Αρχιτεκτονική του 80-30 χρόνια μετά-Το παράδειγμα 5 πολυκατοικιών by Panagiotis Andrianopoulos

Αρχιτεκτονική του 80΄-30 χρόνια μετάΤο παράδειγμα 5 πολυκατοικιών

Σπουδαστής: Ανδριανόπουλος Παναγιώτης Επ.Καθηγητής: Τσιαμπάος Κώστας,Λέκτορας

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Τομέας_1 περιοχή της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής Ιούνιος 2016

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.0

Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

Πολυκατοικίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Πολυκατοικία στο Μαρούσι(Τ.Εξαρχόπουλος) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Πολυκατοικία στον Καρέα(Τ.Εξαρχόπουλος) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Πολυκατοικία στου Παπάγου(Μ.Σουβατζίδης). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Πολυκατοικία στη Δοξαπατρή(Σ.Αντωνακάκη) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Πολυκατοικία στο Πολύδροσο(Τ.Μπίρης) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Γενικά συμπεράσματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Επίλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

3,0

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

Διεθνή μινιμαλιστικά πρότυπα κατοίκησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Συνέντευξη από τον κ.Τριανταφύλλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Συνέντευξη από τον κ.Ζωγανά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Συνέντευξη από τον κ.Δεσποτίδη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Συνέντευξη από τον κ.Παπαργυρόπουλο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119

Βιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Άρθρα –links . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Πηγές φωτογραφιών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

Ευχαριστίες Για την παρούσα διάλεξη χρειάστηκε η συνεργασία με πολλούς ανθρώπους, αρχιτεκτόνες αλλά και ενοίκους. Θα ήθελα να ευχαριστήσω πρώτα τους ενοίκους που μου άνοιξαν το σπίτι και με άφησαν να εισέλθω στον ιδιωτικό τους χώρο, ευχαριστώ τους κ.Ζωγανά, την κ.Παπαναστασίου, τον κ Farrant,τον κ Δεσποτίδη, τον κ.Παπαργυρόπουλο και τον κ.Τριανταφύλλου. Από τους αρχιτέκτονες ευχαριστώ τον κύριο Τ.Εξαρχόπουλο που μου παρουσίασε με ιδιαίτερη προθυμία το έργο του αλλά και έδωσε σχετικό υλικό με τις πολυκατοικίες,τους αρχιτέκτονες Δ και Σ. Αντωνακάκη για τις συνομιλίες που είχαμε και για την υπομονή που έδειξαν αλλά και τον Τάσο Μπίρη σε μία συζήτηση εφ’όλης της ύλης όπου διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο για την εξέλιξη της διάλεξης. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τη συμφοιτήτρια μου Νεφέλη Τσόλη-Τζαβέλλα για τις «ενοχλητικές» ερωτήσεις που μου έκανε σε σχέση με την οργάνωση του τεύχους αλλά και την συμβολή της στη διαμόρφωση του τίτλου της διάλεξης αλλά και την Αριστέα Μπλέτσα ,Βασίλη Μέλλο για την ψυχολογική στήριξη σε αυτή την θα έλεγα ιδιαιτέρως απαιτητική διαδικασία.

Εισαγωγή

1.0

Χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό γνώρισμα του αθηναϊκού αστικού τοπίου δεν είναι μόνο οι 7 λόφοι του(Λόφος Μουσών, Λόφος Νυμφών, Λυκαβηττός, Αρδηττός, Λόφος Στρέφη, Τουρκοβούνια, Aκρόπολη),το ευρύτερο ανάγλυφο του, το μικρόκλιμα του ,το φως αλλά και οι παρόμοιες πολυκατοικίες με τα ρετιρέ οι οποίες σχηματίζουν ένα ενδιαφέρον αρχιτεκτονικό συνονθύλευμα το οποίο έχει επιβληθεί έναντι των υπολοίπων χαρακτηριστικών του. Στο συνονθύλευμα αυτό διακρίνονται σαν απότομες χαρακιές οι δρόμοι κίνησης των τροχοφόρων, τα όρια των οικοδομικών τετραγώνων είναι ασαφή και το πράσινο είναι σχεδόν ανύπαρκτο. Στα μεγάλα αστικά κέντρα όπως η Αθήνα η συγκέντρωση μεγάλου πληθυσμού επιβάλλει την πολύ-κατοίκηση καθ’ ύψος, ορίζοντας έτσι το μοντέλο της πολυκατοικίας ως βασικό αστικό κύτταρο το οποίο επιπλέον επηρεάζει άμεσα την καθημερινή ζωή της πλειοψηφίας των κατοίκων. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Kenneth Frampton: «Δεν υπάρχει ίσως άλλη πρωτεύουσα στον κόσμο όπου να μπορεί κανείς να βρει μία τόσο πλατιά αποδοχή της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Η ατελείωτη επανάληψη αυτών των αδιάφορων κτιρίων(των αθηναϊκών πολυκατοικιών) δημιουργεί τελικά ένα ιδιαίτερο πολιτισμένο επίπεδο αστικής δόμησης, χωρίς όμοιο σε οποιοδήποτε μέρος του σύγχρονου κόσμου»[1]. Συνοψίζοντας λοιπόν περιτριγυριζόμαστε από αυτό το μοντέλο κατοίκησης, έχουμε μεγαλώσει οι περισσότεροι μέσα σε αυτό οπότε είναι ίσως αναπόφευκτο να ασχοληθούμε με αυτό. Αρχικός στόχος της εργασίας ήταν να εξετάσει συγκεκριμένες δημοσιευμένες σε αρχιτεκτονικά περιοδικά πολυκατοικίες της χρονολογικής περιόδου 1980-90 και να διερευνήσει τις αλλαγές που έχουν επιφέρει οι ένοικοι πάνω σε αυτές με μία κρυφή ελπίδα θα έλεγα ακόμα και την πλήρη «ανατροπή» τους από τις παρεμβάσεις των ενοίκων. Η διερεύνηση θα γίνει μέσω της επίσκεψης μου σε αυτές , την φωτογράφηση των κατοικιών , μία μίνι συνέντευξη από τους ένοικους .Κατόπιν επισκέψεως μου αλλά και με κατ΄ιδίαν συζητήσεις με τους αρχιτέκτονες το θέμα πήρε άλλη τροπή και εν τέλει οδηγηθήκαμε σε μία κριτική μέσα από τα μάτια ενός τελειόφοιτου φοιτητή των πολυκατοικιών αυτών αλλά και με μία αντιπαράθεση-σύγκριση με πολύ γνωστά μοντέλα κατοίκησης άλλης κλίμακας και άλλου ρεύματος ,διεθνή και εγχώρια που ανήκουν στο κίνημα του μινιμαλισμού.

1.Κenneth Frampton, Μοντέρνα Άρχιτεκτονική, Εκδ.Θεμέλιο, Αθήνα 2009,σσ 25

Στο πρώτο μέρος παρουσιάζονται και αναλύονται οι πολυκατοικίες αυτές βάση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που έχει η καθεμία διότι πρόκειται για πολυκατοικίες πολύ διαφορετικές μεταξύ τους όχι μόνο ως προς το αρχιτεκτονικό πλαίσιο(οικόπεδο, θεάσεις , προσανατολισμός, λειτουργικές απαιτήσεις ) αλλά και ως προς το θεσμικό πλαίσιο δηλαδή σε ορισμένες περιπτώσεις ο αρχιτέκτων έχει διαδραματίσει τον ρόλο του «συντονιστή» της κατασκευής και έχει μία προσωπική επαφή με τους ενοίκους(πολυκατοικία στον Καρέα, πολυκατοικία στη Δοξαπατρή, πολυκατοικία στου Παπάγου) ενώ στις άλλες παρεμβλήθηκαν άλλοι παράγοντες όπως εργολάβοι με αποτέλεσμα να χτιστούν με κάποιες κατασκευαστικές «αφαιρέσεις» ώστε το αρχιτεκτόνημα να έχει κάποιες ελλείψεις.Θα γίνει μία πρόχειρη σύγκριση μεταξύ τους ώστε να καταλήξουμε σε ορισμένα συμπεράσματα. Στο παράρτημα θα παρουσιαστούν τρείς πολύ γνωστές κατοικίες πιο συγκεκριμένα η κατοικία Farnsworth του Mies van de Rohe ,το glass house του Philip Jhonson και η κατοικία Λαναρά του Νίκου Βαλσαμάκη οποίες αποτελούν μοντέρνα πρότυπα κατοικίας με την όσο το δυνατόν απλούστερη δομή αλλά με σημαντικές διαφορές μεταξύ τους ,σε αυτές τις διαφορές κρύβεται ίσως το μυστικό της πετυχημένης διαβίωσης το οποίο αποτελεί ίσως τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των εγχώριων πολυκατοικιών αλλά και των μινιμαλιστικών κατοικιών. Επίσης παρουσιάζονται οι συνεντεύξεις από τους ενοίκους οι οποίοι μας αναλύουν τα θετικά και αρνητικά της κάθε κατοικίας ,αντικειμενικά είναι οι μοναδικοί ίσως που μπορούν να κάνουν την όσο δυνατόν καλύτερη κριτική διότι κατοικούν τους χώρους αυτούς για αρκετά χρόνια.

Πολυκατοικίες

2.0

Πολυκατοικία στο Μαρούσι από τον Τάκη Εξαρχόπουλο [2]

[2].Ειδικά Θέματα Χώρου και Τεχνών Τ.14 1983 Σελ.105

2.1

Γενική Περιγραφή Η πολυκατοικία στο Μαρούσι είναι από τα πρώτα έργα του αρχιτέκτονα κατασκευασμένη με τη μέθοδο της αντιπαροχής. Σχεδιάσθηκε το 1976 και άρχισε η κατασκευή της το 1978. Πρόκειται για μία πολυκατοικία σχεδιασμένη με έναν ευέλικτο κάνναβο ανά 1.20 μέτρα με στόχο την ευέλικτη αυξομείωση των τετραγωνικών ανάλογα με τις απαιτήσεις του εκάστοτε ενοίκου. Στην κύρια όψη που έχει νότιο-ανατολικό προσανατολισμό και θέα προς το βουνό της Πεντέλης ,υπάρχουν δύο μεγάλα διαμερίσματα που περιλαμβάνουν καθιστικό, κουζίνα η οποία βρίσκεται σε εισχώρηση με το καθιστικό και διαχωρίζεται με μία συρόμενη πόρτα αλλά και δύο υπνοδωμάτια με νότιο προσανατολισμό. Λόγω ότι το οικόπεδο βρίσκεται απέναντι από τις ράγες του ΗΣΑΠ έχει τοποθετηθεί η πολυκατοικία στο πίσω μέρος του οικοπέδου και έχει διαμορφωθεί στο μπροστινό μέρος κήπος σε συνδυασμό με τους επιμήκεις προβόλους 4.80 μ. με τις λοξές ζαρντινιέρες για την ανάκλαση του ήχου. Τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί στην πολυκατοικία αυτή είναι εμφανές οπλισμένο σκυρόδεμα στο σκελετό της βαμμένος με γκρι χρώμα ενώ στα φερόμενα στοιχεία που προστατεύονται από τους εξώστες έχει χρησιμοποιηθεί το εμφανές τούβλο ενώ τα υπόλοιπα φερόμενα είναι σοβαντισμένα και βαμμένα σε σκούρο γκρι χρώμα Τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί στα διαμερίσματα είναι τυπικά και πλήρως συμβατικά για την εποχή εκείνη εκτός από του διαμέρισμα του αρχιτέκτονα στον τελευταίο όροφο στο οποίο έχει χρησιμοποιηθεί καφέ κεραμικό πλακάκι και ξύλο πιτς παιν για την κουζίνα και τα ντουλαπόφυλλα.

1: Η κάτοψη της Πολυκατοικίας στο Μαρούσι.Χαρακτηριστικά είναι σχεδιασμένος ο κάναβος 1.2Χ1.2μ βάση στον οποίον αυξομειώνονται τα διαμερίσματα

2 2: Οι μεγάλοι πρόβολοι με τις λοξές ζαρτινιέρες για την ανάκλαση του ήχου.

Πρώτη Άποψη Από την επίσκεψη μου στη πολυκατοικία αυτή διέκρινα αμέσως τα χαρακτηριστικά μορφολογικά στοιχεία στην αρχιτεκτονική του Τάκη Εξαρχόπουλου εκείνη την εποχή. Έμφαση στην οριζοντιότητα μέσω των μεγάλων προβόλων μία επιρροή που ίσως πρέπει να αναζητηθεί στην αρχιτεκτονική του Ζενέτου (ο αρχιτέκτων είχε εργαστεί ως φοιτητής στο γραφείο του Ζενέτου) βέβαια με μία πολύ πιο ογκοπλαστική-δομική υπόσταση στην περίπτωση του Εξαρχόπουλου, εμφανές οπλισμένο σκυρόδεμα εμποτισμένο με χρώμα ώστε να μην φθείρεται από τον χρόνο αλλά και ορισμένες κατασκευαστικές λεπτομέρειες όπως οι κατακόρυφες εγκοπές στα στηθαία για να μην ρηγματωθούν κατά τη πάροδο των ετών.

Από τις εξωτερικές φωτογραφίες διακρίνουμε ορισμένες προσθήκες-παρεμβάσεις οι οποίες μάλλον αλλοιώνουν το έργο του αρχιτέκτονα. Στην είσοδο οι ένοικοι δημιούργησαν μία αυθαίρετη ράμπα ώστε να ανεβάζουν τα τρόφιμα τους με το καρότσι η οποία βέβαια δεν έχει τη σωστή κλίση με αποτέλεσμα να δυσχεραίνει αρκετά το έργο τους αλλά και να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη για τους ηλικιωμένους οι οποίοι απλά θέλουν να την προσπελάσουν. Άλλη παρέμβαση είναι μία αυθαίρετη προσθήκη που έχει γίνει στα μπροστινά διαμερίσματα του ισογείου με σκοπό να αυξηθούν τα τετραγωνικά τους όπως φαίνεται στην φωτογραφία. Μία πρόχειρη κουβέντα που είχα με μία ένοικο του ισογείου έκανε επικριτικά σχόλια για την πολυκατοικία και για το διαμέρισμα που κατοικούσε. Μου ανέφερε ότι υπήρχαν πολλές κακοτεχνίες , όπως η έλλειψη σιφονιού στο μπαλκόνι της, οι υδρορροές στη πολυκατοικία ήταν εσωτερικές, οι χώροι υγιεινής δεν έχουν φυσικό εξαερισμό, υπάρχει έλλειψη υπογείου και pilotis για να τοποθετούν τα τροχοφόρα αλλά και να έχουν αποθηκευτικούς χώρους(κοινό μειονέκτημα με την πολυκατοικία στον Καρέα).Άλλο σημαντικό αρχιτεκτονικό λάθος στο οποίο έχουν υποπέσει πολλοί αρχιτέκτονες είναι η απευθείας επαφή του κήπου με την κατοικία με αποτέλεσμα να υπάρχουν προβλήματα λόγω υγρασίας, κάτι το οποίο συμβαίνει και εδώ όπως φαίνεται στην αντίστοιχη εικόνα.

3: Φωτογραφία που απεικονίζει τις εγκοπές στα στηθαία.

4: Φωτογραφία που δείχνει τη ράμπα που έχουν δημιουργήσει οι ένοικοι

5: Φωτογραφία που απεικονίζει την απευθείας επαφή του κήπου με την κατοικία 5

Τελευταίο αρνητικό στοιχείο για την πολυκατοικία είναι ότι καταπονήθηκε έντονα από τον σεισμό της Αθήνας το 1981 με αποτέλεσμα η ένοικος να κάνει ορισμένες επισκευές στα φέροντα στοιχεία της, στα δοκάρια κυρίως. Στην ερώτηση μου γιατί εν τέλει την επέλεξε ως μόνιμη κατοικία μου είπε χαρακτηριστικά «Ήταν η ωραιότερη πολυκατοικία που υπήρχε την εποχή εκείνη!!» Από την άλλη μεριά είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ το διαμέρισμα του αρχιτέκτονα και τους καινούργιους ενοίκους τους. Ο Π.Τσακόπουλος διατυπώνει στο βιβλίο του αναγνώσεις της Ελληνικής μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής χαρακτηριστικά «εδώ έχουμε και ένα πρώτο δείγμα της δεξιοτεχνίας του αρχιτέκτονα στον σχεδιασμό και τη διαμόρφωση εσωτερικών χώρων»[3].Ο χαρακτηρισμός αυτός είναι ιδιαίτερα εύστοχος να και έχω την αίσθηση ότι ισχύει κυρίως για το διαμέρισμα του αρχιτέκτονα. Το εντυπωσιακό είναι ότι μόλις εισέρχεσαι στο διαμέρισμα αντικρίζεις τη θέα της Πεντέλης η οποία εισέρχεται τόσο από το καθιστικό-καθημερινό όσο και από τη κουζίνα. Στο καθιστικό ιδιαίτερο ρόλο διαδραματίζει η απότμηση της γωνίας των φερόμενων στοιχείων με την πλήρωση της με αλουμινένιο κούφωμα με αποτέλεσμα να καδράρεται όσο το δυνατόν περισσότερη θέα κάτι το οποίο αρέσει ιδιαίτερα στον ένοικο και χαρακτηριστικά μου αναφέρει «Γενικά η αλήθεια είναι επειδή αυτό είναι δικό του το πρόσεξε λίγο παραπάνω, από αρχιτεκτονικής απόψεως, η γωνία είναι πολύ ωραία διότι σου ανοίγει όλη τη θέα προς όλο το τοπίο».Επίσης το τζάκι διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο με την αναρτώμενη φούσκα από το ταβάνι. H κουζίνα έχει άμεση επαφή με το καθιστικό αλλά διαχωρίζεται με μία συρόμενη ξύλινη πόρτα και βρίσκεται σε εισχώρηση περίπου 2 μέτρα σε σχέση με το καθιστικό ώστε να σχηματίζει έναν ημιυπαίθριο με αναλογίες τετραγώνου ώστε να αποτελεί σημείο στάσης. Ο ημιυπαίθριος χώρος χρησιμοποιείται στο ακέραιο κάτι στο οποίο συντελούν οι αναλογίες του ,το συμπαγές στηθαίο σε συνδυασμό με τις λοξές ζαρντινιέρες δίνουν μία φιλτραρισμένη σχέση με το τοπίο.

3.Παναγιώτης Τσακόπουλος «Αναγνώσεις Ελληνικής Μεταπολεμικής Αρχιτεκτονικής»,εκδ.Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2014,σ.475

6: Φωτογραφία από το καθιστικό

7: Φωτογραφία που απεικονίζει τη φούσκα του τζακιού

7 8: Φωτογραφία από τον νότιο ημιυπαίθριο χώρο

9: Φωτογραφία που απεικονίζει την απότμηση της γωνίας 8

10: Φωτογραφία εξωτερική της αποτμημένης γωνίας.

11: Βιβλιοθήκη σχεδιασμένη από τον ίδιο τον αρχιτέκτονα

12: Οπτική φυγή του ημιυπαίθριου

13: Κάτοψη του διαμερίσματος με κίτρινο επισημαίνεται ο κεντρικός ημιϋπαίθριος χώρος

Τα δύο δωμάτια στα νότια έχουν έναν ενιαίο επιμήκη ημιυπαίθριο χώρο σκιασμένο με τη χρήση τέντας ο οποίος χρησιμοποιείται ώς αποθηκευτικός χώρος η΄για το άπλωμα των ρούχων αλλά και για τον αερισμό, φωτισμό των δωματίων. Η κατοικία αυτή αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα. Στον άνω όροφο βρίσκεται το εργαστήριο της συζύγου το οποίο έχει άμεση σχέση με τον υπαίθριο χώρο της ταράτσας με απεριόριστη θέα σε όλο το λεκανοπέδιο. Ιδιαίτερο ρόλο διαδραματίζει η μετάβαση από το ένα επίπεδο στο άλλο με την ύπαρξη μίας κυκλικής οπής στο κατακόρυφο στοιχείο πλήρωσης της σκάλας το οποίο επιτρέπει την επικοινωνία της με το καθημερινό αλλά και τον φωτισμό της σκάλας και σε σχετική μου ερώτηση μου απαντά ο ένοικος χαρακτηριστικά <<Εμένα μου αρέσει….Δίνει και άλλη αίσθηση στο σπίτι στον χώρο.>> Τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί είναι ιδιαιτέρως ποιοτικά με αποτέλεσμα σε διάρκεια 40 χρόνων περίπου να μην έχουν υποστεί φθορές. Ειδικά τα καφέ κεραμικά πλακάκια τα οποία έχει τοποθετήσει τόσο στο εσωτερικό όσο και στους ημιυπαίθριους χώρους ,ώστε να δίνουν την μια ενιαία αίσθηση του χώρου, είναι θα λέγαμε σα καινούργια. Το ίδιο ισχύει και με τις ντουλάπες αλλά και την κουζίνα όπου το ξύλο έχει αντέξει πολύ καλά στον χρόνο.

14 14: Καφέ κεραμικά πλακάκια 15: Άποψη της κουζίνας 16: Απόψη από τη σκάλα

17: Άποψη από τη σκάλα με την κυκλική οπή

18: Άποψη του ημιυπαίθριου 18

17 19: Ντουλαπόφυλλα από πιτς παιν

20: Άποψη από τη σκάλα όπου από την κυκλική οπή εισάγεται νότιο φως 19

Συμπέρασμα Πρόκειται για μια πολυκατοικία όπου ο κάθε όροφος επαναλαμβάνεται ως τύπος και υλοποιείται με τη μέθοδο της αντιπαροχής. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα αυτού του «αναγκαίου»(λόγω της αστυφιλίας) μοντέλου κατοίκησης είναι ότι ο ένοικος δεν αναγνωρίζει με ευκολία το διαμέρισμα του εξαιτίας της επαναληψιμότητας των ορόφων αλλά και της ενιαίας κλίμακας της δεν είναι «φιλική» προς το δημόσιο. Σε αυτά τα ζητήματα δίνει ξεκάθαρα απαντήσεις η πολυκατοικία στο Πολύδροσο η οποία θα αναλυθεί εκτενώς πιο κάτω. Η ογκοπλαστική της οριζοντιότητα θα έλεγα ότι είναι το πιο ενδιαφέρον μορφολογικό της στοιχείο αλλά εκεί ίσως είναι η ουσία της, οι τεράστιοι πρόβολοι προς το τρένο έχουν ως στόχο την προστασία των εμπρός διαμερισμάτων από τον θόρυβο αλλά και τη καλύτερη δυνατή σκίαση από το νότιο-ανατολικό προσανατολισμό τους. Η κατοικία στην οποία διέμενε ο αρχιτέκτων είναι ιδιαίτερα επιμελημένη κυρίως ως προς τα υλικά αλλά και ο σχεδιασμός της όχι μόνο της συγκεκριμένης αλλά και των παρομοίων επαναλαμβανόμενων διαμερισμάτων καθ΄ ύψος συνδυάζει όλα τα βασικά ζητούμενα μίας σωστής αρχιτεκτονικής, επαρκής φωτισμός, άμεση σχέση κλειστού με ημιυπαίθριου χώρου, καδράρισμα των οπτικών φυγών και οικονομία χώρου. Ως προς τις κακοτεχνίες της πολυκατοικίας φαίνεται ότι έχουν κάποια σχέση με τον εργολάβο και τις επιλογές των υλικών χαμηλής ποιότητας για την μείωση του κόστους

Πολυκατοικία στον Καρέα από τον Τάκη Εξαρχόπουλο [4]

2.2

[4]Ειδικά Θέματα Χώρου και Τεχνών Τ.14 1983 Σελ.108

Γενική Περιγραφή Πρόκειται για μία πολυκατοικία που ανήκει στο πρώιμο έργο του αρχιτέκτονα με ιδιαίτερα κοινά μορφολογικά στοιχεία με την πολυκατοικία στο Μαρούσι. Η μεγάλη διαγώνια κλίση του εδάφους, η μακρόστενη όψη του οικοπέδου και η απαίτηση των ιδιοκτητών για δύο όμοια διαμερίσματα και τέσσερα μικρότερα υπήρξαν καθοριστικοί παράγοντες για την εκπόνηση της μελέτης. Το οικόπεδο βρίσκεται στον Καρέα σε μία περιοχή-λόφο με οπτικές φυγές σε όλο το λεκανοπέδιο αλλά και με έντονη την παρουσία του πράσινου, αυτό οδήγησε τον αρχιτέκτονα στην επιλογή των split levels για την δομική διάρθρωση της πολυκατοικίας αλλά και των χώρων μέσα με στόχο την ένταξη στο τοπίο. Τα split levels έχουν χωρίσει το κτήριο σε δύο ενότητες. Στην πρώτη βρίσκεται το καθιστικό, η κουζίνα, η τραπεζαρία με βορινό προσανατολισμό και άμεση σχέση με τους ημιυπαίθριους και τις οπτικές φυγές, ενώ τα δωμάτια τα λουτρά και οι βοηθητικοί χώροι βρίσκονται στη δεύτερη ενότητα με νότιο προσανατολισμό. Τα διαμερίσματα που έχουν άμεση σχέση με το κλιμακοστάσιο είναι διώροφα. Τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί είναι ο φέρων οργανισμός από εμφανές οπλισμένο σκυρόδεμα χρώματος γκρι και τα φερόμενα στοιχεία σοβατισμένα με λευκό άγριο σοβά. Οι χειρολισθήρες είναι από μαύρες σωλήνες και λάμες, οι δαπεδοστρώσεις είναι από καρναζέϊκα μάρμαρα και οι εσωτερικοί σοβάδες είναι λείοι σπατουλαριστοί.

21,22,24: Με κίτρινο είναι οι κύριες κατοικίες των ενοίκων και με πορτοκαλί το διαμέρισμα του κ.Ζωγανά από τον οποίον πήρα συνέντευξη.Τα υπόλοιπα είναι προς εκμετάλευση συμπεραλαμβανομένου και του κ.Ζωγανα.Να σημειώσουμε την άψογη αλλά και περίπλοκη γεωμετρική καθαρότητα των σχεδίων κάτι το οποίο αποτέλεσε εφαλτήριο για την επιλογή της συγκεκριμένης πολυκατοικίας.

25: Άποψη πολυκατοικίας από τον δρόμο 26: Ηλιοπραστασία στα νότια 24

Πρώτη Άποψη Την πολυκατοικία αυτή τη διέκρινα με κάποια δυσκολία. Πλησιάζοντας από τον δρόμο το μόνο που διέκρινα είναι έναν πρόβολο να «ίπταται» όπως χαρακτηριστικά φαίνεται στη φωτογραφία. Η πολυκατοικία αυτή έχει όλα τα χαρακτηριστικά του πρώιμου ύφους του αρχιτέκτονα. Έμφαση στην οριζοντιότητα με «σμιλεμένους» επιμήκεις προβόλους και μία ογκοπλαστική σύνθεση των όγκων κατοίκησης με την εισχώρηση του δευτέρου σε σχέση με τον πρώτο. Τονίζει τα οριζόντια φέροντα στοιχεία έναντι των κατακόρυφων φερόμενων στοιχείων με το χρωματισμό του μπετόν αλλά και με τις οριζόντιες εγκοπές. Από τις εξωτερικές φωτογραφίες της πολυκατοικίας διακρίνουμε επεμβάσεις των ενοίκων οι οποίες θα λέγαμε λειτουργούν συμπληρωματικά σε αυτήν και δε την αλλοιώνουν. Αυτές οι προσθήκες αφορούν την βελτίωση της σκίασης της πολυκατοικίας στο νότο με τη προσθήκη εξωτερικών σκιάστρων-ρολό όπως φαίνεται στις φωτογραφίες, αν και ο αρχιτέκτων είχε μεριμνήσει για σκίαση μέσω της δημιουργίας ενός πλαισίου από μπετόν ,φαίνεται ότι δεν είναι αρκετό να προστατέψει τις οικίες από το σκληρό αττικό φως. Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να κάνουμε στα υλικά που χρησιμοποίησε ο αρχιτέκτων, αν και έχουν περάσει γύρω στα 35 χρόνια σημάδια εμφανής φθοράς δεν υπάρχουν κάτι το οποίο οφείλεται κυρίως στο εμποτισμένο μπετόν με χρώμα το οποίο θα λέγαμε δε φθείρεται όπως το «κανονικό» ανεπίχριστο σκυρόδεμα αλλά και στις σοβατισμένες αδρές επιφάνειες των κατακόρυφων στοιχείων. Το προτέρημα αυτής της πολυκατοικίας είναι ότι ο αρχιτέκτων με επιτυχημένο τρόπο έκρυψε τη κλίμακα της δηλαδή αν και έχει 6 διαμερίσματα(4 στους δύο πρώτους ορόφους και τα δύο τελευταία οροφοδιαμερίσματα) «δε σου δίνει την αίσθηση της πολυκατοικίας αλλά του καλοδουλεμένου διωρόφου» σύμφωνα με τη συνέντευξη που μου παραχώρησε ο ένοικος ο οποίος είναι και αρχιτέκτων Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η πολυκατοικία να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο αντιληπτή ή να εντάσσεται άμα προτιμάτε στο φυσικό τοπίο.

27: Ρολά σκίασης

28: Άποψη πολυκατοικίας από τον δρόμο

29: Δομικά στοιχεία της πολυκατοικίας

Σε σχέση με την ένταξη της πολυκατοικίας στο τοπίο , δυστυχώς το τοπίο έχει αλλάξει από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις .Η μία είναι η πυρκαγιά που είχε συμβεί τον Ιούλιο του 2015 και έκαψε όλο το φυσικό τοπίο και οι άλλες είναι οι διπλανές πολυκατοικίες που αντικατέστησαν το τοπίο. Οι διπλανές πολυκατοικίες εξαιτίας της κλίμακας τους(9 όροφες με την τυπολογία της επανάληψης) έχουν αντικαταστήσει το τοπίο με αποτέλεσμα η πολυκατοικία αυτή να φαίνεται εντελώς παράταιρη και εν τέλει αν και προσπάθησε ο αρχιτέκτων με επιτυχία να σεβαστεί το τοπίο και να την εντάξει σε αυτό, το τοπίο άλλαξε και μετατράπηκε σε καμένα δένδρα και πολυώροφες πολυκατοικίες.

30: Σχέση της πολυκατοικίας με τον περίγυρο της

31: Άποψη από τον λόφο του Καρέα

32: Γειτονική ημιτελής πολυκατοικία η οποία είναι ενδεικτική της κλίμακας της σε σχέση με τον κτισμένο περίγυρο. 33,34: Νέκρη φύση στον Καρέα 31

Συμπέρασμα Δυστυχώς δε μου δόθηκε η άδεια να επισκεφθώ τα διαμερίσματα ώστε να διαπιστώσω διάφορες προσθήκες στο εσωτερικό τους. Παρ ’όλα αυτά η συνέντευξη από τον ένοικο ήταν ιδιαίτερα κατατοπιστική ως προς τα μειονεκτήματα της πολυκατοικίας. Βέβαια θα πρέπει να αναφέρουμε το πλαίσιο υπό το οποίο κατασκευάστηκε η πολυκατοικία. Κατασκευάσθηκε για 2 οικογένειες με φιλικές σχέσεις με στόχο να έχουν από ένα οροφοδιαμέρισμα να μένουν αλλά και από δύο μικρότερα να τα εκμεταλλεύονται. Δεν υπάρχει εργολάβος στη συγκεκριμένη πολυκατοικία αλλά μάλλον ο αρχιτέκτονας είναι ο συντονιστής της κατασκευής με αποτέλεσμα να υπάρχει αυτή η κατασκευαστική ποιότητα.

Η πολυκατοικία αυτή βέβαια έχει ένα κοινό «μειονέκτημα» με τη πολυκατοικία στο Μαρούσι ανάλογα βέβαια με την οπτική γωνία του εκάστοτε ενοίκου. Δεν έχουν «pilotis» με αποτέλεσμα να υπάρχει δυσχέρεια στην στάθμευση των αυτοκινήτων αλλά και να μην υπάρχουν υπόγειοι αποθηκευτικοί χώροι. Μάλλον δεν αποτελούσε απαραίτητη προϋπόθεση από τους ενοίκους στην πολυκατοικία στον Καρεά ούτε από τον εργολάβο στην πολυκατοικία στο Μαρούσι αλλά φανερώνει και τη τάση του αρχιτέκτονα για ογκοπλαστικές συνθέσεις η οποία εκδηλώνεται με πολύ περισσότερη σαφήνεια στο μετέπειτα έργο του. Επίσης θα λέγαμε οι τεράστιοι πρόβολοι λειτουργούν ανατρεπτικά έναντι του κυρίως όγκου της κατοικίας κάτι το οποίο δεν είναι και τόσο θετικό αλλά από την άλλην οι θεάσεις είναι εντυπωσιακές και ίσως να ήταν επιβεβλημένη αυτή η υπερβολή. Τελευταίο και όχι αμελητέο είναι ότι η πολυκατοικία αυτή αν χτιζόταν σήμερα με κάποια πιο σύγχρονη τεχνοτροπία ως προς την επιλογή των υλικών βέβαια δε θα μας έδινε την αίσθηση της παρωχημένης αρχιτεκτονικής αλλά πολύ περισσότερο της σύγχρονης.Κλείνοντας θα ήθελα να επαναλάβω τη φράση του Κ. Ζωγανά <<ότι καλό κάνεις μένει>>…

Πολυκατοικία στου Παπάγου από τον Μιχαλή Σουβατζίδη[5]

2.3

[5]Ειδικά Θέματα Χώρου και ΤέχνωνΤ.18 1987 ΣΕΛ.124

Γενική Περιγραφή Η πολυκατοικία βρίσκεται στην περιοχή του Παπάγου σε ένα στενόμακρο οικόπεδο με οπτικές φυγές σε όλο το λεκανοπέδιο. Έχει χρηματοδοτηθεί από ιδιώτη του οποίου κατοικία βρίσκεται στον τέταρτο όροφο και αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα. Οι πρώτοι τρεις είναι προς εκμετάλλευση και αργότερα για τα δύο τους παιδιά. Η πολυκατοικία αυτή αναπτύσσεται καθ΄ ύψος με μία τυπική επανάληψη του κάθε ορόφου μέχρι τον τέταρτο όροφο, ύστερα έχουμε την γνωστή κλιμάκωση με το σύστημα των «ρετιρέ». Εξαιτίας αυτής της οριζόντιας επανάληψης ο αρχιτέκτων σχημάτισε ένα πλαίσιο που δένει τους εξώστες στις όψεις και τους προβάλει σαν έναν ενιαίο όγκο και την κατοικία του ιδιοκτήτη την έχει διαφοροποιήσει με τις θολωτές πλάκες. Υπάρχει σαφής διάκριση των φερόμενων στοιχείων έναντι των φερόντων μέσω των υλικών. Τα φέροντα είναι από εμφανές οπλισμένο βαμμένο γκρι σκυρόδεμα ενώ τα φερόμενα είναι από εμφανή τουβλοδομή. Στα φερόμενα έχει ανοίγματα από υαλότουβλα χρωματισμένα ώστε να φαίνεται η κατοικία τη νύχτα. Οι δαπεδοστρώσεις εσωτερικά και εξωτερικά έχουν γίνει από καφέ τσιμεντοπλακάκι και τα κουφώματα αλλά και τα σκίαστρα είναι από αλουμίνιο.

35.36,37: Κεντρική ιδέα της οργάνωσης της κατοικίας είναι οι οικίες να περιβάλλονται από τον ημιυπαίθριο χώρο.Ο ημιυπαίθριος είναι χρωματισμένος με κίτρινο και διαφέρει από τον τρίτο όροφο και μετά δείχνοντας ότι ο αρχιτέκτων τον αντιμετώπίζει σαν έναν ζωτανό κύταρο που αυξάνεται καθ’ύψος.

38: Τομή της πολυκατοικίας

Πρώτη Άποψη Καθώς πλησίαζα την πολυκατοικία από μακριά μου έδινε την αίσθηση ενός ενιαίου όγκου που «ίπταται» κάτι το οποίο θα αναλύσω αργότερα. Μόλις την αντίκρυσα κατάλαβα αμέσως ότι πρόκειται έργο αρχιτέκτονα με έντονη προσωπική γραφή και θα αναλύσουμε πιο κάτω ποια χαρακτηριστικά στοιχεία προσδίδουν αυτή τη μοναδικότητα. Θα δανειστώ μία φράση από τον καθηγητή της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής Παναγιώτης Τουρνικιώτη από την εκπομπή Αστικό Τοπίο «την αρχιτεκτονική του Σουβατζίδη μπορεί κάποιος να τη χαρακτηρίσει χειροποίητη είναι λες και είναι σμιλεμένη από τα χέρια του»[6] αναφερόμενος στο μουσείο εικαστικών τεχνών στη Χαριλάου Τρικούπη συμπληρώνοντας λίγο πιο κάτω «Ο Σουβατζίδης κατασκευάζει έργα τέχνης». Όλα όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω θα έλεγα ότι ισχύουν και το επαληθεύουν οι φωτογραφίες. Από τις εξωτερικές λήψεις διακρίνουμε όσα περιεγράφηκαν στην εισαγωγή με κυρίαρχο μορφολογικό στοιχείο το πλαίσιο που «δένει» την όψη στην οποία δεσπόζουν οι καμπύλες πλάκες του φέροντα οργανισμού αλλά και τα σκίαστρα. Η ιδέα να χρησιμοποιήσει παντζούρια για σκίαση των ημιυπαίθριων χώρων και γενικότερα η λογική να χρησιμοποιεί ευτελή υλικά με έναν πρωτότυπο τρόπο είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της αρχιτεκτονικής του όπως τα τασάκια από δισκόφρενα αυτοκινήτων τα οποία χρησιμοποιεί ως πόμολα στο μουσείο εικαστικών τεχνών. Άλλο ενδιαφέρον στοιχείο που ξεχωρίζει στην πολυκατοικία είναι το χρώμα. Η αρχιτεκτονική του είναι έγχρωμη μέσω της επιλογής των υλικών δηλαδή χρωματισμένος φέροντας οργανισμός και τα φερόμενα από εμφανή τοιχοποιία, ο λόγος που χρησιμοποιεί χρώμα όπως είχε αναφέρει στην εκπομπή αστικό τοπίο επειδή είναι βαθύτατα επηρεασμένος από την κλασσική αρχιτεκτονική όπου τα γήινα χρώματα έχουν σημαντικό ρόλο. Το εντυπωσιακό είναι ότι χρησιμοποιεί υλικά για να προσδώσει χρώμα στην αρχιτεκτονική και όχι επιχρίσματα διότι θέλει να αποφύγει τυχόν αλλοιώσειςαλλαγές από τους ενοίκους. Άλλο ενδιαφέρον μορφολογικό στοιχείο είναι ότι τμήμα της βορειοανατολικής όψης αποτελεί η υπαίθρια σκάλα που συνδέει τον τρίτο με τέταρτο όροφο. [6]ΠΗΓΗ:http://www.hellenicparliament.gr/Enimerosi/Vouli-Tileorasi/Tv-

History/?d=06/10/2015&tv=2d816f4b-fa31-4baf-ad43-a52500e3d0ba&p=818061c5-6cbf-4760-b90ba50f01074f4d#3424234

39: Βορειοδυτική σκάλα

40: Άποψη από τον δρόμο με τη σαφή διάκριση φέρόντων φερόμενων μέσω της εναλλαγής των υλικών

40 39

41: Απεικονίζονται οι κατακόρυφες κολώνες που δένουν την όψη και σπάνε την οριζοντιότητα αλλά και τα κινητά σκίαστρα

Ευτυχώς μου δόθηκε η ευκαιρία στη συγκεκριμένη κατοικία να εισέλθω και να τραβήξω φωτογραφίες από τα διαμερίσματα. Στο διαμέρισμα του πρώτου ορόφου διακρίνουμε τα φερόμενα στοιχεία τα οποία είναι από εμφανή τοιχοποιία από τούβλο και μάλιστα καμπυλωμένα, στοιχείο που μαρτυρά τη γλυπτικότητα που διακρίνει τον αρχιτέκτονα, με ανοίγματα τα οποία είναι σαν ελεύθερες συνθέσεις πάνω σε αυτά. Από τις φωτογραφίες του εσωτερικού διακρίνουμε το χτιστό τζάκι από μπετόν αλλά και τα εξωτερικά ανοίγματα που έχουν ως υλικό υαλοπίνακες χρώματος κίτρινου και μπλε που έχουν ξεθωριάσει εξαιτίας της έντασης του νοτίου φωτός. Στο διαμέρισμα του τετάρτου ορόφου κορυφαίο στοιχείο του εσωτερικού χώρου είναι το θερμοκήπιο σύμφωνα μάλιστα με την ίδια την ένοικο. Ενδεικτικές είναι οι φωτογραφίες που δείχνουν την άποψη στο εσωτερικό της κατοικίας αλλά και εξωτερικά που αποτελεί οργανικό στοιχείο της όψης. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δώσουμε στην διαμόρφωση του φέροντα οργανισμού από τον αρχιτέκτονα όπως φαίνεται στις φωτογραφίες με την οξεία γωνία που σχηματίζει η κάτω απόληξη της πλάκας του φέροντα οργανισμού με τα φερόμενα στοιχεία. Άλλο ενδιαφέρον στοιχείο στο καθιστικό είναι ο χτιστός καναπές από μπετόν. Αυτό υποδηλώνει ότι ο Σουβατζίδης ανήκει στην κατηγορία των αρχιτεκτόνων που αρέσκονται να διαμορφώνουν τα πάντα με τον φέροντα οργανισμό κάτι που θα έλεγα έχει ρίζες στην Μακεδονίτικη αρχιτεκτονική όπου οι μαστόροι με διάφορες εσοχές του φέροντα οργανισμού διαμορφώνουν τα γνωστά ερμάρια αλλά και με διάφορες προεξοχές του διαμορφώνουν καθιστικά. Η κατοικία του ενοίκου που αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα έχει ένα τρομερό πλεονέκτημα το οποίο είναι και μειονέκτημα ταυτοχρόνως ,οι ημιυπαίθριοι των τριών επιπέδων έχουν εξαιρετική θέα προς όλο το Αττικό λεκανοπέδιο με τον οικισμό του Αγίου Παπανδρέου να διαδραματίζει τον πιο σημαντικό ρόλο στον τέταρτο όροφο όπως φαίνεται και στο σκίτσο και όσο ανεβαίνουμε επίπεδα αλλάζουν οι θεάσεις. Στον πέμπτο όροφο έχουμε κεντρική θέα προς το λόφο του Λυκαβηττού και στον έκτο έχουμε πλήρη εποπτεία όλου του Αττικού λεκανοπεδίου με την Ακρόπολη και το λόφο του Λυκαβηττού να έχουν περίοπτη θέση όπως φαίνονται στα σκίτσα και τις φωτογραφίες.

42: Χτιστό τζάκι στην κατοικία του πρώτου ορόφου

43: Χαρακτηριστικά φερόμενα στοιχεία με τα χαρακτηριστικά ανοίγματα

44: Τα ανοίγματα με εμφανή τα σημάδια φθοράς από το έντονο φως

45: Άποψη θερμοκηπίου από την κατοικία εσωτερικά

46: Χτιστός κανάπες

47: Εξωτερική άποψη του θερμοκηπίου

48: Βορειοδυτική υπαίθρια σκάλα

49: Οπτική φύγη από τον τέταρτο όροφο προς τον οικισμό του Γεώργιου Παπανδρέου

50: Πανοραμική από τον τελευταίο όροφο

50 51: θεάσεις προς Λυκαβηττό και Ακρόπολη από τον τελευταίο όροφο

Το κύριο μειονέκτημα είναι ότι υπάρχει νότιος προσανατολισμός στους ημιυπαίθριους χώρους αυτούς με αποτέλεσμα να μην έχουν αξιοποιηθεί στο έπακρον από τους ενοίκους. Πιο συγκεκριμένα στον τέταρτο όροφο στο καθιστικό λόγω του δυσμενούς προσανατολισμού του έχει μετατραπεί σε αποθηκευτικό χώρο αν και ο αρχιτέκτων έκανε μεγάλους επιμήκεις προβόλους για καλύτερη ηλιοπροστασία δυστυχώς δεν απέδωσε και μάλιστα σύμφωνα με την ένοικο ίσως να ήταν προτιμότερο να είχε βάλει σκίαστρα. Δηλαδή στη συγκεκριμένη περίπτωση αν και έχουμε εκπληκτικές θεάσεις ο ένοικος προτιμάει καλύτερη σκίαση παρά θέα. Βέβαια έγινε προσθήκη πάνω σε αυτό όπως φαίνεται στη φωτογραφία με τη χρήση ρολού τέντας ως σκιάστρου αλλά δεν έδωσε λύση στον ημιϋπαίθριο χώρο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο πέμπτος όροφος διότι υπάρχει ανατροπή μίας βασικής ιδέας του αρχιτέκτονα. Ο αρχιτέκτων είχε σχεδιάσει ένα περιμετρικό παρτέρι όπως φαίνεται και στα σχέδια το οποίο όμως ανατράπηκε ή πήρε άλλη μορφή αν θέλετε καλύτερα σε γλάστρες.Σύμφωνα με την ένοικο το παρτέρι ήταν πολύ μεγάλο και απαιτούσε πολύ κόπο και χρόνο για να ποτιστούν τα λουλούδια αλλά είχε και θέματα με τα χώματα που πήγαιναν μέσω του αέρα στο μπαλκόνι. Στον όροφο αυτό έχει σχεδιασθεί και μία ημιϋπαίθρια ψησταριά η οποία δεν έχει χρήση και θα έλεγα ότι λειτουργεί σαν αποθηκευτικό χώρος. Στον πέμπτο όροφο βρίσκονται και οι χώροι διημέρευσης οι οποίοι έχουν το εξής μορφολογικό χαρακτηριστικό την καμπύλη οροφή. Πρόθεση του αρχιτέκτονα ήταν να διαφοροποιήσει την οικία του ενοίκου σε σχέση με τους τρείς πρώτους ορόφους με αυτή του την επιλογή αλλά έχει πετύχει κάτι πιο σημαντικό ίσως. Σπάει τη μονοτονία της επίπεδης οροφής αλλάζοντας τη κλίμακα του χώρου με έναν πολύ ραφιναρισμένο τρόπο όπως φαίνεται και από τις φωτογραφίες. Ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να δώσουμε στην επιλογή των υαλοπινάκων για την εισαγωγή του φωτός στον χώρο των χαρακτηριστικών χρωμάτων του Μοντριάν κίτρινου, μπλε και κόκκινου κάτι το οποίο άρεσε ιδιαίτερα στην ένοικο.

52: Σκίαστρο στον ημιυπαίθριο του τετάρτου ορόφου 53,55: Με κίτρινο απεικονίζεται στο πρώτο σχέδιο η τραπεζαρία και το καθιστικό.θα λέγαμε ότι είναι ξεχωριστά, σε διαφορετικές γεωμετρίες το καθένα με αποτέλεσμα την μετατροπή του καθιστικού σε αποθηκευτικού χώρου.Στο κάτω σχέδιο με κίτρινο είναι το περιμετρικό παρτέρι του τελευταίου ορόφου.Σε σχέση με το υπόλοιπο κτήριο καταλαμβάνει μεγάλο χώρο και απαιτεί μεγάλο μήκος κίνησης από τον ένοικο για το πότισμα των λουλουδιών.

56: Άποψη από το εσωτερικό του υπνοδωματίου με τη καμπύλη πλάκα να αλλάζει με χαρακτηριστικό τρόπο τη κλίμακα του χώρου.

57: Γλάστρες έχουν αντικαταστήσει το παρτέρι

58: Εισαγωγή φωτός από κίτρινο και κόκκινο υαλοπίνακα αντίστοιχα

59: Άποψη από τον ημιυπαίθριο του πέμπτου ορόφου

Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να κάνουμε στα pilotis όπου ο αρχιτέκτων τα έχει κρύψει μέσω τον επιμηκών προβόλων αλλά και με τη βύθιση τους γύρω στο ένα μέτρο από τη στάθμη του εδάφους. Αυτό σε συνδυασμό με το πλαίσιο που έχει δημιουργήσει στον δεύτερο τρίτο και τέταρτο όροφο σπάει την οριζοντιότητα και δημιουργεί ένα ενιαίο κατακόρυφο σχήμα μας δίνει την αίσθηση της αιώρησης που ανέφερα και στην αρχή. Τέλος πρόκειται για μία πολυκατοικία με ιδιαίτερα χαμηλό κόστος εξαιτίας των φθηνών υλικών που χρησιμοποίησε στους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους όπως τα τσιμεντοπλακάκια τα οποία όμως έχουν φθαρθεί αρκετά με την πάροδο των χρόνων όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες. Τα πλακάκια του μπάνιου πάλι πρόκειται για μέτριας ποιότητας υλικό το οποίο όμως έχει τοποθετηθεί με μία άρτια συνθετική λογική.

60: Pilotis

61: Πλακάκια του μπάνιου

61 62: Τσιμεντοπλακάκια

63: Καμπύλο κούφωμα 62

Συμπέρασμα Η πρώτη μου αίσθηση όταν είδα την πολυκατοικία αυτή και δε μπορούσα να την εξηγήσω διότι δεν είχα διακρίνει με σαφήνεια ακόμα τα χαρακτηριστικά της πολυκατοικίας είναι ότι έχουμε να κάνουμε με έναν πολύ ικανό αρχιτέκτονα. Πρόκειται για μία πολυκατοικία με μοντέλο την επανάληψη της κάθε μονάδας κατοίκησης καθ’ ύψος. Ο αρχιτέκτων όμως με το πλαίσιο στην όψη σπάει την οριζοντιότητα της και την προβάλει σαν ένα ενιαίο σχήμα σε συνδυασμό με την περίτεχνη διαμόρφωση των pilotis δίνει την αίσθηση της «αιώρησης» ατενίζοντας την κάποιος από μακριά. Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να κάνουμε στην ογκοπλασία του φέροντα οργανισμού μέσω καμπύλων πλακών στην οικία του ενοίκου ή των κεκλιμένων στον πρώτο , δεύτερο και τρίτο όροφο και ίσως θα λέγαμε ότι και σε αυτή την περίπτωση είναι επηρεασμένος από την κλασσική αρχιτεκτονική. Η πολυκατοικία αυτή είναι καθαρά ογκοπλαστική η΄ θα μπορούσε να πει κάποιος αποτελεί δείγμα φορμαλισμού, βέβαια όλοι οι μεγάλοι αρχιτέκτονες είναι φορμαλιστές και επιτυχημένη αρχιτεκτονική είναι όταν δεν είναι μόνο μορφή αλλά χώρος και διάταξη με επίκεντρο τον άνθρωπο. Έτσι και εδώ αυτές οι φορμαλιστικές ιδιαιτερότητες αποδίδουν στην κατοικία ιδιαίτερη ποιότητα στους εσωτερικούς χώρους με κορυφαίο στοιχείο τις καμπύλες πλάκες που αλλάζουν με πολύ ήπιο τρόπο τη κλίμακα του χώρου. Βέβαια υπάρχει και μία αδυναμία όπως η έλλειψη στηθαίων στους εξώστες για καθαρά λόγους αισθητικής με αποτέλεσμα όταν καθαρίζονται οι ημιϋπαίθριοι τα νερά να πέφτουν από τον ένα όροφο στον άλλον. Τέλος θα ήθελα να τονίσω ότι πρόκειται για έναν μοντερνιστή που προσπαθεί να επανεγγράψει το κλασσικό και θα έπρεπε το έργο του να έχει προβληθεί περισσότερο διότι<<Το να βρίσκεις δεν είναι τίποτα. Το δύσκολο είναι να ενσωματώνεις.>>[7] Paul Valery , και αυτό το καταφέρνει με απόλυτη επιτυχία.

[7]Paul Valery: «Ευπαλίνος ή ο αρχιτέκτων», Άγρα, Αθήνα 1988.

Πολυκατοικία στη Δοξαπατρή από την Σουζάνα Αντωνακάκη [8]

[8]Ειδικά Θέματα Χώρου και Τεχνών Τ18 1987 ΣΕΛ.105

2.4

Γενική Περιγραφή Η πολυκατοικία βρίσκεται σε έναν ήσυχο δρόμο κάτω από τον Λυκαβηττό. Είναι από τις πολυκατοικίες στις οποίες το ζεύγος Αντωνακάκηδων υπήρξε ο «εργολάβος» και εφάρμοσε στο ακέραιο όλες τις συνθετικές επιδιώξεις του. Στη συγκεκριμένη πολυκατοικία βέβαια ρυθμιστής και εργολάβος της κατασκευής είναι η Σουζάνα Αντωνακάκη και η αποπεράτωση της οφείλεται : «Εγχείρημα τρομακτικά πολύπλοκο, που μόνο το πείσμα, η επιμονή και η συνέπεια της Σουζάνας μπορούσαν να το φέρουν σε πέρας.»[9]όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Δ.Αντωνακάκης. Πρόκειται για μία πολυκατοικία όπου οι ένοικοι αναλαμβάνουν οι ίδιοι την χρηματοδότηση της και ανάλογα με την θέση της κατοικίας έχουν τα ανάλογα τετραγωνικά. Όσο πιο ψηλά είναι η κατοικία τόσο λιγότερα θα έχει ο ένοικος ανάλογα βέβαια και με το ποσοστό συμμετοχής του στην κατασκευή. Η πολυκατοικία αυτή αποτελεί αντιπροσωπευτικό έργο της δουλειάς του atelier 66 και έχει δοθεί έμφαση στους προβληματισμούς που ταλανίζουν εκείνη την εποχή αλλά ακόμα και σήμερα το γραφείο. Κυρίαρχο συνθετικό στοιχείο των κατοικιών είναι το καθημερινό με διαμπερή προσανατολισμό όπου αποτελεί την εσωτερική αυλή της κατοικίας και όλοι οι υπόλοιποι χώροι περιστρέφονται και «βλέπουν» πάνω σε αυτό με ιδιαίτερη έμφαση στους ενδιάμεσους χώρους όπως το κατώφλι των κατοικιών αλλά και της πολυκατοικίας η κύρια είσοδος. Η όψη έχει δημιουργηθεί ως όριο με το δημόσιο και έχει του χαρακτηριστικούς χρωματισμούς του atelier 66 οι οποίοι ποικίλουν από έργο σε έργο τους. Η μελέτη έγινε το 1978 και η κατασκευή το 1982.

[9]ΔΙΑΛΕΞΗ «Θέματα κατοίκησης. Κατοικία, αστική πολυκατοικία, συλλογική κατοικία» Ε.Μ.Π ΣΕΛ.34

64: Ενδιαφέρον έχει να παρατηρήσουμε τη διάρθρωση των μεταβατικών χώρων αλλά και την εναλλαγή του κανάβου στις κατοικίες.Οι χώροι αυτοί ανάλογα με τη κατοικία μεταβάλλονται σαν ένα ζωντανό κύταρρο όπως και με τους ημιυπαίθριους χώρους του Μ,Σουβατζίδη μόνο που εδώ είναι δημόσιοι για όλους τους ενοίκους με σταθερό στοιχείο το κλιμακοστάσιο.Η εναλλαγή του κανάβου από τον ένα όροφο στον άλλον έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία «ζωντανών» κατόψεων σε τέτοιο βαθμό δίνοντας της αίσθηση αναίρεσής του ώστε να υπάρχει μία οργανωμένη αταξία.

Πρώτη άποψη Από τη πρώτη προσέγγιση της πολυκατοικίας αμέσως συνειδητοποιείς ότι πρόκειται για έργο του atelier 66 λόγω των διαφόρων χαρακτηριστικών της. Είναι τα χρώματα, τα χαρακτηριστικά μπαλκόνια, τα λοξά ανοίγματα και οι αναλογίες που αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα του αρχιτεκτονικού γραφείου.Η μεγαλύτερη επιτυχία του είναι ότι κάθε έργο του είναι διαφορετικό από το άλλο , καλό είναι να θυμηθούμε το έργο τους στην Εμμ. Μπενάκη και να το συγκρίνουμε με την όψη της πολυκατοικίας της Δοξαπατρή και θα συνειδητοποιήσουμε ότι πρόκειται για δύο πολύ διαφορετικά έργα. Χαρακτηριστικό στοιχείο της όψης των Αντωνακάκηδων είναι τα μπετονένια κλωστρά στα στηθαία τα οποίο είναι κοινό στοιχείο και στη πολυκατοικία της Μασσαλίας του le corbusier.Το πιο πιθανόν είναι ότι πρόκειται για προκατασκευασμένα στοιχεία από μπετόν και σκοπός τους είναι ένα ιδιαίτερο φιλτράρισμα δημοσίου –ιδιωτικού με στόχο θα έλεγα μία επιλεγμένη εσωστρέφεια. Επίσης άμα το δούμε υπό μία άλλη οπτική γωνία είναι ένας ενδιαφέρον τρόπος για ένα παιδί ύψους γύρω στους 70-90 πόντους να παρατηρεί μέσα από αυτά τα κλωστρά και σιγά σιγά μεγαλώνοντας να έχει μία διαφορετική οπτική του δημοσίου. Θα έλεγα ότι ίσως είναι υπερβολική αυτή η εικασία αλλά σίγουρα η αρχιτεκτονική του atelier 66 είναι μία σκηνοθετημένη αρχιτεκτονική που έχει ως στόχο να δημιουργεί αλλά και να επανεγγράφει μνήμες στους κατοίκους και αυτό την καθιστά τόσο μοναδική.

Επίσης τα ιδιαίτερα συμπαγή μπαλκόνια με στηθαία ύψους γύρω στο 1.5 μέτρο(1 μέτρο πάνω από τη πλάκα 0.5 κάτω από αυτήν) που προβάλλονται σαν αυτούσιοι όγκοι δίνοντας θα έλεγα μία λάθος εντύπωση για την κλίμακα τους διότι όπως θα δείτε και στα σχέδια δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλα σε μήκος αλλά προσδίδουν μία ιδιαίτερη ογκοπλασία στην όψη και μία επιλεγμένη εσωστρέφεια στους ημιυπαίθριους χώρους. Επίσης είναι διαφορετικά τα μπαλκόνια των κατοικιών μεταξύ τους διότι είναι διαφορετικές οι κατοικίες ως προς τη κλίμακα τους και αυτό έχει σαν άμεση συνέπεια να λειτουργούν ως τοπόσημα της κάθε κατοικίας, δηλαδή ο ένοικος να έχει τη δυνατότητα να διακρίνει με χαρακτηριστική ευκολία από το δρόμο την κατοικία του κάτι το οποίο μπορεί να ακούγεται απλό αλλά δεν είναι αυτονόητο ιδιαίτερα αν τη συγκρίνουμε με αυτές τις συνεχείς πολυκατοικίες με τις ορθογώνιες τζαμαρίες όπου η τυποποίηση και η επαναληψιμότητα τους οδηγούν τον ένοικο σε μία λήθη ως προς το που κατοικεί με αποτέλεσμα να αποξενώνεται εντελώς από αυτήν.

65: Άποψη από τον δρόμο

66: Λεπτομέρεια στηθαίου 65

67,68: Ημιυπαίθριοι 67

Άλλο ιδιαίτερο στοιχείο της πολυκατοικίας αυτής είναι το χρώμα. Η αρχιτέκτων χρησιμοποιεί το μπλέ ,λευκό, και καφέ αδρές επιφάνειες με τα μηχανολογικά να τονίζονται με το κίτρινο χρώμα. Σίγουρα με μπλέ χρώμα είναι τα φέροντα στοιχεία χωρίς να είναι απόλυτο, τα στηθαία αλλά ορισμένες επιφάνειες φερόμενων στοιχείων είναι με λευκό σοβά και με καφέ σπατουλαριστό μάλλον τοιχοποιίες από τούβλο. Θα λέγαμε ότι υπάρχει μία σύγχυση και με ιδιαίτερη δυσκολία να διακρίνουμε ευκρινώς τα δομικά στοιχεία της πολυκατοικίας κάτι το οποίο σίγουρα δεν ακολουθεί τους κανόνες του «μοντέρνου» αλλά μάλλον του «μεταμοντέρνου» χωρίς να σημαίνει ότι είναι μειονέκτημα και μάλλον έχει ως στόχο να δώσει την αίσθηση της ενιαίας επιφάνειας. Άλλο ιδιαίτερο στοιχείο της όψης είναι το πράσινο που αναρτάται ελεύθερο και καταλαμβάνει ένα μεγάλο τμήμα της κάτι το οποίο έχει συγγενή σχέση με το θερμοκήπιο στην πολυκατοικία του Παπάγου αλλά και ξεφεύγει από τη μόδα της εποχής με τα μπετονένια παρτέρια στα μπαλκόνια όπως είναι σε διάφορες πολυκατοικίες. Το φυτό είναι βοκαμβίλια και με την άνοιξη ανθίζει διαδραματίζοντας έναν μεταβλητό ρόλο στην όψη, ένα στοιχείο εναλλαγής. Επίσης τα ξύλινα αναδιπλούμενα κουφώματα διαδραματίζουν και αυτά ένα ιδιαίτερο ρόλο στην όψη. Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι η όψη είναι μια «τυπική» όψη της δουλειάς του atelier 66 δηλαδή ότι αντιμετωπίζεται σαν όριο σε σχέση με το δημόσιο αλλά και μεταξύ των ενοίκων. Συνθετικά έχουμε ένα καθαρό γεωμετρικό στερεό το οποίο σκάβεται σε κάθε διαμέρισμα για την δημιουργία του ημιυπαίθριου και προστίθεται σε αυτό ένα μικρό σε μήκος μπαλκόνι αλλά με ένα ιδιαίτερο συμπαγές στηθαίο ύψους 1.5 μέτρου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία μίας έντονα ογκοπλαστικής σύνθεσης και ιδιαίτερα πολύχρωμης εξαιτίας των επιφανειών της οι οποίες είναι άλλοτε απευθείας χρώμα πάνω στο εμφανές μπετό είτε είναι φέρων η μη, επιχρισμένες λευκές και καφέ σπατουλαριστές στα φερόμενα. Πάνω σε αυτό η πολυκατοικία αυτή είναι βαμμένη πρόσφατα με τη συμβατική μέθοδο ,η αρχική της βαφή ήταν με αερογράφο πάνω στο εμφανές σκυρόδεμα με σκοπό την δημιουργία ενός ιδιαίτερου «ντεγκρανταρίσματος» στον αρμό του ξυλοτύπου. Όλα τα παραπάνω έχουν ως σκοπό την καλύτερη διαβίωση του κατοίκου και την ελεγχόμενη του επικοινωνία με το δημόσιο.

69: Αναδιπλούμενα πράθυρα

70,71: Βοκαμβίλια τον χειμώνα στα αριστέρα και την άνοιξη στα δεξιά 69

72: Εναλλαγή επιφανειών με τονισμό των μηχανολογικών με κίτρινο χρώμα

73: Εστίαση στα φερόμενα/φέροντα στοιχεία 72

Στην αρχή ανέφερα την πολυκατοικία της Εμμ. Μπενάκη και νομίζω ήρθε η στιγμή να κάνουμε μία πρόχειρη σύγκριση της όψης της με αυτήν της Δοξαπατρή. Στη μία περίπτωση λόγου του λόφου απέναντι έχουμε μία εξωστρεφή πολυκατοικία με μεγαλύτερα ανοίγματα και μάλιστα με μπαλκόνια με λιγότερο συμπαγή στηθαία ,τα οποία δεν σκάβονται μέσα στον όγκο της πολυκατοικίας αλλά προστίθενται με καθαρή διάκριση των φερόντων και φερόμενων στοιχείων με την υπαίθρια σκάλα να είναι το κυρίαρχο στοιχείο στην όψη. Στη Δοξαπατρή έχουμε την ακριβώς αντίθετη λογική , μία όψη εσωστρεφής και μάλιστα το κυκλικό κλιμακοστάσιο βρίσκεται στο πίσω μέρος της πολυκατοικίας και πάνω σε αυτό θα αναφερθούμε αργότερα και εκτενέστερα. Δύο έργα αντίθετα αλλά με κοινή αρχιτεκτονική γραφή και αυτό διότι έχουν ένα κοινό πνεύμα. Τώρα εκτός από την όψη η πολυκατοικία αυτή αποτελείται και από άλλα επιμέρους αρχιτεκτονικά στοιχεία εξίσου σημαντικά ένα από αυτό είναι και η είσοδος. Η είσοδος είναι θα λέγαμε μία σύνθεση από διαδοχικά επίπεδα με στόχο την φιλτραρισμένη σχέση δημοσίου-ιδιωτικού μέσα από τη μεταλλική καγκελόπορτα σχεδιασμένη από την αρχιτέκτονα. Το βλέμμα του πολίτη διεισδύει όπως χαρακτηριστικά φαίνεται στο σκίτσο αλλά και από τις φωτογραφίες. Η τυπολογία της εισόδου σε κάτοψη σίγουρα έχει ως αφετηρία τις οδούς από παραδοσιακούς νησιώτικους οικισμούς με τα «ανοίγματα» και «στενέματα» τους. Συγκεκριμένα διαχωρίζεται από το δημόσιο μέσω της ύπαρξης βαθμίδων αλλά και ενοποιείται οπτικά μέσω ενός ημιεπιπέδου στον ημιώροφο. Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να κάνουμε στο λοξό παράθυρο που ξεπροβάλει από την κατοικία ενός ένοικου προς το κατώφλι της εισόδου θα λέγαμε ότι είναι χαρακτηριστικό της φιλοσοφίας των αρχιτεκτόνων και νομίζω ότι η φράση του Αλμπέρτι την περιγράφει πλήρως «Η πόλη σύμφωνα με τους φιλοσόφους είναι ένα είδος μεγάλου σπιτιού που , αντίστοιχα , είναι το ίδιο μια μικρή πόλη»[10]

[10]Παρατίθεται στο Architecture Rotionelle , σελ.5

74,75: Όψεις από τον δρόμο με εμφανείς τις διαφορές τους.Στην μία περίπτωση έχουμε μία εξωστρεφή όψη με στόχο την οπτική ενοποίηση με τον λόφο του Στρέφι και στην άλλη μία εσωτρεφή όψη με συμπαγή στηθαία

75 76,77: Στηθαία

78: Εσωτερική άποψη της εισόδου 79: Λοξό παράθυρο από την κατοικία του κ. Farrant που βλέπει στην είσοδο 80: Άποψη εισόδου από το πεζοδρόμιο η οποία δίνει την αίσθηση ενός αδύτου

81:Σκίτσο το οποίο προσπαθεί να αναδείξει τη φιλτραρισμένη σχέση δημόσιου ιδιωτικού 82:Άποψη από το ημιεπίπεδο 83: Ημιεπίπεδο

Το στοιχείο που με εξέπληξε περισσότερο είναι το κλιμακοστάσιο. Είναι μία κυκλική κατακόρυφη κίνηση που είναι τοποθετημένη στο πίσω μέρος της πολυκατοικίας και μέσω των ανοιγμάτων της ο ένοικος έχει οπτική φυγή στα μπαλκόνια των διπλανών κατοικιών, στην πίσω αυλή αλλά και στο κτισμένο περίγυρο όπως η αυλή ενός γείτονα. Το κλιμακοστάσιο στη συγκεκριμένη πολυκατοικία την ενοποίησε με τα επιμέρους συνθετικά μέρη της, τους ημιϋπαίθρους χώρους αλλά και με το ευρύτερο περιβάλλον με τον πιο μινιμαλιστικό τρόπο. Υπάρχει η γνωστή ρήση «god is in the details» του Mies van de rohe απ’ ότι φαίνεται η Σουζάνα Αντωνακάκη έχει λάβει σοβαρά στα υπόψιν της. Σχεδιάζει απλά τα πάντα χειρολισθήρες , ντουλάπια , χερούλια ,έπιπλα με μία συνθετική λογική η οποία είναι κοινή με όλα τα έργα του atelier 66 ανεξαρτήτου κλίμακας. Θα λέγαμε ότι η καγκελόπορτα αλλά και τα ντουλαπόφυλλα στην είσοδο θυμίζουν κυβιστικές συνθέσεις με τη καγκελόπορτα να έχει τα χρώματα του Μοντριάν (μπλέ και κίτρινο) ενώ τα ντουλαπόφυλλα στην είσοδο γήινα χρώματα όπως και της Μινωικής Αρχιτεκτονικής ή και της Κλασσικής. Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της αρχιτεκτονικής είναι η διαμόρφωση του φέροντα οργανισμού ώστε το κτήριο να είναι πιο «φιλόξενο» στον άνθρωπο. Διαμορφώνουν ερμάρια ώστε να τοποθετεί κάποιος τα πράγματα του, εσοχές στο κλιμακοστάσιο ώστε κάποιος να κάνει μία στάση. Αυτά τα στοιχεία δίνουν μία ζωντάνια στη σύνθεση και αφήνουν ένα ανθρώπινο ίχνος όπως στα Μακεδονίτικα παραδοσιακά σπίτια. Η αρχιτεκτονική σύνθεση των Αντωνακάκηδων αν και έντονα ογκοπλαστική ως προς τις όψεις είναι μία αρχιτεκτονική που ξεκινάει από μέσα προς τα έξω, πρώτα σχεδιάζουν και οργανώνουν τους χώρους για τους ενοίκους και μετά διαμορφώνουν τις όψεις με τον ιδιαίτερο τρόπο που οργανώνουν τα πάντα.

84: Σκίτσο που αναδυκνείει τις εσοχές στο κλιμακοστάσιο ως σημείο στάσης.

85: Οπτική φυγή προς άλλη κατοικία

86: Οπτική φυγή προς τον ενδιάμεσο μεταβατικό χώρο κατοικίας

87: Οπτική φυγή προς το μπαλκόνι κατοικίας

88: Πόμολο ανελκυστήρα

89: Μεταλλική πόρτα

90 90: Πόμολο πόρτας εισόδου

91: Ντουλαπόφυλλα

92: Μεταλλικός χειρολισθήρας στην είσοδο. 91

93: Εσοχή στον φ.ο του κλιμακοστασίου

94: Ερμάρια στην είσοδο 93

Είχα την τύχη να επισκεφθώ δύο κατοικίες της πολυκατοικίας αυτής. Η μία είναι του κυρίου Farrant και η άλλη του κυρίου Δεσποτίδη.Του κυρίου Farrant βρίσκεται στο ισόγειο και εξαιτίας κάποιων ιδιαίτερων απαιτήσεων όπως η μεταφορά ενός μεγάλου πιάνου οδήγησαν την αρχιτέκτονα σε μία ιδιαίτερη λύση. Σε αυτή την κατοικία η κεντρική ιδέα είναι το καθημερινό της κατοικίας όπου πρόκειται για ένα χώρο ύψους 5 μέτρων περιέχει καθιστικό, τζάκι, τραπεζαρία, φωτίζεται από τον ακάλυπτο-αυλή που έχει νότιο φως και όλοι οι υπόλοιποι χώροι περιστρέφονται γύρω από το «καθημερινό».Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε αυτούσιο ένα κείμενο από μία διάλεξη του Δημήτρη Αντωνακάκη στο Ε.Μ.Π τον Απρίλιο του 2013 σε σχέση με τις συνθετικές τους επιδιώξεις από τις πολυκατοικίες που ήθελαν να σχεδιάσουν στην αρχή της σταδιοδρομίας τους: «Αναζητήσαμε λοιπόν έναν καθημερινό χώρο που όφειλε να λειτουργεί ως μια κλειστή εσωτερική αυλή, στην οποία ανοίγονται οι μικρές, λιγότερο ή περισσότερο, ιδιωτικές δραστηριότητες της οικογένειας σαν μικρά σπίτια μέσα στο μεγάλο σπίτι.»[11] Η συγκεκριμένη κατοικία νομίζω είναι η πλήρη εφαρμογή της συνθετικής τους επιδίωξης. Γενικότερα το atelier 66 καταργεί τους δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους σε μία κατοικία δίνοντας έμφαση σε έναν κεντρικό πυρήνα όπου συμβαίνουν όλες οι δραστηριότητες της ζωής όπως το παιχνίδι των παιδιών, η ανάγνωση, η εργασία ,η εστίαση ,τα «επίσημα» δείπνα με τους υπόλοιπους χώρους να είναι σαν «βοηθητικοί».Πάνω σε αυτό καλό είναι να δώσουμε λίγο προσοχή στο σκίτσο όπου απεικονίζεται η κεντρική ιδέα της κατοικίας και μάλιστα στο γραμμοσκιασμένο σημείο το οποίο απεικονίζει ένα άνοιγμα-παράθυρο του υπνοδωματίου που βλέπει μέσα στο «καθημερινό». Εκτός από την «εσωτερική» κλειστή αυλή η κατοικία αυτή έχει και μία εξωτερική ανοιχτή αυλή η οποία αναλογικά με αυτήν είναι πιο στενή δίνοντας την αίσθηση της κίνησης και αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα με ένα ενδιάμεσο πλατύσκαλο. Η πίσω αυλή έχει νότιο προσανατολισμό και από αυτήν φωτίζεται στην ουσία το καθημερινό μέσω των χρωματισμένων υαλότουβλων. Σε προσωπική μου ερώτηση προς τον ένοικο αν την χρησιμοποιεί για διάφορες δραστηριότητες μου απάντησε αρνητικά και μου είπε ότι όλα αυτά διαδραματίζονται στο καθημερινό, στην εσωτερική κλειστή αυλή. Πρέπει να επισημάνουμε ότι μέσω της αυλής αυτής ο ένοικος έχει οπτικές φυγές προς τα άλλα διαμερίσματα αλλά και το κλιμακοστάσιο έχει οπτικές φυγές προς αυτόν. [11]ΔΙΑΛΕΞΗ «Θέματα κατοίκησης. Κατοικία, αστική πολυκατοικία, συλλογική κατοικία» Ε.Μ.Π ΣΕΛ.32

95: Άποψη του καθιστικού από το δεύτερο επίπεδο

96,97: Με κίτρινο είναι οι χώροι της κατοικίας οι οποίοι περιστρέφονται σε Γ γύρω από το καθιστικό στο δεύτερο επίπεδο.Στο ισόγειο κατάλαμβάνει το ήμισυ της κατοικίας.Ενδιαφέρον έχει να παρατηρήσουμε τη μετατόπιση της κατοικίας στο δευτερό επίπεδο πάνω από το πάρκινγκ κάτι το οποίο δίνει μία ζωντάνια η΄μια οργανωμένη αταξία στην πολυκατοικία αυτή.

98: Σκίτσο κεντρικής ιδέας

99: Άποψη της αυλής

100: Φωτισμός του καθημερινού από μπλε υαλότουβλα

101: Παράθυρο του υπνοδωματίου που βλέπει στο καθιστικό

100

101

Από εκεί και έπειτα η κατοικία έχει όλα τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής του atelier 66 χτιστά τζάκια από μπετόν, χτιστούς καναπέδες κάνουν πιο φιλικό τον χώρο χωρίς να είναι φλύαρος με αποτέλεσμα ο ένοικος να μπορεί να τον οικειοποιηθεί πιο εύκολα. Επίσης υπάρχουν στον χώρο οι χαρακτηριστικές λεπτομέρειες όπως χειρολισθήρες μεταλλικοί αλλά και μεταλλικά πλαίσια που καλύπτουν τα τεχνητά συστήματα δροσισμού σχεδιασμένα από την Σ.Αντωνακάκη. Επίσης οι ημιυπαίθριοι προς το δρόμο έχουν περσίδες οι οποίες προσφέρουν αυτό το χαρακτηριστικό φιλτράρισμα προς το δημόσιο. Συνοψίζοντας ο ένοικος μου είπε σε κάποια στιγμή ότι το πιο θετικό στοιχείο στους αρχιτέκτονες είναι ότι συνδιαλέγονται με τους ένοικους και δεν έχουν την τυπική εμπορική σχέση «μηχανικού-πελάτη» που προσωπικά το θεωρώ το κορυφαίο στοιχείο στην αρχιτεκτονική τους

102:Χτιστό τζάκι

103:Χτιστός καναπές

104: Άποψη ημιυπαίθριου χώρου

104

105 105: Μεταλλικός χειρολισθήρας

106: Οπτική φυγή προς το μπαλκόνι από την αυλή 106

Τώρα ας περάσουμε σε ένα άλλο διαμέρισμα και αυτό είναι του Δεσποτίδη, πιο τυπικό και είχε σχεδιασθεί για απρόσωπους κατοίκους με στόχο την οικονομική εκμετάλλευση από την οικογένεια Δεσποτίδη. Η κατοικία αυτή αποτελείται από ένα καθημερινό το οποίο έχει διαμπερή προσανατολισμό με δύο ημιυπαίθριους χώρους αντίστοιχα και ανοίγματα τοποθετημένα αντιδιαμετρικά ως προς τον άξονα του καθημερινού με στόχο τον καλύτερο αερισμό. Το καθημερινό αποτελείται από μία ανοικτή κουζίνα μία τραπεζαρία και ένα καθιστικό. Δίπλα από το καθημερινό είναι τα υπνοδωμάτια και η τουαλέτα. Αν και το διαμέρισμα είναι «τυπικό» και δεν περιέχει όλα τα χαρακτηριστικά των Αντωνακάκηδων έχει ορισμένες ιδιαιτερότητες. Η αρχιτέκτων τονίζει τα μηχανολογικά στοιχεία με καφέ χρώμα ακολουθώντας τις επιταγές του μοντέρνου διαμορφώνει τα φερόμενα στοιχεία σε σχήμα υ ώστε να υποδεχθούν διάφορες προσθήκες και οι ημιυπαίθριοι χώροι έχουν τα γνωστά «ανοίγματα» και «στενέματα».Πάνω σε αυτό και σε σχέση με κάποια πράγματα που αναφέρθηκαν στην αρχή, η αίσθηση που είχα στον ημιυπαίθριο στο μπαλκόνι είναι ότι ήμουν σε μία ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού, δηλαδή μπορούσα άνετα να κάτσω και να κάνω τις καθημερινές μου δραστηριότητες όπως διάβασμα κ.τ.λπα χωρίς να με παρατηρεί κανένας, έχοντας μια ιδιαίτερη σχεδόν απομονωμένη σχέση με το δημόσιο.

107: Με κίτρινο είναι το καθημερινό το οποίο καταλαμβάνει τη μεγαλύτερη έκταση της κατοικίας

108: Τονισμός των μηχανολογικών στοιχείων με καφέ χρώμα

109: Προσθήκη σε φερόμενα στοιχέια

108

109

110 110: Φάτνωμα στον ημιύπαίθριο, με κίτρινο είναι η άνω πλάκα

111: Άποψη του ημιυπαίθριου

112: Βορινό υπνοδωμάτιο

111

112

Συμπέρασμα Από τη συνέντευξη του κ. Δεσποτίδη που ακολουθεί στο παράρτημα σας απομονώνω τις εξής φράσεις «λόγω της εκτεταμένης χρήσης του ανεπίχριστου σκυροδέματος όπως στα στηθαία των μπαλκονιών αλλά και στα φερόμενα στοιχεία έδινε την αίσθηση φρουρίου, θυμάμαι που ο κόσμος μαζευότανε και το παρατηρούσε χωρίς όμως να είναι έτοιμος να το δεχτεί όταν όμως βάφτηκε τότε όλοι μας αλλάξαμε γνώμη».Αυτή η ανάμνηση είναι καίριας σημασίας για εμάς τους αρχιτέκτονες. Αρκετοί αρχιτέκτονες ειδικά του Ε.Μ.Π χρησιμοποιούν το ανεπίχρυστο σκυρόδεμα ως κύριο υλικό δόμησης για τις κατοικίες ή για τα δημόσια κτήρια που σχεδιάζουν. Το υλικό βέβαια δε φταίει σε τίποτα και έχει άμεση σχέση στο πως το χρησιμοποιείς αλλά η αισθητική του ανεπίχρυστου θα έλεγα ότι έχει ίσως αντίκρισμα μόνο σε εμάς και όχι τόσο στον υπόλοιπο κόσμο. Για αρκετούς συναδέλφους θα έλεγα είναι ένα εύκολο «καταφύγιο» παρά μία συνθετική απόφαση. Από τη λαϊκή ανώνυμη αυθαίρετη αρχιτεκτονική όπως την έχει απεικονίσει σε φωτογραφίες αλλά και ενσωματώσει ο Άρης Κωνσταντινίδης στην αρχιτεκτονική του μέχρι και στην αρχιτεκτονική του atelier 66 απ΄ότι φαίνεται οι ένοικοι προτιμούν χρώμα. Η άλλη φράση που μου έκανε εντύπωση και απευθύνεται στην ερώτηση μου σχετικά με την πρακτικότητα της σκάλας σε μία κατοικία είναι η εξής: «Παρόλα αυτά η εμπειρία αυτή του ανεβοκατεβάσματος σε έκανε να αισθάνεσαι σα παιδί για να παίξεις ,να τρέξεις…..».Αυτό που μετράει εν τέλει πιο πολύ στην αρχιτεκτονική πέρα από το αν είναι «πρακτική» η όχι είναι να σου δημιουργεί ευχάριστες εμπειρίες και μνήμες. Συνοψίζοντας εν τέλει θα πρέπει να διαλευκάνουμε ποιο είναι το «μυστικό» των Αντωνακάκηδων και έχουν παράξει τόσο επιτυχημένη αρχιτεκτονική και έχουν επιμεληθεί μονογραφίες τους θεωρητικοί της αρχιτεκτονικής όπως ο Kenneth Frampton[12]. Νομίζω ότι η απάντηση βρίσκεται στην ιστοσελίδα του γραφείου τους και την είχε δώσει ο καθηγητής αρχιτεκτονικής ρυθμολογίας και μορφολογίας Π. Μιχελής: «Από όταν ο αρχιτέκτων σταμάτησε να είναι ο πρωτό μάστορας της κατοικίας και έγινε σχεδιαστής σε ένα γραφείο, ο μόνος τρόπος για να επαναφέρει τη δημιουργικότητα στη πρακτική του είναι μέσω εργαστηριακής έρευνας»[13].

Εδώ καλό είναι να παραθέσουμε ένα απόσπασμα από μία διάλεξη στο Ε.Μ.Π του Δημήτρη Αντωνακάκη « Έτσι, αντιμετωπίζοντας εμπειρικά το σύνολο των αρχιτεκτονικών προβλημάτων είμαι υποχρεωμένος να συνδιαλέγομαι με τους συνεργάτες μας, να διαβάζω όσο μπορώ περισσότερο, και όχι μόνο αρχιτεκτονικά εγχειρίδια, να συγκρίνω και να συσχετίζω, να βλέπω και κυρίως ν’ ακούω προσεκτικά, και να γράφω λίγο.»[14].Σε μία διάλεξη της στην αρχιτεκτονική σχολή της Πάτρας η Σουζάνα Αντωνακάκη είχε πει << Οι αρχιτέκτονες πρέπει να είναι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών>>[15]. Εν ολίγοις οι αρχιτέκτονες θα έλεγα ισορροπούν μεταξύ μίας θεωρητικοποιημένης αρχιτεκτονικής αλλά και πράξης.Πρόκειται για ανθρώπους με πολύ προσεκτικό και αρθρωμένο προφορικό λόγο, ώστε αυτά που διαβάζουν να τα μετατρέπουν σε αρχιτεκτονική, κάτι που μας θυμίζει ίσως τον Άρη Κωνσταντινίδη που η αρχιτεκτονική του φιλοσοφία βασιζόταν σε ένα στίχο του Σολωμού «Με λογισμό και όνειρο»[16].Στην φιλοσοφία τους κρύβεται αυτή η ιδιαιτερότητα των κτηρίων τους ,η οργάνωση του χώρου σε κάτοψη αλλά και σε τομή, οι αναλογίες ,τα χρώματα , οι ογκοπλασίες είναι απλά το μέσον….

[12]Atelier 66: The Work of Dimitris and Suzana Antonakakis, Rizzoli International Publications, Νέα Υόρκη, 1986 [13]Η φράση αυτή βρίσκεται στην αρχική σελίδα του atelier 66 και βρίσκεται στον ακόλουθο σύνδεσμο:http://www.a66architects.com/ [14]ΔΙΑΛΕΞΗ “Θέματα κατοίκησης. Κατοικία, αστική πολυκατοικία, συλλογική κατοικία>> Ε.Μ.Π ΣΕΛ.3 [15]Η διάλεξη αυτή έχει τίτλο «Σ. ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗ: Κατώφλια χώρου και χρόνου Δ. ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗΣ: Δημόσιος χώρος και σύγχρονος αστικός ιστός και βρίσκεται στον ακόλουθο σύνδεσμο<<https://www.youtube.com/watch?v=JSo1yVTiyXM» [16]Η φράση αυτή βρίσκεται στον σύνδεσμο : http://bloggerkm2009.blogspot.gr/2011/04/blogpost_18.html

Πολυκατοικία στη Πολύδροσο από τον Τ και Δ.Μπίρη[16]

2.5

[16]ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ Τ.15 1984 ΣΕΛ.124

Γενική Περιγραφή Η πολυκατοικία μελετήθηκε το 1977 και κατασκευάστηκε στο διάστημα 19791980.Βρίσκεται στο Πολύδροσο Χαλανδρίου, περιοχή στην οποία τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μια ραγδαία οικιστική ανάπτυξη. Απευθύνεται, όπως και οι περισσότερες γειτονικές πολυκατοικίες , σε οικογένειες αστικές η΄ μεσοαστικές. Από την πλευρά των αρχιτεκτόνων διαμορφώθηκε συνθετικά και κατασκευαστικά ή κεντρική ιδέα για την οργάνωση στον χώρο των διαμερισμάτων και η αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του κτιρίου, και επιλύθηκαν οι επιμέρους κατόψεις των διαφόρων τύπων διαμερισμάτων. Κεντρική ιδέα και στόχος είναι η σύνθεση μίας μικρής γειτονιάς από σπίτια-κύβους , που αναπτύσσεται όχι οριζόντια και σε επαφή με το έδαφος, αλλά –αναγκαστικάκατακόρυφα και στον χώρο. Τα σπίτια- κύβοι προβάλλονται σαν ολοκληρωμένες ευδιάκριτες ορθογώνιες μάζες, που υπογραμμίζονται από τις ισχυρές δίεδρες γωνίες των εξωτερικών τους τοίχων. Τέλος, οι κατόψεις τους είναι συντεθειμένες , με σημείο αναφοράς το ιδιωτικό κλιμακοστάσιο που οδηγεί στη δεύτερη στάθμη και αποτελεί το συνθετικό κέντρο βάρους τους. Ο τρόπος που οργανώνονται στον χώρο τα σπίτια, που όπως αναφέρθηκε αποδίδει την αίσθηση της γειτονιάς, έχει για στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή μορφολογική αυτονόμηση του καθενός από αυτά σε σχέση με τα υπόλοιπα. Τούτο δε σημαίνει ότι το συνθετικό «μοντάρισμα» των σπιτιών περιορίζεται απλά σε ένα αισθητικό γλυπτικό παιχνίδι πλασίματος όγκων. Αντίθετα , το παιχνίδι αυτό γίνεται αφορμή ώστε η τυπική αντιπαράθεση των κατοικιών προς τη θέα , που συνήθως εφαρμόζεται στις πολυκατοικίες, να διευρύνεται με τη δημιουργία θετικών οπτικών συσχετίσεων και ανάμεσα στα ίδια τα σπίτια. Έτσι η πολυκατοικία αποκτά ένα επιπλέον «άνοιγμα»-ουσιαστικά μια εσωτερική «θέα», προς τον ίδιο της τον εαυτό-καθορίζοντας ως ένα βαθμό μια συγκεκριμένη σχέση ζωής και συμπεριφοράς ανάμεσα στους κατοίκους της.Από την άλλη μεριά, ο ίδιος αυτός μηχανισμός που οργανώνει τη θέση των σπιτιών στον χώρο λειτουργεί και με κριτήριο τη δημιουργία ποικίλων , ουσιαστικών και βιώσιμων υπαίθριων χώρων – πέρα από τα τυπικά μπαλκόνια – ιδιαίτερα στις υψηλότερες στάθμες.

Σημαντική συνθετική αλλά και λειτουργική βαρύτητα έχει δοθεί στο σύστημα των ελαφρών μεταλλικών κατασκευών που διατρέχουν τις όψεις του κτιρίου και συμπληρώνονται με το χωροδικτύωμα που καλύπτει τις ιδιωτικές ταράτσες των διώροφων σπιτιών της δ΄ και ε΄ στάθμης Από αισθητική άποψη η οξύτατη αλλά και ευέλικτη «παρουσία» του χρωματισμένου μετάλλου αντιπαραθέτει μια δεύτερη συνθετική λογική σε αυτή που υπακούει το «παιχνίδι» των μπετονένιων όγκων , διατηρώντας με αυτούς μια σχεδόν αντιστικτική σχέση αναιρώντας σε σημαντικό βαθμό τη μονολιθικότητά τους. Από λειτουργική άποψη , οι μεταλλικές αυτές κατασκευές οροθετούν «ατελείς» υπαίθριους χώρους για τη χρήση κάθε σπιτιού που μπορεί να συμπληρωθούν – όπως έχει γίνει- από τους κατοίκους ανάλογα με τις ανάγκες τους με κατακόρυφες ή κεκλιμένες τέντες, λουλούδια κ.α. Χρησιμεύουν επίσης για το άπλωμα της μπουγάδας , το κρέμασμα του κλουβιού με το καναρίνι και χίλιες δύο άλλες μικροανάγκες. Ειδικότερα το χωροδικτύωμα της τελευταίας στάθμης , εκτός από τη χρήση που ήδη περιγράφηκε , εξυπηρετεί και τις παρακάτω ανάγκες: α)Δημιουργεί την απαραίτητη αίσθηση του προστατευμένου-καλυμμένου υπαίθριου χώρου στις πιο υψηλές ταράτσες, που αλλιώς θα προκαλούσαν έντονο αίσθημα ανασφάλειας. Β)Επαναλαμβάνει και υπενθυμίζει στην κορυφογραμμή το βασικό ορθογώνιο σχήμα της κάτοψης του κεντρικού κορμού του κτιρίου, που ως ένα βαθμό εξαφανίζουν οι πλαστικές μετακινήσεις των κύβων των διαμερισμάτων. Γ)Λειτουργεί σαν ευδιάκριτο και χαρακτηριστικό «σήμα» του συγκροτήματος. Συμπεραίνοντας , μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι οι μεταλλικές κατασκευές διευκολύνουν τις απρόβλεπτες αλλά αναγκαίες επεμβάσεις των χρηστών στον άμεσο υπαίθριο χώρο των σπιτιών τους και παράλληλα αποδίδουν στο κτίριο μια δεύτερη , συνεχώς μεταλλασσόμενη , ζωντανή «αντί-αρχιτεκτονική»όψη που παρακολουθεί, αποκαλύπτει και εικονογραφεί τις διακυμάνσεις του «οικογενειακού βίου»που συντελείται στο κάθε σπίτι.

113: Με γκρί χρώμα είναι οι κεντρικοί πυρήνες της κατακόρυφης κίνησης οι οποίοι είναι συμμετρικά τοποθετημένοι για καλύτερη στατική συμπεριφορά αλλά αποτελούν και τη μονάδα επανάληψης του κανάβου της πολυκατοικίας ο οποίος είναι αυστηρός και αμέταβλητος σε σχέση με την πολυκατοικία στη Δοξαπατρή.Με κίτρινο είναι οι κατακόρυφες κινήσεις των κατοικιών του Γ και Δ ορόφου με σκοπό τη σύνδεσή τους με το δώμα.

113

Πρώτη Άποψη Η πολυκατοικία αυτή είναι από τα πιο γνωστά και προβεβλημένα έργα του αρχιτεκτονικού γραφείου Τάσου και Δημήτρη Μπίρη. Όταν τη πρωτοεπισκέφθηκα την αναγνώρισα με μία σχετική δυσκολία χωρίς όμως να καταλαβαίνω τον λόγο και τον συνειδητοποίησα λίγο αργότερα. Αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι η φθορά της με το χρόνο. Η φθορά του ανεπίχριστου σκυροδέματος ,το οποίο βέβαια δεν έχει συντηρηθεί από τους ενοίκους είναι ένα ένα από τα σοβαρά μειονεκτήματα του σε σχέση πάντα με το εμφανές εμποτισμένο με χρώμα μπετόν όπως στις πολυκατοικίες του Τ .Εξαρχόπουλου και του Μ. Σουβατζίδη αλλά και με την τεχνική των Αντωνακάκηδων στη Δοξαπατρή. θα πρέπει να τονίσουμε ότι η μονολιθικότητα του υλικού αποτελεί ένα μέρος της φιλοσοφίας του αρχιτέκτονα ενδεικτικά αναφέρει στην παρουσίαση της πολυκατοικίας αυτής στα θέματα χώρου και τεχνών «Η συμβολική αξία ενός κυρίαρχου κατασκευαστικού υλικού. Το ξύλινο σπίτι, το πέτρινο σπίτι , το πλινθόκτιστο σπίτι, το μπετονένιο σπίτι, όχι το σπίτι-δειγματολόγιο υλικών.»[17].Θα λέγαμε μέσω της κυριαρχίας του υλικού προσπαθεί να αναγάγει τη κατοικία σε τοπόσημο δίνοντας της μία κατασκευαστικήδομική ταυτότητα και ίσως η «υπερβολική φθορά» του φέροντα οργανισμού να συμβάλει μέγιστα προς σε αυτή τη κατεύθυνση. Την αξία και τη πολυπλοκότητα του έργου αυτού δε τη συνειδητοποίησα με την απλή παρατήρηση αλλά προσπαθώντας να το αποτυπώσω στο χαρτί επιτόπου. Οι όγκοι διαδέχονται ο ένας τον άλλον σε εισχώρηση μεταξύ τους ως προς τον άξονα βορά – νότου με τα μπαλκόνια να ακολουθούν τον ρυθμό αυτό δίνοντας μάλιστα ένταση σε αυτή την ογκοπλασία. Θα λέγαμε ότι υπάρχει μία «οργανωμένη αταξία» με τους αρχιτέκτονες να κάνουν τα πάντα για να σπάσουν το καθαρό γεωμετρικό στερεό. Πάνω σε αυτό επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν τότε τα τρισδιάστατα σχεδιαστικά μέσα για να επιλύσουν η΄ να δημιουργήσουν αυτή τη περίπλοκη ογκοπλασία , τα επιλύσαν μέσω της γνωστής αφαιρετικής μακέτας της πολυκατοικίας.

[17]ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ Τ.15 1984 ΣΕΛ.126

114 : Σκίτσο που αναδεικνείει την πολυπλοκότητα της πολυκατοικίας

114

115

115 : Πλάγια όψη στα δυτικά με τα κλιμακοστάσια να είναι οι εξαιρέσεις του ορθογώνιου στερέου για αυτό είναι βαμμένα λευκά

116:Άποψη από τον δρόμο

117:Αφαιρετική μακέτα

116

117

Σημαντικό ρόλο στην όψη διαδραματίζουν τα μπαλκόνια-ημιυπαίθριοι χώροι τα οποία καδράρουν τις προσθήκες των ενοίκων στον ημιυπαίθριο χώρο χαρακτηριστικά μου αναφέρει ο Τ. Μπίρης: «Εντούτοις ο κάθε κάτοικος μπορεί να διακρίνει το σπίτι του, και πως το διακρίνει ,διότι αυτό αυτονομείται ως στερεό με αυτή τη κίνηση αλλά και με τη πράξη του στον ημιυπαίθριο, αυτό είναι πιο δυνατό αναγνωριστικό χαρακτηριστικό από ότι ας πούμε το αισθητικό…» .Λειτουργούν ως τοπόσημα για τους ίδιους δηλαδή ο ένοικος μπορεί με χαρακτηριστική ευκολία να διακρίνει αμέσως που κατοικεί κάτι το οποίο δεν είναι τόσο απλό αν αναλογιστούμε τις πολυκατοικίες με τις συνεχόμενες τζαμαρίες των οποίων η επαναληψιμότητα προκαλεί λήθη. Τα μπαλκόνια στις περισσότερες περιπτώσεις λειτουργούν ως αποθηκευτικοί χώροι η’ ως πλυσταριό ή ακόμα έχουν μετατραπεί σε δωμάτια κάτι το οποίο συνιστά δομική αλλαγή και αλλοίωση της κατοικίας! Μιας και αναφέραμε τη φράση «δομική αλλαγή» η αλήθεια είναι ότι η πολυκατοικία αυτή έχει δεχτεί δομικές αλλαγές οι οποίες έχουν αλλοιώσει τη φυσιογνωμία της. Η πιο εμφανής και είναι αυτή η αιτία χάρις στην οποία αναγνώρισα με κάποια δυσκολία τη πολυκατοικία είναι η έλλειψη του χωροδικτυώματος στην ταράτσα. Εδώ σε αυτό το σημείο καλό είναι να παραθέσουμε σχεδόν αυτούσια την ιστορία της εξαφάνισης του όπως μου την αφηγήθηκε ο Τ. Μπίρης: «Καταρχήν το έκοψα εγώ ο ίδιος το στέγαστρο. Έκανα καταγγελία στη πολεοδομία διότι το στέγαστρο δεν είχε συντηρηθεί εδώ και 30 χρόνια είχε διαβρωθεί από σκουριά σε βαθμό να ήταν έτοιμο να κοπεί στη βάση του…Είχα κάνει μία φορά επίσκεψη με τους φοιτητές και ζητήσαμε να επισκεφθούμε τα διαμερίσματα και δε μας άφησαν οι ένοικοι αλλά ήξεραν εμένα, βλέπω το στέγαστρο να παλαντζάρει ανάλογα με τον αέρα, και τότε ρωτάω τους ενοίκους «μα καλά δε το συντηρείται??»και άκουσε να δεις τώρα που λες σενάρια μου λένε ότι υπάρχει νομικό πρόβλημα για το ποιος έπρεπε να επιβαρυνθεί για τη βλάβη του στεγάστρου αν είναι οι τέσσερις ένοικοι και εν τέλει ποιοι από αυτούς ήτανε ,διότι ο φθορά του δεν ήταν ομοιογενής σε όλη του την έκταση. Σκέφθηκα λοιπόν ενόσω οι ένοικοι παλεύανε να βρουν ποιος πρέπει να πληρώσει το στέγαστρο αν και δεν είχα υπογράψει την επίβλεψη ώστε να θεωρηθώ υπεύθυνος ,θα ένιωθα όμως σε περίπτωση που κομμάτια του στεγάστρου έπεφταν στο δρόμο και απειλούσαν τη σωματική ακεραιότητα των πολιτών.

’Έκανα καταγγελία ,η οποία ενόχλησε τους κατοίκους διότι τους έφερε σε δύσκολη θέση. Πράγματι!! σκοπίμως το έκανα, και μία ωραία πρωία αποφάσισαν μπροστά σε αυτή την ευθύνη να το κόψουν και πράγματι το έκοψαν…Ένιωσα σαν να μου κόβουν ένα δάκτυλο αλλά άλλο είναι ένα δάκτυλο και άλλο το κεφάλι και πολύ περισσότερο η ψυχή του αρχιτέκτονα, διότι στην αρχιτεκτονική κινδυνεύεις να χάσεις από ένα δάκτυλο μέχρι ένα πόδι, το στομάχι , το κεφάλι αλλά και τη ψυχή σου…. Διάλεξε και πάρε!!! η ζωή αλλάζει για αυτό και συ μπορείς να προβλέψεις μέχρι σε ένα σημείο την εξέλιξη των πραγμάτων, θεωρώντας ότι κάποια πράγματα έχουν μία διαχρονικότητα όσον αφορά την ισχύ τους όχι αιώνια αλλά σίγουρα ξεπερνάνε τη ζωή τη δική σου.»Αναφέροντας χαρακτηριστικά λίγο πιο κάτω: «Το χωροδικτύωμα ναι αλλοίωσε σημαντικά διότι αχρήστεψε τους πάνω ορόφους διότι είναι άλλο είναι να είσαι στο δώμα και να έχεις κάτι πάνω από το κεφάλι το οποίο καδράρει τη θέα και δε νιώθεις ότι είσαι σε ένα απροσδιόριστο δώμα και επίσης δίνει αυτή την αίσθηση ιδιωτικότητας ενώ τώρα είναι χύμα ,είναι μία απώλεια… ε ωραία στον πόλεμο έχεις πάει δε το έχεις καταλάβει??Για αυτό εντόπισα αμέσως αυτή την στεναχώρια σου <<Τι έγινε με το χωροδικτύωμα>> Ε Έγινε!!! σε πόλεμο είμαστε δε καταλαβαίνεις??Φάγαμε μία αλλά επιβιώσαμε.. Έρχεται το άλλο έργο ,εκεί μπορεί να είναι καλύτερα η’ χειρότερα τα πράγματα….» Το χωροδικτύωμα στη ταράτσα για εμένα προσωπικά είναι η κορυφαία ιδέα της σύνθεσης διότι αποτελεί μία προσπάθεια οργάνωσης της πέμπτης όψης με έναν ουσιαστικό τρόπο και όχι με ένα αισθητικό ρομαντισμό όπως πχ να κάνουμε πράσινες ταράτσες καθαρά για λόγους αισθητικής. Σε σχέση με τις πολυκατοικίες που έχουν παρουσιασθεί σε αυτήν εδώ τη διάλεξη είναι κάτι το πρωτότυπο και από όσο γνωρίζω δεν έχει υπάρξει ξανά. Το πιο σημαντικό στοιχείο είναι ότι αποτελεί ένα όριο σε σχέση με τον ουρανό κάτι το οποίο σαν ιδέα μπορεί να χαρακτηριστεί απλή αλλά όχι απλοϊκή. Επίσης η αρχιτεκτονική του Κρόκου στηρίχτηκε στο τελείωμα των κτηρίων με την επανεγγραφή γείσων από τα νεοκλασικά ώστε το κτήριο να έχει μία καλύτερη σχέση με τον ουρανό ,θα λέγαμε μία αισθητική αντίληψη του τελειώματος της κατασκευής.

118,119: Άποψη από τους ημιυπαίθριους με τις διαφορετικές προσθήκες από τους ενοίκους

118

119

120,121: Έλλειψη χωροδικτυώματος

120

121

122: Βορινό μπαλκόνι ως αποθηκευτικός χώρος

122

123

123,125: Ίδια κατοικία, διαφορετικοι ένοικοι ,διαφορετική συμπεριφορά στους ημιυπαίθριους χώρους οδηγέι σε διαφορετικές όψεις!

124: Βορινό μπαλκόνι που έχει μετατραπεί σε καθιστικό 124

125

Στη συγκεκριμένη περίπτωση το χωροδικτύωμα δεν είναι μόνο αισθητική αντίληψη του τελειώματος του κτηρίου αλλά και ουσιαστική οργάνωση του χώρου, μας απομονώνει από τη φύση πράγμα που είναι και ο σκοπός της αρχιτεκτονικής και καδράρει το τοπίο δίνοντας μία κύρια οπτική φυγή προς τη κεντρική θέα. Τώρα η αποτυχία του έγκειται μάλλον στο ότι οι ένοικοι δεν είχαν συνηθίσει σε μία υπαίθρια διαβίωση θεωρώντας το εν τέλει «περιττό».Παρ ‘όλα αυτά από τη προσωπική επαφή που είχα μαζί τους σε όλους θα έλεγα είχε λείψει το χωροδικτύωμα. Άλλη δομική αλλαγή είναι η προσωπική σκάλα που καταλήγει στη ταράτσα ενός ενοίκου η οποία έχει γίνει δωμάτιο, κάτι το οποίο επιβεβαιώνει περί αντίληψης της υπαίθριας διαβίωσης που ανέφερα πιο πάνω. Γενικότερα στην πολυκατοικία διαχωρίζονται με σαφή τρόπο τα φέροντα από τα φερόμενα μέσω των κόκκινων επιχρισμάτων ή τη κατακόρυφη διάστρωση της τάβλας ώστε να δείχνουν την διάταξη του εσωτερικού οπλισμού. Επίσης τα κλιμακοστάσια στη δυτική όψη είναι βαμμένα λευκά ώστε να τονίσουν ότι αποτελούν εξαίρεση του ορθογωνικού στερέου αλλά και τα εσωτερικά των διώροφων που εξέχουν στο τελείωμα του κτηρίου.

126: Αναδιπλούμενα παράθυρα

126

127

127: Άποψη του χωροδικτυώματος από την ταράτσα

128: Φωτό που αναδυκνύει τη δομική καθαρότητα της πλυκατοικίας αλλά και την δομική αλλαγή στο πέρας της σκάλας 128

Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να κάνουμε στη οργάνωση της πολυκατοικίας στην οποία τα πάντα είναι επιμελημένα και στη σωστή θέση. Οι κεντρικοί πυρήνες της κατακόρυφης κίνησης είναι συμμετρικά τοποθετημένοι ως προς την κτηριακή μάζα για καλύτερη στατική συμπεριφορά της κατασκευής κάτι το οποίο ισχύει και στα εσωτερικά κλιμακοστάσια των κατοικιών. Η οργάνωση των διώροφων διαμερισμάτων είναι η εξής: στο πρώτο επίπεδο βρίσκεται το καθημερινό, ένας χώρος με διαμπερή προσανατολισμό με όσο το δυνατόν καλύτερο αερισμό με δύο ημιυπαίθριους εκατέρωθεν, ενϊαίος ο οποίος οριοθετείται με το κλιμακοστάσιό που οδηγεί στο άνω επίπεδο. Στο δεύτερο επίπεδο είναι οι χώροι ξεκούρασης εκτός από τα δύο μεσαία διαμερίσματα τα οποία περιέχουν ακόμα ένα καθιστικό. Επίσης οι χώροι υγιεινής βρίσκονται εκατέρωθεν των κεντρικών κλιμακοστασίων για την εξασφάλιση φυσικού εξαερισμού αν και βέβαια στο τελευταίο επίπεδο είναι εσωτερικοί. Τα εσωτερικά κλιμακοστάσια οδηγούν στο τελευταίο επίπεδο την ταράτσα με μία αυστηρή κυκλική κίνηση στα δύο γωνιακά διαμερίσματα αλλά και με μία πιο ελεύθερη στα δύο μεσαία διαμερίσματα κυκλική από το πρώτο στο δεύτερο επίπεδο και ύστερα μετατοπισμένη προς το καθιστικό σε σχήμα Π, ή οποία μάλιστα εκφράζεται και στην όψη. Γενικότερα η πολυκατοικία αυτή αποτελεί πρότυπο ως προς την καθαρότητα της δομής της και θα την συνέκρινα με τις μελέτες του Δεσποτόπουλου και με το υλοποιημένο έργο του, το πνευματικό κέντρο Αθηνών ,δε πρέπει να παραβλέψουμε ότι ο Τ. Μπίρης ήταν επιμελητής στην έδρα του αλλά και ο Δεσποτόπουλος είχε αποτελέσει σύμβουλος του στη μελέτη του δικαστικού μεγάρου της Λιβαδειάς. Επίσης η πολυκατοικία βρίσκεται σε pilotis η οποία επιτρέπει την εύκολη στάθμευση των αυτοκινήτων και εξαιτίας ότι βρίσκεται λίγο χαμηλότερα από τη στάθμη του πεζοδρομίου δεν αλλοιώνει αισθητικά της πολυκατοικία.

129:Με κίτρινο είναι τα καθτσικά στον τέταρτο όροφο και με κόκκινο η κίνηση στα δύο μεσαία διαμερίσματα προς την ταράτσα

Μια και αναφέρθηκε πριν από λίγο η οργάνωση των κατοικιών σε αυτή τη πολυκατοικία είχα την τύχη να επισκεφθώ ένα διαμέρισμα και να πάρω συνέντευξη από τον ένοικο αλλά και να τραβήξω φωτογραφίες από το εσωτερικό του. Στο συγκεκριμένο διαμέρισμα έχουμε έναν ένοικο ο οποίος έκανε κάποιες προσθήκες με στόχο την καλύτερη διαβίωση του. Συγκεκριμένα μόνωσε το διαμέρισμα εσωτερικά και πρόσθεσε γυψοσανίδες τις οποίες μάλιστα τις έβαψε σε χρώμα λευκό και μωβ κάτι το οποίο υποδηλώνει ότι μάλλον το ανεπίχρυστο σκυρόδεμα ως αισθητική δεν έχει τόσο αντίκρισμα στους ενοίκους. Επίσης υπάρχει και ένα τζάκι το οποίο μάλλον είναι παρέμβαση του προηγούμενου ιδιοκτήτη. Στη συγκεκριμένη κατοικία την οργάνωση τις κίνησης μέσα στο χώρο αναλαμβάνει το κλιμακοστάσιο το οποίο με τη τοποθέτηση του στη μέση περίπου του καθημερινού οργανώνει κυκλικά τον χώρο γύρω από αυτήν. Από εκεί και μετά τα έπιπλα είναι τα σημεία στάσης. Έχουμε μία ανοικτή κουζίνα ,ένα καθιστικό που βλέπει στον νότιο ημιυπαίθριο ,ένα γραφείο στη ανατολική μεριά που έχει άμεση επαφή με το εσωτερικό αίθριο ακόμα ένα καθιστικό στη βόριο ανατολική μεριά το οποίο έχει το τζάκι και μάλλον είναι το «επίσημο καθιστικό»της οικογένειας. Οι ημιυπαίθριοι χώροι έχουν τις χαρακτηριστικές φυγές στους άλλους ημιυπαίθριους των άλλων διαμερισμάτων όπως είχε περιγραφεί νωρίτερα αλλά και από τον ίδιο τον Τ. Μπίρη: « διότι έχουμε εδώ μια αρχιτεκτονική η οποία κουνιέται, κάνει διάφορες κινήσεις, δηλαδή έχεις 3 κανάβους ο πρώτος είναι το νοητό στερεό ο δεύτερος είναι οι βασικές κινήσεις εσοχής…(μου περιγράφει ένα σκίτσο που αναλύει τους συνθετικούς χειρισμούς)αυτό που γεννούν όμως είναι η ικανότητα από αυτό το μπαλκόνι να βλέπεις μέσα σε τούτο, να βλέπεις επάνω, ετούτος εδώ να βλέπει διαγώνια. Εδώ υπάρχει ένα σκαμμένο που λειτουργεί ως ένα αιθριάκι στο οποίο βλέπει αυτό το παράθυρο. Είναι ένα μελίσσι και όλα αυτά ενσωματώνονται σε ένα νοητό στερεό για να ησυχάσει…..Είναι μία ολόκληρη σκέψη»

130: Άποψη του καθιστικού

131: Άποψη του καθημερινού από την είσοδο

130

131

132: Με κίτρινο είναι η κατοικία του ενοίκου

133: Το «επίσημο» καθιστικό στη βόριεια πλευρά στη θέση της τραπεζαρίας

132

133

134,135: Άποψη από τον βόρειο ημιυπαίθριο

136: Οπτική φυγή προς τον ημιυπαίθριο άλλης κατοικίας

134

135

136 137,138: Άποψη από το νότιο ημιυπαίθριο,έμφαση πρέπει αν δώσουμε στα γαλάζια επιχρίσματα τα οποία αναιρούν το γυμνό μπετόν ως αισθητική αλλά και στο πράσινο το οποίο χρησιμοποιείται ως φίλτρο δημοσίουιδιωτικού κυρίως

137

138

Συμπέρασμα Αυτό που μου έκανε εντύπωση από τη συνέντευξη που βρίσκεται στο παράρτημα είναι η χρήση του πρασίνου στους ημιυπαίθριους χώρους όχι τόσο ως σκίαστρο αλλά σαν όριο με τον περιβάλλοντα χώρο αναφέροντας χαρακτηριστικά σε αντίστοιχη ερώτηση μου «Ναι και σκιά σωστά αλλά και να δημιουργηθεί μία εσωστρέφεια , είναι πολύ ανοιχτό στο χώρο.».Στη πραγματικότητα οι γλάστρες σχηματίζουν ένα συμπαγές στηθαίο κάτι το οποίο απουσιάζει από τους ημιυπαίθριους της πολυκατοικίας με αποτέλεσμα να έχουν μετατραπεί στη πλειοψηφία τους σε αποθηκευτικούς χώρους και όχι σε χώρους ζωής και αλληλοεπικοινωνίας. Αν και οι αρχιτέκτονες είχαν τοποθετήσει μεταλλικές κατασκευές προς σε αυτή τη κατεύθυνση σίγουρα έδωσαν ένα έναυσμα στους ενοίκους να τις αξιοποιήσουν μέσω της πλήρωσης τους με τέντες αλλά χωρίς να υπάρχει ουσιαστική ζωή εν τέλει. Βέβαια είναι και στο χαρακτήρα του ενοίκου σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα Τ. Μπίρη σας παραθέτω ένα μέρος του διαλόγου που είχαμε κάνει: «άλλωστε υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι παρεμβαίνουν στο χώρο και άνθρωποι που δεν παρεμβαίνουν, νομίζεις ότι είναι εύκολο για ένα νοικάρη να φέρει μαστόρους κτλ?? Σίγουρα όχι Υπάρχουν και άλλοι που ποτέ δεν ικανοποιούνται με τα τετραγωνικά τα οποία αποκτούν και όλο κάτι τους φταίει αισθητικά και το αλλάζουν, μέσα στο χωροδικτύωμα ένας είχε βάλει αιώρα, η άλλη λουλούδια, ο άλλος ντουλάπια και όλα αυτά τα απορροφούσε μέσα το χωροδικτύωμα».

Αν και αναφέρεται στο χωροδικτύωμα αυτός ο διάλογος αναδεικνύει ένα μέρος της φιλοσοφίας των Μπίρη όπου δεν προκαθορίζει τα πάντα στην κατοικία αλλά αφήνει τον ένοικο να κάνει τις δικές του παρεμβάσεις. Στην οργάνωση των κατόψεων σε σύγκριση με τις προηγούμενες πολυκατοικίες χρησιμοποιούνται λιγότερα μέσα δηλαδή υπάρχει θα λέγαμε απουσία των φερόμενων στοιχειών(για τα καθημερινά) και δεν υπάρχουν χτιστοί καναπέδες, κρεβάτια κλτπα, διαχωρισμός των επιπέδων με βαθμίδες. Για αυτό το λόγο είναι πιο «μινιμαλιστής» αρχιτέκτων σε σχέση με αυτούς που έχουν αναφερθεί. Εκεί όμως είναι και η αντίφαση του, θα έλεγα ότι δίνει υπερβολική ελευθερία στον ένοικο να συμπληρώσει την αρχιτεκτονική του (και όπως αναφέρθηκε και πριν δεν είναι όλοι οι ένοικοι ίδιοι άλλοι βάζουν πράσινο ως όριο και δημιουργούν ζωντανούς ημιυπαίθριους χώρους ,άλλοι βάζουν το πλυσταριό ,άλλοι βάζουν ντουλάπια, άλλοι τους κλείνουν εντελώς και τα κάνουν δωμάτια.)Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανατροπή της κεντρικής ιδέας μίας πολυκατοικίας-γειτονιάς και «να είναι σαν ένα όνειρο το οποίο ήρθε σε ρήξη με τη πραγματικότητα» [18] Κλείνοντας θα ήθελα να παραθέσω μία πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση που συμπυκνώνει τη συνθετική λογική της πολυκατοικίας του Π.Τσακόπουλου: «κωδικοποιείται ο γλυπτικός ορισμός του γεωμετρικού οριακού σχήματος του κυβιστικού κελύφους, μέσω μιας διαδικασίας αφαίρεσης μάζας που αντιδιαστέλλεται προς την προσθετική διαδικασία της κονστρουκτιβιστικής συνθετικής μεθοδολογίας»[19].Πάνω σε αυτό θα ήθελα να συμπληρώσω ότι η αφαίρεση από ένα πρίσμα εμπεριέχει μία εσωστρέφεια μόνο που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι πολύ εξωστρεφές. Ότι έχει να δηλώσει η πολυκατοικία αυτή βρίσκεται στην όψη με αποτέλεσμα να είναι ιδιαιτέρα φιλική προς το δημόσιο εξαιτίας της απουσίας ενϊαίας κλίμακας με το σπάσιμο σε μικρότερους κύβους αλλά και με το καδράρισμα των προσθηκών των ενοίκων στους ημιυπαίθριους δημιουργεί μία μεταβλητή όψη η οποία μεταβάλλεται ανάλογα με τον ένοικο, με τον χρόνο ακόμα και με τον καιρό! Είναι σαν ένα κοινωνικό πείραμα όπου διαπιστώνει κανείς με σχετική ευκολία πως συμπεριφέρονται οι ένοικοι στους ημιυπαίθριους χώρους και πως εν τέλει τους αξιοποιούν!

[18]Φράση από μία ένοικο της πολυκατοικίας [19]ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΉΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΕΛ 431

Συμπεράσματα

2.6

Όπως φαίνεται ξεκάθαρα από τις επεμβάσεις στην πολυκατοικία του Πολύδροσου τα διάφορα επιχρίσματα στο εξαρχής σχεδιασμένο ανεπίχρυστο σκυρόδεμα αλλά και από μία φράση του κ.Δεσποτίδη για την πολυκατοικία στη Δοξαπατρή «λόγω της εκτεταμένης χρήσης του ανεπίχριστου σκυροδέματος όπως στα στηθαία των μπαλκονιών αλλά και στα φερόμενα στοιχεία έδινε την αίσθηση φρουρίου» ,υποδηλώνουν ότι μάλλον το ανεπίχρυστο σκυρόδεμα ως αισθητική δεν είναι ιδιαιτέρως προσφιλές στους ενοίκους. Το όριο έχει τεράστια σημασία στην αρχιτεκτονική και σε ορισμένες περιπτώσεις έρχεται σε αντίστιξη με τον αέρα και το ίδιο το φως. Ας θυμηθούμε την κατοικία στην Ανάβυσσο του Άρη Κωνσταντινίδη και ας τη συγκρίνουμε με την οικία Farnsworth του Mies van de rohe. Τα έργα αυτά είναι περίπου της ίδιας κλίμακας και τα δύο σε φυσικό τοπίο χωρίς άλλα οικοδομήματα πλάϊ τους μόνο που το τοπίο είναι πολύ διαφορετικό στις δύο περιπτώσεις. Του Κωνσταντινίδη σου δίνει την αίσθηση της εσωστρέφειας λόγω του μεσογειακού κλίματος με τον πολύ δυνατό φωτισμό ενώ η οικία Farnsworth της εξωστρέφειας λόγω της απουσίας του δυνατού φωτός στο τοπίο αλλά βέβαια και λόγω του φορμαλισμού του αρχιτέκτονα. Εν τέλει οι ένοικοι μάλλον προτιμούν οι προσωπικοί τους χώροι και συγκεκριμένα οι ημιυπαίθριοι να έχουν μία εσωστρέφεια και να μη διαχέονται στο δημόσιο κάτι το οποίο επιβεβαιώνει η προσθήκη πρασίνου του κ. Παπαργυρόπουλου αλλά και ο σχεδιασμός των στηθαίων ως όριο στη Δοξαπατρή. Επίσης οι χώροι κατοίκησης θα πρέπει να είναι σαφέστατα διαχωρισμένοι μεταξύ τους αλλά να υπάρχει και η δυνατότητα επικοινωνίας μέσω ανοιγμάτων. Ο ένοικος έχει την ανάγκη να έχει έναν προσωπικό χώρο απομονωμένο από το ευρύτερο περιβάλλον και από την ίδια την οικία αλλά ταυτόχρονα να έχει την επιλογή της επικοινωνίας. Εδώ βρίσκεται και η αδυναμία του «μινιμαλισμού» όπου με την ελάχιστη οριοθέτηση των χώρων με τα έπιπλα σε συνδυασμό με τα ελάχιστα φερόμενα στοιχεία, οι χώροι διαχέονται ο ένας στον άλλον με αποτέλεσμα ο ένοικος να χάσει την αίσθηση της ιδιωτικότητας που είναι και ο σκοπός της αρχιτεκτονικής εν μέρει σε σχέση με τη φύση.

Τα καθημερινά είναι οι πιο σημαντικοί χώροι και σχεδόν σε όλες τις πολυκατοικίες είναι το κεντρικό στοιχείο διαμονής των ενοίκων. Στις πολυκατοικίες στο Πολύδροσο και στη Δοξαπατρή είναι χώροι με διαμπερή προσανατολισμό, με βέλτιστο αερισμό και μάλιστα την ύπαρξη δύο ημιυπαίθριων εκατέρωθεν του. Όπως χαρακτηριστικά μ αναφέρει ο κ Παπαργυρόπουλος : «Έχει πολύ φως το σπίτι, έχει πολλά ανοίγματα , είναι παντού ανοιχτό , διαμπερές».Όταν λέει σπίτι εννοεί το καθημερινό και όχι ολόκληρη τη κατοικία που αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα κάτι το οποίο αναδεικνύει τη αξία του ενιαίου καθημερινού με την κουζίνα ,το καθιστικό αλλά και το γραφείο ενιαία σχεδόν αδιαίρετα ώστε να συμβαίνουν όλες οι καθημερινές πράξεις εστίαση, αναψυχή, εργασία μίας οικογένειας. Με την ίδια λογική σχεδιάσθηκε και του κυρίου Farrant με ένα τεράστιο καθημερινό ύψος 5 μέτρων ανεπτυγμένο σε δύο επίπεδα με τους υπόλοιπους χώρους βοηθητικούς γύρω από αυτό και στην πολυκατοικία στο Μαρούσι όπου στο καθημερινό εισέρχεται η θέα του λεκανοπεδίου σωστά καδραρισμένη. Στην πολυκατοικία του Παπάγου η επιλογή του καθημερινού να έχει νοτιό-δυτικό προσανατολισμό και μάλιστα η ανεξάρτητη τοποθέτηση της σε σχέση με τη κουζίνα δημιούργησε έναν χώρο αποθηκευτικό με αποτέλεσμα ο πιο ζωτικός χώρος της κατοικίας να είναι «νεκρός», κάτι το οποίο είναι και το μεγαλύτερο μειονέκτημα της. Η ανταπόκριση της αρχιτεκτονικής στις λειτουργικές απαιτήσεις είναι το πιο σημαντικό ζητούμενο της. Εδώ μπαίνει και η έννοια της «πρακτικότητας» εννοώντας στις περισσότερες περιπτώσεις μία εύκολη διαβίωση σε μία κατοικία. Αυτή η ευκολία όμως κρύβει κάποιους κινδύνους, η ευκολία στον δροσισμό των κατοικιών με τεχνητά συστήματα ή σκίασης, η επίπεδη τοποθέτηση όλων των χώρων χωρίς την ύπαρξη κλιμάκων αναμεσά τους έχει δημιουργήσει μία απρόσωπη αρχιτεκτονική όπου το κτήριο δεν ανταποκρίνεται σαν ζωντανός οργανισμός στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος οδηγώντας τους ενοίκους να δίνουν σημασία στα επι μέρους όπως κουφώματα, δαπεδοστρώσεις και όχι στο σύνολο. Η αρχιτεκτονική είναι δύσκολη υπόθεση και αυτές οι δυσκολίες είναι που εν τέλει χαράζονται ως μνήμες στον ένοικο και δω καλό είναι να παραθέσουμε την απάντηση του κ .Δεσποτίδη σε σχέση με την πρακτικότητα των κλιμάκων από τον ένα επίπεδο στο άλλο:<< Παρόλα αυτά η εμπειρία αυτή του ανεβοκατεβάσματος σε έκανε να αισθάνεσαι σα παιδί για να παίξεις ,να τρέξεις…..>>.Οπότε το πιο σημαντικό στην αρχιτεκτονική είναι να δημιουργεί η΄να επανεγγράφει μνήμες ακόμα και ας είναι εις βάρος μίας εύκολης και πρακτικής διαβίωσης.

Τέλος το πιο σημαντικό συμπέρασμα για να μην αλλοιώνεται το αρχιτεκτόνημα δομικά από παρεμβάσεις των ενοίκων είναι να γίνεται σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα χωρίς την ύπαρξη «ενδιάμεσων» ,χωρίς να θέλω να κατηγορήσω τη μέθοδο της αντιπαροχής διότι ίσως είναι το πιο αποτελεσματικό μέτρο για την γρήγορη κατοίκηση όλων των εσωτερικών μεταναστών που ήρθαν στην Αθήνα με ορατά βέβαια τα μειονεκτήματα της τα οποία οφείλονται στον Γ.Ο.Κ. Ο αρχιτέκτων έχει ευθύνη να συζητά και να συνδιαλέγεται με τον εκάστοτε ένοικο ώστε να αντιληφθεί τις ανάγκες του διότι ο ένοικος αργότερα θα κάνει τις απαραίτητες «ανατροπές» στην κατοικία αυτή με αποτέλεσμα να μην είναι ικανοποιημένες από το αποτέλεσμα και οι δύο πλευρές. Για αυτό και η πολυκατοικία στο Πολύδροσο αντιμετώπισε αυτές τις δομικές αλλαγές διότι είναι σχεδιασμένη για απρόσωπους ενοίκους οι οποίοι προσπαθούν να προσαρμοστούν σε αυτά τα διαμερίσματα η ακόμα καλύτερα σε αυτή την υπαίθρια αντίληψη διαβίωσης. Κάτι το οποίο δε συμβαίνει στην πολυκατοικία στον Καρέα αλλά και στη Δοξαπατρή όπου ο αρχιτέκτων είχε άμεση επαφή με τους ενοίκους και σχεδίασε με βάση τις ανάγκες τους αλλά και την φιλοσοφία του. Τα συμπεράσματα καλό είναι να προκύψουν από μία πρόχειρη σύγκριση των πολυκατοικιών μεταξύ τους αν και δεν είναι αντικειμενικό διότι τα οικόπεδα είναι διαφορετικά, τα οικονομικά δεδομένα επίσης αλλά και το θεσμικό πλαίσιο που αναφέραμε στην αρχή. Ως κριτήρια θα λάβουμε τα εξής: την οργάνωση των χώρων, τη χρήση των υλικών, τις ιδιαιτερότητες τους.

Ως προς την οργάνωση των χώρων σίγουρα η πολυκατοικία της Δοξαπατρή είναι εξαιρετική. Κάθε κατοικία είναι και διαφορετική από την άλλην και ο κάναβος αλλάζει από όροφο σε όροφο και σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν και εξαιρέσεις οι οποίες τον ενεργοποιούν. Αυτή η ζωντάνια συνδυάζεται με «καθημερινά» τα οποία αναλαμβάνουν το ήμισυ περίπου της κατοικίας και είναι διαμπερή αλλά και αρκετά ψηλά σε ορισμένες περιπτώσεις ώστε να είναι μία εσωτερική αυλή όπου διαδραματίζονται όλες οι καθημερινές δραστηριότητες.

Η πολυκατοικία στο Πολύδροσο είναι αντιστικτική ως προς την οργάνωση με την πολυκατοικία στη Δοξαπατρή. Ο κάναβος δεν αυξομειώνεται και τα καθημερινά παραμένουν και αυτά ίδια, παρ’όλα αυτά τα «καθημερινά» είναι δοχεία ζωής με διαμπερείς χώρους από άποψη αερισμού και φωτισμού οι οποίοι περιέχουν ότι έχει σχέση με καθημερινές δραστηριότητες. Μειονέκτημα είναι ότι απουσιάζουν τα χτιστά καθιστικά,κρεβάτια,ερμάρια τα οποία υπάρχουν στη Δοξαπατρή και δίνουν μία ιδιαίτερη ποιότητα στον χώρο χωρίς να είναι φλύαρος. Η πολυκατοικία στου Παπάγου εξαιτίας της ιδιαίτερης οργάνωσης του καθημερινού της με την τοποθέτηση της κουζίνας του καθιστικού και της τραπεζαρίας σε διαφορετικές γωνίες αλλά και του έντονου φωτός στο καθημερινό εξαιτίας της έλλειψης συμπαγών στηθαίων αλλά και σκίασης έχει μετατραπεί από καθιστικό σε αποθηκευτικό χώρο που είναι το μεγαλύτερο μειονέκτημα αν και έχει χαρακτηριστικά που δίνουν ποιότητα στον χώρο της όπως χτιστοί καναπέδες. Στην πολυκατοικία στο Μαρούσι είναι εξαιρετική η οργάνωση του καθιστικού σε άμεση σχέση με τη θέα και τον υπαίθριο χώρο αλλά δεν έχει διαμπερή προσανατολισμό και αερισμό κάτι το οποίο οφείλεται στο κτιριολογικό πρόγραμμα της πολυκατοικίας. Σαν συμπέρασμα αυτό που μάλλον έχει περισσότερη σημασία είναι η διαμπερότητα με την ύπαρξη δύο ημιυπαιθρίων εκατέρωθεν στο καθημερινό για να έχει σωστό δροσισμό αλλά και προσανατολισμό.Σίγουρα θα πρέπει να καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της κατοικίας και να περιέχει οριοθετημένες καθημερινές λειτουργίες.

139: Με κίτρινο είναι τα καθημερινά στην κάθε κατοικία,αξίζει να παρατηρήσουμε την ιδιαίτερη εναλλαγή τους στην πολυκατοικία στο Δοξαπατρή αλλά και την εισχώρηση της κουζίνας σε σχέση με το καθιστικό κατά 3 μέτρα στην πολυκατοικία στο Μαρούσι ώστε να δημιουργηθεί ημιυπαίθριος με τετράγωνες αναλογίες

139

Ως προς τον σχεδιασμό των ημιυπαίθριων χώρων θα έλεγα ότι ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πολυκατοικίες του Παπάγου,του Πολυδρόσου αλλά και της Δοξαπατρή.Στου Παπάγου ο ημιυπαίθριος χώρος μεταβάλλεται καθ’ύψος από την στάθμη της κατοικίας του ενοίκου λόγω των θεάσεων.Από τον τέταρτο όροφο και άνω έχουμε οπτικές φυγές προς τον λόφο του Υμηττού ,στον Βορρά αλλα και σε όλο το λεκανοπέδιο στο νότο.Αυτό αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα στον σχεδιασμό τους. Στη Δοξαπατρή έχουμε εναλλαγή των ημιυπαιθρίων κάτι το οποίο τους δίνει μία ζωντάνια και αυτονομία αλλά και την δυνατότητα αλληλοεπικοινωνίας μεταξύ των ενοίκων.Οι χώροι αυτοί είναι ζωντανοί εξαιτίας της εναλλαγής του κανάβου η οποία σπάει την τυποποίηση της επανάληψης αλλά και των λοξών γωνιών που σχηματίζουν.Να τονίσουμε ότι οι ημιυπαίθριοι στην πίσω μεριά δηλαδή στην αυλή έχουν οπτικές φυγές προς τους ενδιάμεσους μεταβατικούς χώρους αλλά και προς το κλιμακοστάσιο Στο Πολύδροσο έχουμε μία οργανωμένη εναλλαγή των ημιυπαίθριων οι οποίοι με τις μετακινήσεις τους επιτρέπουν την αλληλοεπικοινωνία των ενοίκων ώστε να δημιουργηθεί μια μικρή γειτονία.Είναι πολύ ενδιαφέρον ο κυβιστικός χειρισμός τους διότι έρχεται σε πλήρη αντίστιξη με τον χειρισμό των ημιυπαίθριων στη Δοξαπατρή αν και έχουν σχεδόν τον ίδιο σκοπό.Η επαναληψιμότητα των ημιυπαίθριων με τον ίδιο κανόνα δε κουράζει αλλά δίνει έναν πολύ ενδιαφέρον ρυθμό στη πολυκατοικία αυτή.Στην ουσία η σημαντική διαφορά τους έγκειται στα στηθαία τα οποία στη μία περίπτωση καδράρουν τις προσθήκες των ενοίκων και στην άλλην φιλτράρουν ιδιαίτερα την δημόσια ματία προς αυτούς. Στην πολυκατοικία στο Μαρούσι έχουμε την επανάληψη των ημιυπαιθρίων καθ’ύψος οι οποίοι παραμένουν ίδιοι και δε μεταβάλλονται.Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να επιβάλλει τυπικές σχέσεις μεταξύ των ενοίκων και όχι αυτές της γειτονιάς.Βέβαια πολύ θετικό είναι η επιλογή συμπαγών στηθαίων που δίνει θα έλεγα μία αίσθηση ιδιωτικότητος και απομόνωσης στους ενοίκους και μάλιστα ο ένοικος της συγεκριμένης θα ήθελε ακόμα περισσότερη ιδιωτικότητα. Σα συμπέρασμα καλό είναι να υπάρχει η δυνατότητα αλληλοεπικοινωνίας μεταξύ των ενοίκων αλλά με ένα φιλτράρισμα μέσω των στηθαίων ,μεταξύ τους αλλά και με το δημόσιο

140: Με κίτρινο είναι οι ημιυπαίθριοι

140

Ως προς τη χρήση των υλίκών οι πολυκατοικίες αυτές είναι αρκέτα διαφορετικές μεταξύ τους.Από το εμφανές μπετό του Τ.Μπίρη στις χρωματικές επιφάνειες της Σουζάνα Αντωνακάκη με τον Μιχαλή Σουβατζίδη να έιναι κάπου στη μέση και με τον Τάκη Εξαρχόπουλο να μοιάζει πιο συμβατικός ως προς την επεξεργασία των υλικών. Η μονολιθική χρήση του εμφανές μπετόν στην πολυκατοικία στο Πολύδροσο είναι ιδιαίτερα αγαπητή σε εμάς τους αρχιτέκτονες.Απ’ότι φαίνεται δεν είναι τόσο αρεστή για τους ένοικους τουλάχιστον για τον ένοικο που επισκέφθηκα ο οποίος την επίχρισε με γαλάζιο χρώμα εξωτερικά.Αυτός ο «πρωτογονισμός» αναγάγει μεν το κτήριο σε τοπόσημο αλλά σαν αισθητική δεν έχει αντίκτυπο στους ενοίκους και μάλιστα η φθορά του εντείνει αυτή την αίσθηση.Η αρχιτεκτονική δεν είναι μόνο αισθητική είναι προπάντων και οργάνωση,τώρα η πολιτεία και οι απλοί πολίτες δυστυχώς την εκλαμβάνουν ως τέχνη της αισθητικής και μόνο.Δυστυχώς η΄ευτυχώς εμείς πρέπει να προσαρμοστούμε σε αυτό και να δώσουμε απαντήσεις όπως έδωσε ο Μ.Σουβατζίδης στη πολυκατοικία στου Παπάγου.Σίγουρα η ογκοπλασία της πολυκατοικίας του Πολύδροσου έχει αισθητική αλλά θα έπρεπε ίσως τα φερόμενα να τονιστούν με ένα διαφορετικό υλικό αλλά και το μπετόν να είναι βαμμένο με χρώμα ώστε να μη φθείρεται.Αν και η φθορά του υλικού του φέροντα οργανισμού έχει ως αποτέλεσμα να αφήνει το αποτύπωμα του χρόνου ανεξίτηλο πάνω στη κατασκευή και να το αναγάγει σε τοπόσημο το ερώτημα είναι εν τέλει αν τα κτήρια θα πρέπει να γερνάνε η΄να παραμένουν αναλλοίωτα στον χρόνο εκ των οποίων οι απαντήσεις είναι καθαρά υποκειμενικές.

Στην πολυκατοικία της Δοξαπατρή έχουν χρησιμοποιηθεί τόσα πολλά υλικά τόσες διαφορετικές επιφάνειες που ίσως σε κάποιον να μοιάζει υπερβολικός ο βαθμός της επεξεργασίας της.Η πολυφωνία αυτή δεν μας επιτρέπει να αντιληφθούμε ξεκάθαρα τη δομή της,ποια είναι τα φερόμενα και ποια τα φέροντα με αποτέλεσμα να επικρατεί σύγχυση και εν μέρει συσκότιση της κεντρικής της ιδέας. Οι πολυκατοικίες του Καρέα και του Μαρουσίου είναι και αυτές επιμελημένες ώς προς τη χρήση των υλικών με εμφανές γκρί μπετόν στα φέροντα αλλά και αδρές σπατουλαριστές επιφάνειες(Καρέας) ή σοβατισμένες λείες με σκούρο γκρι χρώμα και εμφανή τούβλα(Μαρούσι).Στις πολυκατοικίες αυτές εφαρμόστηκαν συμβατικά υλικά της εποχής εκείνης.

Τέλος ο Μιχάλης Σουβατζίδης στην πολυκατοικία στου Παπάγου χρησιμοποιεί με μαεστρικό τρόπο τα υλικά.Υπάρχει ένας πλουραρισμός ο οποίος όμως δεν είναι φλύαρος και σε συνδυασμό με κάποιες ογκοπλαστικές χειρονομίες έχουμε ένα άρτιο αποτέλεσμα.Τα φερόμενα είναι από εμφανές τούβλο και μάλιστα καμπυλωμένο εκεί που βρίσκονται τα τζάκια,το κεντρικό κλιμακοστάσιο είναι επίσης και αυτό καμπύλο εξωτερικά και βαμμένο χρώματος μπλε.Ο φέρων οργανισμός είναι βαμμένος γκρι και μάλιστα αρκετά σμιλεμένος με καπύλες πλάκες αλλά και πλάκες με τριγωνικές απολήξεις συνθέτωντας ένα εξαίσιο ογκοπλαστικό αποτέλεσμα.Όλο αυτό έχει ως αποτέλεσμα την απόδοση μίας υψηλής αισθητικής. Κλέινοντας θα πρέπει να κάνουμε μία αφαίρεση ώστα να κρατήσουμε τα ουσιώδη συνθετικά στοιχεία της κάθε πολυκατοικίας.Στην πολυκατοικία στη Δοξαπατρή αυτό που κρατάμε είναι οι ενδιάμεσοι μεταβατικοί χώροι οι οποίοι δίνουν μία ιδιαίτερη ποιότητα στη συλλογική κατοίκηση,στην πολυκατοικία στο Πολύδροσο το κομμένο στέγαστρο το οποίο οργάνωνε με έναν πρωτότυπο τρόπο ένα νέο μοντέλο κατοίκησης των δωμάτων των πολυκατοικιών μακριά από απαιτητικές λύσεις όπως π.χ «πρασίνισμα ταρατσών»,στου Παπάγου την ογκοπλασία της σε συνδυασμό με την επιλογή των υλικών αλλά και τον σχεδιασμό τους ώστε να αναδειχθούν σωστά και στο Μαρούσι την απότμηση της γωνίας για το καλύτερο καδράρισμα του τοπίου.

115

Επίλογος Η αρχιτεκτονική κριτική σε ένα έργο είναι μία πολύ δύσκολη διαδικασία διότι πρέπει να ζήσεις το κτήριο για να το κρίνεις σωστά και το πιο σημαντικό απ’ όλα είναι να ξέρεις να ζεις ο ίδιος σε ένα κτήριο. Παρ ‘όλα αυτά είναι αναγκαίο να καταθέτουμε και να γράφουμε τις σκέψεις μας ώστε να κεφαλοποιούμε τη γνώση έστω και αν βασίζεται σε ισχνά κριτήρια. Είναι ακόμα πιο αναγκαίο συνάδελφοι με πραγματοποιημένο έργο να καταθέτουν και αυτοί τις γνώσεις τους γραπτά σαν το μάθημα του δημοτικού «Σκέφτομαι και γράφω» μόνο που στην προκειμένη περίπτωση θα το λέγαμε «Χτίζω και γράφω» κάτι το οποίο θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο για εμάς τους νεότερους αλλά και για τους ίδιους! Αρχικό μου κίνητρο ήταν να διαπιστώσω ή να ανακαλύψω παρεμβάσεις ενοίκων οι οποίες θα αλλοίωναν ακόμα και θα ανέτρεπαν το αρχιτεκτόνημα. Κατόπιν επισκέψεως μου στις πολυκατοικίες αυτές αντιλήφθηκα πως το μεγαλύτερο μέρος των αρχιτεκτονημάτων δεν έχει αλλοιωθεί και σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν και θετικές προσθήκες από τους ενοίκους. Οπότε οδηγήθηκα σιγά σιγά σε μία αρχιτεκτονική κριτική των πολυκατοικιών αυτών με στόχο να ανακαλύψω το μυστικό της πετυχημένης κατοικίας. Μυστικό δεν υπάρχει αλλά ούτε και πετυχημένη συνταγή και εν τέλει η «επιτυχημένη» κατοίκηση δεν εξαρτάται από τον ίδιο τον αρχιτέκτονα αλλά μάλλον από τον ένοικο. Υπάρχουν άνθρωποι που ζουν ένα μεγάλο μέρος του της ζωής τους στους ημιυπαίθριους χώρους υπάρχουν άλλοι που ζουν μέσα στη κατοικία και χρησιμοποιούν τους ημιυπαίθριους ως αποθηκευτικούς χώρους. Υπάρχουν άνθρωποι που παρεμβαίνουν και άνθρωποι που δε παρεμβαίνουν στον χώρο. Ποιος όμως εν τέλει είναι ο ρόλος του αρχιτέκτονα? Εδώ θα ήθελα να σας παραθέσω μία φράση «Μπροστά σ’ ένα ποτάμι η στάση μας συνίσταται στη διευθέτηση της κατεύθυνσης της κοίτης του»[22].

[22]ΔΙΑΛΕΞΗ “Θέματα κατοίκησης. Κατοικία, αστική πολυκατοικία, συλλογική κατοικία>> Ε.Μ.Π ΣΕΛ.1

2.7

Ο ρόλος του αρχιτέκτονα είναι να συνομιλεί με τον εκάστοτε ένοικο και να συνδιαλέγεται μαζί του ώστε να κατανοεί εις βάθος τις επιθυμίες αλλά και τον χαρακτήρα του ώστε να σχεδιάσει την αρχιτεκτονική όχι την ιδανική για τον εαυτό του αλλά μέσω της οποίας θα αναβαθμιστεί η διαβίωση του ίδιου του ενοίκου ανάλογα βέβαια με το χαρακτήρα του και τη ψυχοσύνθεση του. Ο αρχιτέκτων θα πρέπει να δίνει ερεθίσματα ώστε ο ένοικος να αξιοποιεί πλήρως την κατοικία σε όλο το έπακρο της, θα πρέπει να τον οδηγεί με κάποιον «αόρατο» τρόπο σε μία καλύτερη αντίληψη και διαβίωση του χώρου, αυτό όμως προϋποθέτει ο ίδιος ο δημιουργός να ξέρει να κατοικεί στο χώρο κάτι το οποίο δε διδάσκεται μόνο στις αρχιτεκτονικές σχολές αλλά μάλλον έχει σχέση και με την «παράδοση» από την οποία έχουμε αποστασιοποιηθεί. Όταν λέμε παράδοση δεν αναφερόμαστε στη στενή έννοια του όρου αλλά όταν οι οικογένειες δηλαδή οι 3 γενιές έμεναν δίπλα η μία στην άλλην σε παλαιούς αγροτικούς ή προσφυγικούς οικισμούς και υπήρχε η δυνατότητα να μεταφέρονται απευθείας τα ήθη και τα έθιμα από τους παππούδες στα εγγόνια μέσα στις κατοικίες από φέροντα οργανισμό λιθοδομής ή στα διάφορα πλατώματα που σχηματίζανε τα πολυδαίδαλα σοκάκια. Αυτή η αποστασιοποιήση της κοινωνίας μας από τις παραδοσιακές είναι που μας έχει στοιχίσει, που έχουμε άλλες προτεραιότητες σήμερα, αυτή η απομάκρυνση ίσως να οδήγησε στην αφαίρεση του χωροδικτυώματος στην πολυκατοικία στο Πολύδροσο διότι οι σύγχρονοι αστοί είναι αποκομμένοι από την ύπαιθρο εν αντιθέσει με όσους έμεναν και μένουν σε αγροτικούς οικισμούς. Αυτή την παράδοση προσπαθούν να ξαναζωντανέψουν ο Δημήτρης και η Σουζάνα Αντωνακάκη στα κτήρια τους αλλά όσο και να επιμένει ο αρχιτέκτων όσο καλές και αγνές προθέσεις αλλά και σχεδιαστικές ικανότητες να έχει ,θα πρέπει όχι να αλλάξουμε εμείς αλλά ορίσουμε εκ νέου μία σύγχρονη πολιτιστική ταυτότητα….

Παράρτημα

3.0

Σε αυτό το κεφάλαιο αναλύονται και παρουσιάζονται πολύ γνωστά μινιμαλιστικά πρότυπα κατοίκησης τα οποία έχουν διαδραματίσει ιδιαίτερο ρόλο στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. Οι κατοικίες αυτές αν και εντελώς διαφορετικές με τις πολυκατοικίες που έχουν παρουσιασθεί και αναλυθεί ως προς τη κλίμακα και τις λειτουργικές απαιτήσεις έχουν ενδιαφέρον να συγκριθούν ως προς την οργάνωση των χώρων τους. Ο λόγος που με οδήγησε στην αναφορά και ανάλυση αυτών των κατοικιών είναι από προσωπικές συνομιλίες που είχα με τους αρχιτέκτονες και συγκεκριμένα τον Δ. Αντωνακάκη και Τ.Μπίρη όπου στάθηκαν και οι δύο στην οικία Farnsworth του Mies van der rohe ο καθένας με το δικό του τρόπο. Αν έπρεπε να κατατάξουμε σε μία κατηγορία τις πολυκατοικίες που αναφέρθηκαν σίγουρα είναι «εξπρεσιονιστικές» δηλαδή οι αρχιτέκτονες συνθέτουν τον χώρο με οχτώ δέκα στοιχεία αλλά και εκφράζονται στην όψη με την ίδια λογική κάτι το οποίο έρχεται σε πλήρη αντίστιξη με την μινιμαλιστική κατοικία Farnsworth του Mies van de rohe. Να τονίσουμε ότι οι κατοικίες που θα αναλύσουμε και που έχουν αναφερθεί στην εισαγωγή έχουν αρκετές διαφορές μεταξύ τους και μάλλον είναι αυτές οι οποίες μας δίνουν το συμπέρασμα στο τι χρειάζεται μία κατοικία για να είναι «δοχείο ζωής». Πριν παρουσιάσουμε την κατοικία Farnsworth του Mies van der rohe καλό είναι να αναφερθούμε στον αρχιτέκτονα που εισήγαγε όχι μόνο τον Mies στη σχολή της αρχιτεκτονικής του Ε.Μ.Π αλλά και την προσέγγιση του υπαίθριου χώρου στη συνθετική διαδικασία η οποία δεν ήταν ζητούμενο τουλάχιστον μέχρι τα χρόνια φοίτησης του Δ.Αντωνακάκη όπως χαρακτηριστικά αναφέρει σε μία διάλεξη που είχε δώσει στην Αρχιτεκτονική σχολή της Πάτρας. Ο αρχιτέκτων αυτός είναι ο A. James Speyer, ήταν μαθητής του Mies και δίδαξε στο Ε.Μ.Π το 1957-1960 επηρεάζοντας την ελληνική αρχιτεκτονική σε τέτοιο βαθμό ώστε όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Δ.Αντωνακάκης σε μία επίσημη επιστολή του στον ηλεκτρονικό ιστότοπο του Γιώργου Τριανταφύλλου : «Είναι η εποχή –τα χρόνια του ’60- που η ελληνική αρχιτεκτονική, επηρεασμένη από το έργο του Mies van der Rohe απομακρύνεται από την υπερβολική προσκόλλησή της στο έργο του Le Corbusier και του Niemeyer.

Ίσως αυτό να οφείλεται και στη δυναμική τριετή παρουσία του James Speyer στην αρχιτεκτονική σχολή του ΕΜΠ, και στην εν γένει ακτινοβολία της προσωπικότητάς του. Είναι άλλωστε γνωστή η σχέση του με τους δύο μελετητές του κτηρίου της Εθνικής Πινακοθήκης.»[23] Αυτή η επιστολή έχει σχέση με την εθνική πινακοθήκη και ο Δ.Αντωνακάκης εννοεί ότι ο A. James Speyer επηρέασέ σε μεγάλο βαθμό τους μελετητές της ώστε όπως αναφέρει πιο κάτω «Ο Μαρίνος Καλλιγάς επιστρέφοντας από το Βερολίνο, όπου είχε επισκεφτεί τη National Gallery του Mies, μας είπε με περηφάνια: «Η Πινακοθήκη μας στέκει εξαιρετικά δίπλα στο έργα του Mies»[24] Αναφέρομαι στον A. James Speyer επειδή το διδακτικό του έργο είναι άγνωστο σε εμάς τους νεότερους αλλά και η περιγραφή της κατοικίας Farnsworth του Mies van der rohe που ακολουθεί ίσως να είναι ένα μικρό μέρος της κληρονομιάς του που μας άφησε μέσω πάντα της συζήτησης που είχα με τον Δ.Αντωνακάκη.

[23]Το απόσπασμα βρίσκεται στον ακόλουθο σύνδεσμο: http://triantafylloug.blogspot.gr/p/blogpage_07.html

[24][Το απόσπασμα βρίσκεται στον ακόλουθο σύνδεσμο: http://triantafylloug.blogspot.gr/p/blogpage_07.html

Οικία Farnsworth του Mies van de rohe

141

100

Πριν ξεκινήσει η ανάλυση της κατοικίας αυτής καλό είναι να παραθέσουμε μια μικρή περιγραφή του Mies van de rohe από τον Τ.Μπίρη «Συνειδητού μινιμαλιστή όχι της μόδας είχε καταφέρει και είχε,μιλάω συγκεκριμένα για το περίπτερο της Βαρκελώνης, καταφέρει το δομικό κομμάτι της αρχιτεκτονικής να είναι ιδεατό να πλησιάζει την ιδέα , είχε αφαιρέσει όλο το περιττό και είχε αναγάγει την αρχιτεκτονική που θα στέγαζε τους ανθρώπους σε ένα σύμβολο» Η κατοικία αυτή σχεδιάσθηκε το 1945 και κατασκευάστηκε το 1951 ως εξοχική κατοικία της Edith Farnsworth. Αν και αποτέλεσε σύμβολο αρχιτεκτονικής η κατοικία αυτή δε κατοικήθηκε παρά ελάχιστα φτάνοντας μάλιστα στα δικαστήρια με τον αρχιτέκτονα. Σε αυτή την ανάλυση θα προσπαθήσουμε να διαλευκάνουμε τα αίτια της μη κατοίκησης της σε σχέση πάντα με τα γενικά συμπεράσματα που διαπιστώσαμε στις προηγούμενες πολυκατοικίες. Το ιδιαίτερο της κατοικίας αυτής είναι η εσωτερική της οργάνωση και πάνω σε αυτό θα δώσουμε επεξήγηση στη φράση του Τ.Μπίρη «Όταν έχεις φέρει την αρχιτεκτονική σου στο ελάχιστο , στο άπειρο ελάχιστο , αν πάω και βάλω τις παντόφλες είναι το τέταρτο από τα 3 πράγματα που μένουν».Αν ο ένοικος αλλάξει τη θέση ενός επίπλου σε αυτή την κατοικία τότε αναιρεί αυτόματα την οργάνωση της αν αφήσει στο πάτωμα τα υποδήματα του τότε προσθέτει άλλο ένα στοιχείο οργάνωσης το οποίο μoιάζει εντελώς παράταιρο με όλη την κατοικία. Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να κάνουμε σε μία κατασκευαστική λεπτομέρεια η οποία δείχνει την απευθείας σύζευξη γυαλιού και μετάλλου της κατοικίας η οποία όμως δεν είναι μόνο κατασκευαστική αλλά μάλλον συνθετική. Στη πραγματικότητα μέσω αυτής της λεπτομέρειας απελευθερώνει τα φέροντα έναντι των φερόμενων στοιχείων και αναγάγει τη κολώνα σε κύριο μέσο έκφρασης του κτηρίου κάτι το οποίο έρχεται σε πλήρη αντίστιξη με τη villa savoye του le Corbusier όπου τα φερόμενα είναι το κύριο μέσο έκφρασης της.

101

142: Κάτοψη της κατοικίας 143: Κατασκευαστική λεπτομέρεια η οποία δείχνει την σύζευξή μεταλλικής κολώνας με το γυαλί.Στη πραγματικότητα είναι μία συνθετική σκέψη η οποία απελευθερώνει τά φέροντα από τα φερόμενα προτάσσοντας τη κολώνα ως το κύριο εκφραστικό μέσο της κατοικίας. 144: Φερόμενο στοιχείο που οργανώνει τη κίνηση περιφαρειακά στη κατοικία

142

143

144

145

146

147

145,146,147: Απόψεις της κατοικίας από διάφορες πλευρές

102

Η απουσία των φερόμενων στοιχείων και η ασαφή οριοθέτηση των χώρων έχουν ως αποτέλεσμα η κατοικία αυτή να μην μπορεί να δεχθεί αλλά να απωθεί τις καθημερινές προσθήκες των ενοίκων και σε συνδυασμό με την γυάλινη όψη το κτήριο να διαχέεται στο τοπίο και όχι να προστατεύει τον ένοικο, πράγμα το οποίο είναι ο σκοπός και η αιτία ύπαρξης της αρχιτεκτονικής. Η κατοικία αυτή έρχεται σε πλήρη αντίστιξη με τους «γεμάτους» χώρους της πολυκατοικίας του Παπάγου , της Δοξαπατρή με τα χτιστά τζάκια τα κρεβάτια αλλά και με τους συμπαγής κύβους της πολυκατοικίας του Πολυδρόσου. Βέβαια υπάρχουν και αρχιτέκτονες οι οποίοι με μινιμαλιστική αρχιτεκτονική έδωσαν έξυπνες απαντήσεις στα μειονεκτήματα της οικίας Farnsworth και αυτοί είναι ο Philip Johnson αλλά και o Νίκος Βαλσαμάκης.

148

103

Glass house του Philip Jhonson

149

104

Η κατοικία αυτή χτίστηκε από τον Philip Jhonson το 1949 νωρίτερα μάλιστα από την οικία Farnsworth αλλά σίγουρα είχε επηρεαστεί από αυτήν διότι είχε εκτεθεί το 1947 στο μουσείο σύγχρονης τέχνης της Νέας Υόρκης και μάλιστα είχε αναφέρει χαρακτηριστικά ο Philip Jhonson «Η οικία Farnsworth με τα γυάλινα συνεχή φερόμενα στοιχεία αποτελεί την πιο καθαρή-αφαιρετική έκφραση μιας ιδέας>>[25] Μία οδοποιός -αντιστικτική διαφορά με την οικία Farnsworth είναι ότι οι κολώνες είναι εσωτερικές και τα φερόμενα στοιχεία από γυαλί είναι το κύριο μέσο έκφρασης.Tο πιο ενδιαφέρον όμως είναι ότι το Glass house δεν ήταν μόνο του ο χώρος διαμονής του αρχιτέκτονα αλλά μαζί με το brick house. To brick house βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το Glass house με τον υπαίθριο χώρο αναμεσά τους. Να τονίσουμε ότι η μεσολάβηση του υπαίθριου χώρου ανάμεσα τους υποδηλώνει μία πολύ καλή αντίληψη της σημασίας του υπαίθριου χώρου στην αρχιτεκτονική σύνθεση. Όπως χαρακτηριστικά υποδηλώνει και το όνομα η κατοικία αυτή έχει ως υλικό κατασκευής το εμφανές τούβλο το οποίο την εκφράζει σε όλη την επιφάνεια της με μία εξαίρεση τα τρία στρογγυλά ανοίγματα. Το πιο ενδιαφέρον όμως βρίσκεται στη κάτοψη. Η κάτοψη αυτή είναι εντελώς αντιστικτική με το Glass house ,τα φερόμενα στοιχεία δεν απομονώνονται από τα φέροντα και οι χώρος οργανώνεται με τα φερόμενα και όχι με τα έπιπλα. Είναι εντυπωσιακό αν σκεφτεί κανείς πως ένας πρωτοπόρος της αρχιτεκτονικής επιλέγει να μένει σε μία κατοικία με παρωχημένο συντακτικό οργάνωσης του χώρου. Βέβαια εκεί είναι και η αξία του και η ευφυΐα του, καταλαβαίνει εις βάθος την αξία της κατοικίας Farnsworth αλλά και τα μειονεκτήματα της. Επιλέγει να έχει δύο κατοικίες η μία θα διαχέεται στο τοπίο και εκεί θα είναι ο καθημερινός του χώρος και μία άλλη έντονα φιλτραρισμένη από το τοπίο με σαφής οριοθετήσεις ανάμεσα στους χώρους της ώστε να περνά τις προσωπικές του στιγμές.

[25]Η φράση βρίσκεται στον ακόλουθο σύνδεσμο: http://farnsworthhouse.org/

105

150: Εξωτερική άποψη της κατοικίας με το κυκλίκο φέρόμενο στοιχείο να ξεχωρίζει εξατίας του υλικού του αλλά και της κλίμακας του.Καθόλου τυχαία αυτή η επιλογή δίοτι το στοιχείο αυτό είναι που οργανώνει την κάτοψη σε δυο περιοχές τη δημόσια και την ιδιωτική όπως χαρακτηρσιτικά φαίνεται στη κάτοψη

150

151: Κάτοψη

152: Άποψη του καθιστικού

151

152

106

153: Σχέση μεταξύ των δύο κατοικιών με τον υπαίθριο χώρο να μεσολαβεί ανάμεσα τους.

154: Κάτοψη όπου με σαφήνεια οριοθετούνται οι χώροι μεταξύ τους,λεξιλόγιο πλήρως αντιστικτικό με το glass house

153

154

155: Άποψη εισόδου

156: Επικοινωνία με το περιβάλλον μόνο με τρία κυκλικά ανοίγματα 155

107

156

Κατοικία Λαναρά από τον Νίκο Βαλσαμάκη

157

108

Ίσως το πιο γνωστό έργο του αρχιτέκτων και όχι άδικα.Σχεδιάσθηκε το 1961 και υλοποιήθηκε το 1963 για τη θερινή διαμονή τετραμελούς οικογενείας. Ο κύριος χώρος της κατοικίας-το καθημερινό οργανώνεται σε ελεύθερη κάτοψη με τα έπιπλα να οργανώνουν τις κινήσεις με σκοπό την άμεση σχέση της κίνησης με τις οπτικές φυγές στο περιβάλλον.Το ενδιαφέρον είναι ότι εδώ τα έπιπλα είναι και σημεία στάσης αλλά και οργάνωσης του χώρου ενώ στις προηγούμενες περιπτώσεις ήταν μόνο για στάση. Οι προσωπικοί χώροι ξεκούρασης όμως δεν ακολουθούν το αφαιρετικό συντακτικό αλλά μία αυστηρή οριοθέτηση όπου τα φερόμενα και τα φέροντα δε διακρίνονται μεταξύ τους.Στη πραγματικότητα η οικία αυτή είναι ένας συγκερασμός brick house και glass house σε μία ενιαία κατοικία

158:Κάτοψη

159: Φωτογραφία που αναδεικνύει την κεντρική ιδέα

Συμπέρασμα Εν τέλει αν και ο μινιμαλισμός έχει μία γοητεία εξαιτίας του «Less is More» ίσως να αποκλίνει από τον κεντρικό στόχο της αρχιτεκτονικής ο οποίος είναι ο άνθρωπος.Επικρατεί η <<Αφαίρεση για την Αφαίρεση>> τουλάχιστον στην κατοικία Farnsworth με αποτέλεσμα ο ανθρώπινος παράγοντας να μη λαμβάνεται στα υπ’οψιν ως προς τις ανάγκες του.Απ’ότι φαίνεται ο ένοικος έχει ανάγκη για απομόνωση από την ίδια τη φύση αλλά και από την ίδια την κατοικία του κάτι στο οποίο δίνει λύσεις η πολυκατοικία στη Δοξαπατρή αλλά και το Brick House με σαφή φερόμενα στοιχεία που απομονώνουν τους χώρους διημέρευσης μεταξύ τους αλλά και στη κατοικία Λαναρά.Καλή αρχιτεκτονική δεν είναι η <<ευφυής>> αλλά αυτή που έχει τον άνθρωπο στο κέντρο της.

109

Συνεντεύξεις

110

4.1 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΤΟΝ Κ.ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Ο κ.Τριανταφύλλου είναι ένας νέος άνθρωπος με οικογένεια ο οποίος ζει στο διαμέρισμα που διέμενε ο Τ.Εξαρχόπουλος με την οικογένεια του (βλ.σελ 13-16). Χαρακτηριστικό της κατοικίας αυτής που διαμένετε είναι η απότμηση της γωνίας στα φερόμενα στοιχεία του καθιστικού με αποτέλεσμα να έχετε θέα προς όλο το λεκανοπέδιο κάτι το οποίο δεν υπάρχει νομίζω στα άλλα διαμερίσματα. Γενικά η αλήθεια είναι επειδή αυτό είναι δικό του το πρόσεξε λίγο παραπάνω, από αρχιτεκτονικής απόψεως, η γωνία είναι πολύ ωραία διότι σου ανοίγει όλη τη θέα προς όλο το τοπίο. Ναι πάνω σε αυτό είχε δουλέψει σε έναν πολύ μεγάλο αρχιτέκτονα όταν ήταν φοιτητής στον Τάκη Ζενέτο και η απότμηση της γωνίας ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής του και θα λέγαμε ότι τα αφομοίωσε δημιουργικά από αυτόν. Στα φοιτητικά του χρόνια τα καλοκαίρια μάλλον διότι σπούδασε στο εξωτερικό. Στη γερμάνια δεν ήταν? Νομίζω ότι είναι επηρεασμένος και από το Bauhaus Κοιτάχτε από Bauhaus δε ξέρω πολλά!!!(γέλια) αλλά δε νομίζω….πρόκειται για αρχιτέκτονα όμως που έχει εξελιχθεί πάρα πολύ…Αυτή η κατοικία πότε κατασκευάστηκε ξέρετε?? Το 1977 και τα σχέδια το 1976 Α επίσης αυτή η κατοικία έχει μία <<ιδιομορφία>>,δύο δωμάτια δεν υπάρχουν σε αυτό το διαμέρισμα?? Ναι

111

Φανταστείτε ότι είναι άλλα διαμερίσματα τα οποία έχουν τρία δωμάτια. Αυτό έγινε διότι έχει σχεδιασθεί η πολυκατοικία βάση ενός ευέλικτου κανάβου 1.20 μ ο οποίος προσαρμόζεται ανάλογα με τις εκάστοτε απαιτήσεις του αγοραστή. Είναι μία εργολαβική πολυκατοικία και αυτός είναι ο λόγος που υπάρχουν κάποιες διαφοροποιήσεις με τα άλλα διαμερίσματα. Σε αυτό το διαμέρισμα έχει βάλει ακριβά υλικά όπως το πλακάκι το οποίο αν και 40 χρονών περίπου δεν έχει πάθει τίποτα κάτι το οποίο δεν συμβαίνει με τα άλλα διαμερίσματα. Και τα ξύλα που έχει είναι πολύ καλά απ’ ότι μου έχει πει ένας φίλος που ασχολείται με κουζίνες. Το μπαλκόνι το χρησιμοποιείτε? Ναι ειδικά το καλοκαίρι αλλά έχει πολύ ακουστική δηλαδή ακούς τα πάντα ,οτιδήποτε από κάτω. Θα θέλατε κάτι πιο εσωστρεφές?? Εμ…..Ναι Σχετικά με την ακουστική είχε τοποθετήσει την πολυκατοικία στο πίσω μέρος του οικοπέδου και μπροστά είχε διαμορφώσει ένα κήπο με ψηλά δένδρα ο οποίος σε συνδυασμό με τις λοξές ζαρντινιέρες είχε ως στόχο την ανάκλαση του ήχου. Ο κήπος υπάρχει? Ο κήπος υπάρχει αλλά τα δένδρα μάλλον τα κόψανε είχε και πηγάδι αλλά το κλείσανε νομίζω.

112

Εσάς τι δεν σας αρέσει?? Εμένα δε μου αρέσει ο διάδρομος πριν μπεις μέσα στο σπίτι είναι λίγο στενός και σκοτεινός. Έχει κάτι μικροκατασκευαστικά λάθη δηλαδή οι απορροφητήρες δε βγαίνουν προς τα έξω και πάνε προς τα πάνω και όλες οι μυρωδιές από τους κάτω ορόφους έρχονται σε εμάς που είμαστε στον τελευταίο όροφο. Επίσης το μπάνιο είναι χωνευτό εμείς το βγάλαμε πάνω κάποια στιγμή. Αυτά σε γενικές γραμμές. Η τρύπα(στρογγυλή οπή) που έχει κάνει ο Τ.Εξαρχόπουλος στο φερόμενο στοιχείο της σκάλας, σας αρέσει? Εμένα μου αρέσει….Δίνει και άλλη αίσθηση στο σπίτι στον χώρο. Το ότι δεν υπάρχει <<pilotis>> δε το θεωρείτε μειονέκτημα? Όχι διότι η περιοχή δεν έχει θέμα παρκαρίσματος, δεν μου αρέσει βέβαια και κατασκευαστικά ,να σου πω την αλήθεια ,σα προσέγγιση στη πολυκατοικία. Πως και επιλέξατε το διαμέρισμα αυτό να μείνετε? Μας άρεσε πιο πολύ απ’ όλα , και από αυτά που κοιτάγαμε με την τιμή αυτή να πάρεις κάτι καινούργιο, με λιγότερα δωμάτια ,πιο κακοσχεδιασμένο, μας συμβούλευσε βέβαια και ένα φίλος μηχανολόγος που του άρεσε και αυτού, μας άρεσε και η περιοχή….Οπότε σε σχέση με ένα καινούργιο με πιο μικρά δωμάτια με μία πιο πρόχειρη κατασκευή επιλέξαμε αυτό. Πόσο καιρό είστε εδώ? Περίπου 12 με 11 χρόνια Το τζάκι το χρησιμοποιείτε? Ναι τον χειμώνα πιο πολύ τώρα λόγω του μικρού όχι τόσο, στην αρχή το καίγαμε, μου αρέσει το τζάκι και σαν concept(εξαιτίας της ανάρτησης του από το ταβάνι).

113

4.2 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΤΝ Κ.ΖΩΓΑΝΑ Ο κ.Ζωγανάς είναι αρχιτέκτων και οι οικογένεια του μαζί με την οικογένεια Τζάκη είναι οι χρηματοδοτές της πολυκατοικίας.Οι δύο τελευταίες κατοικίες είναι πανομοιότυπες ως προς τον σχεδιασμό τους και η κάθε οικογένεια είχε από δύο διαμερίσματα προς ίδίαν εκμετάλευση.Ο κ.Ζωγανάς πέρασε τα εφηβικά του χρόνια στον τελευταίο όροφο και όταν έκανε οικογένεια μετακόμισε στο ισόγειο σε ένα διαμέρισμα που το είχαν προς ιδίαν εκμετάλευση(βλ.σελ.20 εικ.21,22,24) Μένατε στον τελευταίο όροφο και μετακομίσατε στον πρώτο όροφο ,πριν από πόσο καιρό??

Μμ., Περίπου στα 4 χρόνια Μία σύγκριση με τον τελευταίο?? Έχει πολύ ωραία θέα με τέσσερα δωμάτια όπως ακριβώς βλέπεις στα σχέδια… Παρατηρώ ότι είχε βάλει και σκαλιά στο χώρο , είχε κάνει τα λεγόμενα <<split levels>> για να ενταχθεί το κτίσμα στο τοπίο… Αυτό ήταν η μεγαλύτερη μα…..α, ήταν της μόδας τότε Τελικά δύσχρηστα ? Ναι. Γενικά αρέσει στους αρχιτέκτονες να δημιουργούν με διαφορετικά επίπεδα… Κοίταξε να δεις οι σοβαροί αρχιτέκτονες λένε ότι σπάει το χώρο και τα περισσότερα οικόπεδα είναι μακρόστενα με αποτέλεσμα να σπάει η μονοτονία αλλά εν τέλει είναι δύσχρηστα..

114

Η θέα σας λείπει ή την είχατε βαρεθεί? Όταν ήμουν στην ηλικία τη δική σου δεν έδινα σημασία , τώρα δίνω , ότι έχεις δε του δίνεις σημασία , το πρώτο πράγμα που κάνω τώρα όταν ανεβαίνω είναι να αντικρίζω τη θέα. Μου έκανε εντύπωση ο τρόπος με τον οποίο μπαίνεις σε μία μεζονέτα από πάνω όροφο και όχι από τον κάτω… Αυτό ήταν ιδέα της μάνας μου και όχι του Εξαρχόπουλου (γέλια) Στα νότια αν και έχει προβλεφθεί σκίαση έχουν μπει τέντες.. Αυτά μπήκανε εκ των υστέρων από τους ένοικους. Η κατοικία έχει πρόβλημα με τον προσανατολισμό λόγω θέσης του οικοπέδου Nαι η αλήθεια είναι ότι στα κάτω διαμερίσματα δεν εισέρχεται καθόλου φως αν και στα άνω η κατάσταση είναι καλύτερη. Γύρω όταν κτίστηκε το οικόπεδο δεν υπήρχε τίποτα τώρα ξαφνικά χτιστήκανε γύρω του υπερμεγέθη πολυκατοικίες που αντικαταστήσανε το τοπίο με αποτέλεσμα να φαίνεται παράταιρο …. Nαι αυτό να πεις στον Εξαρχόπουλο , έπρεπε να είχε σχεδιάσει <<pilotis>>, θα είχαμε καλύτερο φωτισμό, Θέσεις παρκινγκ αλλά και υπόγεια σαν αποθηκευτικούς χώρους βέβαια δε θα έβγαινε αυτό το αποτέλεσμα… Κορυφαίο στοιχείο της σύνθεσης?? Σίγουρα ο ίδιος ο αρχιτέκτων που ήταν αρκετά σοβαρός και έκανε δουλεία η οποία έχει αντέξει στο χρόνο…

115

Πάνω σε αυτό που είπατε δεν υπάρχουν σημάδια φθοράς στο χρόνο… Του άρεσε τρομερά η χρήση του μπετόν , έχει κάνει τα πάντα ακόμα και τις ζαρντινιέρες και το αποτέλεσμα είναι ιδιαίτερα καλό. Τα υλικά ήταν συμβατικά γενικότερα και έχουν φθαρθεί με το χρόνο. Αρχιτεκτονικά το κτήριο δεν είναι ξεπερασμένο ακόμα και σήμερα θα μπορούσε να ξαναχτιστεί έτσι όπως ακριβώς είναι. Τα μπαλκόνια είναι τεράστια , τα αξιοποιήσατε πλήρως? Ναι στο ακέραιο, βέβαια οι επιμήκεις πρόβολοι είναι μεγάλοι και εις βάρος του κτηριακού όγκου θα έλεγα… Η μαγεία της σύνθεσης είναι ότι είναι μικρής κλίμακας έχει πολλά διαμερίσματα … Ναι δε σου δίνει την αίσθηση της πολυκατοικίας αλλά του καλοδουλεμένου διώροφου αν και περιέχει έξι διαμερίσματα….Ήταν μία πολύ καλή δουλεία και γενικά στη ζωή ότι καλό κάνεις μένει..

116

4.3 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΤΟΝ Κ.ΔΕΣΠΟΤΙΔΗ Ο κ.Δεσποτίδης είναι γραφίστας και διαμένει στο διαμέρισμα που αναλύθηκε στην ενότητα της πολυκατοικίας στη Δοξαπατρή(βλ.σελ60-61).Η οικογένεια του είχε το οικόπεδο με αποτέλεσμα να έχει μία κατοικία στον τελευταίο όροφο αλλά και ένα διαμέρισμα προς ενοικίαση.Στο διαμέρισμα αυτό μένει ο κ.Δεσποτίδης ο οποίος πέρασε τα εφηβικά του χρόνια στην κατοικία του τελευταίου ορόφου και η αναλύση της εκ μέρους του θα έλεγα είναι ιδιαιτέρως λεπτομερής. Πείτε μας λίγο για την ιστορία της πολυκατοικίας. Το οικόπεδο άνηκε στην οικογένεια Δεσποτίδη, η κατασκευή της άρχισε το 1979 λόγω της εκτεταμένης χρήσης του αν επίχριστου σκυροδέματος όπως στα στηθαία των μπαλκονιών αλλά και στα φερόμενα στοιχεία έδινε την αίσθηση φρουρίου, θυμάμαι που ο κόσμος μαζευότανε και το παρατηρούσε χωρίς όμως να είναι έτοιμος να το δεχτεί όταν όμως βάφτηκε τότε όλοι μας αλλάξαμε γνώμη. Η πολυκατοικία αυτή είχε αντισυμβατικά διαμερίσματα για την εποχή εκείνη, αυτό που βρισκόμαστε είναι από τα πλέον συμβατικά. Πολλά είναι δίπατα σα του κυρίου Farrant με χτιστά κρεβάτια και καναπέδες. Έχουμε έναν αρχιτέκτονα με έντονη γραφή που σου προκαθορίζει τι θα κάνεις. Υπάρχουν ορισμένα πράγματα τα οποία είναι πολύ όμορφα αλλά στην ουσία δεν είναι λειτουργικά όπως η υπαίθρια σκάλα, πρακτικά όμως έχει πολλά αρνητικά π.χ. όταν βρέχει σε ορισμένες περιπτώσεις το νερό περνάει στις κλειδαριές του ανελκυστήρα με αποτέλεσμα να μπλοκάρουν, επίσης το ότι είναι υπαίθρια δεν μας παρέχει προστασία από τους αέρηδες αλλά έχει το καλό ότι δεν υπάρχουν οσμές. Άλλο παράδειγμα είναι το διαμέρισμα του τετάρτου ορόφου το οποίο αν και είναι πολύ εντυπωσιακό με διαφορετικά επίπεδα μέσα στο χώρο ,με μία ωραία τραπεζαρία αλλά έχει μία πολύ μικρή κουζίνα. Επίσης σε αυτό που είμαστε υπάρχει ένα πολύ μικρό μπάνιο ανάλογα με το μέγεθος της γκαρσονιέρας. Το πιο ενδιαφέρον είναι το διαμέρισμα δίπλα από τον Farrant το οποίο είναι μεγέθους 90 τ.μ. και σίγουρα απευθύνεται σε εργένη ή σε ζευγάρι χωρίς παιδιά. Έχει ένα πάσο για να πας στη τουαλέτα λες και είσαι σε μπαρ, λόγω της ύπαρξης παταριού έχουμε έναν πολύ ωραίο υπερυψωμένο προθάλαμο αλλά και με την ύπαρξη του ακαλύπτου δίπλα έχει ώς αποτέλεσμα τον φωτισμό του χώρου

117

Την όψη τη ξαναβάψατε? Ναι αλλά με διαφορετικό τρόπο, την πρώτη φορά είχε βαφτεί ας πούμε με <<αερογράφο>> ώστε να τονιστούν οι αρμοί αλλά και να γίνετε ντεγκραντάρισμα του χρώματος ως προς αυτούς. Τώρα έχει βαφτεί κανονικά χωρίς σοβά βέβαια αν και λόγω της ποικιλίας των επιφανειών άλλες είναι σαγρέ άλλες πιτσιλωτές είχε κάποια δυσκολία….. Μεγαλώσατε στον τελευταίο όροφο…. Ναι έμενα στο δώμα θυμάμαι είχα θέα ακρόπολη Λυκαβηττό Η ανάβαση από το ένα επίπεδο στο άλλο? Για μένα δεν είναι τίποτα αλλά για μία γυναίκα 70 χρονών να ανεβαίνει καθημερινά δεν είναι και τόσο εύκολη υπόθεση. Ως προς αυτή τη παράμετρο ιδιαίτερα δυσχερής είναι και η γκαρσονιέρα των 50 τμ όπου στο πρώτο επίπεδο είναι η κουζίνα τραπεζαρία και στο άλλο το κρεβάτι γραφείο και πρέπει να τα ανεβοκατεβαίνεις όλη τη μέρα, φαντάσου κιόλας ότι δεν υπήρχε πλατύσκαλο με αποτέλεσμα να δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο τη κίνηση…Παρόλα αυτά η εμπειρία αυτή του ανεβοκατεβάσματος σε έκανε να αισθάνεσαι σα παιδί για να παίξεις ,να τρέξεις….. Κάποια πληροφορία για το κόστος της κατασκευής? Ποσό δε θυμάμαι να σου πω αλλά σίγουρα είχαμε βγει αρκετά εκτός προϋπολογισμού.

118

4.4 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΤΟΝ Κ ΠΑΠΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟ Ο κ.Παπαργυρόπουλος είναι μηχανολόγος μηχανικός που ασχολείται και με τις κτηριακές κατασκευές οπότε έχει μία καλή σχέση με το <<κατοικείν>>.Είναι νέος με οικογένεια και θα τον χαρακτηρίζαμε ώς έναν δυναμικό ένοικο ο οποίος έχει παρέμβη στην κατοικία και την έχει βελτιώσει αισθητά(βλ.σελ78-79) Ποσό καιρό μένετε εδώ? Γύρω στα 7 χρόνια νομίζω. Βλέπω ότι έχετε κάνει αλλαγές στο διαμέρισμα μπορείτε να μου τις περιγράψετε?? Το ανακαινίσαμε στην ουσία , οι αλλαγές που κάναμε είναι ελάχιστες, αφαιρέσαμε ένα τοίχο στη κουζίνα. Όσον αφορά το αρχιτεκτονικό κομμάτι δεν έχει αλλάξει στην ουσία το σπίτι απλά του έκανα ανακαίνιση και τοποθέτησα εσωτερικά μόνωση που υπέφερε. Παρατηρώ ότι στο μπαλκόνι έχετε βάλει λουλούδια σαν σκίαστρα να υποθέσω?? Ναι και σκιά σωστά αλλά και να δημιουργηθεί μία εσωστρέφεια , είναι πολύ ανοιχτό στο χώρο. Από άποψη φωτισμού η κατοικία? Έχει πολύ φως το σπίτι, έχει πολλά ανοίγματα , είναι παντού ανοιχτό , διαμπερές Αυτό είναι και ένα από τα θετικά του να φανταστώ…. Ναι σίγουρα επίσης σε αυτό συμβάλει στο ότι δεν υπάρχει δοκάρι, έχουμε πλακοδοκό, το καλοκαίρι που έχουμε ανοικτά τα κουφώματα μας δίνει την αίσθηση ότι είμαστε έξω.

119

Το διαμέρισμα αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα αυτό σας βολεύει? Εντάξει όσο μεγαλώνεις θες εν τέλει να κινείσαι σε ένα επίπεδο αλλά στο συγκεκριμένο διαμέρισμα θα έλεγα ότι η σκάλα δεν μας έχει ενοχλήσει, είναι βολική ,ίσως ένας μεγαλύτερος θα είχε πρόβλημα. Ποιο θεωρείται το βασικό του μειονέκτημα? Κοίταξε να δεις το μειονέκτημα της πολυκατοικίας είναι ότι έχει πολλές εξωτερικές επιφάνειες οι οποίες καταπονούνται έντονα από τη ζέστη , την υγρασία ,το κρύο και τα νερά , κατά τα άλλα είναι ένα πολύ ωραίο σπίτι να ζεις μέσα. Τα μπαλκόνια τα βρίσκεται στενά?? Ναι είναι στενά έπρεπε να είναι λίγο πιο μεγάλα.

120

Βιβλιογραφία [1].Κenneth Frampton, Μοντέρνα Άρχιτεκτονική, Εκδ.Θεμέλιο, Αθήνα 2009 [2].Ειδικά Θέματα Χώρου και Τεχνών Τ.14 1983 [3]Ειδικά Θέματα Χώρου και Τεχνών Τ.15 1984 [4].Παναγιώτης Τσακόπουλος,Αναγνώσεις Αρχιτεκτονικής,εκδ.Καλειδοσκόπιο.

Ελληνικής

Μεταπολεμικής

[5]Ειδικά Θέματα Χώρου και Τέχνων Τ.18 1987 [6]Paul Valery: «Ευπαλίνος ή ο αρχιτέκτων», Άγρα, Αθήνα 1988 [7]ΔΙΑΛΕΞΗ Δ.Αντωνακάκη “Θέματα κατοίκησης. συλλογική κατοικία» Ε.Μ.Π ,2013

Κατοικία, αστική πολυκατοικία,

[8]Atelier 66: The Work of Dimitris and Suzana Antonakakis, Rizzoli International Publications, Νέα Υόρκη, 1986

121

Άρθρα –links [1] http://www.hellenicparliament.gr/Enimerosi/Vouli-Tileorasi/TvHistory/?d=06/10/2015&tv=2d816f4b-fa31-4baf-ad43-a52500e3d0ba&p=818061c56cbf-4760-b90b-a50f01074f4d#3424234 [2] Σ. ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗ: Κατώφλια χώρου και χρόνου Δ. ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗΣ: Δημόσιος χώρος και σύγχρονος αστικός ιστός και βρίσκονται στον ακόλουθο σύνδεσμο «https://www.youtube.com/watch?v=JSo1yVTiyXM»

[3] :http://www.a66architects.com/ [4] http://triantafylloug.blogspot.gr/p/blog-page_07.html [5] http://farnsworthhouse.org/

Πηγές φωτογραφιών

2.1 Πολυκατοικία στο Μαρούσι από τον Τάκη Εξαρχόπουλο Φωτο 1,2: Ειδικά Θέματα Χώρου και Τεχνών Τ.14 1983 σελ 105. Φωτο 15,17,18: Ειδικά Θέματα Χώρου και Τεχνών Τ.14 1983 σελ107. 2.2 Πολυκατοικία στον Καρεά από τον Τάκη Εξαρχόπουλο Φωτό 21,22,24: Από το προσωπικό αρχείο του Τάκη Εξαρχόπουλου Φωτό 25,26: Ειδικά Θέματα Χώρου και Τεχνών Τ.14 1983 σελ 109.

122

2,3 Πολυκατοικία στου Παπάγου από τον Μ.Σουβατζίδη Φωτό 35,36,37,38: Ειδικά Θέματα Χώρου και Τέχνων Τ.18 1987 σελ 125. 2.4 Πολυκατοικία στη Δοξαπατρή από την Σ.Αντωνακάκη Φωτό 64: Ειδικά Θέματα Χώρου και Τέχνων Τ.18 1987 σελ.105 Φωτο 74,77: http://linea811.blogspot.gr/2011/03/blog-post_27.html 2.5 Πολυκατοικία στο Πολύδροσο από τον Τ και Δ.Μπίρη Φωτό 113: Ειδικά Θέματα Χώρου και Τεχνών Τ.14 1983 σελ135. Φωτο 117,121,127: http://biris-tsiraki-architects.com/ 3.1 Οικία Farnsworth του Mies van de rohe Φωτό 141:http://www.britannica.com/biography/Ludwig-Mies-van-derRohe

Φωτό 142:https://gr.pinterest.com/pin/498421883732717466/ Φωτό 143:https://gr.pinterest.com/pin/514325219921693441/ Φωτό 144:https://gr.pinterest.com/pin/182466222376288724/ Φωτό 145:https://planyourcity.net/2013/10/29/the-farnsworth-house/ Φωτό 146:https://gr.pinterest.com/pin/551831760571699010/

123

Φωτό 147:https://gr.pinterest.com/pin/467459636299764956/ Φωτό 148:https://gr.pinterest.com/pin/321303754646133554/ 3,2 Glass house του Philip Jhonson Φωτό 149:https://gr.pinterest.com/pin/452752568758825912/ Φωτό 150:https://gr.pinterest.com/pin/512917845030717946/ Φωτό 151:http://www.designmag.it/foto/glass-house-byphilip-johnson_6083_14.html Φωτό 152:https://gr.pinterest.com/pin/142215300711720673/ Φωτό 153:http://www.archdaily.com/60259/ad-classics-theglass-house-philip-johnson/5037de9f28ba0d599b0000d5-adclassics-the-glass-house-philip-johnson-brick-guest-houseplan Φώτό 154:http://www.docomomo-nytri.org/2014/04/24/theglass-house-adds-a-new-tour-option/ Φωτό 155:https://gr.pinterest.com/pin/336292297149565228/ Φωτό 156:https://gr.pinterest.com/pin/557390891363096011/ 3.3 Κατοικία στον λαναρά από τον Ν.Βαλσαμάκη Φωτό 157:http://www.nicosvalsamakis.com/ Φωτό 158:http://domesindex.com/buildings/katoikia-sthnanabysso/ Φωτό159:http://www.greekarchitects.gr/images/news/lect.ts iraki.val.2016.03.21.jpg

124