Νερό, ποτάμια, Καλαμάς

ΝΕΡΟ, ΠΟΤΑΜΙΑ, ΚΑΛΑΜΑΣ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ε2 τάξη 21ου Δ.Σ. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ 2017-18

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Νερό .........................................................................................................σελ. 2 Ποτάμια ....................................................................................................σελ. 15 Ζωγραφιές για τον Καλαμά στο https://youtu.be/7gvuDNvUwRg Το ταξίδι του Καλαμά στο https://youtu.be/4eLvHyG7vYs Παραπόταμοι Καλαμά ...............................................................................σελ. 37 Αρχαιολογικά-ιστορικά μνημεία ................................................................σελ. 47 Γεφύρια Καλαμά ........................................................................................σελ. 61 Πανίδα του Καλαμά ...................................................................................σελ. 81 Δέλτα Καλαμά............................................................................................σελ. 182 Το τραγούδι του Καλαμά ...........................................................................σελ. 155 ΡΥΠΑΝΣΗ - ΜΟΛΥΝΣΗ ΚΑΛΑΜΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ στο https://youtu.be/hSAySbIIjbc ΕΠΙΣΚΕΨΗ Ε2 ΣΤΟ ΚΠΕ ΦΙΛΙΑΤΩΝ στο https://youtu.be/BIse4v5Pej4 Εκπαιδευτικό επιτραπέζιο παιχνίδι για τον Καλαμά ..................................σελ. 157

Ξεκινήσαμε το πρόγραμμα το Νοέμβριο με μια ιδεοθύελλα.

Όλα τα παιδιά κλήθηκαν να απαντήσουν με μια λέξη στο ερώτημα:

Οι απαντήσεις καταγράφηκαν στον πίνακα της τάξης όπως βλέπετε στην εικόνα:

πηγή

κυρίως ροή

εκβολές - δέλτα

Τα νερά των ποταμών ο άνθρωπος τα αξιοποιεί προς όφελός του με διάφορους τρόπους από πολύ παλιά. Κάποιοι από αυτούς είναι: η ύδρευση των κατοικημένων περιοχών

η άρδευση των καλλιεργούμενων εκτάσεων

η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια με τη βοήθεια των υδροηλεκτρικών φραγμάτων

Παλαιότερα χρησιμοποιούσαν τη δύναμη της ροής ενός ποταμού κατασκευάζοντας νερόμυλους στην όχθη του.

Ακόμη, πολλοί μεγάλοι ποταμοί αποτελούν από τα αρχαία χρόνια σημαντικές υδάτινες οδούς για την μετακίνηση ανθρώπων, εμπορευμάτων και ιδεών.

Διαβρώνουν τις πλαγιές των βουνών και παρασύρουν χώματα και βράχια

Το ορμητικό νερό σπάει τα βράχια, παρασύρει το χώμα

και δημιουργεί εύφορες πεδιάδες εναποθέτοντας το χώμα όταν το ποτάμι πλημμυρίζει

Επίσης μεταφέρει όλα αυτά τα φερτά υλικά στις εκβολές και δημιουργεί καινούρια στεριά μέσα στη θάλασσα στο δέλτα του

Η Ελλάδα έχει πολλούς ορμητικούς ποταμούς, οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν μικρό μήκος.

Πολύ νερό μεταφέρουν κυρίως το φθινόπωρο και το χειμώνα, όταν παρατηρούνται έντονες βροχοπτώσεις.

Οι πηγές των μεγαλύτερων ποταμών βρίσκονται στην οροσειρά της Πίνδου.

Λόγω της οροσειράς της Πίνδου η Δυτική Ελλάδα έχει περισσότερες βροχές .

Έχει και πολλά ποτάμια που εκβάλλουν στο Ιόνιο πέλαγος.

Θα εξετάσουμε το μεγαλύτερο ποτάμι της Ηπείρου που είναι ο ποταμός Καλαμάς (Θύαμις).

Στις μέρες μας τα ποτάμια κινδυνεύουν όσο ποτέ άλλοτε από τις ανθρώπινες δραστηριότητες που ρυπαίνουν τα νερά τους καθώς και τα υπόγεια ύδατα, με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, σστην αγροτική παραγωγή, στη χλωρίδα και πανίδα και συνολικά στο περιβάλλον

Ταινίες:

Ζωγραφιές για τον Καλαμά στο https://youtu.be/7gvuDNvUwRg

Το ταξίδι του Καλαμά στο https://youtu.be/4eLvHyG7vYs

Παραπόταμοι Καλαμά

Ο Καλαμάς είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Ηπείρου με μεγάλη λεκάνη απορροής κι έτσι έχει πολλούς παραπόταμους. Παρακάτω θα δούμε τους μεγαλύτερους .

Γορμός

Λιμπούσδα

Βελτσίστικος

Λαγγάβιτσα

Σμολίτσας

Τύρια

Ζαλογγίτικος

Κουσοβίτικος

Καλπακιώτικος

Ωραιόκαστρο Πωγωνίου: αρχαιολογικοί χώροι όπως τα ερείπια της ακρόπολης, τα ερείπια μονής και ναϋδρίου και προϊστορικοί ταφικοί τύμβοι και οικιστικά λείψανα που χρονολογούνται από την Ύστερη Χαλκοκρατία έως την Ελληνιστική περίοδο, που φανερώνουν την σημασία της περιοχής κατά την αρχαιότητα.

Ακρόπολη (Καστρί) Χρυσορράχης Δυτικά, πάνω από το χωριό στο «Καστρί», σώζονται ερείπια αρχαίου κάστρου των Μολοσσών, θέση από την οποία επόπτευαν και έλεγχαν το εύφορο λεκανοπέδιο του Άνω Καλαμά

Απο την αρχαιότητα ο Καλαμάς αποτέλεσε σπουδαίο υδάτινο δρόμο επικοινωνίας με το μεσόγειο τμήμα της Ηπείρου. Το ποτάμι ήταν πλωτό τουλάχιστον μέχρι την αρχαία Γιτάνη

Τα μυκηναϊκά ευρύματα κατά μήκος της κοίτης του, μαρτυρούν τη σπουδαιότητα που είχε ο ποταμός για το εμπόριο των μακρινών εκείνων χρόνων, εμπόριο που συνέχισαν αργότερα στους αρχαϊκούς χρόνους οι έλληνες άποικοι από την Πελοπόννησο.

Συγκέντρωσε δίπλα στις όχθες του σπουδαίες πόλεις όπως:

Μαστιλίτσα Ο λόφος της Μαστιλίτσας δεσπόζει στην πεδιάδα του Κάτω Καλαμά εξασφαλίζοντας τον έλεγχο όλης της περιοχής και άμεση εποπτεία μεγάλου τμήματος των θαλάσσιων δρόμων του βόρειου Ιονίου. Ο οχυρωμένος οικισμός καταλαμβάνει την κορυφή του υψώματος και αποτελεί την αρχαιότερη οχυρωμένη εγκατάσταση του θεσπρωτικού χώρου, δεδομένου ότι η ίδρυσή του τοποθετείται στα τέλη του 6ου αι. π.Χ.

Τα Αρχαία Γίτανα ιδρύθηκαν γύρω στο 336-30 π.Χ. Δίπλα στις όχθες του ποταμού Καλαμά, που την περιβάλλει, δεσπόζει το θέατρο της πόλης.

Αρχαία Φανοτή.

Aποτελεί τον μεγαλύτερο οχυρωμένο οικισμό στην ευρύτερη περιοχή του μέσου Καλαμά από την εποχή της ίδρυσής της στο β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ.

Οσδίνα . Δεν γνωρίζουμε πότε κατοικήθηκε για πρώτη φορά ο χώρος, αφού η βλάστηση καλύπτει όλα τα ερείπια και δεν έχει γίνει συστηματική έρευνα. Ο οχυρός οικισμός φαίνεται ότι καταστρέφεται το 167 π.Χ. από τους Ρωμαίους. Στους μέσους βυζαντινούς χρόνους και σύμφωνα με τις νέες στρατηγικές επιλογές του βυζαντινού κράτους, μπροστά στην απειλή των Σλάβων, των Αράβων και των Φράγκων, φαίνεται ότι επισκευάζονται τα τείχη.

Ο ποταμός Καλαμάς, μεγάλος υδάτινος δρόμος ήδη από την αρχαιότητα, που εξασφάλιζε την επικοινωνία των παράλιων περιοχών με την ορεινή ενδοχώρα, φαίνεται να έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ίδρυση του οχυρωμένου οικισμού της Ραβενής.

Τις πόλεις αυτές κατέστρεψαν οι Ρωμαίοι το 167π.χ. για να γεμίσουν λίγο αργότερα την ευρύτερη περιοχή των εκβολών αλλά και της ενδοχώρας με αγροικίες και πολίσματα.

Στους βυζαντινούς χρόνους ο Καλαμάς συνέχιζε να συγκεντρώνει τις ανθρώπινες οικιστικές δραστηριότητες ενώ σπουδαία μοναστήρια εμφανίστικαν δίπλα στις όχθες του.

Μονή Ραγίου

Μονή Πατέρων

Μονή Γηρομερίου

Μονή Σωσίνου και πολλές ακόμα ...

Οσδίνα, Μίχλα

Μονή Βελλάς

Αγιογραφίες στο βράχο σε ασκηταριό στη θέση Αγιοί

Σήμερα ο Καλαμάς, δίνει ζωή σε μια μεγάλη έκταση, αρδεύοντας πόλεις και χωριά, ποτίζοντας καλλιέργειες δημιουργώντας βιότοπους-πολύτιμα καταφύγια για τα άγρια ζώα και τα φυτά.

Γεφύρια Καλαμά

Ο Καλαμάς, με την τεράστια λεκάνη απορροής του έχει δεκάδες μεγάλα και μικρά γεφύρια.

Από την αρχαιότητα ο Καλαμάς αποτέλεσε σπουδαίο υδάτινο δρόμο επικοινωνίας με το μεσόγειο τμήμα της Ηπείρου. Ένα μεγάλο δίκτυο δρόμων και μονοπατιών έκανε αναγκαία την ύπαρξη πολλών διαβάσεων σ’ όλο το μήκος του ποταμού. Έτσι χτίστηκαν από τους Ηπειρώτες πρωτομάστορες πολλά γεφύρια, που αποτελούν αρχιτεκτονικά μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς. Δυστυχώς η έλλειψη συντήρησης και οι ανθρώπινες παρεμβάσεις έχουν οδηγήσει στην κατάρρευσή τους. Θα δούμε μερικά από αυτά που ακόμα και σήμερα προκαλούν το θαυμασμό μας .

Πρόχειρη ξυλογέφυρα στον Καλαμά

Το Κατωγέφυρο ή Παλιογέφυρο

Γεφύρι στο Γκρέτσι στον ποταμό Καλαμά Μονότοξο γεφύρι, με δύο βοηθητικά τόξα, χρονολογείται από το 1830

το γεφύρι της Παλιουρής

Ζαλογγογέφυρο

Το γεφύρι του μύλου στον κάμπο της Σιταριάς

Το γεφύρι χτίστηκε πάνω στο μεγάλο Δερβένι (δρόμο) Γιάννινα-Αργυρόκαστρο.

Φυσικά κάποιος σκέφτηκε να πλακώσει κι αυτό το γεφύρι με μια σύγχρονη τσιμεντένια γέφυρα!

Το Κατωγέφυρο που χρονολογείται από το 1889.

Γεφύρι στην Ποταμιά

Τα δυο γεφύρια στον ποταμό Καλαμά Δίτοξα γεφύρι, που σχηματίζουν γωνία 90 μοιρών

Γεφύρι Βροσίνας

Το γεφύρι της Γκούμανης

Βρίσκεται κοντά στο χωριό Ράγιο. Το μεγαλύτερο μέρος του είναι πνιγμένο στα νερά του Καλαμά εξ αιτίας του φράγματος που κατασκευάστηκε.

Γεφύρι της Τύριας

Γεφύρι Γλούστας

Στην περιοχή που κυλάει ο Καλαμάς υπήρχαν παλιότερα και άλλα γεφύρια με πιο χαρακτηριστικό εκείνο της Μενίνας. Σήμερα δεν υπάρχουν παρά ερείπια, τα περισσότερα βυθυσμένα στα νερά του ποταμού. Από το γεφύρι της Μενίνας, το μεγαλύτερο του Καλαμά σώζεται μόνο το μεσόβαθρο του.

H λούντρα

Στη θέση που σήμερα βρίσκεται η τσιμεντένια γέφυρα του Καλαμά κάτω από τη Βρυσέλλα, βρισκόταν κάποτε και εξυπηρετούσε τους ταξιδιώτες μια περαταριά (στα αρβανίτικα «λούντρα»). Η κατασκευή αυτή είχε αντικαταστήσει την απλή θαλασσινή βάρκα που την γέμιζαν με άμμο και την χρησιμοποιούσαν για το πέρασμα του ποταμού

Tο γεφύρι στους Αγιούς στο Γορμό ποταμό το 1917.

Ministère de la Culture (France)

Το φυσικό μνημείο Θεογέφυρο στο Λίθινο Ζίτσας. Κατέρευσε φέτος το Φλεβάρη αποκαλύπτοντας την ανθρώπινη αμέλεια και αδιαφορία για τη διατήρησή του.

Πανίδα του Καλαμά

Στο φαράγγι του Καλαμά απαντώνται πολλά είδη της πανίδας του ποταμού.

Ψάρια όπως...

πέστροφα

οξύρυγχος

τυλινάρι

ντάσκα

καραβίδα

πουλιά, όπως

όρνιο

ασπροπάρης

χρυσαετός

το κιρκινέζι

και ζώα

κουνάβι

χελώνα

ο λύκος

αλεπού

ασβός

νυφίτσα

σκίουρος

αγριογούρουνο

λαγός

Στο Δέλτα του Καλαμά, η ύπαρξη των βιοτόπων υποστηρίζει την επιβίωση χιλιάδων πουλιών. Έχουν καταγραφεί 170 είδη και περισσότερα από το 1/3 προστατεύονται με βάση την Κοινοτική Νομοθεσία.

αλκυόνη

λεπτομύτα

φλαμίγκο

στρειδοφάγος

αργυροπελεκάνος

σφηκιάρης

πετρίτης

φιδαετός

στικταετός

χρυσαετός

σπιζαετός

βασιλαετός

κραυγαετός

όρνιο

Και βέβαια έντομα

Δέλτα Καλαμά

Σαν μεγάλο ποτάμι που κατεβάζει πολλές φερτές ύλες ο Καλαμάς σχηματίζει ένα πανέμορφο Δέλτα στις εκβολές του. Ας δούμε μερικές εικόνες από αυτό.

Ταινίες: ΡΥΠΑΝΣΗ - ΜΟΛΥΝΣΗ ΚΑΛΑΜΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ στο https://youtu.be/hSAySbIIjbc

ΕΠΙΣΚΕΨΗ Ε2 ΣΤΟ ΚΠΕ ΦΙΛΙΑΤΩΝ στο https://youtu.be/BIse4v5Pej 4

Εκπαιδευτικό επιτραπέζιο παιχνίδι για τον Καλαμά (Εικόνα , οδηγίες, ερωτήσεις, απαντήσεις)

Ε2 τάξη 21ου Δ. Σ. Περιστερίου Ιούνιος 2018

ΚΑΝΟΝΕΣ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ •Το παιχνίδι παίζεται από 4 ομάδες και σε κάθε μία αντιστοιχεί ένα πιόνι.

•Ένας παίκτης από την πρώτη ομάδα ρίχνει το ζάρι και προχωράει τόσα •κουτάκια όσα είναι ο αριθμός που τυχαίνει.

•Αν σταματήσει σε πράσινο κουτάκι, οι συμπαίκτες του παίκτη που έριξε • το ζάρι, επιλέγουν μία πράσινη κάρτα και • του διαβάζουν την ερώτηση.

•Αν την απαντήσει σωστά, ξαναρίχνει το ζάρι.

•Αν την απαντήσει λάθος, παίζει η δεύτερη ομάδα.

•Αν σταματήσει σε κόκκινο κουτάκι, οι συμπαίκτες του παίκτη που έριξε • το ζάρι, επιλέγουν μία κόκκινη κάρτα και του • λένε τι κακό έχει προκαλέσει στο ποτάμι και πόσα κουτάκια να μεταφέρει • το πιόνι προς τα πίσω.

•Μετά παίζει η επόμενη ομάδα.

•Αν σταματήσει σε άσπρο κουτάκι, παίζει η επόμενη ομάδα.

•Όταν ξαναέρθει η σειρά της πρώτης ομάδας επιλέγεται άλλος παίκτης για • να ρίξει το ζάρι. Το ίδιο ισχύει και για τις υπόλοιπες. Η ομάδα που φθάνει πρώτη στο τέρμα, κερδίζει κάθε γύρο του παιχνιδιού. Καλή επιτυχία!

ΠΡΑΣΙΝΕΣ ΚΑΡΤΕΣ Ερώτηση 1 Από που πηγάζει ο ποταμός Καλαμάς; Απάντηση Από το όρος Νεμέρτσικα η Δούσκο Ερώτηση 2 Πού εκβάλλει ο ποταμός Καλαμάς; Απάντηση Στο Ιόνιο πέλαγος στη Σαγράδα. Ερώτηση 3 Ο ποταμός Καλαμάς είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Ηπείρου; Απάντηση Σωστό Ερώτηση 4 Ποιο όταν το όνομα του Καλαμά τα αρχαία χρόνια; Απάντηση Θύαμις Ερώτηση 5 Σε ποιο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδας βρίσκεται ο Καλαμάς; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Στην Ήπειρο Ερώτηση 6 Ποια ψάριά ζουν στον Καλαμά;Απάντηση Πολλά ψαριά του γλυκού νερού και καραβίδες. Ερώτηση 7 Γιατί αρρώστησαν οι καραβίδες; Απάντηση Έπαθαν επιδημία Πανώλης Ερώτηση 8 Έχει φράγματα ο Καλαμάς; Απάντηση Ναι στο χωριό Ράγιο. Ερώτηση 9 Ποιος αρχαίος λαός έφτασε στον Καλαμά Απάντηση Οι Μυκηναίοι ΕΡΩΤΗΣΗ 10 Ποιο υδρόβιο θηλαστικό ζει στον Καλαμά; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Βίδρα ΕΡΩΤΗΣΗ 11 Πως ονομάζονται τα χωριά δίπλα στον Καλαμά; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Παρακαλάμια ΕΡΩΤΗΣΗ 12 Τι σημαίνει το όνομα Καλαμάς; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Τρεις ερμηνείες έχει ο Καλαμάς ΕΡΩΤΗΣΗ 13 Τι σημαίνουν τα αρχικά Κ.Π.Ε; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΕΡΩΤΗΣΗ 14 Σε πιο χωριό κοντά εκβάλει ο Καλαμάς; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Στη Σαγιάδα ΕΡΩΤΗΣΗ 15 Ποιο αρχαίο θέατρο υπάρχει κοντά στον Καλαμά; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Το αρχαίο θέατρο της Γιτάνης ΕΡΩΤΗΣΗ 16 Τι σημαίνει η φράση ‘παλιά ο Καλαμάς ήταν πλωτός ; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ότι μπορούσανε να μπούνε μέσα πλοία ΕΡΩΤΗΣΗ 17 Πιο είναι το πιο ονομαστό μνημείο του Καλαμά; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Είναι το Θεογέφυρο ΕΡΩΤΗΣΗ 18 Γιατί λέμε ότι ο βιολογικός σταθμός στα Γιάννενα δε δουλεύει σωστά; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Γιατί είναι μικρός για το μέγεθος της πόλης και ειδικά όταν βρέχει δεν δουλεύει σωστά ΕΡΩΤΗΣΗ 19 Τι πρέπει να κάνουν οι βιομηχανίες [εργοστάσια] στη ΒΙΠΕ Ιωαννίνων για να μην ρυπαίνουν τον Καλαμά; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Να έχουν δικό τους βιολογικό καθαρισμό που να δουλεύει σωστά και να τηρούν τους νόμους για το περιβάλλον ΕΡΩΤΗΣΗ 20 Πώς είναι σωστό να ποτίζονται τα χωράφια για να μην παρασέρνονται μεγάλες ποσότητες από λιπάσματα και φυτοφάρμακα στον Καλαμά; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Με τεχνητή βροχή κι όχι πλημμυρίζοντας το χωράφι

ΚΟΚΚΙΝΕΣ ΚΑΡΤΕΣ - Πέταξες βιομηχανικά απόβλητα στο ποτάμι. Πήγαινε στην αρχή !!!

- Πήγαινε δυο τετραγωνάκια πίσω. Ψάρευες παράνομα!!!

- Πήγαινε ένα τετράγωνο πίσω. Πέταξες σκουπίδια στο ποτάμι!!

- Πήγαινε δυο τετράγωνα πίσω. Ξέπλενες τα εργαλεία με τα φυτοφάρμακα στο ποτάμι!!!

- Πήγαινε ένα τετράγωνο πίσω .Βρομίζεις την πηγή!!

- Πήγαινε δυο τετράγωνο πίσω . Ρίχνεις τον βόθρο σου στο ποτάμι!!

- Πήγαινε ένα τετράγωνο πίσω . Έχεις χωματερή κοντά στο ποτάμι !!!

- Πήγαινε δυο τετράγωνα πίσω . Έχεις χοιροστάσιο στο ποτάμι!!!

- Πήγαινε δυο τετράγωνα πίσω . Έχεις συνδέσει την αποχέτευση σου στο ποτάμι!!!

- Πήγαινε δυο τετραγωνάκια πίσω . Δεν έχεις φίλτρα στο εργοστάσιο σου!!!

- Πήγαινε ένα τετράγωνο πίσω . Χρησιμοποιείς δίχτυα στο ποτάμι!!!

- Πήγαινε δυο τετράγωνα πίσω . Χρησιμοποιείς πολλά φυτοφάρμακα!!!

- Κυνηγάς παράνομα στο δέλτα του ποταμού . Χάνεις έναν γύρο!!!

- Δεν έχεις αφήσει ανοίγματα στο φράγμα για να ανεβαίνουν τα ψαριά . Μια θέση πίσω.

- Δεν διαχειρίζεσαι σωστά την λυματολάσπη στον βιολογικό σταθμό . Δυο θέσεις πίσω .

- Δεν γίνονται σωστά οι έλεγχοι από της υπηρεσίες ώστε να μην ρυπαίνουν το ποτάμι . Χάνεις ένα γύρο - Δεν τηρούνται οι νόμο για την προστασία του ποταμού . Δυο θέσεις πίσω .

- Ψαρεύεις σε εποχή που απαγορεύεται στο ποτάμι . Μια θέση πίσω .

- Δεν φροντίζεις τα ιστορικά και φυσικά μνημεία του Καλαμά . Μια θέση πίσω .

- Τα φίλτρα των εργοστασίων σου δεν δουλεύουν σωστά . Μια θέση πίσω .

Πηγές: http://www.kalamas-acherontas.gr/ http://kalamas.blogspot.com/ https://katharoskalamas.wordpress.com/