Παγχαλκιδικός Λόγος, τεύχος 27

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ»

RE

Ταχ. Γραφείο

ES

ST

PR

020050

SS POS

X+5

Θεσ/νίκης 16

Αριθμός Αδείας

ΤΕΥΧΟΣ 27ο • Απρίλιος -Μάιος -Ιούνιος 2016

T

ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ

P

ΜΑΝΤΩΣ ΜΑΥΡΟΓΕΝΟΥΣ 23 - Τ.Κ. 542 49, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

O S P

Αφιέρωμα στον Αριστοτέλη

Π Ε Ρ Ι Ε ΧΟ Μ Ε ΝΑ

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ Περιοδική έκδοση του Παγχαλκιδικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΄Ετος ιδρύσεως 1903 Μαντώς Μαυρογένους 23, Τ.Κ. 542 49 Θεσ/νίκη Τηλ. 2310/323-839, κιν. 6946/470 157, φαξ 2310/326-108 Ηλεκτρ. δ/νση: www.panchalkidikos.gr E-mail Συλλόγου: panchalkidikos@gmail.com, E-mail Προέδρου: mkartsioti@gmail.com ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016 Επιτροπή Έκδοσης: Αυγολούπης Σταύρος, Καθηγητής Αστρονομίας του ΑΠΘ Καραμίχος Ιωάννης, Φιλόλογος Καρτσιώτης Μιχαήλ, τ. Εκπαιδευτικός, πρόεδρος του Δ.Σ. του Παγχαλκιδικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης Κοντογιαννόπουλος Κωνσταντίνος, Μαθηματικός Παπάγγελος Ιωακείμ, δρ. Αρχαιολόγος Τσαμουρτζή Μαρία, Αρχιτέκτων Τσίκουλας Ιωάννης, Καθηγητής Ιατρικής του ΑΠΘ Ιδιοκτήτης: Παγχαλκιδικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης Εκδότης - Διευθυντής: Μιχαήλ Θ. Καρτσιώτης, Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου. Το περιοδικό εκδίδεται με χορηγίες συμπατριωτών, φίλων και φορέων και αποστέλλεται δωρεάν. Σελιδοποίηση, Εκτύπωση: GRAFIS Νέα Ραιδεστός Θεσσαλονίκης, Τηλ. 2310.466.776 e-mail: despoina@lithographia.gr

Αρ. Λογαριασμού: Πειραιώς 6 2 3 3 0 4 0 0 3 2 5 7 2 ου

Χορηγός της έκδοσης του παρόντος 27 τεύχους είναι ο Κύριος Ορέστης Σιμώνης, αρχιτέκτων μηχανικός. Εικόνα εξωφύλλου: Ο Αριστοτέλης διδάσκων τον Αλέξανδρο, Γκραβούρα του γάλλου Charles Laplante (1837-1903). Εικόνα οπισθοφύλλου: Ο βόρειος λόφος των Αρχαίων Σταγείρων με τον τάφο του Αριστοτέλη.

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Πρόεδρος: Μιχαήλ Θεμ. Καρτσιώτης (Πετροκέρασα) Αντιπρόεδρος: Πάνος Βερροιώτης (Πολύγυρος) Γεν. Γραμματέας: Ιωάννης Κοτσάνης (Αρναία) Ταμίας: Αβραάμ Παπαδόπουλος (Βράσταμα) Ειδ. Γραμματέας: Αστέριος Λυρτζής (Ταξιάρχης) Μέλος: Αναστασία Σούστα-Δάφφα (Νεοχώρι) Μέλος: Θεόδωρος Τσαμούρης (Αρναία) Μέλος: Ανδρομάχη Κωστοπούλου (Άθυτος) Μέλος: Άννα Τσότσου-Κυργιαφίνη (Βράσταμα) Αναπληρωματικά μέλη Χρήστος Σαρ. Κουτσός (Βάβδος) Αθανάσιος Δημηνάς (Παλαιόκαστρο) Μίνα Γιαννακάρη (Πολύγυρος) Κονδυλένια Τζούμα-Ζαμπόκα (Ν. Καλλικράτεια) Εξελεγκτική Επιτροπή Φώτης Ταλέας (Νέα Ρόδα) Αστέριος Βαμβακάς (Πολύχρονο) Γεώργιος Χαλκιάς (Αγ. Νικόλαος) Αναπληρωματικά μέλη Αλέξανδρος Οικονομίδης (Ν. Τρίγλια) Αθανάσιος Χατζηπαπάς (Ν. Μουδανιά)

■ 2016: Παγκόσμιο έτος Αριστοτέλη ■ Καρτσιώτης Θεμ. Μιχαήλ, ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

Αριστοτέλης: Βίος και έργα Καϊάφα-Σαροπούλου Μίνα, Αριστοτέλης, του φιλοσοφείν ο μέγας τεχνίτης... Λυπουρλής Δημήτριος, Πλάτων-Αριστοτέλης: Δάσκαλος-μαθητής Κάλφας Βασίλειος, Ο Αριστοτέλης προσιτός Σιμώνης Ορέστης, Αναφορές στον Αριστοτέλη Σκούρας Ζαχαρίας, Οι αντιλήψεις του Αριστοτέλη για τη ζωή Κωτσιόπουλος Κωνσταντίνος, Ο Αριστοτέλης και ο Χριστιανισμός Χολέβας Κ. Ιωάννης, Αριστοτέλης ο Χαλκιδικεύς, ο μέγιστος των φιλοσόφων Μυλωνά Ν. Γερακίνα, Ο Αριστοτέλης στις τοιχογραφίες του Αγίου Όρους Λαζαρίδης Χαράλαμπος, Η ηθική της παραγωγής και της κατανάλωσης τροφίμων Σισμανίδης Κωνσταντίνος, Τα αρχαία Στάγειρα Μακρογιάννης Τιμολέων, Αναφορά στα "Μετεωρολογικά" του Αριστοτέλη Τσαμούρης Θεόδωρος, Τα αίτια της φθοράς του πολιτεύματος Κανατάς Δ. Γιάννης, Το άγαλμα του Αριστοτέλη στο άλσος των Σταγείρων Αυγολούπη Στ. Μαρία, Θεολογία και οικολογία Τσολοδήμος Κώστας, Περί του ονόματος Αριστοτέλης Τσίκουλας Γιάννης, Ο μικρός Στελάκος - Η δράση του Συλλόγου μας - Νέα της Χαλκιδικής μας - Αριθμός μαθητών σχολείων - Δύο εξαιρετικές θεατρικές παραστάσεις - Η χορηγία και οι χορηγοί - Πένθη και ενημερωτικά σημειώματα - Συγχαρητήρια στους Γ. Κατσάγγελο και Δ. Παρδάλη και παρουσίαση βιβλίου του Νίκου Παπαοικονόμου - Δύο εκδηλώσεις στο Πανόραμα και στον Χάψα - Πρόγραμμα προσεχών εκδηλώσεων και εκδρομών

1 3 6 9 13 15 16 19

21 22

24 31 33 34 36 40 41 43 45 49 50 51 52 53 54 55 56

Φιλολογική επιμέλεια : Αθανάσιος Χριστιανός Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συντακτών τους. Όσα δεν φέρουν υπογραφή συντάσσονται από τον εκδότη. Υπενθυμίζεται ότι οι εργασίες προς το περιοδικό δεν πρέπει να υπερβαίνουν τις 1800 - 2000 λέξεις ή 9000 περίπου χαρακτήρες (χτυπήματα).

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

2016: ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΤΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Με απόφαση της ΟΥΝΕΣΚΟ

ΤΟ 2016 ΑΦΙΕΡΩΝΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΜΕΓΙΣΤΟ ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, ΤΟΝ ΜΑΚΡΙΝΟ ΠΡΟΓΟΝΟ ΜΑΣ, ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΤΟΝ ΣΤΑΓΕΙΡΙΤΗ, Α Συμπληρώνονται φέτος 2.400 χρόνια από τη γέννηση του μέγιστου των φιλοσόφων της αρχαιότητας, του μακρινού προγόνου μας Αριστοτέλη του Σταγειρίτη (384 π.Χ.-322 π.Χ.). Για τον λόγο αυτόν η Ουνέσκο κήρυξε το 2016 ΕΤΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ. Η ανθρωπότητα ετοιμάζεται να τιμήσει τον κορυφαίο φιλόσοφο με πολλές και μεγάλες εκδηλώσεις, ώστε να αναδειχθεί το μέγεθος της προσφοράς του στην επιστήμη και την παγκόσμια διανόηση. Στην πατρίδα μας ξεκίνησαν ήδη οι προετοιμασίες για τον εορτασμό της επετείου από το Υπουργείο Παιδείας, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα Σχολεία, τους πνευματικούς δημόσιους φορείς, τους Δήμους, τους Συλλόγους, αλλά και γενικότερα από πολλές πρωτεύουσες διαφόρων χωρών του κόσμου. Β Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης εύλογο είναι να αποτελέσει το κέντρο του εορτασμού, αφού φέρει το όνομα του μεγάλου σοφού, «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ», και είναι κέντρο αριστοτελικών σπουδών. Άλλωστε, εδώ και πέντε χρόνια έχει ιδρυθεί και λειτουργεί ως αναπόσπαστο τμήμα του Πανεπιστημίου το Διεπιστημονικό Κέντρο Αριστοτελικών Μελετών, στο οποίο έχουμε επενδύσει σημαντικές ελπίδες για την επιτέλεση του σκοπού του, όπως αναφέρεται στην επωνυμία του. Εδώ λοιπόν, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, θα πραγματοποιηθεί από τις 23 ως τις 27 Μαΐου 2016 ένα σημαντικό Παγκόσμιο Συνέδριο, με εισηγητές 300 περίπου επιστήμονες από όλον τον κόσμο, ενώ σε χιλιάδες υπολογίζονται οι επιστήμονες-σύνεδροι και λοιποί άνθρωποι του πνεύματος, που θα συρρεύσουν στην πόλη μας για να συμμετάσχουν. Στόχος του Συνεδρίου είναι, κατά τον καθηγητή κ. Σταύρο Αυγολούπη, μέλος της οργανωτικής επιτροπής του Συνεδρίου: «Να αναδείξει το μοναδικό σε μέγεθος

και επιρροή στην ιστορία του ανθρωπίνου πνεύματος Αριστοτελικό Έργο, τον διεπιστημονικό χαρακτήρα του, την καθολικότητα αλλά και την επικαιρότητά του, που το καθιστούν αναπόσπαστο τμήμα της παγκόσμιας πνευματικής κληρονομιάς». Στο πλαίσιο του συνεδρίου θα πραγματοποιηθεί επίσκεψη των συνέδρων στα Αρχαία Στάγειρα, γενέτειρα του Αριστοτέλη και στη Μίεζα, τον τόπο όπου ο Αριστοτέλης δίδασκε τον Μέγα Αλέξανδρο. Το Συνέδριο τελεί υπό την αιγίδα του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλου, ο οποίος και θα κηρύξει την έναρξή του. Ένα άλλο Συνέδριο διοργανώνεται στην πόλη μας από την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Χαλκιδικής σε συνεργασία με την Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών (18-20 Νοεμβρίου 2016), το οποίο επίσης θα τεθεί υπό την αιγίδα του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, με θέμα: «Παιδεία, Πολιτισμός και Πολιτική κατά τον Αριστοτέλη». Ο Δήμος «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ» της βορειοανατολικής Χαλκιδικής, που φέρει το όνομα του μεγάλου φιλοσόφου και στην εδαφική περιφέρειά του βρίσκονται τα αρχαία Στάγειρα, έχει καταρτίσει και αυτός πλούσιο εορταστικό πρόγραμμα με ποικιλία εκδηλώσεων, το οποίο άρχισε ήδη να υλοποιείται, με πρώτη εκδήλωση την πραγματοποίηση διημερίδας στην Ιερισσό, στις 2 και 3 Απριλίου 2016. Ανάλογες εκδηλώσεις θα πραγματοποιηθούν στα Σχολεία της Χαλκιδικής, ύστερα και από προτροπή των προϊσταμένων των Διευθύνσεων Εκπαίδευσης Πρώτου και Δευτέρου Βαθμού, σε όλη τη διάρκεια του έτους 2016. Η Χαλκιδική χαίρεται και τιμά σύσσωμη τον παμμέγιστο φιλόσοφο με ποικίλες εκδηλώσεις. Γ Ο αιωνόβιος Σύλλογός μας, ο Παγχαλκιδικός, που από την ίδρυσή του (1903) φέρει το όνομα του μεγάλου 1

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

με την ευκαιρία συμπλήρωσης 2.400 χρόνων από τη γέννησή του.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

φιλοσόφου Αριστοτέλη, έχει κάθε λόγο να χαίρεται για τον κηρυχθέντα εορτασμό και να συμμετέχει ουσιαστικά σ’ αυτόν. Χαίρεται γιατί με πρωτοβουλία και δαπάνη του ανήγειρε προ 6ετίας τον ανδριάντα του αρχαίου φιλοσόφου στον αύλειο χώρο του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, που αποτελεί σήμερα ταυτότητα και ακριβό στολίδι του (1), και γιατί συμμετέχει ενεργά στους εορτασμούς της επετείου. Με απόφαση του Δ.Σ. καταρτίστηκε πρόγραμμα εορτασμού, που εκτείνεται σε όλο το 2016 και περιλαμβάνει παραστάσεις, εκδόσεις, χορογραφίες, ομιλίες, συναυλίες κ.ά (2). Για το δίμηνο Μαΐου-Ιουνίου 2016 περιλαμβάνει: α) Αφιέρωμα του παρόντος 27ου τεύχους του περιοδικού ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ στον Αριστοτέλη και στον φετινό εορτασμό των δισχιλιοστών τετρακοσιοστών χρόνων από τη γέννησή του. β) Ομαδική επίσκεψη των μελών και φίλων μας στο χώρο των αρχαίων Σταγείρων, την Κυριακή 15 Μαΐου 2016. Θα συμμετέχει και θα μας ενημερώσει για τα ευρήματα και το συντελεσθέν έργο ο ανασκαφέας των Αρχαίων Σταγείρων, διάσημος αρχαιολόγος και φίλος του Παγχαλκιδικού Συλλόγου, δρ. Κώστας Σισμανίδης. γ) Επίσκεψη την ίδια ημέρα στο θεματικό πάρκο

του Αριστοτέλη στα σημερινά Στάγειρα, όπου θα μας ξεναγήσει ο καθηγητής της αστρονομίας του Πανεπιστημίου μας και επίλεκτο μέλος του Συλλόγου μας, κ. Σταύρος Αυγολούπης. δ) Πραγματοποίηση παράστασης με τίτλο «Ο χορός και το τραγούδι από την αρχαία Ελλάδα του Αριστοτέλη μέχρι σήμερα» με την έμπνευση και καθοδήγηση του καθηγητή Φυσικής Αγωγής κ. Θεοδώρου Φλώρου, η οποία θα πραγματοποιηθεί από το χορευτικό τμήμα του Παγχαλκιδικού, με τη συνδρομή χορευτικών τμημάτων και άλλων τεσσάρων πολιτιστικών Συλλόγων, την Τετάρτη 8 Ιουνίου 2016, στο θεατράκι του 1ου Λυκείου Πανοράματος, με αρχαίες ενδυμασίες, όργανα, απαγγελίες και θα συνοδεύεται από άλλα δρώμενα (3). Συμπατριώτες, μέλη και φίλοι, Όλοι ας εκμεταλλευθούμε την ευκαιρία. Ας συμμετέχουμε σε όσο το δυνατόν περισσότερες εκδηλώσεις. Ας διαβάσουμε για τον Αριστοτέλη και τα παγκόσμια και διαχρονικά μηνύματά του. Το τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας περιέχει άρθρα κορυφαίων επιστημόνων που αναφέρονται στον Αριστοτέλη. Είναι η μοναδική ευκαιρία εφέτος να γνωρίσουμε καλύτερα τον πρόγονό μας, που μας κάνει υπερήφανους ως ΄Ελληνες και ιδιαίτερα ως Χαλκιδιώτες. Το Διοικητικό Συμβούλιο

Σημ. 1. Σχετικό άρθρο θα δημοσιευθεί στο επόμενο τεύχος.

2. Το πρόγραμμα των υπόλοιπων εκδηλώσεων του 2016 θα εκδοθεί τον Αύγουστο και θα γνωστοποιηθεί με το επόμενο τεύχος. Προαγγέλλεται ότι προγραμματίζεται για το τέλος Σε-

πτεμβρίου μεγάλη παράσταση στο χώρο του ανδριάντα στο ΑΠΘ, μετά την έγκριση παραχώρησης του χώρου από την πρυτανεία του ιδρύματος.

3.Λεπτομέρειες στη τελευταία σελίδα (48) του παρόντος τεύχους.

Ο ΥΜΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΕΤΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ: ΥΜΝΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΡΕΤΑ ΠΟΛΥΜΟΧΘΕ ΓΕΝΕΙ ΒΡΟΤΕῼ ΘΗΡΑΜΑ ΚΑΛΛΙΣΤΟΝ ΒΙῼ, ΣΑΣ ΠΕΡΙ, ΠΑΡΘΕΝΕ, ΜΟΡΦΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΕΙΝ ΖΑΛΩΤΟΣ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ ΠΟΤΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΝΟΥΣ ΤΛΗΝΑΙ ΜΑΛΕΡΟΥΣ ΑΚΑΜΑΝΤΑΣ.

ΑΡΕΤΑ, ΤΕΜΕΝΟΣ ΤΟ Δ'ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΝΑΙΟΥΣΑ ΣΟΥΣ ΑΘΛΟΥΣ ΦΕΡΕΙΝ ΩΔΕ ΠΑΡΕΣΜΕΝ ΕΤΟΙΜΟΙ ΣΑΝ Δ'ΑΓΡΕΥΟΝΤΑΣ ΔΥΝΑΜΙΝ ΦΙΛΟΤΙΜΩΣ ΔΟΣ ΠΡΟΦΡΩΝ ΗΜΑΣ ΓΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΥΞΕΙΝ.

Αρετή, που για σε πολύ μοχθεί το γένος των ανθρώπων κυνήγι εσύ το πιο λαμπρό για όλη τη ζωή μας, Παρθένα μου, για χάρη της μορφής σου μοίρα αξιοζήλευτη λογιέται στην Ελλάδα κανείς και να πεθάνει και κόπους να υπομείνει ασήκωτους, μεγάλους.

Αρετή, που κατοικείς στο τέμενος αυτό του Αριστοτέλη, μπορστά σου εδώ βρισκόμαστε έτοιμοι πάνω μας να βαστάμε τους άθλους τους δικούς σου. Δώσε καλόγνωμη σ'εμάς φιλότιμα ν'αυξάνουμε τη δόξα της Ελλάδας αντλώντας δύναμη από σε.

Σημείωση: Την πρώτη στροφή με τους πέντε στίχους έχει συνθέσει ο Αριστοτέλης στη μνήμη του φίλου του Ερμία. Τη δεύτερη στροφή, που προσαρμόζει το θέμα στο Πανεπιστήμιο, την έχει συνθέσει (1955) στη γλωσσική και μετρική μορφή της πρώτης ο αείμνηστος καθηγητής Στυλιανός Καψωμένος.

2

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΜΙΧΑΗΛ ΘΕΜ. ΚΑΡΤΣΙΩΤΗΣ Πρόεδρος του Παγχαλκιδικού Συλλόγου

3

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Εφέτος που

Επικρατέστεροι για το αξίωμα ήταν οι τρεις καλύη ανθρωπότητα τιμά τον συστηματικότερο και μεθοδικότερο νου της αρχαιότητας, τον τεροι μαθητές του Πλάτωνα: Ο Αριστοτέλης ο Σταγειφιλόσοφο Αριστοτέλη τον Σταγειρίτη, που διαμόρφωσε ρίτης, ο Σπεύσιππος, ανεψιός του Πλάτωνα, και ο Ξεκαθοριστικά την επιστημονική σκέψη μέχρι σήμερα και νοκράτης από τη Χαλκηδόνα. Έγινε κλήρωση και η θεμελίωσε όλες σχεδόν τις επιστήμες, τον πολυγραφότα- τύχη βοήθησε τον Σπεύσιππο. Τότε ο Αριστοτέλης εγκατέλειψε την Αθήνα και το επιστήμονα που μας κληροδότησε ένα πλούσιο πνευματικό έργο, σκόπιμο θεωρούμε να αναφερθούμε στο πα- πήγε και εγκαταστάθηκε μαζί με τον Ξενοκράτη στην ρόν αφιερωματικό τεύχος για άλλη μια φορά, σύντομα, μικρή μικρασιατική πόλη Άσσο, απέναντι από τη Λέστο βίο και τα έργα του μεγάλου φιλοσόφου και μακρι- σβο. Την Άσσο την κυβερνούσαν τότε δυο πλατωνικοί νού προγόνου μας, για να ξαναθυμηθούμε οι παλιοί και φιλόσοφοι, ο Έραστος και ο Κορίσκος, στους οποίους είχε χαρίσει την πόλη ο τύνα μάθουν οι νέοι ποιος ήταν ο ραννος του Αταρνέα Ερμίας, ο Αριστοτέλης και τι έπραξε, ώστε οποίος ήταν και παλιός μαθηνα συνεχίσει να βρίσκεται μέχρι Ο Αριστοτέλης τής του Πλάτωνα και του Αρισήμερα, αν και πέρασαν 2.400 γεννήθηκε το 384 π.Χ. στοτέλη. Ο Αριστοτέλης πάχρόνια από τη γέννησή του, στην στα αρχαία Στάγειρα, μια μικρή ντοτε τιμούσε τον Ερμία και, κορυφή της παγκόσμιας πνευμαπόλη, στην βορειοανατολική όταν πέθανε (341 μ.Χ.), του τικής πυραμίδας. πλευρά της Χαλκιδικής. αφιέρωσε τον γνωστό Ύμνο Ο πατέρας του Νικόμαχος στην αρετή που είναι γνωστός Α΄ Σύντομη βιογραφία του ήταν γιατρός του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Β', και ως Ύμνος στον Ερμία. Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε πατέρα του Φιλίππου. Στην Άσσο ο Αριστοτέλης το έτος 384 π.Χ. στα Στάγειρα ίδρυσε, με τη συνδρομή και της Χαλκιδικής, μικρή αρχαία παραλιακή πόλη, νότια της σημερινής Ολυμπιάδας των φίλων του, φιλοσοφική σχολή στην οποία δίδα(περίπου 500 μ.) και απέναντι από το μικρό νησί Καυ- ξε για τρία χρόνια (348-345 π.Χ.) . Εδώ παντρεύτηκε κανάς, την οποία «ανέσκαψε», ανέδειξε και ιστόρη- την ανεψιά του Ερμία, Πυθιάδα, με την οποία απέκτησε ο αρχαιολόγος Κώστας Σισμανίδης την περασμένη σε μια κόρη που την ονόμασε πάλι Πυθιάδα. Μετά το 20ετία. Σήμερα ο τόπος είναι επισκέψιμος με εμφανή θάνατο της Πυθιάδας παντρεύτηκε μια συμπατριώτιστα θεμέλια των κτισμάτων και των τειχών της αρχαί- σά του, από τα Στάγειρα, την Ερπυλλίδα, με την οποία απέκτησε έναν γιο, τον Νικόμαχο. ας πόλεως. Το 345 π.Χ. έφυγε από την Άσσο και πέρασε απέναΉταν γιος του Νικόμαχου, γιατρού στην αυλή του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Β΄ και της Φαιστιά- ντι στη Λέσβο, όπου στη Μυτιλήνη ίδρυσε φιλοσοφική δας, η οποία καταγόταν από τη Χαλκίδα. Ο Αριστοτέ- Σχολή και δίδαξε για τρία έτη (345-342 π.Χ.). Το 342 π.Χ. τον κάλεσε ο βασιλιάς της Μακεδολης πολύ νωρίς ορφάνεψε από πατέρα και μητέρα και την κηδεμονία του ανέλαβε ο προσωπικός φίλος του νίας Φίλιππος να πάει στην Πέλλα και αναλάβει την πατέρα του Πρόξενος, που ήταν εγκαταστημένος στον διαπαιδαγώγηση του γιου του Αλεξάνδρου, ο οποίος Αταρνέα της Μικράς Ασίας, απέναντι από τη Λέσβο. ήταν τότε 13 χρονών. Πρόθυμα μετέβη στη μακεδονιΟ Πρόξενος ενδιαφερόταν πολύ για την ανατροφή και κή πρωτεύουσα ο Αριστοτέλης και αμέσως ανέλαβε τη μόρφωση του νεαρού Αριστοτέλη και τον έστειλε, όταν διδασκαλία του νεαρού βασιλόπουλου. Τα μαθήματα έγινε 17 ετών, στην Αθήνα για να γίνει μαθητής του γινόταν στην Πέλλα ή στην Μίεζα, αρχαία κωμόπολη Πλάτωνα και να φοιτήσει στην περίφημη Ακαδημία του. δίπλα στη σημερινή Νάουσα, που την αποκάλυψε τα Ο Πλάτωνας από πολύ νωρίς διέγνωσε και εκτί- τελευταία χρόνια η αρχαιολογική σκαπάνη. μησε τα χαρίσματα του Αριστοτέλη και τον ονόμασε Από τα πρώτα μελήματα του Αριστοτέλη ήταν να «νουν της διατριβής » και λόγω της φιλομάθειάς του μεταδώσει στον νεαρό διάδοχο του μακεδονικού θρότο σπίτι του το ονόμασε «οίκον αναγνώστου». Είκοσι χρόνια σπούδασε δίπλα στον Πλάτωνα ο νου το «πανελλήνιο πνεύμα», δηλ. το πνεύμα της ένωΑριστοτέλης (367-347), μέχρι τη χρονιά δηλαδή που σης των ελληνικών πόλεων-κρατών. Ως παιδευτικά πέθανε ο δάσκαλός του, οπότε και προέκυψε θέμα δι- βοηθήματα χρησιμοποιούσε τα ομηρικά έπη και έργα των μεγάλων Ελλήνων τραγωδών, τα οποία τόσο αγάαδόχου.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

πησε ο Αλέξανδρος, ώστε τα έφερε πάντα μαζί του στη γνωστή μεγάλη του εκστρατεία στην Ασία. Ο Αριστοτέλης παρέμεινε στη μακεδονική αυλή του Φιλίππου, μέχρι το 335 π.Χ. Σημειώνεται ότι το 336 π.Χ. δολοφονήθηκε ο βασιλιάς Φίλιππος και στο μακεδονικό θρόνο ανέβηκε ο γιος του Αλέξανδρος, ο οποίος αμέσως εξεστράτευσε εναντίον των Θηβαίων, τους συνέτριψε και αποκατέστησε την ησυχία στη νότια Ελλάδα. Το 335 π.Χ. ο Αριστοτέλης επανήλθε στην Αθήνα και ίδρυσε εκεί δική του φιλοσοφική σχολή με την ονομασία «Λύκειον», στο χώρο που βρίσκεται σήμερα ο Εθνικός Κήπος. Η οργάνωση της σχολής έγινε κατά τα πρότυπα της Πλατωνικής Ακαδημίας. Με χρήματα που του έδωσε ο Αλέξανδρος έχτισε μεγαλοπρεπή κτίρια με στοές, που ονομάζονταν «περίπατοι». Γι’ αυτό και η σχολή του λεγόταν «περιπατητική» και οι μαθητές της «περιπατητικοί φιλόσοφοι». Τα μαθήματα γινόταν πρωί (εωθινός περίπατος) για τους προχωρημένους και για τους αρχάριους το απόγευμα (δειλινός περίπατος). Η πρωινή διδασκαλία ήταν καθαρά φιλοσοφική, ενώ η απογευματινή ρητορική. Στη σχολή υπήρχε και μεγάλη βιβλιοθήκη τόσο πλούσια και τόσο καλά οργανωμένη που αργότερα χρησίμευσε ως πρότυπο για τις μεγάλες γνωστές βιβλιοθήκες της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου. Σ΄ αυτήν πέρα από τα βιβλία υπήρχαν παντός είδους όργανα και χάρτες για τη διδασκαλία των φυσικών μαθημάτων. ΄Ετσι η σχολή έγινε κέντρο ξακουστό επιστημονικής παρατήρησης και έρευνας.

να και διατυπώνει τις απόψεις του για τη διαλεκτική, την τέχνη του λόγου και την επιστημονική απόδειξη.

2. Περίοδος των ταξιδιών (Άσσος, Μυτιλήνη, Μακεδονία): 347-335 π.Χ. Ο Αριστοτέλης ασχολείται με τον κόσμο των ζώων και των φυτών.

3. Δεύτερη αθηναϊκή περίοδος (περίοδος του Λυκείου): 335-322 π.Χ. Ο Αριστοτέλης διατυπώνει τις τελικές του απόψεις σχετικά με θέματα κοινωνικής συμβίωσης των ανθρώπων. Γ΄ Το σωζόμενο έργο του Ο Διογένης ο Λαέρτιος, ο βιογράφος των φιλοσόφων, υπολόγισε ότι ο Αριστοτέλης έγραψε 323 βιβλία για 155 θέματα. ΄Αλλοι υπολογίζουν τα βιβλία του σε 400 και πάνω. Τα σωζόμενα σήμερα έργα ανέρχονται σε 257 και αναφέρονται στα εξής θέματα: 1. Λογική α)Κατηγορίαι, β)Περί ερμηνείας, γ)Αναλυτικά πρότερα, δ)Αναλυτικά ύστερα, ε)Τοπικά και στ)Σοφιστικοί έλεγχοι. (Σε όλα τα παραπάνω έργα δόθηκε η ονομασία «Όργανον» = εργαλείο χρήσιμο στον άνθρωπο για την πνευματική του εργασία).

2. Φύση και κόσμος α) Φυσικά, β)Περί ουρανού, γ) Περί γενέσεως και φθοράς, δ)Μετεωρολογικά, ε)Περί ζώων ιστορίαι, στ)Περί ζώων γενέσεως, ζ)Περί ζώων μορίων, η)Περί ζώων κινήσεως, θ)Περί ζώων πορείας, ι)Περί ψυχής και ια) Τα μικρά φυσικά,( που περιλαμβάνουν τα εξής βιβλία): (α) Περί αισθήσεως, (β)Περί μνήμης και αναμνήσεως, (γ)Περί ύπνου και εγρηγόρσεως, (δ)Περί ενυπνίων, (ε)Περί μαντικής της εν τοις ύπνοις, (στ)Περί μακροβιότητος και βραχυβιότητος και (ζ)Περί ζωής και θανάτου.

3. Μεταφυσική Μετά τα φυσικά (περιλαμβάνει τις μεταφυσικές ιδέες του ) 4. Ηθική φιλοσοφία α)Ηθικά Νικομάχεια, β)Ηθικά Ευδήμεια, γ)Ηθικά μεγάλα 5. Πολιτική α)Πολιτικά (οκτώ βιβλία που περιέχουν τις θεωρίες του για τα πολιτεύματα, τους πολίτες και τους άρχοντες), β)Οικονομικά και γ)Αθηναίων πολιτεία (όπου περιγράφει τους θεσμούς και τον τρόπο λειτουργίας της αθηναϊκής πολιτείας).

6. Ρητορική και ποίηση α) Ρητορική και β) Ποιητική

Στα 13 χρόνια, που έζησε ο Αριστοτέλης στην Αθήνα και δίδαξε και εργάσθηκε στη Σχολή του, δημιούργησε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του που το σύνολό του προκαλεί τον παγκόσμιο θαυμασμό για τον όγκο και την αξία του, ώστε εύλογα να διερωτάται κανείς, πώς ένας άνθρωπος σε λίγο χρόνο έγραψε, διανοήθηκε, μελέτησε , δίδαξε τόσα πολλά! Β΄ Περίοδοι της φιλοσοφικής του δραστηριότητας. Η φιλοσοφική δραστηριότητα του Αριστοτέλη, κατά τον καθηγητή του ΑΠΘ κ. Δημ. Λυπουρλή(1) μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις περιόδους: 1. Πρώτη αθηναϊκή περίοδος (περίοδος της Ακαδημίας): 367-347 π.Χ. Ο Αριστοτέλης ξεκινά από τους πλατωνικούς προβληματισμούς και αρχίζει να διαμορφώνει τη δική του κοσμοθεωρία: απορρίπτει τη θεωρία των ιδεών του Πλάτω4

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Κάθε φορά που είχαν να σκεφτούν πάνω σε σημαντικές υποθέσεις τους, κάθε φορά που ήθελαν να λύσουν δύσκολα προβλήματα που τους απασχολούσαν, καλούσαν σ’ αυτόν τον τόπο τη συνέλευσή τους. Στον ίδιο αυτόν τόπο πήγαιναν, και όταν ήθελαν να βρουν την ψυχική τους γαλήνη και του πνεύματος την ηρεμία. Κάθε φορά που συναντούσαν μια δυσκολία αξεπέραστη στην περιοχή της μαθήσεως ή γενικότερα της φιλοσοφίας πήγαιναν σ’ εκείνη την τοποθεσία. Μιλούσαν εκεί μεταξύ τους για το θέμα που τους απασχολούσε, ώστε αυτό που τους φαινόταν ως τότε δυσκολοξεδιάλυτο και ασαφές γινόταν σαφές και ολοκάθαρο, και αποκτούσαν βεβαιότητα γι’ αυτό που ήταν ως τότε το αντικείμενο των συζητήσεών τους. Γιατί πίστευαν ότι ο ερχομός τους στον τόπο, όπου ήταν θαμμένα τα λείψανα του Αριστοτέλη, τους καθάριΔ΄ Το τέλος του ζε το νου, τους έκανε οξύΤο 323 π.Χ. πεθαίνει ο τερη την κρίση και τους Μέγας Αλέξανδρος και ο βοηθούσε να καταλαβαίΑριστοτέλη χάνει τον υπονουν με μεγαλύτερη ευκοστηρικτή του και μαζί τη λία. Πήγαιναν όμως εκεί και δύναμή του. Στην Αθήνα για έναν άλλο λόγο, για να αναζωπυρώνονται μετά το απονείμουν στον Αριστοτέθάνατο του μεγάλου στραλη τιμή, για να του δείξουν τηλάτη τα αντιμακεδονικά πόσο μεγάλη ήταν η θλίαισθήματα. Οι οπαδοί του ψη τους που τον είχαν χάαντιμακεδονικού κόμματος σει από ανάμεσά τους και βρίσκουν τότε ευκαιρία εκακόμα να του δείξουν πόσο δίκησης. Κατηγορούν ευδυστυχισμένο θεωρούσαν θέως τον Αριστοτέλη για τον εαυτό τους, που έχαασέβεια, που τη βρίσκουν σαν την πηγή της σοφίας, Η αγορά της αρχαίας πόλεως τάχα στο ποίημα που είχε που ήταν γι’ αυτούς ο Αριγράψει Ύμνος στην αρετή για να τιμήσει τη μνήμη στοτέλης». Και συνεχίζει ο Κύριος καθηγητής. του φίλου του Ερμία, του τυράννου του Αταρνέα. Γιατί , λέει, το ποίημα είχε τη μορφή παιάνα κλπ. του πα- Ε΄ Σήμερα ραδοσιακού ύμνου στον θεό Απόλλωνα. Ο Αριστοτέ«Εμείς δεν έχουμε, βέβαια, σήμερα τη στάχτη από λης αντιλήφθηκε τον κίνδυνο που διέτρεχε και έφυγε το σώμα του Αριστοτέλη, για να την κάνουμε αντιμε την οικογένειά του στη Χαλκίδα, προτού γίνει η κείμενο λατρείας και πηγή εμπνεύσεως-ούτε θα είχαδίκη (323 π.Χ.). Εκεί έμεινε στο σπίτι της μητέρας του με ανάγκη να κάνουμε κάτι τέτοιο-, έχουμε όμως κάτι μαζί με τη δεύτερη σύζυγό του Ερπυλλίδα και τα δυο απείρως πολυτιμότερο, τα ίδια τα έργα του μεγάλου του παιδιά την Πυθιάδα και τον Νικόμαχο. Την επόμε- αυτού φιλοσόφου. Το θέμα είναι, αν μπορούν στις μένη χρονιά 322 π.Χ. πέθανε από νόσημα του στομάχου ρες μας τα έργα των παλαιών φιλοσόφων να αποτεμέσα σε θλίψη και μελαγχολία. λέσουν πηγή εμπνεύσεως. Είναι ένα ερώτημα που συΝα πως περιγράφει ο καθηγητής κ. Δημ. Λυπουρ- χνά γεννιέται σήμερα, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους λής σε σημείωμά του τα του θανάτου τουΑριστοτέλη: επιστήμονες, αφού καμιά γενιά δεν πίστεψε όσο η ση«Όταν ο Αριστοτέλης πέθανε στη Χαλκίδα ήταν, μερινή ότι το θαύμα που δημιούργησε σήμερα η θετισύμφωνα με μια αρχαία βιογραφική πηγή , τριών και κή επιστήμη, σε όλες της τις εκφάνσεις, υποδηλώνει εξήκοντα ετών. Σύμφωνα με μια άλλη βιογραφική στο τέλος-τέλος την ανεπάρκεια και την ανεδαφικόπηγή, αραβικής αυτή προελέυσεως, οι κάτοικοι των τητα της καθαρής θεωρητικής επιστήμης. Έχει άραγε Σταγείρων έστειλαν τότε στη Χαλκίδα αντιπρο- η γνώμη αυτή το δίκαιο με το μέρος της; Στο καυτό σώπους και έφεραν πίσω στην πατρίδα τους τη στά- αυτό ερώτημα ο Αριστοτέλης είναι από τους πιο αρμόχτη του, την τοποθέτησαν σε μια μπρούτζινη υδρία διους να μας δώσει μια απάντηση, φτάνει να θελήσουκαι ύστερα πήγαν και απέθεσαν την υδρία αυτή σε με να μελετήσουμε τα έργα του, τα έργα του στο σύμια τοποθεσία που την ονόμασαν Αριστοτέλειον. νολό τους».

5

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Δ΄ Ο χαρακτήρας των έργων του Τα έργα του Αριστοτέλη διαιρούνταν, ήδη από την αρχαιότητα, σε δυο ομάδες. Στην πρώτη ομάδα ανήκαν κυρίως έργα-διάλογοι, με τα οποία ο φιλόσοφος απευθυνόταν σε πλατύ αναγνωστικό κοινό. Ονομάσθηκαν εξωτερικά και σήμερα σώζονται μόνο μερικά αποσπάσματά τους σε έργα άλλων συγγραφέων. Στη δεύτερη ομάδα ανήκουν τα έργα που σώθηκαν ολόκληρα. Ονομάστηκαν «ακροατικά» ή «ακροαματικά» γιατί όλα τους ήταν τα χειρόγραφα ή οι σημειώσεις που χρησιμοποιούσε ο φιλόσοφος στις παραδόσεις του. Σήμερα διαβάζοντάς τα ο αναγνώστης μεταφέρεται στην αίθουσα, όπου δίδασκε ο Αριστοτέλης, και γίνεται έτσι ακροατής και μαθητής του. Πρόκειται για μοναδική περίπτωση στην αρχαία ελληνική γραμματεία.

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΕΙΝ Ο ΜΕΓΑΣ ΤΕΧΝΙΤΗΣ, ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ο ΤΡΑΝΟΣ ΘΕΜΕΛΙΩΤΗΣ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ, Ο ΧΑΛΚΙΔΙΚΙΩΤΗΣ, Ο ΕΚ ΤΩΝ (ΗΜΕΤΕΡΩΝ!) ΣΤΑΓΕΙΡΩΝ ΟΡΜΩΜΕΝΟΣ ΜΙΝΑ ΚΑΪΑΦΑ-ΣΑΡΟΠΟΥΛΟΥ Αρχαιολόγος - Δρ. Αρχιτεκτονικής

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Φύτρα του τόπου

τούτου ο φιλόσο- να και η Χαλκίδα καταγράφονται στη σειρά ως τα φος Αριστοτέλης, εκ των Σταγείρων, γεννήθηκε το αράγματα της πολυκύμαντης πορείας του. Διαφορετικοί σε κάθε περίπτωση οι λό384π.Χ. και ανδρώθηκε εκεί, επάγοι, που άλλαζε η ρότα. Δελφικός νω στο διπλό γήινο ύψωμα που χρησμός λέει ο μύθος ότι ευθύνεεισβάλλει μια στάλα στα γαλαται για τη μετάβαση στην Αθήζόνερα του Στρυμονικού κόλνα, ανάγκη αδήρητη του άοκνου που, στο βορειοανατολικό άκρο νέου να μεταβεί στη σπουδαία της Χαλκιδικής. Γόνος σημαίνουπόλη το 367π.Χ., για να καλλιερσας οικογένειας, με γεννήτορες γήσει νου και πνεύμα, ανταπαντά το Νικόμαχο, γιατρό του βασιλιά η λογική. Η εικοσάχρονη παραΑμύντα, και τη Φαιστίνα, απόγομονή στο χωνευτήρι πολιτισμών νο του οικιστή της πόλης, αποικαι φιλοσοφικών τάσεων ταυτίκίας των Χαλκιδέων. Φύσει ταστηκε με ισάριθμα χρόνια γόνιπεινός, απαλλαγμένος από κάθε μης μαθητείας δίπλα στον ξακουμορφή έπαρσης και σεμνοτυφίας, στό Πλάτωνα, που διαμόρφωσε απέκρυψε επιμελώς στα ακριβά την προσωπικότητά του, μέστωτου συγγράμματα τόσο το επάγσε τη σκέψη του. To φιλοπλατωγελμα και τη σχέση του πατέρα νικό περιβάλλον της μικρασιατιτου με τη βασιλική αυλή, όσο και κής Άσσου προσέφερε φιλοξενία τη γενεαλογική σύνδεση με τους στον Μακεδόνα φιλόσοφο μετά τρανούς Ασκληπιάδες. το θάνατο του δασκάλου του, Μυριάδες οι σελίδες που έχουν έως σήμερα γραφτεί για Αριστοτέλης, Ιερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου απορροφώντας τη δυσαρέσκειά του σχετικά με τη διεύθυνση της τον Αριστοτέλη. Αλλά όσες, κι αν ακόμη γραφτούν, δε θα μπορέσουν να υμνήσουν Πλατωνικής Σχολής. Επιστημονικοί προβληματισμοί επαρκώς τα όσα χάραξε η γραφίδα του, η πιστή του οδήγησαν λίγο αργότερα τα βήματά του στη Μυτιλήνου του συντροφιά. Κάθε εγκώμιο, εύφημος μνεία, νη, από όπου έφυγε μετά το κάλεσμα του Φίλππου, κάθε εκθειασμός και παιάνας αδυνατεί να αποδώσει το 342π.Χ., για να διδάξει, «ἐν προχοαῖς Βορβόρου στη σωστή διάσταση την αξία της μοναδικής προσω- (ποταμού)» (του ποταμού Λουδία), την τέχνη της λοπικότητας. Οι καλύτεροι επαινέτες και ευφημιστές γικής και της επιστημονικής σκέψης σε Μακεδόνες δεν μπορεί να είναι άλλοι παρά τα ἰδια τα συγγράμ- ευγενείς, κυρίως όμως στον Αλέξανδρο. Εκμεταλματά του. Κι εμείς, ως Έλληνες, αλλά πιότερο ως συ- λεύτηκε φαίνεται τούτο το βασιλικό κάλεσμα για να ντοπίτες του Χαλκιδικιώτες δεν μπορεί παρά να είμα- φωλιάσει για λίγο καιρό τότε και στη γη την πατροστε οι μεγαλύτεροι θαυμαστές του, που έχουμε χρέος γονική. Η επιστροφή στην Αθήνα, το 335π.Χ. σημανα πάρουμε στο κατόπι της ζήσης του τα..... κατατό- τοδοτήθηκε από την ίδρυση του «Λυκείου». Όνειρο πια, που οφείλουμε να ανοίξουμε τα πορτοπαραθύρια ζωής το περίφημο διδακτήριο του μεγάλου φιλοσότης ζωής του πανεπιστήμονα Αριστοτέλη, του Στα- φου έγινε πραγματικότητα και λειτούργησε «υπό νόμων» και κατά το πρότυπο της Πλατωνικής Ακαδημίγειρίτη. Μετά τη γενέθλια γη των Σταγείρων, η Αθήνα, η ας. Συνέχισε δε να ακτινοβολεί υπό τη διεύθυνση του Άσσος, η Μυτιλήνη, η Μίεζα και τα Στάγειρα, η Αθή- μαθητή Θεόφραστου πια και μετά το 323π.Χ., οπότε 6

ο Σταγειρίτης φιλόσοφος βίωσε εκ νέου την οδυνηρή ποιούσιν», υπογράμμισε τη γαλαντομία, την ηρεμία εμπειρία του ξεριζωμού, λαβωμένος από τα αντιμακε- και την απαλωσύνη της. Ερμήνευσε της γης τα φυδονικά αισθήματα μερίδας Αθηναίων πολιτών και τη σικά φαινόμενα, αλλά και του ουρανού, βάζοντας τα λαθεμένη πρόθεση να τα εκφράσουν στον Μακεδόνα θεμέλια της κοσμολογίας και της αστρονομίας, επεμέτοικο. Αποφεύγοντας την άδικη τιμωρία μιας κα- ξεργάστηκε τις βάσεις της φυσικής. Λάτρης της διτασκευασμένης κατηγορίας, «γραφή ἀσεβείας», έρι- καιοσύνης και της ευνομίας άγγιξε ζητήματα ηθικής, ξε άγκυρα στη Χαλκίδα έως το 322π.Χ., όπου πέθανε πολιτικών καθεστώτων, πολιτικής αγωγής, επεσήμα«τριῶν που καὶ ἑξήκοντα ἐτῶν». Απάγγιο στα βρα- νε τις μορφές της δημοκρατίας, τη σημασία της παιχώδη σωθικά των Σταγείρων βρήκε και πάλι ο Αρι- δείας, εξύμνησε την «δι’ ἀγαθόν φιλίαν», αυτή που είστοτέλης, μετά θάνατον πια. Συγκινητικός ο νόστος ναι «μία ψυχή δύο σώμασιν ἐνοικοῦσα». Και πριν από στη γενέθλια γη πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία αυτά κατέγραψε και την ανωτερότητα του ανθρώπου των κατοίκων, τιμητικό αντιχάρισμα για την ανέσπε- έναντι όλων των όντων, άψυχων και έμψυχων, γιατί ρη αγάπη του, τη φροντίδα του να της δώσει δεύτερη διαθέτει θρεπτική, αισθητική, και διανοητική. ζωή μετά την ανάλγητη καταστροφή της. Γητευτής όλων σχεδόν των επιστημών ο ΣταγειΕπιστήμη, έρευνα και διδασκαλία ήταν οι τρεις ρίτης Φιλόσοφος μνημονεύτηκε και απεικονίστηκε συνιστώσες της ζωής του. Αφετηρία αναμφισβήτη- φορές μυριάδες σε προτομές και ανδριάντες, ζωγρατη και θεμέλιο της σκέφικούς πίνακες και μικροψης ο φιλόσοφος Πλάγραφίες χειρογράφων, σε τωνας. Γερό και στέρεο μετάλλια και γραμματόσηξυλόδεμα η σχέση δασκάμα. Αλλού απαντάται αγέλου και μαθητή, από τότε ρωχα να κοιτά κρατώντας που ο δεύτερος έγινε ενερσφιχτά την τυλιγμένη στο γός θιασώτης της θεωρίας ειλητάρι περγαμηνή του, του πρώτου. Ακροατής ευάλλοτε φαίνεται ότι συλήκοος ο Αριστοτέλης κατά λογάται, κάποτε εικονίζετη φοίτησή του έμαθε να ται να διδάσκει ή να συνστοχάζεται, ακόνισε την διαλέγεται με το δάσκαλό οξυδέρκειά του. Βάλθηκε του. Από όλα αυτά όμως μετά να υψώσει νέα οικοπιο σημαίνουσα είναι η δομήματα επάνω στη στέαναπαράστασή του σε εκρεη Πλατωνική φιλοσοφικλησιών αγιογραφήσεις, κή βάση, ταυτόχρονα όμως παρουσία επάξια για την Το μαρμαροθετημένο δάπεδο μπροστά στον τάφο του Αριστοτέλη (Αρχαία Στάγειρα) κατόρθωσε να δραπετεύαντίληψή του ότι πέρα από σει από τη σκιά του μεγάτην έσχατη σφαίρα του κόλου δασκάλου, να υποβάλλει σε κριτική τις θεωρί- σμου υπάρχει ο Θεός, ότι κανένα άλλο ον έξω από τα ες του, κάποιες φορές να τις ανατρέψει, γιατί «Φίλος όρια του κόσμου δεν μπορεί να υπάρχει. Φυσιογνωμέν Πλάτων, φιλτάτη δέ ἡ ἀλήθεια». μία μεγαλειώδης ο Αριστοτέλης συνέλαβε την έννοια Πολυπράγμων και πολυτάλαντος ανέσυρε από του Θεού ως «ζῷον ἀΐδιον καί ἄριστον, ὥστε ζωή καί τη σκόνη της λήθης σκέψεις σοφών και τις ξαναμε- αἰών συνεχής και ἀΐδιος ὑπάρχει τῷ θεῷ.». «....Τοῦτο λέτησε, τις αξιολόγησε, φωτίζοντας ανήλιαγους επι- γάρ ὁ Θεός» επισημαίνει και διαχωρίζει την τελειότηστημονικούς στενωπούς. Διασχίζοντας απαρέγκλιτα τα Του από την ατέλεια του ανθρώπου. Ο Θεός κατά της λογικής τα μονοπάτια, κατάφερε να μεταρρυθ- τον Αριστοτέλη είναι ιδανικός, μέγιστος, είναι τελειμίσει παλιούς συλλογισμούς, παράλληλα δε να ανα- ότατος, το ανώτατο όριο προς το οποίο τείνει ο ατεπτύξει δικές του, νέες, σκέψεις. Κατόρθωσε να κάνει λής άνθρωπος. Τούτη η θεωρία του αρίστου όντος, τα σπαρταρίσματα του νου του γραφές ρωμαλέες και του «πρώτου των όντων» συνιστά λίθο θεμέλιο της να τα περιχαρακώσει τόσο, ώστε ακόμη κι αν ανα- θεολογικής σκέψης, άρα και η ένταξή του στον αγιοτράπηκαν αργότερα, τελικά να είναι θεωρίες αιώνιες γραφικό διάκοσμο ναών συνιστά την έμπρακτη ανακαι θαυμαστές έως τα τώρα, γιατί περιέχουν ψήγματα γνώριση της αναμφίβολης συμβολής του στη θεμεαλήθειας και ορθής λογικής στα θεμέλιά τους. λίωση της θεολογικής επιστήμης, της Χριστιανικής Πνεύμα ευρύ και συνθετικό μαζί μπόλιασε τη θε- Φιλοσοφίας και Ηθικής. ωρητική γνώση με τη θετική σκέψη, άμβλυνε τις αιχΩς επίλεκτος της Μακεδονικής αυλής ο Αριστοτέμηρές ακμές των επιστημονικών ζητημάτων. Πιστός λης κλήθηκε από το Φίλιππο το 342π.Χ. να διδάξει τον εραστής του μέτρου, μαστόρεψε τη φιλοσοφία και Αλέξανδρο. Διορατικός και οξυδερκής ο Μακεδόνας ύμνησε τη φύση, που μαζί με τον Θεό «οὐδέν μάτην βασιλιάς φρόντισε να εξασφαλίσει στο γιο και διάδο7

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

χό του τον άριστο γραμματιστή. Αυτή η βασιλική συ- τυχία, αλλά «ψυχής ενέργειά τις κατ’ αρετήν τελείναλλαγή βρήκε ωφελημένο τον Αλέξανδρο, αλλά και αν...», δηλαδή ευπραξία και βίος ενάρετος. την κατεστραμμένη γενέτειρα πόλη του τρανού φιλοΚατάφερε ο μέγας φιλόσοφος να προσηλώσει στο σόφου, την οποία ο Φίλιππος συμφώνησε να ξανακτί- καθήκον τον Μέγα βασιλιά, που μετά από τέτοια παισει. Εκμεταλλευόμενος τη συγκυρία έγινε τελικά ο δαγωγία ύψωσε ανάστημα λεόντειο κατά τη διάρκεια Αριστοτέλης ο μεσίτης της ανάστασης της πόλης που της δύσκολης εκστρατείας στης Ανατολής τα πέρατα. τον γέννησε, βίωσε το ευτύχημα «.....ὦστε τῆς πατρί- Γι΄αυτό και παρά τη μετέπειτα διάρρηξη των σχέσεδος (του) οἰκιστήν γενέσθαι» (Δίων ο Χρυσόστομος). ών τους έχει ο Σταγειρίτης Αριστοτέλης δίχως άλλο Στην ιερή των Μακεδόνων γη, λοιπόν, απαντήθη- το δικό του μερτικό σ’αυτή «την θαυμάσια πανελλήνικαν ο Μακεδόνας φιλόσοφος και ο (μετέπειτα) Μα- αν εκστρατεία», κατά τον Καβάφη, «τη νικηφόρα, την κεδόνας στρατηλάτης, αντάμωση ευτυχής και γόνιμη, περίλαμπρη,/την περιλάλητη, την δοξασμένη/.......την αφού ο τρανός δάσκαλος κόμισε πολύτιμα πνευματι- απαράμιλλη», Πολύτιμη σκευή στη ζωή του Μακεδόκά δώρα στον ξεχωριστό, συνεσταλμένο μαθητή. Σε να Στρατηλάτη η μαθητεία του στο Μακεδόνα πανετόπο προικισμένο, στην κατάρρυτη, μαγευτική Μίε- πιστήμονα, γι’ αυτό και η εκστρατεία του δεν ταυτίζα, προίκισε τον επόμενο βασιλιά των Μακεδόνων, στηκε με το ξεκλήρισμα και το χαλασμό, αλλά με τη τον δίδαξε «περί τε αρχής καί βασιλείαν», άλεσε ιδέες γόνιμη διασπορά του Ελληνισμού, για να προκύψει τεκαι ιδανικά στο λιοτρίβι του λικά κατά τον ποιητή «..ελεφηβικού του νου. ληνικός καινούριος κόσμος, Διαμόρφωσε τον πολίμέγας......με τες εκτεταμένες τη Αλέξανδρο, μεταδίδοεπικράτειες,/ με την ποικίλη ντάς του το πανελλήνιο δράσι των στοχαστικών προπνεύμα, συστήνοντας του σαρμογών», που πήγε «...την την έννοια της εθνικής συΚοινήν Ελληνικήν Λαλιά/ως νείδησης. Του δίδαξε ανώμέσα στην Βακτριανή.......,ως τερες ηθικές αρχές, εντιμότους Ινδούς....» (Καβάφης, τητα και ευσυνειδησία, τον Στα 200π.Χ.). μύησε στη φιλονομία γιατί Τρανός μάστορας όλων σε μια ευνομούμενη πολιτων επιστημών ο Αριστοτεία «Δεί τόν νόμον ἄρχειν τέλης, λοιπόν, αναντίρρητα. πάντων», του αποκάλυψε Προσωπικότητα πολύπλευΜονή Φιλανθρωπινών, νησί Ιωαννίνων, στοιχεία οργάνωσης της ρη, διαφωτιστής μέγας, μύΑριστοτέλης 1560 πολιτικής ζωής. στης της φιλοσοφίας και Σφυρηλάτησε τον βασιτης ψυχολογίας, ιεροφάλιά Αλέξανδρο τον Μέγα, του έμαθε να εμποτίζει τη ντης της μετεωρολογίας και της αστρονομίας, βαθύς σκηπτουχία με δικαιοσύνη, να κοινωνεί το υπούργη- γνώστης της φυσικής, ειδήμων της πολιτικής τέχνης, μα με χρηστότητα και αρετή, να μπορεί ως ηγἐτης να δεξιοτέχνης της λογικής. Πολυμαθής και πολύμοχαιρετίζει τη ...χάρη, να ευφημίζει το βέλτιον, να δια- χθος διείσδυσε θαρρείς στις ρωγμές του χρόνου, έκακρίνει την υποκρισία και να την εχθαίρει έλλογα, να νε τις ιδέες και τις σκέψεις του ηχώ να αρμενίζει στην αναγνωρίζει τη διπροσωπία και να την αποστρέφεται αιωνιότητα. Έγινε ες αεί επίκαιρος, άφήνοντας τα έμπρακτα. Του σύστησε τη μεγαλοδωρία, του δίδαξε έργα του κορωνίδα και κληροδότημα άφθαρτο στις την περίνοια, σύνεση δηλαδή και φρόνηση, αλλά και επόμενες γενιές. Δικαιοκρίτης η ιστορία τον πολιτοτην ανδρειοσύνη και τη γενναιοφροσύνη. γράφησε ως επιστήμονα-πολίτη ολάκερου του κόΑπέσταξε ο Μέγας βασιλιάς αυτά τα ιδανικά και σμου, που γαλούχησε τη Βυζανινή διανόηση, δασκάπορεύτηκε κατά το δυνατό με τούτα της συνειδήσεως λεψε την Αραβοϊουδαϊκη σκέψη, γοήτεψε τη λογική τα ηθικά κελεύσματα, προχώρησε βασιζόμενος στη στη Λατινική Δύση, απασχολεί και σαγηνεύει ασίγαθεωρία του δασκάλου του ότι η ζωή είναι ενάθληση στα τους νεότερους και σύγχρονους μελετητές. Δισυνεχής, με στόχο την προσωπική βελτίωση. Άριστος καιοδότες εμείς, οι συμπατριώτες του Χαλκιδικιώτες δέκτης της ξεχωριστής διδασκαλίας τα συμπύκνωσε υποκλινόμαστε στην προσωπικότητά του, τη μοναδιόλα τούτα σε μια φράση που έμεινε στην ιστορία. «Εὖ κή, την απαράμιλλη, την αιώνια. Για την ακρίβεια μάζῆν» τα βάπτισε εκφράζοντας ένα ύψιστο αγαθό που λιστα σεμνυνόμεθα και υψηλοφρονούμε, καυχώμεθα δεν απηχεί τις υλικές ανέσεις, αλλά περκλείει πρωτί- και στομφάζουμε, περηφανευόμεθα γιατί ο Αριστοστως την εσωτερική γαλήνη μέσα από προσωπικές τέλης, ο πανεπιστήμονας, ο οικουμενικός, είναι γένεπιλογές, ταυτιζόμενος πλήρως με το δάσκαλο που νημα της δικής μας γης, είναι θρέμμα Χαλκιδικής, είφρονούσε ότι η ευδαιμονία δεν είναι κατάσταση, ευ- ναι ο φιλόσοφος Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης.

8

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΠΛΑΤΩΝ - ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: ΔΑΣΚΑΛΟΣ - ΜΑΘΗΤΗΣ ΔΗΜ. ΛΥΠΟΥΡΛΗΣ Ομότιμος καθηγητής του Α.Π.Θ.

9

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Στα 367 π.Χ.

ο Πλάτων είχε συµπληρώσει -όπως τα λογής λογής αρχοντόπουλα της Αθήνας για τα εξήντα του χρόνια, ήταν, θέλω να πω, στην ηλικία τα οποία µας µιλάει στους διαλόγους του- «γιος του που µε τη σηµερινή µας γλώσσα θα τη λέγαµε -συν τάδε». είναι απλώς ένας Μυρριvούσιος, ένα απλό παιπλην- ηλικία της συνταξιοδότησης. Του χαρίσθη- δί από τον δήµο του Μυρρινούντα. Όµως αυτό το παικαν, βέβαια, από τότε άλλα είκοσι χρόνια ζωής, χρό- δί σύχναζε στους κύκλους των σοφών. Διψώντας για νια και αυτά σηµαντικότατης συγγραφικής δραστηρι- µάθηση έκαµνε φιλίες µε ανθρώπους που θα µπορούότητας, όµως εγώ λέω να σταµατήσουµε για λίγο σε σαν να καλλιεργήσουν τον νου του: ρήτορες, σοφιένα από τα πιο θαυµαστά του έργα της ηλικίας των στές, επιστήµονες. Όλους τούς άκουγε µε προσοχή και εξήντα περίπου χρόνων του. Εννοώ τον Φαίδρο, έναν από όλους κέρδιζε πολύτιµες γνώσεις, το δίχως άλλο από τους ωραιότερους πράγµατι διαλόγους του τόσο θα είχε και βιβλία τους συγκεντρωµένα στο σπίτι του, από την πλευρά του πειδίως των παλαιότερων. ριεχοµένου όσο και από του Ιπποκράτη λ.χ. την πλευρά της τέχνης Όµως σ' αυτόν τον του λόγου. τρόπο της µάθησης φωΠρόσωπα του διαλιάζει -πολύ συχνά- ένας λόγου ο Σωκράτης και κίνδυνος. ένας κίνδυνος ο Φαίδρος. Σε κάποια καθόλου ασήµαντος, ιδίστιγµή της συζήτησής ως για τους νέους, που τους τα δύο αυτά πρόµερικές φορές ούτε καν σωπα χρειάστηκε να µιτον αντιλαµβάνονται: ο λήσουν για την ψυχή και κίνδυνος να «καταργήΠλάτων για το πώς, τελοσπάντων, σουν» τη δική τους σκέµπορεί να γίνει «κατανοητή» από τους ανθρώπους η ψη, αφού µπορούν κάθε φορά να προστρέχουν σε µία φύση της. Ο Σωκράτης υποστήριξε ότι η φύση της ψυ- ή περισσότερες «αυθεντίες». Από όλους τους χώρους χής µόνο σε συνάρτηση µε «τὴν τοῦ ὅλου φύσιν» είναι διαλεγµένες οι «αυθεντίες»: από τον χώρο της πολιτιδυνατό να γίνει κατανοητή, και ο Φαίδρος έσπευσε να κής, από τον χώρο της κοινωνικής ζωής και συµπερισυµφωνήσει µαζί του για έναν λόγο παραπάνω, αφού φοράς, από τον χώρο της σκέψης, από τον χώρο της -όπως είπε- «µε την ίδια µέθοδο γίνεται δυνατή και της επιστήµης. Στον χώρο της επιστήµης π.χ. είναι πολύ φύσης του σώµατός µας η κατανόηση, όπως µας δίδαξε σοβαρός ο κίνδυνος να γίνει κανείς «ο άνθρωπος της ο Ιπποκράτης», και είναι φανερό από τη διατύπωσή του βιβλιογραφίας». Όχι πως είναι κακό να αποθηκεύότι, λέγοντας «Ιπποκράτης», ο Φαίδρος ήθελε να πει «ο εις µέσα σου όσο µπορείς περισσότερες γνώσεις-καρπιο µεγάλος ως τις µέρες µας γιατρός» -ένα πρόσωπο, πούς της σκέψης των άλλων. ο κίνδυνος αρχίζει από εποµένως, που στη γνώµη του µπορούσε ο καθείς άφο- τη στιγµή που δεν βάζεις καθόλου πια ύστερα σε λειβα να στηριχθεί. τουργία το δικό σου µυαλό, παρά «αφήνεσαι» στις ιδέΠολύ τον αγαπούσε τον νεαρό Φαίδρο ο Πλάτων. ες των άλλων. Είχε µιλήσει γι' αυτόν στον Πρωταγόρα του, όπου τον Ας δούµε τον Σωκράτη του Φαίδρου. Μόλις άκουπαρουσίασε καθισµένον δίπλα στον γιατρό Ερυξίµαχο σε από τον νεαρό Φαίδρο να του θυµίζει από τη «βινα ακούει µε πολλή προσοχή τον σοφιστή Ιππία. Αρ- βλιογραφία», θα λέγαµε εµείς σήµερα, τη γνώµη ενός γότερα, στο Συµπόσιό του ο Πλάτων βρήκε και πάλι µεγάλου σοφού, δεν παρέλειψε να τον βεβαιώσει για την ευκαιρία να µιλήσει για τη φιλία του Φαίδρου µε τη µεγάλη, πράγµατι, αξία, αυτής της γνώµης. «Καλῶς τον γιατρό Ερυξίµαχο, και νά που τώρα του έκαµνε λέγει», ήταν η άµεση αντίδραση του Σωκράτη: «Είναι τη µεγαλύτερη πλέον φιλοφρόνηση, αφιερώνοντάς πολύ σωστά αυτά που θυµάσαι, Φαίδρε, ότι είπε ο Ιπτου έναν ολόκληρο διάλογο. Ό,τι θαύµαζε περισσό- ποκράτης. Μόνο που ο ίδιος εσύ έχεις άλλο ένα µεγάλο τερο στον έφηβο αυτόν ο Πλάτων, ήταν η φιλοµά- χρέος» -και ο Σωκράτης έσπευσε να του το θυµίσει µε θειά του. Δεν είχε άλλωστε άλλα σπουδαία πράγµα- τον ευγενικότερο τρόπο: «δίπλα στη γνώµη του Ιπποτα να πει γι' αυτόν. Δεν είχε, επιπαραδείγµατι, τίποτε κράτη» -ο Σωκράτης τόνιζε τώρα µία µία τις λέξεις τουτο αξιόλογο να πει για την καταγωγή του Φαίδρου: «µην παραλείψεις να προσθέσεις και τη δική σου προκαι τις τρεις φορές που µας τον παρουσιάζει δεν είναι σωπική σκέψη και έρευνα, µην παραλείψεις µε κανέναν

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

τρόπο να δεις πόσο και η δική σου, του κοινού ανθρώ- στην Αθήνα; Τότε, βλέπεις, οι νέοι µπορούσαν και διάπου η λογική δίνει -και αυτή- τη δική της συγκατάθεση. λεγαν οι ίδιοι -από την πρώτη στιγµή των σπουδών Τότε µόνο θα έχεις κάνει όλο σου το χρέος». τους- τους δασκάλους τους. δεν είχαν ακόµη εφευρεΝά ο τύπος του νέου ανθρώπου που συστήνει ο θεί οι κοµπιούτερ, να αποφασίζουν αυτοί σε ποια γωΠλάτων: ο νέος να σέβεται τη γνώµη των άλλων, των νιά της Ελλάδας θα πάει ο καθείς να βρει τη φοιτητική µεγαλύτερων και εµπειρότερων, σοφότερών του, από του τύχη, αυτήν µάλιστα που αποφασίζουν γι' αυτόν αυτήν µάλιστα να ξεκινά -δεν είναι καθόλου κακό οι κοµπιούτερ. Ίσως γιαυτό ήταν τότε άγνωστες και οι αυτό, παράλληλα όµως ο νέος να µην ξεχνά ποτέ ότι µετεγγραφές! και ο δικός του νους είναι εφοδιασµένος µε δύναµη Ο νεαρός λοιπόν Σταγειρίτης βρέθηκε ~την πιο κριτική καθόλου ευκαταφρόνητη, που οφείλει να τη κατάλληλη στιγµή στον πιο σωστό τόπο: σε µια σχοχρησιµοποιεί: η υποδούλωση του εαυτού του στις αυ- λή όπου, εκτός από τον Πλάτωνα, δίδασκαν και άλλοι θεντίες, αληθινές ή κατασκευασµένες (από τον ίδιο, σηµαντικότατοι δάσκαλοι. Γιατί η Ακαδηµία δεν ήταν από τους ίδιους, από το περιβάλλον του ή από το πε- απλώς µια σχολή, µια από τις πολλές που υπήρχαν ριβάλλον τους), µπορεί να έχει ολέθριες γι' αυτόν συ- τότε στην Αθήνα. ήταν το σηµείο συνάντησης σηµανέπειες. ντικών λογίων της εποχής, που διατηρώντας και µέσα Ωραία, αλήθεια, η σκέψη αυτή του Πλάτωνα. Ίσως στην Ακαδηµία ο καθένας τη δική του προσωπικότηόµως ακόµη ωραιότερη η τα, το δικό του επιστηµονιάλλη του σκέψη: ότι η προκό «πιστεύω», προωθούσαν φύλαξη του νέου από τον κίνόλοι µαζί την επιστηµονική δυνο της υποδούλωσης του έρευνα, παίρνοντας ο ένας νου του στις «αυθεντίες» είαπό τον άλλον χρήσιµες παναι επίσης δουλειά -από τις ρορµήσεις και επιδρώντας κύριες- των δασκάλων του. θετικά ο ένας στον άλλον. ο Πλάτων «ανέθεσε» το έργο Όλοι αυτοί ήταν άνθρωποι αυτό στον Σωκράτη -και που µπορούσαν να γονιµοεκείνος το εκτέλεσε µε αληθιποιήσουν µε έναν εντελώς νή μαεστρία. ξεχωριστό τρόπο τη σκέΠόσοι από τους δαψη του νεαρού Αριστοτέλη, σκάλους (ας τη σκεφτούμε βοηθώντας την να απλώσει τώρα στην πιο ευρεία σηµέσα σε σύντοµο χρόνο τα Αριστοτέλης μασία της αυτή τη λέξη) δικά της φτερά. αντιλαμβάνονται με αυτόν Είκοσι χρόνια έµεινε στην τον τρόπο το έργο τους; Πόσοι «μαθητές» έχουν Ακαδηµία ο Αριστοτέλης, και στο διάστηµα αυτό πέστις μέρες μας τη βοήθεια των «δασκάλων» τους, τυχε -µε τη βοήθεια του δασκάλου του- να σχηµατίπροκειµένου να ξεπεράσουν τον κίνδυνο από τις, κα- σει απόψεις για τα µεγάλα θέµατα ολόδικές του. Δεν τασκευασµένες ιδίως, αυθεντίες που τους απειλεί; Η θα ήταν, αλήθεια, κρίµα, και για τον µαθητή και για κοινωνία µας άλλο δεν κάνει από το να κατασκευάζει τον δάσκαλο, µια τόσο µεγάλη «µαθητεία» να τέλειωκαθηµερινά «αυθεντίες» -κι εγώ φοβούµαι ότι αυτόν νε χωρίς από αυτήν να γεννηθεί µια καινούργια αυτότον αέναης λειτουργίας κατασκευαστικό µηχανισµό νοµη προσωπικότητα; τον υπηρετούν δυστυχώς και πολλοί (εν πάση περιΆνθρωπος της ακαταπόνητης σπουδής και της ορπτώσει όχι και τόσο λίγοι) δάσκαλοι. γανωµένης πνευµατικής εργασίας -µόνο αυτή, ως Δίπλα σ' έναν τέτοιο δάσκαλo ήρθε να κάνει τις γνωστόν, κάνει τις προσωπικότητες. χωρίς αυτήν γίανώτερες σπουδές του στην Αθήνα ο Αριστοτέλης νεται κανείς το πολύ πολύ ‘οπαδός’ - ο Αριστοτέλης στα 367 π.Χ., τη χρονιά που, όπως είπαµε, ο Πλάτων έκανε από νωρίς φανερό ότι κρατούσε ακέραιο για συµπλήρωνε τα εξήντα του χρόνια. Ο Αριστοτέλης τον εαυτό του το δικαίωµα «να δέχεται» αλλά και «να ήταν τότε µόλις δεκαεφτά χρονών, και ερχόταν στην µη δέχεται», ακόµη και «να απορρίπτει» διδασκαλίΑθήνα από τα Στάγειρα, µια µικρή, επαρχιακή θα λέ- ες. Ότι µια τέτοια συµπεριφορά ‘κοστίζει’, το ξέρουµε γαµε εµείς σήµερα, πόλη. Ανίδεο πάντως επαρχιωτό- όλοι -γεµάτη η ζωή γύρω µας από τέτοια παραδείγµαπουλο δεν ήταν στα δεκαεφτά του ο Αριστοτέλης κα- τα. Γέµισε λοιπόν και η αρχαιότητα µε χίλιες δυο ιστοθόλου. Μπορούµε να είµαστε βέβαιοι ότι τα έργα του ρίες -να τις λέει η µια γενιά στην άλλη- γι’ αυτόν τον Πλάτωνα -όσα είχαν δηµοσιευτεί ως τότε- του ήταν, το ‘αγνώµονα’ µαθητή που, έχοντας την πρόθεση «ὑπεδίχως άλλο, γνωστά. Αλλιώς -αναρωτιέται ένας αρι- ριδεῖν τὴν Πλάτωνος φιλοσοφίαν» δεν δίστασε να ρθει στοτελιστής των ηµερών µας- ¬γιατί να διάλεξε την σε «διαφωνία» (άλλοι την είπαν «διαφορά») µε τον µεΑκαδηµία από το πλήθος τις σχολές που υπήρχαν τότε γάλο «καθηγητή» του στα πιο σπουδαία θέµατα: «περὶ 10

τῆς ἰδέας», «περὶ τἀγαθοῦ», «περὶ τῆς πολιτείας». Ότι την απαράµιλλη τέχνη του στην Πολιτεία του. Οι δύο πολλές από τις ιστορίες αυτές έγιναν και για να πο- ‘αγάπες’ τού Πλάτωνα, που τη µια τους όµως έπρεπε λεµηθεί στο πολιτικό επίπεδο στην Αθήνα του Δηµο- να τη θυσιάσει, ήταν από τη µια η ποίηση και οι ποιησθένη ο Μακεδόνας Αριστοτέλης, δεν είναι κάτι που τές και ο πιο µεγάλος ανάµεσά τους, ο 'Οµηρος, πολύδεν θα το περιµέναµε. τιµη αγάπη του από τα παιδικά του κιόλας χρόνια, και Ας ξαναγυρίσουµε όµως σε ό,τι λέγαµε πριν από από την άλλη η αλήθεια. Όσο κι αν η «φιλία» του προς λίγο. τον Όµηρο αισθανόταν να του κλείνει το στόµα («ἀποΤι αγώνας, αλήθεια, να κερδίσεις, παρά τις ισχυρές κωλύει µε λέγειν»), έπρεπε να βρει τον τρόπο να ξεπεεπιρροές που δέχεσαι από γύρω σου, παρά τις ισχυρό- ράσει τη δυσκολία του («ἀλλὰ ῥητέον» ). η απόφαντατες επιρροές που δέχεσαι -ιδίως- από τους δασκά- σή του ήταν τελεσίδικη: µπροστά στην αλήθεια δεν θα λους σου το προσωπικό σου «πιστεύω»! Ο Αριστοτέ- έπρεπε σε καµιά περίπτωση να θεωρηθεί «προτιµητέλης την ένιωσε αυτήν την αγωνία. Ήξερε ότι υπήρχαν ος ὁ ἀνήρ», ο Όµηρος, που ποιητής και αυτός, ευθύπράγµατα στα οποία δεν µπορούσε να συµφωνήσει µε νεται, κατά τη γνώµη του Πλάτωνα, για ένα πλήθος τον δάσκαλό του και µε όλους εκείνους που δέχονταν από ολέθρια για την πόλη και για τη διαµόρφωσή της τις απόψεις τού κοινού τους δασκάλου. Όλοι τού ήταν κακά. τον τελικό -αναπάντεχο!- λόγο του τον διαβάαγαπητοί. Πώς να έβγαινε λοιπόν να πει ανοιχτά τις ζουµε -έκπληκτοι- στην Πολιτεία του: «Αν ο άνθρωαντιρρήσεις του στις διπος αυτός, που ήταν δασκαλίες τους; Από την τόση η ποιητική του δεάλλη, να αδιαφορούξιοτεχνία, ώστε να µποσε για τον κόπο µε τον ρεί να παίρνει χίλιες δυο οποίο κέρδισε τις δικές µορφές και να µιµείται του απόψεις, αφού µάλιτα πάντα, ερχόταν στην στα ένιωθε -και δεν ήταν πόλη µας για να µας παλίγες αυτές οι φορές- ότι ρουσιάσει τα ποιήµαοι δικές του απόψεις βρίτά του, εµείς θα έλεγα σκονταν κοντύτερα στην να τον προσκυνήσουµε αλήθεια από τις απόψεις ως πρόσωπο ιερό, αξιτων άλλων, των αγαπηοθαύµαστο και ιδιαίτεΠλάτων και Αριστοτέλης τών του δασκάλων και ρα τερπνό, να του πούµε φίλων; Αληθινά «προσάόµως ότι έναν τέτοιο άνντης (πολύ ανηφορική) ἡ τοιαύτη ζήτησις» χρειάστηκε θρωπο η πόλη µας δεν τον χρειάζεται και ούτε είναι να πει µια φορά, όταν αισθάνθηκε ότι έπρεπε να (αντι) σωστό να ζήσει ανάµεσά µας∙ να χύσουµε λοιπόν µύρα µιλήσει για θέµατα που τα «εἰσήγαγον φίλοι ἄνδρες»: στα µαλλιά του, να τον στεφανώσουµε, και αµέσως πώς να τον ανεβείς έναν τέτοιο ανήφορο, κουβαλώ- να τον διώξουµε από την πόλη µας «ας πάει σε όποιαν ντας µάλιστα στους ώµους σου όλο το βάρος των άλλη πόλη θέλει». γνωµών των φίλων σου; Πολύ πιο δύσκολη ασφαλώς η περίπτωση του ΑριΟ ίδιος -τον βοηθούσε, είναι αλήθεια, και ο χαρα- στοτέλη. Ο Όµηρος ήταν όλων των Ελλήνων ο δάκτήρας του- αποφάσισε εκείνη τη φορά πως είναι «βέλ- σκαλος και η «αἰδώς» ολόιδια όλων των Ελλήνων τιον» να τον πάρει τελικά τον ανήφορο ... και ο θεός απέναντί του. Με τον Πλάτωνα όµως τον Αριστοτέλη βοηθός. Αυτό το τελευταίο πρέπει να ήθελε να πει ο τον έδεναν προσωπικές σχέσεις, και ο σεβασµός του Αριστοτέλης όταν αµέσως µετά διάλεξε -ανάµεσα σε για κείνον -σύµφωνα µε άλλες διηγήσεις- ήταν γνωάλλες ασφαλώς- την έκφραση «ἀµφοῖν γὰρ ὄντoιν φί- στός, πασίγνωστος: ο ίδιος είχε µιλήσει για τον σελοιν ὅ σ ι ο v προτιµᾶν τὴν ἀλήθειαν» («έχοντας κανείς βασµό του προς τον δάσκαλό του σε ένα του ποίηµα, να διαλέξει ανάµεσα σε δύο φίλους, έχει το ιερό χρέος όπου βεβαίωνε ότι «µε όλον τον σεβασµό που γέµινα προτιµήσει την αλήθεια»). Δεν τη βρήκε όµως µόνο ζε την ψυχή του ίδρυσε, στο όνοµα της φιλίας, βωµό «βελτίονα» ο Αριστοτέλης τη στάση του αυτή, τη βρή- προς τιµήν τού ανθρώπου που το όνοµά του οι κακε και υποχρεωτική για τον εαυτό του: «δεῖ» ήταν η κοί δεν έχουν το δικαίωµα να το παίρνουν στο στόµα δεύτερη λέξη που διάλεξε για την περίσταση. τους ούτε και για να τον παινέψουν». Αυτός λοιπόν Χρωστούσε ασφαλώς στον δάσκαλό του τον Πλά- ο άνθρωπος βρέθηκε κάποτε στη ζωή τού Αριστοτέτωνα ο Αριστοτέλης όλη τη σωτήρια προετοιµασία λη από τη µια µεριά, και από την άλλη η αλήθεια. Σ' που είχε συντελεσθεί µέσα στην ψυχή του, προτού αυτόν όµως ο Αριστοτέλης χρωστούσε και το µεγάβρεθεί µπροστά στο αµείλικτο δίληµµα. Είχε βρεθεί και λο µάθηµα -δεν την ξέχασε ποτέ την καίρια λέξη- πως εκείνος, ο δάσκαλός του, κάποτε στη ζωή του µπρο- σε τέτοιες στιγµές τὸ δοκοῦν ἀληθὲς oὐχ ὅ σ ι ο ν προστά στο ίδιο δίληµµα -και ύστερα το περιέγραψε µε διδόναι. Ο µαθητής του Πλάτωνα ήταν λοιπόν πανέ11

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

τοιµος -ακριβώς χάρη στις διδασκαλίες εκείνου- να πάει ένα βήµα πιο πέρα από τον δάσκαλό του: πώς να διστάσει κανείς στην επιλογή -είπε-, όταν, αν είναι να σωθεί η αλήθεια, πρέπει να είναι έτοιµος και τις δικές του ακόµη απόψεις να πάψει να τις υποστηρίζει; (Με τα δικά του λόγια: «ἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς ἀληθείας καὶ τὰ οὶκεῖα δεῖ ἀvαιρεῖv».) Αληθινά εντυπωσιακός λόγος, που τέτοιον δεν φαίνεται να είχε ακούσει ο Αριστοτέλης από τον δάσκαλό του. Μια λεπτοµέρεια ας µη την παραλείψουµε: Αναζητώντας το τελευταίο στήριγµα της στάσης του ο Αριστοτέλης θυµάται -και θυµίζει- ότι µια τέτοια στάση είναι η φυσικότερη για έναν άνθρωπο που έχει κάνει έργο της ζωής του τη φιλοσοφία, τον στοχασµό: ἄλλως τε καὶ φιλοσόφους ὄvτας -«έναν λόγο παραπάνω αφού είµαστε και φιλόσοφοι». Δεν ξέρω αν έχω δίκαιο, όµως αυτός ο πληθυντικός φιλοσόφους ὄvτας είναι, κατά τη γνώµη µου, η πιο εσωτερική αυτή τη στιγµή επικοινωνία του Αριστοτέλη µε τον δάσκαλό του: «και είµαι βέβαιος πως θα τη βρίσκεις, δάσκαλε, σωστή τη συµπεριφορά µου. φιλόσοφοι δεν είµαστε στο κάτω κάτω και οι δυο µας;». Μερικοί µίλησαν για ειρωνεία του µαθητή προς τον δάσκαλο. προτιµώ να διακρίνω µιαν αγωνιώδη παράκληση για κατανόηση. Λέω να κλείσω το σύντοµο αυτό άρθρο µε µια σκέψη-διδασκαλία που τη µοιράστηκαν και οι δυο τους: δάσκαλος και µαθητής. Πολλά χρόνια µετά τη µαθητεία του στην Ακαδηµία, μιλώντας στα Ηθικά του Νικομάχεια για τη διαδικασία απόκτησης της αρετής, της απόλυτης γι’ αυτόν προϋπόθεσης για την ευδαιμονία του ανθρώπου, ο Αριστοτέλης αναρωτιέται πώς άραγε ελέγχεται ο πραγµατικός χαρακτήρας των ανθρώπι-

νων πράξεων: ορθός ή λαθεµένος. Η απάντησή του είναι ότι σηµεῖον = στοιχείο ελέγχου είναι η «ἐπιγινοµένη τοῖς ἔργoις ἡδονὴ ἢ λύπη», το αίσθηµα δηλαδή της ευχαρίστησης ή της δυσαρέσκειας που ακολουθεί τις ανθρώπινες πράξεις. «Σώφρονα π.χ. θα ονοµάσουµε», σηµειώνει ο Αριστοτέλης, «τον άνθρωπο που απέχει από τις σωµατικές ηδονές και αυτό του προκαλεί ευχαρίστηση. είναι ακόλαστος τότε», συνεχίζει ο Αριστοτέλης, «αυτός που απέχοντας από τις σωµατικές ηδονές αισθάνεται γι’ αυτό δυσαρέσκεια» -για να προσθέσει αµέσως ότι ανάλογα πρέπει να σκεφτόµαστε και στις άλλες περιπτώσεις αρετών και κακιών. «Μήπως δεν είναι γνωστό», καταλήγει, «ὅτι διὰ τὴν ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττοµεν, διὰ δὲ τὴν λύπην τῶν κακῶν ἀπεχόµεθα»; Η συνέχεια φέρνει τον µαθητή Αριστοτέλη κοντά σε µια διδασκαλία του Πλάτωνα, για την οποία δηλώνει ότι την αποδέχεται ασυζητητί: «Νά γιατί θεωρώ», λέει, «ότι είχε απόλυτο δίκαιο ο Πλάτων, όταν έλεγε ότι η μόνη ορθή αγωγή, η μόνη ορθή παιδεία είναι αυτή που αρχίζει από παιδιά να μας μαθαίνει να χαιρόμαστε και να ευχαριστιούµαστε, να λυπούµαστε και να δυσαρεστούµαστε µε αυτά που πρέπει: χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι οἷς δεῖ. Το πρώτο δικό µου σχόλιο ας είναι: Δεν ξέρω καλύτερο ορισµό της παιδείας. Το δεύτερο σχόλιό µου είναι, δυστυχώς, πικρό: Δεν είναι κρίµα, τέτοιες υψηλές ιδέες να µένουν στη ζωή µας απλά όνειρα; Και να πεις, δεν είναι τελικά και τόσο δύσκολη η πραγµάτωσή τους. Ιδού τι θα ήταν µια αληθινή µεταρρύθµιση στον χώρο της Εκπαίδευσής µας. Μια µεταρρύθµιση που δεν θα µπορούσε να την αµφισβητήσει κανείς, αφού τη βασική της αρχή την έχουµε από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη -τι άλλο καλύτερο;

Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρίς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι' ἀπαγγελίας, δι' ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν». Η τραγωδία λοιπόν είναι μίμηση πράξεως σοβαρής και αξιόλογης, πράξεως ολοκληρωμένης, που έχει και κάποιο μέγεθος. Ο λόγος της τραγωδίας είναι λόγος εμπλουτισμένος με διάφορα «καρυκεύματα που τον νοστιμίζουν». το κάθε, πάντως, είδος αυτών των «καρυκευμάτων» χρησιμοποιείται χωριστά στα διάφορα μέρη της. Η μίμηση δεν γίνεται στην τραγωδία με απαγγελία, αλλά με το να παρουσιάζονται οι άνθρωποι που είναι το αντικείμενο της μίμησης σαν να δρουν οι ίδιοι. Διεγείροντας τα ψυχικά πάθη της συμπόνιας και του φόβου η τραγωδία φέρει εις πέρας την κάθαρση των τάδε τάδε συγκεκριμένων πράξεων-παθημάτων. Δημήτριος Λυπουρλής, Αριστοτέλους Ποιητική, σ.σ. 109-111

12

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΡΟΣΙΤΟΣ

Τον Σεπτέμβρη

σιαστική γνώση του αριστοτελικού έργου είναι απλή υπόθεση – πόσο μάλλον η ένταξή του με κάποιον τρόπο στην εκπαίδευση. Τονίζουμε, συνήθως, την ευρύτητα των ενδιαφερόντων του Αριστοτέλη, το γεγονός ότι το έργο του αποτελεί μια πραγματική εγκυκλοπαίδεια της γνώσης και, ακόμη, την εντυπωσιακή εμβέλεια της σκέψης του, αφού κανένα άλλο φιλοσοφικό σύστημα δεν επηρέασε τόσο πολύ τους μεταγενέστερους. Ο Αριστοτέλης όμως είναι ένας πιο βαθύς και δύσκολος φιλόσοφος και η κατανόηση της σκέψης του μόνο εύκολη δεν είναι. Η πρόσληψή του επιδεινώνεται από τη φύση των γραπτών του, αφού τα κείμενα του Αριστοτέλη που έχουμε σήμερα στα χέρια μας δεν προορίζονταν για δημοσίευση, αλλά για κάποιου είδους «εσωτερική» χρήση, τον ακριβή χαρακτήρα της οποίας αγνοούμε. Με δυο λόγια ο Αριστοτέλης δεν διαβάζεται χωρίς βοήθεια. Με βοήθεια άλλωστε διαβάστηκε πάντοτε ο Αριστοτέλης. Η καθιέρωση της μοναδικής του θέσης στην ιστορία της φιλοσοφίας στηρίχθηκε στη μεσολάβηση μιας σειράς σπουδαίων σχολιαστών. Χωρίς τον Αλέξανδρο Αφροδισιέα, τον Αβερρόη και τον Θωμά τον Ακινάτη ο Αριστοτέλης δεν θα είχε τον ίδιο ρόλο στη φιλοσοφία της ύστερης αρχαιότητας, των Αράβων και των Σχολαστικών. Οι προαναφερθέντες, ωστόσο, πέρα από σχολιαστές του Αριστοτέλη, ήταν οι σπουδαιότεροι φιλόσοφοι της εποχής τους (όπως περίπου ο σχολιαστής του Αριστοτέλη Χάιντεγκερ ήταν ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους του 20ου αιώνα). Βοήθεια μπορεί ασφαλώς να προσφέρει και μια καλή μετάφραση του Αριστοτέλη. Στη βοήθεια άλλωστε των μεταφράσεων κατέφυγαν όλα τα έθνη, από τον 12ο αιώνα μέχρι σήμερα, όταν απέκτησαν δίγλωσσους γνώστες της αριστοτελικής φιλοσοφίας. Για να επανέλθουμε στη σύγχρονη Ελλάδα, με τον προσανατολισμό που πήρε εξαρχής η αρχαιογνωσία μας, το έργο του Αριστοτέλη ήταν φυσικό να περιμένει terra incognita. Η αρχή έπρεπε να γίνει από το Πανεπιστήμιο. Οι κλασικές όμως σπουδές στο ελληνικό Πανεπιστήμιο προσανατολίστηκαν στη μελέτη και τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, οι Φιλο-

του1821 ο Αδαμάντιος Κοραής εκδίδει στο Παρίσι τα Πολιτικά του Αριστοτέλη και την επόμενη χρονιά τα Ηθικά Νικομάχεια. Με τον τρόπο αυτό, ο γέρων Κοραής θεωρεί ότι συμμετέχει από μακριά στην Ελληνική Επανάσταση που μόλις έχει ξεσπάσει. Η κίνηση του Κοραή έχει, ωστόσο, συμβολικό χαρακτήρα. Ο μεγάλος διαφωτιστής δεν αυταπατάται θεωρώντας ότι τα πρωτότυπα κείμενα του Αριστοτέλη θα διαβαστούν από τους εξεγερμένους, ούτε είναι από εκείνους που πιστεύουν ότι η εξοικείωση με το ένδοξο παρελθόν αρκεί για την παλιγγενεσία των Ελλήνων. Το μήνυμα του Κοραή είναι πως κανένα σύγχρονο έθνος δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια του, αν δεν έχει πρόσβαση στις βασικές ιδέες που διαμόρφωσαν την ταυτότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Διακόσια χρόνια αργότερα, θα έλεγε κανείς ότι το μήνυμα του Κοραή πέρασε απαρατήρητο. Το 2016 έχει ανακηρυχθεί «Έτος Αριστοτέλη», ο Αριστοτέλης ωστόσο παραμένει, τηρουμένων των αναλογιών, εξίσου άγνωστος στους σημερινούς νεοέλληνες όσο ήταν τον καιρό του Κοραή. Είναι, μάλιστα, πολύ περίεργο και ενδιαφέρον ότι ο Αριστοτέλης παραμένει άγνωστος σε ένα κράτος, που από τα πρώτα του βήματα στηρίχθηκε ιδεολογικά στην αρχαιολατρία. Η αρχαιολατρία μας, ωστόσο, εξαντλήθηκε στην απεγνωσμένη επιβολή της εκμάθησης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, ενώ καμία προσπάθεια δεν έγινε για την ουσιαστική γνώση της σκέψης και του πολιτισμού των Αρχαίων. Κατά τον 19Ο αιώνα η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών ξεκινά από το Δημοτικό και καταλαμβάνει ένα ποσοστό γύρω στο 45% των ωρών διδασκαλίας στη Μέση Εκπαίδευση. Προσθέστε τα Λατινικά και τα Θρησκευτικά (άλλο ένα 30%) και θα καταλάβετε γιατί για τα Μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες περισσεύουν στην καλύτερη περίπτωση 3 ώρες εβδομαδιαίας διδασκαλίας. Τι χώρος να μείνει για τον Αριστοτέλη, τα κείμενα του οποίου δεν προσφέρονται για γλωσσική διδασκαλία και είναι κατά τα 2/3 αφιερωμένα στη γνώση της Φύσης; Δεν πρέπει ωστόσο, να δοθεί η εντύπωση ότι η ου13

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΛΦΑΣ Καθηγητής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

σοφικές Σχολές προετοίμαζαν απλώς «φιλολόγους», ικανούς να διδάξουν στο ελληνικό σχολείο το γλωσσικό μάθημα των ελληνικών, το οποίο ακόμη και σήμερα εστιάζεται στην αρχαία ποίηση και σε απλά πεζά κείμενα ρητόρων και ιστορικών. Μόνο με τη σημερινή γενιά διδασκόντων έχει αρχίσει ο Αριστοτέλης να βρίσκει μια θέση στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Εξίσου απογοητευτική είναι η παράδοση των νεοελληνικών μεταφράσεων του Αριστοτέλη – φυσικό επακόλουθο της γενικής απαξίωσης των μεταφράσεων αρχαιοελληνικών κειμένων στο υπερφίαλο νεοελληνικό κράτος. Χρειάστηκε να φτάσουμε στην Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση του 1964 για να γίνει αποδεκτό, από μια μερίδα τουλάχιστον των ιθυνόντων της εκπαίδευσης, ότι ο μέσος Έλληνας, παρά τον πολύχρονο βομβαρδισμό των αρχαίων ελληνικών, δεν ήταν σε θέση να διαβάσει ένα αρχαιοελληνικό κείμενο από το πρωτότυπο. Μεταφράσεις του Αριστοτέλη δεν επιχειρούνται σε όλο τον 19ο αιώνα. Αλλά και μέχρι τη μεταπολίτευση του 1974, οι μόνες αριστοτελικές μεταφράσεις που στέκονταν με κάποια σοβαρότητα ήταν η μετάφραση της Ποιητικής από τους Μένανδρο-Συκουτρή (Ακαδημία Αθηνών, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 1937) και η μετάφραση του Περί Ψυχής από τον Τατάκη (Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος χ.χ.). Το 2008 ξεκίνησε μια φιλόδοξη προσπάθεια να εκδοθούν τα Άπαντα του Αριστοτέλη σε νεοελληνική μετάφραση. Η βασική σύλληψη ήταν να δοθεί το έργο του Αριστοτέλη σε μια χρηστική δίγλωσση έκδοση, με ενιαίο ερμηνευτικό σχολιασμό, που θα απευθύνεται τόσο στον ειδικό όσο και στο γενικό μορφωμένο κοινό. Συγκροτήθηκε λοιπόν μια ομάδα 25 μελετητών – στην πλειοψηφία τους πανεπιστημιακοί διδάσκοντες ή ερευνητές με αντικείμενο την αρχαία φιλοσοφία – η οποία έκτοτε λειτουργεί ως διαρκές σεμινάριο. Σε τακτικές μηνιαίες συναντήσεις παρουσιάζεται η υπό εξέλιξη μεταφραστική εργασία των μελών της ομάδας και γίνεται αντικείμενο κριτικής. Η ιδέα της έκδοσης των Απάντων του Αριστοτέλη ανήκει στον Γεράσιμο Κουζέλη, καθηγητή φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, που διευθύνει και το όλο εγχείρημα. Η επιστημονική ευθύνη ανήκει στους Βασίλη Κάλφα και Παντελή Μπασάκο, καθηγητές φιλοσοφίας αντιστοίχως στο ΑΠΘ και στο Πάντειο. Η έκδοση πραγματοποιείται από τις εκδόσεις Νήσος με την ενίσχυση του κοινωφελούς Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Θα ολοκληρωθεί σε 21 τόμους. Όλοι οι τόμοι περιλαμ-

βάνουν Εισαγωγή, αρχαίο κείμενο και μετάφραση και σύντομο ερμηνευτικό σχολιασμό. Για την ώρα έχουν κυκλοφορήσει οι έξι πρώτοι τόμοι. Κατά χρονολογική σειρά: Περί γενέσεως και φθοράς (2011, τομ.7, μετ. Βασίλης Κάλφας), Κατηγορίαι και Περί ερμηνείας (2011, τομ.1, μετ. Παύλος Καλλιγάς), Μικρά Φυσικά (2014, τομ.14, μετ. Ηλίας Γεωργούλας), Φυσικά (2014, τομ.5,μετ. Βασίλης Κάλφας), Αθηναίων Πολιτεία (2015, τομ.21, μετ. Χλόη Μπάλλα), και Τέχνη Ρητορική (2016, τομ.19, μετ. Παντελής Μπασάκος). Είναι ακόμη έτοιμοι και σύντομα θα κυκλοφορήσουν το Περί ζώων μορίων (μετ. Στασινός Σταυριανέας), το Περί ζώων πορείας και Περί ζώων κινήσεως (μετ. Παντελής Γκολίτσης) και τα Μετεωρολογικά (μετ. Μυρτώ Γκαράνη). Η αρχική πρόβλεψη ήταν το έργο να ολοκληρωθεί σε 8 χρόνια, αλλά αποδείχτηκε υπέρ αισιόδοξη. Θα χρειαστεί σίγουρα περισσότερος χρόνος, όπως χρειάστηκαν περισσότερο χρόνο όλα τα ανάλογα εγχειρήματα στις σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες, αλλά μπορούμε πλέον με βεβαιότητα να πούμε ότι η ολοκλήρωση του έργου είναι ορατή. Η επάρκεια της μεταφραστικής ομάδας θα κριθεί από το τελικό αποτέλεσμα. Η δυνατότητα όμως συγκρότησης μιας τέτοιας ομάδας στηρίχθηκε στην εντυπωσιακή ενδογενή ανάπτυξη της μελέτης της αρχαίας φιλοσοφίας. Η κοινότητα των Ελλήνων μελετητών της αρχαίας φιλοσοφίας, αυτών που δρουν στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στο εξωτερικό, κατέκτησε βαθμιαία κατά την τελευταία εικοσαετία μια σημαντική θέση στη διεθνή έρευνα. Υπό την έννοια αυτή, η οργανωμένη προσπάθεια να μεταφραστεί όλος ο Αριστοτέλης στα νέα ελληνικά δεν θα μπορούσε να γίνει σε παλαιότερη εποχή. Οπότε δεν έχει και νόημα να καταγγέλλει κανείς την ανεπάρκεια των κρατικών θεσμών που δεν οργάνωσαν ως τώρα ένα τέτοιο εγχείρημα. Όσο για τη μεταφραστική γραμμή που ακολούθησε η ομάδα, θα πρέπει να πούμε ότι δεν υπήρξε εξαρχής ενιαία προσέγγιση. Μέσα όμως από την κριτική και την αλληλεπίδραση διαφαίνονται σιγά σιγά κάποιες κοινές τάσεις, που δεν ακυρώνουν ωστόσο την αυτοτέλεια της προσέγγισης του κάθε μεταφραστή. Ξεκινήσαμε πάντως από τη διαπίστωση ότι οι νεοελληνικές μεταφράσεις αρχαίων ελληνικών φιλοσοφικών κειμένων είναι συνήθως πολύ κακές. Το συμπέρασμα αυτό βγαίνει, αν συγκρίνει κανείς μεταφράσεις κλασικών αρχαιοελληνικών έργων στις βασικές ευρωπαϊκές γλώσσες και στα νέα ελληνικά. Διαπιστώσαμε γρήγορα στην πράξη ότι το βασικό πρόβλημα εντοπίζεται στο γεγονός ότι ο μεταφραστής 14

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

παγιδεύεται από την κοινότητα της νέας ελληνικής και της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Λειτουργώντας ως «ενδογλωσσικός» μεταφραστής, διστάζει να προτάξει την αυτονομία της νέας ελληνικής και συνειδητά ή ασυνείδητα έλκεται από τη διαφορετική μορφολογία και σύνταξη της αρχαίας. Έτσι, το μεταφραστικό κείμενο, ενώ ανήκει τυπικά στη νέα ελληνική γλώσσα, δεν μπορεί να διαβαστεί μόνο του και χρειάζεται τη συνεχή βοήθεια του αρχαιοελληνικού πρωτοτύπου (αν υποθέσουμε ότι ο αναγνώστης μπορεί κάτι να καταλάβει από αυτό). Το υποτιθέμενο, και υπαρκτό κατ’ αρχήν, πλεονέκτημα της κοινότητας της γλώσσας του μεταφραστή και της γλώσσας του κειμένου έχει μετατραπεί σε εμπόδιο.

Στην ίδια κατεύθυνση συμβάλλει και ο υπερβολικός σεβασμός – που είναι μάλλον δέος και φόβος – του μεταφραστή απέναντι στον μεταφραζόμενο συγγραφέα. Πώς να τολμήσεις να μεταφράσεις έναν όρο του Πλάτωνα ή του Αριστοτέλη, αν «ακούγεται» ακόμη κάπως στα νέα ελληνικά, έστω και αν σήμερα σημαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό. Η θεραπεία είναι πάντα η ίδια. Το μεταφρασμένο νεοελληνικό κείμενο θα πρέπει να γίνεται κατανοητό όταν διαβάζεται μόνο του. Το αρχαίο κείμενο θα βοηθήσει ενδεχομένως τον ειδικό, αλλά και όποιον προστρέξει σ’ αυτό για να παρακολουθήσει κάποιον όρο – σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποκαθιστά, ούτε καν να συμπληρώνει, τη ροή της μετάφρασης.

***

ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΟΡΕΣΤΗΣ ΣΙΜΩΝΗΣ Αρχιτέκτων μηχανικός

κούς πυλώνες του παγκόσμιου πολιτισμού, τη λογική του Αριστοτέλη, ως όργανο συνεννόησης και αξιοποίησης των εμπειριών μας και την γνήσια δημοκρατία, ως άθροισμα της ελευθερίας, της δημιουργικότητας και της υπευθυνότητας.

Αριστοτελική λογική Ο Αριστοτέλης επιδίωκε την ευτυχία του ανθρώπου και ο Μαρξ ήθελε να αλλάξει τον άνθρωπο. Τελικά η Αριστοτελική λογική άλλαξε όλον τον κόσμο και η ίδια μένει αμετάβλητη επί 24 αιώνες. Δεν ήταν ποτέ υπό εξέλιξη επιστήμη, όπως όλες οι επιστήμες, αλλά ήταν η μέγιστη μέχρι σήμερα ανθρώπινη αποκάλυψη. Περιεχόταν ήδη εν δυνάμει μέσα στη δομή των συστατικών της και έγινε ενδελεχής μέσω της συμπαντικής συνείδησης.

Σήμερα η Κβαντική θεωρία είναι η πιο ολοκληρωμένη θεωρία του μικρόκοσμου. Σ’ αυτήν οφείλουμε το κινητό τηλέφωνο και πολλά ιατρικά κι άλλα μηχανήματα. Ο Αριστοτέλης με τον ορισμό του «δυνάμει» συμπεριέλαβε στην πραγματικότητα, εκτός από τον περιορισμένο αισθητό κόσμο, και τον άπειρο κόσμο των δυνατοτήτων.

Αριστοτελική σκέψη Η Αριστοτελική σκέψη έχει αποθέματα πολλά περισσότερα από τα μεταλλεύματα της Χαλκιδικής. Από εμάς εξαρτάται η αξιοποίησή της, δε χρειαζόμαστε ξένες τεχνογνωσίες. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι θέσαμε τους δύο βασι-

Ακριβώς σ’ αυτήν την αρχή θεμελιώνεται η Κβαντική θεωρία.

15

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Ο Αριστοτέλης εμπνευστής της Κβαντικής θεωρίας

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

ΟΙ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΣΚΟΥΡΑΣ Καθηγητής Γενετικής ΑΠΘ

Το ερώτημα

Ένα χρόνο αργότερα δέχθηκε την πρόταση του Φιλίππου να αναλάβει τη διαπαιδαγώγηση του Αλεξάνδρου, όπου εκεί στην Πέλλα και στη Μίεζα, μαζί με άλλους Μακεδόνες νέους, του δίδαξε τη γλώσσα, τη φιλοσοφία, τα ομηρικά έπη, την τραγωδία, τα πολιτειακά, τις φυσικές επιστήμες, την ιατρική. Στα χρόνια αυτά, ο Αριστοτέλης άρχισε να συστηματοποιεί τις γνώσεις του και να διαμορφώνει τις φιλοσοφικές, πολιτειακές και βιολογικές του αντιλήψεις. Φίλοι και μαθητές του τον βοήθησαν να συλλέξει υλικά και στοιχεία και να βάλει βάσεις για μερικά από τα σπουδαιότερα έργα του. Κατά τη διάρκεια δε της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου στην Ασία συλλέγονταν και στέλνονταν στη μακεδονική αυλή ζώα, φυτά και ό,τι αξιοπερίεργο από την Ασία, εμπλουτίζοντας την εμπειρία και τη γνώση του Αριστοτέλη. Με την ηθική και υλική βοήθεια του φίλου του Αντιπάτρου ίδρυσε στην Αθήνα το Λύκειο. Το πρωινό το αφιέρωνε στους ακροαματικούς λόγους, που είχαν διδακτικό χαρακτήρα και, το βράδυ, στους εξωτερικούς λόγους, που ήταν διαλέξεις για το πολύ κοινό. Οργάνωσε στη σχολή του την πρώτη μεγάλη βιβλιοθήκη, που αργότερα έγινε υπόδειγμα για τις βιβλιοθήκες της Περγάμου και της Αλεξάνδρειας. Τον Ιούνιο του 323 πεθαίνει ο Αλέξανδρος, ο Αριστοτέλης εκδιώκεται από τους Αθηναίους και μαζί με τη δεύτερη του γυναίκα καταφεύγει στη Χαλκίδα, όπου ένα χρόνο αργότερα πεθαίνει, στα 62 του χρόνια.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

αναδύεται άμεσα: Τι είναι εκείνο που ο σημερινός άνθρωπος, όποια γλώσσα κι αν μιλά, όποιο χρώμα κι αν έχει, όποια ήθη και έθιμα κι αν ασπάζεται, όποια αντίληψη κι αν εκφράζει, αναγνωρίζει τον Αριστοτέλη ως το πιο διάσημο πρόσωπο της Ιστορίας του; Η ζωή και οι επιρροές του Αριστοτέλη. Μέσα από ένα κακοφτιαγμένο σώμα, με κύρτωση και τραυλή ομιλία, που αντιστάθμιζε την εμφάνισή του με καλό ντύσιμο και στολίδια, αναδύθηκε μία από τις μεγαλύτερες διάνοιες όλου του γνωστού μας κόσμου: o Αριστοτέλης. Γεννήθηκε στα Στάγειρα της Χαλκιδικής το 384 π.Χ. Οι γονείς του Νικόμαχος και Φαιστιάδα πέθαναν νωρίς. Σε ηλικία 17 ετών (367 π.Χ.) στάλθηκε από τον κηδεμόνα του Πρόξενο στην Αθήνα, στην Ακαδημία του Πλάτωνα. Μαθήτευσε κοντά στον Πλάτωνα για 20 χρόνια και, μετά την ανάδειξη του Σπεύσιππου (ανηψιού του Πλάτωνα) ως Σχολάρχη της Ακαδημίας, το 347 π.Χ., ο Αριστοτέλης έφυγε από την Αθήνα και πήγε στην Άσσο της Τρωάδας. Εκεί έμεινε τρία χρόνια, δίδαξε φιλοσοφία και επιστήμη και νυμφεύθηκε την Πυθιάδα, ανιψιά και θετή κόρη του τύραννου Ερμεία. Στα 344 π.Χ. ο Αριστοτέλης, παρακινούμενος από τον μαθητή και φίλο του Θεόφραστο, μετέφερε τη Σχολή του στη Λέσβο, ένα νησί πνιγμένο στα δάση, με ένα μεγάλο αριθμό ζώων και σπάνιων φυτών. Έναν θαυμάσιο τόπο για μελετητές της Φύσης, της γεωμορφίας, της πανίδας και της χλωρίδας. Εδώ φαίνεται πως επιτελέσθηκε μια μεγάλη στροφή του Αριστοτέλη προς τη Φύση και τη Ζωή της. Η συναναστροφή του με ψαράδες, κυνηγούς και γεωργούς, μακρυά από τον φιλοσοφικό στοχασμό, τον βοήθησε να συλλέξει πληροφορίες και υλικό, και να αναλύσει και να συνδυάσει τις πάμπολες πτυχές της ζωής στο φυσικό της περιβάλλον. Οι αναφορές και οι περιγραφές στα έργα του διάφορων τοπονυμίων, μορφολογικών, ανατομικών και φυσιολογικών στοιχείων των ζώντων, ονοματολογίας και συστηματικής, οικολογικών προτιμήσεων, συμπεριφορών χερσαίων και θαλάσσιων ειδών καταδεικνύουν την αφοσίωσή και τη διεισδυτικότητά του στα πράγματα. Οι γνώσεις που απέκτησε στο ήσυχο περιβάλλον της Λέσβου συνέβαλαν ουσιαστικά στη διαμόρφωση των αντιλήψεών του για την προέλευση και τη διαιώνιση της ζωής και συμπεριλαμβάνονται στα βιολογικά συγγράμματά του. Πολλοί μελετητές του αναφέρουν ότι η ενασχόλησή του με τα έμβια στο φυσικό περιβάλλον της Λέσβου του χάρισε τις πιο ελεύθερες και ευτυχισμένες στιγμές της ζωής του, μακρυά από την καταπόνηση στον στίβο της κοινωνίας των ανθρώπων.

Ύλη – Μορφή – Εντελέχεια. Κατά τον Αριστοτέλη, το κάθε ατομικό συγκεκριμένο αντικείμενο της εμπειρίας μας (ουσία πρώτη) αποτελείται από ύλη και μορφή (είδος), το αντίστοιχο της ιδέας του Πλάτωνα. Έτσι, στα συγκεκριμένα πράγματα συνενώνονται η ύλη με τη μορφή, που αποτελεί την ενεργητική αρχή, την εντελέχεια. Η μορφή και το εἶδος είναι η ψυχή (η αιτία της ζωής), «η (πρώ-τη) εντελέχεια σώματος φυσικού, δυνάμει ζωήν έχοντος ή, αλλιώς, φυσι-κού οργανικού». Μορφή και ύλη, ψυχή και σώμα, αποτελούν ενότητα. Ο Αριστοτέλης συνέβαλε τα μέγιστα στη συγκρότηση και θεμελίωση της επιστημονικής μεθόδου. Ταξινόμησε τις έννοιες σε δέκα κατηγορίες (Ουσία, Ποσότητα, Ποιότητα, Σχέση, Τόπος, Χρόνος, Θέση, Κατάσταση, Ενέργεια, Πάθημα) και αξιοποιήσε τις κατηγορίες ως «βάσεις» ή «εργαλεία» για να αποκαλύψει ουσιαστικούς νόμους που διέπουν τα φαινόμενα. Προσπάθησε να αντιληφθεί το πρωταρχικό και το δευτερεύον, το μερικό και το καθολικό. Επιδίωξε να μελετήσει τη σχέση μεταξύ των κατηγοριών (π.χ. η κατηγορία της ενέργειας δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο σε συνάρτηση με τις κατηγορίες του χώρου και του χρόνου). Υπέδει16

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ουν το θέρος σε δροσερές περιοχές και το χειμώνα σε ζεστές». Στη Ζωολογία του ο Αριστοτέλης δεν ξεκινά από τα ζώα. Αρχίζει με τον άνθρωπο. Αναγνωρίζει δύο βασικές αιτίες της γενέσεως των ζώων: την αναγκαιότητα της ύλης και το τέλος (σκοπός). Kατά τη σύσταση του οργανισμού (ολόκληρο έμβιο όν) η ύλη διαμορφώνεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο χάριν ενός σκοπού, του ζῆν. Αντιστοίχως, το κάθε μέρος του σώματος αποκτά τη συγκεκριμένη δομή (μορφή) βάσει της λειτουργίας που επιτελεί. Εισάγει και ισχυροποιεί το δίπτυχο που διέπει σήμερα τη Βιολογία, την αμφιμονοσήμαντη σχέση Δομής και Λειτουργίας. Αναπτύσσει τη σκέψη του για την εμφάνιση της ζωής σε μία σειρά έργων («Περί ζώων γενέσεως», «Περί ζώων μορίων», «Περί τα ζώα Ιστορίαι»). Η γέννηση των όντων συντελείται είτε με το ζευγάρωμα, είτε με αυτογένεση: αυτομάτου γίγνεσθαι από τη νεκρή ύλη, τη σαπισμένη γη και τα εκκρίματα. Και για τα φυτά αναφέρει ότι άλλα προέρχονται από σπόρους, άλλα εμφανίζονται αυτόματα. Για τον άνθρωπο και τα τετράποδα, υποστήριξε πως, αν κάποτε γεννήθηκαν από το χώμα, θα προέρχονταν ή από το σκουλήκι ή από το αυγό. Η δημιουργία λοιπόν του έμβιου όντος, κατά Αριστοτέλη είναι η συνένωση της ύλης με τη μορφή ή το είδος, με διαφορετικό τρόπο και με διάφορα υλικά στοιχεία. Έτσι ό,τι μορφοποιείται από την ψυχή ουσιαστικά εξαρτάται από την επικράτηση του ενός ή του άλλου στοιχείου. Το χώμα δημιουργεί κυρίως τα φυτά, το νερό τα υδρόβια ζώα, ο αέρας τα ζωντανά όντα της ξηράς και η φωτιά τα υποτιθέμενα ζωντανά όντα των ουράνιων σωμάτων. Η μορφή των έμβιων όντων, όταν γεννώνται από «όμοιά τους», εξαρτάται από τη «ζωική θερμότητα». Αντίθετα, όταν γεννώνται από την ύλη εξαρτώνται από την «ηλιακή θερμότητα».

Η έννοια της ζωής και η προέλευσή της – Τα βιολογικά Πάνω από το 25% του διασωθέντος Αριστοτελικού έργου, που στο σύνολό του αριθμεί πάνω 150 τίτλους, αναφέρεται στα βιολογικά, όπως: • "Περί τα ζώα ιστορίαι" (10 βιβλία), • "Περί ζώων μορίων" (4 βιβλία), • "Περί ζώων πορείας" (1 βιβλίο), • "Περί ζώων κινήσεως" (1 βιβλίο) • "Περί ζώων γενέσεως" (5 βιβλία). Βιολογικά θεωρούνται επίσης: • «Μικρὰ Φυσικά» (3 πραγματείες: «Περὶ μακροβιότητος καὶ βραχυβιότητος», «Περὶ νεότητος καὶ γήρως» και «Περὶ ἀναπνοῆς»), • «Περὶ ψυχής» (3 βιβλία). Μέσα από αυτές τις πραγματείες ο Αριστοτέλης στρέφει τη φιλοσοφική συζήτηση στον κόσμο του αισθητού. Οι παρατηρήσεις και οι αναλύσεις του αφορούν κυρίως τη Ζωολογία και τη Βιολογία, χωρίς όμως να λείπουν οι συνδυαστικές αναφορές στην Αστρονομία, τη Μετεωρολογία, τη Χημεία, τη Φυσική και την Ψυχολογία. Περιγράφει 500 περίπου είδη ζώων, που, από ό,τι φαίνεται, οι ανατομικές του έρευνες περιελάμβαναν πάνω από 50 ζώα αλλά και έμβρυο ανθρώπου. Στα έργα του περιγράφει με αξιοθαύμαστη λεπτομέρεια διάφορα όργανα (μόρια, μέρη) των ζώων, τα στοιχεία που τα αποτελούν (αίμα, οστά, τρίχες), τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους αναπαράγονται, τις τροφικές τους συνήθειες, τα ενδιαιτήματα και τα οικοσυστήματα που ζουν και τη συμπεριφορά τους. Οι έρευνές του καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα χερσαίων οργανισμών (από τον άνθρωπο και τα μεγάλα θηλαστικά μέχρι τα φίδια, τις σαύρες, τα έντομα) και θαλάσσιων οργανισμών (όπως ψάρια, κήτη, καρκινοειδή, μαλάκια, κοχύλια). Χαρατηριστικά θα αναφέρουμε κάποια παραδείγματα, ώστε να αντιληφθούμε την ακρίβεια των παρατηρήσεων του: • «Το χταπόδι χρησιμοποιεί τα μεγάλα πλοκάμια του ως χέρια και πόδια ταυτόχρονα. Με τα δύο πλοκάμια, που βρίσκονται πάνω από το στόμα του μεταφέρει την τροφή, και με το τελευταίο, που είναι αρκετά μυτερό και είναι το μόνο υπόλευκο και διχαλωτό στην άκρη, γίνεται το ζευγάρωμα». Συνεχίζει δίνοντας εξαιρετικές ανατομικές και συγκριτικές περιγραφές και για άλλα κεφαλόποδα όπως η σουπιά. Να τονισθεί εδώ ότι οι συμπεριφορές αυτές επαναανακαλύφθηκαν τον 19ο αιώνα.

• «Κατά την ανάπτυξη του νεοσσού παρατηρεί την εμφάνιση της καρδιάς κατά την 4η ημέρα.

• «Όλα τα ζώα είναι ευαίσθητα στις μεταβολές του καιρού. Μέρος απ` αυτά, όπως κάνουν οι άνθρωποι, καταφεύγουν στις φωλιές τους κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ενώ άλλα, που έχουν μια μεγάλη επικράτεια, μεταναστεύ-

Το Αριστοτελικό Είδος - Αρχή της κατάταξης των όντων. Το πιο πολύπλοκο σύστημα που αντιμετώπισε ποτέ ο ανθρώπινος νους είναι το βιολογικό σύστημα, η Ζωή. Ως ζωή, σύμφωνα με την Βιολογία, ορίζεται η αυτοοργάνωση της ύλης σε τέτοιο βαθμό ώστε να λειτουργεί (μεταβολίζεται), να αναπτύσσεται, να αναπαράγεται και να διαιωνίζεται. Μεταξύ των εννοιών, που ακόμη και σήμερα η Βιολογία δυσκολεύεται να καθορίσει είναι η έννοια του βιολογικού είδους, η εξελικτική μονάδα της ζωής, το έσχατο είδος κατά Αριστοτέλη. Ο επικρατέστερος ορισμός είναι αυτός που διατυπώθηκε στη δεκαετία του ’70, από τους εξελεκτικούς βιολόγους Ernst Mayr και Theodοsius Dobzhansky: βιολογικό είδος (natural species) θεωρείται η φυσική εκείνη πληθυσμιακή ομάδα, που αποτελείται από οργανισμούς που μπορούν να αναπαραχθούν μεταξύ τους, παρέχοντας γόνιμους απογόνους. Πρώτος τον δρόμο έδειξε ο Αριστοτέλης. Μελετά, αναλύει, διαιρεί και κατατάσσει τα φαινόμενα της ζωής, επιζητώντας να εξηγήσει τις εκάστοτε δομές και λειτουργίες, όπως αυτές εμφανίζονταν στο φυσικό περιβάλλον, στον 17

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ξε ότι αρχή της γνώσης είναι η πραγματικότητα, όπως αυτή διαμορφώνεται από τις ουσίες, αλλά με την άμεση επίδραση του υποκειμένου που την προσδιορίζει.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

τόπο και το χρόνο, τον τρόπο προέλευσης και διαβίωσης, των επιμέρους ιδιοτήτων, που οδηγούσαν σε ένα αποτέλεσμα δυνάμενο να παρατηρηθεί με τις αισθήσεις. Ο Αριστοτέλης παραδίδει στην ανθρωπότητα την ιεράρχηση της ζωής, στην περίφημη φυσική κλίμακα των ειδών, που αργότερα αποδόθηκε ως Scala Naturae. Ξεκινά με τα φυτά, ως ατελέστερα, μετά τοποθετεί τα κατώτερα ζώα, μετά τα ανώτερα ζώα και στο ψηλότερο σκαλοπάτι της κλίμακας, αλλά μέσα στην κλίμακα, τον άνθρωπο. Διακρίνει τα ζώα σε δύο μεγάλες ενότητες, στα «άναιμα» (χωρίς αίμα) και στα «έναιμα» (με αίμα). Στα άναιμα κατατάσσει τα έντομα, τα μαλάκια (κεφαλόποδα), τα μαλακόστρακα (καρκινοειδή). Στα έναιμα τα πτηνά, τα ψάρια, τα ωοτόκα και μετά τα ζωοτόκα τετράποδα. Τα κήτη τα κατατάσσει στα θηλαστικά, κάτι που ο Καρολος Λινναίος, αιώνες μετά, το έκανε μόλις στη δέκατη έκδοση του μνημειώδους έργου του «Systema Naturae». Η διάκριση σε άναιμα και έναιμα διατηρήθηκε ως το 18ο αιώνα, όταν ο Λινναίος αντικατέστησε τα «άναιμα» με τον όρο ασπόνδυλα και τα «έναιμα» με τα σπονδυλωτά. Τα ζωοτόκα κατά τον Αριστοτέλη είναι ανώτερα των ωοτόκων, γιατί, ως έχοντα μεγαλύτερη οργανική θερμότητα, γεννούν ζωντανά άτομα και όχι αυγά. Και όπως τονίσθηκε παραπάνω, διατυπώνει την άποψη, ότι τα ατελέστερα ζώα αναπαράγονται με αυτογένεση, ενώ τα τελειότερα με το ζευγάρωμα. Η δυναμική της Αριστοτελικής κλίμακας απορρέει από την παρατήρησή του «ότι είναι αδύνατο να διακρίνουμε διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στα είδη», μια θέση που απαντάται και στη δαρβινική αντίληψη για την εξέλιξη, όταν σημειώνεται ότι δεν υπάρχει κάποια σαφής διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην εξέλιξη του ανθρώπου και άλλων ειδών, καθώς βέβαια και στο πρόβλημα της διάκρισης των ποικιλιών. Μέσω της αναπαραγωγής, λέει ο Αριστοτέλης, το ατομικό έμβιο ον μπορεί να είναι αιώνιο, καθώς μεταφέρει το εἴδος του (μορφή) στους απογόνους του. Πρόγονοι και απόγονοι είναι ένα ως προς το είδος: ένας άνθρωπος γεννά έναν άλλον άνθρωπο, ένα ζώο γεννά ένα άλλο ζώο και ένα φυτό γεννά ένα άλλο φυτό. Η δύναμη που φέρει στο εσωτερικό του το σπέρμα (τοιαύτην δύναμιν), δεν είναι τυχαία, αλλά είναι τέτοια, ώστε το ζώο που θα προκύψει να είναι όμοιο με το ζώο που το παρήγαγε. Και το νέο ζώο δεν είναι μόνο τόδε τί, δηλαδή μια ατομική ουσία, αλλά και ποῖον τί, δηλαδή ένα ζώο ενός συγκεκριμένου είδους. ο Σωκράτης, αναφέρει στο Περὶ ζῴων γενέσεως, δεν γεννά απλώς έναν άλλο Σωκράτη, αλλά και έναν άλλο άνθρωπο. Τονίζει ότι η γένεσις επιτελείται ένεκα της οὐσίας και όχι το αντίστροφο. Οφείλουμε, λέει, να ξεκινήσουμε την έρευνά μας από τα πράγματα όπως είναι στην ολοκληρωμένη τους μορφή. Την ενήλικη μορφή. Το σπέρμα είναι δυνάμει, ενεργείᾳ είναι το ζώο που το παρήγαγε. Ευφυώς, ο Αριστοτέλης καταλήγει (στο Περὶ ζῴων μορίων), ότι τα βιολογικά είδη - ἔσχατα εἴδη - είναι πραγματικές οντότητες, και πως μέσα στο πλαίσιο του είδους οι επι-

μέρους οργανισμοί είναι μέλη του συνόλου. Ο Αριστοτέλης στη Σύγχρονη Βιολογία και τη ζωή μας. Για τον Αριστοτέλη αλήθεια σημαίνει σύλληψη της απόλυτης γνώσης. Η επιστήμη ορίζεται ως η γνώση των πρώτων αρχών και αιτίων κάθε φαινομένου ή πράγματος. Την απλή γνώση την ονομάζει «εμπειρία» και την επιστημονική, «τέχνη»: «τήν τέχνην τῆς ἐμπειρίας ἡγούμεθα μᾶλλον ἐπιστήμην εἶναι». Δανείζεται τα τέσσερα στοιχεία του Εμπεδοκλή, για να περιγράψει τα όντα. «Τῶν γάρ ὄντων τά μέν ἐστί φύσει, τά δέ δι` ἄλλας αἰτίας, φύσει μέν τά τε ζῶα και τά μέρη αὐτῶν και τά φυτά και τά ἁπλᾶ τῶν σωμάτων, οἷον γῆ καί πῦρ και ἀήρ και ὕδωρ, ταῦτα γάρ εἶναι καί τοιαῦτα φύσει φαμέν». Προσθέτει όμως και ως «πέμπτη ουσία» τον αιθέρα για να ερμηνεύσει διάφορα φυσικά φαινόμενα. Σήμερα φαίνεται ότι η «πέμπτη ουσία» αποτελεί σημαντική προσθήκη στην αντίληψη που έχουμε για το σύμπαν. Αναλύει τα μέρη - μόρια, όπως τα χέρια, τα πόδια, τα δάκτυλα, το κεφάλι, τα μάτια κ.ά. για να συνθέσει το όλον. Αναζητεί δηλαδη τις ομοιότητες και τις διαφορές, συγκρίνοντας τόσο τους οργανισμούς όσο και τα μόρια που τις απαρτίζουν, τον χώρο και τον χρόνο που ζουν και τον τρόπο που προέκυψαν. Τοποθετεί τον άνθρωπο στην κορυφή της κλίμακας, της σκάλας, τον θεωρεί όμως ως ένα είδος ζωής. Με βάση αυτές τις ομοιότητες και τις διαφορές (τη βιολογική δηλαδή διάσταση της ζωής) επεξεργάζεται και προτείνει για τον άνθρωπο κανόνες συμπεριφοράς, ηθικής, λογικής, πολιτικής, ψυχολογίας και πολλά άλλα που μπορούν να οδηγήσουν στην αναζήτηση της ζωής, το σεβασμό προς τον άνθρωπο και τη Φύση, στο ευ ζην. Ο Αριστοτέλης μας προκαλεί να συνδέσουμε τα πράγματα με τις διαδικασίες, αυτά που συμβαίνουν μέσα μας, αλλά και αυτά που μας επηρρεάζουν από ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, φυσικό και κοινωνικό. Είναι το DNA η πρώτη ουσία του Αριστοτέλη; Εισάγει ο Αριστοτέλης τη Βιολογία των Συστημάτων, με τη μελέτη δομών και λειτουργιών των μερών και του όλου, που σήμερα οδηγεί στην επανάσταση της Προσωπικής Υγείας (Personalizing Health), ψυχικής και σωματικής; Το σίγουρο είναι πως η αριστοτελική σκέψη για τη ζωή και την ιεραρχία της είναι πολύ κοντά στις σύγχρονες αντιλήψεις των «δικτύων», των αλληλεπιδράσεων, δηλαδή οικολογικών, γενετικών και άλλων παραγόντων για τη ζωή και τις πάμπολες εκδηλώσεις της. Μας προσκαλεί ο Αριστοτέλης να αναζητήσουμε την αλήθεια με καθαρό μυαλό, πατώντας πάνω στις γνώσεις του χθες και του σήμερα, ξεκαθαρίζοντάς τες όμως από τους φόβους μας, τους φραγμούς και τα φτιασίδια, που άλλοτε επιμελώς και άλλοτε αφελώς συσσωρεύονται απειλητικά μπροστά μας. Το βιολογικό του παράδειγμα ας γίνει πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία νέων αξιακών συστημάτων που σέβονται τη ζωή, τη φύση μας μέσα στη Φύση, την κοινωνία και τον Κόσμο μας.

18

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

Ο Αριστοτέλης

ληλης αγωγής μεταφέρει στη νεολαία αρχές και αξίες (Πολιτικά), ώστε να συντελεσθεί η σφαιρική και αρμονική ψυχοσωματική διάπλαση των νέων. Άλλωστε δια των θεσμών και των νόμων, λέγει ο Αριστοτέλης δύναται να στραφεί ο μελλοντικός πολίτης και μέσω του πράττειν και ενεργείν στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Τόσο ο Πλάτωνας όσο και ο Αριστοτέλης θεωρούσαν την Αγωγή ως μέρος της πολιτικής. Όπως άλλωστε τονίζει ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του (128α 2-3) καλός πολίτης είναι «ὁ δυνάμενος καὶ προαιρούμενος ἄρχεσθαι καὶ ἄρχειν πρὸς τὸν βίον τὸν κατ' ἀρετήν». Η αρετή του ανθρώπου πρέπει να ολοκληρωθεί στην Πολιτεία η οποία όμως θα πρέπει να μεριμνά για την ευδαιμονία του κοινωνικού συνόλου. Ο άνθρωπος ως «ζῶον πολιτικόν καί κοινωνικόν», δηλαδή «φύσει πολιτικόν καί κοινωνικόν» (οι Πατέρες της Εκκλησίας θα προσθέσουν και «ζῶον θεούμενον»), έχει έμφυτη την τάση να ζει εντός οργανωμένου κοινωνικο πολιτικού βίου. Κατ' αυτόν τον τρόπο η πολιτική κοινωνία, λέγει ο φιλόσοφος, θα πρέπει να εντάσσεται στην υπηρεσία της ηθικής ζωής, αφού θα προσθέταμε, η πολιτική δεν είναι απλώς «τέχνη του εφικτού», αλλά και «ηθική συγκρότησης του κοινωνικού βίου». Στις αποδεκτές και από τον Χριστιανισμό αυτές αντιλήψεις θα πρέπει να προσθέσουμε και την πεποίθηση του ότι βασική αρετή του Κράτους είναι η Δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη είναι πολιτικός θεσμός εφόσον δι' αυτής εξασφαλίζεται η νομιμότητα του κοινωνικο - πολιτικού βίου. Θα τονίσει χαρακτηριστικά: «ἡ δέ δικαιοσύνη πολιτικοῦ. ἡ γάρ δίκη πολιτικῆς κοινωνίας τάξις ἐστίν, ἡ δέ δικαιοσύνη τοῦ δικαίου κρίσις» (Πολιτικά 1253α 37 - 39). Πιστεύει ότι σε μια Πολιτεία, οι μικροί κλήροι γης, στον τομέα της οικονομίας, η ανάπτυξη μικρών καλλιεργητών και η ισχυροποίηση της μεσαίας τάξης, αποτελούν παράγοντα οικονομικής και κοινωνικο - πολιτικής σταθερότητας (Πολιτικά). Πρόκειται για οικονομική και πολιτική συνθήκη που υποστηρίχθηκε κατά κόρον από τη μεταγενέστερη Βυζαντινή πολιτική θεωρία και πολιτική οικονομία, η οποία εμποτισμένη από τον φιλάνθρωπο, ταπεινό και ασκητικό χαρακτήρα της Χριστιανικής διδασκαλίας, απέτρεπε την ισχυροποίηση της μεγάλης περιουσίας των Δυνατών, ώστε να αποφεύγονται καταστάσεις φεουδαρχικής και αριστοκρατικής επιβολής και διάκρισης. Δια του τρόπου αυτού άλλωστε οικοδομήθηκε το Βυζαντινό Κράτος Πρόνοιας και αντιμετωπίσθηκαν επιτυχώς καταστάσεις κοινωνικής αδικίας και αποδόμησης. Το σημείο όμως της διδασκαλίας του Αριστοτέλη, που ξεχωρίζει στο χώρο της Πολιτικής Κοινωνιολογίας και που βρίσκει σύμφωνη τη Πολιτική Θεολογία του Χριστιανισμού, είναι η προτεραιότητα της κοινότητας, της πόλης, της κοινωνίας των ανθρώπων έναντι του ατόμου και του απομονωμένου προσώπου. Καταδικάζεται έτσι ο ατομικισμός και καλλιεργείται - γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό και για την Χρι-

από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της ανθρωπότητας θεωρείται από τους πρωτεργάτες της ηθικής επιστήμης. Γνωρίζει το αιώνιο ηθικό ερώτημα που θέτει ο Σωκράτης για την παράλογη διάθεση του ανθρώπου, να ασχολείται αποκλειστικά σχεδόν με την οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη λησμονώντας τον εαυτό του, αλλά δεν περιορίζεται στο διαχρονικό και επίκαιρο αυτό ερώτημα. Προσπαθεί έναν συγκερασμό θεωρίας και πράξης, πνευματικότητας και κοινωνικότητας, θεολογίας και επιστήμης, ατόμου και κοινωνίας, κοινωνίας και πολιτικής. Θέτει ως σκοπό όχι απλώς την γνώση της Αρετής αλλά την πράξη και την εφαρμογή της. Στο έργο του «Ηθικά Νικομάχεια» γράφει ότι η ηθική είναι πρακτική επιστήμη και μαθαίνεται από την πράξη της ζωής, τη συνήθεια (έθος) και την εμπειρία, ενώ στο έργο του «Ηθικά Ευδήμεια», ασκεί κριτική στον Σωκράτη που νόμιζε πως όλες οι αρετές είναι ζήτημα γνώσεως και όχι πράξεως. Με τη στάση του αυτή προετοιμάζει το έδαφος για την μεγάλη πνευματική εποποιία των Πατέρων της Εκκλησίας, οι οποίοι δεν μένουν στο απλό Σωκρατικό «Γνῶθι σεαυτόν», αλλά προχωρούν και στο «Πρόσεχε σεαυτόν». Δεν αρκεί δηλαδή η θεωρητική γνώση και η ενδυνάμωση του εαυτού, αλλά χρειάζεται και η προσπάθεια της ηθικής και πρακτικής διόρθωσης και επαγρύπνησης. Το μεγάλο κατόρθωμα του Αριστοτέλη, όπως και άλλων Ελλήνων φιλοσόφων, είναι ότι επέτυχε την εξέλιξη από το επίπεδο της υλιστικής αίσθησης, στη νόηση, ενώ αργότερα οι Πατέρες της Εκκλησίας θα προσθέσουν το ανώτερο βήμα προόδου και ανάπτυξης που είναι η πίστη. Η πίστη, όχι ως παράλογη πραγματικότητα, αλλά ως «ὑπέρ λόγον θεωρία καί θεοπτία», ως γεγονός δηλαδή θεοκεντρικής υπερβατικότητας που ξεπερνά τα πεπερασμένα όρια της ανθρώπινης λογικής και φύσης. Σημαντική είναι η διαπίστωση του, ότι οι αρετές είναι έμφυτες στον άνθρωπο κατά την λογική του Φυσικού Δικαίου, επισήμανση που θυμίζει την «κατ' εικόνα του Θεού» δημιουργία του ανθρώπου, αλλά και η εξίσου αποδεκτή από τον Χριστιανισμό αντίληψη του ότι χρειάζεται η άσκηση της Αρετής για να γίνει κάποιος ενάρετος, ακριβώς όπως και για να γίνει κάποιος κάτοχος μιας τέχνης, χρειάζεται η συνήθεια δια της ασκήσεως της τέχνης αυτής (Ηθικά Νικομάχεια). Συνέπεια των Αριστοτελικών αυτών θέσεων είναι η μεγάλη σημασία της Αγωγής των νέων ανθρώπων γιατί οι συνήθειες που αποκτούν κατευθύνουν την βούλησή τους και οδηγούν την ζωή τους. Η ιδιαίτερη σημασία που έδειχνε ο Αριστοτέλης στην αποφυγή των κακών έξεων και συνηθειών, διότι δημιουργούσαν δεσμεύσεις και αρνητικούς περιορισμούς και υποταγές σε πάθη, θυμίζει έντονα αντίστοιχες διδασκαλίες των Πατέρων της Εκκλησίας, όπως την κλασική ρήση του Απ. Παύλου: «φθείρουσιν ἤθη χρηστὰ ὁμιλίαι κακαί» (Καταστρέφονται τα χρηστά ήθη από κακές συναναστροφές). Κατά τον μεγάλο φιλόσοφο η Πολιτεία μέσω της κατάλ19

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΩΤΣΙΟΠΟΥΛΟΣ Αν. Kαθηγητής Κοινωνιολογίας της Θρησκείας ΑΠΘ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

στημών. Όσο ανεβαίνουμε από τη βάση των επιστημών προς την κορυφή, τόσο γινόμαστε πιο θεωρητικοί, για να γίνουμε τελικά θεολόγοι καθώς θα φθάσουμε στο πρώτο κινούν ακίνητο, που είναι ο Θεός. Στη φύση των όντων υπάρχει, όπως λέει το δυνάμει ον και το ενεργεία. Σ' αυτή την κίνηση δηλαδή εντοπίζεται η τάση και η δίψα των όντων να φθάσουν στην τελειότητα, στην εκπλήρωση δηλαδή της εντελέχειας. Η Θεότητα όμως γράφει, δεν έχει σχέση με την εντελέχεια διότι είναι τέλεια, αυτάρκης, ακίνητη και ακοινώνητη. Ο Θεός όμως για τον Αριστοτέλη είναι μέρος του κόσμου, του αιώνιου κόσμου της κτιστής πραγματικότητας. Δεν είναι ο άκτιστος δημιουργός του κόσμου από το μηδέν, όπως διδάσκει ο Χριστιανισμός. Ο Θεός για τον Αριστοτέλη είναι απλός μορφοποιός, αφού σχηματοποιεί και μορφοποιεί από προϋπάρχουσα ύλη τον κόσμο, ενώ η θεολογία του είναι μια απλή νοητική και ορθολογιστική διαδικασία και πιστεύει ότι αθάνατος είναι μόνο ο νους των ανθρώπων. Η αριστοτελική ηθική ως φιλοσοφική ηθική, διαπνέεται από απόλυτο ανθρωποκεντρισμό, από εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του ανθρώπου σε αντίθεση με τον θεανθρωποκεντρισμό του Χριστιανισμού. Η θεώρηση αυτή όμως είναι μια κοσμική θεώρηση είναι μια ενδοκοσμική θεώρηση χωρίς δυνατότητα διαφυγής από τα αδιέξοδα της φθαρτής κτιστότητας. Η εμπιστοσύνη όμως της αριστοτελικής ηθικής στον άνθρωπο, παραμερίζει συνειδητά ή ασυνείδητα το μυστήριο του θανάτου και αποφεύγει τη λύση του προβλήματος αυτού. Ο Αριστοτέλης προσπαθεί με άλλα λόγια να στηρίξει την ευδαιμονία του ανθρώπου στην ίδια του τη φύση και αποφεύγει οποιαδήποτε υπερβατική προέκταση. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν «οντολογικό μονισμό» που υποτάσσει τα πάντα στην υλική κτιστότητα και αρνείται την άκτιστη πραγματικότητα του θεϊκού προσώπου. Η θεώρηση αυτή οδηγεί σε μια κυκλική θεώρηση του χρόνου και του πολιτισμού, με συνέπεια να απουσιάζει η Χριστιανική δυναμική ευθυγράμμιση θεώρηση του κόσμου και του χρόνου που οδηγεί στην αισιοδοξία και στην προσμονή καινούργιων και πρωτότυπων καταστάσεων. Στον Χριστιανισμό, η ιστορία δεν υποτάσσεται στους κυκλικά επαναλαμβανόμενους ρυθμούς της Φύσης και της Μοίρας, αλλά έχει τον χαρακτήρα της νέας εμπειρίας του μοναδικού και ανεπανάληπτου χαρακτήρα. Με άλλα λόγια ο Χριστιανισμός υπόσχεται καινούς ουρανούς και καινή γη, και γι' αυτό η Χριστιανική θεολογία δεν είναι διανοητική κατασκευή όπως στον Αριστοτέλη, αλλά υπέρ λόγον θεωρία και θεοπτία. Της θεολογίας αυτής κύριο γνώρισμα είναι όχι ο διανοητικός μυστικισμός που ζητά δια του ορθολογισμού και όχι δια της πίστεως να προσεγγίσει το μυστήριο του Θεού, και που καταλήγει - όπως ο Βαρλαάμ ο Καλαβρός πίστευε στις ησυχαστικές έριδες του 14ου αιώνα στη Θεσσαλονίκη - στην αγνωσία τελικά του Θεού και στην δια της επιστήμης μόνο σωτηρία και ευδαιμονία. Της χριστιανικής αυτής θεολογίας γνώρισμα είναι η βιωματική εμπειρία της «καινής κτίσεως», η οποία δεν επιβάλλεται, διότι δεν μετατρέπεται σε καταπιεστικό Σχολαστικιστικό Σύστημα (όπως στη Δύση η θεολογία χρησιμοποιούσε τον Αριστοτέλη), αλλά σεβόμενη την ελευθερία του προσώπου και με βάση την αρχή της διάκρισης και της επιείκειας (της μεσότητας κατά τον Αριστοτέλη), προσφέρει τους οδοδείκτες της αληθινής και γνήσιας ζωής.

στιανική Ηθική - η αρχή της συλλογικότητας και της συνύπαρξης. Η κοινωνία αυτή βέβαια στον Χριστιανισμό αποκτά μυστηριακές και νέες οντολογικές διαστάσεις, που θεμελιώνονται στον θεοκεντρικό χαρακτήρα της νέας πνευματικής πραγματικότητας που εγκαινιάζει ο Θεάνθρωπος Χριστός και όχι ο θεοποιημένος Άνθρωπος του ορθολογισμού και της αποπνευματοποιημένης χωροχρονικής πραγματικότητας. Ο Αριστοτέλης θα διακηρύξει οτι «καὶ πρότερον δὲ τῇ φύσει πόλις ἢ οἰκία καὶ ἕκαστος ἡμῶν ἐστιν» (Πολιτικά 1253α). Θα τονίσει μάλιστα ότι η υπεροχή της πόλης, της κοινότητας της πόλης ανταποκρίνεται στη φυσική τάξη των πραγμάτων. Όλοι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη την κοινοτική συνύπαρξη, αφού κανείς δεν είναι αυτάρκης. «ἐπειδὴ τυγχάνει ἡμῶν ἕκαστος οὐκ αὐτάρκης, ἀλλὰ πολλῶν ἐνδεής», θα υποστηρίξει άλλωστε και ο Πλάτωνας. Πρόκειται με άλλα λόγια για την ανάπτυξη πνεύματος κοινωνικής ηθικής που οδηγεί στην ισχυροποίηση της συλλογικής συνείδησης, αφού το κάθε μέλος, όπως λέει ο Αριστοτέλης, πρέπει να μετέχει «κρίσεως καί ἀρχῆς» (Πολιτικά Γ' 1275α), στα συλλογικά δηλαδή όργανα της κοινότητας προστατεύοντας το κοινό συμφέρον και το κοινοτικό σύστημα αξιών. Όπως τονίζει, η κοινοτική συμβίωση δεν είναι απλή τοπική συνύπαρξη, αλλά τρόπος βίου. «ἡ τοῦ εὖ ζῆν κοινωνία καὶ ταῖς οἰκίαις καὶ τοῖς γένεσι, ζωῆς τελείας χάριν καὶ αὐτάρκους» (Πολιτικά ΙΖ' 1280β). Στον χώρο της Ορθόδοξης Θεολογίας βέβαια οι παραπάνω κοινοτικές επισημάνσεις ενισχύονται και αποκτούν ανώτερη διάσταση στο επίπεδο Σταυρικής κοινότητας, που είναι το Σώμα του Αναστάντος Χριστού και της κοινωνίας των πιστών. Στο επίπεδο μάλιστα της Βυζαντινής Πολιτικής κοινωνίας μετουσιώνεται σε πράξη το θεολογικό κοινοτικό παράδειγμα με την κοινοτική οργάνωση της οικονομίας, που προστατεύει τους άπορους και ενδεείς μέσω της φιλανθρωπίας και του λελογισμένου κέρδους. Αλλά και το καθεστώς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που απολαμβάνουν οι Βυζαντινές πόλεις κινούνταν στο επίπεδο της πολιτικής ηθικής, που σηματοδοτούσε η ηθική της κοινοβιακής κοινότητας της Ορθόδοξης διδασκαλίας. Έτσι οι Βυζαντινές πόλεις, όπως επισημαίνει και ο Αγ. Γρηγόριος Παλαμάς εντάσσονται στη λογική της προτεραιότητας του κοινού της Πολιτείας έναντι του ατόμου και του πολίτη. Θα τονίσει συγκεκριμένα ο Άγιος για τις Χριστιανικές κοινωνικοπολιτικές αλήθειες που είναι ταυτόχρονα και Αριστοτελικές. «Αν μια Πολιτεία βρίσκεται στο σύνολό της σε ακμή, εξυπηρετεί πολύ καλύτερα τους πολίτες παρά όταν οι πολίτες ευτυχούν ο καθένας αλλά η Πολιτεία στο σύνολό της δυστυχεί. Όσο και αν ένας ιδιώτης ευτυχεί στις ιδιωτικές του υποθέσεις, καταστρέφεται ο ίδιος μαζί με την πατρίδα του αν καταστραφεί εκείνη. Αν όμως δυστυχήσει ενώ η πατρίδα του ευημερεί, έχει πολλές ελπίδες να σωθεί» (Γρ. Παλαμά, Ομιλία Β' ΕΠΕ 60, 2-3). Στο επίπεδο της κοινωνικής διδασκαλίας ο Αριστοτέλης απηχώντας και το πνεύμα της προχριστιανικής εποχής, δικαιολογεί τον θεσμό της δουλείας και την κατώτερη θέση της γυναίκας, σε αντίθεση βέβαια με τον Χριστιανισμό που κηρύσσει και διδάσκει την ισοτιμία όλων των ανθρώπων μπροστά στον Θεό και την κατάργηση του θεσμού της δουλείας. Στον Αριστοτέλη η Θεολογία, ως η πρώτη θεωρητική επιστήμη, έχει κυρίαρχη θέση αφού τοποθετείται στην κορυφή της πυραμίδας των επιστημών. Είναι η κορωνίδα των επι20

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Ο ΧΑΛΚΙΔΙΚΕΥΣ Ο ΜΕΓΙΣΤΟΣ ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ

Γεννήθηκε τό

384 π.Χ. «εἰς τήν Στάγιρον» (Στάγειρα), χωριό τῆς Β.Δ. Χαλκιδικῆς, ὅπου σήμερα βρίσκεται ὁ Δῆμος «Ἀριστοτέλης», πρός τιμήν του. Μέ ἀπόφαση τῆς UNESCO τό 2016 ἀφιερώνεται στό τεράστιο ἔργο του. Ὁ ὑπογράφων ἐξέδωσε τρία βιβλία γι’ αὐτόν μέ τίτλους: «Ἀριστοτέλης θεμελιωτής 45 ἐπιστημῶν» «Στοιχεῖα ἀπό τά Πολιτικά τοῦ Ἀριστοτέλους» «Ἀριστοτέλης, ὁ Μέγιστος τῶν Φιλοσόφων»* Μέχρι τοῦδε ἀναφέρονταν ὡς μέγιστοι φιλόσοφοι ὁ Πλάτων καί ὁ Ἀριστοτέλης, ἀλλά τελευταῖα ἐπικράτησε ἡ ἄποψη ὅτι ὁ Ἀριστοτέλης ὡς φιλόσοφος τῆς πραγματικότητας πλησιάζει περισσότερο στήν ἐποχή μας. Ὁ Πατέρας του Νικόμαχος πέθανε πολύ νωρίς καί ὁ Κηδεμών του Πρόξενος, ὅταν ἦταν ὁ Ἀριστοτέλης 17 ἐτῶν τόν ἔφερε στήν Ἀθήνα καί τόν εἰσήγαγε στήν Σχολή (Ἀκαδημία) τοῦ Πλάτωνος, ὅπου παρέμεινε ἐπί 20 περίπου χρόνια. Ὁ Πλάτων ἐξετίμησε πολύ τίς πνευματικές του ἱκανότητες. Τό 348 π.Χ. πέθανε ὁ Πλάτων. Μετά ἀπό διάφορες περιηγήσεις ὁ Ἀριστοτέλης ἵδρυσε τήν δική του Σχολή («Λύκειον») πού ἀπεκλήθη «Περιπατητική». Τό ἔργο του ὑπῆρξε τεράστιο. Ἀλλά τά διασωθέντα βιβλία του ἀνῆλθαν σέ 257. Τεράστια ὅμως καί ἡ ἀπήχηση τῶν ἔργων του στή Δύση. *** Ὁ Ἀριστοτέλης θεμελίωσε τήν «Λογική» καί ἄλλες 44 Ἐπιστῆμες.

1) Ἡ Λογική του ἔχει δύο σκέλη, τήν Διαλεκτική καί τόν Συλλογισμό.

2) Ἡ Μεταφυσική του ἀσχολεῖται μέ τό Ὄν καί τίς σημασίες του, τό εἶδος, τήν ὕλη καί τήν ἐνέργεια.

3) Ἡ Θεολογία του εἶναι μονοθεϊστική, τά πάντα κινοῦνται ἀπό τήν πρώτη Ἀρχή, τό Ἀκίνητον Κυνοῦν: Ὁ Θεός.

4) Ἡ Ἐπιστημολογία του ὁρίζει τήν διαίρεση τῶν Ἐπιστημῶν του.

5) Ἡ Γνωσιολογία του ἐρευνᾶ τό πρόβλημα τῆς ἀλήθειας.

6) Ἡ Φυσική του ἐρευνᾶ τό ἄπειρο καί τόν χῶρο.

7) Ἔγραψε 4 βιβλία γιά τήν Ἀστρονομία.

8) Στήν Κοσμολογία του καταλήγει: ὁ Θεός δημιούργησε τόν κόσμο.

9) Ἡ Ἠθική του: Ἔννοια τῆς Ἀρετῆς.

10) Ἡ Ψυχολογία του διεισδύει στήν ψυχή.

11) Μαθηματικά: Ἀναλογία καί Συσχετίσεις.

12) Φιλολογία: Ἡ Ποιητική του.

13) Θεατρολογία: Περί τραγωδίας.

14) Ἡ Τέχνη ὡς Ἐπιστήμη.

15) Αἰσθητική: Ἡ ἀναζήτηση τοῦ ὡραίου.

16) Γλωσσολογία: Ὁ ὀρθός λόγος στήν γλῶσσα.

17) Πολιτική Ἐπιστήμη: Ὀρθά καί μή πολιτεύματα.

18) Ἀγωγή τοῦ Πολίτη: Ἀπόλυτα ἀναγκαία.

19) Δικαιϊκή Ἐπιστήμη: Δίκαιο καί Δικαιοσύνη.

20) Κοινωνιολογία: Κοινωνία καί Ἄνθρωποι.

21) Διοικητική: Νά διοικηθεῖς γιά νά διοικήσεις.

22) Οἰκονομική: Οἰκονομία, πλοῦτος, εὐημερία, ἀτομική ἰδιοκτησία, μεσαία τάξη. Νόμισμα.

23) Δημογραφία: Ὀρθό μέγεθος πληθυσμοῦ.

24) Παιδαγωγική: Κανόνες ἀγωγῆς.

25) Ἐθνολογία: Ἰδιαιτερότητες μεταξύ λαῶν.

26) Λαογραφία: Γνώση ἐθίμων.

27) Γεωγραφία: Ἡ ἐπιφάνεια τῆς Γῆς.

28) Μουσικολογία: Καλή καί κακή μουσική.

29) Ἰατρική: Ὁδηγίες γιά θεραπεῖες.

30) Βιολογία: Οἱ ἀνθρώπινες λειτουργίες.

31) Γενετική: Πρόδρομος τοῦ DNA. 32) Φυσιολογία: Ὄργανα ἀνθρώπου.

33) Ἀνατομική: Περιγραφική, Γενική, Χειρουργική, Παθολογική.

34) Ὑγιεινή: Κανόνες.

35) Νευρολογία καί Ψυχιατρική. Παθήσεις νεύρων καί ψυχῆς.

36) Ζωολογία: Ταξινόμηση ζώων.

37) Βοτανική: Ταξινόμηση φυτῶν.

38) Μετεωρολογία: Ἔρευνα μετεωρολογικῶν φαινομένων.

39) Χημεία: Συνθέσεις καί μεταβολές 40) Ἱστορία: Συστηματική ἔρευνα τοῦ παρελθόντος.

41) Ρητορική: Ἡ ἐπιστήμη τοῦ ὁμιλεῖν σέ πλῆθος ἀνθρώπων.

42) Ὀρυκτολογία: Πλήρης ἔρευνα τῶν ὀρυκτῶν.

43) Πολεοδομία: Προϋποθέσεις γιά ὀρθή δόμηση.

44) Χωροταξία: Ρύθμιση τῆς τάξης στό χῶρο.

45) Μηχανική: Πρόβλεψη ἐξελίξεων (ἕως καί συγχρόνων). *** Ὁ Ἀριστοτέλης πέθανε τό 322 π.Χ. (ἕνα χρόνο μετά τόν θάνατο τοῦ μαθητῆ του Μ. Ἀλεξάνδρου) στήν Χαλκίδα, ἀλλά ἐτάφη στήν πατρίδα του, στήν Χαλκιδική μας, ὅπου βρίσκεται καί ἀνδριάντας του.

* Μόλις κυκλοφόρησε 21

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΙΩΑΝΝΗΣ Κ. ΧΟΛΕΒΑΣ τ. Πρύτανης του Πανεπιστημίου Πειραιά

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΣΤΙΣ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΓΕΡΑΚΙΝΑ Ν. ΜΥΛΩΝΑ Φιλόλογος

Στο Θανάση και στην Αρτεμισία για να θυμούνται τον «παππού Αριστοτέλη» των παιδικών τους χρόνων.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Ο αγιορείτης

τέρωθεν του ανακεκλιμμένου Ιεσσαί, όρθιοι κάτω από το δένδρο. Ο φιλόσοφός μας παρουσιάζεται με στολή επίσημου αξιωματούχου και στέμμα και κρατεί ειλητάριο με το αριστερό του χέρι, με τη ρήση: «Φως της Αγίας Τριάδος λάμψει επιπάσα την κτίσι και τα χειροποίητα είδωλα ως Θεός αφανίσεις ειστέλος». Διαφορετικός είναι ο Αριστοτέλης στο νάρθηκα του παρεκκλησίου της Παναγίας Πορταΐτισσας, στη Μονή Ιβήρων. Επτά σοφοί απεικονίζονται, μη ενταγμένοι σε Ρίζα του Ιεσσαί, στις πολύπαθες αυτές τοιχογραφίες του 1683, οι οποίες επιζωγραφήθηκαν το 1888 εξαιτίας των σοβαρών ζημιών που υπέστησαν από την υγρασία. Εδώ ο φιλόσοφός μας φέρει μακρά άσπρη κόμη και γενειάδα και φοράει σαρίκι στο κεφάλι, όπως οι περισσότεροι σοφοί της

ιερομόναχος Διονύσιος ο εκ Φουρνά των Αγράφων, στο θεμελιώδες έργο του «Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης» για την παράσταση της Ρίζας του Ιεσσαί γράφει: «υποκάτωθεν των προφητών από το ένα και το άλλο μέρος του Ιεσσαί» απεικονίζονται «οι σοφοί των Ελλήνων και ο μάντις Βαλαάμ βαστάζοντες τας ρήσεις των και βλέποντες άνω δεικνύουσιν εις την γέννησιν τον Χριστόν». Στο κεφάλαιο με τίτλο «οι σοφοί των Ελλήνων, όσοι είπον περί της ενσάρκου οικονομίας του Χριστού» αναφέρονται τα ονόματα των εξής σοφών: Απολλώνιος, Σόλων, Θουκυδίδης, Πλούταρχος, Πλάτων, Αριστοτέλης, Φίλων, Σοφοκλής, Θούλης ο βασιλεύς της Αιγύπτου, ο μάντις Βαλαάμ και η Σίβυλλα. Επίσης αναγράφεται και η ρήση που θα φέρει το ειλητάριο του καθενός. Έτσι πληροφορούμαστε ότι ο Αριστοτέλης απεικονίζεται «γέρων βουρλογένης» και κρατεί ειλητάριο με τη ρήση: «Ακάματος φύσει θεού γέννησις• εξ αυτού γαρ ο αυτός ουσιούται λόγος». Ωστόσο, ήδη από το 1344, σε παρισινό χειρόγραφο (κώδικας parisinus graecus 400, «Προφητεία των Επτά Σοφών»), έχουμε τις προφητείες των σοφών, μεταξύ των οποίων και του Αριστοτέλη. Στον ελλαδικό χώρο υπάρχουν αρκετές απεικονίσεις φιλοσόφων, σε συνδυασμό με τη Ρίζα του Ιεσσαί ή ανεξάρτητα από αυτήν, σε τοιχογραφίες εκκλησιαστικών κυρίως κτισμάτων. Αναφέρουμε ενδεικτικά: το ναό του αγίου Γεωργίου Πλατανίτη στον Βιάννο Κρήτης (1401), τη Μονή Μεγίστης Λαύρας (15351541), τη Μονή Σταυρονικήτα (1546, κατεστραμμένες σήμερα), τη Μονή Φιλανθρωπηνών Ιωαννίνων (1560), το ναό του αγίου Νικολάου στην Τσαρίτσανη (1614), το ναό του αγίου Δημητρίου στα Χρύσαφα Λακωνίας (1641), τη Μονή Βατοπεδίου (1643; κατεστραμμένες σήμερα), τη Μονή της Γόλας Λακωνίας (1673), το ναό της αγίας Παρασκευής στη Σιάτιστα (1679), τη Μονή Ιβήρων (1683), το ναό του Προφήτη Ηλία στη Σιάτιστα (1744), τη Μονή Βελλάς (1745), το ναό του αγίου Γεωργίου Νεγάδων Ζαγορίου (1792), και τη Μονή Βατοπεδίου (1858). Η παλιότερη από τις απεικονίσεις του Αριστοτέλη στις μονές του Αγίου Όρους συναντάται στο νότιο τοίχο της Τράπεζας της μονής της Μεγίστης Λαύρας, έργο του Θεοφάνους του Κρητός (15351541). Οι φιλόσοφοι εικονίζονται σε παράσταση της Ρίζας του Ιεσσαί, σε δύο ομάδες των έξι ατόμων εκα-

Ο Αριστοτέλης της Μονής Βατοπεδίου (1858) 22

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

δικού χώρου. Οι παραστάσεις του προστώου που προϋπήρχε, έργα του 1643(;), καταστράφηκαν κατά την κατεδάφισή του το 1846-1848, αλλά δεν περιλάμβαναν παράσταση του Αριστοτέλη. Επίσης οι παραστάσεις της Μονής Σταυρονικήτα, έργο του Θεοφάνους του Κρητός, καταστράφηκαν και γνωρίζουμε την ύπαρξή τους από το Προσκυνητάριο του Ιωάννη Κομνηνού (1699-1701): «είναι ιστορημένη η Ρίζα του Ιεσσαί τόσον εύμορφα οπού δεν ευρίσκεται άλλη παρόμοια ταύτης. είναι ζωγραφισμένοι και οι αρχαίοι φιλόσοφοι μετά της Σίβυλλας οι οποίοι εναργώς περί της διά σαρκός ελεύσεως του Κυρίου μας προεφήτευσαν». Οι τοιχογραφίες κοσμούσαν το δυτικό τοίχο της Τράπεζας και έγιναν το 1546. Εκτός από τη Σίβυλλα δεν γνωρίζουμε ποιοι ήταν οι αρχαίοι φιλόσοφοι. Από τους Πατέρες της Εκκλησίας καλλιεργήθηκε η σχέση Χριστιανισμού και Ελληνισμού και αναγνωρίσθηκε η συμβολή της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας στην εξάπλωση της χριστιανικής θρησκείας. Η απεικόνιση των φιλοσόφων σε εκκλησιαστικούς χώρους και δίπλα στους αγίους, με τις ρήσεις των ειληταρίων, τους αναγορεύει σε προφήτες που προοιωνίζουν την έλευση του Χριστού.

Ο Αριστοτέλης της Μεγίστης Λαύρας (1535-1541)

Ο Αριστοτέλης της Μονής Ιβήρων (1683 και 1888)

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

σύνθεσης. Με το αριστερό του χέρι κρατεί ειλητάριο με την επιζωγραφισμένη επιγραφή: «Ακάματος φύσει Θεού γέννησις εξ αυτού γαρ ο αυτός ου(σιούται λόγος)». Το 1858 ο αγιορείτης ζωγράφος Νικηφόρος (των Ιωασαφαίων) ζωγράφησε παράσταση φιλοσόφων στο οικοδομημένο το 1848 νέο προστώο της κεντρικής εισόδου της Μονής Βατοπεδίου. Πρόκειται για ένα «δοξαστικό» προς την Παναγία, όπου οι αρχαίοι σοφοί δεν εντάσσονται σε Ρίζα του Ιεσσαί, αλλά κοσμούν τις βάσεις των τόξων που ανακρατούν την ασπίδα του θόλου. Είναι ημίτομοι και λευκογένειοι, με ειλητάρια στα χέρια τους. Ο Αριστοτέλης φοράει πλατύγυρο πίλο (υπόμνηση της Περιπατητικής Σχολής;), στολισμένο με κορδέλα, που τον συναντούμε για πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο στην παράσταση των Νεγάδων Ζαγορίου (1792). Κρατεί με το αριστερό του χέρι το ειλητάριο με τη γνωστή ρήση: «ακάματος φύσει θεού γέννησις• εξ αυτού γαρ ο αυτός ουσιούται λόγος», ενώ με το δεξί του δείχνει προς το ειλητάριο. Η απεικόνιση των φιλοσόφων στη Μονή Βατοπεδίου είναι το τελευταίο χρονολογικά γνωστό παράδειγμα στη μεταβυζαντινή ζωγραφική του ελλα-

23

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

Η ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΑΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Ν. ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ Καθηγητής Μηχανικής Τροφίμων Α.Π.Θ. Αντιδήμαρχος Δήμου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Η κρίση της

γία. Έτσι κατά τον Αριστοτέλη, «η πόλις» αποτελεί την ανώτερη μορφή κοινωνικής οργάνωσης και έχει νόημα ύπαρξης, εφόσον είναι σε θέση να προσφέρει στους πολίτες το «ευ ζην»(1). Το ευ ζην επιτυγχάνεται μέσα από την «ολοκληρωμένη ζωή» και την «αυτάρκεια». Οι λέξεις «ολοκληρωμένη» (ζωή) και «αυτάρκεια» συνιστούν λέξεις - κλειδιά για τη «βιώσιμη ή αειφόρο ανάπτυξη». Με απλά λόγια, «Αειφόρος Ανάπτυξη» (ΑΑ) είναι η ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες. Οποιαδήποτε εκτροπή από τον κανόνα αυτό δεν συνιστά «ολοκληρωμένη ζωή» και δεν διασφαλίζει την «αυτάρκεια» στις επόμενες γενιές. Η ΑΑ στοχεύει στην ευημερία του ανθρώπου (το «ευ ζην»), με κοινωνική δικαιοσύνη και συνοχή, μέσα από δράσεις που διασφαλίζουν την απαιτούμενη Παιδεία για πλήρη σεβασμό στον άνθρωπο και το Περιβάλλον. Πόσο αειφορική είναι άραγε σήμερα η Παραγωγή Τροφίμων; Ποια είναι η παγκοσμίως κρατούσα «Ηθική της Παραγωγής Τροφίμων»; Δυστυχώς, η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων χαρακτηρίζεται από άκρως αντι-αειφορικές πρακτικές, όπως είναι: 1. Η εντατικοποίηση της παραγωγής (ορμόνες, αντιβιοτικά, φυτοφάρμακα, διοξίνες, ..)

2. Η χρήση Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών – ΓΤΟ («μεταλλαγμένα»), με δραματικά αρνητικές επιπτώσεις στη Βιοποικιλότητα, στη Γεωργία και στη λειτουργία της παγκόσμιας αγοράς τροφίμων. Επειδή ο μέσος πολίτης δεν έχει ενημερωθεί αρκετά για τις συνέπειες της επικράτησης των «μεταλλαγμένων» (εκ του πονηρού η εισαγωγή του όρου), και επειδή οι καταστροφικές επιπτώσεις τους είναι μη αναστρέψιμες, οφείλουμε να δώσουμε κάποιες απαραίτητες εξηγήσεις. Αναγνωρίζουμε ότι σωστά επιλεγμένες εφαρμογές της Γενετικής Μηχανικής – ΓΜ (genetic engineering) μπορούν να μας βοηθήσουν να βγούμε από τα αδιέξοδα στα οποία οδηγηθήκαμε με την εντατικοποίηση της γεωργίας, αν σχεδιαστούν και εφαρμοστούν με σύνεση, με ασφάλεια και με γνώμονα το όφελος του ανθρώπου και του περιβάλλοντος (και όχι το όφελος των εταιρειών).

H αλόγιστη όμως χρήση εργαλείων ΓΜ για τον υπερβατικό ανασχεδιασμό νέων μορφών ζωής, χωρίς σεβασμό στους φυσικούς φραγμούς για μεταφορά γενετικού υλικού μεταξύ διαφορετικών επιπέδων ζωής (π.χ. ψάρι-φυτό), συνιστά βιασμό της φύσης και ύβρη κατά της θείας δημιουργίας. Ο άνθρωπος έμπρακτα αμφισβητεί το «πά-

χώρας μας (οικονομική, κοινωνική, πολιτική) αντανακλά την κρίση του συστήματος αξιών της κοινωνίας μας, ενώ η κρίση αξιών είναι κατά κύριο λόγο συνέπεια μιας μακρόχρονης κρίσης στην Παιδεία μας. Η μόρφωση των Ελληνόπουλων έπαψε να έχει επίκεντρο τον άνθρωπο και την καλλιέργεια των αρετών (σύμφωνα με τα Ελληνοχριστιανικά ιδεώδη) και κατέληξε σε μια στείρα μεταφορά γνώσεων, μια τεχνοκρατική «εκπαίδευση», με κύριο στόχο την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια, και μάλιστα σε «πρώτες» σχολές (για οικονομική «ευημερία»…). Έτσι ξεχάσαμε την ανθρωπιστική παιδεία και οδηγηθήκαμε στην «παραπαιδεία», που ισοπεδώνει τον άνθρωπο και τον κάνει ένα απλό γρανάζι στην παραγωγική μηχανή. Ο άνθρωπος έχασε την πολύτιμη ιδιαιτερότητά του, την προσωπικότητά του, και από πρόσωπο έγινε άτομο. Έχασε το «άνω θρώσκω», που οδηγεί στο Αριστοτέλειο «ευ ζην», προσπαθώντας να κατακτήσει την «καλοπέραση», συχνά μέσα από το «ασώτως ζην». Με αυτούς τους όρους, η κρίση μας είναι πρωτίστως και εξεχόντως πνευματική, και αν δεν το καταλάβουμε αυτό δεν θα βγούμε ποτέ από την κρίση. Όπως θα φανεί στη συνέχεια, η στάση μας απέναντι στην παραγωγή και την κατανάλωση τροφίμων (και άλλων αγαθών), είναι επίσης απόρροια της παιδείας μας και συνιστά στάση ζωής, που μας χαρακτηρίζει ως προσωπικότητες. Είναι ενδιαφέρον και αποκαλυπτικό να δούμε τις απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα, που αναφέρονται στην καθημερινότητά μας: • Πώς λειτουργούμε ως παραγωγοί τροφίμων; Σε συνεργασία με τη φύση ή ενάντια στη φύση; • Πώς λειτουργούμε ως ανενημέρωτοι, αδιάφοροι, απαίδευτοι Καταναλωτές μέσα σε μια κοινωνία κρίσης; • Πώς θα έπρεπε να λειτουργούμε ως ενημερωμένοι, ενεργοί πολίτες - Καταναλωτές με Παιδεία και ευαισθησία για τη φύση και τον συνάνθρωπό μας; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά δίνουν το στίγμα του καθενός μας σε σχέση με δύο βασικές αρχές, την αρχή της ενάρετης ζωής και την αρχή της «αειφόρου/βιώσιμης ανάπτυξης». Η αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης έχει ξεκάθαρα διατυπωθεί από τον μεγάλο φιλόσοφό μας, τον Αριστοτέλη, στα ΠΟΛΙΤΙΚΑ του, ένα οκτάτομο έργο πάνω στην επιστήμη της πολιτικής ζωής. Ο Αριστοτέλης έδωσε το περίγραμμα της «βιωσιμότητας», περιγράφοντας την «τοπική ενδογενή ή αυτόνομη-αυτοδύναμη ανάπτυξη», χωρίς βέβαια να χρησιμοποιεί τη σημερινή ορολο24

γή μιας τεράστιας σειράς προϊόντων, με άριστα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Με την κατάλληλη πιστοποίηση ως προϊόντα ολοκληρωμένης ή βιολογικής γεωργίας, και – ακόμα περισσότερο - ως ιδιότυπα, προστατευόμενα παραδοσιακά προϊόντα (ΠΟΠ, ΠΓΕ, κλπ) μπορούν να διατεθούν αποδοτικά τόσο στην εγχώρια, όσο και στη διεθνή αγορά. Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόσφατα, με Κανονισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Εκτελεστικός Κανονισμός 581/2013) καταχωρήθηκε το Αγουρέλαιο Χαλκιδικής στο μητρώο των Προστατευόμενων Ονομασιών Προέλευσης (ΠΟΠ) και των Προστατευόμενων Γεωγραφικών Ενδείξεων (ΠΓΕ). Πρόκειται για μία μεγάλη επιτυχία, που έρχεται ένα χρόνο μετά την καταχώρηση ως ΠΟΠ της πράσινης ελιάς (χονδροελιάς) Χαλκιδικής. Οι καταχωρήσεις αυτές προστατεύουν από αθέμιτο ανταγωνισμό τα συγκεκριμένα προϊόντα και δίνουν τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης της ελαιοκαλλιέργειας στη Χαλκιδική, με σημαντικά οικονομικά οφέλη για τους παραγωγούς και τον αγροδιατροφικό μας τομέα συνολικά. Παράλληλα προσφέρουν ένα σοβαρό συγκριτικό πλεονέκτημα στα τοπικά καταστήματα εστίασης, όταν επιλέγουν να σερβίρουν τα μοναδικά, τοπικά προϊόντα μας στους ντόπιους και ξένους επισκέπτες μας. Έτσι η γεωργία μας έρχεται να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην οικονομία της περιοχής μας, δικαιώνοντας το ρηθέν από τον μεγάλο μας φιλόσοφο: «Πασών των επιστημών μήτηρ τε και τροφός Γεωργία εστι». Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η καλύτερη πολιτεία – ακόμα και για τη δημοκρατία - είναι αυτή που στηρίζεται στη Γεωργία και την Κτηνοτροφία(2). Αυτό το συγκριτικό πλεονέκτημα μπορεί να αξιοποιηθεί στο έπακρο, αν η Χαλκιδική μας αναγνωρισθεί ως «περιοχή ελεύθερη από μεταλλαγμένα» («GMO-free area»). Έτσι μόνον θα κεφαλαιοποιήσουμε απόλυτα πάνω στη μοναδικότητα της Χαλκιδικής ως πατρίδας του Αριστοτέλη, εφαρμόζοντας πρώτοι εμείς στο Πανελλήνιο την θεμελιώδη αρχή της βιώσιμης (αειφόρου) ανάπτυξης, την οποία ο ίδιος μας παρέδωσε. Πριν μιλήσουμε για την «ηθική της κατανάλωσης τροφίμων», καλό θα ήταν να σταθούμε λίγο στην έννοια και τις διαστάσεις της «Κατανάλωσης». Κατανάλωση είναι η χρήση αγαθών και υπηρεσιών για ικανοποίηση ανθρώπινων αναγκών. Υπάρχουν οι «βασικές ανάγκες» (που αφορούν τα απαραίτητα για τη διαβίωση, τροφή, στέγη, περίθαλψη, εκπαίδευση, κλπ) και οι «ελαστικές ανάγκες» ή επιθυμίες. Οι πρώτες είναι αδιαπραγμάτευτες, ενώ οι δεύτερες απορρέουν από τη φιλοσοφία ή τη στάση ζωής του καθενός μας, αφού αντικατοπτρίζουν τις ηθικές μας αξίες, την παιδεία και τον πολιτισμό μας. Εδώ τίθενται τα εξής ερωτήματα: 1. Πώς ορίζει κανείς τις ανάγκες του;

ντα εν σοφία εποίησας» και ως άλλος «Θεός» επιχειρεί να «δημιουργήσει» νέες δομές «παρά φύση ζωής», προκαλώντας τεράστια προβλήματα στην βιοποικιλότητα, στο θεσμό της Γεωργίας και στην παγκόσμια αγορά τροφίμων. Η επανάσταση της βιοτεχνολογίας, θρυμματίζει την εικόνα μας για τη ζωή και τη φύση με έναν πολύ προσωπικό και άμεσο τρόπο, δημιουργώντας πολλά θεμελιώδη ερωτηματικά. Γιατί τελικά θέλουμε να μεταφέρουμε ένα γονίδιο ψαριού στη ντομάτα ή σε κάποιο άλλο φυτό;;; Η εγκληματική «ανοχή» (ή και συνέργεια) κρατών και κυβερνήσεων στα «μεταλλαγμένα», έδωσε ήδη τους πρώτους πικρούς καρπούς της, καθώς χάνουμε καθημερινά πολύτιμο γενετικό υλικό με εξαφάνιση ιθαγενών ποικιλιών (ή φυλών) σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Παράλληλα έχουμε de facto αποδεχθεί την αδυναμία των εταιρειών ΓΜ να μας προστατέψουν από την ανεξέλεγκτη μεταφορά γενετικού υλικού από «μεταλλαγμένα» φυτά (ή ζώα) σε καθαρές ποικιλίες (ή φυλές). Επιπλέον, με νόμους(!) απαγορεύτηκε η σήμανση των «μεταλλαγμένων» τροφίμων, έτσι ώστε ο Καταναλωτής να μη γνωρίζει τι αγοράζει, άρα να μην έχει ούτε το δικαίωμα της επιλογής για αυτά που καταναλώνει, ούτε τη δυνατότητα να ασκήσει το χρέος του για την προστασία της φύσης (το «φυλάσσειν» τον επίγειο παράδεισό του). Είναι πλέον φανερό, ότι στόχος των σκοτεινών εγκεφάλων που βρίσκονται πίσω από τα «μεταλλαγμένα» τρόφιμα δεν είναι η προστασία του περιβάλλοντος, ούτε η αντιμετώπιση του προβλήματος της παγκόσμιας πείνας (όπως ξεδιάντροπα υποστηρίζουν), αλλά η συγκέντρωση της παγκόσμιας αγοράς τροφίμων σε λίγα, «βρώμικα» χέρια (μονοπωλιακές αγορές). Σκοπός τους, η οριστική και αμετάκλητη υποδούλωση των λαών, που θα έχουν χάσει την αυτάρκειά τους σε τρόφιμα, μαζί με την αδυναμία να αναπαράγουν σπόρους για να συνεχίσουν την παραδοσιακή Γεωργία. Συμπερασματικά, η εισαγωγή των «μεταλλαγμένων» συνιστά εγκληματική παραβίαση της Αριστοτέλειας αρχής της αειφορίας και της βιώσιμης ανάπτυξης, αφού οι επόμενες γενιές δεν θα μπορούν να παράγουν και αναπαράγουν τα ίδια προϊόντα που χιλιάδες χρόνια παρήγαγαν οι πρόγονοί τους (οριστική απώλεια του «ευ ζην»). Στον αντίποδα των αντι-αειφορικών πρακτικών παραγωγής (εντατικοποίηση, «μεταλλαγμένα»), βρίσκονται η «ολοκληρωμένη γεωργία» (γεωργία με τις ελάχιστες εισροές σε φάρμακα, λιπάσματα, ενέργεια) και η «βιολογική γεωργία», όπου και όσο αυτή μπορεί να εφαρμοστεί στα πλαίσια μιας προσοδοφόρου γεωργικής εκμετάλλευσης (και όχι απλά για κάλυψη οικογενειακών αναγκών). Στον τομέα αυτό η χώρα μας, και ιδιαίτερα η Χαλκιδική μας, έχει ένα τεράστιο στρατηγικό πλεονέκτημα, το ευνοϊκότατο εδαφοκλιματικό υπόβαθρο, με πολλά διαφορετικά μικροκλίματα, που ευνοούν την παραγω25

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

2. Πώς εξασφαλίζουμε ανθρώπινη διαβίωση, χωρίς να θυσιάζουμε ανθρώπινες αξίες; 3. Πόσες ανάγκες έχει τελικά ο άνθρωπος; Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι δύσκολη, καθώς ο άνθρωπος τείνει να συγχέει τις έννοιες «επιθυμία» και «ανάγκη». Έτσι, η οικονομική δραστηριότητα δεν στηρίζεται τόσο στην ύπαρξη αναγκών που οφείλουμε να καλύψουμε, όσο στην τεχνητή, την κατευθυνόμενη μετάλλαξη των επιθυμιών μας σε «ανάγκες». Η απάντηση στο τρίτο ερώτημα δόθηκε από έναν άλλο, μεγάλο φιλόσοφό μας, τον Σωκράτη, καθώς επέστρεφε με τους μαθητές του από την αγορά της αρχαίας Αθήνας: «…Αληθινά δεν μπορούσα να φανταστώ πως υπάρχουν στην αγορά τόσα πολλά αντικείμενα που δεν τα χρειάζομαι...» Η σύγχρονη εκδοχή των πραγματικών μας αναγκών δόθηκε από τον Καζαντζάκη στο βιβλίο «Αλέξης Ζορμπάς», όταν περιγράφοντας το σπίτι του μπαρμπ’ Αναγνώστη επεσήμανε: «…Το σπίτι σου φαίνεται αδειανό, κι όμως τά’χει όλα. Τόσα λίγα πράματα έχει ανάγκη ο σωστός άνθρωπος…». Πώς συμπεριφέρεται όμως ο σύγχρονος άνθρωπος; Να τι μας λέει ο ποιητής Οκτάβιο Παζ (Νόμπελ Λογοτεχνίας 1990), καθώς περιγράφει την κρίση αξιών μέσα στην οποία ζούμε (ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ, 26-4-98): ΕΡΩΤΗΣΗ: «Ποιό είναι το πιο επικίνδυνο πράγμα στην εποχή μας; Από τι κινδυνεύουμε περισσότερο;» ΑΠΑΝΤΗΣΗ: «Από την έλλειψη της έννοιας «Άνθρωπος». Όλα τα υπόλοιπα, χωρίς τον καταλύτη Άνθρωπο δεν έχουν καμμία αξία, κανένα σκοπό! Ο σκοπός, πιστεύω ότι στην εποχή μας χάθηκε. Δεν ξέρουμε πια και ούτε μας απασχολεί γιατί κάνουμε ό,τι κάνουμε. Έχουμε προγραμματιστεί, απλώς να κάνουμε..… Έχουμε γεμάτα ψυγεία αλλά μας φτάνουν μόνον λίγες θερμίδες για να ζήσουμε. Κι όμως, λυπούμαστε αν δεν έχουμε ένα γεμάτο ψυγείο!.....Καταναλώνουμε τη ζωή μας κυνηγώντας να αποκτήσουμε τα μέσα, αλλά όταν τα αποκτήσουμε, δεν έχουμε σκοπό. Τελικός σκοπός μας πια είναι η απόκτηση των μέσων - ο μόνος σκοπός μας - και αυτό είναι επικίνδυνο, πολύ επικίνδυνο!...” Κι όμως η “Κατανάλωση” δεν είναι απλά μια οικονομική συναλλαγή. Είναι στάση ζωής με πολλές και σημαντικές διαστάσεις: οικονομικές, κοινωνικές, πολιτισμικές, ηθικές, ανθρωπιστικές, υπαρξιακές, περιβαλλοντικές (βλ. “Αειφόρος Κατανάλωση”). Η υπερβολή στην προμήθεια τροφίμων, που οδηγούν στη μαζική απόρριψή τους λόγω αλλοίωσης και η προτίμηση υπερ-συσκευασμένων προϊόντων, συνιστούν παραδείγματα αντι-αει-

φορικών πρακτικών κατανάλωσης, που προσβάλλουν τόσο τον συνάνθρωπό μας (ο οποίος λιμοκτονεί), όσο και το περιβάλλον (που ρυπαίνεται ασύστολα από μηαποικοδομήσιμα υλικά συσκευασίας). Η σημερινή ανθρωπότητα ζει μια δραματική αντίφαση. Ο μισός κόσμος υποφέρει και πεθαίνει από υπερβολική (ή λανθασμένη) χρήση τροφίμων, που οδηγεί σε ασθένειες διατροφικής αιτιολογίας (παχυσαρκία, ζαχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, αγγειοπάθειες, καρδιοπάθειες, κάποιες μορφές καρκίνου, κ.α.), ενώ ο άλλος μισός κόσμος υποφέρει και πεθαίνει από την έλλειψη τροφίμων (πείνα και κακή διατροφή). Έτσι, σε εποχές εντυπωσιακών επιστημονικών επιτευγμάτων, ένα μεγάλο ποσοστό του Παγκόσμιου πληθυσμού είναι μοιρασμένο ανάμεσα στην Πείνα και την Παχυσαρκία. Το 2000 οι παχύσαρκοι έφτασαν παγκοσμίως τον αριθμό των υποσιτιζόμενων (www.worldwatch.org). Το να πεθαίνει κανείς από πείνα, είναι τραγωδία και ντροπή για την παγκόσμια κοινότητα. Το να πεθαίνουμε μέσα στην αφθονία από την υπερβολική ή λανθασμένη κατανάλωση τροφίμων, είναι εγκληματική αμέλεια για την υγεία μας, που οδηγεί στην «αυτοκτονία»! Ανάμεσα στη διατροφική «ευημερία» και τη λιμοκτονία υπάρχει μια τεράστια γκρίζα ζώνη, που λέγεται «σπατάλη τροφίμων». Η σπατάλη τροφίμων θέτει μέγα θέμα ηθικής στην Κατανάλωση Τροφίμων. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), η παγκόσμια σπατάλη τροφίμων ανέρχεται σε ~1,3 δισεκ. τόνους/ χρόνο (1/3 της παγκόσμιας παραγωγής). Αλήθεια αναρωτηθήκαμε ποτέ για τη δική μας προσωπική ευθύνη στο πρόβλημα της πείνας των άτυχων συνανθρώπων μας; Πόσοι συνάνθρωποί μας θα μπορούσαν να ζήσουν από τα περισσεύματα της δικής μας τράπεζας, από μια λογικότερη διαχείριση των προμηθειών μας;;; Επίλογος Δυστυχώς, τόσο η παραγωγή όσο και η κατανάλωση τροφίμων δεν διέπονται από την Αριστοτέλεια αρχή της αειφορίας και της βιώσιμης ανάπτυξης, αφού λειτουργούν ενάντια στο «ευ ζην» του σημερινού ανθρώπου. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην παγκοσμιοποίηση και στο σοβαρό έλλειμμα ανθρωποκεντρικής Παιδείας, που δυστυχώς μας χαρακτηρίζει. Η ανακήρυξη του 2016/17 ως «διεθνές έτος ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ» είναι χρυσή ευκαιρία να εντρυφήσουμε στον θησαυρό των διδαγμάτων του μεγαλύτερου ανθρωπιστή-φιλοσόφου όλων των εποχών, για να ξαναβρούμε την πραγματική ευημερία που όλοι χάσαμε και να πάρουμε πίσω την Ελλάδα που όλοι μαζί προδώσαμε.-

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ: (1)…τέλος μὲν οὖν πόλεως τὸ εὖ ζῆν, ταῦτα δὲ τοῦ τέλους χάριν. Πόλις δὲ ἡ γενῶν καὶ κωμῶν κοινωνία ζωῆς τελείας καὶ αὐτάρκους. Τοῦτο δ’ ἐστίν, ὡς φαμέν, τὸ ζῆν εὐδαιμόνως καὶ καλῶς. Τῶν καλῶν ἄρα πράξεων χάριν θετέον εἶναι τὴν πολιτικὴν κοινωνίαν ἀλλ’ οὐ τοῦ συζῆν. …(Πολιτικά, Γ’, 1280b391281a5) ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: …σκοπός λοιπόν της πόλεως είναι η ευδαιμονία, και όλα σε αυτό αποσκοπούν. Πόλις δε είναι η των γενών και κωμών κοινωνία, προς επίτευξιν πλήρους και αυτάρκους

βίου, τούτο δε είναι, ως είπομεν, το ευδαιμόνως και αξιοπρεπώς ζην• οφείλομεν λοιπόν να δεχθώμεν ότι, σκοπός της πολιτικής κοινωνίας δεν είναι αυτό καθ' εαυτό το συζήν, αλλ' αι κατ' αρετήν ενέργειαι των πολιτών…

(2) ….βέλτιστος γὰρ δῆμος ὁ γεωργικός ἐστιν, ὥστε καὶ ποιεῖν ἐνδέχεται δημοκρατίαν, ὅπου ζῇ τὸ πλῆθος ἀπὸ γεωργίας ἢ νομῆς…(Πολιτικά, Στ’). ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: …η καλύτερη πολιτεία είναι η γεωργική, εκεί δηλαδή που οι περισσότεροι ζουν από την γεωργία και την κτηνοτροφία και όπου ευδοκιμεί η δημοκρατία…

26

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΡΥΤΑΝΕΙΑ /ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Αριστοτέλης Ο κορυφαίος πανεπιστήμων φιλόσοφος Αποκαλυπτήρια ανδριάντα στο Α.Π.Θ. Στον φυσικό του χώρο, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, τον χώρο των επιστημών, της έρευνας, της διδασκαλίας, της καινοτομίας και του πολιτισμού, φιλοξενείται πλέον ανδριάντας του Σταγειρίτη φιλοόφου Αριστοτέλη. Το κόστος του καλύφθηκε από δωρεά του Παγχαλκιδικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης «Ο Αριστοτέλης». Την πρόταση του Συλλόγου αποδέχθηκε ομόφωνα η Σύγκλητος του Α.Π. Θ. Προς υλοποίηση της απόφασης αυτής της Συγκλήτου, το Α.Π.Θ. σε συνεργασία με τον Παγχαλκιδικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης, προέβη σε ανοιχτό δημόσιο πανελλήνιο διαγωνισμό, με κλειστό το ονοματεπώνυμο των προτάσεων. Για την αξιολόγηση των κλειστών ως προς το όνομα προτάσεων, συστάθηκε ειδική επιτροπή, η οποία, αφού αξιολόγησε και κατέταξε όλες τις υποβληθείσες προτάσεις, προέβη στην αποκάλυψη των ονομάτων και στη συνέχεια ανέθεσε την εντολή για τη φιλοτέχνηση του ανδριάντα. Ο ανδριάντας του Αριστοτέλη στοχεύει στην προσπάθεια απόδοσης της προσωπικότητας και του φιλοσοφικού της βάθους. Στηρίζεται στο αριστερό σκέλος, με το δεξί λυγισμένο, παρουσιάζοντας μια τάση κίνησης προς τα εμπρός, ως ένδειξη συμβολισμού της Περιπατητικής Σχολής του Αριστοτέλη στο Λύκειο. Οι ώμοι στρέφονται ελαφρά πίσω αριστερά, ενώ η κεφαλή στρέφεται αντίθετα και ελαφρά προς τα κάτω. Στο αριστερό του χέρι φέρει διατεταγμένους έξι κυλίνδρους, ως συμβολισμό του μεγάλου και ποικίλου έργου του. Το δεξί χέρι βρίσκεται τυλιγμένο στον χιτώνα, που αποτελεί χαρακτηριστική κίνηση, αλλά και προσφιλή στάση στην αρχαία κλασσική ανδριαντοποιία, ενδεικτική και συμβολική της πνευματικότητας και της κυοφορίας σκέψεων και ιδεών. Η κίνηση του χιτώνα, η ελεύθερη διάταξη των παπύρων, η έκκεντρη τοποθέτηση του ανδριάντα στο βάθρο και οι άλλες αντίθετες τάσεις γραμμών και όγκων προσδίδουν ζωντάνια στο έργο. Η σπειροειδής ανάπτυξη του χιτώνα ανάγει στο σχήμα του απείρου. Για τη φυσιογνωμία του Αριστοτέλη αντλήθηκαν στοιχεία από τις δύο επικρατέστερες προτομές των Μουσείων της Ακρόπολης και της Βιέννης Χώρος –Διάλογος με το περιβάλλον Το έργο αναπτύσσεται σε έναν χώρο όπου κυριαρχεί η αρχιτεκτονική της γεωμετρίας, των καθαρών σχημάτων-όγκων, με εμφανές μπετόν. Ο ανδριάντας αποτελεί αντίστοιχα μια γεωμετρική πλαστικά μορφή, ενώ το σύγχρονο στοιχείο της πρότασης, με τον φωτισμό νέον, εντάσσεται αρμονικά στην καθαρή αρχιτεκτονική του χώρου. Ο ανδριάντας τοποθετείται μετωπικά στον ίδιο άξονα με τον ανδριάντα του Αλ. Παπαναστασίου. Μορφοπλαστικά τα δύο έργα αποτελούν ένα δίδυμο διαλόγου αφού ο ένας ανάγει στη γλυπτική στάση του Κούρου, ενώ ο Αριστοτέλης ακολουθεί την κλασική άποψη, που αποφεύγει το στυλιζάρισμα, χάριν της ζωντάνιας. Ο χώρος τοποθέτησης του έργου αποτέλεσε πρόκληση για την ανάπτυξη μιας πρωτότυπης εικαστικής πρότασης για ανδριάντα. Ο τοίχος της Αίθουσας Τελετών του Α.Π.Θ., πίσω από τον ανδριάντα, μετατρέπεται από υπόστρωμα του ανδριάντα σύγχρονο έργο, το οποίο έρχεται να υποστηρίξει –αποδώσει εννοιολογικά, με τη σύγχρονη εικαστική γλώσσα και υλικά, το έργο του φιλοσόφου. Αποτελείται από μια ελαφρά καμπυλωμένη γραμμή, μήκους περίπου δεκαοκτώ μέτρων και από μία τελεία –σημείο –στιγμή. Συμβολίζει το άπειρο και το ένα. Το συνεχές και τη στιγμή. Παράλληλα, η γραμμή συμβολίζει τη συνεχή ροή του χρόνου.

27

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Θεσσαλονίκη, 23/8/2010

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

28

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Ο ανδριάντας του Αριστοτέλη, δώρο του Παγχαλκιδικού Συλλόγου προς το Πανεπιστήμιο.

29

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΩΝ (25.8.2010)

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Η προσφώνηση του Προέδρου του Συλλόγου κ. Μιχ. Καρτσιώτη, ενώπιον των Αρχών της πόλης, των Πρυτάνεων, της Συγκλήτου του Α.Π.Θ. κλπ.

Με το τέλος της τελετής των εγκαινίων όλοι έτρεξαν να φωτογραφηθούν με το άγαλμα.

30

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Ο ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΑΓΕΙΡΑ Σύντομη προδημοσίευση

ΚΩΣΤΑΣ ΣΙΣΜΑΝΙΔΗΣ Αν. Kαθηγητής Κοινωνιολογίας της Θρησκείας ΑΠΘ

Στο μέσον

ταλόσχημο) οικοδόμημα (εικ. 2-4), που εγγράφεται σε νοητό τετράγωνο πλευράς 10 μ. , η λειτουργία του είναι προβληματική, αφού τα μόνα βέβαια δεδομένα που διαθέτουμε γι αυτό είναι: Δεν σχετίζεται με πύργο του αρχαϊκού ή άλλου τείχους, εφόσον το μικρό πάχος των τοιχωμάτων του (εικ. 5), είναι απαγορευτικό προς τούτο, το σχήμα του είναι ασύμβατο για άλλες χρήσεις, χτίστηκε με πολύ καλό, αλλά σε δεύτερη χρήση και ετερόκλητο

περίπου της νότιας πλαγιάς του βορειότερου λόφου των Σταγείρων, η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως ένα περίπλοκο σύμπλεγμα αρχιτεκτονικών λειψάνων, ετερόκλητων μεταξύ τους (εικ. 1-2), που χρονολογούνται από την αρχαϊκή μέχρι και τη βυζαντινή περίοδο. Περισσότερο εμφανές είναι το βυζαντινό διατείχισμα, στο οποίο ανήκει κι ένας τετράγωνος πύργος στο υψηλότερο σημείο της περιοχής. Αξιοσημείωτο

2.

είναι ότι το βυζαντινό αυτό διατείχισμα θεμελιώθηκε πάνω ακριβώς και στη γραμμή του αρχαϊκού τείχους της πόλης η οποία αρχικά καταλάμβανε μόνον τον βόρειο λόφο. Στην παρούσα ανακοίνωση πάντως, επικεντρωνόμαστε μόνο σ’ ένα μεγάλο αψιδωτό οικοδόμημα, που περιβάλλει επακριβώς τον προαναφερθέντα τετράγωνο βυζαντινό πύργο, καθώς και σ’ ένα ορθογώνιο μαρμαροθετημένο δάπεδο δίπλα του, κατασκευές που είναι σύγχρονες μεταξύ τους και χρονολογούνται με ασφάλεια στους χρόνους περίπου του Μ. Αλεξάνδρου. Όσον αφορά στο ιδιόμορφο αψιδωτό σε κάτοψη(ή πε-

οικοδομικό υλικό και με ιδιαίτερη, όπως φαίνεται, σπουδή, ο χαρακτήρας του είναι βεβαιωμένα δημόσιος και η κατασκευή του έγινε στους χρόνους του Αλεξάνδρου. Σε επαφή σχεδόν με την πρόσοψη του αψιδωτού αυτού κτίσματος και αμέσως στα ΒΑ του, αποκαλύφθηκε ένα επιμελημένο και τετράγωνο (πλευράς 4,70μ) μαρμαροθετημένο δάπεδο, στο κέντρο του οποίου μάλιστα υπάρχει μία ορθογώνια, αλλά κενή σήμερα επιφάνεια, διαστάσεων 1,30 x 1,70 μ., όπου το πιθανότερο είναι ότι υπήρχε αρχικά στημένος ένας βωμός (εικ. 2 και 6). Στο εύλογο ερώτημα που αναφύεται, σχετικά με τη

ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ 1. Αεροφωτογραφία του βόρειου λόφου των αρχαίων Σταγείρων από τα δυτικά. Διακρίνονται στ’ αριστερά ο βυζαντινός περίβολος της κορυφής(όπου και ο αρχαϊκός ναός του Διός Σωτήρος και της Αθηνάς Σώτειρας), στα δεξιά η κλασική Στοά στην αγορά της πόλης και στο μέσον το βυζαντινό διατείχισμα με τον τετράγωνο πύργο του, ο οποίος κτίστηκε ακριβώς μέσα στο αψιδωτό (πεταλόσχημο) οικοδόμημα, που αποτελούσε τάφο και ηρώο του Αριστοτέλη. Χαρακτηριστικό και σημαντικό είναι το γεγονός ότι τα τρία στη σειρά σπουδαία μνημεία (αρχαϊκός ναός – Τάφος Αριστοτέλη –

Στοά), βρίσκονται, όχι τυχαία, πάνω στην ίδια ευθεία γραμμή και σε ίσες μεταξύ τους αποστάσεις.

2. Αεροφωτογραφία από τα δυτικά της ίδιας περιοχής, με την αγορά κάτω δεξιά, όπου διακρίνεται η κλασική Στοά και τα δημόσια μαγαζιά και οι αποθήκες της πόλης και πάνω αριστερά, ο αψιδωτός τάφος – ηρώο του Αριστοτέλη, με τον βυζαντινό τετράγωνο πύργο στο εσωτερικό του. Κάτω από το ορθογώνιο στέγαστρο στη θέση αυτή, βρίσκεται το μεγάλο και τετράγωνο μαρμαροθετημένο δάπεδο, στο μέσον του οποίου υπήρχε ο βωμός, προς απονομή τιμών και θυσιών προς τον Αριστοτέλη.

31

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

1.

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

λειτουργία των παραπάνω κατασκευών και με δεδομένες τις μεγάλες αναμοχλεύσεις των αρχαιολογικών στρωμάτων από την ανέγερση εκεί των βυζαντινών κτισμάτων, έρχονται ως αρωγός αρκετές ύστερες γραμματειακές πηγές(που προφανώς αντιγράφουν κάποια χαμένα αρχαιοελληνικά κείμενα), για να δώσουν πιθανότατα την ζητούμενη απάντηση. Σύμφωνα, λοιπόν μ’ αυτές τις πηγές (οι κυριότερες από τις οποίες είναι το χειρόγραφο αριθ. 257 της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης και μία αραβική βιογραφία του Αριστοτέλη), λίγο καιρό μετά το θάνατο του Αριστοτέλη στη Χαλκίδα, οι Σταγειρίτες μετέφεραν την τέφρα του με χάλκινη υδρία και την έθαψαν σε μεγάλο υπέργειο τάφο μέσα στην πόλη τους, δίπλα στον οποίο μάλιστα έστησαν και βωμό, σ’ έναν τόπο που τον ονόμασαν «Αριστοτέλειον» και στον

οποίο συνεδρίαζε στο εξής η βουλή. Καθιερώθηκαν επίσης μεγάλες ετήσιες γιορτές και αγώνες («Αριστοτέλεια») προς τιμήν του φιλοσόφου, ο οποίος τιμήθηκε ως ήρωας, σωτήρας, νομοθέτης και δεύτερος οικιστής της πόλης, εφόσον με τη δική του μεσολάβηση στον Φίλιππο Β’ (που την είχε καταστρέψει το 349 π.Χ.) επανιδρύθηκαν τα Στάγειρα. Έχουμε άραγε, κατόπιν των ανωτέρω, κάποιον λόγο ν’ αμφισβητήσουμε ότι το προαναφερθέν προβληματικό, από την άποψη της ερμηνείας του αψιδωτό οικοδόμημα (μαζί και με το μαρμαροθετημένο δάπεδο με τον βωμό) ήταν τάφος και ηρώο του Αριστοτέλη. Υπάρχει κάτι που δεν ταιριάζει σ’ αυτήν την ερμηνεία; Αντίθετα, θεωρούμε ότι όλα συντείνουν προς αυτήν ακριβώς την εκδοχή.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

3.

4.

5.

6. νος τοίχος του τετράγωνου βυζαντινού πύργου. Άποψη από βόρεια.

6. Το ανθεκτικό κι επιμελημένο μαρμαροθετημένο δάπεδο αμέσως στα ΒΑ και σ’ επαφή με την πρόσοψη στα βόρεια του τάφου του Αριστοτέλη. Στην ορθογώνια και κενή σήμερα επιφάνεια που διακρίνεται στο κέντρο του, υπήρχε προφανώς στημένος ένας μαρμάρινος βωμός, για την τέλεση θυσιών προς τιμήν του Αριστοτέλη. Άποψη από τα βόρεια.

ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ 3. Άποψη από τα’ ανατολικά του τάφου του Αριστοτέλη, με τον βυζαντινό τετράγωνο πύργο στο εσωτερικό του, που κτίστηκε 1500 χρόνια περίπου αργότερα.

4. Άποψη από τ’ ανατολικά του εσωτερικού του αψιδωτού τάφου του Αριστοτέλη 5. Ο δυτικός τοίχος του πεταλόσχημου τάφου του Αριστοτέλη και αμέσως αριστερά του ο αντίστοιχος προχειροφτιαγμέ32

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ «ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ» ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ: ΟΙ ΒΡΟΝΤΕΣ, ΟΙ ΑΣΤΡΑΠΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΤΗΣΙΕΣ ΑΝΕΜΟΙ

Το πρώτο

σφαιρα). Εκεί πράγματι απουσιάζει σχεδόν η θερμότητα, επειδή διασκορπίζεται στην ανώτερη περιοχή και έτσι η περιοχή αυτή είναι σχετικά ψυχρότερη. Η συμπύκνωση εκεί είναι αναγκαστικά μεγαλύτερη. Οι κεραυνοί, οι θυελλώδεις άνεμοι και όλα τα συναφή φαινόμενα που παράγονται εκεί φέρονται προς τα κάτω, παρόλο που η θερμότητα φέρεται πάντα προς τα άνω. Έτσι αυτά πρέπει να σπρώχνονται προς τα κάτω, ως προς τα νέφη, όπως ακριβώς συμβαίνει με τα κουκούτσια που αναπηδούν με την πίεση των δακτύλων μας. Τα κουκούτσια παρά το βάρος τους είναι δυνατόν να φέρονται προς τα άνω. Η αποδεσμευόμενη λοιπόν θερμότητα φέρεται προς την ανώτερη Ατμόσφαιρα. Όση ποσότητα όμως ξηρής αναθύμιασης (ξηρός αέρας) εγκλωβίζεται, κατά την συμπύκνωση των υδρατμών, λόγω ψύξης, αποβάλλεται, όταν συμβαίνει να συναντώνται τα νέφη. Καθώς αυτή η αποβολή γίνεται βίαια πέφτει πάνω σε γειτονικά νέφη και τους καταφέρει ένα πλήγμα, ο ήχος του οποίου καλείται «βροντή». Ο θόρυβος αυτός μπορούμε να πούμε ότι είναι παρόμοιος με εκείνον που βγάζουν τα διάφορα αέρια μέσα στα ξύλα, όταν ρίχνουμε τα ξύλα στη φωτιά και βγαίνουν συνήθως χρωματιστές φλόγες. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως «γέλιο του Ηφαίστου» ή της «Εστίας» Υπάρχει μεγάλη ποικιλία ήχων βροντής λόγω της ανισότητας των νεφών και των μεταξύ τους κενών, εκεί όπου η πυκνότητα δεν είναι συνεχής. Αυτή λοιπόν είναι η βροντή και η αιτία της. Ο άνεμος (ο ξηρός αέρας) που αποβάλλεται έτσι από το νέφος υφίσταται κατά κανόνα μια ελαφράς μορφής πυράκτωση και το φαινόμενο που παράγεται έτσι ονομάζεται «αστραπή». Παράγεται στα σημεία του νέφους όπου ο αέρας, που αποβάλλεται, φαίνεται σαν να έχει χρωματιστεί. Η αστραπή φαίνεται πριν ακουστεί η βροντή. Φαίνεται πρώτη επειδή ακριβώς η όραση πηγαίνει πιο γρήγορα από την ακοή. Το γεγονός αυτό , λέγει ο Αριστοτέλης , μπορούμε να το διαπιστώσουμε στο ρυθμό κοπiλασίας των Τριήρων. Τα κουπιά έχουν ήδη ξανασηκωθεί, όταν ο ήχος

πλήρες μετεωρολογικό έργο ανήκει στον Αριστοτέλη, ο οποίος δικαίως θεωρείται ως ο πατέρας της Μετεωρολογίας. Το σύγγραμμά του με τίτλο «τα μετεωρολογικά» αποτελεί το θεμέλιο της Μετεωρολογίας ως επιστήμης και υπήρξε για πολλούς αιώνες μετά, μέχρι και τον 17ο αιώνα, το μοναδικό σύγγραμμα περί των καιρικών φαινόμενων. Στα «μετεωρολογικά» ο Αριστοτέλης παραθέτει θεωρίες κοινά αποδεκτές και τις σχολιάζει. Ασχολείται ιδιαίτερα με τα σύννεφα , τη βροχή, το χιόνι το χαλάζι, τη δρόσο, την πάχνη, τους «ετησίες» ανέμους, τις βροντές, τις αστραπές, τις θύελλες και άλλα. Ενδιαφέρουσα και επίκαιρη είναι η άποψή του ότι οι διάφορες περιοχές της γης ούτε ήταν ούτε θα παραμείνουν υγρές ή ξηρές για πάντα. Σε τακτά χρονικά διαστήματα γίνονται σημαντικές αλλαγές. Πίστευε δηλαδή στην περιοδικότητα των καιρικών φαινόμενων και σε αυτό που σήμερα χαρακτηρίζουμε ως παγκόσμια κλιματική αλλαγή. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται, σε ελεύθερη μετάφραση, η Αριστοτελική άποψη, για τις βροντές, αστραπές και τους ετησίες ανέμους, ενώ στο τέλος σχολιάζεται η άποψη αυτή σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα. ΒΡΟΝΤΕΣ, ΑΣΤΡΑΠΕΣ Στα «Μετεωρολογικά» του Αριστοτέλη αναφέρεται ότι: οι βροντές και οι αστραπές έχουν την ίδια προέλευση. Η προέλευση αυτή είναι, κατά τον Αριστοτέλη, η υγρή και η ξηρή « αναθύμιαση». Με τον όρο υγρή αναθύμιαση αναφέρεται στους υδρατμούς και με τον όρο ξηρή αναθύμιαση αναφέρεται, μάλλον, στο ξηρό αέρα που περιέχει τους υδρατμούς, τον οποίο και αποκαλεί «καπνό» (καπνώδης αναθύμιαση). Η πρώτη μορφή αναθύμιασης προκαλεί , κατά κύριο λόγο, τις βροχές και η δεύτερη μορφή τους ανέμους. Επειδή άλλοτε αφθονεί η υγρή αναθύμιαση και άλλοτε η καπνώδης άλλα χρόνια είναι βροχερά και υγρά και άλλα ξηρά με ανέμους. Η συγκέντρωση των νεφών είναι μεγαλύτερη στο εξωτερικό άκρο της Ατμόσφαιρας (ανώτερη Ατμό33

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΤΙΜΟΛΕΩΝ ΜΑΚΡΟΓΙΑΝΝΗΣ Ομότιμος καθηγητής Μετεωρολογίας του ΑΠΘ

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

της προηγούμενης κίνησής τους φτάνει στα αυτιά μας. Στη συνέχεια ο Αριστοτέλης περιγράφει τις απόψεις, για το ίδιο θέμα, άλλων παλαιότερων ή σύγχρονών του μελετητών όπως: Ο Εμπεδοκλής ισχυρίζεται πως η φωτιά αυτή (αστραπή) είναι το αποτέλεσμα του εγκλωβισμού των ακτινών του ηλίου μέσα στο νέφος. Σημειώνεται ότι ο Εμπεδοκλής πίστευε ότι το φως έχει περιορισμένη ταχύτητα μετάδοσης. Με άλλα λόγια πίστευε ότι το φως δεν μεταδίδεται ακαριαία. Ο Αριστοτέλης από τη μεριά του δεν δέχεται τον εγκλωβισμό των ηλιακών ακτίνων, εφόσον κατ αυτόν το φως και η όραση είναι στιγμιαία φαινόμενα. Ο Αναξαγόρας δέχεται ότι η αστραπή είναι μέρος του «αιθέρα» που ο ίδιος μάλιστα ονομάζει φωτιά η οποία κατεβαίνει από πάνω προς τα κάτω. Στις υποθέσεις αυτές η λάμψη της φωτιάς είναι η αστραπή, ενώ ο θόρυβος που κάνει καθώς σβήνει και το σύριγμα είναι η βροντή. Αυτές είναι λοιπόν οι απόψεις του Αριστοτέλη περί αστραπής και βροντής. Η σύγχρονη άποψη βέβαια είναι εντελώς διαφορετική. Η αστραπή είναι ηλεκτρική εκκένωση μέσα στο ίδιο καταιγιδοφόρο νέφος ή ανάμεσα σε δύο καταιγιδοφόρα νέφη ή ανάμεσα στο καταιγιδοφόρο νέφος και το έδαφος (κεραυνός). Μια τέτοια ηλεκτρική εκκένωση συνοδεύεται φυσικά και από ισχυρή μηχανική διαταραχή- διαστολή του αέρα, στο χώρο της εκκένωσης, δημιουργώντας έτσι το ακουστικό ερέθισμα-ήχο που ονομάζεται βροντή. Το κάθε καταιγιδοφόρο νέφος είναι φορέας μεγάλων ποσοτήτων ετερώνυμων ηλεκτρικών φορτίων. Τα φορτία αυτά είναι αποτέλεσμα των κρούσεων των μο-

ρίων του αέρα μεταξύ τους ως αποτέλεσμα των βίαιων ανοδικών και καθοδικών κινήσεων του αέρα που επικρατούν μέσα στα καταιγιδοφόρα νέφη. Για τον Αριστοτέλη οι έννοιες ηλεκτρικό φορτίο κα γενικότερα ηλεκτρισμός ήταν μάλλον άγνωστες. ΕΤΗΣΙΕΣ ΑΝΕΜΟΙ Ο Αριστοτέλης ονομάζει «ετησίες» ανέμους αυτούς που κάθε έτος, κατά τη διάρκεια του θέρους, πνέουν στο Αιγαίο, με βόρεια γενικώς κατεύθυνση. Σήμερα για την ονομασία αυτών των ανέμων, έχει επικρατήσει, δυστυχώς, η Τούρκικη ονομασία «μελτέμια» Στα «Μετεωρολογικά» του Αριστοτέλη αναφέρεται ότι οι άνεμοι αυτοί πνέουν μετά το θερινό ηλιοστάσιο και την ανατολή του «Κυνός». Το θερινό ηλιοστάσιο συμβαίνει, ως γνωστόν την 21η Ιουνίου. Ο αστερισμός του μεγάλου Κυνός, του οποίου το λαμπρότερο άστρο είναι ο Σείριος, ανατέλλει την 25η Ιουλίου. Άρα οι ετησίες άνεμοι, κατά τον Αριστοτέλη, πνέουν μετά την 25η Ιουλίου. Είναι σήμερα γνωστόν, από άλλες ίσως πηγές, εκτός των «Μετεωρολογικών», ότι οι ετησίες άνεμοι και τότε και τώρα πνέουν κατά τον Ιούνιο ως «πρόδρομοι ετησίες», κατά τον Ιούλιο και Αύγουστο ως «κυρίως ετησίες» και κατά τον Σεπτέμβριο ως «μετόδρομοι ετησίες». Κατά τον Αριστοτέλη οι άνεμοι αυτοί πνέουν συνήθως κατά την διάρκεια της ημέρας και παύουν κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αυτό είναι γενικώς αληθές. Ο Αριστοτέλης δέχεται γενικώς ότι το αίτιο των ανέμων, άρα και των ετησίων, είναι οι δύο ως άνω «αναθυμιάσεις». Ιδιαίτερα η «καπνώδης αναθύμιαση» είναι η αρχή των ανέμων. Η σημερινή βέβαια άποψη είναι ότι το αίτιο των ανέμων γενικώς είναι το μέτρο και η κατεύθυνση της εκάστοτε συνισταμένης των επί μέρους συνιστωσών δυνάμεων: βαρύτητας, τριβής, φυγοκέντρου, Coriolis και βαροβαθμίδας.

***

TA AITIA THΣ ΦΘΟΡΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ KATA TON ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ* Το διαχρονικό και επίκαιρο της Αριστοτελικής σκέψης ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΤΣΑΜΟΥΡΗΣ Πολιτικός Μηχανικός

Οτιδήποτε

στήμης με καθολική ισχύ. Στη βάση αυτής της αρχής και στο πλαίσιο της πολιτικής επιστήμης, κύριο αντικείμενο της οποίας είναι το πολίτευμα, ο μέγας Σταγειρίτης Αριστοτέλης ασχολήθηκε εμπεριστατωμένα και επισταμένως με τα αίτια της φθοράς του πολιτεύματος, τα οποία, αφού προσδιόρισε και απα-

πρωτογενές είναι αλώβητο. Στην πορεία όμως του χρόνου φθείρεται, υπακούοντας στο φυσικό νόμο της φθοράς. Τον νόμο αυτόν διετύπωσε ο Ηράκλειτος, με την γνωστή λακωνική του φράση «Τα πάντα ρεί και ουδέν μένει» και έκτοτε αποτελεί θεμελιώδη αρχή της επι*Αριστοτέλους Πολιτικά, βιβλίο 5ο κεφ. 1, 2, 3.

34

ρίθμησε, τα κατέγραψε και τα ανέλυσε στο πέμπτο βιβλίο των πολιτικών του, με την σύσταση προς τους άρχοντες των πόλεων-κρατών της εποχής του, αλλά και προς τους πολίτες, να ρυθμίζουν την συμπεριφορά τους και τον τρόπο ζωής τους, σύμφωνα με το πολίτευμα που επέλεξαν, διότι διαφορετικά τροφοδοτούνται και ενισχύονται τα αίτια της φθοράς και το πολίτευμα μεταβάλλεται. Η μεταβολή όμως αυτή γίνεται με κατεύθυνση , κατά κανόνα, προς το κατώτερο πολίτευμα και σπάνια ή καθόλου προς ανώτερο. Απόδειξη ότι παγκοσμίως σήμερα, δεν υπάρχει σε καμία χώρα αλώβητο ορθό πολίτευμα, αλλά παρεκβάσεις, όπως δημοκρατικά, απολυταρχικά και τυραννικά καθεστώτα, ποικίλων ειδών παρεκβάσεις δηλαδή των ορθών, της πολιτείας, αριστοκρατίας και βασιλείας. Δυστυχώς η χώρα μας, από την επίσημη αναγνώριση της ως κράτος με την συνθήκη της Κωνσταντινούπολης του 1832 και μέχρι και σήμερα, κατέχει τα πρωτεία στις μεταβολές τους πολιτεύματος, σε σημείο που να καταστεί θεατρικό δρώμενο για τους Άγγλους, που παρακολουθούσαν από τους εξώστες του ξενοδοχείου Μ. Βρετανία τις μεταβολές του πολιτεύματος στην πλατεία η οποία έκτοτε φέρει το όνομα «Πλατεία Συντάγματος». Το γεγονός αυτό δείχνει καθαρά, πως αδυνατούμε να προσαρμόσουμε τη συμπεριφορά και τον τρόπο ζωής μας στο εκάστοτε πολίτευμα, ιδιαίτερα δε με την τελευταία επιτυχή μεταβολή το 1974, με συνέπειες σοβαρές και την σοβαρότερη αυτή του εμφύλιου πολέμου το 1945-50, που κόστισε και μας κοστίζει δυστυχώς ακόμη, μέχρι και σήμερα. Ας δούμε όμως τώρα αναλυτικά τα αίτια της φθοράς του πολιτεύματος, όπως αυτά περιγράφονται και αναλύονται από τον φιλόσοφο Αριστοτέλη και πώς με την συμπεριφορά και τον τρόπο ζωής μας τα ικανοποιούμε στο σύνολό τους με τον κίνδυνο μεταβολής προς το χειρότερο, να είναι προ των πυλών, σε μια εποχή που η διεθνής κοινότητα βρίσκεται σε οικονομική και πολιτική αναταραχή και η εσωτερική μας κατάσταση είναι από κακή ως μη αναστρέψιμη. Ακριβώς δε αυτή είναι η αφορμή για το παρόν σημείωμα, σε συνδυασμό με την ανακήρυξη του 2016 ως έτους Αριστοτέλη. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΕΡΔΟΣ. Ο χρηματισμός από τα κοινά και η αναγωγή του πλούτου σε θέση τιμής οδηγεί στην αισχροκέρδεια των αρχόντων, η οποία καθιστά ισχυρότερο το πλήθος που στασιάζει και μεταβάλλει το πολίτευμα ΤΙΜΗ. Σε όλες τις κοινωνίες οι φτωχοί και η μεσαία τάξη αγωνίζονται για την ισοκατανομή του πλούτου, οι δε πλούσιοι για την ισοκατανομή των αξιωμάτων. Για το λόγο ότι η πολιτική τιμής ασκεί επιρροή, με πληθώρα από ίντριγκες και συνομωσίες, φαινόμενα διαλυτικά του πολιτεύματος. ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ. Όταν οι άρχοντες πλεονεκτούν στα

αξιώματα και αλαζονεύονται, στασιάζουν και μεταξύ τους και εναντίον του πολιτεύματος και το χειρότερο τρέφουν την πλεονεξία τους από την περιουσία του δημόσιου και των ιδιωτών. ΥΠΕΡΟΧΗ. Όταν ένας ή περισσότεροι αποκτήσουν δύναμη μεγαλύτερη της πολιτείας καθίστανται ισχυρότεροι του πολιτεύματος και το πολίτευμα μεταβάλλεται σε Δυναστεία ή Μοναρχία, και για το λόγο αυτό σε μερικές πόλεις-κράτη υπήρχε η συνήθεια του εξοστρακισμού. ΦΟΒΟΣ. Εκ του φόβου στασιάζουν τόσο όσοι έχουν αδικήσει, φοβούμενοι την τιμωρία, αλλά και οι μέλλοντες να αδικηθούν προκειμένου να προλάβουν την αδικία. ΚΑΤΑΦΡΟΝΗΣΗ. Από την καταφρόνηση στασιάζουν κυρίως οι πολίτες και σήμερα έχουμε φθάσει στο έσχατο σημείο της καταφρόνησης, με ενάμιση εκατομμύριο ανέργους, κυρίως νέους και άλλους τόσους συσσιτουμένους, είτε από κοινωνικούς φορείς είτε από συγγενείς των. ΥΠΕΡ ΤΟ ΑΝΑΛΟΓΟΥΝ ΑΥΞΗΣΗ. Σε κάθε κοινωνία την ισορροπία μεταξύ των πολύ φτωχών και των πολύ πλούσιων, που δυστυχώς υπάρχουν, εξασφαλίζει η μεσαία τάξις. Σήμερα όμως στη χώρα μας η μεσαία τάξις κατά το μεγαλύτερο μέρος φτωχοποιήθηκε και ένα μικρό μέρος κατέστη πλουσιότερο και λείπει πλέον το στοιχείο της ισορροπίας. ΟΛΙΓΩΡΙΑ. Όταν οι εχθρικοί διακείμενοι προς το πολίτευμα, αφεθούν να ανέλθουν στα ανώτατα αξιώματα, όταν εκλέγονται ραδιουργούντες επιτήδειοι και έχουμε ισχυρά παραδείγματα από την ιστορία π.χ. Μουσολίνι, Χίτλερ κ.λ.π. ΜΙΚΡΟΤΗΤΑ. Όταν ανεπαισθήτως υπερβολικώς μεταβάλλονται τα καθιερωμένα νόμιμα, παραβλέποντας τις μικρές παραβάσεις. Διότι οι στασιάζοντες δεν στασιάζουν για μικροπράγματα, αλλά από μικρά αποβλέπουν σε μεγάλα, (αυθαίρετα, μικρότητες πολιτικών) χρησιμοποιώντας ακόμη και τους θεσμούς. ΑΝΟΜΟΙΟΤΗΤΑ. Το μη ομόφυλον του πληθυσμού, μέχρι να αφομοιωθεί, είναι επιρρεπές σε στάσεις, και δυστυχώς η χώρα μας έχει δεχθεί νόμιμα και παράνομα κυρίως υπερβολικό αριθμό άλλων φυλών, με πολύ μικρό ποσοστό αφομοίωσης και ο κίνδυνος μεταβολής του πολιτεύματος παραμείνει μεγάλος. Όπως αντιλαμβάνεται ο καθένας από εμάς, με βάσει όσα καθημερινά μεταδίδουν τα μέσα ενημέρωσης, πληρούνται δυστυχώς όλες οι προϋποθέσεις των παραπάνω αιτιών και ο κίνδυνος μεταβολής του πολιτεύματος είναι παραπάνω από βέβαιος. Για το λόγο αυτό θα πρέπει οι άρχοντες και οι αρχόμενοι, θρησκευτικοί και πνευματικοί ηγέτες, να ρυθμίσουμε την συμπεριφορά και τον τρόπο ζωής μας, σύμφωνα με το πολίτευμα μας, όπως έχουμε άλλωστε υποχρέωση, προκειμένου να μη χειροτερεύσουμε την ήδη πολύ κακή κατάσταση της χώρας μας.

35

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΣΤΟ ΑΛΣΟΣ ΤΩΝ ΣΤΑΓΕΙΡΩΝ ΓΙΑΝΝΗΣ Δ. ΚΑΝΑΤΑΣ Εκπαιδευτικός - Συγγραφέας

(Ερανισμός πληροφοριών από δημοσιεύματα της «Φωνής της Χαλκιδικής», της οποίας ο εκδότης Νικόλαος Χ. Γεροχρήστος, ως μέλος της Ερανικής Επιτροπής για την ανέγερση, παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς και κατέγραφε με κάθε λεπτομέρεια το χρονικό από τη σύλληψη της ιδέας το 1946 μέχρι την ολοκλήρωσή της, με την τοποθέτηση του ανδριάντα του Αριστοτέλη στα σημερινά Στάγειρα, το 1957). Γιάννης Δ. Κανατάς

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Όπως όλοι

μενη Ερανική Επιτροπή (στο εξής Ε.Ε.), ήρθε να «αφυπνίσει» με αιχμηρό κύριο άρθρο της 6ης Ιουλίου 1953 η «Φωνή της Χαλκιδικής» (στο εξής Φ.τ.Χ. ή «Φωνή») υπό τον τίτλο, ο Αριστοτέλης: «Φαίνεται ότι βαρύτατος είναι ο ύπνος της Επιτροπής, η οποία είχεν αναλάβει την μέριμναν δια την ανέγερσιν του ανδριάντος του Αριστοτέλους. Διότι μολονότι εσχολιάσαμεν την αδικαιολόγητον αδράνειάν της και αρκετός θόρυβος γίνεται, αύτη δεν αφυπνίζεται. Μήπως δια να αφυπνισθή παρίσταται ανάγκη να προσλάβη ο θόρυβος την μορφήν τενεκεδοκρουσίας;» Το άρθρο αυτό πράγματι προκάλεσε το ενδιαφέρον πολλών φορέων και παραγόντων της Χαλκιδικής, κι έτσι η Επιτροπή (προφανώς νέα) αποτελούμενη από τους Γεώργιο Αγγελόπουλο, Επιθεωρητή Δημοτικής Εκπαιδεύσεως, Ιωάννη Κασιό, Νομομηχανικό, Παναγιώτη Στάμο, καθηγητή του Γυμνασίου Πολυγύρου, Νικόλαο Γεροχρήστο, διευθυντή της «Φωνής» και Στυλιανό Πετρίτση, διδάσκαλο, ως ταμία και γραμματέα της Επιτροπής, συνήλθε τη Δευτέρα 13 Ιουλίου στα γραφεία της Επιθεωρήσεως Δημοτικών Σχολείων και αφού διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε άδεια προς διενέργεια του εράνου, αποφάσισε να αποτανθεί στο Υπουργείο Παιδείας και συγχρόνως να «…επαναλάβει τας προσπαθείας της προς συγκέντωσιν δι εράνου του απαιτηθησομένου δια την προτομήν ποσού, αφού προηγουμένως επιτύχη την σχετικήν έγκρισιν παρά του Υπουργείου της Δικαιοσύνης» (Φ.τ.Χ.19/7/1953). Η «Φωνή της Χαλκιδικής», η οποία δια του διευθυντή της Νικολάου Χ. Γεροχρήστου έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη του ζητήματος, άρχισε ήδη από το ίδιο φύλλο της εφημερίδας να δημοσιεύει κατάλογο, με τα ονόματα όσων προσέφεραν με το αντίστοιχο

γνωρίζουμε, στο ιστορικό χωριό των σημερινών Σταγείρων, δίπλα στα απομεινάρια των Σιδηροκαυσίων, πάλαι ποτέ πρωτεύουσας των Μαδεμοχωρίων, βρίσκεται το άλσος του Αριστοτέλη. Εκεί, το 1957, επιλέχτηκε η συγκεκριμένη θέση για να φιλοξενήσει το επιβλητικό άγαλμα του Αριστοτέλη, έργο του γνωστού γλύπτη Νικόλα Παυλόπουλου. Από το 2003 ο χώρος φιλοξενεί πειραματικά όργανα (πυξίδα, τηλεσκόπιο, πεντάφωνο, ηλιακό ρολόι, εκκρεμές, σφαίρες αδράνειας κ.ά.) που λειτουργούν με βάση τους φυσικούς νόμους, οι οποίοι αναφέρονται στα συγγράμματα του Αριστοτέλη και ιδιαίτερα στο έργο του «Τα Φυσικά». Πόθεν όμως «έπεσε» η ιδέα κατασκευής του αγάλματος και στη συνέχεια η επιλογή του συγκεκριμένου χώρου; Απ’ όσο είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την ιδέα εμπνεύστηκε πρώτος, το 1946, ο τότε επιθεωρητής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Αναστάσιος Πετσάλας1, κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του στη Χαλκιδική. Για το σκοπό μάλιστα αυτό συνεστήθη στον Πολύγυρο Επιτροπή ανέγερσης αγάλματος του Αριστοτέλη, η οποία το ίδιο έτος διενήργησε έρανο που απέδωσε το ποσό των 17.000 δρχ. Το προηγούμενο έτος, σύμφωνα με αρθρογράφο της «Φωνής», «ένας Άγγλος διανοούμενος του Αγγλικού Στρατού, περνώντας το 1945 από εδώ, όταν άκουσε ότι ο τόπος αυτός ήταν τα Στάγειρα, έβγαλε το πηλίκιό του, γονάτισε και φίλησε ευλαβικά το χώμα».2 Από την εποχή λοιπόν που ο Α. Πετσάλας (1946) έσπειρε την ιδέα ανέγερσης πέρασαν εβδομήντα (70) συναπτά έτη και, τύχῃ ἀγαθῇ, συμπληρώθηκαν φέτος, κατά το έτος που είναι αφιερωμένο στη μνήμη του μεγάλου φιλοσόφου. Με τη λήξη του εμφυλίου την εν αδρανεία ευρισκό36

ποσό, πρώτα κατά την περίοδο 1946-47 και όσων πρό- Προκήρυξη-Απόφαση του Νομάρχη εζητήθη αρμοδίσφεραν στη συνέχεια. ως η δια Β. Δ. κύρωσή της. Σ’ όλα σχεδόν τα επόμενα φύλλα της «Φωνής» δηΗ δραστηριότητα της Επιτροπής υπήρξε από την μοσιεύονταν ονόματα και ο κατάλογος των προσφο- αρχή καρποφόρος και σε σύντομο χρονικό διάστηρών μεγάλωνε και φάνταζε εφικτό το όνειρο των Χαλ- μα συγκεντρώθηκε ικανό ποσό και φάνταζε εύκολη η κιδικιωτών, που δεν ήταν άλλο από την ανέγερση της επιτυχία του εγχειρήματος. Η συμμετοχή του κόσμου προτομής του Αριστοτέλη στη γενέτειρά του. Στον κα- ήταν πράγματι πρωτοφανής και συγκινητική, αθρόα τάλογο αυτό βρίσκονται φυσικά πρόσωπα, σχολεία, και αυθόρμητη5. Για να προλάβουν δε οι μακράν δικοινότητες, όχι μόνο από τη Χαλκιδική, αλλά κι από αμένοντες Χαλκιδικείς να συμμετάσχουν στον έρανο, περιοχές μακρινές ακόμα κι απ’ το εξωτερικό. Διαβά- δόθηκε μια πρώτη παράταση έως τα τέλη Οκτωβρίου ζομε στο κύριο άρθρο του από 22/11/53 φύλλου της του ίδιου έτους, (Φ.τ.Χ. 26/9/54), μια δεύτερη μέχρι τα «Φωνής»: «Ο εκ Ταξιάρχου λαμπρός συμπατριώτης μας τέλη του έτους (Φ.τ.Χ. 24/10/54) και τέλος μια τρίτη Νικ. Καρράς… εγκατεστημένος εις Ηνωμένας Πολιτεί- μέχρι τα τέλη Απριλίου 1955 (Φ.τ.Χ. 25/12/54). Περί ας, δι επιστολής του παρακαλεί να τω γνωρίσωμεν εάν τα τέλη του 1954 το συνολικό ποσό του εράνου ανήρήνοιξεν ο έρανος… διότι γράφει «επιθυμούμεν κι ημείς, χετο στο ποσό των 190.000 περίπου δραχμών. οι εδώ Χαλκιδικείς και ξένοι να προσφέρομεν τον οβοΤο Δεκέμβριο του 1954 τρία μέλη της Επιτροπής (Καλόν μας…». ραγκάνης, Αγγελόπουλος, ΓεροχρήΜετά τετράμηνο έληξε ο χρόνος στος) επισκέφθηκαν μαζί με τον γλύδιενέργειας του εράνου και δεν ήταν πτη Νικόλα τα Στάγειρα και εξέτασαν δυνατόν να συνεχιστεί, εάν δεν παδιάφορες τοποθεσίες πρόσφορες για ρείχετο νόμιμος παράταση. Το θέμα την τοποθέτηση του ανδιάντα και τον έθιξε με μάλλον άγαρμπο τρόπο ο διίδιο μήνα ανακοινώθηκε η υπ’ αριθμ. ευθυντής της «Φωνής» με κύριο άρ11/20-12-54 απόφαση της Επιτροπής η θρο του (φ. 26/22-11-1953), ο οποίοποία προέβλεπε μεταξύ άλλων ότι, α) ος, αγνοώντας ότι κι αυτός ήτο μέλος η κατασκευή του έργου ανετέθηκε εις της Επιτροπής, επετίθετο κατ’ αυτής, τον έμπειρον Καλλιτέχνην (Γλύπτην) η οποία, καθώς έγραφε «… περιέπεσε των Αθηνών κ. Ν. Παυλόπουλον (ΝΙεις χειμερίαν νάρκην…».3 ΚΟΛΑ) αντί του ποσού των 140.000 Το ζήτημα της προτομής4 του Αριδρχ. με προθεσμία παράδοσης 14 μηστοτέλη ατόνησε για ορισμένους μήνών, β) ο ανδριάντας να είναι υπερφυνες και επανήλθε με τον διορισμό ως σικού μεγέθους (ύψους 3μ. και ύψος νομάρχη του Χαράλαμπου Σταυρόβάθρου 1,70 μ.), γ) ως υπόδειγμα της πουλου, τον Ιούνιο του 1954. Ο νέος μορφής του Αριστοτέλους να ληφθεί νομάρχης ανέλαβε προσωπικά το ζήυπόψη η κεφαλή του λεγομένου «τύτημα, συνέστησε νέα Επιτροπή υπό που Βιέννης», που θεωρείται ως η δοΟ γλύπτης Νικόλας την προεδρία του, συνέταξε και δηκιμοτέρα μορφή του φιλοσόφου, δ) το σμιλεύει το άγαλμα μοσίευσε αυτοτελώς ἐνημερωτικὴ καὶ μάρμαρο να είναι λευκό Πεντέλης και, προτρεπτική Προκήρυξη (22 Αυγούστου 1954), προ- ε) υπολείπεται ο εξωραϊσμός του χώρου, ο οποίος θα έβη σ’ όλες τις προκαταρτικές ενέργειες, η… προτο- απαιτήσει σημαντική δαπάνη (Φ.τ.Χ. 25/12/54). Η δαμή αναβαθμίστηκε σε ανδριάντα και μπήκε χρονοδι- πάνη αυτή προβλέφτηκε περί τις 100.000 δρχ. (Φ.τ.Χ. άγραμμα ολοκλήρωσης του εράνου μέχρι την 30ην 23/1/55) . Σεπτεμβρίου 1954, σύμφωνα με την «Προκήρυξη προς Το Φεβρουάριο του 1955 επιτροπή αποτελούμετον Λαόν της Χαλκιδικής», που δημοσιεύτηκε πρω- νη από τους Χ. Σταυρόπουλο, Γ. Αγγελόπουλο και Ν. τοσέλιδη στη «Φωνή» της 22ας/8/1954. Την νέα Ε. Ε. Γεροχρίστο μετέβη στην Αθήνα, όπου συνάντησε τον απετέλεσαν οι: Χαρ. Σταυρόπουλος νομάρχης Χαλκι- ανάδοχο του έργου Νικόλα και είχε επαφές με τις αρμόδικής, Αθ. Καραγκάνης δήμαρχος Πολυγύρου, Παν. διες υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας. Καρπός των Παπαδόπουλος Διευθυντὴς της Νομαρχίας, Γ. Αγγε- συναντήσεων αυτών υπήρξε η αριθμ. 6429/76/4-2-55 λόπουλος επιθεωρητής Π.Ε., Ι. Κασιός νομομηχανι- απόφαση δια της οποίας ορίστηκε επιτροπή εκ των κ.κ. κός, Νικ. Σάλτης εμποροκτηματίας και Νικ. Γεροχρί- Κοτρόζου δ/ντή Εθν. Αρχ. Μουσείου, Πάντζαρη δ/τη στος διευθυντής της «Φωνής». Ο τελευταίος ανέλαβε Τεχν. Υπ. του Υπουργείου και των γλυπτών Τόμπρου να γράφει σε ειδική στήλη της εφημερίδας του «…απά- και Τσώχου, η οποία ανέλαβε να αποφανθεί περί της σας τας συνεισφοράς λαμβάνουσα καθ’ εβδομάδα ταύ- καλλιτεχνικής αρτιότητας του προπλάσματος, θα υπετας και από την ΑΤΕ και από τον Γραμματέα της Επι- δείκνυε τυχόν αναγκαίες τροποποιήσεις και τέλος θα τροπής…», Περικλή Δημόπουλο. Για την ανωτέρω «παρελάμβανε» τον ανδριάντα (Φ.τ.Χ. 13/2/55).

37

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

Όπου όμως υπάρχουν πολλές Επιτροπές… αργεί να ξημερώσει, έτσι, παρ’ όλο που είχε συγκεντρωθεί μέχρι τον Ιούνιο το καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 250.000 δρχ., η Επιτροπή των Αθηνών συζητούσε επί μήνες περί της μορφής που θα έπρεπε να προτιμηθεί, περί της στάσεως, του μεγέθους κλπ. χωρίς τελικά να καταλήγουν, με αποτέλεσμα η εν Χαλκιδική Επιτροπή να διαμαρτύρεται δια της «Φωνής» και να τονίζει ότι «η ενταύθα Επιτροπή υπέχει αποκλειστικά την ευθύνην απέναντι του Λαού της Χαλκιδικής…» (Φ.τ.Χ. 19/6/55). Εν τω μεταξύ το Μάιο ο νομάρχης Π. Σταυρόπουλος μετετέθη και τη θέση του κατέλαβε ο Χάρης Ζησιάδης, ο οποίος το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους μετέβη στην Αθήνα, όπου συναντήθηκε με την Καλλιτεχνική επιτροπή και τελικά την έπεισε να εγκρίνει οριστικά το πρόπλασμα του ανδριάντα που υπέβαλε ο γλύπτης Νικόλας. Πίσω στον Πολύγυρο, η Ε. Ε. αποφάσισε όπως ο δ/ ντής της Νομαρχίας μαζί με τον Νομομηχανικό μεταβούν στα Στάγειρα για την οριστική διαρρύθμιση του χώρου και την έναρξη των έργων κατασκευής υδραγωγείου. Να πώς περιγράφει το χώρο συντάκτης της «Φωνής» τον Οκτώβριο του ’55: «Εισερχόμενοι εις τα Στάγειρα δεξιά μας βλέπομεν ένα καταπράσινο λοφίσκο, όπου ενεκρίθη να τοποθετηθεί ο ανδριάς του Αριστοτέλους. Η θέα είναι υπέροχος και θα δεσπόζει ολοκλήρου της περιοχής. Πέρα μακριά απλώνεται η θάλασσα του Ακανθίου κόλπου και η Φύσις εις την περιοχήν αυτήν οργιάζει…». Και τελειώνει λέγοντας: «…Εις την υπόθεσιν του Ανδριάντος η επιβράδυνσις είναι αδικαιολόγητος. Προ έτους επερατώθησαν αι απαραίτητοι προεργασίαι… αλλά ως πληροφορούμεθα ούτε πρόπλασμα ακόμη δεν ενεκρίθη» (Φ.τ.Χ. 23/10/55). Με την είσοδο του νέου έτους, 1956, τη θέση του νομάρχου Ζησιάδη και προέδρου της Ε. Ε. κατέλαβε ο Δημοσθένης Γούλας, πλην το θέμα του ανδριάντος καθυστερούσε, προκαλώντας την αγανάκτηση των μελών της Ε.Ε. και όσων προσέφεραν στον έρανο, δι επιστολών τους προς τη «Φωνή». Εν τω μεταξύ ο Υπουργός Παιδείας μετέβη και επιθεώρησε τον ανδριάντα, του οποίου η δαπάνη ως δια μαγείας ανήλθε στο ποσό των 165.000 δρχ. Κι ενώ τα νέα από την Αθήνα ως προς την ολοκλήρωση του έργου άρχισαν να καταφθάνουν ευχάριστα, εκφράστηκαν αντιρρήσεις ως προς την επιλεγείσα θέση, «στο λόφο παρά τα Στάγειρα», καθώς εκεί κοντά υπήρχαν παλιά ερείπια της Τουρκοκρατίας, κατ’ άλλους Βυζαντινά6. Κυκλοφόρησε επίσης πως ο ανδριάντας επρόκειτο ή έπρεπε να τοποθετηθεί στα παλαιά Στάγειρα, τα οποία «ευρίσκοντο κάπου όπισθεν της αριστεράς κειμένης βουνοσειράς…» όμως η θέση τους δεν ήταν ακόμα γνωστή «πλην της γενικής περιγραφής… εις τα παλαιά γραπτά». Οι διαδόσεις αυτές προκάλεσαν εύλογη ανησυχία στον κόσμο, τον οποίο για να καθησυχάσουν οι κοινοτάρχες της Βορείου

Χαλκιδικής απέστειλαν δριμεία επιστολή τους προς τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, τον υπουργό Παιδείας Π. Λεβαντή κλπ., με την οποία βεβαίωναν πως η μόνη αρμοδία επιτροπή έχει λάβει την απόφασή της και δεν πρόκειται να μεταβληθεί (Φ.τ.Χ. 16/9/56). Το ζήτημα πήρε μεγαλύτερη έκταση με την εμπλοκή του Αρχαιολογικού Συμβουλίου, το οποίο εξέδωσε απόφαση περί αλλαγής του χώρου τοποθέτησης του ανδριάντα, απόφαση που ενέκρινε και ο υπουργός Παιδείας Λεβαντής. Το γεγονός θορύβησε τους ανθρώπους της Ε.Ε. και ο νομάρχης Δημοσθένης Γούλας αναγκάστηκε να μεταβεί εσπευσμένα στην Αθήνα, όπου συνάντησε τον υπουργό Λεβαντή και τον παρακάλεσε, όπως ανακαλέσει την απόφασή του, καθώς η υπό την προεδρία του Ε.Ε. «εμμένει εις την άποψίν της περί τοποθετήσεως του ανδριάντος εις τον επιλεγέντα χώρον, διαμορφούμενον καταλλήλως, υφισταμένων και των ερειπίων…». Ο υπουργός υπεσχέθη τελικά να επανεξετάσει το όλο ζήτημα… (Φ.τ.Χ. 14/10/56). Περί τα τέλη Νοεμβρίου η Ε.Ε. μετέβη για τελευταία φορά στα Στάγειρα, εξέτασε όλες τις θέσεις της γύρω περιοχής και προεκρίθη πάλι η αρχικώς προκαθορισθείσα (Φ.τ.Χ. 2/12/56). Η παρέμβαση αυτή του Υπουργείου οπωσδήποτε καθυστέρησε το έργο, η «Φωνή» από τον Ιανουάριο του ’57 αναγγέλλει με πανηγυρικό τρόπο στο κύριο άρθρο της υπό τον τίτλο «Ο Μέγιστος» και σχετική φωτογραφία, ότι «ο Ανδριάς… του Αριστοτέλους του Σταγειρίτου ευρίσκεται ήδη έτοιμος…», πλην όμως δεν είχε ακόμη ετοιμασθεί ο χώρος, όπου θα έπρεπε να στηθεί! (Φ.τ.Χ. 27/1/57). Το Φεβρουάριο του ’57, επιτροπή αποτελούμενη από τον νομάρχη Γούλα, τον νομομηχανικό Φωτιάδη και τους εξ Αθηνών επί τούτου αφιχθέντας κ.κ. Καρνούτο, δ/ντή Γραμμάτων και Καραντινόν, αρχιτέκτονα, μετέβη στα Στάγειρα, όπου αποφάσισαν οριστικά ο ανδριάς να στηθεί στην προκαθορισθείσα αρχικώς θέση υπό της Ε.Ε., ήτοι στο λόφο των Σταγείρων (Φ.τ.Χ. 17/2/57). Τον Απρίλιο του ίδιου έτους απεστάλη στη Νομαρχία Χαλκιδικής από τον Καραντινό το τοπογραφικό διάγραμμα διαρρυθμίσεως του χώρου επί του οποίου έμελε να τοποθετηθεί ο ανδριάς. Τις επόμενες μέρες, τέλος, κατέφθανε στα Στάγειρα επιτροπή (Π. Παπαδόπουλος, Ζ. Φωτιάδης, Γ. Παπαδοπέτρος, Σπ. Ευσταθιάδης) με σκοπό τον καθορισμό των λεπτομερειών εξωραϊσμού του χώρου! (Φ.τ.Χ. 14/4/57). Επιτέλους, μετά προσπάθειες 12 χρόνων, τη Δευτέρα 23 Σεπτεμβρίου του 1957, «ο ανδριάς του Αριστοτέλους εστήθη εις τον παρά τα Στάγειρα προσδιορισθέντα χώρον», όπως έγραφε πανευτυχής (το μέλος της Ε.Ε.) Νικ. Γεροχρίστος στο κύριο άρθρο της «Φωνής» υπό τον τίτλο «Η πραγματοποίησις ενός ονείρου». Και συνεχίζει με δικαιολογημένη υπερηφάνεια πως «δεν υπήρξε απλούν μέλος της Ε.Ε. αλλά την ανέγερσιν του ανδρι38

άντος του μεγάλου Σταγειρίτου την έκαμεν όνειρον της ζωής του και ηγωνίσθη… ώστε εκείνον το οποίον ενεπνεύσθη ο αείμνηστος… Πετσάλας…7 να είναι σήμερον πραγματικότης…». Και εξακολουθεί ενθουσιώδης και… απόλυτος: «Αλλά και τώρα… το έργο της Επιτροπής δεν έληξεν… Ο εκτάσεως 8 στρεμμάτων χώρο, εντός του οποίου εστήθη ο ανδριάς, δεν έχει εξωραϊσθεί ακόμη. Οι δύο κατεστραμμένοι πύργοι δέον να κατεδαφισθώσι, δεδομένου ότι ούτοι είναι Τουρκικοί και ουχί Βυζαντινοί, ως ισχυρίζονται τινές των αρχαιολόγων μας. Θεωρούμεν εσφαλμένην την άποψιν των Αθηναίων, καθ’ ήν ο χώρος πρέπει να μείνει όπως είναι. Αι παράδοξοι αύται αισθητικαί αντιλήψεις είναι απορριπτέαι…». Και κλείνει με το καλύτερο – πού να ήξερε: «Εξ ετέρου δέον από τούδε να αποφασισθεί και καθορισθεί η ημέρα των αποκαλυπτηρίων ήτις πρέπει να καθορισθεί περί τα τέλη Μαΐου ή αρχάς Ιουνίου του προσεχούς έτους… Εξ άλλου δέον να προσκληθώσι εις την τελετήν των αποκαλυπτηρίων η Α. Μ. ο Βασιλεύς, η Κυβέρνησις και εκπρόσωποι των Πανεπιστημίων της Χώρας και όλων των ξένων κρατών…» (Φ.τ.Χ. 6/10/57). Πού να ήξερε ο αείμνηστος Ν. Γεροχρήστος πως τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα δεν θα πραγματοποιηθούν ούτε το Σεπτέμβριο του 1958, όπως αποφάσισε η αρμόδια επιτροπή (Φ.τ.Χ. 8/6/58), ούτε το 1974, όταν επανέφερε το θέμα η «Φωνή», υπό τον τίτλο «Τα απο-

καλυπτήρια του Αριστοτέλους», γράφοντας: «…ο ανδριάς του μεγάλου σοφού εφιλοτεχνήθη και εστήθη σ’ ένα λόφο των Σταγείρων. Αλλά δεν ετελέσθησαν τα επίσημα αποκαλυπτήριά του... Επανερχόμεθα με την ελπίδα ότι σήμερα ημπορεί να αναληφθή κάποια πρωτοβουλία. Να οργανωθούν εορταστικές εκδηλώσεις … και να τιμηθή με επίσημο αποκάλυψιν του ανδριάντος του ο μεγάλος διδάσκαλος της Ανθρωπότητος» (Φ.τ.Χ. 1/9/74). Απ’ όσο δε είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε και γράψαμε σχετικά στο περιοδικό «Πολύγυρος» από το 2004 (βλ. τ. 24ο σελ. 14) ούτε μέχρι σήμερα πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια του Αριστοτέλους.8 Φέτος – έτος του Αριστοτέλη – συμπληρώνονται 70 χρόνια από τότε που ο αείμνηστος Αναστάσιος Πετσάλας συνέλαβε την ιδέα ανέγερσης ανδριάντα του μεγάλου Σταγειρίτη φιλοσόφου. Μήπως είναι η τελευταία ευκαιρία να γίνουν τα αποκαλυπτήρια τουλάχιστον προς τιμήν των ανθρώπων που εργάσθηκαν και προσέφεραν τόσα για το σημαντικό αυτό έργο; ἢ εἶναι καλύτερο νὰ ξεχασθῆ αὐτὴ ἡ ἐπουσιώδης (γιὰ τὰ μέτρα τοῦ Ἀριστοτέλη) παράλειψη, διακηρύττοντας ὅτι εἴμαστε ἀνάξιοι, ὡς λαός, νὰ ὁλοκληρώσουμε μία ἐκδήλωση τιμῆς πρὸς ἕναν συντοπίτη μας, ἔστω καὶ ἂν πρόκειται γιὰ τὸν θεμελιωτὴ τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Πολιτισμοῦ. (Ευχαριστώ τον Δρ. Αρχαιολογίας Ιωακείμ Αθ. Παπάγγελο για την πολύτιμη συνδρομή του).

Υποσημειώσεις: 1. Ο Αν. Πετσάλας καταγόταν από την Φτέρη Σπερχειάδος και διετέλεσε επιθεωρητής ΠΕ στη Χαλκιδική από το 1945 – 1948. Δεν πρόλαβε να δει το όνειρό του να πραγματοποιείται, καθώς ο ανδριάντας στήθηκε το Σεπτέμβριο του 1957, λίγους μήνες μετά το θάνατό του, όταν υπηρετούσε ως Γενικός Επιθεωρητής της Ζ΄ Περιφέρειας Στοιχειώδους Εκπαίδευσης. Στη Χαλκιδική άφησε μνήμη αγαθή, οι δε εκπαιδευτικοί της τελευταίας Περιφερείας του ανήγειραν την προτομή του στη γενέτειρά του Φτέρη, ως ελάχιστο φόρο τιμής για το εκπαιδευτικό του έργο.

2. Φ.τ.Χ. 7/6/1953. Ο συντάκτης του άρθρου, υπό τον τίτλο «Ο μέγας σοφός Αριστοτέλης», υπογράφει ως «Σταγειρίτης». Μεταξύ άλλων δε αναφέρει ότι στον Πολύγυρο την εποχή διενέργειας του εράνου συνεστήθη σχετική επιτροπή και τα χρήματα βρίσκονταν κατατεθειμένα στην Αγροτική τράπεζα.

3. Στο δημοσίευμα απάντησε με επιστολή του ο πρόεδρος της Επιτροπής Γ. Αγγελόπουλος από την Αμερική όπου βρισκόταν και δημοσιεύτηκε στο φύλλο της Φ.τ.Χ. 13/12/1953.

4. Οι πρώτες ανακοινώσεις της Φ.τ.Χ. έκαναν λόγο για προτομή και αργότερα για ανδριάντα. 4α. Η Προκήρυξη δημοσιεύθηκε από την Γερακίνα Μυλωνά στα Μακεδονικά, τ. 28 (1992), σ. 376.

5. Όσον αφορά τα σχολεία και τις κοινότητες η συμμετοχή στον έρανο δεν ήταν και τόσο αυθόρμητη, εάν κρίνουμε από τις φορτικές εγκυκλίους α) του Επιθεωρητή προς ένα έκαστο εκπαιδευτικό «…το βραδύτερον μέχρι 30 Σεπτ. πράξητε άπαντες το καθήκον σας ως εκπαιδευτικοί… Πάσα προσφορά δέον να είναι ανωτέρα των 100 δρχ…» (Φ.τ.Χ. 29/8/54) και β) του νομάρχη προς τους κοινοτάρχες, «…όπως θέσητε το θέμα κατά

την πρώτην συνεδρίασιν του Κοιν. Συμβουλίου ίνα λάβει απόφασιν είτε ενισχύσεως της Ε.Ε. είτε και μη ενισχύσεως… Η απόφασις αύτη δέον να περιέλθη τη Νομαρχία εντός του τρέχοντος μηνός…».(Φ.τ.Χ. 13/3/55).

6. Ο Ιερισσιώτης φιλίστωρ και φιλάρχαιος διδάσκαλος Ι. Αποστολίδης, σε επιστολή του που δημοσιεύτηκε στη «Φωνή» (16/12/56) αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής ενδιαφέροντα: «… τα ερείπια εκείνα δεν είναι άλλο τι, παρά λείψανα των πύργων, εν οις διέμενεν ο «Μαντέμ-Αγάς» μετά της ακολουθίας και της μικράς φρουράς του, καθώς και οι «Βεκίληδες». Τουτέστιν οι πληρεξούσιοι των δώδεκα κεφαλοχωρίων (η «δωδεκάδα») που συνεκρότουν επί Τουρκοκρατίας το «Υπουργικόν Συμβούλιον» της προνομιούχου Ομοσπονδίας των Μαντεμοχωρίων (των επί Βυζαντινής εποχής «Σιδηροκαυσίων χωρίων»), ής έδρα ήτο ο τότε «Καζαντζή-Μαχαλάς», τα νυν Στάγειρα. Αναμφισβητήτως όθεν τα ερείπια αυτά… έχουν την αξίαν των και πρέπει να διατηρηθούν. Τόσον δε περισσότερον διότι, ως νομίζω, εις την πύλην του πύργου του Μαντέμ-Αγά (πλησίον της θέσεως που θα στηθή ο Αριστοτέλης) εύρε τω 1821 τον δι αγχόνης θάνατον ο προύχων της τότε Λιαριγκόβης και εθνομάρτυς Γερογιάννης…».

7. Κατά τραγική σύμπτωση στο από 29/9/57 φύλλο της «Φωνής» ανακοινώνεται ο θάνατος του εμπνευστή της ανεγέρσεως του ανδριάντα του Αριστοτέλη, Αναστασίου Πετσάλα, ο οποίος δεν πρόλαβε να δει το όνειρό του να πραγματοποιείται.

8. Την μη πραγματοποίηση των αποκαλυπτηρίων μας επιβεβαίωσε με επιστολή του ο εκδότης του περιοδικού «Αρναία» και άριστος γνώστης της ιστορίας της Β. Χαλκιδικής, Δημήτριος Κύρου (βλ. «Π» τ. 28ο σελ. 17).

39

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΜΑΡΙΑ ΑΥΓΟΛΟΥΠΗ Θεολόγος , MSc Παιδαγωγικής

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Το 2016,

η σχέση του ανθρώπου με το πρόσωπο του Χριστού και με τη σωτηρία του. Ο Απόστολος Παύλος κατά την θεόπνευστη ομιλία του στον Άρειο Πάγο λέγει: «Ο Θεός ο ποιήσας τον κόσμο και πάντα τα εν αυτώ , ούτος ουρανού και γης υπάρχων Κύριος ουκ εν χειροποιήτοις ναοίς κατοικεί ουδέ υπό χειρών ανθρωπίνων θεραπεύεται προσδεόμενός τινος , αυτός διδούς πάσι ζωήν και πνοήν και τα πάντα » . Η κτίση είναι άρρηκτα δεμένη με την ύπαρξη του ανθρώπου και με την πορεία του προς τη σωτηρία. Η κτίση με την τελειότητά της βοηθά τον άνθρωπο να κατανοήσει τον πάνσοφο Δημιουργό της. Ο κόσμος που μας περιβάλλει είναι αποτέλεσμα της βούλησης και όχι της φύσης του Θεού. Επομένως υπόκειται στη φθορά και είναι προορισμένος να υπάρχει όχι στηριγμένος στις δικές του εσωτερικές δυνάμεις, αλλά υπάρχει λόγω μιας ελεύθερης σχέσης και κοινωνίας με το Θεό, μια και όπως αναφέρεται είναι αποτέλεσμα αποκλειστικά της βούλησής του. Για να ζήσει, επομένως, αυτός ο κόσμος που μας περιβάλλει θα πρέπει να βρίσκεται σε διαρκή επικοινωνία με το Δημιουργό του. Ο κόσμος αυτός είχε μια αρχή και συνεπώς απειλείται με αφανισμό, αφού στη φύση του δεν είναι αιώνιος. Η απληστία του ανθρώπου και η εγωιστική προσπάθειά του να απολαύσει όλα τα αγαθά της φύσης χωρίς κανένα περιορισμό είναι η αιτία του προπατορικού αμαρτήματος. Το πρώτο οικολογικό μήνυμα με τη δημιουργία του ανθρώπου ήταν η εντολή του ίδιου του Δημιουργού για την εφαρμογή κανόνων στη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Το πρώτο οικολογικό θέμα που τέθηκε από τον δημιουργό Θεό στους πρωτόπλαστους ήταν η θεσμοθέτηση αυστηρών κανόνων για το τι απαγορεύεται. Η παρακοή του ανθρώπου σε κανόνες σχέσεως του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, αλλά και με τον Θεό, ήταν η αιτία του προπατορικού αμαρτήματος και, σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη, οι συνέπειες που υπέστη το ανθρώπινο γένος για αυτήν την παρακοή ήταν πολύ αυστηρές. Είναι ιδιαίτερα επιβεβλημένο για εμάς τους Ορθοδόξους να εντάξουμε στις πιο επείγουσες προτεραιότητές μας το οικολογικό πρόβλημα. Είναι ανάγκη να καταλάβουμε ότι, αν δεν σεβαστούμε τους κανόνες που επιβάλλει η φύση για τη σωτηρία της, γινόμαστε υπόλογοι απέναντι στο Θεό. Είναι ολιγωρία αλλά και μέγιστη αμαρτία να θεωρεί ο σύγχρονος άνθρωπος ότι ο κόσμος γύρω του δημιουργήθηκε για να αποτελεί τον υπηρέτη του. Αυτό στη

που διανύουμε, είναι ένα έτος χαρισμένο από την UNESCO στον πάνσοφο Αριστοτέλη. Είμαστε τυχεροί που έτυχε σε μας να γιορτάσουμε τα 2400 χρόνια από τη γέννησή του. Το «επετειακό έτος Αριστοτέλη» δίνει την ευκαιρία σε όλη την ανθρωπότητα, αλλά και στον καθένα μας ξεχωριστά να αναστοχαστούμε και να ατενίσουμε με αισιοδοξία το αύριο. Το πολυεπιστημονικό έργο του πανεπιστήμονα Αριστοτέλη ευτυχώς είναι καταγεγραμμένο και κατατεθειμένο στην παγκόσμια πνευματική τράπεζα. Στην εργασία αυτή τονίζεται ιδιαίτερα η Θεολογική αντιμετώπιση του φυσικού περιβάλλοντος από τον άνθρωπο. Τα θέματα που μελετώνται έχουν άμεση σχέση τόσο με την αριστοτελική φιλοκαλία , όσο και με τις αριστοτελικές αντιλήψεις περί μεσότητας. Η φιλοκαλία αποτελεί για το Αριστοτέλη την ένδυση των ανθρώπινων αξιών για να μένουν αυτές αναλλοίωτες από τον χρόνο, ενώ η μεσότητα ως αρετή αγκαλιάζει τη σωστή διαχείριση των αγαθών της φύσεως. Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη ο άνθρωπος πλάστηκε τελευταίος από όλα τα δημιουργήματα και μάλιστα «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» του δημιουργού Θεού. Ο κόσμος είναι έργο του Θεού και δημιουργήθηκε από το μηδέν. Ο χώρος και ο χρόνος δεν υπήρχαν από πριν, αλλά δημιουργήθηκαν ταυτόχρονα με τη δημιουργία του κόσμου, ενώ ο ίδιος ο Θεός ως δημιουργός βρίσκεται έξω από το χώρο και το χρόνο. Στην Παλαιά Διαθήκη τονίζεται η ξεχωριστή θέση του ανθρώπου στη δημιουργία του Θεού. Πλάστηκε τελευταίος για να κυριαρχήσει με ευλάβεια επ’ αυτής, αλλά και να αναλάβει τις ευθύνες για την προστασία της. Για χάρη του ανθρώπου έφτιαξε ο Θεός «Παράδεισον εν Εδέμ» και «εξανέτειλεν εκ της γης παν ξύλον ωραίον εις όρασιν και καλόν εις βρώσιν». Ο άνθρωπος, συνεπώς, ως εικόνα του Θεού, αναλαμβάνει στις ευθύνες του τον υλικό κόσμο, δηλαδή το φυσικό του περιβάλλον, προκειμένου να δώσει σε αυτό το κάλλος που του αρμόζει. Ανατίθεται, δηλαδή στον άνθρωπο η ικανότητα να μπορεί να μεταπλάσει το φυσικό περιβάλλον όχι όμως για να το χρησιμοποιεί για τον ατομικό υλικό ευδαιμονισμό του, αλλά για να το διατηρεί στη συνεχή αποστολή του, που είναι η κοινωνία με τον δημιουργό Θεό. Ο άνθρωπος αποτελεί κρίκο μεταξύ του Θεού και του υλικού κόσμου, δηλαδή στο πρόσωπό του ενώνεται ο υλικός κόσμος με τον Θεό. Στην Παύλεια μάλιστα Θεολογία το θέμα Θεός-κτίσις-άνθρωπος έχει μια ιδιαίτερη βαρύτητα καθώς σε αυτήν αναπτύσσεται 40

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

θεολογική επιστήμη μεταφράζεται ως «πτώση του ανθρώπου» . Στην προσπάθειά του μάλιστα να υποτάξει το φυσικό περιβάλλον στις επιθυμίες του και στα συμφέροντά του το διαιρεί σε πολλούς τομείς τους οποίους μάλιστα θεωρεί ανεξάρτητους μεταξύ τους και τους ξεκόβει και από το όλο. Αυτός όμως ο κατατεμαχισμός της κτίσης από τον άνθρωπο για το συμφέρον του ατόμου ή των ομάδων δημιουργεί τεράστια προβλήματα στη συνύπαρξη των ανθρώπων και κυρίως στις σχέσεις τους με το περιβ άλλον. Αυτή η αντίληψη του ανθρώπου που βλέπει τον εαυτό του σαν άτομο και όχι σε σχέση οργανική με τα άλλα όντα είναι η βασική αιτία του σημερινού μεγάλου οικολογικού προβλήματος. Το οικολογικό πρόβλημα που έχει γίνει η μεγάλη απειλή για τη συνέχιση της ζωής μας πάνω στη Γη δεν είναι πλέον πρόβλημα που πρέπει να το αντιμετωπίσουν μόνον οι ειδικοί επιστήμονες και οι πολιτικοί ηγέτες. Η προστασία και η σωτηρία της κτιστής δημιουργίας η οποία «στενάζει» από την απληστία και τον εγωιστικό, ατομικό ευδαιμονιστικό υλισμό του σύγχρονου ανθρώπου, είναι καθαρά και θέμα πλήρως θεολογικό. Οι ειδικοί επιστήμονες μας δίνουν άφθονες πληροφορίες για το ηλιακό μας σύστημα και κυρίως για τον δικό μας πλανήτη, που κινδυνεύει από τον εσφαλμένο και αρπακτικό τρόπο με τον οποίο πορεύεται ο τεχνολογικός μας πολιτισμός. Αυτόν τον μικρό πλανήτη με την τόση ομορφιά και τη λεπτή και γλυκιά ισορροπία που την εξα-

σφαλίζει με τον γνωστό και θαυμάσιο μηχανισμό αυτορρύθμισης, πρέπει να τον προσέξουμε με την κατάλληλη παιδεία και να τον αγαπήσουμε όσο του αξίζει. Η επιτυχή αντιμετώπιση του οικολογικού προβλήματος θα παραμένει σε κάθε περίπτωση θέμα ήθους και νοοτροπίας. Το οικολογικό πρόβλημα είναι τελικά ζήτημα πνευματικής στάσης απέναντι στον κόσμο, διότι η εφαρμογή μιας ηθικής λύσης προϋποθέτει εσωτερική μεταμόρφωση του ανθρώπου. Από το 1989 η Αγία και Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου έχει αφιερώσει την 1η Σεπτεμβρίου, την ημέρα εορτής της Ινδίκτου, που αποτελεί την εκκλησιαστική πρωτοχρονιά, και ως ημέρα για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, την από Θεού δημιουργηθείσαν κτίσιν. Το Σεπτέμβριο του 1989 ο αοίδιμος πατριάρχης Δημήτριος με το πρώτο εγκύκλιο μήνυμά του καθιέρωσε τη λεγόμενη «Οικολογική Θεολογία» ή «Θεολογική Οικολογία», με στόχο την αφύπνιση των συνειδήσεων για την προστασία όλης της κτιστής δημιουργίας και ακολούθησαν διάφορα Διορθόδοξα Οικολογικά Συνέδρια Μεγαλύτερη προβολή στην Θεολογική Οικολογία και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο δόθηκε από τον νυν Παναγιότατο Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο, ο οποίος προβάλλει το «οικολογικό πρόβλημα» ως βασικό θέμα Διεθνών Συνεδρίων με σκοπό την αφύπνιση των λαών και των ηγετών των χωρών της Γης.

***

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» Aristoteles (λατιν., γερμ., τουρκ. κ.ά.), Aristóteles (ισπαν.), Aristotle (αγγλ.), Aristote (γαλλ.), Aristoteli (αλβαν.), arstu (αραβ.), Aristotel Аристотел (σερβ., βουλγ., βοσνιακά), Aristotel΄ Аристотель (ρωσ.), Aristotil (καταλανικά), Arisutotelesu (ιαπων.), Aristotel (αρμεν.), Arastatail (ιρλανδ.), Aristotelo (εσπεράντο) κ.λπ., κ.λπ. Συνωνυμίες παλαιές: 1. Αριστοτέλης ή Αρισταίος Βάττος, από την Θήρα, ο ιδρυτής της Κυρήνης το 630 π.Χ. και πρώτος βασιλιάς στην Αφρική (Ηρόδοτος, Πίνδαρος, Μενεκλής, Ιουστίνος κ.ά.).

2. Ένας από τους Τριάκοντα Τυράννους κατά το 404 – 403 π.Χ. (Ξενοφών).

3. Αριστοτέλης ο Μύθος, μαθητής του Αθηναίου ρήτορα Αισχίνη περί το 400 π.Χ..

4. Αριστοτέλης ο του Χρυσίππου, εγγονός του μεγάλου Αριστοτέλη.

5. Ένας φιλόσοφος του 3ου αι. π.Χ., από την Κυρή-

Ετυμολόγηση: Όπως όλα τα ονόματα, κύρια και μη, έτσι και το όνομα Αριστοτέλης έχει την σημασία του και παράγεται από κάποιον συνδυασμό λέξεων. Αυτές είναι: το επίθετο άριστος (υπερθετικός βαθμός του αγαθός), ο εξέχων στο είδος του, υπερέχων, κάλλιστος. + τέλος (από το ρήμα τελέω), σκοπός, εκπλήρωση, εκτέλεση, εντέλεια, τελειότητα = Αυτός που έχει άριστους σκοπούς ή που φέρνει τον σκοπό του σε πέρας άριστα, δηλ. ο άριστος τελειωτής μιας ευγενούς πράξεως. Μερικές σύγχρονες μορφές του ονόματος και χαϊδευτικά: αρσ. Αρίστος, Αριστέλης, Τέλιος, Τέλιας, Τέλης, Τέλλης, Τέλος, Τέλλος, Άρης κ.ά. θηλ. Αριστοτέλα, Αριστοτέλεια, Αριστοτέλια, Αριστοτελία, Τελιώ κ.ά. Σύγχρονα επώνυμα: Αριστοτέλους, Αριστοτελίδης, Τελάκης κ.ά. Η γραφή του ονόματος σε άλλες γλώσσες: 41

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΚΩΣΤΑΣ Π. ΤΣΟΛΟΔΗΜΟΣ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

νη (Διογ. Λαέρτιος).

6. Αριστοτέλης από το Άργος, φίλος του Άρατου, ο προτρέψας τους Αργείους να επαναστατήσουν εναντίον του Σπαρτιάτη Κλεομένη Γ΄, το 223 π.Χ.

7. Ένας Αθηναίος ρήτορας και πολιτικός (Διογ. Λαέρτιος).

8. Ένας ιστορικός από την Χαλκίδα που συνέγραψε τα «Ευβοϊκά».

9. Άγιος Μάρτυς του 3ου αι. που μαρτύρησε με τον Άγιο Λέανδρο. Η μνήμη τους γιορτάζεται στις 14 Μαΐου. Δεν έχει σχέση με τον φιλόσοφο και δεν υπάρχουν στοιχεία για τον βίο και το μαρτύριό τους. Είναι «νέος» Άγιος που ιστορήθηκε (αγιογραφήθηκε) τελευταία, μάλλον αυθαίρετα και για λόγους εμπορικούς, συγχεόμενος μάλιστα με τον φιλόσοφο, που κρατά ειλητάριο ή όχι, με επιγραφή όμοια των τοιχογραφιών των Ελλήνων αρχαίων φιλοσόφων σε πολλές μονές και ναούς. (Ακάματος φύσει Θεού γέννησις εξ αυτού γαρ ο αυτός ουσιούται λόγος).

10. Αριστοτίλε Αλμπέρτι (επονομαζόμενος Ριντόλφο ντι Φιοροβάντι), (1415-1485). Ιταλός αρχιτέκτονας που διακόσμησε το Κρεμλίνο της Μόσχας με πολλά κτίρια και εκκλησίες, προσκληθείς από την Ζωή - Σοφία Παλαιολογίνα, σύζυγο του πρίγκιπα «Πασών των Ρωσιών», Ιβάν Γ΄. Το όνομα διατηρήθηκε σίγουρα από την αρχαιότητα ως σήμερα, σε μικρότερη όμως κλίμακα. Ο λόγος είναι ότι η Εκκλησία επέβαλλε ονοματοθεσία από το Ορθόδοξο Αγιολόγιο και σχεδόν απαγόρευε αυτήν με αρχαία ονόματα εκτός εορτολογίου. Ίσως γι αυτόν τον λόγο να μην παρουσιάζονται επώνυμες συνώνυμες προσωπικότητες. Συνωνυμίες μεταγενέστερες: 11. Αριστοτέλης Ι. Βαλαωρίτης (1824 - 1879), Επτανήσιος ποιητής και πολιτικός.

12. Αριστοτέλης Ι. Βαλαωρίτης (1892 - 1960 ), εγγονός του προηγουμένου, πολιτικός.

13. Αριστοτέλης Δρακόπουλος (1839 - 1864), στρατιωτικός.

14. Αριστοτέλης Κουρτίδης (1858 - 1928), παιδα-

γωγός και ποιητής.

15. Αριστοτέλης Ζάχος (1871 - 1939), αρχιτέκτονας και πολεοδόμος. Με δικά του σχέδια αναστηλώθηκε ο ναός του Αγ. Δημητρίου, μετά την πυρκαγιά του 1917.

16. Αριστοτέλης Κούζης (1872 - 1961), ακαδημαϊκός, ιατρός.

17. Αριστοτέλης (Τέλλος) Άγρας (1880-1907), μακεδονομάχος καπετάνιος από την Μεσσηνία. Ήταν το πολεμικό ψευδώνυμο του Σαράντου Αγαπηνού.

18. Αριστοτέλης Ωνάσης (1906 - 1975), μεγιστάνας επιχειρηματίας.

19. Αριστοτέλης Σαβάλας (Telly Savalas) (της οικογένειας Τσαβαλά από την Λακωνία) (1922 - 1994), ηθοποιός στις Η.Π.Α. Χρήση και παράγωγα του ονόματος: «Αριστοτέλης»: Όνομα του ενός από τους πέντε Δήμους της Χαλκιδικής, στην εδαφική περιοχή του οποίου βρίσκονται τα Αρχαία Στάγειρα. Όνομα του Παγχαλκιδικού Συλλόγου, του Παγχαλκιδικιώτικου Συλλόγου Αθηνών της Προοδευτικής Αδελφότητος Κασσάνδρας (ιδρ. 1908), και άλλων πολιτιστικών συλλόγων, σωματείων, αθλητικών και φυσιολατρικών ομάδων, ιδρυμάτων, Ορφανοτροφείου - Σχολής στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης, οδών, πλατειών, επιχειρήσεων, εμπορικών και μη εταιρειών, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. «Αριστοτέλης»: Το όνομα ενός κρατήρα της Σελήνης. «Αριστοτέλεια»: Αρχαία γιορτή που θεσπίσθηκε από τους Σταγ(ε)ιρίτες και η οποία φαίνεται να καταργήθηκε νωρίς. Επίσης, ονομασία σύγχρονων οργανωμένων εκδηλώσεων προς τιμήν του φιλοσόφου. «Αριστοτέλειο»: Η επωνυμία του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης καθώς και άλλων δημόσιων και ιδιωτικών ιδρυμάτων, καταστημάτων, φορέων και Συλλόγων. Αριστοτελία (Aristotelia L’ Hérit): Γένος ιθαγενών φυτών των ευκράτων χωρών, με 10 είδη. Αριστοτελικοί ή Αριστοτέλειοι: Οι οπαδοί και διάδοχοι του φιλοσόφου, από την αρχαιότητα ως σήμερα. Αριστοτελισμός: Η επίδραση του πνεύματος του Αριστοτέλη στην εποχή του και στους μεταγενέστερους.

Παράλειψη τακτικών σελίδων και στηλών Λόγω του επετειακού χαρακτήρα του τεύχους αυτού και προκειμένου να δημοσιευθούν όσο το δυνατό περισσότερες συνεργασίες για τον Αριστοτέλη, παραλείφθηκαν μερικές τακτικές σελίδες και στήλες (Σαν απόψι τέτοια μέρα, Έντυπα και επιστολές που λάβαμε, Η δράση των άλλων Συλλόγων, Τα νέα μέλη, εικόνες εκδηλώσεων και εκδρομών του προηγούμενου τριμήνου κλπ.). Όλα θα δημοσιευθούν στο επόμενο τεύχος.

ΛΟΓΩ ΠΛΗΘΩΡΑΣ ΥΛΗΣ Λόγω πληθώρας ύλης αρκετές συνεργασίες για τον Αριστοτέλη δεν χώρεσαν στο τεύχος αυτό. Με απόφαση της Επιτροπής Έκδοσης κρατήθηκαν στο αρχείο για το επόμενο τεύχος, μια που ο εορτασμός του Έτους του Αριστοτέλη να συνεχισθεί και μάλιστα εντονότερος από πλευράς τουλάχιστο του Παγχαλκιδικού Συλλόγου, το φθινόπωρο μέχρι το χειμώνα του 2016.

42

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Η ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΣΤΕΛΛΑΚΟΥ Σύντομο αφήγημα ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΙΚΟΥΛΑΣ Ομ. Καθηγητής Παιδιατρικής ΑΠΘ

“Θα βρίσκομαι

στο θάλαμο του Στελλά- “Όχι τώρα δεν στην έφερα ντ’ Γούλα, αλλά την άλλη κου”, άκουγες να λέει κάποιος γιατρός ή “θα κάνω νο- φορά θα στη φέρω”. Και πάντα στη σκηνή του αποχωσηλεία στο θάλαμο του Στελλάκου” άκουγες να λέει ρισμού η τελευταία φράση που της έλεγε ανάμεσα στα κάποια νοσοκόμα! Συνηθίζαμε, βλέπεις, εκείνα τα αναφιλητά του ήταν “να μι φερ’ς ντ’ Γούλα μ’”. Γνωρίχρόνια, που ήμουν νεαρός γιατρός στην Παιδιατρι- ζοντας εγώ ότι ο Στελλάκος είχε μια μικρή αδελφούλα κή Κλινική ΑΧΕΠΑ, να δίνουμε σε έναν θάλαμο, για και όντας σίγουρος ότι αυτή ήταν η Γούλα, που τόσο να συννενοούμαστε μεταξύ μας, το όνομα του μικρού επίμονα ζητούσε, είπα κάποια φορά στη μανούλα του ασθενούς, που νοσηλευόταν για πολύ καιρό στο συ- “Γιατί δεν του φέρνεις μια φορά τη Γούλα, αφού τη γκεκριμένο θάλαμο και γι’ αυτό θέλει τόσο πολύ ο Στελλάκος;”. τον γνώριζε όλο το προσωπικό Με κοίταξε με ένα έκπληκτο και της κλινικής. παράξενο βλέμμα και μου είπε Έτσι τον θάλαμο 8 εκείνο “Τι λες, κυρ-γιατρέ, γίνεται να τον καιρό τον ονομάζαμε “θάφέρω την...αγελάδα στο Νοσολαμο του Στελλάκου”. Πράγμακομείο;!” Έμεινα εμβρόντητος. τι ο Στελλάκος ένα αγοράκι 4-5 Με έκανε να νιώσω ενοχή γιαχρονών, από ένα ορεινό χωριό τί δεν ήξερα ότι η Γούλα ήταν η της Χαλκιδικής, νοσηλευόταν αγαπημένη αγελάδα του Στελγια πολλούς μήνες στο θάλαμο λάκου που είχαν στο σπίτι τους που πήρε το όνομά του. Ήμουν στο χωριό και όχι η αδελφούλα ο υπεύθυνος γιατρός εκείνου του. Την αγαπημένη του αγελάτου θαλάμου και είχα δεθεί πολύ δα ήθελε το δυστυχισμένο παιμε τον Στελλάκο, όπως συμβαίδάκι να’ χει συντροφιά εδώ στη νει συνήθως μεταξύ των γιαμοναξιά του, στον ξένο τόπο, τρών και των χρόνιων μικρών που την έλεγαν Γούλα! ασθενών. Ο Στελλάκος ήταν Ο βασικός όμως καημός, Παιδιατρική κλινική ΑΧΕΠΑ. Ο συγγραφέας ένα συμπαθέστατο και πανέξυόπως ήταν φυσικό, του Στελλάκρατάει στην αγκαλιά του έναν... Στελλάκο πνο αγοράκι, που έπασχε από κου ήταν η μακροχρόνια παραμια σοβαρή χρόνια αρρώστια, που χρειαζόταν μακρο- μονή του στο Νοσοκομείο. Έβλεπε να έρχονται να νοχρόνια παραμονή για νοσηλεία στο Νοσοκομείο. Έμε- σηλεύονται για λίγες ημέρες τα περισσότερα παιδάκια νε μόνος του χωρίς συνοδό στο Νοσοκομείο. Ήταν ορ- και να φεύγουν, ενώ αυτός έμενε κι αυτό τον έκανε να φανός από πατέρα και η μητέρα του είχε να φροντίσει μαραζώνει. “Γιατρό, πότε θα φύγω εγώ;” με ρωτούσε άλλα τρία παιδιά, δύο αγοράκια και ένα κοριτσάκι, μο- κάθε πρωί, που πήγαινα να κάνω επίσκεψη στο θάλανάχη της στο χωριό. Κι αυτός ήταν ο μεγάλος καημός μό του. Και έπρεπε να εφευρίσκω κάθε μέρα μια δικαιοτου Στελλάκου. Η έλλειψη της “μανούλας” του, όπως λογία για την παράταση της παραμονής του. Όσο όμως την αποκαλούσε και την οποία επικαλούνταν με τρό- εγώ ο προσωπικός του γιατρός αλλά και οι άλλοι γιαπο που πραγματικά ράγιζε καρδιές. “Θέλου τ’ μανού- τροί προσπαθούσαμε να βρούμε δικαιολογίες για να λα μ’. Πότι θαρθ’ η μανούλα μ’;Γιατί δεν έρχεται η μα- τον κρατήσουμε τόσο και ο Στελλάκος προσπαθούσε νούλα μ’ για να μι φερ’κι ντ’ Γούλα μ’;” μονολογούσε να βρει τρόπους και κόλπα για να μας ξεγελάσει και να καθημερινά με μόνιμη επωδό την επίκληση “έλα, έλα μας αναγκάσει να τον αφήσουμε να φύγει, κι αυτό γιμανούλα μ’ κι φέρι μι κι ντ’ Γούλα μ’;” την οποία συ- νόταν συχνότερα και εντονότερα μέρα με τη μέρα. Έτσι μπλήρωνε με αναφιλητά. Και βέβαια σπαραξικάρδιες ένα πρωί μπαίνοντας στο θάλαμο είδα τον Στελλάκο να σκηνές διαδραματίζονταν, όταν ερχόταν να τον δει η στέκεται δίπλα στο παράθυρο, να καμώνεται ότι βλέπει μανούλα του και όταν έφευγε. Αξίζει εδώ να αναφέρω κάτι έξω στο δρόμο και να κλαίει γοερά. Ανήσυχος τον αυτό, που συνέβαινε κάθε φορά που ερχόταν η μανού- ρώτησα γιατί στέκεται εκεί και κλαίει για να πάρω την λα του. Το πρώτο πράγμα που τη ρωτούσε ήταν “μ’έ- εξής αναπάντεχη και αποστομωτική απάντηση: “Στέφερες ντ’ Γούλα μ΄;” Κι αυτή πάντα του απαντούσε κομαι εδώ και κλαίω γιατί βλέπω εκεί κάτω στο δρό43

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

ήξερε ακόμη ανάγνωση και γραφή, να παίρνει την υπόθεση της νοσηλείας του και της παραμονής του προσωπικά και να αναλαμβάνει την ευθύνη να υπογράψει και να φύγει! Ο Στελλάκος προφανώς κατά την μακροχρόνια παραμονή του στο Νοσοκομείο έγινε αυτόπτης μάρτυρας κάποιων γονιών, που απογοητευμένοι ή δυσαρεστημένοι από τους γιατρούς και το Νοσοκομείο, έλεγαν ότι θα υπογράψουν και θα φύγουν παίρνοντας με δική τους ευθύνη το παιδί τους παρά την αντίθετη γνώμη των γιατρών, οι οποίοι έκριναν ότι δεν θα έπρεπε το παιδί τους να φύγει ακόμα από το Νοσοκομείο. Το θέμα αυτό της υπογραφής και ιδίως της άμεσης αποτελεσματικότητάς της για την έξοδο από το Νοσοκομείο είχε εγγραφεί στο εγκέφαλο του Στελλάκου. Και όταν συνειδητοποίησε ότι το κόλπο με το παράθυρο και τη μανούλα του, που τον φώναζε “Στελλάκο, έλα στο σπίτι μας, Στελλάκο” είχε αποτύχει, του ήρθε σε κάποια στιγμή ως σανίδα σωτηρίας η ιδέα να...υπογράψει κι αυτός και να φύγει! Η αποτελεσματικότητα, όπως είπα, ήταν εξασφαλισμένη. Όποιος υπέγραφε έφευγε. Πράγμα που σκέφθηκε να κάνει και ο Στελλάκος. Το πώς θα υπέγραφε και το πώς θα έφευγε μόνος του ήταν προφανώς πέρα από τα όρια του προβληματισμού του. Αυτός είχε αποφασίσει να υπογράψει και να φύγει. Τελεία και παύλα. Αν δεν ήταν τόσο τραγική η σκηνή που ο Στελλάκος ανακοίνωνε την απόφασή του να υπογράψει και να φύγει, θα ήταν αφάνταστα κωμική. Έτσι δεν γέλασα ούτε εγώ ούτε κανείς από όσους την είδαν ή την άκουσαν. Δεν γέλασε κανείς μας γιατί όλοι ξέραμε πολύ καλά ότι ο Στελλάκος δεν θα έφευγε ποτέ από το Νοσοκομείο όσες υπογραφές και αν έβαζε. Ξέραμε πολύ καλά ότι ο Στελλάκος δεν θα έβλεπε ποτέ ούτε την αγαπημένη του Γούλα ούτε το σπίτι του. Τελευταίο σπίτι του θα ήταν ο θάλαμος 8, ο λεγόμενος “θάλαμος του Στελλάκου”.

μο τη μανούλα μ’ και με φωνάζει: “Στελλάκο, έλα στο σπίτι μας, Στελλάκο. Έλα να δεις ντ’ Γούλα μας, Στελλάκο”. Δεν την ακούς της μανούλα μ’ που με φωνάζει.” Έλα, έλα, Στελλάκο, έλα στο σπίτι μας, Στελλάκο;” Ήταν συγκλονιστική η σκηνή του μικρού πεντάχρονου, που προσπαθούσε να με πείσει ότι έβλεπε τη μανούλα του και τον φώναζε να πάει στο σπίτι του!. Ήταν μια σκηνή, που με σόκαρε και δεν θα την ξεχάσω ποτέ. Το παιδάκι είχε φθάσει πια στα όριά του και αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το έσχατο μέσο εξαναγκασμού για να το αφήσουμε να φύγει, την επίκληση της μανούλας του που τον φώναζε έξω από το παράθυρο να πάει στο σπίτι του. Του είπα, με όση ψυχραιμία μπορούσα, ότι άκουσα κι εγώ τη μανούλα του που του φώναζε άλλα ότι πρέπει (πάλι τα ίδια) να μείνει ακόμα λίγες μέρες στο Νοσοκομείο. Νόμισα ότι τον έπεισα. Όπως αποδείχθηκε όμως ο Στελλάκος αφ’ενός δεν πείστηκε από τα λόγια μου ότι θα έμενε μόνο για λίγες ακόμα μέρες και αφ’ ετέρου ότι η επίκληση της μανούλας του, που τον φώναζε να πάει στο σπίτι δεν ήταν το έσχατο μέσο εξαναγκασμού, που διέθετε. Διέθετε κι άλλο. Έτσι την άλλη μέρα το πρωί μόλις μπήκα στο θάλαμο του Στελλάκου τον είδα να έχει πάνω στο κρεβατάκι του συγκεντρωμένα όσα παιχνιδάκια είχε, και αυτόν καθισμένο ανάμεσα στα παιχνίδια να μου λέει με ύφος σοβαρό και αποφασιστικό: “Γιατρό, εγώ θα υπογράψω και θα φύγω”. Νόμιζα ότι αυτά που άκουσα έρχονταν από το υπερπέραν . Ότι δεν τα είπε ο Στελλάκος. Ότι δεν ήταν δυνατόν να είναι λόγια δικά του. Ζαλίστηκα για μια στιγμή σκέφτηκα μήπως δεν άκουσα καλά, γι’ αυτό τον ρώτησα. “Τι είπες ότι θα κάνεις; Στελλάκο;” “Θα υπογράψω και θα φύγω” επανέλαβε με ύφος, που δεν σήκωνε συζήτηση. Τώρα πια είχα βεβαιωθεί ότι είπε πράγματι πως θα υπογράψει και θα φύγει. Και τότε ξαναζαλίστηκα. Αλλοφρόνησα. Αναλογίστηκα σε τι κατάσταση απόγνωσης έφθασε ένα πεντάχρονο παιδάκι, που δεν

Η λειτουργία των γραφείων το καλοκαίρι Από 25 Ιουνίου και μέχρι 31 Αυγούστου2016 τα γραφεία του Συλλόγου θα ανοίγουν μόνο ευκαιριακά, δηλ. όταν υπάρχει ανάγκη προετοιμασίας εκδηλώσεων και εκδρομών ή όταν πρόκειται να εξυπηρετηθούν μέλη ύστερα από ραντεβού. Το καλοκαίρι για κάθε εξυπηρέτηση ή ενημέρωση μπορείτε να τηλεφωνείτε :6946470157 Πρόεδρος, 6936950188 Γεν. Γραμματέας.

ΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΤΕΥΧΟΣ Το επόμενο 28ο τεύχος θα κυκλοφορήσει τέλος Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου 2016. Οι συνεργασίες των αρθρογράφων και τα σημειώματα των Συλλόγων και των άλλων φορέων για τη δράση τους, πρέπει να έχουν περιέλθει στα χέρια του εκδότη ( τηλ. 6946470157) το αργότερο μέχρι 10 Αυγούστου 2016.

44

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Η δράση του Συλλόγου μας του βιβλίου με πεζά, στα οποία η αφόρητη νοσταλγία του συγγραφέα ζωντάνεψε τον επαρχιώτικο μικρόκοσμο των παιδικών του χρόνων, που εκπέμπει το άρωμα μιας άλλης εποχής που παρήλθε ανεπιστρεπτί. Διεισδυτικός στον τρόπο του και σαγηνευτικός στον λόγο του ο Δ. Κοσμάς, χωρίς φειδώ η αναφορά στο πλούσιο έργο του συγγραφέα από τον Αθ. Χριστιανό, παραστατικός στην αναβίωση του νοσταλγικού κλίματος ο Γιάννης Τσίκουλας. Την παρουσίαση προλόγισε ο ίδιος ο συγγραφέας. Εξήγησε τους λόγους που τον οδήγησαν στη συγγραφή του βιβλίου και ευχαρίστησε όλους όσοι βοήθησαν στην πορεία της έκδοσής του. Ο Γιάννης Κανατάς, εν ενεργεία εκπαιδευτικός και συγγραφέας, γνωστός και από προηγούμενα έργα-βιβλία του εμφανίστηκε αυτή τη φορά ως συγγραφέας διηγημάτων και όχι μόνο και κατά γενική εκτίμηση τα πήγε θαυμάσια. Ο πρόεδρος του Συλλόγου κλείνοντας την εκδήλωση έπλεξε το εγκώμιο του συγγραφέα και εξήρε την προσφορά του στην έρευνα της τοπικής ιστορίας και την έκδοση σχετικών βιβλίων, καθώς και την επί πολλά έτη διεύθυνση και έκδοση του τριμηνιαίου περιοδικού Πολύγυρος. Στο τέλος όλοι έσπευσαν να σφίξουν το χέρι του συγγραφέα και να τον συγχαρούν όχι μόνο για το νέο βιβλίο που παρουσιάστηκε αλλά για την όλη του προσφορά στον Πολύγυρο και στη Χαλκιδική. Ακολούθησε λιτή δεξίωση που παρετέθη από τον συγγραφέα με γλυκίσματα και αναψυκτικά.

Λογοτεχνικό βραδινό αφιερωμένο στο Νίκο Καββαδία, με τον φιλόλογο και συγγραφέα Τάκη Κοσμά. Σάββατο 20 Φεβρουαρίου 2016 ώρα 20.00΄. Η επιτυχία που είχε η περυσινή εκδήλωση (1 Απριλίου2015) η αφιερωμένη στο Ν. Καββαδία , κατά την οποία σημειώθηκε το αδιαχώρητο στην αίθουσά μας και οι κριτικές υπήρξαν από θετικές έως ενθουσιώδεις, οδήγησε το Δ.Σ. στην απόφαση να επαναληφθεί η εκδήλωση-παράσταση και να αφιερωθεί αυτή τη φορά στους εκπαιδευτικούς της πρώτης και Δεύτερης βαθμίδας της Εκπαίδευσης, που υπηρετούν σε Σχολεία της Χαλκιδικής. Ενημερώσαμε τις δύο Διευθύνσεις Εκπαίδευσης του νομού μας και αυτές με τη σειρά τους ενημέρωσαν τα Σχολεία της δικαιοδοσίας τους. Αποδέχθηκαν όλοι οι παράγοντες της περυσινής εκδήλωσης να μετάσχουν και πάλι: ο έγκριτος φιλόλογος και τ. σχολικός σύμβουλος φιλολόγων κ. Δημ. Κοσμάς, η φιλόλογος και ηθοποιός κ. Θεώνη Δημ. Κοσμά και οι μουσικοί Κώστας Τσολοδήμος, Μαρία και Μάρθα Συλμαλόγλου, ο κ. Γιώργος Ζιούπος. Έγιναν πρόβες για το σχετικό φρεσκάρισμα της παράστασης και όλα ήταν έτοιμα για το Σάββατο 20 Φεβρουαρίου και ώρα 8 μ.μ. Με την έναρξη και μετά το καλωσόρισμα των προσελθόντων, την εκδήλωση προλόγισε ο υπεύθυνος των σχολικών δραστηριοτήτων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης καθηγητής κ. Αριστείδης Κωνσταντινίδης. Στη συνέχεια πήρε το λόγο ο κύριος ομιλητής και η εκδήλωση εξελίχθηκε κανονικά με εναλλαγή ομιλίας, απαγγελιών και μουσικής με την ίδια επιτυχία που την γνωρίσαμε πέρυσι. Όλα πήγαν καλά. Ο πρόεδρος του Συλλόγου κ. Μιχ. Καρτσιώτης σκόρπισε απλόχερα συγχαρητήρια και ευχαριστίες σε όλους τους παράγοντες της εκδήλωσης και τόνισε ότι ο Παγχαλκιδικός από τα πρώτα βήματά του, από τις αρχές δηλ. του 20ού αιώνα, στέκεται δίπλα στους εκπαιδευτικούς και στηρίζει και προβάλλει, όσο μπορεί, το έργο τους. Σημείωσε όμως με παράπονο τη μικρή προσέλευση στην εκδήλωση εκπαιδευτικών και απέδωσε την απουσία τους μάλλον στις πολύ κακές καιρικές συνθήκες, δυνατή βροχή με επίσης πολύ δυνατό κρύο αέρα, που ενέσκηψαν το απόγευμα της ημέρας εκείνης και που συνεχίσθηκαν ως αργά τη νύχτα. Γεγονός πάντως είναι, ότι όσοι τυχεροί είμαστε εκεί, ακούσαμε και βιώσαμε υπέροχες στιγμές λογοτεχνίας, ποίησης, μουσικής.

Τετραήμερη εκδρομή 28,29 Φεβρ. 1,2 Μαρτίου 2016 στη Αθήνα (Μουσεία, Κρουαζιέρα: Αίγινα Πόρο). Στις 28-29/02 και 1-2/3 2016 ο Σύλλογος πραγματοποίησε 4ήμερη εκδρομή στην Αθήνα με συνοδούς τα μέλη του Δ. Σ. Γιάννη Κοτσάνη (υπεύθυνο), Αβραάμ Παπαδόπουλο, Μάχη Κωστοπούλου και Νατάσα Δάφφα. Για μια ακόμα φορά το πρακτορείο «ΑΘΩΣ» προσέφερε τις καλύτερες υπηρεσίες του στα 90 μέλη και φίλους εκδρομείς του Π.Σ. με δύο λεωφορεία και τους αντίστοιχους ξεναγούς Τάσο Παπαδόπουλο (εξαιρετική περίπτωση ξεναγού) και την συμπαθέστατη νέα Αγγελική Παπαδοπούλου. Επιτυχής η επιλογή του 4* ξενοδοχείου «ΤΙΤΑΝΙΑ» στο κέντρο της πόλης.

1η και 4η ημέρα: οι εκδρομείς αξιοποίησαν τον ελεύθερο χρόνο τους, γνωρίζοντας το ιστορικό κέντρο της Αθήνας(παλιά Βουλή, Νομισματικό Μουσείο κ.α.).

2η ημέρα(29/02): Πραγματοποιήθηκε ημερήσια εκδρομή με το ειδικά ναυλωμένο κρουαζιερόπλοιο «ΠΛΑΤΥΤΕΡΑ», στα νησιά ΥΔΡΑ- ΠΟΡΟ- ΑΙΓΙΝΑ. Δυστυχώς η προσέγγιση στην Ύδρα δεν πραγματοποιήθηκε λόγω σφοδρής θαλασσοταραχής. Στον Πόρο έγινε σύντομη ξενάγηση στο Μουσείο των Κοραλιών και γνωριμία με το νησί. Στην Αίγινα με ειδικά ναυλωμένα λεωφορεία οι εκδρομείς επισκέφθηκαν τον παλιό και νέο ναό του Αγ. Νεκταρίου, όπου προσκύνησαν τον τάφο και το οστεοφυλάκιο του Αγίου. Η επιστροφή συνοδεύτηκε από πλούσιο γεύμα (μπουφέ), χορό και τραγούδι στο εν κινήσει κρουαζιερόπλοιο.

3η ημέρα(1/3): Περιλάμβανε:

Η παρουσίαση του βιβλίου του Γιάννη Κανατά με τίτλο «Το ροδάκινο που έγινε ντομάτα». Τετάρτη 24 Φεβρουαρίου 2016 ώρα 20.00΄. Πραγματοποιήθηκε, όπως είχε προγραμματισθεί, την Τετάρτη 24 Φεβρουαρίου 2016 ώρα 20.00΄στην Εστία μας η παρουσίαση του καινούργιου βιβλίου του Νικητιανού Γιάννη Κανατά με τίτλο «Το ροδάκινο που έγινε ντομάτα». Το βιβλίο παρουσίασαν οι δύο γνωστοί έγκριτοι φιλόλογοι και πρώην σχολικοί σύμβουλοι Δημ. Κοσμάς και Αθαν. Χριστιανός, καθώς και ο καθηγητής της παιδιατρικής του Α.Π.Θ. κ. Γιάννης Τσίκουλας. Και οι τρεις Πολυγυρινοί. Το κοινό, που από νωρίς είχε γεμίσει την αίθουσα, στην πλειοψηφία του φίλοιτου συγγραφέα και αρκετοί Πολυγυρινοί, απόλαυσε τις τρεις διαφορετικές προσεγγίσεις 45

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

διάθεση που επιδεικνύουν. Μίλησε για το περιοδικό μας, ζήτησε χορηγούς για τη συνέχεια της έκδοσής του και προανήγγειλε τις προσεχείς μεγάλες δράσεις 1) Την ιστορική διαδρομή του χορού από την αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα στις 8 Ιουνίου, 2) Την εκδήλωση στον ανδριάντα του Αριστοτέλη στο ΑΠΘ μέσα Σεπτεμβρίου, 3) Την εκδρομή στη Ρώμη τέλη Σεπτεμβρίου και 4) Τη Μασαλιάδα, δηλ. τη φθινοπωρινή συνεστίαση με το Μανώλη Μητσιά). Το χορό άνοιξε το Δ.Σ. Με πρώτο τον πρόεδρό κ. Μιχ. Καρτσιώτη και με συνοδεία όλων των καλεσμένων πολύ γρήγορα η πίστα γέμισε. Ο χορός έγινε δυο-τρεις δίπλες. Η αίθουσα κυριολεκτικά σειότανε. Πολλές φορές επικράτησε το αδιαχώρητο, Στη συνέχεια εμφανίσθηκαν τα χορευτικά μας τμήματα (νεανικό και ενηλίκων), που με τη καθοδήγηση του χοροδιδασκάλου κ. Θεοδ. Φλώρου χόρεψαν με επιτυχία παραδοσιακούς χορούς. Τα λαχεία της λαχειοφόρου αγοράς εξαντλήθηκαν πολύ γρήγορα χάρη στην προθυμία των Κυριών: Αννούλας Εμμανουήλ, Ελευθερίας Τσαμούρη, Στέλλας Κακαρίκα, Χρύσας Ζιούπου,΄Αννας Τσότσου-Κυργιαφίνη, Νατάσας Σούστα-Δάφφα, Ζηνοβίας Πάχτα και ΄Αννας Παρδάλη. Η κλήρωση έγινε με τη φροντίδα του αντιπροέδρου του Δ.Σ. κ. Πάνου Βερροιώτη, παρουσία όλων και χωρίς να διακοπεί η διασκέδαση και χάρισε αξιόλογα δώρα στους τυχερούς. Εδώ με ευχαριστίες πολλές αναφέρουμε τους δωροθέτες, που χωρίς τις προσφορές τους η λαχειαγορά δεν θα είχε τα αποτελέσματα που τελικά έφερε: Πρακτορείο ταξιδίων ΑΘΩΣ, «Δωραγορά» Κοσμά Κατραντσιώτη, φαρμακείο Δημητρίου Παπαδέλη, Α.Ε.Β.Ε/ Μωραΐτης-Condito,η ομάδα Ντεκουπάζ του Συλλόγου μας με υπεύθυνο τον Πάνο Βερροιώτη, δασκάλα την κ. Λιζέτα Κοσμά και τις κυρίες που εργάστηκαν Ελευθερία Τσαμούρη, Ανθή Καπετανίδου, Αργυρώ Χατζηδήμου, Αρτεμισία Βέργου και Νικολέτα Λεπονή. Επίσης ευχαριστίες εκφράζουμε και στο Δημ. Και Μαρ. Χατζηκυριάκου για τηδωρεάν εκτύπωση των προσκλήσεων. Για μια στιγμή στις δύο μεγάλες πίστες επικρατούσε το αδιαχώρητο και το γλέντι συνεχίστηκε μέχρι τις βραδινές ώρες. Οι Χαλκιδικιώτες και οι φίλοι μας εξάντλησαν τις χορευτικές τους ικανότητες και την αντοχή τους σε ένα ανέμελο, αυθόρμητο και ξέφρενο γλέντι, μακριά, έστω και για λίγο, από τις βιοτικές μέριμνες. Κατά γενική ομολογία υπήρξε ένας από τους ωραιότερους χορούς του Παγχαλκιδικού. Στο χορό παραβρέθηκαν ο βουλευτής και Μέγας Ευεργέτης του Παγχαλκιδικού ιατρός δρ. Γεώργιος Βαγιωνάς, ο Αντιπεριφερειάρχης Χαλκιδικής κ. Γιάννης Γιώργος, η αντιδήμαρχος του Δήμου Σιθωνίας κ. Μαρία Λαθούρη-Πάργα με συνοδεία μεγάλης παρέας (ένα λεωφορείο) γυναικών από τη Συκιά, οι ευεργέτες μας: ιατρός κ. Μόσχος Μόσχος και χημικός μηχανικός κ. Δημήτριος Κων. Βλαχάκης,ο διοικητής της Ν.Δ.Β.Ε. πλοίαρχος κ. Χρ. Παυλούδης, οι καθηγητές του Πανεπιστημίου μας κ.κ. Γιάννης Τσίκουλας, Σταύρος Αυγολούπης, Τιμολέων Μακρογιάννης, ο δρ. αρχαιολόγος κ. Ιωακείμ Παπάγγελος, ο συμβολαιογράφος Αρναίας κ. Γρηγόριος Μπύρος, ο καθηγητής κ. Αστέριος Σχοινάς, οι αντιπρόσωποί μας στα Παραρτήματα Δημ. Σμάγας με το Γιώργο Κατσίκα, Χρήστος Μπαμπαΐτης, Φώτης Ταλέας και αρκετοί ανταποκριτές. Οι Ταξιαρχιώτες με τον πρόεδρό

1) Επίσκεψη στο Μουσείο της Ακρόπολης και ξενάγηση, κατά ομάδες, από τους Τ. Παπαδόπουλο, Παρασκευή Μπιλούκα και Αγγελική Παπαδοπούλου. Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσαν η αρχιτεκτονική σύλληψη του κτιρίου, η άρτια οργάνωση και η ευρηματικά διαβαθμισμένη παρουσίαση των εκθεμάτων σε τρία επίπεδα. Ένα Μουσείο – Κόσμημα που μας κάνει περήφανους.

2) Επίσκεψη στην Βουλή των Ελλήνων, χάρη στη μεσολάβηση του ευπατρίδη ευεργέτη του Συλλόγου μας, ιατρού και βουλευτή κ. Γεωργίου Βαγιωνά. Έγινε σχετική ενημέρωση του χώρου που απέπνεε το κλίμα του κοινοβολευτικού μας πολιτεύματος 3) Βραδινή διασκέδαση στο κέντρο ΕΛΑΦΟΚΥΝΗΓΟΣ όπου σμίξανε οι δύο αδελφοί πολιτιστικοί σύλλογοι των Χαλκιδικιωτών της Θεσ/νίκης και της Αθήνας. Έγινε αλληλογνωριμία των Δ. Σ. καθώς και ανταλλαγή αναμνηστικών δώρων. Ο κ. Γιάννης. Κοτσάνης μετέφερε τους χαιρετισμούς του προέδρου κ. Μιχ. Καρτσιώτη στον πρόεδρο κ. Γεώργιο Σουλινάρη και τα μέλη του Δ. Σ. Ακολούθησε γλέντι σε κλίμα καθαρά Χαλκιδικιώτικο. Οι παρόντες Αρναιώτες παρουσίασαν και το έθιμο της «χελιδόνας», (πρωτομαρτιά) και τραγούδησαν όλοι μαζί το Χελιδόνα έρχεται από την Αραβία… Παρόντες ήταν και ο κ. Γ. Βαγιωνάς, ο κ. Γ. Αδαμίδης (Αρναιώτης), η κ. Ιφιγένεια Καρτσιώτη(κόρη του Προέδρου) κ.ά. Χωρίς απρόοπτα(μπλόκα) και έγκαιρα, έγινε η επιστροφή στη Θεσ/νίκη με τις καλύτερες εντυπώσεις. Σημειώνεται ότι τα μέλη του Δ.Σ. που συνόδεψαν την εκδρομή προσέφεραν τις υπηρεσίες τους με θαυμάσιο τρόπο με τον υπεύθυνο κ. Γιάννη Κοτσάνη να βάλει και πάλι τη σφραγίδα του στην επιτυχία. Σε όλους συγχαρητήρια. Ο ΕΤΗΣΙΟΣ ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ στο FOCUS. Κυριακή της Αποκριάς 6-3-2016 μεσημέρι. Την Κυριακή 6 Μαρτίου 2016 πραγματοποιήθηκε ο μεγάλος ετήσιος αποκριάτικος χορός του Συλλόγου μας στη μία το μεσημέρι στη Θεσσαλονίκη στο κέντρο FOCUS (δίπλα στο αεροδρόμιο). Σύσσωμο το Δ. Σ. προσέφερε τις υπηρεσίες του για την απρόσκοπτη προσέλευση και τακτοποίηση των 400 και πλέον μελών και φίλων του Συλλόγου μας που προσήλθαν στο χορό. Τη γενική φροντίδα της διοργάνωσης είχε ο Γ.Γ. κ. Γιάννης Κοτσάνης, ενώ ο Ταμίας κ. Αβραάμ Παπαδόπουλος βρισκόταν από την πρώτη στιγμή «στο καθήκον», στην πόρτα της αίθουσας για την υποδοχή των προσερχομένων μαζί με τα άλλα μέλη του Δ.Σ., ενώ ο αντιπρόεδρος κ. Πάνος Βερροιώτης προετοίμαζε την λαχειοφόρο αγορά. Το μουσικό σχήμα του Κώστα Τσολοδήμου (εξαιρέτου μουσικού) πλαισιωμένο από το τραγουδιστικό τρίο: Μαρία Συρμαλόγλου, Μάρθα Μπουσνάκη και Γιώργο Ζιούπο, το Λάκη Χατζούδη (σαξόφωνο και κλαρίνο) και τον Γιάννη Σαρβάντη (μπουζούκ) ,ξετύλιξε το πλούσιο πρόγραμμά του ικανοποιώντας τα χορευτικά γούστα όλων των συνδαιτυμόνων. Στην αρχή ο πρόεδρος του Π. Σ. πλαισιωμένος από τα μέλη του Δ. Σ. καλωσόρισε τους παριστάμενους, επεσήμανε την αναγκαιότητα τέτοιων συναντήσεων, ευχαρίστησε τους επίσημους καλεσμένους και επαίνεσε τους συνεργάτες του στο Δ.Σ. για την εργατικότητα και την καλή τους 46

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

του Ελύτη. Με τη σιγουριά του ειδήμονα ξεπέρασε τους σκοπέλους ενός τόσο απαιτητικού θέματος που προϋποθέτει λεπτές λεκτικές και ιδεολογικές ισορροπίες. Την ομιλία του πλαισίωσε με επιλεγμένα και υποστηρικτικά ηχητικά και οπτικά ερεθίσματα(προβολές) διεγείροντας ευχάριστα το ενδιαφέρον του κοινού που αποτελούνταν από φίλους, συμπατριώτες και συναδέλφους του, καθώς και μεγάλο αριθμό πνευματικών ανθρώπων, πανεπιστημιακών και μη. Ο Πρόεδρος του Π. Σ. κ. Μιχ. Καρτσιώτης μετέφερε το κλίμα της συμμετοχικότητας του ακροατηρίου και επεσήμανε εύστοχα την εκλαΐκευση της ανάπτυξης, την επιτυχή του τεκμηριωμένη σύνδεση της αρχαίας ελληνικής παράδοσης με τον χριστιανισμό ως ένα ενιαίο όλοτων επιμέρους θεμάτων, μα προ παντός την εθνική οπτική της ομιλίας. Τη λήξη ακολούθησε κέρασμα από το ζεύγος Μ. Κουτσού.

τους κ. Στ Λυρτζή και οι Βασιλικιώτες με μεγάλες παρέες έδωσαν και πάλι έναν ιδιαίτερο τόνο. Και το χρόνου. Η διάλεξη του αρχαιολόγου δρ. Ιωακείμ Αθ. Παπάγγελου, με θέμα: «Ιστορική θεώρηση των θαλασσαναιμιών στη Χαλκιδική». Τετάρτη 9 Μαρτίου 2016. Την Τετάρτη 9 Μαρτίου 2016 και ώρα 20.00 στην ΕΣΤΙΑ του Π. Σ. πραγματοποιήθηκε διάλεξη από τον αρχαιολόγο Ιωακείμ Παπάγγελο με θέμα «Ιστορική Θεώρηση των Θαλασσαναιμιών της Χαλκιδικής». Ο ομιλητής συνέδεσε το γνωστό πρόβλημα του χαλκιδικιώτικου πληθυσμού, της θαλασσαναιμίας ή θαλασσαιμίας, μεσογειακής και δρεπανοκυτταρικής αναιμίας με τις συνεχείς μέσω της θαλάσσης μετακινήσεις και εγκαταστάσεις πληθυσμών στη Χαλκιδική κατά την μακραίωνη ιστορία της. Επικέντρωσε το οδοιπορικό του σε 20 σημαντικούς χρονολογικούς σταθμούς και ξετύλιξε άγνωστες και ενδιαφέρουσες πτυχές της με την ευρηματική αναφορά σε εντυπωσιακές επιστημονικές παρενθέσεις με το γνωστό φιλοπαίγμονα σχολιασμό του. Τον ομιλητή προλόγισε ο Γ.Γ. του Δ. Σ. κ. Γ. Κοτσάνης απαριθμώντας επιλεκτικά και το πλούσιο συγγραφικό του έργο. Μετά το πέρας της ομιλίας ο πρόεδρος κ. Μιχ. Καρτσιώτης εξήρε το επιστημονικό ανάστημα του Ι. Π. αναφερόμενος στο πολυσχιδές έργο του τελειομανούς και εργασιομανούς επιστήμονα γνωστοποιώντας στο κοινό και την επικείμενη έκδοση του αφιερωματικού τόμου στον καταξιωμένο επιστήμονα. Υπεβλήθησαν ερωτήσεις και δόθηκαν διευκρινιστικές απαντήσεις. Την Εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο ευεργέτης του Παγχαλκιδικού κ. Μόσχος Μόσχος, οι πρόεδροι των Συλλόγων: Κασσανδρινών, ιατρός κ. Γιώργιος Δαλαμάγκας και Γαλατιστέων αρχιτέκτονας κ. Ζαφ. Οικονόμου, οι καθηγητές της αστρονομίας του Α.Π.Θ. κ. Σταύρος Αυγολούπης, της ιατρικής του Α.Π.Θ. κ. Γιάννης Τσίκουλας, της Μετεωρολογίας κ. Τιμολέων Μακρογιάννης , της βυζαντινής αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. κ. Παζαράς Θεοχάρης, πολλοί επιστήμονες από την ιατρική κοινότητα, επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων, φίλοι και συμπατριώτες του ομιλητή και του Παγχαλκιδικού. Η αποχώρηση όλων συνοδεύτηκε από τη γλυκιά γεύση του καθιερωμένου μπισκοτολούκουμου της κ. Μάχης Κωστοπούλου.

Η 14η Συνάντηση χορωδιών της Χαλκιδικής, στην αίθουσα Αλέξανδρος, στη Θεσσαλονίκη. Κυριακή 27 Μαρτίου 2016 Την Κυριακή 27 Μαρτίου 2016 και ώρα 19.30 πραγματοποιήθηκε η 14η Συνάντηση Χορωδιών της Χαλκιδικής στην αίθουσα της Π. Μ. Μ. Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ στη Θεσσαλονίκη από τον Παγχαλκιδικό Σύλλογο (Π.Σ.Θ.) Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Συμμετείχαν με τη σειρά παρουσίασης : 1. Η χορωδία του Δήμου Καλαμαριάς υπό την διεύθυνση του κ. Γιάννη Κούκα.

2. Η χορωδία του Παγχαλκιδικού Συλλόγου υπό τη διεύθυνση του κ. Νικ. Καλαϊτζή. Στο πιάνο ήταν ο κ. Σάκης Δερμιτζάκης και απήγγειλε η κ. Μαρία Γρίβα.

3. Το νεανικό τμήμα της χορωδίας του Παγχαλκιδικού υπό τη διεύθυνση της κ. Χρυσάνθης Καραμιχάλη, με πιανίστα τον κ. Σ. Δερμιτζάκη 4. Η δημοτική χορωδία του Πολυγύρου υπό τη διεύθυνση της κ. Τατιάνας Σαραφιανού. Στο πιάνο ήταν η κ. Έφη Ψωμαδέλλη και 5. Η δημοτική χορωδία της Ν. Καλλικράτειας υπό τα διεύθυνση του μαέστρου και πιανίστα κ. Γιάννη Ζγούρα. Τις χορωδίες παρουσίασε ο Γ. Γ. του Π. Σ. κ. Γιάννης Κοτσάνης, ο οποίος τόνισε τον αφιερωματικό χαρακτήρα της Συνάντησης με αφορμή την επέτειο της 25ης Μαρτίου και τη σπουδαιότητα του θεσμού. ΄Ολες οι χορωδίες απέδωσαν θαυμάσια. Γενική υπήρξε η παραδοχή. ΄Αλλωστε όλες είναι από τις μεγαλύτερες και ποιοτικότερες χορωδίες που διαθέτει η Χαλκιδκή μας. Γενική ήταν η αίσθηση της ποιοτικής αναβάθμιση όλων, ενώ αθρόα ήταν η προσέλευση του κόσμου παρά τον άστατο καιρό και τη δυσκολία πρόσβασης στην αίθουσα λόγω των διαδηλώσεων. Η κ. Μαρία Γρίβα με τη βιωματική απαγγελία δύο ποιημάτων του Γιώργου Ζωγραφάκη για τον Καπετάν Χάψα και τον Εμμ. Παπά, υπενθύμισε το εορταστικό κλίμα της Συνάντησης , ενώ η μαέστρος κ. Χρυσάνθη Καραμιχάλη που διηύθυνε τη νεοσυσταθείσα νεανική χορωδία του Π. Σ. απέσπασε το θερμό χειροκρότημα. Στους μαέστρους, υπεύθυνους των χορωδιών και μουσικούς, επιδόθηκαν τιμητικά διπλώματα και βιβλία (τόμοι) του Παγχαλκιδικού Λόγου.

Η διάλεξη του φιλολόγου κ. Μιχάλη Κουτσού με θέμα: «Η διαχρονικότητα της ελληνικής παράδοσης στη λατρεία και στην ποίηση. Τετάρτη 23 Μαρτίου 2016. Την Τετάρτη 23 Μαρτίου 2016 και ώρα 20.00 στην ΕΣΤΙΑ του Συλλόγου μας πραγματοποιήθηκε ομιλία με θέμα « Η Διαχρονικότητα της Ελληνικής Παράδοσης στη λατρεία και στην ποίηση» από τον εκλεκτό φιλόλογο και επίλεκτο μέλος του Π. Σ. κ. Μιχάλη Κουτσό. Τον ομιλητή προλόγισε ο Γ. Γ. κ. Γιάννης Κοτσάνης και διάβασε το βιογραφικό του. Ο ομιλητής απόλυτος κάτοχος του θέματος με λόγο εύληπτο και κατανοητό και με τη μέθοδο της συγκριτικής παραλληλίας ανέδειξε με πειστικότητα τη διαχρονική συνέχεια και συνέπεια της αρχαίας ελληνικής παράδοσης, εστιάζοντας το ενδιαφέρον του στους κοινούς τόπους που συνδέουν την αρχαία Ελληνική Τραγωδία με τη Θεία Λειτουργία, τον Ακάθιστο Ύμνο και το Άξιον Εστί 47

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

δευση γιατί το προλαμβάνειν καλύτερο του θεραπεύειν». Το ακροατήριο ήταν πολυπληθές λόγω του ειδικού ενδιαφέροντος του θέματος. Στην πληθώρα των ερωτήσεων δόθηκαν διευκρινιστικές απαντήσεις. Ο πρόεδρος του Δ. Σ. κ. Μιχαήλ Καρτσιώτης ευχαρίστησε και συνεχάρη τους δύο ομιλητές για την αμεσότητα της επικοινωνίας, καθώς και τις ενδιαφέρουσες επισημάνσεις, καθιστώντας στη συνέχεια γνωστό στο ακροατήριο, στο οποίο περιλαμβάνονταν αρκετοί συνάδελφοι, συγγενείς, φίλοι και συμπατριώτες του ομιλητή, το πολυσχιδές έργο του Συλλόγου. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους γνωστά ονόματα του επιστημονικού και πολιτικού χώρου. Όπως πάντα την έξοδο συνόδευσε η παραδοσιακή γεύση του μπισκοτολούκουμου της κ. Μάχης.

Την εκδήλωση έκλεισε ο Πρόεδρος του Π. Σ. κ. Μιχ. Καρτσιώτης, ο οποίος ευχαρίστησε όλους τους συντελεστές της εκδήλωσης και επεσήμανε ότι η μουσική αυτή συνάντηση ήταν αφιερωμένη στην επανάσταση της Χαλκιδικής το 1821, καθώς και στον συντοπίτη μας φιλόσοφο τον Σταγειρίτη Αριστοτέλη στον οποίο είναι αφιερωμένο το έτος 2016. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους οι μεγάλοι ευεργέτες του Συλλόγου μας: ο ιατρός και βουλευτής κ. Γεώργιος Βαγιωνάς, ο αρχιτέκτονας κ. Ορέστης Σιμώνης και ο ιατρός κ. Μόσχος Μόσχος. Παρακολούθηση των Γ΄ Χαιρετισμών της Παναγίας στην Ι. Μονή Δοβρά (Βέρροιας). Παρασκευή 1 Απριλίου 2016. Με ένα υπερπλήρες λεωφορείο, που στην πλειοψηφία ήταν γυναίκες, επισκεφθήκαμε το απόγευμα της Παρασκευής 1 Απριλίου 2016 την Ι. Μονή Δοβρά, 5 χιλ. ΒΔ της Βέρροιας και παρακολουθήσαμε τους Γ΄ Χαιρετισμούς της Παναγίας. Πολύς ήταν ο κόσμος που είχε συρρεύσει να εκκλησιασθεί. Οκτώ μεγάλα λεωφορεία και αμέτρητα Ι.Χ. Παρά ταύτα το μοναστήρι μας καλοδέχτηκε, μας πρόσφερε καφέ με ξενάγηση και προπαντός μας χάρισε μια κατανυκτική ακολουθία. Στην επιστροφή , οδεύοντας προς Θεσσαλονίκη, κάναμε μια στάση, κατεβήκαμε όλοι από το λεωφορείο και ο αστρονόμος καθηγητής του ΑΠΘ και επίλεκτο μέλος του Συλλόγου μας κ. Σταύρος Αυγολούπης μάς «σεργιάνισε» στον έναστρο ουρανό, που εκείνο το βράδυ ήταν πράγματι πολύ καθαρός. Είδαμε με την βοήθεια του κ. καθηγητή τους αστερισμούς που λαμποκοπούσαν στο ουράνιο στερέωμα και το χαρήκαμε ιδιαίτερα. Στην επιστροφή ο πρόεδρος του Δ.Σ. έκλεισε τη βραδιά με έναν επίκαιρο ενδιαφέροντα επίλογο και ευχήθηκε: και του χρόνου.

Ημερήσια εκδρομή στο Δέλτα Αξιού και στη Βέρροια. Σάββατο16 Απριλίου 2016 Το Σάββατο 16 Απριλίου 2016 ο Παγχαλκιδικός Σύλλογος πραγματοποίησε ημερήσια εκδρομή στο Δέλτα του Αξιού – Λουδία-Αλιάκμονα και στη Βέροια (1 λεωφ. 60 άτομα). Αρχηγός, οργανωτής και υπεύθυνος της εκδρομής ήταν ο γ.γ. Γιάννης Κοτσάνης με συνοδούς τα μέλη του Δ. Σ. Πάνο Βερροιώτη, Δάφφα Νατάσα, Τσαμούρη Θ. και Κωστοπούλου Μάχη. Πρώτος σταθμός η Χαλάστρα, όπου οι εκδρομείς στο Κέντρο Πληροφόρησης παρακολούθησαν δυο βίντεο 40’ αντλώντας πληροφορίες για τον μοναδικής ομορφιάς υδροβιότοπο του εθνικού πάρκου με τα 265 είδη πουλιών, την πληθώρα των θηλαστικών, ερπετών και αμφίβιων, καθώς και την πλούσια χλωρίδα σε μια έκταση 338.000 στρεμμάτων. Εκτός των απέραντων ορυζώνων οι εκδρομείς γνώρισαν και τον όρμο Καβούρα, όπου χτυπά η καρδιά της μυδοκαλλιέργειας. Στη Βέρροια σε μια όμορφη λεωφορειακή περιήγηση οι εκδρομείς γνώρισαν τα πιο αξιόλογα μέρη της για να καταλήξουν στην πανέμορφη Μπαρμπούτα, όπου ο μαχαλάς των Εβραίων παλιότερα και το βήμα του Απ. Παύλου. Το μεσημέρι στο γνωστό κέντρο ΕΛΙΑ παρακάθισαν σε γεύμα υπό τους ήχους ζωντανής μουσικής. Η εκδρομή αυτή ήταν μια πολύ ευχάριστη παρένθεση στην γκρίζα πραγματικότητα των ημερών μας. Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Μιχάλη Κουτσό που μεσολάβησε για την επίσκεψη στο Δέλτα όπου τη διεύθυνση έχει ο πανεπιστημιακός φίλος του κ. Κουϊμτσής. Ευχαριστούμε επίσης το Κ. Π. για την δωρεάν επίδοση αναμνηστικών τσαντών με πλούσιο πληροφοριακό υλικό.

Η διάλεξη του νευρολόγου ψυχιάτρου δρ. Μιχαήλ Τριανταφύλλου και της ψυχολόγου Αντιγόνης Μιχ. Τριανταφύλλου με θέμα: Διαταραχές της μνήμης στην Τρίτη ηλικία, άνοιες. Τετάρτη 13-4-2016 Την Τετάρτη 13 Απριλίου 2016 και ώρα 20:00 πραγματοποιήθηκε στην ΕΣΤΙΑ μας ομιλία από τον νευρολόγο – ψυχίατρο δρ. Μιχαήλ Τριανταφύλλου με θέμα: Διαταραχές της μνήμης της τρίτης ηλικίας. Άνοιες. Την ομιλία πλαισίωσε υποστηρικτικά η νεαρή ψυχολόγος κ. Αντιγόνη Τριανταφύλλου (κόρη του ομιλητή), υποδεικνύοντας πρακτικές μεθόδους εξάσκησης της μνήμης. Οι ομιλητές ανέφεραν με σαφή εύληπτο τρόπο ότι « το γήρας είναι μια φυσιολογική εξέλιξη βιολογικής φθοράς του ανθρώπου με έκπτωση άλλοτε άλλης βαρύτητος της λειτουργικότητος και ψυχοπνευματικής εξασθένησης κυρίως της πρόσφατης μνήμης. Μείζονος σημασίας παρουσιάζει η διάκριση με την Άνοια ( Alzheimer κλπ), βαρεία εκφυλιστική βλάβη του εγκεφάλου, σταδιακά επιδεινούμενη, αποδιοργάνωση της προσωπικότητος, μη αναστρέψιμη, που επισυμβαίνει κατά τη διάρκεια του γήρατος αλλά δεν οφείλεται στο γήρας. Στα αρχικά στάδια, άμεση εξέταση από ιατρό Νευρολόγο, για ασφαλή διαφοροδιάγνωση της άνοιας από το γήρας, που η σημειολογία προσομοιάζει, φαρμακευτική θεραπεία και ψυχολογική υποστήριξη από ψυχολόγο με βάση την εκπαί-

Εμφανίσεις των χορευτικών τμημάτων 1. Στο ετήσιο μεγάλο αποκριάτικο χορό του Συλλόγου στις 6-3-2016.

2. Στην υποδοχή της Αλεξάνδρειας φλόγας στον Λ. Πύργο και στο άγαλμα του Μεγ. Αλεξάνδρου στις 9-4-2016.

3. Στην εκδήλωση της Ένωσης Πολιτιστικών Συλλόγων Μακεδόνων στο Καυτατζόγλειο στάδιο της Θεσσαλονίκης στις 16-4-2016, μαζί με 145 άλλα σωματεία της Μακεδονίας.

4. Στον Ταξιάρχη στο πανηγύρι του Αγίου Νικολάου του Οργανού 19-5-2016.

48

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Νέα της ΧαλκιΔικής μας Γράφει και επιμελείται ο Γιώργος Διαμαντουλάκης Εθελοντική δράση «Δώρισε τα μαλλιά σου, δώρισε αγάπη» στην Τοπική Κοινότητα Ν. Σιλάτων Με σύνθημα «Χαρίζω μαλλιά, χαρίζω αγάπη, χαρίζω χαμόγελα» πραγματοποιήθηκε εθελοντική δράση στην κεντρική πλατεία Νέων Σιλάτων την Κυριακή 27 Μαρτίου 2016. Σκοπός της δράσης ήταν να συγκεντρωθούν παιδιά, που θα ήθελαν να δωρίσουν 20 εκατοστά από τα μαλλάκια τους, ώστε να βοηθήσουν άλλα παιδιά, που πάσχουν από καρκίνο και αλωπεκία να αποκτήσουν τη δική τους περούκα. Η ανταπόκριση του κόσμου ήταν συγκινητική, με 45 παιδάκια να χαρίζουν τα μαλλιά τους για τον ιερό αυτό σκοπό και παράλληλα την ελπίδα και το χαμόγελο σε άλλα παιδιά που το έχουν ανάγκη. Η διοργάνωση πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή όλων των φορέων της Τοπικής Κοινότητας Νέων Σιλάτων και διοργανώθηκε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γυναικών και το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων του Δημοτικού Σχολείου.

στον Απρίλιο και Μάιο τις νέες τους παραγωγές με μεγάλη επιτυχία. Συγκεκριμένα ο θεατρικός οργανισμός «Πολύτροπον» παρουσίασε το έργο του Βασίλη Τσικάρα «Ψάρι στα χείλη» και η ομάδα «Θ όπως θέατρο» το έργο της Αγκάθα Κρίστι «Δέκα μικροί νέγροι». Επίσης από το «Πολύτροπο» παρουσιάσθηκε ενώπιον πλήθους θεατών που υπερπλήρωσαν το κινηματοθέατρο «Αλέξανδρος» στη Θεσσαλονίκη (έναντι Λευκού Πύργου), το θεατρικό έργο του Ορμυλιώτη Μάκου Πάνου «Σταμάτα την παρέλαση ρε…» σε σκηνοθεσία του ιδίου του συγγραφέα. Πρεμιέρα μέσα στο Μάιο με μεγάλη συμμετοχή κόσμου και σκηνοθέτη τον Ορέστη Τεάζη, είχε με το έργο «Μπλακ άουτ» η θεατρική ομάδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου, ενώ με μεγάλη επιτυχία και τον ίδιο σκηνοθέτη πραγματοποιήθηκαν παραστάσεις στο θέατρο της Ν. Φώκαιας με το έργο «Η παράσταση συνεχίζεται» από την ομάδα Μονάχους Μονάχους του Πολιτιστικού και Λαογραφικού Ομίλου Ν. Φώκαιας. Παραστάσεις θεάτρου είχαμε και στα Μουδανιά από τον «Φάρο» με τα έργα «Δεν είμαι εγώ» του Γ. Ξενόπουλου και από την εφηβική του ομάδα «Πιραντέλο ή Σκαρπέτα ιδού η απορία». Επιτυχημένη παράσταση έδωσε στο κι ηματοθέατρο Αλέξανδρος στη Θεσσαλονίκη η θετρική ομάδα του πολιτιστικού Συλλόγου. Απρόσμενη παρουσία η ομάδα θεάτρου του εσπερινού λυκείου Πολυγύρου, που εξέπληξε ευχάριστα τους θεατές με το «Φωνάζει ο κλέφτης».

«Χρυσά» τουριστικά σχέδια «Χρυσά» αποδείχθηκαν ότι είναι 3 από τα 16 τουριστικά projects που δημιούργησε και πραγματοποιεί ο Προαθωνικός Οργανισμός Τουρισμού στην ανατολική Χαλκιδική, με στόχο να «θεματοποιήσει» τις προσφερόμενες τουριστικές μορφές του προορισμού και να προσελκύσει σε αυτήν ταξιδευτές όλες τις εποχές του χρόνου. Πράγματι, κατά τη διάρκεια διεξαγωγής της τελετής απονομής βραβείων της διοργάνωσης Tourism Awards 2016, ο Προαθωνικός Οργανισμός Τουρισμού αποτέλεσε τον πρωταγωνιστή της βραδιάς, αποσπώντας τρία χρυσά βραβεία για τις ακόλουθες συμμετοχές: 1. «Ο Αριστοτελικός Περίπατος» στην κατηγορία: Πρωτοβουλίες επιμήκυνσης τουριστικής περιόδου / Εμπλουτισμός του ελληνικού τουριστικού προϊόντος.

2. «Mount Athos Area KOUZINA» στην κατηγορία: Γαστρονομικός τουρισμός.

3. «Τρία Πράσινα Βουνά» στην κατηγορία: Οικοτουρισμός & αγροτουρισμός.

Συνάντηση των χορωδιών του Δήμου Νέας Προποντίδας Σε ένα τριήμερο 17, 18 και 19 Απριλίου 2016 συναντήθηκαν και τραγούδησαν όλες οι χορωδίες των κωμοπόλεων και χωριών του Δήμου Ν. Προποντίδας, στο πολιτιστικό κέντρο Ν. Τρίγλιας με εξαιρετικά μεγάλη επιτυχία. Πρωτότυπη και επαινετή η πρωτοβουλία του δημάρχου κ. Εμμ. Καρρά και του προέδρου του Ο.Π.Α. του Δήμου κ. Εμμ. Μπέη απέσπασε τα εύλογα συγχαρητήρια όλων.

Νέες ευκαιρίες και προοπτικές τουριστικής ανάπτυξης για τη Χαλκιδική Με επιτυχία ολοκληρώθηκε η Διημερίδα με θέμα «Νέες ευκαιρίες και προοπτικές τουριστικής ανάπτυξης για τη Χαλκιδική», το Σάββατο 2 και την Κυριακή 3 Απριλίου 2016 στο Κέντρο Πολιτισμού Ιερισσού, η οποία διοργανώθηκε από τον Δήμο Αριστοτέλης. Η Διημερίδα υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του εορτασμού του Επετειακού Έτους Αριστοτέλη, όπως αυτό εγκρίθηκε και ανακηρύχθηκε από την UNESCO για την συμπλήρωση των 2.400 χρόνων από την γέννηση του φιλόσοφου Αριστοτέλη του Σταγειρίτη.

Το αρχείο του Στέφανου Κότσιανου προσβάσιμο σε όλο τον πλανήτη Την παρουσίαση του Ψηφιακού Αποθετηρίου Ιστορικού και Λαογραφικού Αρχείου Στέφανου Κότσιανου σε συνεργασία με τον Σύλλογο Φίλων Ιδρυμάτων Σ. Κότσιανου πραγματοποίησε ο Δήμος Πολυγύρου στις 22 Μαΐου. Πρόκειται για το sit www.kotsianos.gr, στο οποίο έχουν ψηφιοποιηθεί και αναρτηθεί χιλιάδες έγγραφα, βιβλία, επιστολές και σημειώσεις από το τεράστιο αρχείο του Σ. Κότσιανου. Πλέον η διαδικτυακή πλατφόρμα όχι μόνο δίνει πρόσβαση στο πλούσιο αυτό υλικό αλλά απευθύνεται και στους ερευνητές ανά τον κόσμο, προκειμένου να συμπληρωθεί με νέα στοιχεία και πληροφορίες που θα προκύψουν από τη μελέτη των αναρτημένων τεκμηρίων.

Η Χαλκιδική αγαπά το θέατρο Οι δύο θεατρικές ομάδες της Ορμύλιας παρουσίασαν μέσα 49

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ Ν. ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΛΥΚΕΙΑ - ΓΥΜΝΑΣΙΑ - ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΟΝ ΜΑΪΟ 2011, 2012, 2013, 2014, 2015 & 2016 2011

2012

2013

2014

2015

2016

ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΑΣ

54

56

61

58

55

45

ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Γ.Ε.Λ.

110

114

107

120

103

111

ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ

99

91

89

42

80

81

ΑΡΝΑΙΑΣ Γ.Ε.Λ.

246

228

216

231

218

213

ΠΑΛΙΟΥΡΙΟΥ

64

60

64

66

75

66

ΙΕΡΙΣΣΟΥ Γ.Ε.Λ.

142

139

124

123

129

143

ΠΕΥΚΟΧΩΡΙΟΥ-Λ. Τ.

162

162

166

165

166

297

ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ Γ.Ε.Λ.

261

231

239

262

254

260

ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ

358

354

332

305

308

317

Ν. ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΕΙΑΣ Γ.Ε.Λ.

172

191

196

187

175

182

ΣΗΜΑΝΤΡΩΝ-Λ.Τ.

100

94

102

106

102

165

Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ Γ.Ε.Λ.

381

416

442

442

394

387

ΣΤΡΑΤΩΝΙΟΥ

29

38

33

26

23

27

Ν. ΤΡΙΓΛΙΑΣ Γ.Ε.Λ.

140

140

146

145

159

154

ΣΥΚΙΑΣ

121

121

90

109

104

96

ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ Γ.Ε.Λ.

188

217

234

220

228

217

Σύνολο μαθητών Γυμνασίου 3.616 3.486 3.470 3.374 3.472 3.727

ΣΥΚΙΑΣ Γ.Ε.Λ.

119

117

122

102

107

105

ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ ΕΣΠ.

54

60

63

58

59

51

ΟΡΜΥΛΙΑΣ Γ.Ε.Λ.

89

83

89

92

78

78

ΕΠΑΛ ΝΙΚΗΤΗΣ

-

84

80

72

79

91

ΕΠΑΛ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ

-

293

288

277

285

279

ΛΥΚΕΙΑ

ΕΠΑΛ Ν.ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΕΣΠ

ΕΕΕΕΚ Ν. ΠΟΤΙΔΑΙΑΣ

15

ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ

20

Σύνολο Μαθητών ΕΕΕΕΚ

35

36

ΔΗΜΟΤΙΚΑ

ΕΠΑΛ ΑΡΝΑΙΑΣ

-

201

220

212

216

206

ΕΠΑΛ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ

-

182

184

236

234

212

ΕΠΑΛ ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ

-

154

164

177

199

200

Σύνολο Μαθητών Λυκείων 2.112 3.177 3.216 3.253 3.199 2.925

2016

2011

2012

2013 2014

2015

2016

ΑΓ. ΜΑΜΑΝΤΟΣ

66

65

66

50

58

61

ΑΓ.ΝΙΚΟΛΑΟΥ

116

124

124

125

128

127

ΑΜΜΟΛΙΑΝΗΣ

25

21

23

23

23

28

ΑΡΝΑΙΑΣ

133

144

142

148

143

151

ΑΦΥΤΟΥ

105

94

88

85

85

88

ΒΑΒΔΟΥ

19

16

16

10

10

9

ΒΑΡΒΑΡΑΣ

25

31

32

32

36

29

ΓΥΜΝΑΣΙΑ

2011

2012

2013

2014

2015

2016

ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ

90

76

70

71

76

99

ΒΡΑΣΤΑΜΩΝ

42

50

48

51

51

44

ΑΡΝΑΙΑΣ

105

101

108

118

129

121

ΓΑΛΑΤΙΣΤΑΣ

202

200

191

191

187

185

ΓΑΛΑΤΙΣΤΑΣ-Λ. Τ.

126

130

115

112

143

156

ΓΕΡΑΚΙΝΗΣ-ΚΑΛΥΒΩΝ

97

93

90

90

87

87

ΙΕΡΙΣΣΟΥ

192

199

209

207

183

169

ΕΙΔΙΚΟ Ν.ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ

12

13

19

20

24

25

ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ

392

352

325

333

331

347

ΕΙΔΙΚΟ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ

16

13

11

11

12

14

Μ. ΠΑΝΑΓΙΑΣ

105

89

92

91

93

95

ΖΕΡΒΟΧΩΡΙΩΝ

124

112

114

112

119

117

Ν. ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΕΙΑΣ

286

276

291

300

314

301

ΙΕΡΙΣΣΟΥ 1ο

102

121

118

110

110

110

Ν. ΜΑΡΜΑΡΑ-Λ. Τ.

124

111

109

99

100

155

ΙΕΡΙΣΣΟΥ 2ο

116

116

102

105

102

113

Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ 1

344

324

287

275

290

295

ΚΑΛΑΝΔΡΑΣ

88

78

79

73

71

67

Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ 2

270

282

289

292

296

296

ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ

109

108

113

109

110

114

Ν. ΤΡΙΓΛΙΑΣ

214

207

217

215

212

219

ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ 1ο

153

153

152

142

129

127

Ν. ΦΩΚΑΙΑΣ

98

96

90

86

85

88

ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ 2ο

138

128

107

103

116

117

ΝΙΚΗΤΗΣ

89

92

92

95

107

109

ΚΡΗΝΗΣ

16

17

15

17

19

14

ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ (Εσπερινό)

42

53

43

46

38

40

ΛΑΚΚΩΜΑΤΟΣ

98

109

109

107

108

113

ΟΡΜΥΛΙΑΣ

151

155

152

141

149

143

Μ. ΠΑΝΑΓΙΑΣ

151

158

150

143

144

137

ο ο

50

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΜΕΤΑΓΓΙΤΣΙΟΥ

55

55

25

65

61

53

ΟΡΜΥΛΙΑΣ

242

243

228

207

191

193

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ

37

37

44

42

42

35

ΟΥΡΑΝΟΥΠΟΛΗΣ

51

50

55

53

48

45

Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ

29

31

33

27

27

28

ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ

Ν. ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΕΙΑΣ 1ο

262

248

243

237

230

225

ΠΑΛΙΟΥΡΙΟΥ-ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

Ν. ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΕΙΑΣ 2ο

184

216

208

225

231

235

ΠΑΡΑΛΙΑΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ

67 81 110

68 91 98

60 87 92

58 89 90

60 87 81

59 95 76

Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ 1ο

274

268

266

251

248

247

ΠΕΥΚΟΧΩΡΙΟΥ

217

204

204

208

193

197

Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ 2ο

261

237

232

237

254

259

ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ 1ο

199

208

206

206

208

210

Ν.ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ 3ο

149

143

131

135

136

141

ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ 2ο

177

171

179

187

194

186

Ν.ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ 4ο

156

152

158

162

170

171

ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ 3ο

84

84

87

86

89

93

Ν. ΠΟΤΙΔΑΙΑΣ

84

89

95

102

96

98

ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΥ

113

111

108

105

100

97

Ν. ΣΙΛΛΑΤΩΝ

62

63

68

63

68

73

ΠΟΡΤΑΡΙΑΣ

89

78

79

78

78

85

Ν. ΣΚΙΩΝΗΣ

57

56

61

62

60

64

ΣΑΡΤΗΣ

75

73

69

78

79

75

Ν. ΦΛΟΓΗΤΩΝ-Ν.ΠΛΑΓΙΩΝ

163

165

174

176

189

184

ΣΗΜΑΝΤΡΩΝ

135

133

136

123

119

122

167

ΣΤΑΓΙΡΩΝ - ΣΤΡΑΤΟΝΙΚΗΣ

37

36

33

31

34

37

78

73

78

79

76

79

Ν. ΦΩΚΑΙΑΣ

165

170

167

169

175

Ν.ΜΑΡΜΑΡΑ

218

198

182

193

195

193

ΣΤΑΝΟΥ

Ν.ΤΡΙΓΛΙΑΣ 1ο

146

145

146

163

164

159

ΣΤΡΑΤΩΝΙΟΥ

53

47

50

53

53

54

Ν.ΤΡΙΓΛΙΑΣ 2ο

131

131

129

118

123

115

ΣΥΚΙΑΣ

131

126

120

111

118

130

ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ

41

48

40

36

34

35

ΤΑΞΙΑΡΧΗ

51

51

51

49

56

59

ΝΕΩΝ ΡΟΔΩΝ

67

59

56

54

58

61

ΤΟΡΩΝΗΣ

7

8

10

7

10

11

ΝΙΚΗΤΗΣ

174

182

190

193

193

195

ΦΟΥΡΚΑΣ-ΚΑΣΣΑΝΔΡΙΝΟΥ

78

83

80

76

66

70

ΟΛΥΜΠΙΑΔΑΣ

24

31

40

42

47

42

ΧΑΝΙΩΤΗΣ

60

48

51

60

56

60

ΟΛΥΝΘΟΥ

71

72

72

70

60

59

Σύνολο μαθητών Δημ. Σχολείων 6.972 6.844 6.732 6.707 6.729 6.749

Δυο εξαιρετικές παιδικές θεατρικές παραστάσεις με άρωμα Χαλκιδικής. Με ιδιαίτερη χαρά παρακολουθήσαμε, ύστερα από πρόσκληση, δυο θεατρικές παιδικές παραστάσεις που είχαν κεντρικό θέμα τον αγώνα της Χαλκιδικής το 1821.Πολύ το χαρήκαμε γιατί αναδείχθηκε η συμβολή της Χαλκιδικής μας στην Επανάσταση του γένους, που ενώ είναι τόσο μεγάλη συνεχίζει να παραμένει άγνωστη στους πολλούς. Η πρώτη ήταν στη γιορτή του πολυθεσίου Δημοτικού Σχολείου Ζερβοχωρίων (24-3-2016 ), στην αίθουσα του πολιτιστικού κέντρου Παλαιοχώρας, στην οποία παίχθηκε το θεατρικό «Καπετάν Χάψας, το λιοντάρι της Χαλκιδικής», που έγραψε ο δάσκαλος του Σχολείου κ. Χρήστος Φυλαχτός (επίλεκτο μέλος του Συλλόγου μας και Δημοτικός Σύμβουλος του Δήμου Πολυγύρου). Το σκηνοθέτησε ο ίδιος με τον συνάδελφό του κ. Ευάγγελο Αρβανίτη. Στην παράσταση πήραν μέρος σχεδόν όλα τα παιδιά των Ε΄και Στ΄τάξεων με μια εξαιρετική απόδοση που έκαναν τους γονείς και τους συμμαθητές τους να παρακολουθούν τα δρώμενα με πολύ ενδιαφέρον. Καμαρώσαμε τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς, τους συγχαρήκαμε στο τέλος και ευχηθήκαμε το παράδειγμά τους να βρει μιμητές.

Ιδιαίτεροι έπαινοι ανήκουν στο συγγραφέα του έργου, τον πολυγραφότατο εκπαιδευτικό κ. Χρήστο Φυλαχτό εκ Παλαιοχώρας. Το θεατρικό του έργο, όπως μας ενημέρωσε, δεν έχει εκδοθεί, είναι όμως στη διάθεση κάθε Σχολείου που θα το ήθελε ζητήσει. Συγχαρητήρια. Και η γιορτή του Γυμνασίου Παλαιοχώρας που ακολούθησε είχε στο πρόγραμμα που παρουσίασε, ανάμεσα στα άλλα, ποιήματα, τραγούδια και χορούς της Χαλκιδικής. Τα δίδαξε και τα παρουσίασε η καθηγήτρια κ. Μαρία Σαράφη. Συγχαρητήρια. Η δεύτερη οργανώθηκε από τα Κατηχητικά Σχολεία του Ι. Ναού Αγ. Νικολάου Θέρμης και μεταξύ των συντελεστών της γιορτής ήταν και δύο επίλεκτα μέλη του Παγχαλκιδικού Συλλόγου, ο σχολικός Σύμβουλος Π.Ε. κ. Ιωάννης Τρικκαλιώτης και ο εκκλησιαστικός επίτροπος του Ναού κ. Βασίλειος Ματσίγκος (αμφότεροι εξ Αρναίας), καθώς και ο αρχιμανδρίτης π. Σεραφείμ (εκ Καλυβών Πολυγύρου). Η θεατρική παράσταση είχε ως κεντρικό θέμα τη μάχη των Βασιλικών και η όλη γιορτή είχε έντονο Χαλκιδικιώτικο χρώμα. Συγχαρητήρια στον προϊστάμενο του Ναού π. Κωνσταντίνο, σε όλους τους συντελεστές και ιδιαίτερα στα μικρά παιδιά.

51

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

Η ΧΟΡΗΓΙΑ Χορηγός της έκδοσης του παρόντος 26ου τεύχους είναι

ο κ.

Ο Ρ Ε ΣΤ Η Σ

Σ Ι Μ Ω Ν Η Σ

Αρχιτέκτων από τη Γαλάτιστα Μέγας Ευεργέτης του Παγχαλκιδικού Συλλόγου. Για άλλη μια φορά ο κ. Σιμώνης έρχεται με τη χορηγία του αρωγός στην προσπάθεια του Παγχαλκιδικού Συλλόγου να επιτελέσει το έργο του. Το Δ.Σ. και όλος ο κόσμος του Συλλόγου και της Χαλκιδικής του εκφράζουμε δημόσια τις θερμές μας ευχαριστίες. Την πρώτη φορά που ο κ. Ορ. Σιμώνης ήρθε αρωγός, ήταν το 2010. Είχαν τότε ολοκληρωθεί οι εργασίες κατασκευής του ανδριάντα του Αριστοτέλη, είχε στηθεί στο ΑΠΘ, είχαν γίνει τα αποκαλυπτήρια(25-8-2010) και έμενε υπόλοιπο για την αποπληρωμή των λογαριασμών του έργου το ποσό 18.000 ευρώ. Τότε σε πρώτη δημόσια γενική έκκλησή μας ο κ. Ορ. Σιμώνης έσπευσε, κατέβαλε όλο το οφειλόμενο ποσό σε μετρητά στο ταμείο του Συλλόγου και εξοφλήθηκαν τα πάντα. Για τη μεγάλη εκείνη χορηγία ανακηρύχθηκε ΜΕΓΑΣ ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ του Συλλόγου μας και το όνομά του σήμερα είναι χαραγμένο σε χρυσή πινακίδα στην αίθουσά μας μαζί με το όνομα του άλλο Μεγάλου Ευεργέτη κ. Γ. Βαγιωνά. Σημειώνεται ότι ο κ. Ορ. Σιμώνης είναι ένας διακεκριμένος αρχιτέκτων μηχανικός, με πάρα πολλές περγαμηνές. Έχει σχεδιάσει και έχει επιβλέψει την κατασκευή πληθώρας μεγάλων ιδιωτικών και δημοσίων έργων (συγκροτημάτων κατοικιών, νοσοκομείων, σχολείων, εργοστασίων, θεάτρων κλπ., κλπ,) στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό (Βαλκάνια, Ιταλία, Αυστρία, Ουκρανία, Μέση Ανατολή, Ισπανία, Ισραήλ κλπ)., και συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους σύγχρονους αρχιτέκτονες. Είναι ταυτόχρονα και ένας ευπατρίδης για τον οποίο η Χαλκιδική σεμνύνεται. Αξιότιμε Κύριε Σιμώνη, ακριβέ μας φίλε και συντοπίτη Ορέστη, σ’ ευχαριτούμε θερμά και ευχόμαστε υγεία, μακροημέρευση και κάθε οικογενειακή χαρά και ευτυχία ΤΟ Δ.Σ.

ΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΜΑΣ Μέχρι σήμερα χορηγοί του περιοδικού είναι:

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΑΓΙΩΝΑΣ (τ. 1-4), ΑΣΤΕΡΙΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ (τ. 5-6), ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΜΑΣΑΛΑ-ΜΟΥΣΤΟΥ (τ. 7), ΜΟΣΧΟΣ ΜΟΣΧΟΣ (τ. 8), ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ & ΟΛΥΜΠΙΑ ΓΡΑΜΜΕΝΑ (τ. 9), ΔΗΜΟΣ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ (τ. 10), ΧΡ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ (τ. 11), ΠΕΡΙΦ. ΕΝΟΤΗΤΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (τ. 12), ΚΩΝ. & ΑΦΡ. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ (τ. 13), ΔΗΜΟΣ ΣΙΘΩΝΙΑΣ (τ. 14), ΜΑΓΔΑ ΚΕΚΕΡΗ-ΣΛΙΝΗ (τ. 15), ΗΛΕΚΤΡΑ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (τ. 16), ΕΛΛΗ, ΜΑΡΙΑ, ΚΑΙΤΗ & ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥΔΗ (τ. 17), ΔΗΜΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (τ. 18), ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΙΧΟΣ (τ. 19), ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΟΛΥΓΥΡΙΝΩΝ & ΘΩΜΑΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ (τ. 20), ΧΡΗΣΤΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΓΛΟΥ (τ. 21), ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΖΙΤΖΙΟΣ (τ. 22), ΕΚΜΕ Α.Ε. Ι. & Β. ΚΑΡΥΩΤΗΣ (τ.23), ΠΑΥΛΟΣ ΔΕΑΣ (τ. 24), ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΑΒΑΤΟΥ (τ. 25), ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ (τ. 26), ΟΡΕΣΤΗΣ ΣΙΜΩΝΗΣ (τ. 27) 52

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Ερώτηση βουλευτή και απάντηση υπουργού Ο βουλευτής Β΄ Θεσσαλονίκης κ. Θεόδωρος Καράογλου, επίλεκτο μέλος του Συλλόγου μας, κατέθεσε προς το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων ερώτηση με θέμα: «Χωρίς τις ιστορικές μάχες της Χαλκιδικής τα σχολικά εγχειρίδια» και έλαβε απάντηση από τον αρμόδιο υπουργό. Και την ερώτηση και την απάντηση με σχετικό σχολιασμό θα δημοσιεύσουμε στο επόμενο τεύχος.

Μηνύματα στα κινητά Ανακοίνωση προς τα μέλη για άλλη μια φορά Για την επικοινωνία μαζί σας στέλνουμε μηνύματα στα κινητά τηλέφωνα για όλες τις εκδηλώσεις κλπ. Αν κάποιος δεν τα λαμβάνει ας μας τηλεφωνήσει 6946470 157 ή στα γραφεία 2310323839 Είναι κρίμα να πληρώνουμε τόσα χρήματα και να μην διαβάζονται τα μηνύματα.

Συγχαρητήρια Στον κ. Αστέριο Ζωγράφο, Δήμαρχο Πολυγύρου, επίλεκτο μέλος και ΔΩΡΗΤΗ του Συλλόγου μας, που εξελέγη Γεν. Γραμματέας του Δ.Σ. της ΕΕΤΑΑ Α.Ε. εκφράζουμε τα θερμά μας συγχαρητήρια. Χαιρόμαστε δε ιδιαίτερα που δύο Δήμαρχοι: του Πολυγύρου ο κ. Αστ. Ζωγράφος και του Δήμου Σιθωνίας ο κ. Ιωάννης Τζίτζιος, καθώς και ο δημοτικός σύμβουλος του Δήμου Πολυγύρου κ. Αναστάσιος Κανταράς έχουν εκλεγεί και εκπροσωπούν επάξια τη Χαλκιδική μας στα ανώτατα αυτοδιοικητικά όργανα της Ελλάδας. Σημειώνεται ότι οι δύο τελευταίοι, όπως γράψαμε σε προηγούμενο τεύχος, έχουν εκλεγεί μέλη του Δ.Σ. της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας, ΚΕΔΕ.

ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ Στείλτε τη συνδρομή σας. Είναι 15 ευρώ το χρόνο. Υπάρχει ανάγκη χρημάτων γιατί ειδικά εφέτος, με το έτος του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ, σας ετοιμάζουμε μεγάλες και πρωτότυπες εκδηλώσεις. Στον ταμία 2310928664 ή κάθε βράδυ 6-9 στα γραφεία του Συλλόγου Στον λογαριασμό στην τράπεζα ΠΕΙΡΑΙΩΣ 6233040032572 Στους κατά τόπους εξουσιοδοτημένους εισπράκτορές μας που είναι πρόθυμοι να έρθουν στο σπίτι ή στον τόπο εργασία σας να σας συναντήσουν: 1.Ζηνοβία Ιππ. Πάχτα για τη Θεσσαλονίκη και την Αρναία με τα πέριξ τηλ. 6637313294 2.Νίκος Πιτσιόρλας για τον Πολύγυρο και τα πέριξ 6979816851 3. Μαρία Κουζίνα για τα Ν. Μουδανιά και τα πέριξ τηλ. 6993402230

ΠΕΝΘΗ ΄Εφυγαν από τη ζωή: Ο Βασίλειος Παπαγιάννης από την Κασσάνδρεια (Α.Μ. 949), επίλεκτο μέλος του Συλλόγου μας και τέως Δήμαρχος Κασσανδρείας. Ο Θωμάς Θεοδωρίδης, από το Στρατώνι (Α.Μ. 3). Ο μεταστάς υπήρξε επί δύο δεκαετίες μέλος των Διοικητικών Συμβουλίων (1986-2005) του Συλλόγου μας. Για τις πολλαπλές υπηρεσίες του προς τον Παγχαλκιδικό ανακηρύχθηκε ΕΠΙΤΙΜΟ ΜΕΛΟΣ αυτού και για την οικονομική του στήριξη ανακηρύχθηκε ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ του. Το όνομά του είναι γραμμένο με χρυσά γράμματα στον οικείο πίνακα στην Εστία μας. Στην εξόδιο ακολουθία, που εψάλη στον Ι. Ναό της Αγ. Κυριακής στη Θεσσαλονίκη, παρέστη το Δ.Σ. και τον επικήδειο λόγο εκφώνησε ο πρόεδρος κ. Μιχ. Καρτσιώτης. Επίσης κλιμάκιο του Δ.Σ. παρέστη στην τέλεση του 40ημέρου μνημοσύνου του, στο Στρατώνι. Ο Παγχαλκιδικός απευθύνει θερμά συλλυπητήρια στους οικείους τους, ευχόμενος την εξ ύψους παρηγορία. ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥΣ.

53

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ ΣΕ ΔΥΟ ΧΑΛΚΙΔΙΚΙΩΤΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ Στον κ. Γεώργιο Κατσάγγελο, από την Αρναία, τακτικό καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, απονεμήθηκαν δύο τιμιτικές διακρίσεις: 1) ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ως αναγνώριση των υψηλών επιδόσεών του και 2) ΤΙΜΗΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ για την κατάκτηση του Διεθνούς Βραβείου Καλών Τεχνών από το International Exchange Center to Kobe (Ιαπωνία). Η κ. Δήμητρα Στυλ. Παρδάλη, από τον Άγ. Νικόλαο, επίλεκτο μέλος του Συλλόγου μας ( Α.Μ. 1290), εξελέγη και διορίστηκε επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Κτηνιατρικής-Σχολή Επιστημών Υγείας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Με ιδιαίτερη χαρά σφίγγουμε το χέρι και των δύο επιστημόνων μας, ευχόμενοι «και εις ανώτερα».

Ένα μοναδικό βιβλίο με ονόματα και βιογραφικά 1.300 Χαλκιδικιωτών αγωνιστών του 1821 Κυκλοφόρησε, από την Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, το πολυαναμενόμενο βιβλίο του αρχαιολόγου, ερευνητή της τοπικής μας ιστορίας και επιλέκτου μέλους του συλλόγου μας κ. Νίκου Εμμ. Παπαοικονόμου από τα Δουμπιά, με τίτλο: «ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΟΥ 1821 από τη Χαλκιδική και τη Θεσσαλονίκη» και υπότιτλο: «΄Οψεις της συμβολής της Μακεδονίας στην επανάσταση του 1821 και στη συγκρότηση του πρώτου τακτικού στρατού του Ελληνικού κράτους». Το βιβλίο, προϊόν πολύχρονης και πολύμοχθης έρευνας του συγγραφέα στα αρχεία του κράτους και των μουσείων, ογκώδες με 650 σελίδες, περιλαμβάνει βιογραφικά 1.300 αγωνιστών της Χαλκιδικής (1) με ονόματα, τόπους καταγωγής και αποδείξεις συμμετοχής σε αγώνες και μάχες, και αποτελεί ένα μοναδικό ντοκουμέντο, που έλλειπε μέχρι σήμερα από τον τόπο μας, για τη συμβολή της Χαλκιδικής στον αγώνα της ανεξαρτησίας, αφού μετά τον εξάμηνο τιτάνειο αγώνα στα πεδία των μαχών της Χαλκιδικής (Μάιος1821-Νοέμβριος1821) και την ολική καταστροφή και ερήμωσή της , οι αγωνιστές εκείνοι έφυγαν στη νότια Ελλάδα, όπου εντάχθηκαν σε επαναστατικά σώματα, πολέμησαν στο πλευρό των άλλων αγωνιστών Ελλήνων, συνέβαλαν στην αίσια έκβαση του αγώνα και στη συνέχεια, όσοι επέζησαν, εντάχθηκα στον τακτικό στρατό του ελεύθερου ελληνικού κράτους. Μεγαλύτερη προσφορά στην ιστορία του μικρού μας τόπου από αυτήν που μας προσέφερε ο κ. Νίκος Παπαοικονόμου νομίζουμε δεν υπάρχει. Το βιβλίο προλογίζει ο ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας του ΑΠΘ και πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονκιών Σπουδών κ. Αθανάσιος Καραθανάσης και ο δικηγόρος, τέως βουλευτής και Γεν. Γραμματέας της Εταιρείας κ. Βασίλειος Πάππας, εξ Ιερισσού. Το βιβλίο θα παρουσιαστεί το επόμενο φθινόπωρο στη Θεσσαλονίκη και στη Χαλκιδική. Σήμερα , προκαταβολικά, σφίγγουμε το χέρι του κ. Νίκου Παπαοικονόμου, τον συγχαίρουμε και τον ευχαριστούμε ως Χαλκιδικιώτες για το σπουδαίο, το υπέροχο, το μοναδικό δώρο που μας πρόσφερε και που μας δίνει το δικαίωμα έμπλεοι χαράς να αναφωνήσουμε για άλλη μια φορά: Αυτή είναι η Χαλκιδική μας! Τέτοιους γεννάει ο τόπος μας! Τέλος ως Παγχαλκιδικός Σύλλογος θέλουμε να ευχαριστήσουμε και την Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών που συμπεριέλαβε στις εκδόσεις της το βιβλίο αυτό. Καλό θα ήταν, αν μπορούσε να βρεθεί τρόπος, να σταλεί το βιβλίο σε όλα τα Σχολεία μας. Πολύ θα βοηθούσε τους εκπαιδευτικούς μας. ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΧΟΡΗΓΟΣ.

(1) Χαλκιδική είναι γεωγραφικός όρος και περιλαμβάνει όλη τη χερσόνησο, νότια της νοητής γραμμής: από τον μυχό, θα λέγαμε, του Θερμαϊκού , τις λίμνες Κορώνειας και Βόλβης μέχρι τον μυχό του Στρυμονικού κόλπου. Χαλκιδική δεν είναι η ομώνυμη Νομαρχία, αλλά η Νομαρχία είναι μέρος της Χαλκιδικής. ΤΟ Δ.Σ.

54

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΜΙΑ ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΕΚΔHΛΩΣΗ ΠΟΥ ΘΑ ΜΕΙΝΕΙ ΑΞΕΧΑΣΤΗ

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ Ο Παγχαλκιδικός Σύλλογός στα πλαίσια του εορτασμού του ΕΤΟΥΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ και με την ευκαιρία λήξης της περιόδου 2015-2016

οργανώνει για τα μέλη και τους φίλους μας μεγάλη εκδήλωση την

Τετάρτη 8 Ιουνίου 2016 ώρα 8.30 το απόγευμα στο ανοιχτό θεατράκι του 1ου Λυκείου Πανοράματος με θέμα

«ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΚΑΙ Ο ΧΟΡΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ» Πρόκειται για μια μεγάλη παράσταση στην οποία για δυο και πλέον ώρες θα απολαύσουμε ένα υπερθέαμα με αρχαίες ελληνικές ενδυμασίες και μουσικά όργανα, μέχρι τα καλύτερα τραγούδια και τους χορούς της σύγχρονης εποχής. Η όλη εκδήλωση είναι μια παραγωγή του χορευτικού τμήματος του Συλλόγου μας με εμπνευστή σεναριογράφο και σκηνοθέτη το χοροδιδάσκαλο και καθηγητή Φυσικής Αγωγής κ. Θεόδωρο Φλώρο και χρηματοδότηση του ταμείου του Συλλόγου. Μετέχουν χορευτές και χορεύτριες από τον ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟ, τον Μ.Α.Σ. ΟΜΒΡΙΑΝΟΣ ΠΕΤΡΟΚΕΡΑΣΩΝ, τον Σύλλογο Σαρακατσάνων φοιτητών του ΑΠΘ, τον Σύλλογο Ποντίων Πανοράματος και τον Σύλλογο Κρητών φοιτητών του ΑΠΘ,

και καλεί όλα τα μέλη, τους Χαλκιδικιώτες και τους φίλους μας να παρευρεθούν, να απολαύσουν ΤΟ θέαμα για την προετοιμασία του οποίου έχει καταβληθεί πολύς κόπος αλλά και χρήμα. Για τη μετάβαση στο θεατράκι, θα ναυλωθούν λεωφορεία τα οποία θα αναχωρήσουν από το μνημείο του καπετάν Χάψα, στις 7.30΄ μ.μ. και θα επιστρέψουν μετά το τέλος της παραστάσεως. Το άτομο 4 ευρώ για μετάβαση και επιστροφή. Οδηγία για τους οδηγούς των Ι.Χ. : Ανεβαίνοντας προς Πανόραμα, μετά την κλινική ΄Αγιος Λουκάς, συναντούμε δεξιά μια Πίτσα ROMA. Αμέσως στρίβουμε δεξιά και μετά από ευθεία ενός περίπου χιλιομέτρου συναντούμε το 1ο Λύκειο Πανοράματος.

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΕ ΕΘΝΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ Την Κυριακή 12 Ιουνίου 2016 και ώρα 10.30΄ θα εορτασθεί με κάθε επισημότητα και με την παρουσία των Αρχών της χώρας, η 195η επέτειος της φονικής μάχης

των Βασιλικών του Ιουνίου του 1821 με θρησκευτικό μνημόσυνο στο καθολικό της Ι. Μονής της Αγ. Αναστασίας και στη συνέχεια με στέψη του μνημείου των πεσόντων, καπετάν Χάψα και συμμαχητών του. Καλούμε όλα τα μέλη μας και τους φίλους της Χαλκιδικής να προσέλθουν για να αποτίσουμε φόρο τιμής στους ήρωες Χαλκιδικιώτες που θυσίασαν τη ζωή τους για να ζούμε εμείς σήμερα ελεύθεροι. Την εκδήλωση οργανώνει η Περιφερειακή Ενότητα Χαλκιδικής σε συνεργασία με τους Δήμους Πολυγύρου, Σιθωνίας, Θέρμης και τον Παγχαλκιδικό Σύλλογο.

55

ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Τεύχος 27ο

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΡΟΜΩΝ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 Τετραήμερη εκδρομή στα νησιά Νάξος-Πάρος. Ο αριθμός των εκδρομέων ήδη συμπληρώθηκε

Υπεύθυνος ο κ. Γιάννης Κοτσάνης 6936950188

Τετάρτη 8 Ιουνίου

ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΑΚΙ ΤΟΥ 1ου ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΝΟΡΜΑΤΟΣ. (Βλ. πρόσκληση σελ. 55)

Με την ευκαιρία του έτους του Αριστοτέλη και τη λήξη της περιόδου 2015-2016.

Κυριακή 12 Ιουνίου

Εορτασμός της 195ης επετείου της μάχης των Βασιλικών του 1821. (Βλ. πρόσκληση σελ. 55)

Έναρξη ώρα 10.30΄. Ομιλητής ο θεολόγος κ. Δημ. Ρήγας. Αναχ. λεωφ. ώρα 8.30

Κυριακή 12 Ιουνίου

Η χορωδία μας θα λάβει μέρος σε Ώρα 7.30 μ.μ. Οργάνωση του Δήμου συνάντηση χορωδιών στον Πολύγυρο. Πολυγύρου.

Κυριακή 26 Ιουνίου

Η χορωδία μας θα λάβει μέρος σε συνάντηση χορωδιών στη Δράμα, στο Θεατράκι της Αγ. Βαρβάρας.

28,29,30 Μαΐου και 1 Ιουνίου

Ώρα 8 μ.μ. Οργάνωση του Δήμου Δράμας που γιορτάζει τα ελευθέρια της πόλης.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ Η μεγάλη εκδρομή στην Ιταλία (Ρώμη, Φλωρεντία, Πομπηία κλπ.) που είχε προαγγελθεί με δημοσίευση στο προηγούμενο τεύχος (σελ.52)

θα πραγματοποιηθεί στις αρχές Οκτωβρίου 2016. Θα είναι 8ήμερη για όσους επιλέξουν την μετάβαση με αεροπλάνο (το άτομο περί τα 575 ευρώ) και 9ήμερη για όσους επιλέξουν την μετάβαση με πλοίο, Ηγουμενίτσα-Αγκώνα (το άτομο περί τα 525 ευρώ). Ξενοδοχεία 4* με ημιδιατροφή. Η επιστροφή θα γίνει για όλους με πλοίο. Καμπίνες 4κλινες. Για πληροφορίες και δηλώσεις συμμετοχής στον υπεύθυνο Γεν. Γραμματέα του Δ.Σ. κ. Ι. Κοτσάνη στο τηλ. 6936 950 188. Ήδη έχουν δηλώσει συμμετοχή 110 άτομα. Οι δηλώσεις συνεχίζονται. Λεπτομερές πρόγραμμα θα κοινοποιηθεί εφόσον οριστικοποιηθεί ο αριθμός των συμμετεχόντων και οι λεπτομέρειες.

ΠΡΟΑΓΓΕΛΙΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ Για το φθινόπωρο: 1. Προαγγέλλεται η πραγματοποίηση της Μασαλιάδας 2016 (φθινοπωρινής συνεστίασης), με συμμετοχή του Μανώλη Μητσιά.

2. Προαγγέλλεται η πραγματοποίηση μεγάλης εκδηλώσεως στο χώρο του Πανεπιστημίου μπροστά στο άγαλμα του Αριστοτέλη ως συμμετοχή στον εορτασμό του «Έτους του Αριστοτέλη», εφόσον δοθεί σχετική έγκριση από τις Πρυτανικές Αρχές του Ιδρύματος.

ΔΕΝ ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΧΟΡΗΓΟΣ για το επόμενο 28ο τεύχος. Ήδη υπάρχει και το όνομά του θα γνωστοποιηθεί όταν το τεύχος κυκλοφορήσει.

56

Από την επίσκεψη των μελών και φίλων του Παγχαλκιδικού Συλλόγου, την Κυριακή 15 Μαΐου 2016, στα Αρχαία Στάγειρα, όπου έγινε η παρθενική ανακοίνωση από τον ανασκαφέα-αρχαιολόγο Dr. Κων. Σισμανίδη για την θέση του τάφου-ηρώου του Αριστοτέλη (βλ. άρθρο του σελ. 31)

Στο άλσος του Αριστοτέλη με τον καθηγητή του Α.Π.θ. αστρονόμο κ. Στ. Αυγολούπη

Ο βόρειος λόφος των αρχαίων Σταγείρων. Στο πεταλοειδές κτίσμα, στο μέσον της φωτογραφίας, ο τάφος του Αριστοτέλη.