Beleidsplan 2025-2028

INHOUDSOPGAVE

MISSIE, VISIE & PROFIEL

MINDER LULLEN, MEER POETSEN

We zitten op een keerpunt. Dit decennium zijn wezenlijke stappen gezet naar een rechtvaardiger samenleving. Meer aandacht voor duurzaamheid, excuses voor het slavernijverleden en groeiende erkenning van genderdiversiteit. Maar de tegenkrachten wassen aan. Grondrechten worden betwist en klimaat-tipping points bereikt. Er is grote woningnood en de kloof tussen arm en rijk wordt dieper. De gendergelijkheid daalt en discriminatie jegens mensen van kleur en LHBTI’ers tiert welig. Het vertrouwen in de onafhankelijke journalistiek neemt af.

Pakhuis de Zwijger heeft zich de afgelopen 17 jaar ingezet om het gesprek over maatschappelijke verandering zo inclusief mogelijk te voeren. Kennis is ontwikkeld, netwerken zijn opgezet, gemeenschappen zijn betrokken. Door mensen bij elkaar te brengen en de dialoog over relevante maatschappelijke thema’s aan te gaan, kwamen kwesties op agenda’s van beleidsmakers en bestuurders. Daarmee was het mogelijk essentiële veranderingen in gang te zetten.

De nieuwe politiek-bestuurlijke realiteit doet de aanpak van wezenlijke maatschappelijke vraagstukken stagneren. Dat dwingt ons tot een andere houding. Ons antwoord hierop is minder lullen, meer poetsen. We willen vergaarde inzichten verbeelden, verspreiden en helpen omzetten in praktijk. En zo actief meewerken aan het vormgeven van een toekomst waarin iedereen zich thuis kan voelen. Aan een toekomst voor onze planeet en alles wat daarop leeft.

Hiermee verschuift onze functie. Dialoog blijft een belangrijk middel dat we inzetten om verschillende perspectieven bij elkaar te brengen. Maar we willen ook meer bijdragen aan concrete actie. Dit plan legt uit hoe we die veranderingen de komende vijf jaar willen vormgeven.

WAAROM RECHTVAARDIGHEID?

Rechtvaardigheid is het begrip dat de opdracht van Pakhuis de Zwijger de komende jaren samenbalt. Rechtvaardigheid definiëren wij als gelijkwaardigheid op de lange termijn, een eerlijke verdeling van middelen en voorzieningen voor individuen binnen een samenleving, groepen in een samenleving, samenlevingen onderling. Waarin we rekening houden met het ecosysteem als geheel. Alle thema’s die bij ons aan de orde komen, zijn te herleiden naar een streven naar rechtvaardigheid.

We leven in een tijd waarin meerdere grote veranderingen zich voltrekken. In de regel worden die aangeduid als transities. Transities vragen een aanpassing van de mens, oude concepten verdwijnen en nieuwe vormen zich. Dat maakt deze tijd tot een hele spannende. In zo’n periode is het van belang een uitgangspunt te hebben voor het handelen. Wij kiezen voor rechtvaardigheid. In onze activiteiten willen we zo veel mogelijk mensen en organisaties betrekken die ook dat streven hebben.

Vanuit rechtvaardigheid werken we aan sociale thema’s als onderdak, zorg en onderwijs, met het streven dat iedereen toegang heeft tot zulke basisbehoeften. We zoeken naar een eerlijke verdeling van middelen en welvaart; rechtvaardigheid is ook een economische kwestie. De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter, we moeten herverdelen en ons bevrijden van de eeuwige zucht naar groei, want de planeet trekt het niet. Zeker in een klein land als Nederland gaat rechtvaardigheid ook over ruimtelijke transitieopgaven. De kernvraag is daarbij voor wie of wat we plaats maken, en voor wie of wat niet.

In belangrijke kwesties als deze moet elke stem gehoord worden. Een streven naar rechtvaardigheid leidt direct naar het functioneren van de democratische rechtsstaat. In theorie zijn alle mensen voor het recht gelijk en leidt dat tot

rechtvaardigheid. In praktijk staat de democratische rechtsstaat onder druk, des te meer sinds de verkiezingsuitslagen van november 2023. We moeten onze democratie beschermen en opnieuw vormgeven, passend bij de superdiverse samenleving waarin we leven.

De sociale transities voltrekken zich tegen de achtergrond van klimaatveranderingen. Klimaatrechtvaardigheid gaat over fundamentele ongelijkheid in de wereld. Dat is ook een koloniale kwestie: de landen die worden geëxploiteerd, ervaren de consequenties het meest. Op geopolitiek vlak leidt dat tot humanitaire crises, milieurampen, gewelddadige conflicten en groeiende ongelijkheid. Onlosmakelijk verbonden aan de klimaatdiscussie zijn de energietransitie en de landbouwtransitie, beide nodig om de opwarming van de aarde te beperken. Technologische innovaties mogen rekenen op nog meer aandacht bij Pakhuis de Zwijger. Ten goede en ten kwade zullen ze de komende jaren een grote rol spelen.

Met rechtvaardigheid als drijvende kracht zetten we de komende beleidsperiode concrete stappen naar een toekomst waarin radicale gelijkwaardigheid en zorg voor de planeet ankerpunten zijn. Die keuze noopt ons alles wat we tot nu toe deden te bevragen en ons open te stellen voor het nieuwe. Onze visie lichten we toe in drie aktes: wat we gaan doen, wat we blijven doen, en wat we niet (meer) doen.

WAT WE GAAN DOEN

TRANSITIES AANWAKKEREN

Pakhuis de Zwijger ontwikkelt een nieuwe rol. Veel van de vraagstukken die we behandelen, staan op een kantelpunt. We willen die vraagstukken methodisch te lijf gaan. De problemen zijn zo diepgeworteld dat ze om een fundamentele verandering vragen. We geloven dat een aanpak volgens transitietheorie kan helpen tot grotere impact en echte systeemverandering. 1 De rol van Pakhuis de Zwijger in transities stellen we ons als volgt voor:

FASE 1: BEPALEN EN ONTLEDEN KETEN

Pakhuis de Zwijger bepaalt op basis van onze spinin-het-webfunctie welke traditionele keten van maatschappelijke activiteiten verandering vraagt. Het doel is de transitie naar een rechtvaardige keten te begeleiden. Denk bijvoorbeeld aan de transitie van een vervuilende bouwketen naar een uitstootvrije, biobased bouwketen. We ontleden welke partijen in de keten zitten, wat hun belangen zijn en waar de macht zit.

FASE 2: BELANGEN IN KAART BRENGEN

Met elke belanghebbende die de transitie graag wil maken, gaan we in gesprek. Vanuit onze onafhankelijke positie brengt Pakhuis de Zwijger alle belangen in kaart en verkennen we wat elke afzonderlijke partij nodig heeft om in transitie te kunnen, zowel binnen als buiten de organisatie. Daarbij maken we onderscheid tussen drie groepen:

• De kopgroep: degenen die voorop lopen in de transitie, bijvoorbeeld gemeenten die geld vrijmaken of boeren die zich actief toeleggen op verduurzaming.

• Het peloton: organisaties die wel openstaan voor de transitie, maar nog niet helemaal overtuigd zijn en zich dus nog niet actief inzetten. Dit is het overgrote deel van de betrokkenen.

• De zijlijn: de gebruikers, bijvoorbeeld degenen die in de duurzame huizen moeten gaan wonen. Die moeten wel willen, want anders kunnen de kopgroep en het peloton hun plannen aan de straatstenen niet kwijt. Daarvoor zijn voorlichting en toegankelijke informatievoorziening nodig. De zijlijn moet worden overtuigd van de waarde van de transitie.

FASE 3: BEGELEIDEN, VERTALEN EN VERSPREIDEN

We creëren coalities, maken concrete afspraken en zetten stippen op de horizon. Ook maken en verspreiden we producten waarmee we de stappen op verschillende niveaus begrijpbaar maken. Zo nemen we alle betrokkenen mee. Denk bijvoorbeeld aan manifesten, uitlegvideo’s, kaarten en prototypes.

FASE 4: MIJLPALEN

Eens per jaar organiseren we een festival om alle betrokkenen fysiek bij elkaar te brengen, waarin we de voortgang delen, positieve resultaten vieren en vervolgacties verkennen. Tussentijds nodigen we belanghebbenden uit voor werkgroepen, gesprekken in kleinere kring en ontwerp- en informatiesessies.

FASE 5: SYSTEEMVERANDERING

We stellen vast hoe we de veranderingen kunnen verankeren op de lange termijn en proberen nieuw beleid bij overheden en bedrijven te bewerkstelligen. Waar nodig organiseren we pilots die de nieuwe keten vorm en inhoud geven richting structurele verandering.

Het gebruik van transitiemethoden is niet uniek in Nederland. De ervaring leert dat vaak nog altijd alleen de kopgroep actief wordt betrokken in veranderprocessen. Maar voor een succesvolle, écht rechtvaardige transitie moeten alle betrokkenen mee. En hier heeft Pakhuis de Zwijger een unieke positie: na jaren van samenwerken en met een groot netwerk van demografieën en disciplines kunnen wij een brug slaan tussen koplopers, peloton én zijlijn.

De toepassing van transitiemethoden bij Pakhuis de Zwijger staat nog in de kinderschoenen. We gaan een flink deel van onze programma’s inrichten volgens de stappen van een transitieproces. Via trainingen, deskresearch, pilots en publieksprogramma’s werken we aan onze eigen professionalisering op dit vlak en aan die van ons publiek.

GLOCAL SAMENWERKEN

Pakhuis de Zwijger bevindt zich in Amsterdam-Oost. We hebben ons ontwikkeld tot glocal platform, met veel activiteiten op landelijk en internationaal niveau. Die trend willen we de komende jaren doorzetten door lokaal, nationaal en internationaal nog sterker met elkaar te verbinden, onder andere via een nieuwe digitale strategie.

LOKAAL

Een kwart van onze programmering is gericht op stedelijke en specifiek Amsterdamse vraagstukken, zoals de verhoging van de Baaibuurt en buurtplatformrecht. Om rechtvaardigheid op lokaal niveau na te streven moet je in verbinding blijven met wat er in heel de stad speelt. Dat doen we naast programma’s op onze hoofdlocatie onder andere in de dependence New Metropolis Nieuw-West, in Zuidoost in samenwerking met het Bijlmerparktheater en via het CENTRINNO-project in Amsterdam Noord met het mbo Hout- en Meubilering en WAAG Futurelab. Ook is 2024 het derde jaar van het Vrouwen van Zuidoost-project samen met Amsterdam Museum, waarbij vrouwen uit Zuidoost inzetten om vrouweninitiatieven in het stadsdeel te verbinden en te versterken.

In al onze wijk- of buurtgerichte programma’s werken we intensief samen met lokale (ervarings-)deskundigen. Via de nieuw te ontwikkelen transitiemethode willen we ons ook beter leren inzetten om lessen uit de programmering om te zetten in actie en zo terug te laten vloeien in de wijken, bijvoorbeeld in het kader van bouwprojecten.

NATIONAAL

De komende periode willen we onze landelijke impact op twee manieren vergroten:via een nieuwe digitale strategie (p. 17) en via opgeschaalde samenwerking met partners uit het hele land. Dat betekent ook dat we de deur meer uitgaan, bijvoorbeeld voor het experimentele project De kunst van het nietsdoen met het Dutch: Development Centre of Natural Arts (D:DNA) in Drenthe (p. 18). Zo versterken we onze verbinding met het hele land, met nog meer oog voor praktijken buiten de Randstad.

Op dit moment gaat zo’n driekwart van onze huidige programma’s over grote landelijke en mondiale thema’s, zoals landbouwontwikkeling, klimaatadaptatie en woningnood. Die thema’s raken vrijwel iedereen, vrijwel overal. Daarom zetten we ook de publieksprogammering hierover voort.

CONTINENTAAL / MONDIAAL

Pakhuis de Zwijger wil meer samenwerken op Europees niveau. Europese initiatieven kunnen veel van elkaar leren en samenwerken aan klimaatdoelen en het stutten van de democratie, die in heel Europa wankelt. Daarom zitten we momenteel in twee EU-aanvragen, samen met tientallen internationale partners: Citizens, Equality, Rights

and Values (CERV) en Horizon Europe. Beide richten zich op het versterken van de democratie via creatie, innovatie en technologie. Ook gaan we door met het EUREKA innovatienetwerk en het Europese ontwerpplatform Distributed Design.

Verder starten we een uitwisselingsprogramma met culturele centra in wereldsteden. Via deze partners nodigen wij ontwerpers en kunstenaars in residentie uit om programma’s te ontwikkelen bij Pakhuis de Zwijger. Bevestigde samenwerkingen tot zover met Shibaura House (Tokio) en Europäische Akademie Berlin en eerste contact met Impact Hub Belgrado en Blum (Bolzano, Italië).

TALEN ONTWIKKELEN

Pakhuis de Zwijger is de taal ‘gespreksvoering x verbeelding’ inmiddels goed meester. Ons repertoire aan talen breiden we uit, zodat we informatie nog krachtiger kunnen overbrengen aan een breder publiek.

Een van de talen die we steviger willen verankeren is de journalistiek, bijvoorbeeld via intensievere samenwerking met Vrij Nederland, Trouw, VPRO Tegenlicht, De Groene Amsterdammer en De Correspondent. Met een solide journalistieke poot versterken we onze functie als agenda-setter van rechtvaardigheidsthema’s. Ook verbinden we journalistieke methoden en onderzoeksvaardigheden aan de praktijk: een geschreven artikel laten we na publicatie bijvoorbeeld beter landen bij beleidsmakers via een meet-up of werksessie met ervaringsdeskundigen. Bovendien geven we hiermee ruimte aan onafhankelijke journalistieke platforms, die hevig onder druk staan.

Een tweede taal die we nog verder willen ontwikkelen is ontwerp. We starten een samenwerking met What Design Can Do, een impactgericht designplatform met een mondiaal netwerk van hubs in Amsterdam, São Paulo, Mexico-Stad, Delhi, Nairobi en Tokio. Het platform zet campagnes en evenementen op om positieve verandering teweeg te brengen via ontwerpkracht. De programmering van What Design Can Do in Amsterdam zal vanaf 2024 maandelijks bij Pakhuis de Zwijger plaatsvinden. Ook vindt er (digitale en mogelijk fysieke) uitwisseling plaats met de andere hubs, bijvoorbeeld door Nederlandse designers in Nairobi het podium te bieden of andersom. Binnenkort horen we bovendien of de Culture & Creativity-hub van het European Institute of Innovation and Technology zich in Pakhuis de Zwijger zal vestigen.

Verder willen we onze audioproductie uitbreiden. Hierover meer in het hoofdstuk Communicatie (p. 16).

PRAKTISCHE SKILLS DELEN

Ons programmamakersteam is overwegend theoretisch opgeleid, waardoor veel programma’s vooral mensen met datzelfde opleidingsniveau aanspreken. We nodigen al vaak praktisch opgeleide ervaringsdeskundigen uit om hun perspectief te delen tijdens programma’s, maar willen ons steviger inzetten om nog meer praktisch geschoolde mensen actief te betrekken bij de programmering. Zij vormen een groot onderdeel van de samenleving en hun vaardigheden zijn essentieel in alle transitieopgaven. Ambities op het gebied van energiebesparing stokken bijvoorbeeld omdat er geen mensen beschikbaar zijn die nieuwe verwarmingssystemen kunnen installeren.

Toch worden mbo’ers nog altijd behandeld als tweederangs studenten.2 Pakhuis de Zwijger wil daarom een landelijke samenwerking opzetten met de ROC’s en ons contact met Mediacollege Amsterdam versterken. Ook steken we de programmering steeds vaker praktijkgericht in, bijvoorbeeld via workshops, skillsharing, ontwerpateliers en maaksessies. In onze stagevacatures nodigen we al expliciet mbo-, hbo- en wo-opgeleiden uit om te solliciteren. Op de toegankelijkheid van ons taalgebruik willen we aankomende periode nog een slag maken.

ANDERSDENKENDEN VERBINDEN

We hebben veel gereflecteerd op de vraag of we Pakhuis de Zwijger ook open moeten stellen voor gesprekken tussen compleet andersdenkenden, zeker na de recente verkiezingsuitslag, die de maatschappelijke verdeeldheid scherp liet zien. Maar durven mensen over het hele spectrum wel onder ons dak in gesprek? En welke vorm van gespreksvoering is dan het meest effectief? We vinden het onze verantwoordelijkheid hier meer over te leren. Via de Europese CERV- en Horizon-programma’s willen we vanaf 2024 programmaconcepten ontwikkelen voor depolarisatie en interpersoonlijk gesprek, bijvoorbeeld via de deep canvassing-methode.3 Ook zitten we momenteel met Diversion om tafel, een bureau voor maatschappelijke verbinding, over de ontwikkeling van gespreksmethoden tussen andersdenkenden bij Pakhuis de Zwijger.

WAT WE BLIJVEN DOEN

IMPACTCOALITIES SMEDEN

Pakhuis de Zwijger verbindt overheden, kennisinstellingen en grote bedrijven (systeemwereld) met burgerinitiatieven, maatschappelijke organisaties en lokale ondernemers (leefwereld). We zijn ervan overtuigd dat voor wezenlijke veranderingen systeem- en leefwereld samen moeten optrekken. We noemen dat impactcoalities, zoals New Democracy4 en Met Andere Ogen.5

Samenwerking en uitwisseling stimuleren tussen alle betrokkenen – met een ereplaats voor ervaringsdeskundigen – is cruciaal om oplossingen te verzinnen die voor iedereen goed werken. Maaltijdprogramma’s die producenten en consumenten samen laten nadenken over het voedsel van de toekomst, workshopspellen waarin ongedocumenteerde mensen deelnemers uitnodigen om in hun schoenen te staan, en gesprekken waarin het publiek raadsleden ondervraagt: we ontwikkelen allerlei formats om mensen bij elkaar te brengen. En dat blijven we doen.

VERHALEN VERTELLEN

Bij Pakhuis de Zwijger vertellen we verhalen. Dat doen we door vast te stellen welke (vaak ongehoorde) perspectieven nodig zijn om zo’n verhaal rechtvaardig in te vullen. Verhalen zijn nodig om je te kunnen verplaatsen in de ervaring van een ander, om feiten te vergelijken en een gemeenschappelijke toekomst voor te stellen. Als die verhalen worden verteld in gespreksvorm, gebeurt dat bij ons vaak via dialoog. In een dialoog onderzoek je elkaars standpunten met oprechte interesse en empathie en werk je zo toe naar een gezamenlijke visie of oplossing. Dat is anders dan bij debat, waarin je de ander wilt overtuigen van jouw standpunt, maar in praktijk juist vaak weerstand opwekt.6

VERANDERING VERBEELDEN

Ook verbeelding staat nog altijd centraal. Het geeft verhalen kleur en gevoel en stelt de ontvanger in staat zich echt onderdeel te voelen. De creatieve sector speelt daarom een belangrijke rol in onze programma’s. Door hun verbeeldings- en maakkracht zijn creatieven fantastische aanjagers voor verbinding en verandering. Dat geldt des te meer voor jonge makers met een frisse blik. Die blijven we dan ook actief een podium bieden, bijvoorbeeld in het programma Fotokroniek en tijdens exposities.

Een derde van onze programmering richt zich expliciet op de creatieve industrie en digitale ontwikkelingen.

Ook in programma’s die niet specifiek over de creatieve industrie gaan gebruiken we creatieve vormen, zoals muziekvoordrachten, spoken word, tekensessies, eten proeven, meditaties, film, fotografie, cartografie en statistiek. De komende jaren willen we nog meer ruimte maken voor ontwerp, kunst en cultuur in de programmering. Bijvoorbeeld door ontwerpateliers te organiseren, samen met betrokkenen en designers prototypen te ontwikkelen en excursies te plannen naar cultuurcentra door het hele land.

GEMEENSCHAPPEN VERSTERKEN

We hosten veel initiatieven en gemeenschappen die normaliter het podium niet bereiken. Bijvoorbeeld omdat ze de middelen niet hebben of sterk gemarginaliseerd zijn en dus de kans niet krijgen. Voorbeelden zijn Samen Tegen Racisme, een coalitie van gemeenschappen die zich inzetten tegen racisme; QueerCity, een serie voor, door en over BIPOC en queer kunst en cultuur en Whoring in Utopia, over het herontwerp van sekswerkplekken in de stad.

Los van publieksprogramma’s geven we ook ruimten weg voor bijeenkomsten van dit soort gemeenschappen. Zo gebruiken we ons platform om een grote diversiteit aan stemmen te versterken. Dat is een doel op zich – iedereen verdient het om te worden gehoord. Het zorgt er ook voor dat ongehoorde perspectieven bij ons veel vaker dan de norm is mee worden genomen in het bredere maatschappelijke gesprek. Pakhuis de Zwijger zal zich in blijven zetten om deze stemmen te versterken via onder andere social circles7, netwerkdiners en pandbrede festivals zoals de Week Tegen Racisme.

WAT WE NIET (MEER) DOEN

NIET-CONSTRUCTIEF GELUID UITNODIGEN

Pakhuis de Zwijger selecteert sprekers en partners anders dan veel andere platforms. De meeste zijn gericht op debat. Wij geven, zoals gezegd, de voorkeur aan dialoog: op respectvolle wijze in gesprek gaan met uiteenlopende perspectieven, vanuit een gemeenschappelijke realiteit. Hierdoor zijn de gesprekken constructief. De sprekers bouwen verder op een gedeelde basiswaarheid en werken door hun individuele perspectieven samen te voegen toe naar

oplossingen voor het collectief. Een voorbeeld: een gesprek over klimaatverandering gaat bij ons niet over de vraag of het bestaat. Iedereen aan tafel erkent het probleem, wat leidt tot een constructief gesprek over de aanpak. Daarover kunnen de meningen sterk verschillen, wat de uitwisseling waardevol en leerzaam maakt. Ook voorkomen we zo false balance8.

Deze keuze betreft overigens deskundigen en machthebbers. In het kader van de programma’s waarin we andersdenkende burgers bij elkaar willen brengen, nodigen we natuurlijk juist wel tegengestelde perspectieven uit.

ONNODIG RUIMTE INNEMEN

Het pand van New Metropolis Zuidoost, voorheen in eigen beheer van Pakhuis de Zwijger, hebben wij in 2023 besloten over te dragen aan het Bijlmerparktheater. De permanente ruimte die wij innamen in het stadsdeel, waar voor zoveel lokale initiatieven geen plek is en de middelen voor de culturele sector zeer schaars zijn, past niet meer bij de manier waarop Pakhuis de Zwijger zich in wil zetten. Gebleken is dat wij in Zuidoost effectiever en gelijkwaardiger samen kunnen werken met wijkinitiatieven en bewoners, via programmering in co-productie met het Bijlmerparktheater. Dit inzicht leidde tot de beslissing dat we in de toekomst geen nieuwe dependances meer in eigen beheer zullen nemen.

EIGEN PRIJZEN UITREIKEN

Elk jaar reikte Pakhuis de Zwijger in het verleden de Nieuw Amsterdam Prijs uit aan inspirerende Amsterdammers. Het uitreiken van een prijs op eigen gezag vinden we niet meer passen bij onze rol in de samenleving. We staan tussen organisaties en initiatieven in de stad; een prijs uitreiken plaatst ons daar onterecht boven.

REFLECTIE

EEN NIEUWE WIND

De huidige beleidsperiode is er voor Pakhuis de Zwijger één van overgang. Van een particulier initiatief zijn we een volwaardige publieke instelling geworden, met behoud van het cultureel ondernemerschap en de inhoudelijke ambities. In 2021 is onze Code of Conduct opgesteld. Dit proces heeft een patroon van onveiligheid blootgelegd, wat via een publicatie in de media en een intern onderzoek door een onafhankelijke

partij heeft geleid tot een serie maatregelen ter verbetering.

Onder leiding van een nieuwe directeurbestuurder zijn wezenlijke veranderingen in de organisatie doorgevoerd in lijn met aanbevelingen uit externe onderzoeken, zoals de inrichting van een managementteam, een personeelsvertegenwoordiging, een functie- en loongebouw, het aansluiten daarvan op cao-functies en de aanstelling van een medewerker Personeelszaken. Dit alles heeft ook geleid tot een aanpassing van de organisatie. Met de komst van een managementteam is de functie adjunct-directeur vervallen. Aan het bewind van directeur-bestuurder Egbert Fransen en de adjunct-directeur Hester Tiggeloven, het echtpaar dat Pakhuis de Zwijger heeft geleid tot wat het nu is, komt daarmee een eind. De organisatie is hun veel dank verschuldigd, al is het afscheid niet gegaan zoals passend was geweest.

DOOR CRISES HEEN

De beleidsperiode ‘21-’24 begon voor ons rumoerig. De adviescommissie van de Raad voor Cultuur zette Pakhuis de Zwijger op de eerste plek, maar de Raad zelf besloot ons toch te passeren. Een mentale dreun met consequenties. Inhoudelijk was het gevolg dat Pakhuis de Zwijger in de eerste twee jaar van de beleidsperiode een sterke focus heeft gelegd op het interdisciplinaire en internationale onderzoeks- en activiteitenprogramma Designing Cities for All, gehonoreerd door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. De meer generieke lijn als voorgesteld aan de Raad voor Cultuur moest met incidentele middelen worden gerealiseerd. De coronacrisis veroorzaakte een algehele crisis. Pakhuis de Zwijger slaagde erin technologisch razendsnel op de nieuwe werkelijkheid in te spelen, waardoor ons programma tot de rijkste en meest diverse in deze periode kon uitgroeien.

Tegelijkertijd voerden we een proces tegen de staat, wat ons alsnog de BIS-status bezorgde. Daarmee konden we de tweede helft van de beleidsperiode toch onze generieke inslag realiseren. Ondanks de interne crisis, de coronacrisis en de affaire met de Raad voor Cultuur is het gelukt de ambities waar te maken. Daarvoor past een dankzegging aan de financiers en de samenwerkings-

partners, en trots op de medewerkers die in deze context koers hebben gehouden.

In het laatste jaar van deze beleidsperiode zoeken we een nieuw evenwicht. We hebben ons businessmodel uitvoerig doorgelicht. De basis van de organisatie is het organiseren van tweehonderd avonden publiek gesprek in de meest veelzijdige vorm over de meest veelzijdige onderwerpen. We kunnen die avonden verzorgen door de inzet van meerjarige subsidies, doelsubsidies, incidentele subsidies, opdrachten, co-producties, partnerships, sponsoring en opbrengsten uit verhuur en horeca.

THEMA’S

Op een aantal thema’s waren we in ‘21-’24 een wezenlijke schakel in de maatschappelijke dialoog. De problematiek rond huisvesting, duurzaam bouwen, stadsontwikkeling en het ontwerp van een inclusieve superdiverse samenleving hebben we in een brede variatie van thema’s bediend. Op dit terrein zijn we toonzettend, in hechte samenwerking met een brede groep kennisdragers uit de sector

Het thema energietransitie is binnen ons kader in opmars en de vergroening van stad en land ruim bemeten. De sociale stad, waar welzijn, zorg en inclusie in al hun facetten terugkomen, heeft een prominente plek, met bijvoorbeeld programma’s tijdens de Week tegen Racisme, waarvoor Pakhuis de Zwijger penvoerder blijft.

ACTIVITEITEN ‘25-’28

PROGRAMMALIJNEN

Pakhuis de Zwijger streeft naar een breed, divers en relevant programma. Dat krijgt vorm in interdisciplinaire programmalijnen.2 Daarbij vloeit het ene onderwerp over in het volgende. Senior programmamakers dragen de verantwoordelijkheid voor de programmalijnen en stellen de inhoud ervan samen in afstemming met partners. Daarbij slaan we meer dan ooit tevoren een brug tussen gesprek en concrete actie. Met onderstaande activiteiten zet Pakhuis de Zwijger een progressieve agenda voor de toekomst. Onze planningstermijn is zes weken tot twee maanden. Dat betekent dat programmalijnen in kunnen spelen op actuele kwesties. Soms is de actualiteit reden een lijn te beëindigen of juist te introduceren.

De activiteiten hieronder moeten met die flexibiliteit worden gelezen.

EEN ZEKER BESTAAN

De bestaanszekerheid staat onder druk. Lonen stijgen onvoldoende om de inflatie te compenseren, betaalbare huisvesting is niet te vinden, zorg is duur en de arbeidsmarkt te flexibel. Ook het onderwijs gaat al jaren achteruit, zowel in kwaliteit als in toegankelijkheid. Bij Pakhuis de Zwijger gaan we op zoek naar nieuwe manieren om de bestaanszekerheid te verbeteren. Daarom creëren we een experimenteerruimte bestaanszekerheid. Doel is om afspraken te maken over snelle implementatie van initiatieven en eraan bij te dragen die in de praktijk te brengen.

LULLEN

• Publieksbijeenkomsten: over creatieve ideeën voor snelle verbeteringen gaan we in gesprek met overheden, instellingen, financiers, ervaringsdeskundigen en burgerinitiatieven.

• Statistieken: we pogen het vraagstuk rond onderwijs in kaart en beeld te brengen, zodat het niet alleen zichtbaar maar ook tastbaar wordt.

• Landelijk Lerarencafé: docenten uit PO, VO en MBO delen onderling kennis en ervaringen tijdens werksessies.

POETSEN

• Ontwerpateliers: we werken samen met kunstenaars en designers die alternatieven vormgeven tijdens (participatieve) ontwerpsessies.

• Transitiebegeleiding: we helpen ketens om de nodige transities naar meer bestaanszekerheid te maken via procesbegeleiding en pilotontwikkeling.

PARTNERS

Amsterdamse Klas (Gemeente Amsterdam)* / Landelijke Cliëntenraad* / Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties* / Meesters met Dromen* / Collectief Kapitaal** / Kansfonds** / GGD Amsterdam** / CBS***

SAMEN ZORGZAAM

De afgelopen periode is Pakhuis de Zwijger voorzichtig begonnen met programmering over persoonlijke kwesties, zoals de zoektocht naar zingeving en het verwerken van rouw. Dat gaat over fysieke, mentale en emotionele zorg, waarbij niet het systeem centraal staat, maar de uitwisseling van persoonlijke ervaringen. We laten de voorzichtigheid vieren, zorgzaamheid en persoonlijk welzijn worden een substantieel deel van onze programmering.

LULLEN

• Steun en interpersoonlijk contact: het bij elkaar brengen van mensen rond een persoonlijk thema heeft een waarde in zichzelf. Daarbij passen creatieve en intieme formats, zoals muziek, dans en kringgesprekken.

• Filmvertoningen, performances en boekbesprekingen: vaak is er een aanleiding in de vorm van een publicatie over een specifiek aspect van persoonlijk welzijn.

PARTNERS

Amsterdam Thrive** / Netwerk Palliatieve Zorg**

STERKE DEMOCRATIE

Pakhuis de Zwijger heeft een lange traditie van programmering die de status quo van onze (lokale) democratie bevraagt. De opkomst van extreemrechts is een bredere trend in Europa. In 2024 gaat meer dan de helft van de kiesgerechtigde wereldbevolking naar de stembus, onder meer voor de Europese verkiezingen. De komende jaren blijven wij onderzoeken wat onze democratie nodig heeft om de complexe uitdagingen van de 21e eeuw het hoofd te kunnen bieden.

Ook de inrichting van het Nederlandse openbaar bestuur is dringend aan revisie toe. In een serie gesprekken, dialogen, workshops en verkenningen bouwen we een nieuw huis van Thorbecke. Het startpunt is vergaande vereenvoudiging, zonder de complexiteit te ontkennen. In 2028 hebben we dan een nieuw Huis van Thorbecke. Besluitklaar.

LULLEN

• Gesprek en experiment over het versterken van onze democratie op alle niveaus van de samenleving. Nadrukkelijk niet alleen met bestuurskundigen en politici. Dat gesprek zal zeker ook gaan over de invloed van media en internationale antidemocratische bewegingen.

• Explainerprogramma’s over Europa: in Toekomst van Europa agenderen we Europese thema’s als migratie, wetgeving en klimaat politiekoverstijgend, onder andere via storytelling en andere creatieve formats.

POETSEN

• Designing Citizenship for All: we onderzoeken verschillende vormen van bestuur in een rollenspel. In plaats van uitleg over autocratie, deliberatieve democratie en referenda kunnen aanwezigen zelf ervaren: wie heeft de macht en wie wordt geraakt?

• Met een vormgever bouwen we een driedimensionale digitale representatie van het nieuwe huis van Thorbecke, zodat zichtbaar wordt wat er verandert.

PARTNERS

De Kiesmannen* / Diversion* / Are We Europe* / Europese Beweging Nederland* / Dutch Culture* / Europäische Akademie Berlin* / Impact Hub Belgrado** / Blum Bolzano** / Maak.020** / Vrij Nederland** / Prodemos*** / CERV*** / Horizon*** / Uitgeverij Noordboek*** / Campus Friesland (RUG)*** / Academy of Creative and Performing Arts*** / Thorbecke Academie*** / Studio Europa Maastricht*** / Europees Parlement** / SAAMO Antwerpen***

BIODIVERS

Amsterdam moet groener. Dat draagt bij aan de leefkwaliteit, voorkomt hittestress, dempt lawaai, zorgt voor wateropslag en draagt bij aan de opname van CO2. Met Amsterdam 750 maken we dat concreet: we planten 750 bomen. Per stadsdeel. Om de groene toekomst van de stad alvast te vieren. Ook gaan we samenwerken met D:DNA in Donderen (Drenthe). D:DNA krijgt 19 hectare te ontwikkelen natuur en cultuur ter

beschikking van Staatsbosbeheer.

Daar vindt nu gangbare landbouw plaats, met hoge concentraties bestrijdingsmiddelen en (kunst-)mest. Maar wat gebeurt er als er zomaar even niets hoeft?

Door biodiversiteit lokaal te herstellen en beschermen kunnen ecosystemen worden gered en weer opgebouwd. We verbinden partijen die elkaar nodig hebben voor de transitie: stedenbouwkundigen met landschapsarchitecten, burgerinitiatieven met investeerders, kennisinstellingen met groenbeheerders. Samen gaan we aan het werk.

LULLEN

Publieksprogrammering met verbeelding en gevoel om biodiversiteit en vergroening tastbaar te maken.

POETSEN

• Werkateliers met betrokkenen en belanghebbenden voor het planten van 750 bomen per stadsdeel in 2025.

• We toveren een van onze zalen om tot Green Room, naar analogie van een war room, waar we bijhouden wat de vorderingen zijn en vervolgafspraken maken over meer en sneller bomen planten.

• Publieksactivatie: excursies naar groene corridors en workshop over hoe je tuin gastvrij te maken voor beestjes en ander leven.

• Uitwisseling: het streven is stad makers uit Amsterdam uit te wisselen met Drenthe, en hiervan documentair materiaal te presenteren in Pakhuis de Zwijger.

PARTNERS

Port of Amsterdam* / D:DNA* / Milieu Centraal* / Waterschappen AGV* / HvA* / het Groene Brein** / Trouw** / Staatsbosbeheer** / Gemeente Amsterdam** / WUR** / Deltaplan Biodiversiteit*** / Rijkswaterstaat*** / Bird Eyes*** / Natuurmonumenten***

PLANETAIRE GRENZEN

Zes van de negen planetaire grenzen zijn overschreden. Dat heeft impact op alle schaalniveaus. Hoe verdelen we lokaal de schaarse ruimte om de energietransitie, natuurdoelen, klimaatadaptatie, woningbouw en economische activiteit te realiseren? In Europa staan de

verkiezingen voor de deur. Hoe zorgen we dat we interventies op kunnen schalen en we over landsgrenzen blijven samenwerken aan oplossingen voor de klimaatcrisis?

Ook het voedselsysteem heeft zijn grens bereikt. Niet alleen de manier waarop we oedsel verbouwen, maar ook wat we eten en hoe het is verdeeld. Op dit moment vindt een doorbraak plaats. Precisiefermentatie9 is een manier om kaas te kunnen eten zonder koe, vlees zonder beest. De ontwikkeling gaat rap: over drie jaar kan het al op ons bord liggen. Maar daarvoor moeten wetenschappers, ondernemers, beleidsmakers, chef-koks en consumenten wel hun eilandjes achterlaten en van elkaar leren.

LULLEN

• Bewustzijn vergroten bij professionals, beleidsmakers en consumenten over de herkomst van ons eten en de nodige transities in de landbouw. Hoe richten we het lokale en internationale voedselsysteem opnieuw in?

• Kennisdeling: in nauwe samenwerking met ontwerpers, theatermakers, fotografen, muzikanten, psychologen en sociologen, om zo de gevolgen van de klimaatcrisis echt door te laten dringen en gedragsverandering te onderzoeken.

POETSEN

• Precisiefermentatie aanjagen: de eilandjes bij elkaar brengen en concrete mijlpalen neerzetten volgens de transitiemethode. Zo snel mogelijk de voedselrevolutie op tafel.

• Burgerinitiatieven verbinden en versterken tijdens netwerksessies.

• Ontwerpateliers: klimaatwetenschappers en ontwerpers slaan de handen ineen om wetenschapscommunicatie toegankelijker te maken voor het grote publiek.

• Transitiebegeleiding: we adopteren de casus van één boer die vastloopt in de overgang van gangbare naar biologisch-dynamische landbouw volgens de transitiemethode.

PARTNERS

VU* / Flevocampus* / ActionAid* / Waternet* / HvA* / Boerderij De Nije Mieden* / Port of Amsterdam* / CIRCL* / Amsterdam Donut Coalitie** / Aardpeer** /Gouden Haas** / Urgenda** / Gemeente Amsterdam** / De Gezonde Stad** / ROC’s** / Van Amsterdamse Bodem** / Food Hub** / WUR** / Follow the Money** / FORMS** / Scientist Rebellion*** / Nederlands Instituut voor Psychologen*** / Euractiv*** / Music Declares Emergency*** / Those Vegan Cowboys*** / Voedsel Verbindt*** / Voedselbanken*** / Resilience Food Stories*** / Ministerie van LNV*** / Land van Ons***

NIEUWE ECONOMIE

Het huidige neoliberale systeem werkt niet (meer) voor iedereen. Binnen deze lijn onderzoeken en dragen we bij aan een alternatief systeem. Hoe kunnen we onze economie laten werken aan sociale en groene doelen?

LULLEN

• Explainers en verdiepende gesprekken: we verkennen onderwerpen als postkapitalisme, brede welvaart, de donuteconomie, limitarisme, dekolonisatie van de wereldeconomie en ongelijkheid.

• Basisinkomen: we zetten een serie op waarin we het basisinkomen verkennen. Best practices, mythes en interactieve oefeningen.

POETSEN

• Ook thema’s rond de nieuwe economie lenen zich voor toepassing van de transitiemethode. De komende jaren identificeren wij casussen waar Pakhuis de Zwijger een actieve rol kan spelen in de begeleiding van transities.

PARTNERS

Sustainable Finance Lab* / Progressief Café*

Oxfam Novib* / Koninklijke Vereniging voor de Staathuiskunde* / Rabobank* / CIRCL* / Instituut voor Publieke Economie** / Investico** / Triodos**

DEKOLONISATIE

De roep om dekolonisatie wordt luider. Daarbij gaat het om ongelijke machtsverhoudingen en de doorwerking daarvan in de (Nederlandse) samenleving. Hoe ontmantelen we deze structuren stap voor stap en bouwen we er een rechtvaardig systeem voor terug?

De aandacht voor herdenking en bewustwording groeit gestaag. Maar ook het tegengeluid zwelt aan. De komende jaren pogen we de erkenning voor het koloniale heden en verleden te vergroten en consolideren via voortzetting en uitbreiding van series als Indigenous Liberation Day en Emancipating History.

LULLEN

• Bewustwordings- en explainerprogramma’s: via panelgesprekken, presentaties en uitwisselingen tussen systeem- en leefwereld verdiepen en verhelderen geopolitieke dekolonisatie voor een divers publiek.

• Gemeenschapsprogramma’s: via kringgesprekken, diners, performances en netwerksessies brengen we de gemeenschappen die zich inzetten rond deze thema’s bij elkaar, zodat zij elkaar kunnen versterken en samen kunnen helen.

POETSEN

• Beweging versterken: het netwerk dat is gevormd door het ‘lullen’ stimuleren om actief samen te werken en concrete plannen te maken via bijvoorbeeld workshopsessies.

• Transitiebegeleiding: een commerciële keten identificeren en deze via de transitiemethode stap voor stap begeleiden in haar transitie naar een gedekoloniseerde keten. Denk bijvoorbeeld aan pensioenfondsen.

PARTNERS

Aralez* / Equal Trade Alliance* / NiNsee* / Zwart Manifest* / Nederland Wordt Beter* / IZI Solutions* / Inheems Kennis Centrum Internationaal** / Stichting Wasjikwa** / Sarnamihuis** / Free Congo** / Jacobin Mag NL** / Dekolonisatie Netwerk voormalig Nederlands Indië**

ANTIRACISME

Deze lijn onderzoekt de doorwerking van racisme en discriminatie in de samenleving in gelijkheids- en inclusievraagstukken in allerlei sectoren. Denk hierbij aan de toeslagenaffaire of discriminerende algoritmes. Het streven is institutioneel racisme in kaart te brengen en op basis daarvan concrete maatregelen te formuleren. Kortom: we bevragen de macht. Migratie is daarbij een groot thema. Racisme speelt hierin een centrale rol: sommigen ontvangen we met open armen, sommigen houden we buiten. Hoe werken we toe naar een menswaardig bestaan voor iedereen?

LULLEN

• Institutioneel racisme in kaart brengen via bewustwordings- en explainerprogramma’s zoals

Samen tegen Racisme.

POETSEN

• Uitbreiding van het jaarlijkse Week tegen Racisme-festival met landelijke open call voor bijdragen en digitale campagne vooraf.

• Toolkitontwikkeling voor sectoren en professionals: hoe ga je voor de klas, als ambtenaar of in de zorg om met racisme en inclusie? Dit krijgt ook vorm in (digitale) publicaties met concrete handvatten, ‘levende documenten’: op basis van voortschrijdend inzicht houden we ze up-to-date.

PARTNERS

IZI Solutions* / Comité 21 maart* / Pan Asian Collective* / Amsterdam City Rights* / EMCEMO* / Fite Qlub* / Afrogrooves* / The African Calendar* / Vereniging Sinti Roma Woonwagenbewoners Nederland** / Oy Vey** / FNV – Domestic Migrant Workers Union** / Afrikaanse Vluchtelingen Collectieven** / Ombudsman MRA** / Anti-discriminatie Voorziening Amsterdam** / S.P.E.A.K.** / Asian Raisins** / MiGreat**

BELONGING

In onze Diaspora Dialogen stond een oudere bezoeker op tijdens een gesprek over het leven in de Antiliaanse diaspora. You are talking about identity all the time, but what you are looking for is belonging, zei hij. De komende jaren

richten we een nog groter deel van onze programmering op activiteiten die bijdragen aan het gevoel van belonging. Bijvoorbeeld in de serie Diaspora Dialogen, waarin steeds andere diaspora samenkomen. Maar ook in de Empathie-alliantie, waarin we zoeken naar positieve ontmoeting op het niveau van mens tot mens. In Designing Cities for All krijgt het gesprek rond belonging vorm via de lens van rechtvaardig ontwerp. Hoe ontwerp je de samenleving zo dat iedereen zich thuisvoelt?

LULLEN

• De intieme ontmoeting en het onderlinge gesprek van bezoekers, ondersteund door performances, zijn een doel op zich in deze lijn.

POETSEN

• Opzetten laagdrempelig film- en kunstfestival rond de Caribische diaspora, eerste editie gepland in 2024/2025.

• In transitieopgaven verbinden we ketens aan creatieven uit het diverse en internationale netwerk van Designing Cities for All.

PARTNERS

Alliantie Empathie*: Stichting Operatie Periscoop + Stichting Nederland Wordt Beter + Stichting Verdedig Noord / NiNsee* / The Black Archives*** / Caribbean Ancestry Club***

BETER BOUWEN

De bouw is voor Pakhuis de Zwijger een urgent thema voor de komende vijf jaar. Allereerst moet de bouwsector CO2-vrij worden gemaakt. Hernieuwbare of biobased materialen zoals hout bieden een oplossing voor het (her) ontwikkelen van een ‘futureproof’ gebouwde omgeving. Nederland heeft verder een lange geschiedenis van zorgvuldige planning van de openbare ruimte. We moeten wel, als klein land met heel veel inwoners. In polderen vonden we oplossingen, maar de grenzen lijken bereikt. Hoe zorgen we dat we ruimten flexibel kunnen inzetten via meervoudig ruimtegebruik, met gedeeld eigenaarschap onder alle gebruikers?

Ook heeft het land te maken met vergrijzing, vereenzaming, woningnood, slechte doorstroom en een tekort aan kinderopvang.

Allemaal problemen door een te eenzijdige ruimtelijke ordening. Intergenerationeel wonen kan een antwoord bieden. Enkele succesvolle projecten in Nederland laten zien dat het kan. Pakhuis de Zwijger verkent wat nodig is om deze leefvorm naar een hoger niveau te tillen, samen met beleidsmakers, woongroepen, zorginstellingen, ontwerpers, bouwers, ontwikkelaars, beleggers en onderzoekers.

LULLEN

• Publieksprogramma’s: we verkennen hoe we de ruimte zo efficiënt en rechtvaardig mogelijk kunnen inrichten en welke keuzes daarbij horen.

POETSEN

• Transitiebegeleiding: we dragen bij aan het verlagen van CO2- en stikstofuitstoot om de transitie naar een schone en rechtvaardige bouw te realiseren, in nauwe samenwerking met de gehele bouwketen.

• We richten een digitaal cartografisch centrum in om de problemen rond ruimtegebruik en meergeneratiewonen zichtbaar te maken en oplossingen te presenteren.

PARTNERS

Metropoolregio Amsterdam* / Nai010* / De Architect* / Arcam* / Architectenweb* / CIRCL (ABN Amro)* / HvA* / TU Delft* / Gemeente Amsterdam* / Woningcorporaties* / BPD* / Coalitie Ruimte voor Werk* / AMS* / D/DOCK* / Atelier Rijksbouwmeester** / C-Creators** / Staatsbosbeheer** / Gemeente Zaanstad** / Ministerie van BZK** / Build by Nature** / AM** / Building Balance** / Woonzorg Nederland***

VRIJ BEREIKBAAR

Nederland kent een stevige verstedelijkingsopgave. Bereikbaarheid is vrijheid en dat is een grondrecht. Maar niet iedereen kan ervan genieten. Het gaat ook over publieke voorzieningen; des te meer buiten de Randstad, waar voorzieningen zoals het OV al jaren terug worden geschaald. Om Nederland voor iedereen bereikbaar en toegankelijk te houden is de transitie naar een rechtvaardig mobiliteitssysteem noodzakelijk. In onze programma’s zoeken wij naar een manier om voorzieningen eerlijker te verdelen.

LULLEN

• Gesprekken voor gedragsverandering: op verschillende schaalniveaus bekijken we wat nodig is om Nederland en zijn publieke voorzieningen voor iedereen bereikbaar te maken. De creatieve industrie speelt een centrale rol bij het ontwerpen van nieuwe vervoersvormen.

POETSEN

• Ontwerpateliers: we zoeken, stimuleren en maken afspraken over integrale vervoersoplossingen op heel korte termijn voor concrete vraagstukken, niet voor abstracte systeemdiscussies die pas effectief worden ver voorbij 2030. Een concrete casus zoals een nieuw systeem van elektrische bussen zal centraal staan.

PARTNERS

Metropoolregio Amsterdam* / BYCS* / Breikers** / Rover** / Vervoerregio** / ProRail** Townmaking** / GVB** / Samen Bouwen aan Bereikbaarheid** / NS*** / Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat*** / Rijkswaterstaat***

MAKERS

We zijn van begin af aan een plek waar kunstenaars, ontwerpers en andere creatieve makers inspireren, elkaar ontmoeten en zich kunnen laten zien. En dat blijft zo. Van mode tot fotografie en van muziek tot architectuur, voor alle disciplines is ruimte. De komende jaren bieden we samen met onze partners meer podium aan vernieuwend en inspirerend creatief talent. Dit doen we onder andere via beeldgerichte programma’s, zoals Fotokroniek, en tijdens exposities. Ook brengen in zelfstandige programma’s als Amsterdamse Iconen iconische makers hun verworven wijsheid over op nieuwe generaties.

LULLEN

• Performances, fotografie, maquettes, filmvertoningen, zang, expo’s – tijdens de publieksprogramma’s en in het pand geven we ruimte aan makers om hun creaties te tonen. We vieren creativiteit.

POETSEN

• We willen nog actiever talentvolle creatieve makers de kans geven zichzelf te ontwikkelen, door ze in contact te brengen met bureaus, agentschappen en gearriveerde kunstenaars tijdens portfolio-avonden, waarin ze praktische tools krijgen om zichzelf verder te ontwikkelen als maker en ondernemer.

PARTNERS

DuPho* / Sexyland* / What Design Can Do* / Wim Crouwel Instituut* / TU Eindhoven* / Foundation We Are* / GLUE Amsterdam* / HvA* / Inholland* / Amsterdam Dance Event* / D:DNA* / Amsterdam Museum* / Oscar van Gelderen** / Marwan Magroun** / Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus** / Huis Marseille** / FOAM** / Dutch Design / Foundation*** / HALAL*** / Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers***

DENKERS

Verandering ontstaat vanuit nieuwsgierigheid en de drang om te experimenteren. In deze lijn onderzoeken we hoe we wetenschap en praktijk dichter bij elkaar kunnen brengen. Universiteiten worstelen met valorisatie, wetenschappelijke kennis omzetten in dagelijkse praktijk. Pakhuis de Zwijger kan een brug slaan. In programma’s staat de directe toepassing van actuele wetenschappelijke inzichten centraal. Daarin speelt actieonderzoek een belangrijke rol, een vorm van onderzoek met het doel actief bij te dragen aan oplossingen.

LULLEN

• Delen van good practices: in programma’s leren we over valorisatie en transitie en zijn we transparant over ons eigen proces.

POETSEN

• Actieonderzoek en transitiebegeleiding in praktijkcasussen en toepassing van de theorie in de eigen organisatie.

PARTNERS

DEGASTEN* / Expertisenetwerk Systemisch

Co-design* / VU* / UvA Humanities Venture Lab* / Investico** / Rathenau*** / CBS*** / SCP*** / DRIFT***

TECH & AI

Technologische innovaties kunnen bijdragen aan de oplossing van grote maatschappelijke vraagstukken. Artificial Intelligence (AI) speelt een centrale rol. Techreuzen zitten in een ratrace en robuuste wetgeving maken blijkt een uitdaging. AI doet de grenzen tussen werkelijkheid en fictie vervagen, kan stereotypes versterken en voor meer ongelijkheid zorgen, maar biedt mogelijk ook uitkomst voor klimaatverandering, vergrijzing en voedseltekorten. Hoe zorgen we ervoor dat de mens niet wordt ingehaald door zijn eigen creatie?

LULLEN

• Innovatiesessies: we behandelen nieuwe innovaties en hun maatschappelijk nut. Daarbij gebruiken we speculatief ontwerp als middel voor verbeelding en verbinding: hoe kan AI ons helpen een toekomst te schetsen die aantrekkelijk is voor iedereen?

POETSEN

• Het streven is een handvest te formuleren dat bedrijven en overheden helpt bij het maken van keuzes op het gebied van tech en AI. Daarbij zijn ethische verantwoordelijkheden het kompas, niet technische mogelijkheden.

PARTNERS

DesignDigger* / Gemeente Amsterdam (CTO)* / Digital Rights House* / HvA Centre of Expertise Applied Artificial Intelligence* / ROC’s** / UvA*** / Rathenau Instituut*** / New Scientist*** / TU Delft***

* BEVESTIGD MET EVENTUELE INTENTIEVERKLARING

** LOPENDE/VOORMALIGE SAMENWERKING

*** EERSTE CONTACT/BEOOGDE SAMENWERKING

COMMUNICATIE

BEREIK

Pakhuis de Zwijger streeft naar 60.000 fysieke bezoekers per jaar. Dat aantal lag door de coronacrisis en andere onrust in de afgelopen beleidsperiode wat lager. Mede daarom hebben we de marketingfunctie deze periode niet kunnen optimaliseren. In de fysieke bezoekcijfers valt op dat de herhaalbezoeken relatief laag zijn, gemiddeld circa 1,2 bezoeken. Dat laat twee dingen zien: we slagen erin een brede doelgroep te bereiken, maar velen van hen komen niet terug. Een mogelijke reden daarvoor is dat we veel one-offs hebben gedraaid: programma’s zoals boekbesprekingen die niet in een serie vallen, maar losstaan. Het streven is de factor herhaalbezoeken te vergroten van 1,2 naar 2 en de bezoekersgroepen te verbreden.

de gratis programmering. Sinds de start hebben 850 structurele Vrienden zich aangemeld en zijn er meer dan 2.500 eenmalige bijdragen gedaan.

We hebben een stevig digitaal bereik opgebouwd sinds de opzet van onze digitale infrastructuur tijdens de coronaperiode, met landelijke en zelfs wereldwijde spreiding. Deze kan de komende jaren sterk worden uitgebreid. Inmiddels werken we veel hybride, programma’s met fysiek publiek die we digitaal uitzenden. De komende periode is het doel ons bereik te optimaliseren via een nieuwe digitale strategie. De ambitie is om in 2028 een half miljoen digitale bezoekers per jaar te bereiken.

We merken dat variatie van publiek sterk gebonden is aan zowel thema als deelnemers. Wie je op het podium zet, krijg je doorgaans ook in de zaal. We zetten in op een grote diversiteit aan onderwerpen, sprekers en dus ook doelgroepen. Verschillende doelgroepen gebruiken verschillende (sociale) media, dus hanteren we een aparte strategie per platform. Bij partnerprogramma’s speelt de inzet van het netwerk van de partner een belangrijke rol in de communicatie. De nieuwsbrief sturen we eens per twee weken naar meer dan 100.000 abonnees. Verder organiseren we circa 40 programma’s per jaar op locatie. Daarbij ligt de nadruk doorgaans op actieve participanten zoals workshopdeelnemers in plaats van bezoekersaantallen.

De komende periode breiden we de communicatie-afdeling uit met onder andere een data-analist om onze data- en digitale strategie te versterken en ons landelijke bereik te vergroten. Eind 2022 hebben we een Word Vriend-loyaliteitscampagne opgezet. Bezoekers kunnen zo financieel bijdragen aan

In 2020-2023 hebben meer dan 180.000 gebruikers in Nederland onze programma’s live digitaal gevolgd. Op de kaart hieronder is te zien dat circa de helft daarvan zich in de Randstad bevindt, de andere helft is verspreid over de rest van het land. Circa 72% van onze livestreamvolgers bevond zich in Nederland; zo’n 13% in Noord-Amerika en de rest vooral verspreid over West-Europa. Deze spreiding is mede te danken aan internationale projecten zoals Designing Cities for All, CENTRINNO en EUREKA. Dat het zwaartepunt in Nederland ligt volgt logisch uit onze programmering. Circa driekwart van onze programma’s heeft het Nederlands als voertaal. De komende beleidsperiode willen we omwille van onze internationale ambities meer Engelstalige programma’s maken.

Wereldwijd bereik (2020-2023):

FORMATS

De behoeften van onze bezoekers verschuiven. Ze zoeken gesprekken die voorbij informatie zenden en ontvangen gaan, waarin bezoekers een gelijkwaardiger rol kunnen innemen dan in klassieke panelgesprekken. Wij zetten daarom steeds vaker in op waardevolle uitwisseling tussen alle aanwezigen en brengen informatie zo niet alleen verbaal over, maar via alle zintuigen en emoties. Daarnaast blijven we panelgesprekken, presentaties, interviews en performances programmeren. Die zijn van grote waarde voor dialoog en kennisdeling en bovendien zeer geschikt voor digitale overdracht en verspreiding. De formats die wij gebruiken zijn onder meer:

WORKSHOP CO-CREATIESESSIE PERFORMANCE OPEN MIC NIGHT

KRINGGESPREK FILMVERTONING EXPOSITIE DINER

een verhalende podcast toe. Ook zetten we in New Metropolis Nieuw-West weer de Podcast Academy op in samenwerking met audioplatform Stichting Oorzaken.

• Thematische (video)bundels bieden verschillende perspectieven op een maatschappelijke kwestie. In de bundels zit een opbouw, zodat de gebruiker steeds meer vat krijgt op een onderwerp. Deze aanpak werkt ook multimediaal; de bundels kunnen dan verhalen bevatten van bijvoorbeeld journalistieke partners.

• Korte en vlot geëdite videofragmenten van programma’s om jonge mensen te inspireren en activeren via sociale media en inzichten makkelijk deelbaar te maken.

• Procesvideo’s waarin een proces of methode, bijvoorbeeld een ketentransitie waar Pakhuis bij betrokken is, stap voor stap wordt gevolgd en toegelicht. Dit maakt de toepassing van veranderingsmethoden open source, transparant en repliceerbaar.

TWEEGESPREK GROTERE PERFORMANCE PODCASTOPNAME MET PUBLIEK HYBRIDE

ONLINE ONLY

EXTERN

PANELGESPREK INTERVIEW PRESENTATIE

PODCASTOPNAME ZONDER PUBLIEK NABEWERKTE VIDEO’S (ZIE DIGITAAL)

EXTERN PARTNERPROGRAMMA WORKSHOP OP LOCATIE EXCURSIE

UITBREIDING DIGITAAL

MEER DIGITALE PRODUCTEN

VERTONING OPGENOMEN PROGRAMMA RESIDENTIE EN UITWISSELING

Het streven is ook alle digitale content gratis toegankelijk te houden. Pakhuis de Zwijger bouwt zo verder aan een toegankelijk archief. Op onze website krijgt dat archief al vorm in themadossiers als Designing Cities for All, Houtbouw en Inclusieve Stad. Voor een optimale toegankelijkheid zullen we een nieuwe, on-demand digitale infrastructuur aanleggen (denk aan Netflix). Ook verkennen we de mogelijkheden van Web3-netwerken als platform voor dialoog.

ORGANISATIE

STRUCTUUR

Pakhuis de Zwijger zal meer programma’s opnemen voor online terugkijken en verspreiding, zodat gedeelde kennis, skills en methoden worden vastgelegd en gedeeld. Tot op heden zijn onze digitale programma’s alleen in full form terug te kijken. In de nieuwe digitale strategie verwerken we ons waardevolle materiaal in verschillende producties, voor verschillende doelgroepen:

• Explainervideo’s met programmafragmenten waarin een bepaald onderwerp helder wordt uitgelegd.

• Podcasts als volwaardige programmavorm, met verschillende tones-of-voice voor uiteenlopende doelgroepen. Aan onze interviewpodcast voegen we een explainerpodcast en

Pakhuis de Zwijger is juridisch gescheiden in drie entiteiten. De inhoud is belegd bij Stichting Pakhuis de Zwijger, tevens 100% aandeelhouder van de BV Zalen en de BV Horeca. Onze organisatie heeft een Raad van Toezicht en een directeur-bestuurder, die leiding geeft aan een managementteam met daarin de hoofden Zalen, Horeca, Marketing, Bedrijfsvoering en Redactie. Deze laatste stuurt de inhoud aan. Senior-programmamakers maken met de hoofdredacteur het programma, dat programmamakers, producenten en stagiairs uitwerken tot activiteiten. Senior-programmamakers bouwen en onderhouden relaties met inhoudelijke samenwerkingspartners.

Het team Zalen zorgt voor planning, logistiek, productie en techniek. Horeca maakt arrangementen bij activiteiten en draait het café-restaurant. Team Marketing en team Financiën & Bedrijfsvoering completeren het geheel. In totaal zijn bij Pakhuis de Zwijger ruim veertig medewerkers in dienst. Zij worden met freelancers, flexwerkers en gedetacheerden aangevuld tot krap tachtig medewerkers die in een jaar worden ingezet. Pakhuis de Zwijger heeft een hrm-medewerker, een gekozen personeelsvertegenwoordiging en een externe vertrouwenspersoon.

BEDRIJFSVOERING

Pakhuis de Zwijger stelt veertig weken per jaar, vijf avonden per week gratis, toegankelijk en verdiepend maatschappelijke thema’s aan de orde. Ten minste 3 thema’s per avond in het pand, wekelijks ten minste 1 programma op een externe locatie, en 400 digitaal beschikbare progamma’s, waaronder minstens eens per week een podcast — in totaal 1.050 programma’s per jaar. Een steeds groter deel wordt live uitgezonden op televisie, YouTube of website en via sociale media. Ons gebouw heeft zeven zalen met een totale capaciteit van 760 zittende bezoekers, een café-restaurant, twee foyers, studioapparatuur en een kantoorruimte.

We huren een vaste locatie met kantoor en studio in Amsterdam Nieuw-West, organiseren programma’s met Bijlmerparktheater in Amsterdam Zuidoost en met twee ROC’s in Amsterdam-Noord. Het is onze ambitie meer met aanvullende locaties samen te werken, we landen bij D:DNA hartje Drenthe en spreken met Microstad Eindhoven. Pakhuis de Zwijger verhuurt de accommodatie overdag en ‘s avonds de ongebruikte zalen, waardoor publiek programma eerder rendabel maakt. Bij de verhuur worden horeca-arrangementen aangeboden. Met dividend uit de bv’s kunnen

we een deel van de programmering betalen. Om de horeca winstgevend te maken, is een bezoekersaantal van gemiddeld 300 fysieke bezoekers per avond nodig. Dat aantal halen we in de regel met ten minste drie programma’s op een avond. De vaste kosten van Pakhuis de Zwijger zijn voorspelbaar en worden verdeeld over de dagdelen dat de organisatie in bedrijf is. Met ruim 600 programma’s per jaar en ruim 300 bezoekers per avond streven we naar minstens 60.000 bezoekers per jaar. De variabele kosten van de verschillende typen programma’s dekken we door de inzet van meerjarige subsidies (gemeente Amsterdam, OCW/Rijksfondsen), Europese programmafondsen, incidentele subsidies, subsidies voor specifieke programmareeksen, bijdragen van maatschappelijke partners, in kind-bijdragen van maatschappelijke partners, sponsorbijdragen van bedrijven, de inzet van middelen van onze vrienden en het dividend van de opbrengst van horeca en verhuur.

Het streven is onszelf te versterken in onze programmering door een bredere mediamix aan te bieden. Dat doen we via samenwerkingsverbanden, bijvoorbeeld met Vrij Nederland en What Design Can Do. Het op verschillende manieren voor het voetlicht brengen van onze live programma’s via digitale kanalen leidt ook tot een versterking van ons bereik.

Door het bovenstaande heeft Pakhuis de Zwijger een gezonde mix van inkomsten. De overzichtelijke planningstermijn voor programma’s maakt de stuurbaarheid van de organisatie relatief groot. Door een deel van het programma zelf te organiseren en een deel aan derden te laten, zijn de risico’s in de variabele kosten ook beheersbaar. Het scala aan samenwerkingspartners maakt het geheel soms complex. Dat we daar heel ervaren in zijn, maakt die complexiteit tot een kracht. Door de veelheid en verscheidenheid hebben we een rijkere inhoud, kunnen we risico’s spreiden en als nodig gaten snel dichtlopen.

GOVERNANCE CODE CULTUUR

Pakhuis de Zwijger heeft in 2023 alle statuten en reglementen laten aanpassen door een terzake gespecialiseerd bureau; voor de stichting, de Raad van Toezicht en de directeur-bestuurder. De volledig zelfstandige en onafhankelijke

organisatie is up-to-date wat de Governance Code Cultuur betreft. We ronden in 2024 een wervingsprocedure voor een nieuwe Raad van Toezicht af (vijf tot zeven leden). Ten minste vier nieuwe leden zullen dan aantreden. De organisatie werkt op dit moment met een ervaren interim directeur-bestuurder, die in de komende periode wordt vervangen door een vaste.

FAIR PRACTICE CODE

Pakhuis de Zwijger volgt vanaf 2024 de cao voor de Nederlandse Podia, met bijpassend functieboek, salaristabel, schalen en treden. Medewerkers hebben een arbeidsovereenkomst met functieomschrijving, jaarlijks vindt met medewerkers een taakgesprek, functioneringsgesprek en evaluatiegesprek plaats. Tarieven voor freelancers zijn afgeleid van de salaristabel, ruwweg 150% van een brutosalaris voor vergelijkbaar werk. Moderatoren en kunstenaars krijgen marktconform betaald, deskundigen in loondienst krijgen een maaltijd en reiskostenvergoeding. Zelfstandigen en deelnemers op eigen titel kunnen daarnaast voor een vergoeding in aanmerking komen. Mede door dit beleid is het mogelijk alle programma’s gratis aan te bieden. Medewerkers van Pakhuis de Zwijger Horeca BV vallen in de Horeca-cao of worden verloond via een payroll-bedrijf volgens de reguliere normen binnen de horeca. Pakhuis de Zwijger werkt niet met vrijwilligers, wel met stagiairs. Zij ontvangen een maandelijkse stagevergoeding.

CODE DIVERSITEIT & INCLUSIE

Pakhuis de Zwijger waarborgt met de Code of Conduct de (sociale) veiligheid van gasten en medewerkers. Recent heeft een gespecialiseerd bureau aanbevelingen gedaan voor de veiligheid in de organisatie, die inmiddels zijn doorgevoerd: een managementteam, HRM-medewerker en personeelsvertegenwoordiging zijn aangesteld. Wij streven in programma, publiek, personeel en partners naar een adequate representatie van stad en land. We houden statistieken bij met herkomst van publiek, evalueren wie op het podium staat, werven personeel en stagiairs vanuit onze diversiteitsdoelstellingen en ons programma is representatief qua culturele achtergrond, genderidentiteit en geografische herkomst.

Met gratis programmering slechten we een

grote drempel voor bezoekers, onze horeca biedt altijd een voordelige keus. Ons drempelloos gebouw is toegankelijk voor iedereen, met hellingbanen, liften en toegankelijke toiletten. Wanneer de situatie daarom vraagt, zetten we tolken of ondertiteling in. De digitale programma’s worden in de regel ondertiteld. Doorgaans lagen we er in doelstellingen qua diversiteit ruimschoots te bereiken, met één uitzondering. De kloof tussen praktisch en theoretisch geschoolden in de samenleving werkt ook door bij Pakhuis de Zwijger, in programma, publiek, personeel (uitgezonderd horeca) en partners. Deze proberen we te overbruggen door andersoortige programmering en hyperlokale partners.

CODE DUURZAAMHEID

In ons streven naar rechtvaardigheid is duurzaamheid een leidend thema. Ons gebouw beschikt over zonnepanelen, een klimaatbeheerssysteem met daarin geïntegreerd een warmte-terugwin-installatie. De meeste verlichting – kantoren, horeca en zalen – is vervangen door LED, in 2024 volgt het laatste deel. De toiletten zijn voorzien van waterbesparende kranen en reservoirs en energiezuinige handdrogers. Afval wordt gescheiden in papier, glas, swill en rest. We werken met gerecycled printpapier en beperken het aantal prints. Reiskosten vergoeden we vooral het openbaar vervoer, bij uitzondering worden autokosten vergoed, en internationaal reizen gaat als het kan met de trein.

In het café-restaurant serveren we veel lokale producten geleverd door lokale leveranciers en producenten. Ieder jaar verminderen we het aanbod vlees en vis op de kaart. Met oog voor de balans tussen betaalbaar en duurzaam zijn we niet volledig overgegaan op biologisch(-dynamisch), maar de hoeveelheid biologische producten in ons assortiment neemt toe. Personeelslunch en sprekersdiner zijn vegetarisch. In onze horeca laten we ons inspireren door inhoudelijke programma’s; zo heeft de keuken voor de serie De Bonenrevolutie gezorgd voor een proeverij van gerechten met bonen als basis.