεδο (εκείνη η νύχτα η μαγική…) σε προγραμματικό (ρήξη με το μηχανισμό του χρέους, σπάσιμο των δεσμών με τις καπιταλιστικές ολοκληρώσεις, εθνικοποίηση στρατηγικών πυλώνων της οικονομίας κ.α.), αλλά και σε πρακτικό–κινηματικό (πλατείες, ΒΙΟΜΕ) το Αργεντινάζο έμοιαζε με πυξίδα μέσα στο χρόνο και το χώρο. Κι όμως ο εξεγερτικός κινηματισμός, δεν είναι επαρκές εργαλείο πλοήγησης, στις απότομες στροφές, στις άμπωτες και στις πλημμυρίδες της ταξικής πάλης στην εποχή μας. Το τέλος του “τέλους της ιστορίας” βρήκε στο Αργεντινάζο, άλλο ένα αδιαμφισβήτητο επιχείρημα (υπέρ του), όμως ποια εποχή διαδέχθηκε το τέλος του τέλους της ιστορίας; Το κίνημα, έφτασε μέχρι τα μισά του δρόμου. Αν είχαμε να κάνουμε με μια επαναστατική κατάσταση που έφτασε μέχρι τη μέση, τότε θα επακολουθούσε -σύμφωνα πάντα με τον κλασικό λενινιστικό ορισμό- η ομοβροντία της σιδερένιας πυγμής της αστικής τάξης. Τούτο όμως δεν έγινε. Η Αργεντινή δεν έγινε Αίγυπτος, ούτε Ουκρανία. Ο βασιλιάς δε χρειάστηκε να εξαντλήσει τα επιχειρήματά του. Μήπως όμως η Αργεντινή του 2001 ή του 2003, μοιάζει πιο πολύ με την Ελλάδα του 2012 ή του 2015; Και αν ναι, τι λέει ο μύθος για εμάς; Τι ακολουθεί; Την άνοδο του κινήματος διαδέχθηκε το δυνάμωμα και η ηγεμονία των τάσεων συμβιβασμού με το αναπότρεπτο, η υποχώρηση. Το ανέφικτο δεν ήταν πια εφικτό για τις μάζες και η πολιτική… Η πολιτική έγινε ξανά η μίζερη τέχνη του εφικτού. Ο επελαύνων Κιρχνερισμός αφού «πήρε την κυβέρνηση αλλά όχι την εξουσία» επιχείρησε να μετασχηματίσει τις τάσεις κλεισίματος του ρήγματος σε «αναδιαπραγμάτευση», «έντιμο συμβιβασμό», επανασχεδιασμό της αστικής στρατηγικής απάντησης στην κρίση και την ταξική πάλη. Στην αρχή φάνηκε να τα καταφέρνει, βοηθούμενος από την παροδική σταθεροποίηση και ανάκαμψη της οικονομίας. Στην αρχή όμως μόνο… Κάθε Κιρχνερισμός εξαντλείται. Ως συνέπεια και όργανο της ιστορίας μεταμορφώνεται μέχρι του σημείου της εκμηδένισης. Ήδη σήμερα έχει δώσει τη θέση του στις δεξιές κυβερνήσεις Μάκρι και φαίνεται ανήμπορος να ανακάμψει. Μεταμορφώνεται λοιπόν και ταυτόχρονα μεταμορφώνει το πολιτικό σύστημα, προετοιμάζοντας το για το άνοιγμα της νέας 10

ΠΡΟΛΟΓΟΣ φάσης της κρίσης και της κοινωνικοπολιτικής αναμέτρησης. Η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση που εκδηλώθηκε το 2008, συντόνισε τις μεγάλες εργατικές και λαϊκές εκρήξεις που συνέβησαν μετά το 1989, με σειρά εξεγερτικών γεγονότων που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκειά της. Η σύγχρονη επαναστατική θεωρία οφείλει να μετατρέψει την ογκώδη εμπειρία αυτών των εκρήξεων σε πρώτη ύλη μιας σύγχρονης θεωρίας της επανάστασης. Ακόμα βρισκόμαστε εξαιρετικά μακριά από κάτι τέτοιο και δυστυχώς αυτό φάνηκε να κοστίζει στον πρώτο γύρο αναμέτρησης με την αντιδραστική επίθεση του κεφαλαίου. Κόστισε γιατί ο αντίπαλος, παρά τους αναγκαίους συμβιβασμούς στους οποίους προέβη και τον αιφνιδιασμό του μπροστά στις άτακτες εφόδους των καταπιεσμένων, μπήκε σε αυτή την τεράστια σύγκρουση με τις σημαίες της δικής του μαύρης στρατηγικής να καθοδηγούν κάθε του βήμα. Το στρατόπεδο των κάτω, από την άλλη, μπήκε στη μάχη με αυτοθυσία μεν, αλλά με ό,τι μέσο του κληροδότησε η εποχή του τέλους της ιστορίας. Χωρίς εξοπλισμό που να τον βοηθά από την έφοδο και τη σύγκρουση «στο παρόν - με το παρόν και για το παρόν» να περάσει στην τροχιοδρόμηση ενός αξιοβίωτου και απελευθερωτικού μέλλοντος. Η κομμουνιστική επαναθεμελίωση πρώτα και κύρια αντλεί την επικαιρότητά της από το άθλιο παρόν και τη δυνατότητα συνολικής ανατροπής του. Η τεκμηρίωση αυτής της δυνατότητας είναι και θεωρητικό ζήτημα, αλλά πρωτίστως πρακτικό. Είναι ζήτημα συμβολής στα καθήκοντα που επιβάλλει το επιτακτικό παρόν, από τη σκοπιά του μέλλοντος που πάντα επιμένει. Πρέπει να αναμετριέται τόσο με τα μεγάλα ζητήματα της επανάστασης και της κομμουνιστικής στρατηγικής στην εποχή μας, του συγχρόνου κομμουνιστικού προγράμματος και κόμματος, όσο και με τα άλλα τα μικρά, αλλά πάντα επιτακτικά. Οι διαφορές, αλλά και οι ομοιότητες της περίπτωσης της Ελλάδας με την Αργεντινή είναι πολλές. Η συγκριτική μελέτη του ιστορικού πλαισίου και των εξελίξεων που δρομολογήθηκαν στις δύο χώρες με λίγα χρόνια διαφορά θα ήταν ένα εγχείρημα μεγάλης αξίας: της κρίσης, των πολιτικών του κεφαλαίου, της Αριστεράς αλλά και του κινήματος. Με την παρούσα έκδοση επιχειρούμε να ρίξουμε λίγο φως σε μια μονάχα πλευρά, ιδιαίτερης σημασίας όμως για το κίνημα στην Ελλάδα. Ο λόγος για το 11

ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ «κίνημα των άνεργων» (όπως θα δούμε και παρακάτω σε πολλές περιπτώσεις «ωφελούμενων» σε -κρατικά επιδοτούμενα- προγράμματα εργασίας στους δήμους). Το άρθρο της Maristella Svampa και του Sebastian Pereyra, «Διαστάσεις της εμπειρίας των Πικετέρος: Οργανώσεις ανέργων στην Αργεντινή» παρέχει μια εποπτική εικόνα -όχι πολιτικά ουδέτερη- των συνθηκών μέσα από τις οποίες γεννήθηκε ένα ιδιαίτερα μαζικό, μαχητικό και ανθεκτικό κίνημα που συντάραξε τις πιο απομακρυσμένες επαρχίες, τα περίχωρα του Μπουένος Άιρες, αλλά και την κεντρική πολιτική σκηνή της Αργεντινής για περισσότερο από μια πενταετία. Ένα κίνημα που βρέθηκε στην πρωτοπορία των γεγονότων του 2001, μέχρι να οπισθοχωρήσει και αυτό μαζί με το ποτάμι των εξεγερμένων. Επιχειρεί να αναδείξει τα βασικά χαρακτηριστικά, τις αγωνιστικές, πολιτικές, οργανωτικές παραδόσεις που συγχωνεύτηκαν για να δημιουργήσουν την ξεχωριστή ταυτότητα των Πικετέρος, η οποία εκτόπισε τη ρετσινιά και την αυτοενοχοποίηση του άνεργου, διαμόρφωσε μαζικές πρακτικές και προγράμματα πάλης. Αναδεικνύει τέλος την πολιτικο-ιδεολογική διαπάλη στο εσωτερικό του, που παροξύνθηκε ύστερα από την ανάδειξη στην κυβέρνηση του Ν. Κίρχνερ (και μετέπειτα της Χ. Φ. Κίρχνερ), όπου η σχέση με το κράτος, την κυβέρνηση και τους μηχανισμούς της αποδείχθηκε καθοριστική για την πολιτική ανεξαρτησία και την περαιτέρω ανάπτυξή του. Γραμμένο το 2003, περιγράφει τις προοπτικές που διαγράφονται σε μια ιδιαίτερα ρευστή ακόμα περίοδο όπου οι εξεγερτικές εμπειρίες και η υποχώρηση εναλλάχθηκαν με τεράστια ταχύτητα και οι γενικές τάσεις ήταν δύσκολο ακόμα να διακριθούν. Στην Ελλάδα από την άλλη, 10 χρόνια ύστερα από την εκδήλωση της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, με τα ποσοστά ανεργίας από τα πρώτα κιόλας χρόνια να έχουν εκτοξευθεί, δε μπορεί κανείς να διακρίνει μια αντίστοιχη ισχυρή διάσταση στα πλαίσια του ευρύτερου αντιμνημονιακού ρεύματος των προηγούμενων ετών. Πολυμορφία και κατακερματισμένες επιμέρους δράσεις φυσικά και υπήρξαν, αλλά δεν κατέστη σε καμία περίπτωση δυνατό να εμφανιστεί ένα ειδικό κίνημα που να θέτει σε κίνηση τους άνεργους στη βάση άμεσων διεκδικήσεων, με ξεχωριστές μορφές πάλης, πρόγραμμα και οργάνωση. Το πρώτο ζήτημα που δημιουργεί προβληματισμό είναι το γεγονός ότι τα ποσοστά ανεργίας στην Ελλάδα σε σχέση με την Αργεντινή ήταν και συνεχίζουν να είναι πολύ μεγαλύτερα, 12

ΠΡΟΛΟΓΟΣ τη στιγμή που σχεδόν σε όλες τις δημοσκοπήσεις το ζήτημα της ανεργίας αναδεικνυόταν σε ζήτημα των ζητημάτων για την κοινή γνώμη. Τι ήταν λοιπόν αυτό που δεν επέτρεψε να εκδηλωθεί κάτι αντίστοιχο και στην Ελλάδα; Σήμερα με δεδομένη τη σταδιακή αποκλιμάκωση των ποσοστών της ανεργίας στα επίπεδα του 20% (πάντα βέβαια με παράλληλη εκτόξευση των ποσοστών της ελαστικής εργασίας) τείνει να ισχυροποιήθει η άποψη, που σταδιακά έκανε την εμφάνισή της στη συζήτηση οργανώσεων της αριστεράς και του ευρύτερου εργατικού-λαϊκού κινήματος, ότι είναι αδύνατον οι άνεργοι/ες να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο στο κίνημα ή έστω να αποκτήσουν μια σχετικά διακριτή συγκρότηση και παρουσία. Το παράδειγμα των πικετέρος αποτελεί αγκάθι στο μάτι αυτής της άποψης, η οποία τείνει να αντικειμενικοποιήσει αδυναμίες του υποκειμενικού παράγοντα, της αριστεράς και των ευρύτερων αγωνιστικών δυνάμεων. Είναι αγκάθι και για κάθε κυβέρνηση που θεωρεί ότι η αλλαγή των δεικτών της οικονομίας, καθώς και αυτών που αφορούν την αγορά εργασίας, μπορεί να ξορκίσει τον κίνδυνο τέτοιων ασύμμετρων απειλών. Δε χρειάζεται να φτάσει κανείς τόσο μακριά, για να διαπιστώσει ότι ένα από τα βασικά προβλήματα είναι η ίδια η στάση της μαχόμενης αριστεράς και ευρύτερα του εργατικού κινήματος. Ποια είναι η στάση τους απέναντι σε όσα σχεδιάζει ο αντίπαλος αναφορικά με τη διαχείριση της ανεργίας; Πώς αντιμετωπίζει ιδεολογικά, πολιτικά και συνδικαλιστικά την πολιτική και την επιχειρηματολογία του ΣΕΒ, των κυβερνήσεων και των κομμάτων; Οι γενικόλογες επικλήσεις δεν αρκούν. Οι πράξεις μιλούν πιο εμφατικά «από μια ντουζίνα προγράμματα». Το πιο κοντινό παράδειγμα σε αυτό των πικετέρος, οι αγώνες των εργαζόμενων στην κοινωφελή εργασία 2014-2016 πέρασαν κάτω από τη μύτη μας. Το ίδιο και οι κινήσεις του ΣΥΡΙΖΑ από το 2015 και ύστερα, που προδιέγραφαν ότι εντός του αστικού πολιτικού συστήματος και της ΕΕ υπάρχει σημαντική διαπάλη -με αμφίρροπο προς το παρόν αποτέλεσμα- αναφορικά με τη διαχείριση της ανεργίας. Διαπάλη που δεν αφορά την αντιδραστική ουσία αυτής της πολιτικής αλλά το μείγμα, τους ρυθμούς και τις προτεραιότητές της. Χωρίς την παρακολούθηση αυτών των εξελίξεων, χωρίς μια σαφή εκτίμηση γύρω από αυτές δεν είναι δυνατόν να συγκεντρωθούν με κατάλληλο τρόπο οι δυνάμεις της πρωτοπορίας ώστε να δοκιμάσουν να αλλάξουν την πορεία όσων σήμερα θεωρούνται αναπότρεπτα και δεδομένα.

13

ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ Το Κείμενο Συμβολής της ATTACK Αθήνας, στο Διήμερο ενάντια στην ανεργία και την επισφάλεια Βορείου Ελλάδας (27-28/1/2018), που αποτελεί το δεύτερο μέρος της παρούσας έκδοσης, είναι μια πρωτότυπη επεξεργασία που επιχειρεί να θέσει το πλαίσιο αυτής της προβληματικής. Παρά τις σημαντικές ελλείψεις στην απάντηση κρίσιμων ερωτημάτων, επιχειρεί να περιγράψει με συνοπτικό τρόπο την αντιδραστική πολιτική του κεφαλαίου στο πεδίο αυτό, να αποτιμήσει τους αγώνες των άνεργων και επισφαλώς εργαζόμενων στην Ελλάδα την προηγούμενη οκταετία και τέλος να ξεχωρίσει κάποιες κρίσιμες πλευρές αναφορικά με το πρόγραμμα πάλης και τις μορφές που θα μπορούσε να λάβει ένα Πανελλαδικό Πολιτικό Κίνημα ενάντια στην ανεργία και την επισφάλεια. Ως νεολαία Κομμουνιστική Απελευθέρωση υπερασπιζόμαστε την ανάγκη μιας στροφής, με γνώμονα τη συγκέντρωση δυνάμεων της πρωτοπορίας, στην κατεύθυνση που επιτάσσει η επιδιωκόμενη μελλοντική συγκρότηση του κινήματος. Η πρόταση μας για μια Πανελλαδική Συλλογικότητα στην Ανεργία και την Επισφάλεια, η οποία μπορεί να προκύψει μέσα από μια διαδικασία προγραμματικής και κινηματικής σύγκλισης του πολύμορφου και πλατιού δυναμικού των συλλογικοτήτων που δραστηριοποιούνται στο αχανές αυτό πεδίο, επιχειρεί να δώσει μορφή και περιεχόμενο σε αυτή την ανάγκη. Η ATTACK έχει κατορθώσει ήδη να αναπτύξει μια πανελλαδική δικτύωση. Προσπαθεί να ψηλαφίσει μια παρέμβαση η οποία να συνδυάζει την άμεση ανακούφιση των ανέργων με την καταπολέμηση των νέων μορφών ανακύκλωσης της ανεργίας αλλά και την ανάγκη για ένα συνολικό πολιτικό κίνημα ενάντια σε αυτή. Με την ακτινοβολία της έχει καταφέρει να επιδράσει σε ευρύτερες δυνάμεις της κοινωνικοπολιτικής πρωτοπορίας με αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια να έχουν δημιουργηθεί νέες συλλογικότητες (Generation 400). Έχει συμβάλλει στον θετικό μετασχηματισμό παλαιότερων (Δίκτυο Ανέργων και Επισφαλώς Εργαζόμενων Θεσσαλονίκης) και έχει αναπτύξει συναγωνιστικούς δεσμούς με άλλες (No ofeloumeni-ΣΚΥΑ, Ενεργοί Άνεργοι). Ο χάρτης όμως της αριστεράς της ανεργίας και της επισφάλειας ολοένα και περισσότερο εμφανίζει χαρακτηριστικά αυτοσυγκρότησης και περιχαράκωσης. Είναι δεκάδες οι αγωνιστές/-στριες που, τόσο λόγω των μεγάλων δυσκολιών παρέμβασης, όσο και του κατακερματισμού, έχουν περάσει από πολλές από

14

ΠΡΟΛΟΓΟΣ αυτές, αλλά ελάχιστοι/ες έχουν μονιμοποιήσει τη συμβολή τους σε κάποια. Όλες συλλογικότητες έχουν δυσκολία να έρθουν σε επαφή με υπαρκτές κινήσεις άνεργων και επισφαλώς εργαζόμενων και περιορίζονται σε μια καμπανιακού τύπου δουλειά. Το κείμενο συμβολής της ATTACK μπορεί να αποτελέσει τη βάση για μια τέτοια σύγκλιση. Δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί σαν ένα κλειστό σύστημα απόψεων, αλλά σαν μια πρώτη βάση για το άνοιγμα του διαλόγου για τη συγκρότηση μιας συλλογικότητας πανελλαδικής εμβέλειας και δυναμικής, ικανής να αναμετρηθεί με τον αντίπαλο. Σήμερα βρισκόμαστε αρκετά μακριά από τη συγκρότησή της, αυτό που όμως που πρέπει να διατηρήσουμε είναι η φιλοδοξία να ανοίξουμε αυτόν τον δρόμο με αυτοπεποίθηση. Η ανάγκη για μια Πανελλαδική Συνάντηση Συλλογικοτήτων στην Ανεργία και την Επισφάλεια, με ανοιχτό κάλεσμα προς όλους όσους θέλουν να συμβάλλουν σε έναν μόνιμο Πανελλαδικό Συντονισμό, ωριμάζει πιο γρήγορα από όσο μπορεί κανείς να αντιληφθεί αν μένει στην επιφάνεια των εξελίξεων και στη ρουτίνα ενός ιδιότυπου business as usual στους πιο ασυνήθιστους και πρωτότυπους καιρούς. Πραγματικός καταλύτης στα παραπάνω μπορεί να γίνει η ΑΝΤ.ΑΡ.ΣΥ.Α. και η αντικαπιταλιστική αριστερά. Πρέπει όμως να μιμηθεί το παράδειγμα της πρωτοπόρας συμβολής της αργεντίνικης αντικαπιταλιστικής αριστεράς στο κίνημα των πικετέρος. Ιδιαίτερα εκείνων των οργανώσεων που συνέβαλαν καταλυτικά στη δημιουργία της πιο μαχητικής πτέρυγας του κινήματος, του Bloque Piquetero Nacional, των ίδιων οργανώσεων που το 2011 συγκρότησαν έναν μαζικό αντικαπιταλιστικό πόλο-μέτωπο, το Frente de Izquierda y de los Trabajadores, ανεβάζοντας σε άλλο επίπεδο την πολιτική συγκρότηση του κοινωνικοπολιτικού ρεύματος αντικαπιταλιστικής αναζήτησης και πάλης. Το ρεύμα αυτό, ανάλογα με τις καμπές του κινήματος, διαρκώς επανέρχεται και επιμένει. Η διόλου αμελητέα δύναμή του στις φτωχογειτονιές του Μπουένος Άιρες και στις απομακρυσμένες επαρχίες όπου έδρασαν και πάλεψαν οι πικετέρος, αποτελεί μια ενοχλητική υπενθύμιση προς τις κυβερνήσεις, το κεφάλαιο και τους μηχανισμούς τους. Μια υπενθύμιση του παρελθόντος που επανέρχεται, μέσα από παρόν και τις δικές του προσταγές. Το μέλλον δεν είναι προδιαγεγραμμένο και το «αδύνατο» μπορεί να ξαναγίνει δυνατό.

15

ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ

Γ

ια τη μετάφραση του άρθρου των Maristella Svampa και Sebastian Pereyra αξιοποιήθηκε κυρίως η αγγλική εκδοχή του και δευτερευόντως η ισπανική. Η μετάφραση πραγματοποιήθηκε από τη συντρόφισσα Δήμητρα και τον σύντροφο Στέφανο, με μικρή βοήθεια από εμένα και τον σύντροφο Γιώργο. Ο Γιώργος ευθύνεται για την αισθητική της παρούσας έκδοσης. Είμαστε βέβαιοι και βέβαιες ότι δεν έχουμε αποφύγει λάθη. Οι επισημάνσεις και οι παρατηρήσεις σας θα μας φανούν πολύ χρήσιμες. Ευχαριστούμε πολύ την ATTACK που μας έδωσε την άδεια να αναδημοσιεύσουμε το κείμενο συμβολής της, καθώς και την Αιμιλία Τσαγκαράτου για τη βοήθεια και τις συμβουλές που μας παρείχε στη μετάφραση. Αθήνα, 3 Ιουνίου 2018

Οδόφραγμα στην πόλη Πλάσα Ουινκούλ, 1997 16

2. ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ

Συγκέντρωση στις πόλεις Κούτραλ-Κο και Πλάσα Ουινκούλ, Ιούνιος 1996

Διαμαρτυρία εργατικών σωματείων στο Μπουένος Άιρες, 6 Σεπτέμβρη 1995 Στο ομοίωμα φερέτρου αναγράφεται το προεκλογικό σύνθημα του προέδρου Carlos Menem “παραγωγική επανάσταση”.

Διαστάσεις της εμπειρίας των πικετέρος: Οργανώσεις ανέργων στην Αργεντινή1 Maristella Svampa, Sebastian Pereyra Μετάφραση: Δήμητρα Κοντοέ, Στέφανος Βλάχος Επιμέλεια: Αιμιλία Τσαγκαράτου

Η

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

εμφάνιση του κινήματος ανέργων είναι μια από τις πιο πλούσιες και καινοφανείς εμπειρίες την τελευταία δεκαετία στη Λατινική Αμερική. Οι κοινωνικοοικονομικοί μετασχηματισμοί των τελευταίων ετών διαμορφώνουν το γενικό πλαίσιο αυτού του φαινομένου αλλά, όπως θα δούμε στη συνέχεια, οι αλλαγές αυτές δε μπορούν να εξηγήσουν το τεράστιο μέγεθος ή τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Στόχος αυτού του άρθρου είναι η παρουσίαση των βασικών χαρακτηριστικών της οργάνωσης και της κινητοποίησης των ανέργων. Η παρουσίαση διαρθρώνεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο, εξετάζουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες αναδύθηκε το κίνημα ανέργων, τις ρίζες του και τις βασικές του τάσεις. Στο δεύτερο, στρεφόμαστε στις κοινές διαστάσεις που διαπερνούν όλες τις οργανώσεις, ανεξαρτήτως από την ετερογένειά τους. Αυτή η ανάλυση είναι σημαντική για την κατανόηση της οργανωτικής επιτυχίας της εμπειρίας των πικετέρος, δεδομένων των δυσκολιών που εν γένει συνοδεύουν τα κινήματα που αφορούν τους ανέργους.

21

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA Στο τέλος, προσπαθούμε να εξηγήσουμε τόσο την αντιφατική σχέση των οργανώσεων απέναντι στο κράτος όσο και τις διαφορετικές πολιτικές τους θέσεις. Σε αυτό το μέρος αναστοχαζόμαστε όχι μόνο γύρω από τη σημερινή δυναμική των κινημάτων αλλά και ως προς τις αλλαγές που υπέστησαν κατά τη διάρκεια εκείνης της ρευστής περιόδου της πολιτικής σκηνής της Αργεντινής. Η ανάλυσή μας θα περιγράψει και τις παρούσες προκλήσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωπες οι οργανώσεις των πικετέρος καθώς και τις πολιτικές προοπτικές που εμφανίζονται γι’ αυτές στο μέλλον.

22

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ 1. ΣΥΝΤΟΜΗ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ

Σ

1.1. Συνθήκες εμφάνισης των οργανώσεων ανέργων

τα μέσα της δεκαετίας του ‘90 η Αργεντινή έγινε μάρτυρας μιας έκρηξης στον αριθμό των κινητοποιήσεων που κατέληγαν σε αποκλεισμούς δρόμων (“cortes de ruta”) στο εσωτερικό της χώρας. Αυτού του είδους το μπλοκάρισμα (πικέτε), που οργανωνόταν από ολόκληρες κοινότητες, έδωσε το όνομά του στα άτομα που συμμετείχαν, τα οποία ευρύτατα πλέον αποκαλούμε «πικετέρος». Αυτός ο όρος, πέραν της δυνατότητάς του να προσελκύει την προσοχή των μέσων και του πολιτικού συστήματος με την εκφραστική του δύναμη, αποτέλεσε μια εναλλακτική για όσους/-ες θεωρούσαν μη αποδεκτές ταμπέλες όπως «άνεργοι/-ες». Κάπως έτσι σηματοδοτείται η αρχή της ιστορίας των μικρών, τοπικών οργανώσεων ανέργων που, στη συνέχεια, θα συγκροτούσαν στις περισσότερες περιπτώσεις τις εθνικής εμβέλειας «ομοσπονδίες». Για να καταλάβουμε την προέλευση των νέων διεργασιών οργάνωσης και κινητοποίησης, είναι απαραίτητο να εντοπίσουμε τους μετασχηματισμούς στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο της Αργεντινής τα τελευταία τριάντα χρόνια. Αυτοί οι μετασχηματισμοί -συνέπειες της εφαρμογής νεοφιλελεύθερων πολιτικών- συντάραξαν τα θεμέλια της αργεντίνικης κοινωνίας. Οι ανακατατάξεις που συντελέστηκαν -ενδεικτικά αναφέρουμε το αυξανόμενο επίπεδο φτωχοποίησης, επισφάλειας και κοινωνικού αποκλεισμού- ξεκίνησαν με την τελευταία στρατιωτική δικτατορία, κατά τη δεκαετία του ‘70. Βάθυναν μεταξύ του 1989 και του 1999, όταν ο Κάρλος Μένεμ ήρθε στην εξουσία, σε μία περίοδο σθεναρής εφαρμογής πολιτικών ελεύθερης αγοράς και διαρθρωτικών προσαρμογών. Τέλος, η διαδικασία των ανακατατάξεων επιταχύνθηκε μετά το 1995, με την επιδείνωση της οικονομικής ύφεσης και την αύξηση των ποσοστών ανεργίας. Δύο σημαντικές τάσεις σχετικές με αυτούς τους μετασχηματισμούς ξεχωρίζουν αυτή την περίοδο. Κατά πρώτον, το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών είναι το μεγαλύτερο των 30 τελευταίων χρόνων. Τα στοιχεία από το Δεκέμβρη του 2003 αναδεικνύουν ότι, για όλη τη χώρα, το πλουσιότερο 10% κατέχει το 38% του πλούτου και έχει εισόδημα 31 φορές μεγαλύτερο από το αντίστοιχα 23

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA Γράφημα 1: Εξέλιξη των δεικτών ανεργίας και υποαπασχόλησης σε ωριαία βάση, 1974-2003 Πηγή: Instituto Nacional de Estadísticas y Censos.

φτωχότερο 10%. Κατά δεύτερον, οι αλλαγές στο οικονομικό μοντέλο οδήγησαν σε μια κατάσταση στην οποία η οικονομική ανάπτυξη συνυπήρχε με αυξανόμενα ποσοστά ανεργίας. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου των μεγάλων αλλαγών, η αργεντίνικη κοινωνία υστερούσε σε δίκτυα ασφαλείας για τους ανέργους και κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης ή προσλήψεων. Ακριβώς εκείνη την περίοδο, που ήταν πιο αναγκαίες από ποτέ, έλειπαν οι κρατικές πολιτικές διαχείρισης της ανεργίας. Δεν υπήρχαν αντισταθμιστικές πολιτικές για την άμβλυνση των επιπτώσεων των μέτρων ελαστικοποίησης της εργασίας και των μαζικών απολύσεων που συνόδευσαν την ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων, πόσο μάλλον των επιπτώσεων από την προσαρμογή των επιχειρήσεων στο νέο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς. Στον αντίποδα, θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι τα μεγάλα συνδικάτα που υπάγονται στη Γενική Εργατική Ομοσπονδία (CGT) και συνδέονται με το περονικό κόμμα δεν αντιστάθηκαν στις νεοφιλελεύθερες αναδιαρθρώσεις που πρακτικά εξόντωναν τη βάση των υποστηρικτών/-τριών τους. Αντίθετα, συνδιαλέγονταν με την κυβέρνηση για τη διαπραγμάτευση της υλικής και πολιτικής τους επιβίωσης, επιδιώκοντας να επαναπροσδιορίσουν τη θέση τους στο νέο οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο2.

Πίνακας 1: Ανάπτυξη του ΑΕΠ και δείκτες οικονομικής δραστηριότητα, απασχόλησης και ανεργίας, 1991-2003. Πηγή: ECLAC Statistical Annual (Ανάπτυξη του ΑΕΠ, ποσοστά βασισμένα στις τιμές του 1995) και INDEC Permanent Household Survey (τιμές για τον Οκτώβριο κάθε χρονιάς εκτός από το 2003 όπου τα δεδομένα αντιστοιχούν στον Μάϊο, ο οποίος δεν περιλαμβάνει το Ευρύτερο Σάντε Φε λόγο τεχνικών προβλημάτων) 24

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ

Χρονιά Ανάπτυξη ΑΕΠ Δραστηριότητα Εργασία Ανεργία 1991 10,6 39,5 37,1 6,0 1992 9,6 40,2 37,4 7,0 1993 5,9 41,0 37,1 9,3 1994 5,8 40,8 35,8 12,1 1995 -2,9 41,4 34,5 16,6 1996 5,5 41,9 34,6 17,3 1997 8,0 42,3 35,3 13,7 1998 3,8 42,1 36,9 12,4 1999 -3,4 42,7 36,8 13,8 2000 -0,8 42,7 36,5 14,7 2001 -4,4 42,2 34,5 18,3 2002 -10,8 42,9 35,3 17,8 2003 7,3 42,8 36,2 15,6

25

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA Αυτός ο συνδυασμός παραγόντων μάς επιτρέπει να ξεκινήσουμε να απαντάμε στο γιατί υπάρχει κίνημα ανέργων στην Αργεντινή. Ένα κίνημα του οποίου η εξάπλωση και η επικαιρότητα το ανέδειξαν σε έναν από τους βασικούς παράγοντες της αργεντίνικης πολιτικής και κοινωνικής σκηνής. Τέλος, είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι η εμφάνιση του κινήματος ανέργων μπορεί επίσης να εξηγηθεί από την ύπαρξη μιας μακράς παράδοσης οργανωτικών πολιτικών που ως επί το πλείστον είχαν τη βάση τους στην τάξη. Οι (νέοι) εκπρόσωποι αυτής της βάσης επέλεξαν να δράσουν και να οικοδομήσουν δομές εκτός των παραδοσιακών συνδικαλιστικών δομών (και ενάντια σε αυτές) που ήταν σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένες με το περονικό Κόμμα Δικαιοσύνης3. Από αυτή τη σκοπιά, η δημιουργία των οργανώσεων ανέργων έχει σαν φόντο της τόσο την κρίση όσο και την αποδυνάμωση του Περονισμού στο δημόσιο τομέα4. Ο μετασχηματισμός αυτός δεν είχε μια απλή αλληλουχία και απείχε πολύ από το να εμφανίζεται μη αναστρέψιμος. Πράγματι, κατά το πρώτο μισό της δεκαετίας του ‘90 (προεδρεία Μένεμ), οι αλλαγές στον δημόσιο τομέα ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής του Περονισμού. Ήταν μετά το 1996 όταν οι νέες μορφές οργάνωσης και κινητοποίησης των ανέργων άρχισαν να αποκτούν αντιπαραθετική και συγκρουσιακή στάση απέναντι στον Περονισμό. Με αφετηρία αυτή την περίοδο, η περιοχή γύρω από το Μπουένος Άιρες μετατράπηκε σε πεδίο σύγκρουσης μεταξύ των νέων τότε οργανώσεων ανέργων και των δομών του τοπικού κράτους και των αντιπροσώπων του περονικού κόμματος.

26

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ 1.2. Η διπλή προέλευση των οργανώσεων των πικετέρος και οι κυριότερες συμμαχίες τους

Α

πό το ξεκίνημά του το κίνημα των πικετέρος ουδέποτε υπήρξε ομοιογενές. Απεναντίας, αντιπροσώπευε διαφορετικές οργανωτικές παραδόσεις και πολιτικά και ιδεολογικά ρεύματα. Στην πραγματικότητα, η διαμόρφωση του κινήματος των πικετέρος έχει δύο βασικές αφετηρίες. Από τη μία πλευρά, έχει τις ρίζες του στις συγκρουσιακές, εφήμερες και, κατά περιόδους, ενωτικές κινητοποιήσεις αποκλεισμών δρόμων και λαϊκών εξεγέρσεων που παρατηρήθηκαν στο εσωτερικό της χώρας με αφετηρία το 1996. Αυτές οι εξεγέρσεις ήρθαν ως αποτέλεσμα μιας νέας κοινωνικής εμπειρίας κοινοτήτων που φαίνεται να συνδέονται τόσο με την κατάρρευση των τοπικών οικονομιών όσο και την επιταχυνόμενη ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων τη δεκαετία του ‘90. Από την άλλη, η άνοδος του κινήματος των πικετέρος επαναφέρει στη μνήμη τις κινητοποιήσεις που αναπτύχθηκαν, εδαφικά και οργανωτικά, στο Μπουένος Άιρες. Αυτές οι κινητοποιήσεις συνδέονταν με τους αργούς, αλλά βαθείς, κοινωνικούς μετασχηματισμούς που συντελέστηκαν στα λαϊκά στρώματα λόγω της σταδιακής αποβιομηχάνισης και φτωχοποίησης που ξεκίνησε τη δεκαετία του ‘70. Με άλλα λόγια, δε μπορούμε να κατανοήσουμε τη γένεση και τη μετέπειτα ανάπτυξη του κινήματος των πικετέρος χωρίς πρώτα να αναγνωρίσουμε τη διττή του προέλευση. Αφενός οι συγκρούσεις που ξεκίνησαν στο εσωτερικό της χώρας σηματοδοτούν το αφετηριακό σημείο για τη διαμόρφωση του οποίου αλληλεπενέργησαν τέσσερις παράγοντες, με αποτέλεσμα ένα σημαντικό μετασχηματισμό στα χρονικά των κινητοποιήσεων στην Αργεντινή: μια νέα ταυτότητα (αυτή των πικετέρος), μια νέα μορφή κινητοποιήσεων (ο αποκλεισμός δρόμων-πικέτε), ένας νέος τρόπος οργάνωσης (η συνέλευση) και ένα νέο αίτημα (τα «planes sociales», κοινωνικά προγράμματα οικονομικής βοήθειας με εισοδηματικά κριτήρια). Αφετέρου, οι μορφές συλλογικής δράσης που προέρχονται από την Ευρύτερη Περιοχή του Μπουένος Άιρες συνεισέφεραν αποφασιστικά στην ανάπτυξη νέων μοντέλων οργάνωσης σε εθνική κλίμακα και βοήθησαν στην εμφάνιση νέων μορφών ακτιβισμού που ήταν στενά συνδεδεμένες με τη δουλειά στις γειτονιές. Συνοψίζονταις, το κίνημα λοιπόν αντιπροσωπεύει τη σύγκλιση από τη μία πλευρά των συγκρουσιακών μορφών 27

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA κινητοποίησης, της ταυτότητας των πικετέρος, του μοντέλου των συνελεύσεων και της πουεμπλάδα5, που έρχονταν στο προσκήνιο ξεκινώντας από το εσωτερικό της χώρας και, από την άλλη πλευρά, των οργανωτικών πλαισίων και ενός τοπικού μοντέλου ακτιβισμού που ήταν αντιπροσωπευτικό συγκεκριμένων περιοχών, ειδικά της Λα Ματάνσα και των νότιων τμημάτων του ευρύτερου Μπουένος Άιρες. Αυτή η σύγκλιση βοηθά στο να εξηγήσουμε όχι μόνο την πολυμορφία του κινήματος των πικετέρος αλλά και τον αναπόφευκτο κατακερματισμό του. Εντός του κινήματος μπορεί κανείς να εντοπίσει αυξανόμενη ετερογένεια και συνύπαρξη ενός μεγάλου αριθμού αποκλινόντων ρευμάτων. Οι διαφορετικοί πολιτικοί προσανατολισμοί γίνονται εμφανείς εάν εξετάσουμε τις πιο σημαντικές οργανώσεις ανέργων. Αυτοί οι προσανατολισμοί μπορούν να γίνουν κατανοητοί στη βάση των τριών κύριων στρατηγικών οργάνωσης και κινητοποίησης που είναι σε κάποιο βαθμό παρούσες σε όλες τις ομάδες που σχηματίστηκαν τα τελευταία χρόνια: μια στρατηγική με επίκεντρο τα σωματεία, μια στρατηγική συνδεδεμένη με τα πολιτικά κόμματα και μια στρατηγική βασισμένη στις εδαφικές συμμαχίες. Η πρώτη οργανωτική τακτική των πικετέρος καταμαρτυρά την έντονη επίδραση των σωματείων, είτε μέσω της άμεσης παρέμβασης των συνδικάτων στις οργανώσεις ανέργων -όπως στην περίπτωση της Federacion de Tierra y Viviendo (FTV) που διατηρούσε δεσμούς με την Κεντρική Ένωση Αργεντινών Εργατώνείτε, απλώς, με την παρουσία ατόμων με ιστορία στον συνδικαλισμό. Μια δεύτερη οργανωτική τακτική είναι εμφανής όπου τα πολιτικά κόμματα του αριστερού φάσματος συνεισέφεραν με το δυναμικό τους στο κίνημα των πικετέρος. Ομάδες ανέργων όπως η Polo Obrero (με επιρροή από το τροτσκιστικό κόμμα Partido Obrero), η Barrios de Pie (που συνδεόταν με το Patria Libre, ένα αριστερό λαϊκίστικο κόμμα), η Movimento Territorial de Liberacion (μέρος του Κομμουνιστικού Κόμματος Αργεντινής) ή η Movimento Teresa Vive (που διατηρούσε δεσμούς με το τροτσκιστικό Movimento Socialista de los Trabajadores) είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα της τάσης που είχαν οι οργανώσεις ανέργων να υπάγονται στον πολιτικό προσανατολισμό ενός συγκεκριμένου κόμματος. Σε αυτή την περίπτωση, η θεσμική και εκλογική πολιτική αποτυπώνεται ως ξεκάθαρος στόχος. Τέλος, πολλές οργανώσεις των πικετέρος αναπτύχθηκαν γύρω από εδαφικούς 28

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ δεσμούς και αποτελούσαν συνήθως δομές με καθοδήγηση σε επίπεδο γειτονιάς, οργανώσεις οι οποίες παρότι είχαν ιστορικό ακτιβισμού δεν είχαν καμία σύνδεση και ανάλογη επιρροή από συνδικάτα και κόμματα. Εδώ, κάποια παραδείγματα είναι οι διαφορετικές κινήσεις με το όνομα Movimientos de Trabajadores Desocupados (MTD) που συγκροτούν την Coordinadora Anibal Veron ή ακόμα και οι διάφορες κινήσεις ανέργων που σχηματίζονταν στο εσωτερικό της χώρας αλλά αποφάσισαν να μην ακολουθήσουν καμία από τις μεγαλύτερες ομάδες σε εθνικό επίπεδο, όπως η εμβληματική Union de Trabajadores Desocupados de General Mosconi (UTD) στην επαρχία Σάλτα. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι διαφορετικές στρατηγικές πολιτικής δράσης συνυπήρχαν εντός των οργανώσεων. Τέτοια ήταν η περίπτωση της Corriente Classista y Combativa (CCC), η οποία από την ίδρυσή της βρισκόταν κάτω από την επιρροή σωματείων, όμως την ίδια στιγμή που πολλά μέλη της ήταν ταυτόχρονα ενεργά στο μαοϊκό κόμμα Partido Comunista Revolucionario (PCR). Η κίνηση Movimiento Teresa Rodriguez (MTR), μια ανεξάρτητη ομάδα με επιρροές από τον γκεβαρισμό, ή ακόμα και η αμφιλεγόμενη κίνηση Movimiento de Jubilados y Desocupados (MIJD), που ήταν αμφότερες ισχυρές κοινωνικές κινήσεις με υψηλό βαθμό προβολής στα μέσα, αποτελούν περιπτώσεις όπου οι εδαφικές και οι πολιτικές τάσεις διαπλέκονται και αποτελούν διαρκές διακύβευμα εσωτερικής διαπάλης.

29

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA

Η

1.3. Ορόσημα στην ιστορία των κινητοποιήσεων των ανέργων

ιστορία των πικετέρος έχει πολλά διαφορετικά στάδια. Οι πρώτες οργανώσεις εμφανίζονται μεταξύ του 1996 και του 1997, εγκαινιάζοντας μια συγκρουσιακή σχέση με την περονική κυβέρνηση του Κ. Μένεμ και σε πολλές περιπτώσεις παλεύουν χέρι με χέρι ενάντια στις τοπικές κομματικές πελατειακές δομές. Γρήγορα κερδίζουν την αυτονομία τους από την κυβέρνηση συνεργασίας «Alianza» και καθιερώνονται ως αναγνωρίσιμος πολιτικός παράγοντας και αδιαμφισβήτητος μοχλός πολιτικής πίεσης.

Είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι η μόνη συστηματική πολιτική που εφαρμόστηκε από όλες τις κυβερνήσεις από τη δεκαετία του ‘90 και έπειτα ενάντια στην επιδεινούμενη κρίση εργασίας ήταν το «Plan Trabajar» (σχέδιο προγραμμάτων επιδοτούμενης εργασίας), που τέθηκε για πρώτη φορά σε εφαρμογή το 1996. Ακόμα και μετά την αναδιαμόρφωσή του το 2002, όταν και πήρε τη μορφή του γνωστού μας σήμερα Plan Jefes y Jefas de Hogar (σχέδιο επιδομάτων στέγης), αυτή η πολιτική ήταν πάντα διφορούμενη ως προς τη στοχοθεσία της. Δεν αποσκοπούσε αποκλειστικά ούτε στην εξασφάλιση απέναντι στην ανεργία, ούτε στη στοχευμένη οικονομική βοήθεια, ούτε στη μετακίνηση θέσεων εργασίας αλλά, μάλλον, επιχειρούσε να επιτύχει και τους τρεις αυτούς στόχους ταυτόχρονα6. Τα planes (επιδόματα) ήταν ο πυρήνας γύρω από τον οποίο η κυβέρνηση δομούσε τις πολιτικές της στοχεύοντας στην εξομάλυνση της κοινωνικής αναταραχής. Με τα χρόνια τα επιδόματα τέθηκαν στο επίκεντρο των διαπραγματεύσεων με τις οργανώσεις προκειμένου να δοθεί τέλος στις δράσεις αποκλεισμού των δρόμων. Μέχρι τον Οκτώβρη του 2002, ο μέσος αριθμός των επιδομάτων είχε αυξηθεί από τον αρχικό αριθμό των 140.000 το 1997 (με τον μέγιστο αριθμό ωφελούμενων να ανέρχεται στους 200.000 τον Οκτώβρη του ίδιου έτους) σε 1.300.000. Οι τρέχουσες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι οι ωφελούμενοι του προγράμματος Plan Jefes y Jefas de Hogar ανέρχονται περίπου σε 1.700.000. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι μόνο ένα πολύ μικρό μέρος αυτών των επιδομάτων ελέγχονται απευθείας από οργανώσεις των πικετέρος.

30

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ

Χρονιά Ωφελούμενοι

Πίνακας 2: Ετήσιος μέσος όρος του αριθμού των ωφελούμενων (1997-2002) Πηγή: Ministerio de Trabajo, Empleo y Seguridad Social. *Τα δεδομένα ξεκινούν από τον Μάιο του 1997.

1997*

138.593

1998

112.076

1999

105.865

2000

85.665

2001

91.806

2002

1.398.129

Το στάδιο ίδρυσης του κινήματος ξεκινά με το πρώτο κύμα κινητοποιήσεων, τα θρυλικά μπλόκα και τις πουεμπλάδας στο Νεουκιέν, τη Σάλτα και το Τζουιγιούιτο το 1996 και το 1997 -κινητοποιήσεις που έλαβαν τέλος το 1998. Εκείνη την περίοδο, τα δύο μεγαλύτερα σωματειοκεντρικά ρεύματα του κινήματος των πικετέρος σχηματίστηκαν στα δυτικά του ευρύτερου Μπουένος Άιρες (ειδικά στη Λα Ματάνσα), ρεύματα που στη συνέχεια θα προκαλούσαν τον μεγαλύτερο όγκο των κινητοποιήσεων σε εθνικό επίπεδο. Εδώ αναφερόμαστε στις κινήσεις Federacion de Tierras y Viviendas (FTV) και Corriente Classista y Combativa (CCC), οι οποίες από το 1998 έως το 2003 συγκρότησαν ένα ενωμένο μπλοκ που χαρακτηρίστηκε από μια έντονη τάση διαπραγμάτευσης και θεσμοθέτησης. Σε αυτή την πρώτη περίοδο, εμφανίστηκαν επίσης ανεξάρτητες και αυτόνομες ομάδες (MTR και MTD), αυτή τη φορά στα νότια του ευρύτερου Μπουένος Άιρες. Οι συγκεκριμένες ομάδες, λόγω ελλιπούς υποστήριξης, κατέληξαν να σηκώσουν μόνες τους το κύριο βάρος της άνισης σύγκρουσης, τόσο με τις πελατειακές δομές του περονικού Κόμματος Δικαιοσύνης, όσο και με την αστυνομία.

31

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA Κατά τη διάρκεια αυτού του πρώτου σταδίου είχε παγιωθεί ένας σταθερός δεσμός με το κράτος. Αντιμέτωπη με τις νέες μορφές διαμαρτυρίας για περισσότερες θέσεις εργασίας, η κυβέρνηση απάντησε σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε με καταστολή είτε με την εφαρμογή επικουρικών κοινωνικών πολιτικών. Από τη μία, η καταστολή ήταν είτε άμεση είτε έμμεση (άμεση καταστολή στο εσωτερικό της χώρας και έμμεση καταστολή στις περιπτώσεις ηγετικών μορφών και πρωτοπόρων αγωνιστών/-στριών του κινήματος που συλλαμβάνονταν για το αδίκημα του μπλοκαρίσματος κεντρικών δρόμων) και, από την άλλη, η κυβέρνηση πολλαπλασίασε και ισχυροποίησε την κατά τόπους παρέμβαση, κυρίως μέσω επιδέξιας διαχείρισης στοχευμένων κοινωνικών πολιτικών (δηλαδή, στην πραγματικότητα, ο καταμερισμός των επιδομάτων καθοριζόταν από το επίπεδο της διαπάλης και όχι από τα τεχνικά κριτήρια που προβλέπονταν από τις ίδιες τις πολιτικές). Η αξία αυτών των επιδοματικών πολιτικών δημιούργησε μια σχέση εξάρτησης των οργανώσεων των πικετέρος από το κράτος. Η καταβολή και η διατήρηση της κυβερνητικής χρηματοδότησης συνεχίζουν να αποτελούν την πρώτη και σημαντικότερη πηγή χάρη στην οποία οι κινητοποιούμενοι φορείς μπορούν να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των μελών τους μέσω της εργασίας σε επίπεδο κοινότητας και, την ίδια στιγμή, να διασφαλίζουν μια μίνιμουμ δομή που θα τους δίνει τη δυνατότητα να δράσουν και να αναπτυχθούν και σε άλλα επίπεδα. Έτσι, πέραν της οποιασδήποτε διάστασης σε ζητήματα πολιτικής στρατηγικής ή ιδεολογικής αντίληψης μεταξύ των διαφορετικών ομάδων ανέργων, η εξάρτηση από το κράτος παραμένει κοινός και χαρακτηριστικός παράγοντας. Το δεύτερο στάδιο σηματοδοτείται από την είσοδο των οργανώσεων των πικετέρος στην κεντρική πολιτική σκηνή ως βασικών κοινωνικών παραγόντων. Αυτή η περίοδος αναταραχών, που χαρακτηρίστηκε από ένα μεγάλο κύμα διαδηλώσεων, ξεκινά το 1999 κατά τα τελευταία χρόνια της διακυβέρνησης του Κ. Μένεμ και κλείνει στο τέλος του 2001, λίγο πριν την πτώση της κυβέρνησης συνεργασίας Alianza (1999-2001). Κατά τη διάρκεια αυτής της δεύτερης περιόδου ανάπτυξης και αναγνωρισιμότητας, οι οργανώσεις των πικετέρος άρχισαν όλο και περισσότερο να γίνονται αυτόνομες. Παρόλ’ αυτά, σε αντίθεση με τις πρώτες περιόδους αναταραχών το 1996 και το 1997, ο κύκλος των κλιμακούμενων διαδηλώσεων του 2000, 2001 και 2002 ξεσπά κατά κύριο λόγο στους παραδοσιακούς πολιτικούς χώρους -στην πόλη του Μπουένος Άιρες,

32

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ στα περίχωρά του και στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της χώρας. Τουλάχιστον στην αρχή, τα αιτήματα των πικετέρος ακούγονταν καθαρά. Αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται με δύο συνελεύσεις στη Λα Ματάνσα, η μία τον Ιούλιο και η άλλη το Σεπτέμβριο του 2001, οι οποίες, για τις δύο μεγαλύτερες οργανώσεις (τις δύο σωματειοκεντρικές οργανώσεις, FTV και CCC) θα μπορούσαν να σημάνουν μια πιθανή ενοποίηση του κινήματος και την εδραίωση της ηγεσίας του7. Ωστόσο, η αποτυχία αυτών των συναντήσεων έφερε στην επιφάνεια τις διαφορές που χώριζαν τις ποικίλες οργανώσεις τόσο σε επίπεδο προσδοκιών όσο και στοχοθεσίας και έβαλαν τέλος σε οποιαδήποτε δυνατότητα σχηματισμού ενός ενιαίου κινήματος πικετέρος. Τέλος, αφότου το ρήγμα παγιώθηκε, τον Δεκέμβρη του 2001 έκανε την εμφάνισή του το Bloque Piquetero National (Εθνικό Μπλοκ Πικετέρος). Αυτό το μπλοκ ένωσε όλες εκείνες τις ανεξάρτητες ομάδες και τις οργανώσεις με συγκεκριμένο πολιτικό και κομματικό προσανατολισμό, που αργότερα θα συγκρούονταν με τις διαδοχικές εθνικές κυβερνήσεις, ιδίως μετά την πτώση του Φ. Ντε Λα Ρούα8.

Διαδηλώσεις στις πόλεις Κούτραλ-Κο και Πλάσα Ουινκούλ, Ιούνιος 1996 33

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA 2. Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ

Κ

2.1. Η ανομοιογένεια της κοινωνικής βάσης

ατά την ανάλυση της περίπτωσης των πικετέρος, μπορεί κανείς να εντοπίσει αμέσως την ετερογένεια της κοινωνικής βάσης του κινήματος των ανέργων. Οι αποκλίσεις αφορούν τρία διαφορετικά πεδία: το κοινωνικό, το γενεαλογικό και το έμφυλο. Αρχικά, λοιπόν, καταγράφεται κοινωνική ανομοιογένεια. Παρά τη γενική παραδοχή ότι οι άνεργοι/-ες βιώνουν τις ίδιες συνθήκες ζωής και έχουν συγκεκριμένες κοινές εμπειρίες, τα άτομα αυτά διαθέτουν διαφορετικές καταβολές και δυνατότητες, ενώ διακρίνονται και στη βάση του πολιτιστικού τους υποβάθρου και των σχετικών στοιχείων κουλτούρας. Στην περίπτωση της Αργεντινής, η ανεργία συγκροτείται ως συγκερασμός δύο διαφορετικών πτυχών. Αφενός, μπορεί να είναι μακροχρόνια, κάτι που συνεπάγεται μόνιμη αβεβαιότητα και επισφάλεια (με ακανόνιστες εναλλαγές περιόδων εργασίας -στην τυπική της ή στην επισφαλή της μορφή- και περιόδων ανεργίας). Αφετέρου, το βίωμα της ανεργίας μπορεί να είναι πιο πρόσφατο και να συνδέεται με μια σταθερή δουλειά που διακόπηκε απότομα. Σε κάθε περίπτωση, είτε από μία βραχυπρόθεσμη είτε από μία μεσοπρόθεσμη προοπτική, έγινε αναπόφευκτη η αποσάθρωση των παραδοσιακών κοινωνικών και πολιτισμικών θεμελίων του κόσμου των βιομηχανικών εργατών -σε επίπεδο πολιτικό (η ταυτότητα του Περονιστή), οικονομικό (πρόσβαση στην κατανάλωση) και κοινωνικό (κοινωνικά δικαιώματα, κοινωνική προστασία, σταθερή εργασία). Ωστόσο, ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της συγκεκριμένης εμπειρίας δεν είναι τόσο το αναπότρεπτο της κρίσης και η εξαφάνιση του «παραδοσιακού» μοντέλου, όσο το χάσμα, σε προσωπικό και σε συλλογικό επίπεδο, που δημιουργείται ανάμεσα στην «αρχική» δομή και στα τωρινά βιώματα των δρώντων.

Διαδηλώσεις στις πόλεις Κούτραλ-Κο και Πλάσα Ουινκούλ, Ιούνιος 1996 38

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ Μια δεύτερη όψη της ανομοιογένειας είναι η διάκριση με βάση το φύλο, καθώς είναι αδύνατο να παραγνωρίσουμε ότι η πλειονότητα των μελών του κινήματος και των οργανώσεων ήταν γυναίκες. Επιπλέον, οι γυναίκες ανέλαβαν όλα τα διοικητικά καθήκοντα, ενώ θα πρέπει να επισημανθεί ότι πολλές γυναίκες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε παραδοσιακά αντρικά πεδία, όπως αυτό της ασφάλειας. Βέβαια, παρά τα αδιαμφισβήτητα βάρη που σήκωσαν από την αρχή, πολύ λίγες γυναίκες αναδείχθηκαν σε ηγετικές θέσεις σε εθνικό επίπεδο. Αντ’ αυτού, στελέχωσαν τις μεσαίες γραμμές ή/και κατείχαν ρόλους αντιπροσώπων σε τοπικό επίπεδο. Η υποεκπροσώπηση των γυναικών στις ανώτερες βαθμίδες δεν οφειλόταν μόνο στα πατριαρχικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν τους δημόσιους τομείς αλλά και στο γεγονός ότι τα περισσότερα άτομα που προέρχονται από ακτιβιστικούς κύκλους, πολιτικούς και συνδικαλιστικούς, είναι άντρες. Από την άλλη, η πλειονότητα των ενεργών γυναικών στις οργανώσεις, συνήθως, δε διαθέτει πολιτικό ή συνδικαλιστικό υπόβαθρο, παρόλο που σε συγκεκριμένες περιπτώσεις έχουν εμπειρία από την οργάνωση σε επίπεδο γειτονιάς. Τέλος, αναπόσπαστο κομμάτι των οργανώσεων των πικετέρος ήταν η νεολαία. Στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης και της αποθεσμοποίησης, οι νέοι άνθρωποι αποτελούν αντικείμενο τριπλού αποκλεισμού. Πρώτον, οι περισσότεροι/-ες έχουν ελάχιστη επαφή με τους εκπαιδευτικούς και τους πολιτικούς θεσμούς. Δεύτερον, είναι συχνά θύματα καταστολής, μικρής ή μεγάλης κλίμακας, από τις αρχές. Και τρίτον, η πλειοψηφία των νέων δεν έχει απολύτως καμία εργασιακή εμπειρία. Δεδομένης αυτής της έλλειψης εμπειρίας και, κατ’ επέκταση, της κουλτούρας της εργασίας, οι οργανώσεις των πικετέρος προσφέρονται ως το εναλλακτικό πεδίο ανάπτυξης πειθαρχίας και αλληλεγγύης: αφενός μέσω της δουλειάς στην κοινότητα, που ήταν στενά συνδεδεμένη με την ικανοποίηση των βασικών αναγκών (όπως συλλογικές καλλιέργειες και συλλογική κουζίνα, διανομή ρούχων από δεύτερο χέρι κ.ά.) και αφετέρου χάρη στην εμπειρία της συνέλευσης.

39

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA

Α

2.2. Η ταυτότητα των πικετέρος και οι κοινοί τρόποι δράσης

κόμα και σε αυτό το πλαίσιο της βαθιάς ανομοιογένειας και παραμερίζοντας τις διαφορές που ενδεχομένως υπήρχαν μεταξύ τους, οι οργανώσεις του κινήματος των πικετέρος ενώθηκαν κάτω από ένα κοινό στοιχείο. Το στοιχείο αυτό μπορεί να οριστεί ως η ταυτότητα του πικετέρο, η οποία βασίστηκε σε μια ιστορία/αφήγηση που ξεκίνησε το 19969. Όλες οι μαρτυρίες, όχι μόνο οι συνεντεύξεις αλλά και οι δημοσιογραφικές αναφορές, συγκλίνουν στο ότι η αφήγηση ξεκινά με τα μπλόκα στην Κούτραλ­-Κο και την Πλάσα Ουινκούλ, όπου και ακούστηκε για πρώτη φορά ο όρος πικετέρος. Η ιστορία συνδέει τρεις βασικές ιδέες: πρώτον το όνομα «πικετέρος», που αποτελεί το κύριο υποκείμενο των δράσεων. Δεύτερο και πιο βασικό, την πρακτική αποκλεισμού των δρόμων (πικέτες) και τρίτο, τα κίνητρα και τις συνέπειες αυτών των δράσεων, και πιο συγκεκριμένα τη σύνδεση ανάμεσα στο οικονομικό μοντέλο και την κρίση, το γενικευμένο αίτημα για αξιοπρεπή δουλειά, τη χορήγηση και διαχείριση κρατικών χρηματοδοτήσεων μέσω κοινωνικών προγραμμάτων. Η αφήγηση αυτή νοηματοδοτεί τα γεγονότα γύρω από την εμπειρία των πικετέρος συνολικά και τελικά εξηγεί την εμφάνιση των οργανώσεων των ανέργων ως συνέπεια της κατάρρευσης της παραγωγικής διαδικασίας στη χώρα. Από την άλλη, η εμπειρία των πικετέρος αναπτύχθηκε σε χώρο (γειτονιά, ευρύτερη περιοχή) εντός του οποίου είχε οριστεί ένας κοινός τρόπος δράσης. Κατά τη δική μας άποψη, ο τρόπος αυτός συγκροτήθηκε, πρώτον, από το πικέτε (αποκλεισμός δρόμων), δεύτερον, από τη διαδικασία της συνέλευσης, τρίτον, από τις αναφορές στην πουεμπλάδα (μαζική λαϊκή διαμαρτυρία) και, τέλος, από την εργασία σε επίπεδο κοινότητας που αναπτύχθηκε στη βάση των αναγκών που προέκυψαν (κοινωνικά προγράμματα). Κατ’ αρχάς, το πικέτε, ως μία νέα μέθοδος δράσης, διεύρυνε τα όρια των κοινωνικών συγκρούσεων, ουσιαστικά εισάγοντας τις σε μια διάσταση που θέτει τους υλικούς όρους επιβίωσης πάνω από όλα τα άλλα. Δεν είναι τυχαίο ότι η μέθοδος πικέτε αντλεί εν μέρει τη συγκρουσιακή της δύναμη από αυτό το ριζοσπαστικό αίτημα, το οποίο με τη σειρά του τροφοδοτείται από την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και την απόγνωση, τη σύνδεση της ανεργίας με το απτό πρόβλημα της πείνας. Ως μία άμεση δράση που καταλαμβάνει το δημόσιο χώρο, το πικέτε αποκτά διάφορες μορφές. Μπορεί να είναι μερικό ή καθολικό, να είναι στοχευμένο 40

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ σε μία συγκεκριμένη επιχείρηση ή φορέα [corte de acceso (διακοπή πρόσβασης)], μπορεί να έχει τη μορφή καθιστικής διαμαρτυρίας (acampe) μπροστά από κυβερνητικά γραφεία ή ακόμα και τη μορφή της κατάληψης. Είναι απαραίτητο να σημειώσουμε ότι η διαδικασία της συνέλευσης, το δεύτερο κοινό στοιχείο, είναι χαρακτηριστικό των λαϊκών εξεγέρσεων που συντάραξαν την Αργεντινή κατά τη δεκαετία του ‘90. Η περίπτωση της Κούτραλ-Κο το 1996 ενέπνευσε τα μεγάλα κινήματα της περιόδου (Ταρταγκάλ­Μοσκόνι, Τζουγιούι, Κοριέντες) και καθιέρωσε τη συνέλευση μεταξύ των πρακτικών τους. Τα διάφορα οργανωτικά σχήματα στο πλαίσιο των δομών των πικετέρος θα την υιοθετήσουν, ενώ η δυναμική αυτή θα εκδηλωθεί στις συνελεύσεις που ξεκίνησαν στην πόλη του Μπουένος Άιρες και σε άλλα σημεία της χώρας μετά το Δεκέμβριο του 2001. Στον μακρινό νότο, στην Εθνική Οδό 22, άνοιξε ένας νέος πολιτικός κύκλος με ένα και μοναδικό σύνθημα: «¡Que venga Sapag!» («Σαπάγ, έλα μαζί μας!”)10. Αυτός ο κύκλος έκλεισε κατά κάποιον τρόπο στην Πλάσα ντε Μάγιο και στο Μέγαρο του Κονγκρέσου, εκεί όπου βρίσκεται η καρδιά της εκτελεστικής και της νομοθετικής εξουσίας, με το σύνθημα «¡Que se vayan todos!» («Φύγετε όλοι!»). Παρόλο που και οι δύο παραπάνω εμπειρίες συνέλευσης εκκίνησαν από την ιδέα του χάσματος ανάμεσα στο πολιτικό σύστημα και την κοινωνία -ή της απομάκρυνσής τους- δε μοιράζονται κοινές αντιλήψεις για τους δεσμούς με τις πολιτικές εξουσίες. Από την εμπειρία των συνελεύσεων, τόσο στην Κούτραλ-­Κο, όσο και στην Πλάσα Ουινκούλ, αναδεικνυόταν ως μόνο αίτημα εκείνο της κοινωνικής ένταξης, μέσω της διαμόρφωσης ενός ενοποιητικού κοινωνικού και οικονομικού σχεδίου. Αντίθετα, το Δεκέμβρη του 2001 η απογοητευμένη πλειοψηφία ζητούσε το διαχωρισμό της από το αντιπροσωπευτικό πολιτικό σύστημα, ένα αίτημα που, στο βάθος του, αποτελούσε επιβεβαίωση της αυτονόμησης των κοινωνικών δεσμών από τους πολιτικούς και που εκφράστηκε μέσω μιας σειράς δικτύων αλληλεγγύης που συγκροτήθηκαν από κοινωνικές οργανώσεις και οργανώσεις κοινότητας. Το τρίτο κοινό θεμελιακό στοιχείο στο πλαίσιο του κινήματος των πικετέρος αφορά τον διπλό ρόλο της πουεμπλάδα. Από την αρχή των κινητοποιήσεων στο εσωτερικό της χώρας, για τις οργανώσεις των ανέργων η πουεμπλάδα αποτέλεσε ένα είδος θωράκισης απέναντι στην καταστολή που επιβαλλόταν ως απάντηση στα μπλόκα. Υπό αυτή την έννοια, η περίπτωση της πόλης Χενεράλ E. Μοσκόνι (στην Επαρχία Σάλτα) είναι χαρακτηριστική. Εκεί, η πολιτική συγκρότηση του UTD 41

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA (Σωματείο Άνεργων Εργατών) ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την ικανότητά του να κινητοποιήσει ολόκληρη την πόλη ώστε να αντισταθεί ενάντια στην καταστολή. Όπως και σε καιρούς πολέμου, ο κόσμος στο Μοσκόνι ξυπνούσε διαρκώς από σειρήνες και καμπάνες όταν ξεκινούσαν οι επιχειρήσεις εκκαθάρισης των δρόμων. Για πολλές οργανώσεις και επιτροπές ανέργων (τουλάχιστον όσον αφορά τις περιπτώσεις των Επαρχιών Σάλτα, Νεουκιέν και Τζουιγιούι) αυτές οι καταστάσεις μαζικής κινητοποίησης -όπως το έθεσε ένας ομοσπονδιακός δικαστής «τον δρόμο τον κλείνει ολόκληρη η πόλη»- αποτέλεσαν μια μορφή αποτελεσματικής αντιμετώπισης της κρατικής καταστολής, ενισχύοντας ταυτόχρονα τη διαπραγματευτική δύναμη των οργανώσεων. Ακόμα και σε μέρη όπου οι οργανωτικές διαδικασίες των ομάδων ανέργων δε διέθεταν τα ίδια χαρακτηριστικά με εκείνα στο Μοσκόνι, η πουμπλέδα παρέμεινε δείγμα ενός νέου είδους δεσμού μεταξύ των κατοίκων. Τέλος, το τέταρτο στοιχείο αφορά τα διαφόρων ειδών planes asistencial-­laborales (κοινωνικά κρατικά προγράμματα που περιλαμβάνουν επιδόματα ή/και θέσεις εργασίας -χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Plan Trabajar, που αναφέρθηκε παραπάνω), η ύπαρξη των οποίων κατέστησε δυνατή τη συγκρότηση πολλών οργανώσεων πικετέρος. Ιστορικά, όλα τα μπλόκα έσπασαν με αντάλλαγμα «πακέτα προγραμμάτων» (σε τοπικό ή σε εθνικό επίπεδο) ή, σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα και με αντάλλαγμα προϊόντα. Συνεπώς, τα «προγράμματα» ήταν ένα εργαλείο συμβιβασμού, ένα είδος εύθραυστης ισορροπίας μεταξύ της κατεπείγουσας ανάγκης και της εκάστοτε δύναμης/αδυναμίας που κατέγραφαν οι οργανώσεις. Ωστόσο, παρόλο που οι κινητοποιήσεις σε μία πρώτη φάση ήταν σποραδικές, γίνονταν σταδιακά όλο και πιο μαζικές και συχνές εξασφαλίζοντας έτσι τη σταθεροποίηση μεγάλων πακέτων προγραμμάτων για κάποιες ομάδες κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ‘90. Από την άλλη, οι οργανώσεις -και, ιδιαίτερα, η βάση τουςξεκίνησαν να θεωρούν αυτά τα προγράμματα κεκτημένα δικαιώματά τους και όχι κρατική βοήθεια. Από το 1999, όταν οι οργανώσεις κατάφεραν να αναλάβουν τον άμεσο έλεγχο των κοινωνικών προγραμμάτων στήριξης (planes sociales), η εργασία που προβλέπονταν ως αντάλλαγμα για την καταβολή των επιδομάτων (4ωρη καθημερινή εργασία) προσανατολίστηκε σε κοινοτική δουλειά σε επίπεδο γειτονιάς. Εξ αυτού η συζήτηση γύρω από τα προγράμματα άρχισε να περιλαμβάνει ένα άλλο βασικό ζήτημα: τι σήμαινε, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, αξιοπρεπής δουλειά με δικαιώματα, τι σήμαινε «κανονική» δουλειά; Η απάντηση σε αυτό το καίριο ερώτημα άρχισε 42

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ να φέρνει στο φως τις χαώδεις στρατηγικές διαφορές που διαπερνούσαν τις οργανώσεις των πικετέρος. Στο εσωτερικό της χώρας, η μαζική διανομή προγραμμάτων εξομάλυνε καταστάσεις όπου άτομα δε διέθεταν κανενός είδους προστασία ή δίκτυο ασφαλείας. Σε πολλές περιπτώσεις δε, τα προγράμματα γίνονταν δεκτά ως μισθοί και η υποχρέωση της εκπλήρωσης των εργασιακών καθηκόντων αναγνωρίστηκε ραγδαία. Η κατάσταση ήταν εξόχως παράδοξη, καθώς οι ίδιες οι οργανώσεις ανέπτυσσαν το πλαίσιο για την εκτέλεση των εργασιών των προγραμμάτων ανοίγοντας το δρόμο για την αυτονόμηση της διαχείρισής τους, ενώ ως απάντηση το τοπικό κράτος όχι μόνο αρνούταν την παροχή των υλικών για την εκτέλεση αυτών των εργασιών αλλά και προσπαθούσε να εμποδίσει την ίδια την εκτέλεση. Εδώ είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι με την αυτοτελή διαχείριση αυτών των προγραμμάτων από τις ίδιες, οι οργανώσεις βρήκαν ένα υποκατάστατο «κανονικής» δουλειάς. Το υποκατάστατο αυτό άνοιξε τον δρόμο ώστε τα μέλη τους να θεωρούν τους εαυτούς τους για μια ακόμα φορά εργάτες/-τριες και κατ’ αυτόν τον τρόπο να ανακαλύψουν ξανά την αξιοπρέπειά τους. Επιπλέον, συχνά η ανάπτυξη αυτών των έργων -κυρίως, των κοινοτικών κήπων και φούρνων- έδωσε τη δυνατότητα για την (επανα)δημιουργία μίνι οικονομιών επιβίωσης (subsistence economies) με γνώμονα την εξάλειψη του φαινομένου της πείνας. Τέλος, η ανάπτυξη των υπηρεσιών (καθαρισμός δημόσιων χώρων και επισκευές κτιρίων) νομιμοποίησε κατά κάποιον τρόπο τις οργανώσεις στα μάτια της κοινότητας. Σε όλες τις περιπτώσεις η ένταξη των προγραμμάτων στις πολιτικές στρατηγικές τους δεν αποτελούσε τόσο απόφαση των ίδιων των οργανώσεων. Ήταν κατά κύριο λόγο το αποτέλεσμα των πιέσεων που ασκούνταν από τα μέλη τους σε ένα ασφυκτικό πλαίσιο εκτάκτου ανάγκης. Βέβαια, η αποδοχή των προγραμμάτων σήμαινε ρητά ή μη ότι κάθε ομάδα έπρεπε να συζητήσει και να πάρει αποφάσεις σχετικά με τις οργανωτικές μορφές, τα βασικά στοιχεία της ιδιότητας του μέλους σε τοπικό επίπεδο και κυρίως σχετικά με την καλύτερη δυνατή νοηματοδότηση ή επανανοηματοδότηση της έννοιας της εργασίας. Για τους/τις περισσότερους/-ες, η συγκρότηση της έννοιας «κανονική» δουλειά και η ψηλάφηση του τρόπου κατά τον οποίο μπορούσε να ανασκευαστεί η έννοια αυτή στο μέλλον βασιζόταν κατ’ εξοχήν στα κριτήρια που διαμόρφωνε η παρακαταθήκη της μισθωτής εργασίας στους βιομηχανικούς κλάδους.

43

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA 3. ΟΙ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ ΣΗΜΕΡΑ

Ο

3.1. Μεταξύ προσεταιρισμού και πειθαναγκασμού

ι σχέσεις που διατήρησαν οι διαδοχικές κυβερνήσεις με το κίνημα των πικετέρος ακολούθησαν ποικίλους δρόμους. Από την αρχή συνδυάστηκαν διαφορετικές στρατηγικές με εναλλαγή της διαπραγμάτευσης και των τακτικών μετατόπισης και αφομοίωσης, με προεξέχουσα, βέβαια, την καταστολή. Συνεπώς, οι μηχανισμοί διαπραγμάτευσης σταδιακά θεσμοθετήθηκαν μέσω της χορήγησης κοινωνικών προγραμμάτων, της διανομής τροφίμων και, πιο πρόσφατα, εργαλείων και επιδοτήσεων για παραγωγικά έργα. Η διαπραγμάτευση συνοδευόταν από την ενίσχυση της καταστολής όπως γίνεται φανερό σε μια σειρά επεισοδίων καθ’ όλη τη διάρκεια του κινήματος των πικετέρος. Από το 1996, οι στρατηγικές αυτές συνδυάστηκαν εύκολα με μια διαδικασία ποινικοποίησης της κοινωνικής σύγκρουσης και διάφορες υποθέσεις πέρασαν στη δικαιοδοσία εθνικών και τοπικών δικαστηρίων. Σήμερα, μετράμε πάνω από 3.000 αγωγές εναντίον πρωτοπόρων ακτιβιστών/-στριών και αγωνιστών/-στριών του κινήματος11. Σε κάθε περίπτωση, τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2001 σηματοδότησαν το πέρασμα σε μία νέα φάση. Ας θυμηθούμε σε αυτό το σημείο ότι η 19η και 20ή Δεκεμβρίου σήμαναν την αυγή μιας νέας πολιτικής συγκυρίας που οριοθετήθηκε από την κινητοποίηση διαφόρων κοινωνικών φορέων. Αυτός ο νέος κύκλος κινητοποιήσεων εκτόξευσε τις οργανώσεις των πικετέρος στο κέντρο της πολιτικής και της κοινωνικής σκηνής ενώ, παράλληλα, τους έδωσε τη δυνατότητα να αναπτύξουν τους δεσμούς τους με άλλες κοινωνικές ομάδες, ιδίως με τις κινητοποιούμενες μεσαίες τάξεις. Συγχρόνως, αυτή η περίοδος χαρακτηρίστηκε επίσης από τη μαζική χορήγηση κρατικών επιδομάτων ή κοινωνικών προγραμμάτων. Μετά την υποτίμηση του νομίσματος, ο βραχυπρόθεσμος στόχος αυτών των πολιτικών ήταν η άμβλυνση των κοινωνικών επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης και της καλπάζουσας ανεργίας. Τον Ιούνιο

Συγκρούσεις στο κέντρο του Μπουένος Άιρες, Δεκέμβριος 2001-Ιανουάριος 2002 46

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ του 2002, το κύμα καταστολής που κατέληξε στη δολοφονία δύο νέων πικετέρος ταρακούνησε την αργεντίνικη κοινωνία, προκαλώντας μαζικές διαμαρτυρίες ενάντια στην καταστολή. Αυτό το γεγονός οδήγησε στον επαναπροσανατολισμό της κυβερνητικής πολιτικής. Η κυβέρνηση όχι μόνο αποφάσισε πρόωρες γενικές εκλογές αλλά και θεώρησε ότι ήταν πια απαραίτητο να υιοθετήσει μια νομικίστικη προσέγγιση για το ζήτημα των πικετέρος. Αναμφίβολα, το αποτέλεσμα των γενικών εκλογών επιβεβαίωσε την καθιερωμένη παρουσία του Περονισμού -κυρίως, λόγω και της κατάρρευσης άλλων παραδοσιακών κομμάτων- και προειδοποίησε την κυβέρνηση για τους ενδεχόμενους κινδύνους που θα είχε η απομόνωση των νέων κοινωνικών κινητοποιήσεων. Τελικά, με την ανάληψη της κυβέρνησης από το Ν. Κίρχνερ διανοίχθηκε μια νέα προοπτική. Οι πρώτες πολιτικές του κινήσεις δημιούργησαν μεγάλες προσδοκίες για πλατιές κοινωνικές ομάδες, προκαλώντας παράλληλα μια σειρά ανακατατάξεων στο πολύμορφο κίνημα των πικετέρος. Παρόλο που ο Πρόεδρος Κίρχνερ αντιμετώπισε ένα ιδιαίτερα συνεπές κίνημα, κυρίως μετά τις τεράστιες κινητοποιήσεις του 2002, η αλλαγή στην πολιτική σκηνή του εξασφάλισε ένα σχετικά μεγάλο περιθώριο δράσης σε σχέση με αυτό που είχαν προηγούμενες κυβερνήσεις. Σε αυτή τη βάση ο Κίρχνερ ανέπτυξε διάφορες στρατηγικές οι οποίες περιελάμβαναν τα πάντα: από τον προσεταιρισμό των οργανώσεων που ήταν πιο κοντά στο κυβερνητικό στρατόπεδο μέχρι προσπάθειες ελέγχου και πειθάρχησης των πιο κινητοποιούμενων ομάδων. Μετά την εκλογή του Κίρχνερ οι ιδέες της ενσωμάτωσης και της θεσμοθέτησης αναδείχθηκαν ως σημαντικές τάσεις. Οι τάσεις αυτές τροφοδοτήθηκαν από ενέργειες συγκεκριμένων κοινωνικών οργανώσεων που στο πρόσωπο του νέου προέδρου έβλεπαν τη δυνατότητα επαναφοράς του Περονισμού στις «ιστορικές του βάσεις». Τέλος, εκτός από την ενσωμάτωση και τη θεσμοθέτηση, η νέα κυβέρνηση ακολούθησε τον δρόμο του ελέγχου και πειθάρχησης για την αντιμετώπιση των πιο δυναμικών ομάδων, όπως το Bloque Piquetero Nacional και το MIJD. Συνοπτικά, οι πολιτικές του Κίρχνερ συγκροτήθηκαν στη βάση της παράλληλης εφαρμογής μιας σειράς διαθέσιμων στρατηγικών που στόχευαν στην ενσωμάτωση, τον προσεταιρισμό, την καθυπόταξη ή/και την απομόνωση του κινήματος των πικετέρος και χρησιμοποιήθηκαν κατά περίπτωση με γνώμονα τα επιμέρους χαρακτηριστικά των διαφόρων ρευμάτων 47

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA και οργανώσεων. Έναν χρόνο αφότου ανέλαβε την εξουσία, οι πολιτικές αυτές μπορούν να χαρακτηριστούν ως προσωρινά «πετυχημένες», τόσο ως προς την ενσωμάτωση και τη θεσμοποίηση εκείνων των ομάδων του κινήματος που ήταν πιο κοντά στην κυβέρνηση όσο και ως προς την απομόνωση εκείνων που ήταν πιο φανατικά ενάντιά της. Για την επίτευξη αυτού του στόχου η εθνική κυβέρνηση επεδίωξε να εξασφαλίσει την υποστήριξη της κοινής γνώμης, η οποία ήταν προσανατολισμένη στη στήριξη δεξιών ομάδων, εξαιτίας και των μεγάλων μέσων ενημέρωσης. Η υπόσχεση για «μη καταστολή» συνδυάστηκε με τον στιγματισμό των διαμαρτυριών και του κινήματος πικετέρος και την ανάδειξή τους ως απειλή για τη δημοκρατία και τη «θεσμική σταθερότητα». Με αυτό τον τρόπο, η κυβέρνηση ουσιαστικά δημιούργησε μια εικόνα δημοκρατίας την οποία υποτίθεται ότι «κακοποιούσαν» οι ομάδες των πικετέρος. Επιπλέον, επιχειρήθηκε η ποινικοποίηση των αιτημάτων τους.

48

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ

Τ

3.2. Ιδεολογικές ανακατατάξεις

ι συνέβη στο στρατόπεδο των οργανώσεων των πικετέρος; Με άλλα λόγια, ποια ήταν η ανάλυσή τους για τη νέα περονική κυβέρνηση; Η αλλαγή σε επίπεδο πολιτικών ευκαιριών και οι αναλύσεις που είχαν για αυτές τις ευκαιρίες ανέδειξαν και επικαιροποίησαν τις διαφορετικές ιδεολογικές μήτρες του κινήματος. Σήμερα μπορούμε να διακρίνουμε πιο καθαρά τις τρεις βασικούς ιδεολογικούς σχηματισμούς: λαϊκίστικες ομάδες, ομάδες που συνδέονταν με αριστερά κόμματα και, τέλος, ο χώρος που μπορούμε να πούμε ότι καταλάμβανε η νέα αριστερά. Από την αρχή, οι ομάδες που ανήκαν στην πρώτη κατηγορία12 ανέπτυξαν μια μεγάλη προσδοκία για (επαν)ενσωμάτωση. Ήλπιζαν στην επανοικοδόμηση του εθνικού κράτους κάτω από μια νέα ηγεσία, την οποία και έβρισκαν στο πρόσωπο του προέδρου N. Κίρχνερ. Αυτό το τμήμα του κινήματος των πικετέρος τοποθετείται εντός ενός νέου ιδεολογικού ρεύματος που διαπερνά ολόκληρη την ήπειρο και στηρίζει την ιδέα της δημιουργίας ενός λατινοαμερικάνικου πόλου (που περιλαμβάνει παραδείγματα όπως εκείνο του Τσάβες στη Βενεζουέλα, του Λούλα στη Βραζιλία, του Κίρχνερ στην Αργεντινή, ό,τι μελλόταν σύντομα να γίνει το Frente Amplio στην Ουρουγουάη, αλλά και την περίπτωση του ηγέτη των καλλιεργητών κόκας Έβο Μοράλες στη Βολιβία). Στις οργανώσεις αυτές συμπεριλαμβανόταν το ήδη θεσμικό FTV, η οργάνωση Barrios de Pie και άλλες μικρότερες, που δημιούργησαν τον Ιούνιο του 2004 το Frente Piquetero Oficialista και που στήριζαν τις πολιτικές του Προέδρου. Σήμερα, αυτές οι οργανώσεις απολαμβάνουν ειδικής μεταχείρισης από την εθνική κυβέρνηση καθώς επωφελούνται από την παροχή νέων κοινωνικών προγραμμάτων, όπως επιδόματα για κατασκευή σπιτιών και επιχορηγήσεις για παραγωγικές επιχειρήσεις. Σε αντιδιαστολή με το παραπάνω, οι ομάδες που συνδέονταν με αριστερά κόμματα (στις οποίες περιλαμβανόταν και ανεξάρτητες κινηματικές ομάδες, όπως το MIJD) χαρακτήρισαν την κυβέρνηση Κίρχνερ συνέχεια των προηγούμενων κυβερνήσεων («μια απ’ τα ίδια»). Αυτές οι οργανώσεις συνέχισαν να ακολουθούν μια στρατηγική με επίκεντρο τις κινητοποιήσεις στο δρόμο, οι οποίες στοχεύουν κυρίως στην ανάπτυξη της πολιτικής συνείδησης. Η απόφαση αυτή οφειλόταν κατ’ εξοχήν στη μεγάλη δυσκολία τους να αναγνωρίσουν ότι η προηγούμενη κατάσταση είχε πια φτάσει στο τέλος της και ότι αυτό κατ’ επέκταση σήμαινε αλλαγή στο επίπεδο των 49

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA πολιτικών ευκαιριών. Τελικά, αυτές οι στρατηγικές είχαν αρνητικές συνέπειες τόσο στο επίπεδο της δυνατότητας άσκησης πίεσης στην κυβέρνηση όσο και σε αυτό της ίδιας της δυνατότητας κινητοποίησης (δεδομένης της αναπόφευκτης εξάντλησης της κοινωνικής βάσης). Ενώ στις πρώτες δύο τάσεις διαφαίνεται ένας ξεκάθαρος προσανατολισμός των οργανώσεων των πικετέρος προς τα πολιτικά κόμματα, υπάρχει μία τρίτη στην οποία ανήκουν οι ανεξάρτητες οργανώσεις. Η τάση αυτή δεν προβάλλεται τόσο από τα μέσα, είναι πιο καινοτόμα στο επίπεδο των πολιτικών πρακτικών και σχετίζεται με τον χώρο της νέας αριστεράς. Αυτό το ετερογενές πλαίσιο, που περικλείει οργανώσεις με μακραίωνη ιστορία, όπως το MTR, το UTD του Μοσκόνι και τα MTD A. Verón, ενέχει ένα ευρύ ιδεολογικό φάσμα που εκτείνεται από τον γκεβαρισμό, τη ριζοσπαστική αριστερά και τις παραλλαγές της, ως τις σύγχρονες μορφές της αυτονομίας. Πέραν των διαφορών τους, όλες αυτές οι ομάδες κατάφεραν να αντισταθούν στο ρεύμα του Περονισμού και να μην πέσουν για μία ακόμα φορά θύματα των πιέσεων που τους ασκούσε ιστορικά, αποσταθεροποιώντας τις. Έδωσαν προτεραιότητα στη διεκδίκηση άμεσων αιτημάτων σε επίπεδο γειτονιάς χωρίς, βέβαια, να αφήνουν το πεδίο της κινητοποίησης ή της ανάπτυξης νέων στρατηγικών δράσης. Προτίμησαν να μην εξαντλήσουν τις δυνάμεις τους σε μια άνιση μάχη απέναντι σε μια κυβέρνηση που είχε με το μέρος της την κοινή γνώμη αλλά να ασχοληθούν με την ανάπτυξη της πολιτικής συνείδησης, την αγωνιστική διαπαιδαγώγηση του κόσμου καθώς και την οικοδόμηση νησίδων νέων κοινωνικών σχέσεων («νέα εξουσία», «λαϊκή εξουσία» ή «αντεξουσία», κατά περίπτωση). Συνοψίζοντας τα πιο σημαντικά γεγονότα και τάσεις της τρέχουσας περιόδου αναφορικά με τις ιδεολογικές ανακατατάξεις στο πλαίσιο του κινήματος, ξεχωρίζουμε από τη μία την πρόσφατη ανάδειξη του φιλοκυβερνητικού μπλοκ των πικετέρος το οποίο συγκροτείται από λαϊκίστικες ομάδες και από την άλλη τον διαχωρισμό του μπλοκ της Λα Ματάνσα, το οποίο αναζητά νέες στρατηγικές δράσης στην προοπτική ενός νέου γύρου αναμέτρησης. Στρατηγικές που οδηγούν σε αντίστοιχες ανακατατάξεις τόσο αναφορικά με τα πεδία διαπάλης, όσο και στις συμμαχίες. Επόμενο λοιπόν είναι να υπάρχουν σημαντικές επιδράσεις στον συντονισμό με άλλους κοινωνικούς φορείς αλλά και στη διεύρυνση των οργανωτικών μορφών του κινήματος.

50

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA

Ο

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ι δυσκολίες που αντιμετώπισε το κίνημα των πικετέρος ήταν, όπως ακριβώς και τα επιτεύγματά του, πολυάριθμες και σύνθετες. Δε θα μπορούσαμε να κλείσουμε το παρόν άρθρο χωρίς να επισημάνουμε κάποιες από τις προκλήσεις στις οποίες καλείται να απαντήσει. Η πρώτη αφορά την αναγκαιότητα διαμόρφωσης μορφών πολιτικού συντονισμού για την υπέρβαση του κατακερματισμού, δεδομένου του ευρύτερου κλίματος ενσωμάτωσης και υποχώρησης αλλά και της έλλειψης κοινωνικής αποδοχής απέναντι στις κινητοποιήσεις. Σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια και λόγω των τελευταίων γεγονότων, ο συντονισμός των διάφορων ομάδων αποτελεί αναγκαία αλλά όχι επαρκή συνθήκη για τη ρήξη με την κυρίαρχη αφήγηση. Ακόμα δυσκολότερη θα αποδειχτεί η αναμέτρηση με την «αρνητική κοινή γνώμη» απέναντι στο φαινόμενο των πικετέρος όπως αυτή έχει σχηματιστεί από τη μιντιακή προπαγάνδα και την κυβέρνηση στο πλαίσιο μιας ευρύτερης προσπάθειας ποινικοποίησης του κινήματος. Η παρούσα κατάσταση συνθέτει ένα σκηνικό όπου η πολιτική καινοτομία, υπό τη μορφή της ανάδειξης νέων πεδίων προβληματισμού ικανών να μετατοπίσουν τους άξονες της πολιτικής συζήτησης και αντιπαράθεσης, συνιστά μια ακόμα μεγαλύτερη πρόκληση. Μόνο εφόσον αυτό συμβεί θα μπορέσουν νέοι δεσμοί και γέφυρες με άλλους φορείς, ιδιαίτερα με τα σωματεία και τα πολιτικά κόμματα, να φέρουν αποτελέσματα. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη πόσο γρήγορες και δυναμικές είναι οι κοινωνικές διεργασίες που αφορούν τα κοινωνικά κινήματα. Παρόλο που τα παραπάνω εξακολουθούν να ανταποκρίνονται στην πραγματική εικόνα που χαρακτηρίζει την πλειοψηφία των οργανώσεων, σήμερα υπάρχουν πολλές που επιδιώκουν να δώσουν λύσεις στα νέα προβλήματα και να απαντήσουν στις προκλήσεις αναδιαμορφώνοντας και διευρύνοντας τις πλατφόρμες τους. Για παράδειγμα, είναι αξιοσημείωτο ότι κάποιες ανεξάρτητες οργανώσεις έχουν ξεκινήσει να προωθούν δράσεις και πρωτοβουλίες απέναντι στο κράτος

Συγκρούσεις με την αστυνομία, Μπουένος Άιρες, Δεκέμβριος 2001-Ιανουάριος 2002 52

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ με εξαιρετικά μεγάλη συμβολική και πολιτική σημασία. Στόχος τους είναι η μετατόπιση της τρέχουσας πολιτικής αντιπαράθεσης με τον προσανατολισμό της στη διασφάλιση των συνταγματικά κατοχυρωμένων κοινωνικών δικαιωμάτων και την επικέντρωση της προσοχής στην παραβίαση των περιβαλλοντικών δικαιωμάτων από τις πολυεθνικές εταιρείες. Βέβαια, άλλες οργανώσεις επιδιώκουν να διευρύνουν το οπλοστάσιο των διαθέσιμων στρατηγικών κινητοποίησης επιχειρώντας τη δράση «piquetes a las ganancias» (μπλόκο στα κέρδη τους), κατά την οποία οργανώσεις με αίτημα περισσότερες θέσεις εργασίας μπλοκάρουν τα γκισέ και τις εισόδους των ιδιωτικών εταιρειών (τρένα, μετρό). Τέλος, οι πιο πρόσφατες κινητοποιήσεις δείχνουν μια τάση συντονισμού δεδομένης της ιδιαίτερα δύσκολης πολιτικής συγκυρίας. Ως απάντηση σε όλα τα παραπάνω, ισχυρές οικονομικές ομάδες, που εκπροσωπούνται από τη δεξιά και τα αντίστοιχα μέσα ενημέρωσης, προωθούν μια μεγάλη καμπάνια ενάντια στους πικετέρος της οποίας η έλλειψη επιπέδου επιχειρημάτων και η μισαλλοδοξία είναι ευθέως ανάλογα με τη μιντιακή δύναμη που διαθέτουν. Εν κατακλείδι, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Αργεντινή μετρά σήμερα σχεδόν 2.300.000 ανέργους (σχεδόν 5.000.000 εάν συνυπολογίσουμε και τους υποαπασχολούμενους) από τους οποίους μόνο ένα ελάχιστο ποσοστό είναι οργανωμένο. Παρόλο που δεν προσεγγίζουν καν τη στατιστική πλειοψηφία, οι οργανώσεις των πικετέρος έχουν αναδειχθεί σε κεντρικούς παράγοντες του κοινωνικού και πολιτικού σκηνικού. Το αδιαμφισβήτητο βάρος του κινήματος, όσο κι αν ενοχλεί και δυσαρεστεί ορισμένους, αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι είναι αδιανόητο οποιαδήποτε προσπάθεια επιχειρείται στο όνομα της κοινωνικής ένταξης και δικαιοσύνης να διατηρεί ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού αποκλεισμένο. Λίγα κοινωνικά κινήματα στη χώρα μας -ο Περονισμός και, εν μέρει, ο Ριζοσπαστισμός στα πρώτα του στάδια- προκάλεσαν μια τόσο οξεία κριτική και δυσφήμιση, θυμίζοντάς μας την άποψη του Sarmiento13 για την ιστορία (η επιστροφή της «βαρβαρότητας»). Επιπλέον, λίγα κοινωνικά κινήματα προκάλεσαν αντιπαραθέσεις που διεξήχθησαν με τόσο αμφίσημες πολιτικές θέσεις και μάλιστα υπό τον μανδύα ενός κακώς εννοούμενου προοδευτισμού. Η συγκεκριμένη ρητορική γίνεται κυρίως εμφανής σε εκείνες τις κριτικές που βασίζονται στη ιδέα της «χειραγώγησης» της κοινωνικής βάσης ή σε εκείνες τις υποτίθεται πιο προωθημένες ιδέες που βασίζονται στην εξαθλίωση των

53

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA λαϊκών στρωμάτων. Μεταξύ των δύο άκρων, που εκτείνονται από μια ταξική οπτική έως και σε κανονιστικές αξιολογήσεις, όλες μαζί και καθεμία από τις ενδιάμεσες θέσεις συμβάλλουν στην απομόνωση των οργανώσεων, ενισχύοντας την προσπάθεια ποινικοποίησης των αιτημάτων τους και φυσικά προλειαίνουν το έδαφος για την καταστολή. Είναι γεγονός ότι οι οργανώσεις των πικετέρος αποτελούν ένα πανίσχυρο παράδειγμα διεκδίκησης και πρακτικής προσηλωμένης στο αποτέλεσμα. Κατά καιρούς, αντί να αναφερόμαστε στο κίνημα των πικετέρος με τους όρους ενός ανταγωνιστικού κοινωνικού κινήματος που αναζητά νέους κοινωνικοπολιτισμικούς προσανατολισμούς ή που παρουσιάζει ένα αντιπαραθετικό κοινωνικό σχέδιο, είναι καλύτερο να το αντιμετωπίζουμε ως ένα «κοινωνικό κίνημα πόλης» που επιδιώκει να ανακτήσει ό,τι έχει χαθεί. Ωστόσο, παρά τις τεράστιες δυσκολίες και εν μέσω σοβαρής απομόνωσης, πολλές ομάδες δε σταματούν να δίνουν μια άνιση μάχη κάθε μέρα στους αυτοκινητόδρομους και στις γειτονιές, γεννώντας νέες πρακτικές διατάραξης της κανονικότητας και νέες μορφές υποκειμενικότητας, αναδημιουργώντας κοινωνικούς δεσμούς στο όνομα ενός χειραφετητικού μέλλοντος. Συνεπώς, για να κατανοήσουμε μια τόσο σύνθετη κοινωνική δυναμική, θα πρέπει να επιχειρήσουμε μια πολύπλευρη ανάλυση, αναγνωρίζοντας τις πολυπλοκότητες και τις αμφισημίες. Αφουγκραζόμενοι/-ες τόσο τη βραδεία και υπόγεια εξέλιξη μακρών μετασχηματισμών, αλλά και των απρόβλεπτων, ξαφνικών ανατροπών που συνδέονται πάντα με τις ιδιαιτερότητες της εκάστοτε συγκυρίας.

Πικετέρος του MTD Anibal Verón σε διαμαρτυρία στην γέφυρα Pueyrredón, Μπουένος Άιρες, 2001 54

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA ΑΝΑΦΟΡΕΣ 1. Το παρόν άρθρο είναι βασισμένο στο βιβλίο των συγγραφέων «Entre la ruta y el barrio. La experiencia de las organizaciones piqueteras» (Μεταξύ δρόμου και γειτονιάς. Η εμπειρία των οργανώσεων των Πικετέρος), Buenos Aires, Biblos, 2003.

2. Κατά τη δεκαετία του ‘90, δημιουργήθηκε ένα νέο κεντρικό συνδικάτο, σε αντιπαράθεση με το CGT, το Central de Trabajadores Argentinos (CTA: Κεντρική Ένωση Αργεντίνων Εργατών), που αποτελούταν από σωματεία δημοσίων υπαλλήλων και εκπαιδευτικών. Αυτή η Ένωση ήταν η μόνη που πήρε θέση εναντία στις οικονομικές μεταρρυθμίσεις και η μόνη που δεν είχε κανενός είδους δεσμό και σχέση με το Partido Justicialista (επίσημο όνομα του περονικού κόμματος).

3. Υπό αυτή την έννοια, το κίνημα των πικετέρος, το οποίο αποτελούταν από οργανώσεις που τοποθετούνταν εκτός της δομής του Partido Justicialista -και ενάντια σε αυτή-, επιστρέφει στην παράδοση του ταξικού συνδικαλισμού που αναπτύχθηκε κυρίως στα βιομηχανικά κέντρα στα τέλη της δεκαετίας του ‘60. Σε αυτού του είδους τις εμπειρίες υπήρξε μεγάλη πολεμική από τον ίδιο τον Περονισμό από θέση εξουσίας (1973-1976) πριν καταπνιγούν αποφασιστικά από τη στρατιωτική δικτατορία. Για περισσότερα στοιχεία σχετικά με το θέμα, ανατρέξτε στους James (1990) και Torre (1989). Η ηγεσία του συνδικαλιστικού σχήματος Corriente Clasista y Combativa (CCC), που είχε δεσμούς με το μαοϊκό Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κόμμα, κληρονόμησε τέτοιου είδους εμπειρίες και αναπαραστάσεις, και το CCC γρήγορα έγινε η οργάνωση των ανέργων. Κατά τον ίδιο τρόπο, οι πρωτοστάτες των αυτόνομων ομάδων και εκείνων που συνδέονταν με κόμματα υποστήριζαν ότι ανήκαν σε αυτή την παράδοση.

Οδόφραγμα στο San Isidro Casanova, Λα Ματάνσα, Μπουένος Άιρες, 2001 58

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ 4. Βλ. Martucelli και Svampa (1997).

5. Ο όρος πουεμπλάδα (pueblada) αναφέρεται στις λαϊκές εξεγέρσεις που ξεσπούσαν μετά την καταστολή που επέβαλαν οι δυνάμεις ασφαλείας για να σπάσουν τα μπλόκα. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, τα επεισόδια που συνόδευαν την πουεμπλάδα κατέληγαν σε υποχώρηση των δυνάμεων καταστολής, μετά από τη σύγκρουση με το πλήθος της εκάστοτε κοινότητας.

6. Τα βασικά χαρακτηριστικά του Plan Trabajar ήταν τα εξής: οι δήμοι ή ΜΚΟ αναλάμβαναν να καταθέσουν σχεδιασμό βελτίωσης των γειτονιών, του οποίου η μόνη προϋπόθεση ήταν «να είναι σχετικός με κοινωνικά θέματα», με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Το αρχικό ύψος του επιδόματος ανερχόταν σε 200 πέσος τον μήνα (που αντιστοιχούσε εκείνη την εποχή με 200 δολάρια και τώρα με 76). Σε αντάλλαγμα, οι δικαιούχοι δούλευαν για μια περίοδο διάρκειας έως και έξι μηνών, με μικρή πιθανότητα ανανέωσης. Τέλος, για την έναρξη των προγραμμάτων εξασφαλίστηκαν συγχρηματοδοτούμενοι πόροι σε τοπικό επίπεδο (υλικά, ανθρώπινο δυναμικό, εξοπλισμός).

7. Σε αυτή την περίοδο, το χάσμα ανάμεσα στις διάφορες οργανώσεις και τον υπόλοιπο κόσμο -ως προς τη δυνατότητα κινητοποίησης και την πολιτική επιρροή- ήταν τόσο μεγάλο που θεωρούνταν εξαιρετικά κρίσιμη η ανάδειξη της συνέλευσης ως ένα πραγματικό φόρουμ συζήτησης.

8. Την πρώτη πανεθνική συνέλευση των οργανώσεων των πικετέρος συγκάλεσε το ρεφορμιστικό CTA (Κεντρική Ένωση Αργεντίνων Εργατών) στη Λα Ματάνσα, στις 24/07/2001, απευθυνόμενο στις ανεξάρτητες οργανώσεις (Movimiento Teresa Rodriguez, Movimiento de Trabajadores Desocupados of Southern Buenos Aires, οργανώσεις συνταξιούχων, συλλογικότητες γειτονιών και το Polo Obrero). Πρόθεσή του ήταν η ενοποίηση του κινήματος υπό τη δική του ηγεμονία. Βέβαια, οι διαφωνίες με τις ανεξάρτητες οργανώσεις οδήγησαν σε ρήξη κατά τη δεύτερη πανεθνική συνέλευση (4/9/2001), την οποία κάλεσαν αυτή τη φορά οι οργανώσεις CTA, Federacion Tierra y Vivienda και Combative Class Current με στόχο τη στήριξη της πρωτοβουλίας τους για τη συγκρότηση «Εθνικού Μετώπου ενάντια στη φτώχια». Οι τελευταίες αυτονομήθηκαν από τις ρεφορμιστικές 59

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA και συγκρότησαν (εντάσσοντας και ανέργους/-ες που δεν ανήκαν σε οργανώσεις) το Bloque Piquetero Nacional. Σημαντική κατάκτηση των συνελεύσεων ήταν η διαμόρφωση ενός πλαισίου μακροπρόθεσμων πανεθνικών στόχων που υπερέβαιναν τις διεκδικήσεις για άμεση ανακούφιση και όπου γινόταν σκληρή διαπάλη για το χαρακτήρα τους και τους όρους υλοποίησης τους. Τέτοιες ήταν: - Η κατάργηση του προγράμματος σταθερότητας «μηδενικού ελλείμματος» - Η παύση της εξυπηρέτησης του παράνομου εξωτερικού χρέους - Η αναθεώρηση του εθνικού προϋπολογισμού «που λεηλατεί τις ζωές μας» - Η επανεθνικοποίηση των τραπεζών, του ασφαλιστικού συστήματος και των πρώην κρατικών επιχειρήσεων - Η δίκαιη δίκη και απελευθέρωση των φυλακισμένων διαδηλωτών/-τριών - Η ενίσχυση των προγραμμάτων εργασίας - Η απαγόρευση των απολύσεων Όπως θα φανεί και παρακάτω τα δύο αυτά μπλοκ συντόνισαν από κοινού τις καθοριστικές κινητοποιήσεις της επερχόμενης περιόδου, μέχρι τις 19 και 20 Δεκεμβρίου 2001. Οι δολοφονίες στη γέφυρα Pueyrredón των νεαρών πικετέρος Darío Santillán (21 ετών) και του Maximiliano Kosteki (24 ετών) κατά τη διάρκεια μεγάλης κινητοποίησης στις 26 Ιούνη 2002, ήταν ίσως η τελευταία φορά που τα δύο αυτά μπλοκ συνεργάστηκαν. Μεταξύ άλλων, στόχος της συγκεκριμένης κινητοποίησης ήταν η απελευθέρωση του -ηγέτη του MIJP - Raúl Castells. Η κοινωνική κατακραυγή προς την κυβέρνηση Duhalde, οδήγησε σε εκλογές την Αργεντινή. Η ρήξη μεταξύ των δύο αυτών μπλοκ βάθυνε με την άνοδο του Κίρχνερ στην εξουσία, ο οποίος συνέχισε και εμβάθυνε τη διπλή τακτική των προκατόχων του που βασιζόταν από τη μία πλευρά στην ενσωμάτωση των πιο διαχειριστικών, φιλοκυβερνητικών ομάδων στον κρατικό μηχανισμό και στην κυβέρνηση και από την άλλη στην άγρια καταστολή της ριζοσπαστικής πτέρυγας των πικετέρος. Χαρακτηριστικό της διαχείρισης Κίρχνερ ήταν η ανάδειξη στελεχών των πικετέρος στο κυβερνητικό σχήμα και τον κρατικό μηχανισμό, όπως ο Luis D’ Elia. (ΣτΜ)

60

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ 9. Σχετικά με την έννοια της αφηγηματικής ταυτότητας (narrative identity), την οποία αρχικά εισήγαγε ο Paul Ricoeur, όπως υιοθετήθηκε στο πεδίο της μελέτης των κοινωνικών κινημάτων: Polletta, F., “’It Was Like a Fever...’

Narrative and Identity in Social Protest”, στο Social Problems, Vol. 45, No. 2, Mayo 1998 y Polleta, F., “Contending Stories...”, στο Qualitative Sociology, Vol. 21, No. 4, 1998.

10. Εκείνη την περίοδο ο Σαπάγ ήταν Κυβερνήτης της Επαρχίας του Νεουκιέν. Ανήκε στο Movimiento Popular Neuquino, ένα τοπικό κόμμα με έντονα λαϊκίστικα χαρακτηριστικά.

11. Οι νέες διαμαρτυρίες προκάλεσαν μια σύγκρουση δικαιωμάτων (το δικαίωμα στη διαμαρτυρία και στη διεκδίκηση αιτημάτων απέναντι στο δικαίωμα στην ελεύθερη μετακίνηση). Υπό αυτή την έννοια, η δικαστική εξουσία ανέπτυξε μια πολιτική βάσει της οποίας απορρίπτονταν οι νέες μορφές διαμαρτυρίας, εκδίδοντας εξαιρετικά αμφισβητήσιμες αποφάσεις, και τοποθετήθηκε υπέρ του δικαιώματος στην ελεύθερη μετακίνηση χωρίς να προηγηθεί ιδιαίτερη διαβούλευση (Gargarella: 2003 y 2004, CELS: 2003).

12. Ο λαϊκισμός στηρίζεται στις εξής αρχές: πρώτον, στην αρχή της καθοδήγησης από έναν αρχηγό (προσωποκεντρική ηγεσία και έντονη εθνικιστική ρητορική), δεύτερον, στην αρχή της οργανωμένης κοινωνικής βάσης (η ιδέα ενός λαού-έθνους) και, τρίτον, στην αρχή της διαταξικής συμμαχίας, απαραίτητης συνθήκης για μια πιο δίκαιη αναδιανομή του πλούτου (ενοποιητικό κοινωνικοοικονομικό μοντέλο). Παρόλο που στο συγκεκριμένο παράδειγμα εντοπίζουμε τις δύο πρώτες αρχές (προσωποκεντρική ηγεσία και οργανωμένη κοινωνική βάση), δεν υπάρχουν ενδείξεις για ένα νέο αναδιανεμητικό κοινωνικοοικονομικό μοντέλο. Το γεγονός ότι οι λαϊκίστικες ομάδες προσβλέπουν σε επανενσωμάτωση είναι ακόμα πιο προβληματικό εξαιτίας της απουσίας μιας από τις θεμελιώδεις αρχές του μοντέλου που εφαρμόζουν. Η απουσία αυτή εντείνει τον κίνδυνο που διατρέχουν οι οργανώσεις κοινότητας να καταλήξουν ουσιαστικά σε όργανα του περονικού κόμματος (και των εσωτερικών του διαμαχών) ή ακόμα και να απορροφηθούν και να εξουδετερωθούν από τις πιο συντηρητικές και αντιδραστικές τάσεις του κόμματος, όπως συνέβη με τραγικό τρόπο σε άλλες περιπτώσεις στην ιστορία της Αργεντινής.

61

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA 13. Ο Domingo Faustino Sarmiento (1811-1888), μέλος της «γενιάς του 1837», συγκαταλέγεται στους «πατέρες» της αργεντίνικης διανόησης και διατέλεσε πρόεδρος της χώρας κατά το διάστημα 1868-1874. Το κορυφαίο έργο του Facundo ο Civilización y Barbarie αποτυπώνει τις βασικές ιδέες του, αφού μέσω αυτού αντιτάχθηκε στον τοπικό «κοτζαμπασισμό», υποστήριξε την εκπολιτιστική αποστολή της ευρωπαϊκής μετανάστευσης και εξέφρασε τις βασικές αρχές που χαρακτήρισαν τις λεγόμενες «ένδοξες ιστορικές προεδρίες» της χώρας, οι οποίες σφράγισαν το πέρασμα από τους εμφύλιους πολέμους στην εθνική ενότητα και στον εκσυγχρονισμό. (ΣτΜ)

Πικετέρος σε διαμαρτυρία ενάντια στην άφιξη του Paul O’Neil, γραμματέα του αμερικάνικου θησαυροφυλακίου, Μπουένος Άιρες, Αύγουστος 2002 62

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Aronskind, R. C. (2001), ¿Más cerca o más lejos del desarrollo?

Transformaciones económicas en los ‘90, Buenos Aires, Libros del Rojas Beccaria, L. (2002), “Empleo, remuneraciones y diferenciación social en el último cuarto del siglo XX”, στο AAVV, Sociedad y Sociabilidad en la década de los ´90. Buenos Aires, Universidad Nacional de General Sarmiento Biblos ------ (2001), Empleo e integración social, Fondo de Cultura Económica, México Castel, R. (1995), La metamorfosis de la cuestión social, Buenos Aires, Paidós CELS, (2003), El Estado frente a la protesta social, 1996-2002, Buenos Aires, Siglo XXI editores.

Cortés, R. και Marshall, A. (1999). “Estrategia económica, instituciones y negociación política en la reforma social de los ‘90” στο Desarrollo Económico 39 (154). Buenos Aires. σελ. 195-212 Gargarella, R. (2003), “El derecho de resistencia en situaciones de carencia extrema,” Buenos Aires, miméo, σελ.18 Gerchunoff, P. και Torre, J. C. (1996), “La política de liberalización económica en la administración de Menem”, στο Desarrollo Económico No. 143, Buenos Aires James, D. (1990), Resistencia e Integración, Buenos Aires, Sudamericana Martuccelli, D και M. Svampa, (1997) La Plaza Vacía, Las Transformaciones del peronismo, Bs.As, Losada Polletta, F., “’It Was Like a Fever...’ Narrative and Identity in Social Protest”, στο Social Problems, Vol. 45, No. 2, Mayo 1998 Polleta, F., “Contending Stories...”, στο Qualitative Sociology, Vol. 21, No. 4, 1998

«¡Que se vayan todos!» («Φύγετε όλοι!»), πανό μπροστά στο μέγαρο του Κονγκρέσου της Αργεντινής, Μπουένος Άιρες, Δεκέμβριος 2001 66

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ Schuster, F. και Pereyra, S. (2001): “La protesta social en la Argentina democrática. Balance y perspectivas de una forma de acción política”, στο N.Giarraca y colaboradores, La Protesta social en la Argentina.

Transformaciones econónicas y crisis social en el interior del país, Madrid, Alianza ------ (2002), La trama de la crisis. Modos y formas de la protesta Social a partir de los acontecimientos de diciembre de 2001, Instituto Gino Germani, Facultad de Ciencias Sociales, UBA Svampa, M και S. Pereyra (2003), Entre la ruta y el barrio. La experiencia de las organizaciones piqueteras, Buenos Aires, Biblos Torre, J.C. (1989), Los sindicatos en el gobierno (1973-1976), Buenos Aires, CEAL Zibechi, R. (2003), Genealogía de la revuelta. Argentina: la sociedad en movimiento, Buenos Aires, Letra Libre

Οδόφραγμα στον δρόμο προς La Plata, Μπουένος Άιρες, Φεβρουάριος 2002 67

MARISTELLA SVAMPA, SEBASTIAN PEREYRA ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Maristella Svampa Κάτοχος Διδακτορικού Διπλώματος στην Κοινωνιολογία από το Πανεπιστήμιο École des Hautes Études en Sciences Sociales (Παρίσι, Γαλλία). Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Universidad Nacional de La Plata, (Μπουένος Άιρες, Αργεντινή) και ανεξάρτητη ερευνήτρια στο Εθνικό Συμβούλιο Επιστημονικής και Τεχνικής Έρευνας της Αργεντινής (Consejo Nacional de Investigaciones Científicas y Técnicas - CONICET). Το ερευνητικό της ενδιαφέρον (αλλά και η πολιτική της τοποθέτηση) επικεντρώνεται στα κοινωνικά κινήματα. Η ίδια ήταν πρωτοστάτρια της ομάδας διανοουμένων Plataforma 2012 που τάχθηκε ενάντια στην κυβέρνηση Κίρχνερ. Έχει γράψει δεκαπέντε βιβλία, πολυάριθμα άρθρα, ερευνητικές εργασίες και επιστημονικές δημοσιεύσεις.

Sebastián Pereyra Κάτοχος Διδακτορικού Διπλώματος στην Κοινωνιολογία από το Πανεπιστήμιο École des Hautes Études en Sciences Sociales (Παρίσι, Γαλλία). Λέκτορας με γνωστικό αντικείμενο τη Σύγχρονη Κοινωνική Θεωρία [Instituto de Altos Estudios Sociales (IDAES) Πανεπιστήμιο Universidad Nacional de San Martín (UNSAM), Μπουένος Άιρες, Αργεντινή] και επικεφαλής εργαστηριών στον τομέα Φιλοσοφία και Μέθοδοι στο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών Επιστημών του Μπουένος Άιρες (FCS-UBA). Το ερευνητικό του ενδιαφέρον επικεντρώνεται κυρίως στη συλλογική δράση και την κοινωνική διαμαρτυρία. Έχει εκδώσει δύο βιβλία, έχει συμμετάσχει σε συλλογικούς τόμους και έχει στο ιστορικό του πολυάριθμες δημοσιεύσεις.

70

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΚΕΤΕΡΟΣ

71

72

3. ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΜΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ “ATTACK ΣΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ”

Διαδηλωτές στο Μπουένος Άιρες, Δεκέμβριος 2001-Ιανουάριος 2002

Συλλαλητήριο ενάντια στο ασφαλιστικό νομοσχέδιο Κατρούγκαλου, 16 Ιανουαρίου 2016

Κείμενο συμβολής της συλλογικότητας “ATTACK στην ανεργία και την επισφάλεια”* Διήμερο ενάντια στην ανεργία και την επισφάλεια Β. Ελλάδας Στέκι Μεταναστών, Θεσσαλονίκη 27-28/1/2018

[Σ

το παρόν κείμενο συμβολής επιχειρήσαμε να αποτυπώσουμε σκέψεις και συμπεράσματα γύρω από τη δράση των συλλογικοτήτων στην ανεργία και την επισφάλεια.

Τα τελευταία χρόνια δεν είναι λίγες οι συλλογικότητες που δρουν σε αυτό το αρκετά χαώδες πεδίο, ενώ έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες πανελλαδικού συντονισμού δράσεων κ.α. Κάθε μία από αυτές άφησε και αφήνει το δικό της ίχνος στα αχαρτογράφητα μονοπάτια της αναμέτρησης με την πολιτική κυβερνήσεων-ΕΕ-κεφαλαίου. Μπροστά μας όμως στέκεται ένας αρκετά ισχυρός και καλά οργανωμένος αντίπαλος. Η ανεργία και οι πολιτικές διαχείρισης της αποτέλεσαν και αποτελούν τη λύδια λίθο κάθε μαχόμενου εργατικού ρεύματος. Είναι σαφές ότι στη νέα φάση που μπαίνουμε, για να μπορέσουν να είναι νικηφόροι οι αγώνες των ανέργων και των επισφαλώς εργαζομένων, για να μπορέσουν να συμβάλλουν στην ταξική ανασυγκρότηση του στρατοπέδου των κάτω, απαιτείται αφενός μια σαφής γνώση του σημείου στο οποίο σήμερα βρισκόμαστε και των επιδιώξεων του αντιπάλου και αφετέρου το ξεκαθάρισμα των σχέσεων μας με το παρελθόν, των ανολοκλήρωτων προσπαθειών μας.

75

ATTACK ΣΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ Σε όλα αυτά επιχειρούμε να συμβάλλουμε με το παρόν κείμενο, έχοντας επίγνωση ότι και η δική μας προσπάθεια κινδυνεύει να είναι μερική και ανολοκλήρωτη. Για να αποκτήσει όμως σταθερότερο βηματισμό και προσανατολισμό οποιαδήποτε κινηματική δράση, είναι αναγκαίο να βαθύνει και να αρθρωθεί με συγκεκριμένο τρόπο ο διάλογος μεταξύ των συλλογικοτήτων μας. Τα Διήμερα στην Αθήνα - τώρα και στη Βόρεια Ελλάδα - αποτέλεσαν και μπορούν να αποτελούν ένα τέτοιο σημείο αναφοράς. Ευχόμαστε το Διήμερο στη Βόρεια Ελλάδα να έχει τη μέγιστη δυνατή επιτυχία!]

76

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΜΒΟΛΗΣ

Η

ΔΕ ΘΑ ΥΠΟΤΑΧΘΟΥΜΕ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΛΑΒΙΑ!

περαιτέρω ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, η απευθείας παρέμβαση στις σχέσεις μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, υπέρ του πρώτου αποτελεί για το κεφάλαιο το κλειδί για το ξεπέρασμα της δομικής του κρίσης. Για αυτό το λόγο προχωρά ολοένα και περισσότερο σε αντιδραστικές αναδιαρθρώσεις που εξαθλιώνουν τη μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία, τους εργαζόμενους και τη νεολαία. Οι αλλαγές αυτές μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: 1) συμπίεση του εργατικού κόστους (μείωση κατώτατου μισθού, καθιέρωση υποκατώτατου μισθού, κατάργηση των επιδομάτων κ.λπ.)

2) τροποποίηση των συμβάσεων εργασίας (ατομικές συμβάσεις, μαζικές απολύσεις, καθεστώς ωφέλειας, ευελιξία, ελαστικοποίηση σχέσεων εργασίας) 3) επίθεση στα συνδικαλιστικά δικαιώματα (άπιαστες απαρτίες σε γενικές συνελεύσεις πρωτοβάθμιων σωματείων, ποινικοποίηση των αγώνων κ.α.) Η επισφάλεια αποτελεί ένα καθεστώς που τείνει να επικρατήσει στο εργασιακό τοπίο. Οι ατέλειωτες μορφές τυπικής και μη τυπικής ελαστικής εργασίας (μαύρη εργασία, ημιαπασχόληση κ.α.), σε συνδυασμό με το Σύμφωνο Πρώτης Απασχόλησης και την εκτεταμμένη εφαρμογή προγραμμάτων ανακύκλωσης των ανέργων προδιαγράφουν ένα ζοφερό εργασιακό παρόν και μέλλον. Το κεφάλαιο κατακερματίζει τον εργάσιμο χρόνο δημιουργώντας πολλαπλές βάρδιες, ενώ προσβλέπει στη νομοθέτηση και άλλων μορφών οριακής απασχόλησης (mini jobs, 0 hours contract κ.α.), που απαλλάσουν την εργοδοσία από το ασφαλιστικό κόστος και κατοχυρώνουν εξευτελιστικούς μισθούς. Κοινό σημείο όλων των παραπάνω είναι η απογείωση της εκμετάλλευσης και η επιβολή απόλυτης ευελιξίας στους εργαζόμενους χωρίς καμία εξασφάλιση ή δέσμευση από την πλευρά των εργοδοτών. Η κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων σε ολοένα και περισσότερους κλάδους δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την διείσδυση και την παγίωση τέτοιων σχέσεων εργασίας στους νέους εργαζόμενους, στους οποίους τα ποσοστά ανεργίας είναι τα πιο υψηλά. Ωστόσο, το 1/2 της αύξησης που καταγράφηκε τα τελευταία χρόνια στον αριθμό των εργαζομένων με τις παραπάνω σχέσεις 77

ATTACK ΣΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ εργασίας αφορά άτομα ηλικίας 25-64 ετών, γεγονός που καταδεικνύει ότι η παγίωση τέτοιων σχέσεων δεν αφορά μόνο τους νέους αλλά το σύνολο του εργατικού δυναμικού. Η οικονομική κρίση του 2008 και οι μνημονιακές πολιτικές που ακολούθησαν είχαν ως αποτέλεσμα την πρωτοφανή εκτίναξη των ποσοστών ανεργίας στην Ελλάδα. Εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι πετάχτηκαν εκτός δουλειάς, ενώ πολλαπλασιάστηκαν όσοι έμεναν στην ανεργία για δύο ή περισσότερα χρόνια. Από την μία το μεγάλο οικονομικό κόστος του τεράστιου αριθμού των ανέργων για τον κρατικό προϋπολογισμό, από την άλλη η ανάδυση ενός κοινωνικού στρώματος που έχανε κάθε πρόσβαση στην παραγωγή και την κατανάλωση, ήταν τα βασικά στοιχεία μιας εκρηκτικής κατάστασης που γέννησε την ανάγκη για ανάπτυξη νέων πολιτικών για την αντιμετώπιση της ανεργίας. Σε μια προσπάθεια να την κωδικοποιήσουμε, ξεχωρίζουμε ως βασικά σημεία τα εξής: Α. Η επιβολή περιορισμών στην καταβολή του επιδόματος ανεργίας και η αντικατάσταση του από πενιχρά επιδόματα «κοινωνικής αλληλεγγύης» για τους πιο εξαθλιωμένους ήταν η πρώτη κίνηση που έδειξε τον δρόμο για τη συνέχεια. Τα τελευταία χρόνια έχουν εγκαταλειφθεί οι δημόσιες πολιτικές επέκτασης της εργασίας και προστασίας των ανέργων και οι πόροι για την αντιμετώπιση της ανεργίας ιδιωτικοποιούνται. Η δημόσια πολιτική που υπήρχε αντικαθίσταται από την πολιτική της ανταποδοτικής πρόνοιας, της ανακύκλωσης και του μοιράσματος της ανεργίας στον πληθυσμό, με στόχο τη διατήρηση σε οριακά ενεργή κατάσταση ενός μέρους των ανέργων. Ο ΟΑΕΔ συγκροτεί «εσωτερικούς κανονισμούς» για την απόδοση της ιδιότητας των ανέργων και των συνεπαγόμενων δικαιωμάτων (ποινολόγιο ανέργων). Οι κανονισμοί αυτοί αυστηροποιούν το πλαίσιο απόδοσης επιδομάτων, μειώνοντας έτσι από τη μία τον αριθμό των δικαιούχων, αλλά και συγκροτώντας ένα ασφυκτικό πλαίσιο ελέγχου και ενοχοποίησής τους. Όσοι άνεργοι τελικά επιδοτούνται, συχνά πρέπει να προσφέρουν εργασία υπό το καθεστώς μισο-εργασίας των προγραμμάτων που προωθούνται. Β. Η προώθηση των προγραμμάτων απασχόλησης-κατάρτισης (voucher, κοινωφελής εργασία) αποτελεί ίσως έναν από τους σημαντικότερους μηχανισμούς διαχείρισης της ανεργίας που αναπτύχθηκε ιδιαίτερα τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Στόχος αυτών των προγραμμάτων είναι η επανακατάρτιση 78

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΜΒΟΛΗΣ του εργατικού δυναμικού, η προσφορά φτηνών εργατικών χεριών τόσο σε επιχειρήσεις όσο και στις υποστελεχωμένες δημόσιες υπηρεσίες. Σήμα κατατεθέν του προγραμματισμού της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ αποτέλεσαν τα προγράμματα κοινωφελούς εργασίας, που στην πράξη μπάλωναν ότι ξήλωναν οι μνημονιακές πολιτικές, με τις δημόσιες υπηρεσίες να αδυνατούν να λειτουργήσουν ικανοποιητικά με τη συνεχή εναλλαγή προσωπικού και τους άνεργους-«ωφελούμενους» που εργάζονταν υπό αυτό το άθλιο καθεστώς να υποβάλλονται σε μια από τις πιο αποκρουστικές μορφές του εργασιακού μεσαίωνα (επίδομα – όχι μισθός, αμοιβή κατά παρέκκλιση του εργατικού δικαίου και των ΕΓΣΣΕ, περιορισμένα ασφαλιστικά δικαιώματα, εξαίρεση από το εργατικό δίκαιο, προσωρινότητα). Σήμερα η κυβέρνηση και ο ΟΑΕΔ, εισακούγοντας τις εκκλήσεις των οργανώσεων των εργοδοτών (ΣΕΒ, ΕΣΕΕ κ.α.) αναπροσανατολίζουν τους πόρους των ΕΣΠΑ σε εκτεταμένα προγράμματα επιδότησης του ασφαλιστικού κόστους, προκειμένου οι τελευταίοι να κάνουν προσλήψεις. Ουσιαστικά πρόκειται για μια μορφή νομιμοποιημένης μαύρης εργασίας καθώς χιλιάδες εργαζόμενοι διοχετεύονται στην αγορά, χωρίς η εργοδοσία να υποχρεώνεται να καταβάλλει εργοδοτικές εισφορές. Το επίδομα ανεργίας μετατρέπεται ολοένα και πιο συστηματικά σε επίδομα εργοδοσίας. Γ. Οι ενεργητικές πολιτικές διαχείρισης της ανεργίας που προσανατολίζονται στους νέους και τις νέες είναι πιο επιθετικές. Η γενική μείωση των εισοδημάτων των νοικοκυριών εντείνει την πίεση ώστε να ενταχθεί η νεολαία πολύ νωρίτερα και μαζικότερα στην αγορά εργασίας. Αυτή η διαδικασία εμποδίζεται από τα εξαιρετικά υψηλά ποσοστά ανεργίας των νέων, διαμορφώνοντας ένα εκρηκτικό μείγμα. Το κεφάλαιο εκτονώνει αυτή την ένταση, μέσα από τη σύζευξη της ανεργίας με την επισφάλεια, την προσαρμογή δηλαδή του συνόλου των πολιτικών απασχόλησης και πρόνοιας, ούτως ώστε να εντατικοποιηθεί ο βαθμός εκμετάλλευσης της νέας γενιάς. Κομβικός είναι ο ρόλος των επικείμενων αναδιαρθρώσεων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και ιδιαίτερα η επιδιωκόμενη από πλευράς κεφαλαίου στροφή στην τεχνική εκπαίδευση και ο θεσμός της μαθητείας. Στόχος είναι η διαμόρφωση ενός πλέγματος μηχανισμών και καναλιών – υποβαθμισμένου μορφωτικού χαρακτήρα– που θα διοχετεύουν του νέους στην αγορά εργασίας ως φτηνό, αναλώσιμο εργατικό δυναμικό.

79

ATTACK ΣΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ Δ. Ο ΟΑΕΔ αναμορφώνεται ούτως ώστε να λειτουργήσει ως μηχανισμός διοχέτευσης του εργατικού δυναμικού στις επιχειρήσεις, ενώ ένα άλλο μέρος αυτής της διαδικασίας παραδίδεται στον ιδιωτικό τομέα και τις επιχειρήσεις κατάρτισης. Ο ΟΑΕΔ συγκροτεί Μηχανισμό Διάγνωσης αναγκών αγοράς εργασίας, μητρώο παρόχων υπηρεσιών κατάρτισης και οι λειτουργίες του συνενώνονται από τη μία με τις επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες κατάρτισης και τις οργανώσεις τους, από την άλλη με τους αντίστοιχους μηχανισμούς του ΕΣΠΑ. Ο ΟΑΕΔ ενσωματώνει ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια στη λειτουργία του, ενώ η διαχείριση των πόρων που κατέχει και συνολικά οι δράσεις του διαμορώνονται με βάση τα κριτήρια του ΕΣΠΑ. Υψηλή θέση προτεραιότητας φαίνεται να κατέχουν τα κάθε λογής ΚΕΚ και ΙΕΚ, αφού φροντίζει για την αθρώα χρηματοδότησή τους.

E. Προωθείται η κοινωνική επιχειρηματικότητα ως τρίτος πυλώνας της οικονομίας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Ολοένα και περισσότερο διαμορφώνεται το πλαίσιο ανάπτυξής της (ήδη το δημόσιο συγκροτεί ειδικό ταμείο - μικροτράπεζα, αξιοποιώντας πόρους και του ΟΑΕΔ, προκειμένου να παρέχονται μικροπιστώσεις σε τέτοιες επιχειρήσεις) με πολλαπλές στοχεύσεις. Από τη μία, είναι η εξασφάλιση πρόσβασης στη χρηματοδότηση συνεργατικών επιχειρηματικών σχεδίων που θα διευρύνουν την απασχόληση, ρίχνοντας τα ποσοστά της ανεργίας. Σε αυτές τις επιχειρήσεις οι έννοιες του εργοδότη και του εργαζόμενου ρευστοποιούνται, με αποτέλεσμα να ρευστοποιούνται και τα συνεπακόλουθα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Όλοι θα θεωρούνται συνεργάτες για ένα κοινό («κοινωνικό») σκοπό. Το εργασιακό και ασφαλιστικό κόστος στο οποίο θα καλούνται να ανταποκριθούν θα είναι εξαιρετικά μικρό, καθώς ως επί το πλείστον θα τροφοδοτούνται από άνεργους-ωφελούμενους μέσω προγραμμάτων ΟΑΕΔ-ΕΣΠΑ. Για άλλη μια φορά οι πόροι δε θα κατευθύνονται στους ίδιους τους άνεργους προκειμένου να επιβιώσουν αλλά σε κάθε λογής επιχειρηματίες. Από την άλλη, αυτού του τύπου οι επιχειρήσεις έρχονται να αναλάβουν κομμάτι των κοινωνικών υπηρεσιών του δημοσίου, ολοκληρώνοντας την αποσάθρωσή τους και συνθέτοντας ένα νέο περιβάλλον πελατειακών σχέσεων. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ επιχειρεί μία ποιοτική τομή στη διαχείριση της ανεργίας. Επιχειρεί να εφαρμόσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο με σκοπό να προωθήσει αποτελεσματικότερα την αστική απάντηση στο πρόβλημα της ανεργίας, διαμορφώνοντας ζώνες μιας νέας κοπής συναίνεσης στα λαϊκά 80

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΜΒΟΛΗΣ στρώματα. Σε αυτή την προσπάθεια τίποτα δε μένει όρθιο: το νομοθετικό πλαίσιο προστασίας της εργασίας αίρεται, νέες εργασιακές σχέσεις εισέρχονται, ο ΟΑΕΔ αναπροσαρμόζεται, η δημόσια πολιτική προστασίας καταργείται και το κράτος πετά από πάνω του την ευθύνη για τους ανέργους, ενώ νέα επιχειρηματικά μοντέλα επιστρατεύονται. Από αυτή την άποψη, παρόλο που πρόκειται για ένα πλέγμα αντιδραστικών πολιτικών, την ίδια στιγμή παρουσιάζεται επικοινωνιακά ως μια «προοδευτική» και «καινοτόμα» λύση στο πρόβλημα της ανεργίας. Η μείωση των ποσοστών ανεργίας ανάγεται σε απόλυτο μέτρο της επίτευξης αυτού του στόχου, ενώ η παρούσα κυβέρνηση δε διστάζει να απευθυνθεί για δανεισμό ακόμα και στην Παγκόσμια Τράπεζα - σε ένα διεθνή δανειστή διαβόητο για τα προγράμματα που επέβαλε στις χώρες του τρίτου κόσμου - προκειμένου να χρηματοδοτήσει την ανάπτυξη αυτών των πολιτικών. Παρά την προσπάθεια των Τσίπρα-Αχτσιόγλου-Αντωνοπούλου να εξωραΐσουν την πραγματικότητα, εμείς επιμένουμε να μη συνηθίζουμε το πρόσωπο του τέρατος: η όποια πτώση των ποσοστών της ανεργίας συνοδεύεται από τη γιγάντωση της ελαστικής εργασίας και της σταδιακής μετατροπής της αγοράς εργασίας σε έναν ωκεανό υπερεκμετάλλευσης, ανακύκλωσης των εργαζόμενων σε κακοπληρωμένες θέσεις και συχνής εναλλαγής μεταξύ ανεργίας και επισφάλειας. Σε αυτό τον φαύλο κύκλο οφείλουμε να παρέμβουμε ώστε να σπάσει οριστικά.

Διαμαρτυρία σωματείων και επιτροπών αγώνα εργαζόμενων στα προγραμματα κοινωφελούς εργασίας, Υπουργείο Εργασίας, 19 Νοέμβρη 2015 81

ATTACK ΣΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ των άνεργων και επισφαλώς εργαζόμενων κατά τη διάρκεια της κρίσης [συμπεράσματα, αναγκαίο πρόγραμμα και κίνημα ενάντια στην ανεργία και την επισφάλεια]

Γ

ια μια ολόκληρη δεκαετία δοκιμάστηκαν πολλές γραμμές, ενώ οι άνεργοι και οι επισφαλώς εργαζόμενοι είχαν σημαντική παρουσία σε κάθε μάχη μικρή ή μεγάλη. Στεκόμαστε με σεβασμό απέναντι σε αυτές τις προσπάθειες, άλλωστε γέννημά τους είμαστε και εμείς. Θεωρούμε όμως ότι πλέον έχει συσσωρευτεί μια αρκετά μεγάλη εμπειρία που πρέπει να μετασχηματιστεί, μέσα από το διάλογο και την αντιπαράθεση των διαφορετικών απόψεων, σε κοινές κατευθύνσεις δράσης με στόχο την ολική επαναφορά της ατζέντας των κάτω! Μόνο με αυτό τον τρόπο μπορεί να αντιμετωπιστεί ο σημερινός κατακερματισμός και η αίσθηση αδυναμίας που κυριαρχεί στους ανέργους και επισφαλώς εργαζομένους. Ξεχωρίζουμε τα παρακάτω στοιχεία αποτίμησης, εκτιμώντας πως είναι χρήσιμα στη συζήτηση για το τι κίνημα έχουμε ανάγκη σήμερα και τα καταθέτουμε ώστε να αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης στις συλλογικότητες.

1) Καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας, ιδιαίτερα όμως τη διετία ’10-’12 η δράση των άνεργων παρουσιάζει δύο βασικά χαρακτηριστικά. Από τη μία, μεγάλη διάχυση σε ευρύτερες αγωνιστικές διαδικασίες και αδυναμία κατοχύρωσης εντός αυτών διακριτού στίγματος και από την άλλη, έντονος κατακερματισμός και πολυμορφία στη δράση και τη στοχοθεσία των πρωτοβουλιών των ανέργων (βλ. κίνημα πλατειών, πρωτοβουλίες στις γειτονιές, πρωτοβουλίες πολιτικής ανυπακοής κ.α.). Τούτο θα μπορούσε να ερμηνευθεί από το σοκ που υπέστη το κίνημα και από το γεγονός ότι δεν ήταν προετοιμασμένο για μία τέτοια εξέλιξη. Αυτή είναι μόλις η περίοδος όπου συγκροτούνται τα πρώτα πολιτικά προγράμματα για την αντιμετώπιση της ανεργίας, βασισμένο το κάθε ένα σε διαφορετικές ερμηνείες του φαινομένου. Στο κίνημα επικρατεί σύγχυση, ενώ η έλλειψη πρωτοβουλιών από την πλευρά του μαχόμενου εργατικού κινήματος εντείνει τον κατακερματισμό και τη διάχυση. Θα έλεγε κανείς ότι από κάτω συντελούνταν μια πραγματικά πρωτόγνωρη διαδικασία πειραματισμού και αναζήτησης, η οποία όμως δεν μπορούσε να αποκτήσει κέντρο βάρους ούτως ώστε να μετασχηματιστεί σε ένα σχετικά αυτοτελές κίνημα ανέργων και επισφαλώς εργαζομένων με τα δικά του σημεία αναφοράς, κέντρα αγωνιστικού 84

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΜΒΟΛΗΣ συντονισμού και μαχητικής διεκδίκησης.

2) Μετά τη διετία ’10-’12 ακολουθεί η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ και η υποχώρηση του κινήματος. Σε αυτή τη φάση η σπορά της προηγούμενης περιόδου καρπίζει. Αρκετές είναι οι συλλογικότητες με αναφορά στα προβλήματα των άνεργων που δημιουργούνται από ένα πρωτοπόρο δυναμικό. Οι συλλογικότητες αυτές προσπαθώντας να θέσουν αναχώματα στην υποχώρηση πραγματοποιούν στροφή στη δραστηριότητά τους. Ο οικονομικός αγώνας, οι επιμέρους διεκδικήσεις για τα ζωτικά προβλήματα των άνεργων με σκοπό τη συσπείρωση των ίδιων καθορίζει την προσπάθειά τους. Στις περισσότερες των περιπτώσεων η φιλοδοξία σύνδεσης των επιμέρους διεκδικήσεων με ένα συνολικό πρόγραμμα εκλείπει, ενώ η υλοποίηση των επιμέρους διεκδικήσεων ή έστω πλευρών τους πολλές φορές συνδέεται με την έλευση του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση. Κύρια δραστηριότητα των συλλογικοτήτων αυτών με αναφορά στη γειτονιά, η οποία σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται να μπορούσε να αποκτήσει μεγάλη δυναμική είναι η οργάνωση δομών αλληλεγγύης (υγεία, παιδεία κ.α.). Το μαχόμενο εργατικό κίνημα και σε αυτή τη φάση είναι κατώτερο των περιστάσεων. Οι προσπάθειες εκείνης της περιόδου σύντομα εμφανίζουν σημάδια κόπωσης, ενώ όσο η εκλογική αναμονή εντείνεται, οι συλλογικότητες αποτυγχάνουν να συσπειρώσουν τους ίδιους τους ανέργους.

3) Λίγο πριν την πτώση της κυβέρνησης Σαμαρά, τίθενται σε εφαρμογή με εκτεταμένο τρόπο τα προγράμματα ενεργητικής αντιμετώπισης της ανεργίας. Ο ΣΕΒ και η ΓΣΕΕ έχουν ήδη από το 2014 ενσωματώσει στην ΕΓΣΣΕ την από κοινού δέσμευσή τους για την ανάληψη πρωτοβουλιών προώθησης αυτής της πολιτικής. Κατά την προεκλογική περίοδο τον Γενάρη του 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ προβάλλει ως μέτρο καταπολέμησης της ανεργίας τη δημιουργία 300.000 θέσεων εργασίας τέτοιου χαρακτήρα, ενώ από την άλλη πλευρά ο Σαμαράς υπόσχεται 400.000. Παρά τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, λίγες συλλογικότητες κατανοούν ότι με αυτά τα προγράμματα, το κεφάλαιο, οι κυβερνήσεις και η ΕΕ επιδιώκουν γυρίσουν σελίδα στην πολιτική διαχείρισης της ανεργίας και να απαντήσουν στους ανέργους και τους εξαθλιωμένους από τη σκοπιά της δουλειάς και της αποφυγής της περιθωριοποίησης. Δεν γίνεται κατανοητό ότι αυτή η πολιτική, αν και εμπλέκει άμεσα μόνο ένα κλάσμα των άνεργων, σταδιακά θα καθορίσει τoν προγραμματισμό, τη ζωή και τη δραστηριότητα υπερπολλαπλάσιων αριθμών.

85

ATTACK ΣΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ Παράλληλα, ένα νέο στοιχείο, μεταξύ άλλων, που φέρνει αυτή τη πολιτική είναι ότι διαμορφώνονται χώροι μαζικής συγκέντρωσής των ανέργων (ΚΕΚ, οι μεγάλες εταιρείες πρακτικής άσκησης στον ιδιωτικό τομέα και οι δήμοι στο δημόσιο). Οι συνθήκες δουλείας στις οποίες καλούνται να εργαστούν οι ωφελούμενοι-άνεργοι έχει ως αποτέλεσμα, καθ’ όλη τη διάρκεια των ετών 2013-2015, να καταγράφονται σημαντικές κινητοποιήσεις ωφελούμενων-ανέργων. Μέσα από την εμπειρία αυτών των αγώνων συγκροτούνται νέες πολιτικοσυνδικαλιστικές συλλογικότητες οι οποίες μελετούν αυτή τη νέα πολιτική και σταδιακά διαφοροποιούνται μεταξύ τους σε επίπεδο στοχεύσεων. Από τη μία πλευρά βρίσκονται εκείνες που επιδιώκουν να αντιπαρατεθούν συνολικά με το καθεστώς που διαμορφώνουν τα ΕΣΠΑ (ΝΟ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ/ες, ATTACK στην ανεργία και την επισφάλεια) και από την άλλη εκείνες που επιδιώκουν τη μεταρρύθμιση των προγραμμάτων εκφράζοντας μέσα στο κίνημα τη γραμμή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ (V for Voucherades). Κορυφαία στιγμή αυτών των αγωνιστικών σκιρτημάτων αποτελεί ο αγώνας των πεντάμηνων το χειμώνα του 2015. Ενώ η κυβέρνηση προετοιμάζει νομοσχέδιο με το οποίο μερικώς κατοχυρώνει κάποια αυτονόητα δικαιώματα και ενώ πλησιάζει το τέλος του προγράμματος, οι διεκδικήσεις των επιτροπών γίνονται πολιτικές, μετρώντας βήματα στην επανασύνδεση των οικονομικών διεκδικήσεων των ανέργων με κάποιου τύπου πολιτικό πρόγραμμα ενάντια στην ανεργία. Αντικείμενο των συνελεύσεων γίνεται η ίδια η πολιτική διαχείρισης της ανεργίας. Είναι μία από τις πρώτες φορές που πρωτοβάθμια σωματεία παίρνουν την πρωτοβουλία των κινήσεων και πρωτοστατούν στην οργάνωση των ανέργων, ενώ σε αυτή την προσπάθεια συνδράμουν και συλλογικότητες γειτονιάς. Συγκροτείται το Συντονιστικό Αγώνα πεντάμηνων και συμβασιούχων ΟΤΑ Αττικής, το οποίο κατορθώνει να χαράξει αυτοτελή σχεδιασμό τόσο από την ΠΟΕ-ΟΤΑ όσο και από το Συνδικάτο ΟΤΑ (ΠΑΜΕ). Παρά τις προσπάθειες, ο αγώνας των πεντάμηνων δεν καταφέρνει να αποκτήσει πανκοινωνικά χαρακτηριστικά και αιτήματα (πράγμα που επιτυγχάνεται μόνο μερικώς από μια πρωτοπορία του) και πνίγεται μέσα στη γενική αμηχανία και αδράνεια των μηνών μετά το δημοψήφισμα. Η ανάγκη για ένα πολιτικό εργατικό κίνημα που θα παλεύει για τη μόνιμη και σταθερή δουλειά για όλους διαφαίνεται για άλλη μια φορά. Ενάμιση χρόνο μετά έρχεται η σειρά των συμβασιούχων στην καθαριότητα στους δήμους να βαδίσουν ξανά τους ίδιους δρόμους, με τα ίδια αιτήματα.

86

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΜΒΟΛΗΣ Ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η συμβολή προσπαθειών για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων ανέργων, όπως για ελεύθερες μετακινήσεις στη Θεσσαλονίκη και αλλού, αλλά και ο μεγαλειώδης αγώνας των εργαζόμενων στη ΒΙΟΜΕ, που κόντρα σε θεούς και δαίμονες αρνήθηκαν να πεταχτούν στην ανεργία και λειτουργούν όλο αυτό τον καιρό παραδειγματικά για όλους μας, με την αντοχή και την επιμονή του αγώνα τους.

4) Σήμερα η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ επιχαίρει ότι τα ποσοστά ανεργίας πέφτουν, ενώ μεθοδικά προετοιμάζει νέες τομές στο μοντέλο διαχείρισής της. Πλάι στα προγράμματα ανακύκλωσης της ανεργίας, προετοιμάζεται ένα πλέγμα βοηθημάτων για την αναδιανομή της φτώχειας μεταξύ των φτωχών, που θα χορηγείται μονάχα κάτω από πολύ σκληρές προϋποθέσεις (βλ. ΚΕΑ, ποινολόγιο κ.α.), ενώ η διάλυση των δομών υγείας, παιδείας, πρόνοιας, μέσα από το πέρασμά τους στους δήμους και κατόπιν στους επιχειρηματίες της ιδιωτικής ή κοινωνικής οικονομίας, είναι σε εξέλιξη. Από την άλλη πλευρά, όλο και περισσότεροι/ες συνειδητοποιούν ότι αυτή η κατάσταση δεν είναι παροδική. Σε αυτές τις συνθήκες νέες συλλογικότητες έχουν μόλις ξεκινήσει την προσπάθειά τους. Οι περισσότερες όταν αναφέρονται στην ανεργία δεν παραλείπουν να προσθέσουν το «και στην επισφάλεια». Όλες αυτές οι συλλογικότητες καλούμαστε σήμερα να αναστοχαστούμε πάνω στα πεπραγμένα ενός αρκετά μακρού χρονικού διαστήματος, προκειμένου να προετοιμάσουμε το επόμενο βήμα του κινήματος. Σε αυτή την υπόθεση επιχειρήσαμε στις παραπάνω γραμμές να συνοψίσουμε κάποια δικά μας πρώτα συμπεράσματα, ώστε να μπορέσει ευκολότερα και πληρέστερα να αρθρωθεί η πρότασή μας. Για να αντιστραφεί η κατάσταση που περιγράφεται παραπάνω, το εργατικό κίνημα και οι άνεργοι καλούμαστε να ψηλαφίσουμε τη δική μας απάντηση και μπροστά στα κέρδη τους να βάλουμε τη ζωή μας! Μια νέα προσπάθεια επανεξόρμησης και ανασυγκρότησης του κινήματος γίνεται όλο και πιο αναγκαία. Προσπάθεια πους θα πρέπει να έχει ως κριτήριο την απάντηση σε δύο καίρια ερωτήματα: πρώτον, τι κίνημα χρειάζεται, με ποιες μορφές οργάνωσης και συντονισμού, ώστε να συγκροτήσει μια ποιοτική τομή, ικανή να μας εισάγαγει σε μια νέα φάση αντεπίθεσης ανέργων και επισφαλώς εργαζομένων και δεύτερον, με ποιο εργατικό πρόγραμμα πάλης θα μπορέσει να είναι νικηφόρα η αναμέτρηση με τον πυρήνα της πολιτικής διαχείρισης της ανεργίας.

87

ATTACK ΣΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ

Τ

ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΣΤΙΣ ΤΣΕΠΕΣ ΜΑΣ ΣΑΝ ΔΥΟ ΧΕΙΡΟΒΟΜΒΙΔΕΣ**

ι κίνημα;

Πρώτα από όλα, χρειαζόμαστε ένα πανελλαδικό πολιτικό κίνημα κατά της ανεργίας και της επισφαλούς εργασίας, ικανό να επιβάλει κατακτήσεις και να σπάει την αδράνεια και την αίσθηση ότι τίποτα δεν αλλάζει: 1) Πολιτικό, με την έννοια της επανένωσης των αγώνων για τα οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα των ανέργων και επισφαλώς εργαζομένων με ένα συνολικό πολιτικό εργατικό πρόγραμμα διεκδικήσεων. Όπου δηλαδή η πάλη για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων και για κατακτήσεις που θα βελτιώνουν τη θέση των ανέργων με κέντρο τα ζητήματα μισοεργασίας – μισοανεργίας θα συναρθρώνεται και θα ολοκληρώνεται σε πολιτικούς στόχους ριζικών ανατροπών στη σχέση μισθών-κερδών, υπέρ των πρώτων, ανατροπών στην πολιτική διαχείρισης της ανεργίας, που θα έρχονται σε ρήξη με το σύνολο της αστικής πολιτικής.

2) Πανελλαδικό, γιατί η επιβολή κατακτήσεων του χαρακτήρα που περιγράφονται στο παρόν κείμενο, έχει ως προϋπόθεση τη δημιουργία και της αντίστοιχης δύναμης με πανελλαδική ισχύ, που θα αντιπαρατεθεί στα ίσα με την πολιτική κυβερνήσεων – Ε.Ε. – κεφαλαίου, που θα συνενώνει τα διαφορετικά κομμάτια των ανέργων και επισφαλώς εργαζομένων σε όλη τη χώρα. Αυτή η δύναμη μπορεί και πρέπει να βασιστεί στην συγκρότηση μορφών πρωτόλειας συσπείρωσης και κινητοποίησης των ανέργων και επισφαλώς εργαζομένων σε τοπικό και κλαδικό επίπεδο, στον συντονισμό αυτών και στην οργανική τους σύνδεση με το μαχόμενο εργατικό κίνημα.

3) Χρειαζόμαστε ένα ανεξάρτητο κίνημα από τον αστικοποιημένο συνδικαλισμό των ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, που συναινεί στην πολιτική διαχείρισης της ανεργίας, ενώ συνειδητά και συστηματικά αποκλείει αυτό το δυναμικό από τα σωματεία. Αυτός ο συνδικαλισμός, ο συγχρηματοδοτούμενος από την ΕΕ και τα αφεντικά είναι αντικειμενικά αδύνατον να πάρει πρωτοβουλίες για τα δικαιώματα και τις ανάγκες μας. Βρίσκεται στην αντίπερα όχθη, μαζί με τις επιχειρήσεις και το Διαδήλωση, 8 Μαΐου 2015 90

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΜΒΟΛΗΣ υπουργείο – είναι εργοδοτικός και κυβερνητικός! Ανεξάρτητο όμως και από τον συνδικαλισμό που ενώ μιλά στο όνομα των ανέργων και προβάλλει επιμέρους αιτήματα ή αντιδρά σε ακραίες εκφράσεις αυτής της πολιτικής, στην πραγματικότητα συνειδητά προσανατολίζει το κίνημα σε μια πολιτική εξωραϊσμού του υπάρχοντος πλαισίου, εξορθολογισμού της βαρβαρότητας. Του συνδικαλισμού που σήμερα προτείνει τα μέτρα που θα υλοποιήσει αύριο η κυβέρνηση. Τέτοιες λογικές επανεμφανίζονται με νέο τρόπο τώρα που επιχειρείται κλιμάκωση της επίθεσης. Το κυβερνόν κόμμα με τη νεοσύστατη πρωτοβουλία των ReWorkers επιδιώκει να απευθυνθεί ξανά στους άνεργους. Οι άνεργοι πρέπει να τους γυρίσουμε την πλάτη. Το έργο με τους μετριοπαθείς ακτιβιστές που από τη μία μέρα στην άλλη πετούν στην άκρη τον εξοπλισμό διαδήλωσης για να ντυθούν με κουστουμάκια και να μπαινοβγαίνουν στα υπουργεία το έχουμε ξαναδεί, δε μας ταιριάζει! Όπως έχει φανεί και παραπάνω ένα τέτοιο κίνημα δε μπορεί παρά να έχει στον πυρήνα της συγκρότησής του, την επιδίωξη μιας νέας αγωνιστικής ταξικής ενότητας μεταξύ εργαζόμενων και άνεργων. Μια ενότητα που θα πρέπει να εκφράζεται στο διεκδικητικό πλαίσιο αλλά και τις μορφές οργάνωσης. Με τι πρόγραμμα; Η ανάδειξη των ειδικών αιτημάτων των αγώνων των άνεργων και των επισφαλώς εργαζόμενων θα πρέπει να γίνεται ύπο το πρίσμα ενός συνολικότερου προγράμματος πάλης που θα επιδιώκει να χάσει πλούτο και εξουσία το κεφάλαιο προκειμένου να ζήσουν με αξιοπρέπεια οι άνεργοι και επισφαλώς εργαζόμενοι. Η επίτευξη των επιμέρους στόχων των κινημάτων δεν έχουν ως προυπόθεση αλλά συνδέονται άρρηκτα με τα βασικά πολιτικά-οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα της εποχής. Η ανυπακοή και η άρνηση των νόμων της ΕΕ, το να μπαίνουν οι ανάγκες μας πάνω από το χρέος είναι ζητήματα κλειδιά για την πολιτικοποίηση των αγώνων, αντικείμενο διαπάλης εντός του κινήματος για το γενικό πολιτικό προσανατολισμό που το ίδιο θα λάβει και για το κατά πόσον θα διεκδικήσει το κίνημα αυτοτελή πολιτικό ρόλο στα πράγματα. Με αυτή την έννοια στο παρακάτω πλαίσιο διεκδικήσεων επιχειρούμε να αποτυπώσουμε βασικούς στόχους που θα πρέπει να τίθενται στους αγώνες: 91

ATTACK ΣΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ - ΜΟΝΙΜΗ & ΣΤΑΘΕΡΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ! Μείωση των ωρών εργασίας, αυξήσεις στους μισθούς!

- Ανατροπή της υπεραντιδραστικής πολιτικής διαχείρισης της ανεργίας! ρήξη με τα ΕΣΠΑ. Κανένα νέο δάνειο από την Παγκόσμια Τράπεζα ή την ΕΕ για τη διαιώνιση αυτής της πολιτικής.

- Απαγόρευση των απολύσεων, ούτε σκέψη για απελευθέρωση τους. Μαζικές προσλήψεις σε υγεία, παιδεία κοινωνικές υπηρεσίες - όχι στο αίσχος της κοινωφελούς εργασίας.

- Πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων με εργατικό και κοινωνικό έλεγχο, κόντρα στις κατευθύνσεις της ΕΕ & τους νόμους της αγοράς - Θεσμοθέτηση ενιαίων σχέσεων εργασίας, πλήρους & σταθερής απασχόλησης. Επαναφορά των κλαδικών ΣΣΕ. 5ήμερο-35ωρο. Κατάργηση του υποκατώτατου μισθού για τους νέους κάτω των 25 ετών, ανατροπή των σχεδιασμών για αλλαγή του τρόπου εφαρμογής του με βάση την εμπειρία. Ίση αμοιβή, για ίση εργασία!

- Ρήξη με τις κατευθύνσεις της ΕΕ. Όχι στη μετατροπή του ΟΑΕΔ σε φορέα διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού, που θα λειτουργεί με ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια. Καμία εκχώρηση λειτουργιών του ΟΑΕΔ σε εργολάβους. Να μπλοκαριστεί οποιαδήποτε προσπάθεια μετατροπής του σε φορέα ελέγχου και καταναγκασμού των ανέργων. Ανατροπή κάθε προσπάθειας περιορισμού των δικαιωμάτων των ανέργων! Όχι στην ανακύκλωση της ανεργίας, στα συστήματα μηδενισμού και διαρκή επαναϋπολογισμού του χρόνου ανεργίας. Ο χρόνος ανεργίας να μετρά στα συντάξιμα έτη!

- Να κατοχυρωθούν όλα τα δικαιώματα των «ωφελούμενων» σε προγράμματα του ΟΑΕΔ στη βάση του εργατικού δικαίου. Κανονικές άδειες, μισθός με το μήνα και όχι με επιδόματα, να σταματήσει η αμοιβή με υποκατώτατο κατά παρέκκλιση του εργατικού δικαίου, πλήρης ασφάλιση σε όλα τα προγράμματα. Να απεμπλακούν οι πληρωμές των ανέργων από το γραφειοκρατικό μηχανισμό Υπουργείου-ΟΑΕΔ-ΕΣΠΑ-επιχειρήσεων και να γίνονται από τον κρατικό προϋπολογισμό, για να σταματήσουν οι συνήθεις καθυστερήσεις στις πληρωμές.

- Να καταργηθεί άμεσα το πρόγραμμα μετατροπής του επιδόματος ανεργίας σε πρόγραμμα επιδότησης της εργοδοσίας.

92

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΜΒΟΛΗΣ - Άμεσα μέτρα για την ανακούφιση των άνεργων! Επίδομα ανεργίας για όλους του ανέργους χωρίς προϋποθέσεις! Ίσο με τον κατώτατο μισθό. Επαναφορά του ειδικού επιδόματος ανεργίας για νέους κάτω των 29 ετών.

- Διαγραφή χρεών απένατι σε τράπεζες, κράτος! Κανένας πλειστηριασμός σπιτιού ή άλλου περιουσιακού στοιχείου άνεργων και φτωχών.

- Δωρεάν μετακινήσεις, πρόσβαση σε υγεία, παιδεία και κάθε κοινωνικό αγαθό για κάθε άνεργο. Η κάρτα ανεργίας να κατοχυρωθεί ως πάσο δωρεάν μετακίνησης. Με ποιες μορφές οργάνωσης; Τα πρωτοβάθμια σωματεία και ο συντονισμός τους, μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν τη ραχοκοκαλιά αυτής της προσπάθειας. Κάθε άνεργος ή επισφαλώς εργαζόμενος (ανεξάρτητα από τη μορφή της εξαρτημένης σχέσης εργασίας) πρέπει να μπορεί να γραφτεί και να συμμετάσχει στα πρωτοβάθμια σωματεία. Η δημιουργία και η λειτουργία θεματικών επιτροπών ανέργων και επισφαλώς εργαζομένων σε κάθε ταξικό πρωτοβάθμιο σωματείο, μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση συνθηκών για την ενεργοποίηση αυτού του δυναμικού. Επιτροπών που θα ασχολούνται με τα ζητήματα της ανεργίας στον κλάδο τους, αλλά και θα παίρνουν πρωτοβουλίες ούτως ώστε το ζήτημα της ανεργίας και της ελαστικής εργασίας να γίνει κέντρο του προβληματισμού και της δράσης ολοένα και μεγαλύτερου αριθμού σωματείων και πρωτοβουλιών στις γειτονιές. Οι εργατικές λέσχες, πέρα από το ζήτημα της ταξικής αλληλεγγύης που αποτελεί θεμέλια λίθο της δημιουργίας τους και σημείο επαφής με ένα εξαιρετικά ευρύ δυναμικό, μπορούν να λειτουργήσουν σαν χώρος υποδοχής, αγωνιστικής δράσης και διαπαιδαγώγησης σε μορφές συλλογικής πάλης και διεκδίκησης. Σε αυτό συνέβαλλε το προηγούμενο διάστημα και μπορεί να συνεχίσει να το κάνει η δημιουργία εργατικών ομάδων που θα βάζουν σε μία πιο συγκροτημένη βάση όλα τα παραπάνω ζητήματα στην συλλογική κουβέντα και σχεδιασμό της συλλογικότητας γειτονιάς. Ο προσανατολισμός της δράσης τους ενάντια στις πολιτικές διαχείρισης της ανεργίας και τη διάλυση των κοινωνικών υπηρεσιών των δήμων, μπορεί να συμβάλλει καταλυτικά στην ισχυροποίηση τους ως πόλου 93

ATTACK ΣΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ μαχητικής διεκδίκησης στη γειτονιά, όπου θα συναντιόνται οι διεκδικήσεις των άνεργων-«ωφελούμενων» με τους δημότες που έχουν άμεση ανάγκη των κοινωνικών υπηρεσιών που κυβέρνηση και δήμοι δίνουν βορά σε κάθε λογής επιχειρηματίες. Κομβική σημασία έχει τέλος η δημιουργία επιτροπών αγώνα στα προγράμματα ΟΑΕΔ-ΕΣΠΑ, σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Πλούσια εμπειρία σε αυτήν την κατεύθυνση αποτελούν οι αγώνες των απλήρωτων voucherάδων, αλλά και το μοντέλο του αγώνα των πενταμήνων. Η αναμέτρηση με τις πολιτικές διαχείρισης της ανεργίας σε αυτό το παράδειγμα στο παρελθόν βρήκαν το ανώτατο σημείο έκφρασης τους. Οι επιτροπές αγώνα στα προγράμματα δημιουργούνται συχνά αυθόρμητα από τους ίδιους τους «ωφελούμενους», οι οποίοι ωθούνται σε τέτοιες μορφές αυτοοργάνωσης λόγω των οξύτατων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητα τους (εργατικά ατυχήματα, καθυστερήσεις στις πληρωμές, εργοδοτική αυθαιρεσία), αλλά και του φάσματος της ανεργίας που επανέρχεται πάντοτε καθώς πλησιάζει το πέρας του εκάστοτε προγράμματος. Η πολιτικοποίηση των αγώνων και η ευρύτατη ενεργητική στήριξη και αλληλεγγύη από πρωτοβάθμια σωματεία και συλλογικότητες γειτονιάς σε τέτοιες επιτροπές αποτελεί βασικό όρο για την επιβολή κατακτήσεων και τη δημιουργία σημείων αγωνιστικής αναφοράς για τον περιδινούμενο κόσμο της ανεργίας και της επισφάλειας. Όλα τα παραπάνω μπορούν να διαμορφώσουν μια τάση εντός του εργατικού κινήματος, που να ανεβάζει τον πήχη στην αναμέτρηση με την πολιτική της κυβέρνησης-ΕΕ-κεφαλαίου, μια τάση που θα συμβάλλει καταλυτικά στην ανασυγκρότηση των δομών και του προγραμματικού του πλαισίου του εργατικού κινήματος και που θα φτάνει πέρα από τα όρια της ανεργίας και της επισφάλειας την οποία θέλουν να μετατρέψουν σε νέα κανονικότητα.

94

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΜΒΟΛΗΣ

Σ

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

το παρόν κείμενο συμβολής επιλέξαμε να επικεντρωθούμε στα ζητήματα των πολιτικών διαχείρισης της ανεργίας και την απάντηση που θα πρέπει να λάβουν από την πλευρά των «κάτω». Παρά το μέγεθος του κειμένου σε καμία περίπτωση δεν εξαντλούνται οι αναγκαίες πρωτοβουλίες που πρέπει να ληφθούν από ένα μαχητικό ταξικό ρεύμα στο εργατικό κίνημα σήμερα. Τα τελευταία χρόνια δεν είναι λίγες οι εργατικές συλλογικότητες που δημιουργούνται σε πανελλαδική κλίμακα και επιχειρούν να μετρήσουν βήματα παρέμβασης ιδιαίτερα σε κλάδους όπου οι εργαζόμενοι βιώνουν την μεγαλύτερη εκμετάλλευση [πχ επισιτισμός-τουρισμός (ΛΑΝΤΖΑ), εμποροϋπάλληλοι (ΕΜΠΑΡΓΚΟ), τηλεπικοινωνίες (radical IT) κ.α.]. Κάθε μία από αυτές είναι φορέας διαφορετικών προσεγγίσεων, εμπειριών, μα και κοινών αγωνιών. Ο διάλογος, η συναγωνιστική διαπάλη ιδεών και γραμμών, όταν έχουν σαν κριτήριο την ενδυνάμωση και την ανάπτυξη του κινήματος, όταν αποκρυσταλλώνονται σε τολμηρές πρωτοβουλίες κοινής δράσης και σε κοινούς πολιτικούς στόχους μετασχηματίζει και τις ίδιες. Μεγαλώνει το μπόι τους και αναπτύσσει - απένταντι στην υπερεκμετάλλευση και την αίσθηση ότι τίποτα δε μπορεί να αλλάξει - το αντιπαράδειγμα που σήμερα έχουμε ανάγκη. Το αντιπαράδειγμα της ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ, της ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ και του ΑΓΩΝΑ. Το αντιπαράδειγμα αυτό καλούμαστε να συμβάλλουμε ούτως ώστε να μεταλαμπαδευθεί και σε άλλους εργασιακούς χώρους, όπου δεν υπάρχουν σχήματα και μορφές συσπείρωσης των ίδιων των εργαζόμενων. Το αντιπαράδειγμα αυτό καλούμαστε να το κάνουμε οδηγό για την είσοδο των νέων στην εμπροσθοφυλακή των προσπάθειών ανασυγκρότησης του εργατικού κινήματος.

95

ATTACK ΣΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ * ATTACK στην ανεργία και την επισφάλεια – Ποιοι είμαστε: Εμείς που καθέ μήνα αλλάζουμε δουλειά και ζούμε με τη διαρκή ανασφάλεια της ανεργίας, εμείς που εργαζόμαστε σε προγράμματα κοινωφελούς εργασίας, εμείς που ο εφιάλτης της μετανάστευσης πλησιάζει κάθε μέρα και πιο κοντά στη πόρτα μας, εμείς τελικά που μας έλαχε το χαρτί της ανασφάλειας και της ανεργίας αποφασίζουμε να μην μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια. Στις 4/4/14 συγκροτήθηκε η πρωτοβουλία «ATTACK στην ανεργία και την επισφάλεια» απο όλους εμάς για όλους εμάς. Η ATTACK στην ανεργία και την επισφάλεια φιλοδοξεί να δώσει φωνή σε όλο αυτό τον κόσμο που θέλει να σηκώσει κεφάλι και να αμυνθεί απέναντι στη άγρια επίθεση που εξαπολύουν εργοδότες και κυβερνήσεις. Να δώσει αγωνιστική διέξοδο στην οργή που συσσωρεύεται σε μεγάλα κομμάτια εργαζομένων που βλέπουν διαρκώς τα δικαιώματά τους να παραβιάζονται. Να συμβάλλει έτσι ώστε το εργατικό κίνημα να κάνει δική του υπόθεση το θέμα της ανεργίας και να προσπαθήσει να εκφράσει αυτό το τεράστιο τμήμα της εργατικής τάξης που έχει πεταχτεί εκτός παραγωγής. Κόντρα στη λογική της ΓΣΕΕ που προωθεί, χέρι, χέρι με το ΣΕΒ την επιχειρηματικότητα και τα προγράμματα δουλείας του ΟΑΕΔ και της ΕΕ, να παλέψουμε για το δικαίωμα όλων μας για μόνιμη και σταθερή δουλειά. Να συμβάλλει έτσι ώστε οι διάσπαρτες αντιστάσεις να μετασχηματιστούν σε από τα κάτω προσπάθειες δημιουργίας σωματείων και σχημάτων σε χώρους που αυτά δεν υπάρχουν. Επικοινωνία: againstmodernslavery@gmail.com facebook: facebook.com/attackstinanergia/ twitter: @attack_against ** “Μην του μιλάτε είναι άνεργος / τα χέρια στις τσέπες του / σαν δύο χειροβομβίδες” Πέντε Ποιήματα μεσ’ το Σκοτάδι, Νίκος Καρούζος Απεργιακό μπλοκ Συντονιστικού Αγώνα εργαζόμενων στα πεντάμηνα και συμβασιούχων Αττικής, 3 Δεκέμβρη 2015 96

iq

p να ιε κό

ros

e uet

os

iq

er uet

ει

αp ν ό κ

Λέσχη νεολαίας, θεωρίας και πολιτισμού ΑΝΑΙΡΕΣΕΙΣ Ιπποκράτους 175 (με Λασκάρεως), Εξάρχεια anaireseis.gr | anaireseis@gmail.com

Αστυνομικός πετάει πέτρα προς διαδηλωτές Νεουκιέν, Απρίλιος 1997