Rakopolio.blogspot.com

2

3

4

5

Στάκθσ Αςθμάκθσ

rakopolio.blogspot.com

Διανζμεται δωρεάν

Ακινα 2017

6 Τίτλοσ: rakopolio.blogspot.com Συγγραφζασ: Στάκθσ Αςθμάκθσ Επιμζλεια ζκδοςθσ: Στάκθσ Αςθμάκθσ Επιμζλεια εξωφφλλου: Διμθτρα Καρλι Εκτφπωςθ - Βιβλιοδεςία: “ΑΛΦΑΒΗΣΟ ΑΒΕΕ” Γραφικζσ Τζχνεσ Βριλθςςοφ 80 Ακινα, 114 76, tel. 210 6466086, Ρολφγωνο Αττικισ Copyright 2017 : Στάκθσ Αςθμάκθσ Λθτοφσ 7, 162 31 Βφρωνασ Τθλ.: 210 7645106 E-mail: stathisas@gmail.com ISBN: 978-960-93-8962-4

Επιτρζπεται από τρίτουσ θ αντιγραφι, αναδθμοςίευςθ και αναπαραγωγι του παρόντοσ με οποιοδιποτε τρόπο: μθχανικό, θλεκτρονικό, φωτοτυπικό, χωρίσ προθγοφμενθ άδεια του ςυγγραφζα, υπό τον όρο μόνο τθσ δωρεάν διανομισ του.

7

Αφιερώνεται ςε όλουσ όςουσ αγαποφν το διάβαςμα.

8

9

Ρεριεχόμενα Ρρόλογοσ......................................................................................................................11

Ι) Σκόρπιεσ Γνϊςεισ ναι, ςκόρπια λόγια όχι ..............11 1. Αφιερωματικό ...................................................................................................17 2. Με τθν ευκαιρία του Ράςχα ................................................................24 3. Ελλθνικι πολιτικι και πολιτικό χριμα ςαν να μθν πζραςε μια μζρα. ..................................................................30 4. Αρικμθτικά ...........................................................................................................43 5. Γραμματικά ..........................................................................................................48 6. Αρχαίεσ λζξεισ και ςυμπεριφορζσ που μερικζσ κρατοφν ακόμα......................................................................58 7. Χρονικά ....................................................................................................................67 8. Οικογενειακά .....................................................................................................75 9. Αρχαίων όνειρα ...............................................................................................83 10. Αρχαίων χρθςμοί και οιωνοί ...........................................................97 11. Σοφία από τθν Ανατολι.................................................................... 106 12. Σφγχρονεσ ςκζψεισ *α+ ....................................................................... 116 13. Σφγχρονεσ ςκζψεισ *β+ ........................................................................ 125 14. Σφγχρονεσ ςκζψεισ *γ+ ........................................................................ 133 15. Σφγχρονεσ ςκζψεισ *δ+ ........................................................................ 141 16. Ο ελλθνικόσ πολιτιςμόσ και οι άλλοι ................................... 152 17. Ρόςο “μασ επιτρζπεται” να γνωρίςουμε; *α+............... 158 18. Ρόςο “μασ επιτρζπεται” να γνωρίςουμε; *β+ ............... 172 19. Ρόςο “μασ επιτρζπεται” να γνωρίςουμε; *γ+ ............... 181 20. Συμπτϊςεισ; *α+ ........................................................................................ 190 21. Συμπτϊςεισ; *β+......................................................................................... 199

10

II) Ρρο…αιρετικά ........................................................................................ 209 22. Ναόσ Απόλλωνοσ Δελφϊν και Σφίγγα τθσ Αιγφπτου ..................................................................................... 211 23. Υπάρχει και άλλο ςτοιχείο που ςτθρίηει τουσ ιςχυριςμοφσ του αρχαιολόγου κ. Σιςμανίδθ, αναφορικά με τον τάφο του Αριςτοτζλθ ; ............................................................... 214 24. Θ ομθρικι αρμονικι ταλάντωςθ.............................................. 218 25. Ο παπποφσ μασ ο Οδυςςζασ ........................................................ 223 26. Ο προςανατολιςμόσ του Ραρκενϊνα και των Ρροπυλαίων ..................................................................................... 227 27. Ραλιά & νζα Αράχοβα ι Ηεμενό & Αράχοβα; ........................................................................................ 235

III) Σκζψεισ .......................................................................................................... 267 28. Δικαιϊματα & Συμφζροντα ....................................................... 269 29. H διπλι μασ λογικι θ αυτοκαταςτροφικι κουλτοφρα μασ .......................................... 275 30. Το “είναι” και το “φαίνεςκαι” ................................................. 283 31. Κάπθλοι ............................................................................................................ 287 32. Χϊρα ςε ελεφκερθ πτϊςθ .............................................................. 292

11

Ρρόλογοσ Ρολλζσ φορζσ, ίςωσ, αγαπθτζ αναγνϊςτθ κα ζχεισ βρει και εςφ ςε αξιόλογα βιβλία, ζγκριτεσ εφθμερίδεσ και περιοδικά ςθμαντικζσ πλθροφορίεσ, απόψεισ και γνϊμεσ, που ςου κίνθςαν το ενδιαφζρον. όμωσ, επειδι δεν είχεσ τθν πρόνοια ι δεν μπόρεςεσ για κάποιο λόγο να τισ καταγράψεισ εκείνθ τθ ςτιγμι, χάκθκαν για πάντα. Ρροςωπικά, εξ αυτοφ του λόγου ζχω απωλζςει πολφ ενδιαφζρουςεσ πλθροφορίεσ, απόψεισ και ιδζεσ εκλεκτϊν ςυγγραφζων - πνευματικϊν ανκρϊπων. και αργότερα μετάνιωςα που δεν χρθςιμοποίθςα ζνα μολφβι, για να τισ υπογραμμίςω κατά τθν ϊρα του διαβάςματοσ και να τισ καταχωριςω. Τα τελευταία όμωσ χρόνια, αποφάςιςα να ςθμειϊνω κάκε ενδιαφζρον ςτοιχείο που κα ςυναντοφςα ςε κάποιο βιβλίο, εφθμερίδα ι περιοδικό. Ζτςι, κατόρκωςα να ςυγκεντρϊςω αρκετό υλικό ςθμαντικό για μζνα, αλλά, δυςτυχϊσ, πολφ περιοριςμζνο ςε ςχζςθ με όςο κα μποροφςα να είχα μαηζψει από τθν αρχι τθσ… “αναγνωςτικισ μου καριζρασ”. Γενικϊσ, μου αρζςει ό,τι διάβαςα και με εντυπωςίαςε να το μεταδϊςω ςτον άλλον, για να το γνωρίςει και αυτόσ. Εξάλλου, αυτι θ εςωτερικι μου ανάγκθ ιταν και ο κφριοσ λόγοσ, που κάποια ςτιγμι “μπλζχτθκα” με τθ ςυγγραφι κειμζνων, τα οποία, ςτθ ςυνζχεια, πιραν τθ μορφι βιβλίων. Βεβαίωσ, ζχω επίγνωςθ ότι κάκε τι που αρζςει και ςυγκινεί ζναν, τον άλλον μπορεί να το αφινει παντελϊσ αδιάφορο. Ραρόλα αυτά, πιςτεφω ότι κάποια ςτιγμι είναι δυνατόν να ςυναντιςεισ τον “πνευματικό ςου ςυγγενι”, δθλαδι αυτόν που ζχει τισ ίδιεσ πνευματικζσ αγωνίεσ και αναηθτιςεισ με ςζνα και τότε όλα όςα ςθμείωςεσ, υπογράμμιςεσ και ερεφνθςεσ κα του φανοφν το ίδιο χριςιμα και ενδιαφζροντα, οπότε ο κόποσ ςου, ςίγουρα, δεν πιγε χαμζνοσ.

12 *** Θ ςθμερινι εποχι είναι, όπωσ όλοι ξζρουμε, θ εποχι τθσ πλθροφορίασ. Πλοσ ο πλανιτθσ ζχει γίνει ζνα μεγάλο χωριό και μια τρομακτικι - αςφλθπτθ ςτον κοινό νου - ποςότθτα πλθροφοριϊν “πάει κι ζρχεται” αςταμάτθτα από τθ μια γωνιά του πλανιτθ ςτθν άλλθ. Αυτό, βεβαίωσ, ζχει τα καλά του αλλά και τα κακά του. Δεν γνωρίηει όμωσ κανείσ, όταν κα γίνει ςτο μζλλον ο απολογιςμόσ των ωφελιϊν και ηθμιϊν τθσ παγκόςμιασ κοινωνίασ, κατά που κα γείρει θ πλάςτιγγα. Ρροςωπικά, φοβάμαι ότι κα είναι μάλλον προσ τθν πλευρά τθσ ηθμίασ. Εν πάςθ περιπτϊςει, εμείσ ςιμερα κα πρζπει να αγωνιηόμαςτε, ςε όςο βακμό το μποροφμε, ϊςτε να χρθςιμοποιοφμε ςωςτά και επωφελεία μασ αυτι τθν κοινωνία τθσ πλθροφορίασ. Ρραγματικά επωφελισ χριςθ τθσ πλθροφορίασ γίνεται μζςω ιςτότοπων, που ςζβονται τουσ επιςκζπτεσ τουσ και τουσ προςφζρουν πνευματικά αγακά, μακριά από κάκε είδουσ ςκοπιμότθτεσ. Ζνασ τζτοιοσ ενδιαφζρων ιςτότοποσ είναι το: “rakopolio.blogspot.com” («Ι΢ΣΟΡΙΚΑ ΣΟΤ ΠΑΡΝΑ΢΢ΟΤ»), που ζςτθςε και λειτουργεί από τον Αφγουςτο του 2012 ο εκλεκτόσ πατριϊτθσ μου και ενκουςιϊδθσ ςυλλζκτθσ Λουκάσ Ραπαλεξανδρισ, ιδιοκτιτθσ του κάποτε ομϊνυμου μαγαηιοφ του (“Ρακοπωλείο”) ςτθν Αράχοβα, όπου απολάμβαναν οι Αραχοβίτεσ και οι φίλοι επιςκζπτεσ του χωριοφ μου ωραίουσ μεηζδεσ με καλό κραςί, τθ χειμερινι περίοδο, και το οποίο δυςτυχϊσ ζκλειςε, λόγω τθσ μεγάλθσ οικονομικισ κρίςθσ που μαςτίηει τθν αγορά. Ο αγαπθτόσ φίλοσ, Λουκάσ Ραπαλεξανδρισ, ζχει δείξει πάντοτε μεγάλθ προκυμία για όςα κζματα του ηιτθςα βοικεια, με παροχι ςπάνιου υλικοφ (φωτογραφίεσ, γκραβοφρεσ, κείμενα) για τθν Αράχοβα και τθ γφρω περιοχι. Κατόπιν τοφτου, ωσ αντιχάριςμα, ζκρινα ςκόπιμο να ετοιμάςω για το “πνευματικό ρακoπωλείο” του, μερικά

13 …“κεράςματα”, τελικϊσ τριάντα δφο(32) τον αρικμό, για να τα προςφζρει ςτουσ εκλεκτοφσ επιςκζπτεσ του, με τθν ελπίδα ότι κάποιοι από αυτοφσ κα τα ευχαριςτθκοφν. οι άλλοι, που δεν ενδιαφζρονται, ασ μθ τα… “δοκιμάςουν”, ίςωσ μια άλλθ φορά. Ζτςι, αποφάςιςα να χρθςιμοποιιςω οριςμζνο από το υλικό που είχα ςυγκεντρϊςει κατά καιροφσ, φτιάχνοντασ ουςιαςτικά ςυρράπτοντασ - τισ πρϊτεσ εικοςιζνα(21) τον αρικμό ενότθτεσ. κακϊσ και κάποιεσ ιδζεσ και ςκζψεισ μου, φτιάχνοντασ τισ υπόλοιπεσ ζνδεκα(11) ενότθτεσ, τισ οποίεσ και ζςτειλα ςταδιακά για ανάρτθςθ ςτον εν λόγω ιςτότοπο. Ειδικότερα, οι χρθςιμοποιθκείςεσ πλθροφορίεσ είναι προϊόν ανκολόγθςθσ διαφόρων βιβλίων, εφθμερίδων και περιοδικϊν, για τα οποία δεν κάνω ειδικότερθ μνεία ςτο παρόν, δεδομζνου ότι δεν είχα από τθν αρχι καταγράψει επακριβϊσ όλεσ ανεξαιρζτωσ τισ πθγζσ μου, κακόςον δεν ςκόπευα τισ πλθροφορίεσ αυτζσ να τισ επιμελθκϊκοινοποιιςω. Οι εν λόγω ανκολογθμζνεσ πλθροφορίεσ/ γνϊςεισ μπορεί να είναι ετερόκλθτεσ (“ςκόρπιεσ”, όπωσ τισ ονομάηω), αλλά τα λόγια/ζννοιεσ που εμπεριζχονται δεν είναι χωρίσ ςθμαςία. Από τα κείμενα που ανάρτθςα, όχι ωσ επιμελθτισ, αλλά με τθ δικι μου υπογραφι, κάποια εξ αυτϊν τα ονόμαςα «Ρρο…αιρετικά», κακϊσ αναφζρονται ςε αρχαία τοπωνφμια, πρόςωπα και μνθμεία με ζνα ιδιαίτερο τρόπο, που κινείται ςτα όρια τθσ αιρετικότθτασ. και κάποια άλλα τα ενζταξα ωσ «Σκζψεισ», πάνω ςε ηθτιματα, τα οποία κεωρϊ πολφ επιδραςτικά ςτθν κοινωνικι μασ ςυμπεριφορά, κακόςον οδθγοφν ςε κρίςιμεσ ςτρεβλϊςεισ και κλυδωνιςμοφσ τθν ελλθνικι κοινωνία και όχι μόνον. *** Κριτιριο για τθν όλθ κεματολογία του παρόντοσ ιταν τα ςυνικθ κζματα που μπορεί να ςυηθτάει, χαλαρά, μια παρζα

14 ςε ζνα πραγματικό ΢ακοπωλείο, μεταξφ ρακισ και μεηζ, πζρα από τθν τρζχουςα πολιτικι επικαιρότθτα και τα ςυνικθ κουτςομπολιά - ςκάνδαλα, όταν δθλαδι “ανεβάςει ςτροφζσ” θ ςυηιτθςθ. Αυτά είναι λόγου χάρθ: θ γλϊςςα μασ, οι αρχαίοι μασ πρόγονοι, τα μνθμεία μασ, θ ιςτορία μασ, θ ςυμπεριφορά μασ, τα όνειρα, οι μαντεψιζσ και οιωνοί ςυμπτϊςεισ για τουσ ορκολογιςτζσ - οι ςοφοί και οι φιλοςοφίεσ, οι επιςτιμεσ. και, βεβαίωσ, το μζγιςτο από όλα τα ηθτιματα, θ φπαρξθ ι μθ Κεοφ. Με αυτζσ λοιπόν τισ ςκζψεισ ετοιμάςτθκαν τα εν λόγω πνευματικά κεράςματα. Ρολλά από αυτά τα κείμενα, με διαφορά φάςεωσ, ςτάλκθκαν ςταδιακά, με άλλθ όμωσ ςειρά, ςτον κ. Γιάννθ Σκάνδαλο, αγαπθτό φίλο και ςυνάδελφο ςτο Υπουργείο, όπου εργάςτθκα, ο οποίοσ είχε τθν καλοςφνθ να τα κοινοποιεί μζςω του διαδικτφου ςε πολλοφσ φίλουσ του, τόςο ςτθν Ελλάδα, όςο και ςτο εξωτερικό και γι’ αυτό τον ευχαριςτϊ ιδιαιτζρωσ. Πταν όλα τα υπόψθ κείμενα είχαν πλζον αναρτθκεί ςτον παραπάνω ιςτότοπο, ςκζφτθκα να τα παρουςιάςω υπό μορφι βιβλίου, και φυςικά με τίτλο που αναγράφεται ςτο εξϊφυλλο του παρόντοσ. Το βιβλίο αυτό προςφζρεται, δικαιωματικά και με χαρά, ωσ δϊρο ςτο ομϊνυμο blog, για να βρίςκεται εκεί αναρτθμζνο, ϊςτε ςτο μζλλον ο κάκε ενδιαφερόμενοσ επιςκζπτθσ να μπορεί να το “ανοίγει” και, εάν τον ενδιαφζρει κάτι, να το εκτυπϊνει. Τζλοσ, ευχαριςτϊ κερμά τθν κα Διμθτρα Καρλι, εξαίρετθ υπάλλθλο του Ρολεμικοφ Μουςείου Ακθνϊν, για τθν πολφτιμθ και αφιλοκερδι βοικειά τθσ ςτθ δθμιουργία του πράγματι καλαίςκθτου εξϊφυλλου του παρόντοσ βιβλίου. Στάκθσ Αςθμάκθσ 20/2/2017, Βφρωνασ

15

Ι) Σκόρπιεσ Γνϊςεισ ναι, ςκόρπια λόγια όχι.

16

17

1. Αφιερωματικό (αναρτικθκε ςτισ 30-3-2014) Λόγω φιλοξενίασ ςτο υπζροχο rakopolio.blogspot.com ασ αρχίςουμε, τιμθτικά, με κζματα ςχετικά με φαγθτό και ποτό και, βεβαίωσ, αναφζροντασ ςοφά λόγια.

Από το εςωτερικό του εν λόγω ΢ακοπωλείου.

 ἔφαγον, φαγεῖν, φαγητόν κλπ. Οι λζξεισ αυτζσ παράγονται από τθν ιερι φθγόν ι φαγόν του Διόσ, το είδοσ δθλαδι τθσ δρυόσ με τα εδϊδιμα βελανίδια. «Ἀρκάδες προσέληνοι, φηγόν ἔδοντες ἐν οὔρεσιν». Τα ιερά δείπνα προσ τιμιν του Διόσ ονομάηονταν «ἱ ερά φαγιςια».  ἧπαρ. Ζνα από τα ςπουδαιότερα όργανα του ςϊματοσ. Κεωρείται το χθμικό εργοςτάςιο του οργανιςμοφ. Πργανο με πολλαπλζσ λειτουργίεσ. επεμβαίνει, ρυκμίηει και

18 αναγεννάται(επιδιορκϊνεται). Σφμφωνα με οριςμζνουσ παράγεται από το ριμα ἠπάομαι = επιδιορκϊνω. Θ λαϊκι ονομαςία ςυκϊτι προζρχεται από μια αρχαία ςυνταγι μαγειρικισ: το «ἧπαρ συκωτόν», δθλαδι ιπαρ παραγεμιςμζνο με ςφκα.  πάστη. Αρχαίο παραςκεφαςμα τροφισ από ανάλατο τυρί, λεπτό αλεφρι (ςεμίδαλι) και ςουςάμι.  τὸ ἄριστον. Αρχικά ςιμαινε το πρωινό φαγθτό και λαμβανόταν κατά τθν ανατολι του ιλιου. Οι αρχαίοι Ζλλθνεσ ζλεγαν: «Ἐπάν ἴδῃς μονοσιτούντα, μηδέ ἐπερώτα. Σά πάντα κακῶς ἔχει» = Εάν δεισ κάποιον να τρϊει μόνοσ του, μθν τον ρωτάσ κακόλου για το πϊσ περνά. Πλα τοφ πθγαίνουν άςχθμα.» Στθν αρχαία Ελλάδα, όλοι χαρακτθρίηονταν ωσ «μικροτράπεζοι καὶ φυλλοτρῶγες (δηλαδή φτωχοί και σαλατοφάγοι)», ςε αντίκεςθ με τουσ Ζλλθνεσ τθσ Σικελίασ,

των οποίων τα γεφματα και τα δείπνα ιςαν πλοφςια (γνωςτι θ «ςικελικι τράπεηα»). Οι αρχαίοι Ακθναίοι αγαποφςαν πολφ το κοντοςοφβλι, κρζασ τεμαχιςμζνο και περαςμζνο ςε «ὀβελίςκουσ», το ξανθό μέλι, το «σύμπακτον γάλα» (γιαοφρτι), τα «τρωγάλια» (ξθροί καρποί), τα «ἐμβάμματα» (ςάλτςεσ) και τισ «φυλλάδες» (ςαλάτεσ).  ὀρέγω. Απλϊνω το χζρι. Ζτςι, όποιοσ απλϊνει το χζρι για φαγθτό, ζχει όρεξθ.  ὄψον. Το προςφάι, δθλαδι κακετί που τρωγόταν με ψωμί. Μάλιςτα, τα κρεμμφδια καλοφνταν από τθν ομθρικι εποχι “ὄψον ποτῷ’’ (δθλαδι μεηζσ για κραςί), επειδι γνϊριηαν ότι θ χριςθ κρεμμυδιοφ προκαλεί αφξθςθ διάκεςθσ για πόςθ οίνου. Τζλοσ, ςφμφωνα με οριςμζνουσ, επειδι ςτθν αρχαία Ακινα το κφριο προςφάι

19 (όψοσ) ιταν οι ιχκφεσ, γι’ αυτό ονομάςτθκαν οι ιχκφεσ, οψάρια και τελικϊσ ψάρια.  ἀμφί δορπηστόν. Γφρω ςτθν ϊρα του δείπνου.  ἄδειπνοι. Αυτοί που δεν ζφαγαν βραδινό φαγθτό.  ἀνάριστοι. Αυτοί που δεν ζχουν φάει για μεςθμζρι. ***  μέθυ. Ρικανόν ιταν θ αρχαιότερθ λζξθ για να χαρακτθρίςει τον οίνον. Λεγόταν μζκυ, επειδι τον ζπιναν μετά τθ κυςία. Σφμφωνα με τον Αριςτοτζλθ, το ριμα μεκφω ετυμολογείται από το «μετά κφειν».  οἶνος. Σφμφωνα με κάποιουσ προζρχεται από το ριμα ὀνέω, ὀνίνημι = ωφελϊ, επειδι, τάχα, το κραςί ςε μικρζσ ποςότθτεσ ωφελεί. Σφμφωνα με άλλουσ, θ λζξθ δεν είναι οφτε ινδοευρωπαϊκι οφτε ςθμιτικι. Θ αιολικι Foίνοσ, θ λατινικι vinum, θ αρμενικι gini και θ αλβανικι vene είναι ανεξάρτθτα μεταξφ τουσ δάνεια από κάποια μεςογειακι ι ποντικι γλϊςςα.  αἶθοψ οἶνος. Μαφρο κραςί.  γερούσιος οἶνος. Το κραςί εξόχου ποιότθτασ, το οποίο προςφερόταν, ςτα ομθρικά χρόνια, ςτουσ γζροντεσ που καλοφνταν ςε δείπνο από το βαςιλιά. Των επιφανϊν τα ποτιρια γεμίηονταν μζχρι επάνω. Των άλλων, όμωσ, κατά ζνα μζροσ μόνο.  Γενικϊσ, ο οίνοσ ςτθν αρχαία Ελλάδα αναμειγνυόταν με νερό. Το να ζπινεσ τότε οίνο άκρατο (ανζρωτο) εκεωρείτο βαρβαρικό ζκιμο. Θ ιδεϊδθσ αναλογία τθσ ανάμειξθσ ιταν 3 προσ 1 («Σρίς ὕδατος προχέειν, τό δέ τέταρτον οἴνου» αναφζρει ο Θςίοδοσ). Από τθν μείξθ αυτι προζκυψε θ ονομαςία κραςί (από το ριμα κεράννυμι = ποιϊ κράςθ (ανακάτωμα).

20  Στθν αρχαία Ακινα, θ γνϊμθ των οινοποτϊν για τουσ υδρωπότεσ γίνεται γνωςτι μζςα από τα παρακάτω χαρακτθριςτικά χωρία : Ο Φιλοκράτθσ, γνωςτόσ φιλομακεδόνασ, είχε πει απαξιωτικά για το μεγάλο πολιτικό του αντίπαλο Δθμοςκζνθ: ‚Οὗτος μέν ὕδωρ, ἐγώ δ’ οἶνον πίνω.‛ (‘‘Αυτόσ νερό πίνει *γι’ αυτό είναι ιδιότροποσ- παράξενοσ+, εγϊ όμωσ κραςί.’’) Ο Αριςτοφάνθσ ςτουσ ‚΢φῆκες‛ (ςτιχ. 80) αναφζρει για τθν οινοποςία: ‚Αὕτη γε χρηστῶν ἔστιν ἀνδρῶν ἡ νόσος.‛ ( θ οινοποςία είναι αςκζνεια των καλόψυχων ανκρϊπων.) Και ο κωμικόσ Κρατίνοσ, υμνϊντασ τα καλά τθσ οινοποςίασ, ςυνοψίηει το περίφθμο ρθτό: ‚Ὕδωρ δέ πίνων χρηστόν οὐδέν ἄν τέκοις‛ (Αυτόσ λοιπόν που πίνει νερό, τίποτε καλό δεν μπορεί να γεννιςει *δθμιουργιςει+.)  ποτοπαγίσ. Θ παγιδεφουςα προσ πότον. Από τθν αρχαιότθτα λοιπόν υπιρχε το επάγγελμα τθσ consommatrice!  Λίγοι ομθρικοί ςτίχοι ςχετικοί με το φαγθτό και το ποτό Από τθν Ιλιάδα: «*<+ οὐδέ τι θυμός ἐδεύετο δαιτός ἐίσης» = «*…+ και δεν ςτερείτο θ όρεξι τουσ ανάλογθ μερίδα», (΢αψ. Α 468). Στθν ομθρικι εποχι κακζνασ ζπαιρνε τθν πρζπουςα μερίδα, αλλά όχι ίςθ, διότι οι ζξοχοι άνδρεσ ςτο τραπζηι ζπαιρναν μεγαλφτερθ μερίδα φαγθτοφ και κατανάλωναν μεγαλφτερθ ποςότθτα κραςιοφ από τουσ άλλουσ. «ἀνδρί δέ κεκμηῶτι μένος μέγα οἶνος ἀέξει» = «ςτον κουραςμζνο άντρα αυξάνει πολφ τθ δφναμι του, το κραςί». (΢αψ. Η 262). «*<+ἐπί δέ κρόμυον, ποτῷ ὄψον» = «*…+ επί πλζον κρεμμφδι, ωσ μεηζ για ποτό». (΢αψ. Λ 630).

21 Από τθν Οδφςςεια: «μολπή τ’ ὀρχηστύς τε. τά γάρ τ’ ἀναθήματα δαιτός.» =

«Το άςμα και ο χορόσ, γιατί αυτά είναι παρακολουκιματα του γεφματοσ », (΢αψ. α 152). «ἀλλ’ ἄγε τάμνετε μέν γλώσσας, κεράασθε δέ οἶνον.» = «Αλλά μπροσ κόψτε τισ γλϊςςεσ και κεράςτε κραςί.», (΢αψ. γ 332). Στα ομθρικά χρόνια, πριν αποχωριςουν από μια ςυνεςτίαςθ μετά από κυςία, είχαν τθ ςυνικεια να κόβουν τισ γλϊςςεσ των κυςιαςμζνων ηϊων και να πίνουν το τελευταίο κζραςμα κραςιοφ.  Ομθρικι ςυνταγι για …ρουμελιϊτικο κοντοςοφβλι! που προςφζρεται ςτουσ καλεςμζνουσ. Στθ ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ ςτον Οδυςςζα και ςτον Αίαντα. «Ὥς φάτο, Πάτροκλος δε φίλῳ ἐπεπείθεθ’ ἑταίρῳ. Αὐτάρ ὅ γε κρεῖον μέγα κάββαλεν ἐν πυρός αὐγῇ, ἐν δ’ ἄρα νῶτον ἔθηκ’ ὄιος καί πίονος αἰγός, ἐν δέ συός σιάλοιο ράχιν τεθαλυῖαν ἀλοιφῇ. Σῷ δ’ ἔχεν Αὐτομέδων, τάμνεν δ’ ἄρα δῖος Ἀχιλλεύς. Και τά μέν εὖ μίστυλλε και ἀμφ’ ὀβελοῖσιν ἔπειρε, πῦρ δε Μενοιτιάδης δαῖεν μέγα, ἰσόθεος φώς. Αὐτάρ ἐπεί κατά πῦρ ἐκάη και φλόξ ἐμαράνθη, ἀνθρακιήν στορέσας ὀβελούς ἐφύπερθε τάνυσσε. Πάσσε δ’ ἁλός θείοιο, κρατευτάων ἐπαείρας. Αὐτάρ ἐπεί ρ’ ὤπτησε και εἰν ἐλεοῖσιν ἔχευε, Πάτροκλος μέν σῖτον ἑλών ἐπένειμε τραπέζῃ καλοῖς ἐν κανέοισιν, ἀτάρ κρέα νεῖμεν Ἀχιλλεύς.» =

«Ζτςι είπε, ο δε Ράτροκλοσ πείςκθκε ςτον αγαπθτό του ςφντροφο. Εκείνοσ δε ζβαλε κάτω δίπλα ςτθ λάμψθ τθσ φωτιάσ μεγάλο κρεατοςάνιδο,

22 ς’ αυτό δε απόκεςε μποφτι από πρόβατο και από παχιά γίδα και πλάτθ από παχφ χοιρινό. Του κρατοφςε δε ο Αυτομζδων και ο ευγενισ Αχιλλζασ ζκοβε. Και αυτά καλϊσ τα λιάνιηε και ςτισ ςοφβλεσ τα περνοφςε, φωτιά δε μεγάλθ ζκαιγε ο Μενοιτιάδθσ, άντρασ ςεβαςτόσ. Αφοφ δε εντελϊσ κάθκαν τα ξφλα και θ φλόγα ζςβθςε, Αφοφ ζςτρωςε τα κάρβουνα ζβαλε από πάνω τισ ςοφβλεσ τοποκετϊντασ τεσ ςτουσ κρατευτζσ (βάςεισ), παςπάλιηε δε με το κεϊκό αλάτι. Αφοφ δε τα ζψθςε και ςτα τραπζηια τα άπλωςε, ο μεν Ράτροκλοσ, αφοφ πιρε ψωμί το μοίραηε ςτο τραπζηι, μζςα ςε ωραία κάνιςτρα τα δε κρζατα τα μοίραςε ο Αχιλλζασ. » (Λλιάδα, ΢αψ. Λ, 205 - 217). ***  Ο μεγάλοσ Γάλλοσ ςεφ Καρζν, που κατθγοριοποίθςε τθν κλαςικι γαλλικι Κουηίνα, και ο οποίοσ ιταν προςωπικόσ μάγειρασ του διάςθμου Γάλλου διπλωμάτθ και Υπουργοφ των Εξωτερικϊν τθσ Γαλλίασ Ταλλεχράνδου (Charles Maurice de Talleyrand) είχε πει: “Οι άνκρωποι που βρίςκονται ςε υψθλά αξιϊματα χρειάηονται απλό φαγθτό, διότι εργάηονται πολφ ςκλθρά.” Ο ίδιοσ ιταν πολφ περιφανοσ, διότι είχε δθμιουργιςει το λιγότερο 400 ηεςτζσ ςοφπεσ και άλλεσ τόςεσ κρφεσ(!), για το αφεντικό του. Μάλιςτα, οι Γάλλοι λζνε: “Ο καλόσ μάγειρασ φαίνεται από δυο πράγματα: τθ γζμιςθ και τισ ςοφπεσ.” Λόγια, τϊρα, του διάςθμου αυτοφ Ταλλεχράνδου, που υπθρζτθςε με επιτυχία από τθ κζςθ του διπλωμάτθ, μια ςειρά από διαφορετικά κακεςτϊτα τθσ Γαλλίασ, ξεκινϊντασ από τθν περίοδο τθσ βαςιλείασ του

23 Λουδοβίκου XVI, ςυνεχίηοντασ ςτθ Γαλλικι επανάςταςθ και ςτθν εποχι του Ναπολζοντα, και κατζχοντασ υψθλζσ κζςεισ μζχρι τον Λουδοβίκο XVIII και τον Λουδοβίκο Φίλιππο. Κεωρείται ο πιο ικανόσ διπλωμάτθσ ςτθν ευρωπαϊκι ιςτορία. Είχε πει λοιπόν μεταξφ άλλων : «Ο πλοφτοσ δεν αλλάηει τουσ ανκρϊπουσ, απλϊσ ρίχνει τισ μάςκεσ τουσ.» «Συγχωρϊ τουσ ανκρϊπουσ, όταν δεν ςυμφωνοφν με τθν άποψι μου, αλλά δεν τουσ ςυγχωρϊ, όταν δεν ςυμφωνοφν με τθ δικι τουσ.» «Με φοβίηει περιςςότερο ζνασ ςτρατόσ από 100 πρόβατα που τα οδθγεί ζνα λιοντάρι, παρά ζνασ ςτρατόσ 100 λιονταριϊν που τα οδθγεί ζνα πρόβατο.» «Κανζνασ αποχαιρετιςμόσ ςτον κόςμο δεν είναι τόςο βαρφσ, όςο ο αποχαιρετιςμόσ τθσ δφναμθσ τθσ εξουςίασ.» «Δεν ζμακαν τίποτα, δεν ξζχαςαν τίποτα.» (για τουσ Βουρβόνουσ, τθ δυναςτεία των Γάλλων βαςιλιάδων). «Να μθν εμπιςτεφεςαι τισ πρϊτεσ αυκόρμθτεσ αντιδράςεισ. Είναι ςχεδόν πάντα λάκοσ.» «Για να κάνεισ καριζρα, πρζπει να φοράσ όλο γκρίηα, να είςαι πάντα ςτθ ςκιά, να μθ δείχνεισ πρωτοβουλία.» «Θ τζχνθ τθσ πολιτικισ είναι να προβλζπεισ το αναπόφευκτο και να επιςπεφδεισ τθν εμφάνιςθ του.» «Θ φιμθ ενόσ ανδρόσ είναι όπωσ θ ςκιά του. Γιγαντιαία, όταν προθγείται αυτοφ και πυγμιαία, όταν ζπεται.» «Μα, παντοφ όπου κάκομαι είναι θ τιμθτικι κζςθ.» (Σε μια οικοδζςποινα, που δεν τον ζβαλε να κακίςει ςτθν τιμθτικι κζςθ ενόσ τραπεηιοφ). ***

24

2. Με τθν ευκαιρία του Ράςχα (αναρτικθκε ςτισ 14-4-2014)

Θ απόφαςθ, βάςει τθσ οποίασ καταδικάςτθκε ο Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός ςε ςταυρικό κάνατο, βρζκθκε ςτθν Άκουλα τθσ Λταλίασ το 1308 μ.Χ. μζςα ςε ςιδερζνιο κιβϊτιο, γραμμζνθ ςτα εβραϊκά, πικανόν λεία των Σταυροφόρων. Εάν είναι γνιςια ι πλαςτι αυτό είναι, βεβαίωσ, ζνα άλλο ηιτθμα. Εν πάςθ περιπτϊςει, το 1381 μεταφζρκθκε ςτθν Κωνςταντινοφπολθ επί των θμερϊν του Ρατριάρχθ Λερεμίου, και μεταφράςτθκε από τον Ρατριάρχθ Διονφςιο το ζτοσ 1643. Θ απόφαςθ ζχει ωσ εξισ: «Σῷ ἑβδόμῳ καί δεκάτῳ Σιβερίου Καίσαρος, βασιλέως Ρωμαίων, μονάρχου ἀνικήτου, Ὀλυμπιάδος διακοσιοστῆς πρώτης, Ἠλιάδος ὀγδόης ἀπό κτίσεως κόσμου, κατά τό ἡμέτερον μερισμόν τῶν Ἐβραίων τετρακισχίλια καί ἑκατόν ἑβδομήκοντα τέσσαρα έτη και καταβολῆς των Ρωμαίων βασιλείας ἔτη ἑβδομήκοντα τρία καί ἀπό τῆς ἐλευθερίας τῆς δουλωσύνης Βαβυλῶνος ἔτη πεντακόσια ἑβδομήκοντα καί καταστροφῆς τοῦ ἱεροῦ βασιλείου ἔτη ἐνενήκοντα καί ἑπτά, ἐπί ὑπάτου τοῦ λαοῦ τῶν Ρωμαίων Λουκίου Ζιζονίου καί Μάρκου ΢υννίου καί ἀνθυπάτου τοῦ Ἰλυρρικοῦ Παλιστέρα, κοινοῦ διοικητοῦ τῆς χώρας τῶν

25 Ἰουδαίων Κουϊντίου Υλαβίου, ἐπί τῆς διοικήσεως Ἰερουσαλήμ ἡγεμόνος κρατίστου Ποντίου Πιλάτου, ἐπιστάτου τῆς κάτω Γαλιλαίας Ἡρώδου τοῦ Ἀντιπάτρου, τῆς ἄκρας ἀρχιερωσύνης Ἄννα καί Καϊάφα Ἀλλιάσου καί Ματίλ μεγιστάνων εἰς τόν ναόν Ραμπάλ Ἀμαμπέλ, Πιοκτένου ἑκατοντάρχου, ὑπάτου Ρωμαίων τῆς πόλεως Ἰερουσαλήμ ΢ουμπιμασαξίου Ποπιλίου Ρούφου, Ἐγώ ὁ Πόντιος Πιλᾶτος, ἡγεμών διά τῆς βασιλείας τῶν Ρωμαίων, ἐπί τοῦ Πραιτωρίου τῆς ἀρχιηγεμονίας, κρίνω καί κατακρίνω καί καταψηφίζω εἰς θάνατον σταυρικόν τόν Ἰησοῦν λεγόμενον ὑπό τοῦ πλήθους Φριστόν, καί ἀπό πατρίδος Γαλιλαίας, ἄνθρωπον στασιώτη κατά τόν Νόμον τοῦ Μωσαϊκοῦ καί ἐναντίον τοῦ μεγαλοπρεποῦς βασιλέως Ρωμαίων Σιβερίου Καίσαρος καί ὁρίζω καί ἀποφαίνομαι τόν θάνατον αὐτοῦ σταυρικόν μετά τῶν ἄλλων κατά τό σύνηθες τῶν καταδίκων ἐπεί συνήθροισεν αὐτός πλῆθος ἀνθρώπων πλουσίων καί φτωχῶν, οὐκ ἔπαυσε θορύβους ἐγείρων ἐνοχλεῖν την Ἰουδαίαν ποιῶν ἐαυτόν Ὑιόν Θεοῦ καί βασιλέα Ίερουσαλήμ, ἀπειλῶν φθοράν τῆς Ἰερουσαλήμ καί τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, ἀπαρνούμενος τόν φόρον τοῦ Καίσαρος καί τολμήσας εἰσελθεῖν μετά βαΐων θριαμβευτής καί πλείστου ὄχλου ὥσπερ τις Ρήξ ἐντός τῆς πόλεως Ἰερουσαλήμ ὡς τον Ἱερόν Ναόν καί διορίζομεν τόν ἡμέτερον πρῶτον ἑκατόνταρχον Κουΐντον Κορνήλιον περιάξαι τοῦτον παρρησία εἰς τήν χώραν Ἰερουσαλήμ δεδεμένον, μαστιζόμενον καί ἐνδεδυμένον πορφύραν, ἐστεφανωμένον ἀκανθίνῳ στεφάνῳ καί βαστάζοντα τόν ίδιον σταυρόν ἐπί ὤμου αὐτοῦ ἵνα ᾖ παράδειγμα τοῖς ἄλλοις καί πᾶσι τοῖς κακοποιοῖς μεθ’ οὗ βούλομαι συνάγεσθε δύο ληστάς φονείς καί ἐξέρχεσθαι διά τῆς Πύλης Γιαμπαρόλας, τῆς

26 νῦν Ἀντωνιανῆς, ἀναχθῆναι δέ αὐτόν τόν Φριστόν παρρησία ἐπί τό ὄρος τῶν κακούργων ὀνόματι Κολβάριον, οὗτινος σταυρωθέντος μεῖναι τό σῶμα ἐν τῷ σταυρῷ εἰς κοινόν θεώρημα πάντων τῶν κακούργων, καί ἄνω τοῦ σταυροῦ τίτλου τεθῆναι γεγραμμένου τρισί γλώσσας τόν ΙΗ΢ΟΤ΢ ΑΛΟΝ Ο ΙΛΗ΢ ΙΟΔΑΜ ΙΗ΢ΟΤ΢ Ο ΝΑΖΩΡΑΙΟ΢ ΒΑ΢ΙΛΕΤ΢ ΙΟΤΔΑΙΩΝ ΙΕΖΟΤ΢ ΝΑΖΩΡΑΙΟΤ΢ ΡΕΞ ΙΟΤΔΑΙΟΡΟΤΜ Ὁρίζομεν οὖν μηδένα τῶν ἡστινοσοῦν τάξεις καί ποιότητος τολμῆσαι ἀπερισκέπτως τήν τοιαύτην ἐμποδίσαι δίκην, ὡς ὑπ’ ἐμοῦ ὡρισμένην μετά πάσης σεμνότητος εἰς ποινήν τῆς αὐτομολίας τούτου, Ἐβραίου ὄντος, κατά τά ψηφίσματα καί τούς Νόμους τῆς τῶν Ρωμαίων Βασιλείας. Μάρτυρες τῆς Ἡμετέρας ἀποφάσεως Ἀπό τῆς φυλῆς Ἰσραήλ: Ρωδιέ, Δανιήλ, Ραμπινήλ, Ἰονακείν, Μπανικάν, Ροτάμ, Ἰουταβέλ και Περκουλάμ. Από τῆς Βασιλείας καί ἡγεμονίας Ρωμαίων: Λούκιος, ΢εξτίλιος καί Μαξιμίλιος. Από τῶν Υαρισσαίων : Μπαρμπάς, ΢υμεών καί Μπονέλη. Από τῶν Ὑπάτων καί δικαστῶν τῶν Ρωμαίων: Λούκιος, Μπαντάνης καί Μακαρόλας. Από τῆς ἀρχιερωσύνης: Ρωάν, Ἰουάδους καί Μπουκασόλης. Νομικός δημόσιος ἀπό τῶν ἐγκλημάτων τῶν Ἐβραίων: Μπουτάν. »

*** Σε ερωτιςεισ όπωσ: -Γιατί δεν απάντθςε ο Χριςτόσ ςτθν ερϊτθςθ του Ριλάτου «Τὶ ἐςτίν ἀλικεια»; -Ρϊσ λζγονται οι δφο λθςτζσ που ςταυρϊκθκαν μαηί με τον Χριςτό;

27 -Ροιο είναι το όνομα του ΢ωμαίου εκατόνταρχου, που ιταν υπεφκυνοσ του αποςπάςματοσ για τθ ςταφρωςθ; δεν δίνουν απαντιςεισ τα γνωςτά μασ τζςςερα (4) Ευαγγζλια, τα οποία με δωρικι λιτότθτα εκκζτουν τα γεγονότα των Ρακϊν και τθσ Ανάςταςθσ, χωρίσ ςυναιςκθματιςμοφσ και λυρικζσ εξάρςεισ και κυρίωσ χωρίσ να εγκλωβίηονται ςτθν ιςτορικι αφιγθςθ. Αφθγοφνται, βεβαίωσ, τα ιςτορικά γεγονότα, αλλά ενδιαφζρονται κυρίωσ ςτο να δείξουν τθ ςθμαςία των γεγονότων για τθ λφτρωςθ των ανκρϊπων. Με άλλα λόγια, ενδιαφζρονται όχι μόνο για το τι ζγινε, αλλά και για το γιατί ζγινε. Τα τζςςερα αυτά Ευαγγζλια τοποκετοφνται ςτο δεφτερο μιςό του 1ου αιϊνα μ.Χ. Ωςτόςο, αργότερα, και ςυγκεκριμζνα από το δεφτερο αιϊνα και φςτερα, παρουςιάςτθκαν κάποια κείμενα ςτισ παρυφζσ τθσ Εκκλθςίασ που ονομάςτθκαν «απόκρυφα», μζςα ςτα οποία μφκοσ και ιςτορία ςυμπλζκονται με τρόπο πολλζσ φορζσ δυςδιάκριτο. Στα απόκρυφα ευαγγζλια, που ςτόχοσ των ςυγγραφζων τουσ είναι να εντυπωςιάςουν τον αναγνϊςτθ με ςυγκλονιςτικζσ πλθροφορίεσ, δίδοντασ υπερμεγζκεισ αρικμοφσ ι διαςτάςεισ, με διάκεςθ απολογθτικι, δίδονται απαντιςεισ ςε ερωτιματα ςχετικά με κάποια δευτερεφοντα ςθμεία ι πρόςωπα των διθγιςεων των πακϊν και τθσ ανάςταςθσ, προερχόμενα είτε από παραδόςεισ είτε από τθ φανταςία των ςυγγραφζων τουσ. Σε αυτά τα κείμενα ενςωματϊνονται κάποιεσ λαϊκζσ παραδόςεισ ι αφινεται να λειτουργιςει θ φανταςία των ςυγγραφζων, θ οποία ςυμπλθρϊνει τα κατά τθ γνϊμθ τουσ «κενά» των κανονικϊν Eυαγγελίων, για λόγουσ κυρίωσ απολογθτικοφσ ι για εντυπωςιαςμό των αναγνωςτϊν. Πςο κι αν τα κείμενα αυτά ηοφςαν ςτθν

28 περιφζρεια και ποτζ ςτο κζντρο τθσ εκκλθςιαςτικισ ηωισ, ωςτόςο διαβάςτθκαν ςτθ διάρκεια των αιϊνων και ενζπνευςαν τουσ βυηαντινοφσ, αλλά και τουσ δυτικοφσ καλλιτζχνεσ. Διαβάηοντασ κανείσ τα απόκρυφα ευαγγζλια, ςε ςφγκριςθ με τα τζςςερα (4) Eυαγγζλια που περιλαμβάνονται ςτον κανόνα των 27 βιβλίων τθσ Καινισ Διακικθσ, μακαίνει, μεταξφ των άλλων, πλθροφορίεσ για δευτερεφοντα πρόςωπα, όπωσ π.χ. τα ονόματα τον δφο λθςτϊν Γίςτασ και Διςμάσ (ι Γζςτασ και Δθμάσ), το όνομα του Λογγίνου, του εκατόνταρχου τθσ ςταφρωςθσ, ι ακόμα το όνομα του Ρετρϊνιου, που φρουροφςε τον τάφο του Λθςοφ, τα οποία είτε είναι ιςτορικά είτε όχι, αυτά επεκράτθςαν ςτθν παράδοςθ και απεικονίηονται ςτθν εικονογραφία, ο Λογγίνοσ μάλιςτα και ςτθν Αγιολογία. *** Θ Ρεντθκοςτι, αρχικά, ιταν ιερότατθ μζρα για τουσ Λουδαίουσ, γιατί εκπροςωποφςε, ςφμφωνα με οριςμζνουσ, τον αρικμό 50, ο οποίοσ είναι το τζλειο τετράγωνο του πρωταρχικοφ ορκογωνίου τριγϊνου. Ρράγματι, ζχουμε: 50=32+42+52 και όντωσ οι αρικμοί 3, 4 και 5 αποτελοφν τισ πλευρζσ του πρωταρχικοφ ορκογωνίου τριγϊνου (32+42= 52). Ζτςι εξθγείται, γιατί ιταν ςυγκεντρωμζνοι οι μακθτζσ του Χριςτοφ εκείνθ τθν θμζρα, όπου ςυνζβθ και το καφμα τθσ επιφοίτθςθσ του Αγίου Ρνεφματοσ. Μάλιςτα, οι Εςςαίοι τθν παραμονι τθσ μεγάλθσ αυτισ γιορτισ, που ιταν θ 49 θ μζρα από τθ γιορτι του Ράςχα των Εβραίων, ςυγκεντρϊνονταν, για να γιορτάςουν τα προεόρτια, κακόςον 49 = 72 και επομζνωσ με αυτόν τον τρόπο όχι

29 μόνο τιμοφςαν, όπωσ πάντα, τθν ζβδομθ μζρα τθσ εβδομάδασ, αλλά και το πζραςμα των επτά εβδομάδων.

*** Σφμφωνα με τον Απόςτολο Ραφλο, οι άνκρωποι κα πρζπει να ηουν: «ὡς λυπούμενοι ἀεί χαίροντες, ὡς πτωχοί, πολλούς δέ πλουτίζοντες, ὡς μηδέν ἔχοντες καί τά πάντα κατέχοντες».

Από τον Ψαλμό ΢ΚΣΤϋ 126: 1.Ἐάν μή Κύριος οἰκοδομήσῃ οἶκον, εἰς μάτην ἐκοπίασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, ἐάν μή Κύριος φυλάξῃ πόλιν, εἰς μάτην ἠγρύπνησεν ὁ φυλάσσων.

2.Εἰς μάτην ὑμῖν ἐστί τό ὀρθρίζειν. Ἐγείρεσθαι μετά τό καθῆσθαι, οἱ ἐσθίοντες ἄρτον ὀδύνης, ὅταν δῷ τοῖς ἀγαπητοῖς αὑτοῦ ὕπνον.

Και ςε ελεφκερθ μετάφραςθ: 1.Εάν δεν οικοδομιςει τον οίκο ο Κφριοσ, μάταια κοπίαςαν όςοι οικοδόμθςαν αυτόν. Εάν δεν φυλάξει τθν πόλθ ο Κφριοσ, μάταια αγρφπνθςαν όςοι τθ φυλάνε και τθ φρουροφν.

2. Εάν δεν ζχετε το Κεό βοθκό, μάταια ξυπνάτε προτοφ να ξθμερϊςει, για να τρζξτε ςτθν εργαςία ςασ. Μάταιο αποβαίνει ςε ςασ το να ςθκϊνεςτε από το κρεβάτι ι το τραπζηι γριγορα, αμζςωσ μόλισ είχατε ξαπλϊςει για ανάπαυςθ ι είχατε κακίςει για να φάτε. Απευκφνομαι ςε ςασ, που τρϊτε ψωμί βαςανιςμζνο από τθν πολλι και αγωνιϊδθ μζριμνα, ενϊ κατά τον ίδιο χρόνο ο Κφριοσ δίνει γλυκό φπνο ςτουσ αγαπθτοφσ του, που αναπαφονται, γιατί επζρριψαν τθ μζριμνά τουσ ς’ Αυτόν.

***

30

3. Ελλθνικι πολιτικι και πολιτικό χριμα … ςαν να μθν πζραςε μια μζρα. (αναρτικθκε ςτισ 15-5-2014 )

Αποςπάςματα του ριτορα Δθμοςκζνθ:  Από το «Περί τῶν συμμοριῶν» (Συμμορία λεγόταν ςτθν Αττικι θ φορολογικι ομάδα πολιτϊν που ςυνειςζφερε, για τον εξοπλιςμό τθσ πόλθσ των Ακθνϊν ): - «Ὁρᾶτε γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅτι, ὅσα μεν πώποθ’ ἅπαντες ἐβουλήθητε καί μετά ταῦτα τό πράττειν αὐτός ἕκαστος ἑαυτῷ προσήκειν ἡγήσατο, οὐδέν πώποθ’ ὑμᾶς ἐξέφυγεν, ὅσα δ’ ἐβουλήθητε μέν, μετά ταῦτα δ’

31 ἀπεβλέψατ’ εἰς ἀλλήλους ὡς αὐτός μέν ἑκαστος οὐ ποιήσων, τόν δέ πλησίον πράξοντα, οὐδέν πώποθ’ ὑμῖν ἐγένετο.» =

«Γιατί βλζπετε, Ακθναίοι, ότι, όςα ςχζδια ωσ τϊρα καταςτρϊςατε ςυλλογικά και μετά ο κακζνασ ςασ χωριςτά κεϊρθςε κακικον του να πραγματοποιιςει, τίποτε ωσ αυτι τθ ςτιγμι δεν ςασ ξζφυγε. όςα όμωσ ςχζδια κάνατε, αλλά μετά κοίταηε ο ζνασ τον άλλον, με τθ ςκζψθ ότι ο κακζνασ δε κα κάνει τίποτε προςωπικά, αλλά κα τα πραγματοποιιςει ο γείτονάσ του, τίποτε από αυτά ωσ τϊρα δεν πραγματοποιιςατε.»  Από το «Περί τῆς τῶν Ροδίων ἐλευθερίας»: -«Ἐπειδάν γάρ τι δόξῃ καί ψηφισθῇ, τότ’ ἴσον τοῦ πραχθῆναι ἀπέχει ὅσονπερ πρίν δόξαι.» =

«Γιατί, κάκε φορά που κα παρκεί και κυρωκεί κάποια απόφαςθ, τότε τόςο πολφ απζχει από τθν πραγματοποίθςι τθσ όςο ακριβϊσ πριν εγκρικεί.»  Από το «Περί συντάξεως» (Σφνταξθ ιταν θ ειςφορά, για τθν κάλυψθ μιασ κινθτοποίθςθσ των ακθναϊκϊν δυνάμεων, με ςκοπό τθ διεξαγωγι κάποιου πολζμου): -«Δεῖ γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τον βουλόμενόν τι ποιῆσαι τήν πόλιν ἡμῶν ἀγαθόν τά ὦτα πρῶτον ὑμῶν ἰάσασθαι. διέφθαρται γάρ. οὕτω πολλά και ψευδῆ καί πάντα μᾶλλον ἤ τα βέλτιστ’ άκούειν είθισθε.» =

«Γιατί αυτόσ που επικυμεί, Ακθναίοι, να κάνει κάποιο καλό ςτθν πόλθ, πρζπει πρϊτα να κακαρίςει τα αυτιά ςασ, γιατί ζχουν πάκει μεγάλθ ηθμιά. Ζχετε ςυνθκίςει να ακοφτε τόςα πολλά ψζματα και τα πάντα μάλλον παρά τα καλφτερα.»

-«Οἱ μέν πρός ἀρχαιρεσίας καί ταύτην τήν τάξιν προσιόντες δοῦλοι τῆς ἐπί τῷ χειροτονεῖσθαι χάριτος

32 περιέρχονται, τελεσθῆναι στρατηγός σπουδάζων, οὐκ ἀνδρός ἔργον οὐδέν πρᾶξαι.» =

ἕκαστος

«Πςοι επιδιϊκουν τθν εκλογι τουσ ςε κάποιο αξίωμα και ς’ αυτιν τθν επίςθμθ κζςθ ςυμπεριφζρονται δουλοπρεπϊσ χάριν τθσ δθμοτικότθτασ για τθν εκλογι τουσ, ο κακζνασ φροντίηει να γίνει ςτρατθγόσ, όχι να πράξει κάτι αντάξιο ενόσ ανδρόσ.»

-«Σάς δ’ ἰδίας οἰκίας τῶν ἐν δυνάμει γενομένων οὕτω μετρίας καί τῷ τῆς πολιτείας ὀνόματι ἀκολούθως, ὥστε τήν Θεμιστοκλέους καί τήν Κίμωνος καί τήν Ἀριστείδου καί τῶν τότε λαμπρῶν οἰκίαν, εἴ τις ἄρ’ ὑμῶν οἶδεν ὁποία ποτ’ ἐστίν, ὁρᾷ τῆς τοῦ γείτονος σεμνοτέραν οὖσαν, νῦν δ’ ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, δημοσίᾳ μέν ἡ πόλις ἡμῶν τάς ὁδούς ἀγαπᾷ κατασκευάζουσα καί κρήνας καί κονιάματα καί λήρους (καί οὐ τοῖς εἰσηγησαμένοις ταῦτ’ ἐπιτιμῶ, πολλοῦ γε καί δέω, ἀλλ’ ὑμῖν, εἰ ταῦθ’ ἱκανά ὑμῖν αὐτοῖς ὑπολαμβάνετ’ εἶναι), ἰδίᾳ δ’ οἱ τῶν κοινῶν ἐπί τῳ γεγενημένοι οἱ μέν τῶν δημοσίων οἰκοδομημάτων σεμνοτέρας τάς ἰδίας οἰκίας κατεσκευάκασιν, οὐ μόνον τῶν πολλῶν ὑπερηφανωτέρας, οἱ δέ γῆν συνεωνημένοι γεωργοῦσιν ὅσην οὐδ’ ὄναρ ἤλπισαν πώποτε. Σούτων δ’ αἴτιον ἁπάντων, ὅτι τότε μέν ὁ δῆμος δεσπότης ἦν καί κύριος ἁπάντων, καί ἀγαπητόν ἦν παρ’ ἐκείνου τῶν ἄλλων ἑκάστῳ καί τιμῆς καί ἀρχῆς καί ἀγαθοῦ τινός μεταλαμβάνειν, νῦν δέ τοὐναντίον κύριοι μέν τῶν ἀγαθῶν οὗτοι, καί διά τούτων ἅπαντα πράττεται, ὁ δέ δῆμος ἐν ὑπηρέτου καί προσθήκης μέρει, καί ὑμεῖς ἀγαπᾶθ’ ἅν οὗτοι μεταδιδῶσι λαμβάνοντες.» =

«Οι ιδιωτικζσ κατοικίεσ, όμωσ, όςων άςκθςαν τθν εξουςία ιταν τόςο λιτζσ και τόςο ςφμφωνεσ με το ικοσ του πολιτεφματοσ, ϊςτε, αν τυχόν κάποιοσ από ςασ γνωρίηει ποιο είναι το ςπίτι του Κεμιςτοκλι, του Κίμωνα και του

33 Αριςτείδθ και των τότε επιφανϊν ανδρϊν, διαπιςτϊνει ότι αυτό δεν είναι ςε τίποτε πολυτελζςτερο από το ςπίτι του γείτονά τουσ. Σιμερα, Ακθναίοι, αντίκετα, θ πόλθ μασ ςτο δθμόςιο τομζα αρζςκεται να επιςκευάηει τουσ δρόμουσ και τισ κρινεσ, να αςχολείται με ςοβατίςματα και ανοθςίεσ (και δεν κατακρίνω αυτοφσ που ειςθγικθκαν αυτζσ τισ βελτιϊςεισ, κάκε άλλο, αλλά εςάσ, εάν φαντάηεςτε ότι αυτά ςασ ικανοποιοφν προςωπικά). Στον ιδιωτικό τομζα, όμωσ, ζχουν χτίςει ιδιωτικζσ κατοικίεσ, όχι απλϊσ ωραιότερεσ από τα περιςςότερα δθμόςια οικοδομιματα, αλλά και επιβλθτικότερεσ, ενϊ άλλοι ζχουν αγοράςει και καλλιεργοφν εκτάςεισ που δεν ζλπιςαν ποτζ ωσ τϊρα οφτε και ςτο όνειρό τουσ. Θ αιτία όλων αυτϊν είναι ότι τότε αφζντθσ και κφριοσ ιταν ο λαόσ και ο κακζνασ από τουσ υπόλοιπουσ ιταν ευχαριςτθμζνοσ να δζχεται από εκείνον τιμζσ, εξουςία και κάκε άλλθν ανταμοιβι. Τϊρα, όμωσ, αντίκετα αυτοί είναι κφριοι των αγακϊν, μζςω αυτϊν γίνεται θ διαχείριςθ όλων, ενϊ ο λαόσ είναι υπθρζτθσ, άνκρωποι τθσ προςκολλιςεωσ, και εςείσ είςτε ευχαριςτθμζνοι να παίρνεται όςα ςασ μοιράηουν οι αφζντεσ ςασ. »  Από το «Β΄ κατά Φιλίππου»: -«Ἀλλά καί τοῖς λέγουσιν ἅπασι καί τοῖς ἀκούουσιν ὑμῖν τά βέλτιστα σώσοντα τῶν ράστων καί τῶν ἡδίστων προαιρετέον» =

«Τόςο οι ριτορεσ όςο και εςείσ οι ακροατζσ, πρζπει να επιλζγετε τα πιο ςωςτά και τα πλζον ςωτιρια παρά τα πιο εφκολα και τα πιο ευχάριςτα.»  Από τον «Περί τῶν ἐν Χερρονήσῳ»: -«Ἔδει μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τούς λέγοντας ἅπαντας μήτε πρός ἔχθραν ποιεῖσθαι λόγον μηδένα μήτε πρός χάριν, ἀλλ’ ὅ βέλτιστον ἕκαστος ἡγεῖτο, τοῦτ’

34 ἀποφαίνεσθαι, ἄλλως τε καί περί κοινῶν πραγμάτων καί μεγάλων ὑμῶν βουλευομένων.» =

«Ακθναίοι, ζπρεπε όλοι οι ριτορεσ να μθν εκφωνοφν κανζνα λόγο παραςυρμζνοι από ζχκρα, μιτε προσ ευχαρίςτθςθ των ακροατϊν, αλλά ό,τι ο κακζνασ κεωρεί καλφτερο, αυτό να προτείνει, και μάλιςτα όταν ςυηθτάτε για τα κοινά και ηωτικισ ςθμαςίασ ηθτιματα.»

-«Παρεσκευάκασιν ὑμᾶς τῶν πολιτευομένων ἕνιοι ἐν μέν ταῖς ἐκκλησίαις φοβερούς και χαλεπούς, ἐν δέ ταῖς παρασκευαῖς τοῦ πολέμου ῥᾳθύμους καί εὐκαταφρονήτους.» =

«Μερικοί από τουσ πολιτικοφσ μασ ςάσ ζχουν κάνει φοβεροφσ και ςκλθροφσ ςτισ ςυνελεφςεισ, αλλά ράκυμουσ και άξιουσ περιφρόνθςθσ για τισ πολεμικζσ προετοιμαςίεσ.»

-«Νομίζειν δ’ εἶναι χαλεπά οὐχ ὅσ’ ἄν εἰς σωτηρίαν δαπανῶμεν, ἀλλ’ ἅ πεισόμεθα, ἄν ταῦτα μὴ θέλωμεν ποιεῖν.» =

«Ακόμθ πρζπει να καταλάβουμε ότι ςκλθρό για μασ δεν είναι όςα κα ξοδζψουμε για τθ ςωτθρία μασ, αλλά όςα κα πάκουμε, αν δεν κελιςουμε να υποβλθκοφμε ς’ αυτά τα ζξοδα.»

-«Ὅστις δ’ ὑπέρ τοῦ βελτίστου πολλά τοῖς ὑμετέροις ἐναντιοῦται βουλήμασι, καί μηδέν λέγει πρός χάριν ἀλλά τό βέλτιστον ἀεί, καί τήν τοιαύτην πολιτείαν προαιρεῖται ἐν ᾗ πλειόνων ἡ τύχη κυρία γίγνεται ἤ οἱ λογισμοί τούτων δ’ ἀμφοτέρων ἑαυτόν ὑπεύθυνον ὑμῖν παρέχει, οὗτός ἐστ’ ἀνδρεῖος, καί χρήσιμός γε πολίτης ὁ τοιοῦτός ἐστιν, οὐχ οἱ τῆς παρ’ ἡμέραν χάριτος τά μέγιστα τῆς πόλεως ἀπολελωκότες, οὕς ἐγώ τοσούτου δέω ζηλοῦν ἥ νομίζειν ἀξίους πολίτας τῆς πόλεως εἶναι.»

=

35 «Πποιοσ όμωσ αποβλζποντασ ςτο καλφτερο *για τθν πόλθ+ εναντιϊνεται ςυχνά ςτισ επικυμίεσ ςασ, και δεν λζει τίποτε, για να ςασ ευχαριςτιςει, αλλά λζει πάντοτε το καλφτερο *για τθν πόλθ+ και ακολουκεί τζτοια πολιτικι, ςτθν οποία ρυκμιςτισ για τα περιςςότερα ηθτιματα είναι θ τφχθ και όχι θ διορατικότθτα, και που και για τα δυο αυτά αναλαμβάνει τθν ευκφνθ, αυτόσ είναι γενναίοσ άνδρασ. Ζνασ τζτοιοσ άνδρασ είναι χριςιμοσ πολίτθσ, όχι αυτοί που για τθ δθμοτικότθτα μιασ μζρασ ζχουν απεμπολιςει τα μεγαλφτερα ςυμφζροντα τθσ πόλθσ. Τουσ τελευταίουσ εγϊ κάκε άλλο παρά τουσ ηθλεφω ι τουσ κεωρϊ πολίτεσ αντάξιουσ τθσ πόλθσ μασ.»  Από τον «Ὀλυνθιακό Α΄»: -«Δέδοικ’, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, μή τόν αυτόν τρόπον ὥσπερ οἱ δανειζόμενοι ῥᾳδίως ἐπί τοῖς μεγάλοις *τόκοις+ μικρόν εὐπορήσαντες χρόνον ὕστερον καί τῶν ἀρχαίων ἀπέστησαν, οὕτω καί ἡμεῖς *ἄν+ ἐπί πολλῷ φανῶμεν ἐρρᾳθυμηκότες, καί ἅπαντα πρός ἡδονήν ζητοῦντες πολλά καί χαλεπά ὧν οὐκ ἐβουλόμεθ’ ὕστερον εἰς ἀνάγκην ἔλθωμεν ποιεῖν, καί κινδυνεύσωμεν περί τῶν ἐν αυτῇ τῇ χώρα. Σό μέν οὖν ἐπιτιμᾶν ἴσως φήσαι τις ἄν ῥάδιον καί παντός εἶναι, τό δ’ ὑπέρ τῶν παρόντων ὅ,τι δεῖ πράττειν ἀποφαίνεσθαι, τοῦτ’ εἶναι συμβούλου. Ἐγώ δ’ οὐκ ἀγνοῶ μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῦθ’ ὅτι πολλάκις ὑμεῖς οὐ τους αἰτίους, ἀλλά τούς ὑστάτους περί τῶν πραγμάτων εἰπόντας ἐν ὀργῇ ποιεῖσθε, ἄν τι μη κατά γνώμην ἐκβῇ. οὐ μήν οἶμαι δεῖν την ἰδίαν ἀσφάλειαν σκοποῦνθ’ ὑποστείλασθαι περί ὧν ὑμῖν συμφέρειν ἡγοῦμαι.» =

«Φοβάμαι, Ακθναίοι, μιπωσ τθν πάκουμε όπωσ ακριβϊσ αυτοί που δανείηονται, με ευκολία, με υψθλό τόκο. Αυτοί αφοφ καλοπεράςουν για λίγο διάςτθμα, μετά χάνουν και

36 όςα είχαν πριν δανειςτοφν. Ζτςι και εμείσ, αν για μεγάλο χρονικό διάςτθμα αδρανιςουμε, επιδιϊκοντασ τα πάντα προσ ευχαρίςτθςι μασ, φοβάμαι μιπωσ αργότερα περιζλκουμε ςτθν ανάγκθ να κάνουμε πολλά και οδυνθρά, που δεν τα κζλαμε, και διακινδυνεφςουμε και για τα αγακά που ζχουμε ςτθν ίδια μασ τθ χϊρα. Μςωσ κα μου πει κανείσ ότι το να κριτικάρεισ είναι εφκολο πράγμα και μπορεί να το κάνει ο κακζνασ το να προτείνει όμωσ τι πρζπει να κάνουμε ςχετικά με τθν παροφςα κατάςταςθ, αυτό είναι ζργο πολιτικοφ ανδρόσ. Αλλά εγϊ δεν αγνοϊ Ακθναίοι, ότι εςείσ πολλζσ φορζσ αν θ ζκβαςθ κάποιου ηθτιματοσ δεν είναι όπωσ τθν περιμζνετε, οργίηεςκε όχι με τουσ υπαίτιουσ, αλλά με εκείνουσ που μίλθςαν τελευταίοι για τθν κατάςταςθ. Ραρ’ όλα αυτά, νομίηω πωσ δεν ζχω το δικαίωμα αποςκοπϊντασ ςτθν προςωπικι μου αςφάλεια, να αποςιωπιςω, από φόβο, όςα νομίηω ότι ςασ ςυμφζρουν.»  Από τον «Ὀλυνθιακό Γ΄»: -«Ἐκ τοῦ πρός χάριν δημηγορεῖν ἐνίους εἰς πᾶν προελήλυθε μοχθηρίας τά παρόντα.» =

«Με το να αγορεφουν μερικοί προσ ευχαρίςτθςθ, ζχει φτάςει θ κατάςταςθ ςιμερα ςτο χειρότερο ςθμείο ακλιότθτασ.»

-«Ἀλλά δικαίου πολίτου κρίνω τήν τῶν πραγμάτων σωτηρίαν ἀντί τῆς ἐν τῷ λέγειν χάριτος αἱρεῖσθαι.» =

«Αλλά κεωρϊ χρζοσ δίκαιου πολίτθ να κζςει τθ ςωτθρία τθσ πόλθσ πάνω από τθ δθμοτικότθτα που κα αποκτιςει με τθν ομιλία του.»

-«Ἐξ οὗ δ’ οἱ διερωτῶντες ὑμᾶς οὗτοι πεφήνασι ῥήτορες ‚τί βούλεσθε; τί γράψω; τί ὑμῖν χαρίσωμαι;’’ προπέποται τῆς παραυτίκα χάριτος τά τῆς πόλεως

37 πράγματα, καί τοιαυτί συμβαίνει, καί τά μέν τούτων πάντα καλῶς ἔχει, τά δ’ ὑμέτερ’ αἰσχρῶς.» =

«Αφότου όμωσ εμφανίςτθκαν οι ριτορεσ που ςασ ρωτοφν “Τι επικυμείτε; Τι να ειςθγθκϊ; Ροια χάρθ να ςασ κάνω;’’ Από εκείνθ τθ ςτιγμι κυςιάςτθκαν απερίςκεπτα τα ςυμφζροντα τθσ πόλθσ με αντάλλαγμα μια πρόςκαιρθ δθμοτικότθτα. Γι’ αυτό ςυμβαίνουν τζτοια πράγματα, γι’ αυτό όλεσ οι υποκζςεισ αυτϊν πθγαίνουν καλά, ενϊ οι δικζσ ςασ είναι για ντροπι.»

- « [<]Ἀλλ’ ὦ τᾶν, εἰ ταῦτα φαύλως, τά γ’ ἐν αὐτῇ τῇ πόλει νῦν ἄμεινον ἔχει. Καί τί ἄν εἰπεῖν τις ἔχοι; Σάς ἐπάλξεις ἅς κονιῶμεν, καί τάς ὁδούς ἅς ἐπισκευάζομεν, καί κρήνας, καί λήρους; Ἀποβλέψατε δή πρός τούς ταῦτα πολιτευομένους, ὧν οἱ μέν ἐκ πτωχῶν πλούσιοι γεγόνασιν οἱ δ’ ἐξ ἀδόξων ἔντιμοι, ἔνιοι δέ τάς ἰδίας οἰκίας τῶν δημοσίων οἰκοδομημάτων σεμνοτέρας εἰσί κατασκευασμένοι, ὅσῳ δέ τά τῆς πόλεως ἐλάττω γέγονεν, τοσούτῳ τά τούτων ηὔξηται[<]» =

«[…]Μα φίλε μου, κα ζλεγε κάποιοσ, αν τα εξωτερικά ηθτιματα πθγαίνουν άςχθμα, τα εςωτερικά τουλάχιςτον τθσ πόλθσ είναι ςιμερα καλφτερα. Τι κα μποροφςε να αναφζρει κανείσ προσ επιβεβαίωςθ; Μιπωσ τισ επάλξεισ που ςοβαντίηουμε, τουσ δρόμουσ που επιςκευάηουμε, τισ βρφςεσ και τζτοιεσ φλυαρίεσ; Γυρίςτε λοιπόν να δείτε τουσ πολιτικοφσ που αςχολοφνται με αυτά. Από αυτοφσ άλλοι από φτωχοί ζχουν γίνει πλοφςιοι, άλλοι από άςθμοι ςθμαίνοντα πρόςωπα, μερικοί μάλιςτα ζχουν χτίςει ιδιωτικζσ κατοικίεσ πολυτελζςτερεσ και από τα δθμόςια κτίρια, και όςο ζχει ελαττωκεί ο πλοφτοσ τθσ πόλθσ, τόςο ο δικόσ τουσ ζχει αυξθκεί*…+»

***

38 Θ αρχαία Ελλάδα λόγω του εμφφλιου ςπαραγμοφ ανάμεςα ςτισ πόλεισ τθσ, από τα τζλθ του 5ου ζωσ τα μζςα του 4ου π.Χ. αιϊνα, επί 60 και πλζον χρόνια, ιταν υποταγμζνθ ςτθ λογικι των Ρερςϊν: «διαίρει και βασίλευε», με τθ ςυνδρομι βεβαίωσ των χρθμάτων τουσ («δαρεικϊν»). Πλα ζδειχναν πια ότι θ Ελλάδα του Μιλτιάδθ, του Κεμιςτοκλι, του Ευρυβιάδθ και του Κίμωνα, που είχε ςυντρίψει ςτο Μαρακϊνα, τισ Κερμοπφλεσ, τθ Σαλαμίνα, τισ Ρλαταιζσ και τον Ευρυμζδοντα απειράρικμουσ Ρζρςεσ, αποτελοφςε παρελκόν και ιταν «ϊριμο φροφτο» να πζςει ςτθν αγκαλιά των Ρερςϊν, χωρίσ πολζμουσ και ναυμαχίεσ. Σε κάποια φάςθ ιταν τζτοια θ προκυμία του ςατράπθ Κφρου να ενιςχφςει το Σπαρτιάτθ Λφςανδρο με 500 τάλαντα από το ταμείο του πατζρα του, Δαρείου, που είπε ο ίδιοσ ο Κφροσ ότι, αν δεν ζφταναν αυτά, κα ζδινε και άλλα από το δικό του ταμείο και μάλιςτα ιταν ακόμθ διατεκειμζνοσ να κομματιάςει και το χρυςό και αςθμζνιο ςατραπικό κρόνο του, προκειμζνου να βοθκιςει τουσ Σπαρτιάτεσ κόντρα ςτουσ Ακθναίουσ. Μάλιςτα, μόλισ οι Σπαρτιάτεσ άκουςαν ζκπλθκτοι τον Κφρο να μιλάει ζτςι, τον δζςμευςαν να δϊςει ςτουσ ναφτεσ τουσ μια δραχμι το μινα παραπάνω, για να ζχουν διπλάςιο μιςκό από τουσ Ακθναίουσ αντιπάλουσ τουσ! Κάποια ςτιγμι, οι Σπαρτιάτεσ το παρατράβθξαν και όταν ο Λφςανδροσ του ηιτθςε πάλι γενναία οικονομικι ενίςχυςθ, για να ναυπθγιςει νζο ςτόλο, ο Κφροσ ςατράπθσ δυςφόρθςε, γιατί τα προθγοφμενα δυο χρόνια οι Σπαρτιάτεσ ναφαρχοι του είχαν κυριολεκτικά αδειάςει τα ταμεία. Μάλιςτα, αναγκάςτθκε να του παρουςιάςει αναλυτικό κατάλογο των χρθματαποςτολϊν προσ τουσ Σπαρτιάτεσ ναυάρχουσ!

39 Πταν κάποτε ο Καλλικρατίδασ κατευκφνκθκε και αυτόσ ςτθν αυλι του ςατράπθ Κφρου, για να ηθτιςει χριματα και να πλθρϊςει τουσ Σπαρτιάτεσ ναφτεσ του, ο Κφροσ προκλθτικά τον ζςτθςε επί πολφ χρόνο να περιμζνει ωσ “ηθτιάνοσ” ζξω από το κρόνο του, τόςο, ϊςτε ο Καλλικρατίδασ ζνιωςε μεγάλθ ντροπι και οργι για τθν κατάντια των Ελλινων και, αφοφ ζφυγε αθδιαςμζνοσ, διλωςε ότι, αν ζφτανε ηωντανόσ ςτθν πατρίδα του, κα ζκανε το παν για ςυμφιλιϊςει τουσ Ακθναίουσ με τουσ Σπαρτιάτεσ. Δυςτυχϊσ, ο περιφανοσ και υπζροχοσ αυτόσ ςτρατθγόσ - ναφαρχοσ χάκθκε ςτθ ναυμαχία ςτισ Αργινοφςεσ, όπου οι Σπαρτιάτεσ υπζςτθςαν πανωλεκρία, χωρίσ βεβαίωσ να ευκφνεται ο ίδιοσ ο Καλλικρατίδασ. Με τζτοια δεδομζνα ιταν πια κζμα χρόνου να θττθκεί το «μζγα τθσ καλάςςθσ κράτοσ» των Ακθναίων και να γκρεμιςτοφν τα μακρά τείχθ τθσ. Αργότερα, βεβαίωσ, τα ίδια αυτά τείχθ ξαναχτίςτθκαν πάλι με περςικά τοφτθ φορά χριματα, που δόκθκαν ςτουσ Ακθναίουσ μζςω του Κόνωνα κόντρα ςτουσ Σπαρτιάτεσ. Πταν αργότερα ο Αγθςίλαοσ, βριςκόμενοσ ςτθν Αςία, περιφρονοφςε τθν εξουςία του Ρζρςθ Βαςιλιά και είχε μεγάλεσ πικανότθτεσ να καταλφςει τθν περςικι αυτοκρατορία, δεν χρειάςτθκε παρά χρυςάφι αξίασ ενόσ ταλάντου αςθμιοφ, το οποίο διοχετεφτθκε ςτοχευμζνα ςε πολιτικά πρόςωπα ελλθνικϊν πόλεων, προκειμζνου αυτζσ να επιτεκοφν ςτουσ Σπαρτιάτεσ και ζτςι να ςωκοφν οι Ρζρςεσ. Το χριμα αυτό το πιραν ςυγκεκριμζνα πρόςωπα, για να επθρεάςουν τθν κοινι γνϊμθ των ςυμπολιτϊν τουσ εναντίον των Σπαρτιατϊν. Αυτά τα πρόςωπα μάσ τα διαςϊηει ο Ξενοφϊντασ και ιταν : ο Ανδροκλείδασ, ο Ιςμθνίασ και ο Γαλαξίδωροσ από τθ Κιβα, ο Τιμόλαοσ και ο Ρολυάνκθσ από τθν Κόρινκο, και ο Κφλωνασ με τουσ

40 ςυντρόφουσ του από το Άργοσ. Ζτςι, ςυγκροτικθκε το ετερόκλθτο μζτωπο των πρϊθν αντιπάλων: Κθβαίων, Ακθναίων, Κορινκίων και Αργείων με ςυγκολλθτικι ουςία το περςικό χριμα εναντίον των Σπαρτιατϊν. Σε κάποια φάςθ θ κρυφι και φανερι ενίςχυςθ των Ρερςϊν μζςω του Φιλίςκου από τθν Άβυδο, προσ τουσ Σπαρτιάτεσ ανθςφχθςε τουσ Κθβαίουσ, που είχαν βλζψεισ για τθν θγεμονία τθσ Ελλάδασ μετά τθ νίκθ τουσ ςτα Λεφκτρα. Και όταν οι Κθβαίοι διαπίςτωςαν ότι οι Σπαρτιάτεσ είχαν ςτείλει αποςτολι ςτα Σοφςα, για εξαςφάλιςθ ουςιαςτικότερθσ εφνοιασ από τον Ρζρςθ βαςιλιά, ζςτειλαν και αυτοί τον Ρελοπίδα, για να ανατρζψει αυτι τθ ςχζςθ. Στο νζο ςυνζδριο, ςτα Σοφςα, ζςτειλαν αντιπροςϊπουσ και άλλεσ ελλθνικζσ πόλεισ όπωσ (Ακθναίοι, Αρκάδεσ, Θλείοι κλπ.) και ζτςι αναγόρευςαν οι Ζλλθνεσ, για μια ακόμθ φορά, το 367 π.Χ. τουσ Ρζρςεσ ρυκμιςτζσ ςτα εςωτερικά κζματα τθσ Ελλάδασ! Είναι μάλιςτα πολφ χαρακτθριςτικι - το πϊσ δθλαδι με χριματα και δϊρα εξαγόραηε εφκολα ελλθνικζσ ςυνειδιςεισ ο Ρζρςθσ βαςιλιάσ - θ περίπτωςθ του Τιμαγόρα, πρζςβθ των Ακθναίων ςτθν αποςτολι. Οι Ακθναίοι τον πζραςαν από δίκθ και τον ςκότωςαν ορκά και δίκαια, γιατί ο ακεόφοβοσ δεν είχε πάρει ωσ δϊρα μόνο χρυςάφι και αςιμι, αλλά και πολυτελζσ κρεβάτι και υπθρζτεσ να του το ςτρϊνουν(!) κακϊσ και ογδόντα βόδια και τουσ βοςκοφσ τουσ(!), γιατί είχε ανάγκθ από… αγελαδινό γάλα, λόγω τάχα κάποιασ αρρϊςτιασ του, και τελικϊσ μεταφζρκθκε ςτθ Μεςόγειο κάλαςςα πάνω ςε φορείο και αυτοί που τον μετζφεραν πλθρϊκθκαν από τον Ρζρςθ βαςιλιά με αμοιβι τζςςερα τάλαντα(!) Το καταπλθκτικό είναι ότι ο κυριότεροσ λόγοσ τιμωρίασ του

41 Τιμαγόρα δεν ιταν ότι δζχτθκε τζτοια δϊρα, από τον Ρζρςθ βαςιλιά, αλλά ότι ςε εκείνθ τθν αποςτολι ο Ρελοπίδασ προϊκθςε καλφτερα και πιο αποτελεςματικά τα ςυμφζροντα των Κθβαίων. Τθν περίοδο αυτι μάλιςτα ςυνζβθ και το κλιβερό περιςτατικό τθσ αμαφρωςθσ τθσ Ολυμπιάδασ του 364 π.Χ. Συγκεκριμζνα, οι Αρκάδεσ είχαν καταλάβει τθν Ολυμπία με τθν προθγοφμενθ ειςβολι τουσ ςτθν Θλεία. Ιταν θ χρονιά τζλεςθσ των Ολυμπιακϊν αγϊνων και ετοιμάηονταν για να γιορτάςουν τα Ολφμπια. Τότε, οι Θλείοι με τουσ ςυμμάχουσ τουσ Αργείουσ, Αχαιοφσ και Ακθναίουσ επιτζκθκαν εναντίον των Αρκάδων τθν ϊρα διεξαγωγισ των αγϊνων. Στθ διιμερθ μάχθ που ακολοφκθςε μζςα ςτον ιερό χϊρο τθσ Ολυμπίασ επικράτθςαν, τελικϊσ, οι Αρκάδεσ. Στο χϊρο γφρω από τα ιερά και τισ ακλθτικζσ εγκαταςτάςεισ ςτθν Άλτθ τθσ Ολυμπίασ οι προςκυνθτζσ, ακλθτζσ, ςυνοδοί των ακλθτϊν κλπ. ζμεναν ςε πρόχειρα παραπιγματα. Αυτά τα παραπιγματα τα κατζςτρεψαν οι Αρκάδεσ, για να καταςκευάςουν με τουσ παςςάλουσ χαρακϊματα. Τα νζα χαρακϊματα και οι κζςεισ που είχαν καταλάβει οι ειςβολείσ Αρκάδεσ, πάνω ςτισ ςτζγεσ των ναϊν τθσ Ολυμπίασ, ζκαναν τουσ Θλείουσ να επιςτρζψουν ςτθν πόλθ τουσ. Μςωσ τζτοια ιεροςυλία δεν τθν είχαν φανταςτεί ποτζ. Θ Αρκαδικι ζνωςθ, μάλιςτα, χρθςιμοποιοφςε τα χριματα από τα ιερά τθσ Ολυμπίασ για μιςκοδοςία του επίλεκτου ςτρατιωτικοφ τουσ τάγματοσ. Μόνο οι Μαντινείσ διαφοροποιικθκαν ςτο κζμα αυτό από τουσ λοιποφσ Αρκάδεσ, για να μθν κλθροδοτιςουν τα παιδιά τουσ μια τζτοια αμαρτία. Τελικϊσ, οι Θλείοι τθν Ολυμπιάδα αυτι του 364 π.Χ. δεν τθν κατζγραψαν ποτζ ςτον επίςθμο

42 κατάλογο των Ολυμπιάδων. Ευτυχϊσ, εκείνθ τθν κρίςιμθ ϊρα τθσ πλιρουσ διαμάχθσ των ελλθνικϊν πόλεων εμφανίςτθκαν ςτο προςκινιο τθσ ιςτορίασ οι Μακεδόνεσ, οι οποίοι ζςωςαν τθν Ελλάδα από τθν υποδοφλωςι τθσ ςτουσ Ρζρςεσ. *** Και τϊρα:  Μια ςφγχρονθ άποψθ για τθ νεότερθ ελλθνικι πολιτικι, από το λογοτζχνθ και κριτικό τθσ ‘‘γενιάσ του ‘30’’, Γιϊργο Θεοτοκά, ο οποίοσ ιταν ζνασ από τουσ ςθμαντικότερουσ πολιτικοφσ ςτοχαςτζσ που ανζδειξε θ πατρίδα μασ ςτθ διάρκεια του 20ου αιϊνα. Ζγραψε λοιπόν ςτθ ‘‘Νζα Εςτία’’: «Θ πολιτικι ςτθν Ελλάδα είναι ζνα ςφμπλεγμα από ατομικά πάκθ και ςυλλογικζσ ιδεολθψίεσ . είναι ςφγκρουςθ κοινωνικϊν ρευμάτων, παραδόςεων, ςυμφερόντων μικρϊν ι μεγάλων. είναι επαγγελματικι ςταδιοδρομία, ςυναλλαγι κεμιτι ι ακζμιτθ, μανιάτικοσ γδικιωμόσ, τραγωδία, κωμωδία και γενικά ψυχαγωγία.»  Από το μεγάλο διανοοφμενο και ςθμαντικό πολιτικό Ραναγιϊτθ Κανελλόπουλο, που ζχει χαρακτθριςτεί (τθρουμζνων των αναλογιϊν) ο Ζλλθνασ Κικζρωνασ: «Δφςκολθ είναι θ πράξθ τθσ ελευκερίασ, εφκολοσ είναι ο λόγοσ τθσ ελευκερίασ. Θ ανεκτικότθτα εγγυάται τθν αξία τθσ ελευκερίασ. Θ ανεκτικότθτα εκδθλϊνεται κυρίωσ με το διάλογο. Αυτόσ γεννικθκε ςτθν Ελλάδα υπό τριπλι μορφι. Γεννικθκε ωσ διάλογοσ τραγικόσ, ωσ διάλογοσ πολιτικόσ και ωσ διάλογοσ φιλοςοφικόσ. Θ ελευκερία προχποκζτει διάλογο και απαιτεί το διάλογο. Δεν είναι δυνατι θ ελευκερία χωρίσ διάλογο και δεν μπορεί να προχωριςει ςε πράξεισ αποτελεςματικζσ, είτε μζςα ςτο χϊρο τθσ πολιτικισ, είτε ςτο χϊρο τθσ παιδείασ ι

43 οπουδιποτε αλλοφ χωρίσ να προκαλεί νζεσ ςυηθτιςεισ και νζεσ αμφιςβθτιςεισ.» Ο Κανελλόπουλοσ, βεβαίωσ, όταν μιλάει για διάλογο εννοεί το διάλογο που οδθγεί, τελικϊσ, ςτθ ςφνκεςθ των αντιτικζμενων αρχικά απόψεων, και όχι ςτον διάλογο “κωφϊν”, που οδθγεί ςε πόλωςθ και, τελικϊσ, ςε διάςταςθ.  Από το ΢ωμαίο Κικζρωνα: «Neque enim hac nos patria lege genuit aut educavit, ut nulla quasi alimenta expectaret a nobis*…+ sed ut plurimas et maximas nostri animi, ingenii, consilii partes ipsa sibi ad utilitatem suam pigneraretur.» = «Δεν μασ γζννθςε και δεν μασ ανάκρεψε θ πατρίδα με τθ ςυμφωνία ότι δεν κα περιμζνει από μασ κανενόσ είδουσ τροφεία*…+, αλλά για να υποκθκεφει θ ίδια προσ όφελόσ τθσ το πλείςτον και μζγιςτο μζροσ του πνεφματοσ, των φυςικϊν προςόντων και τθσ φρονιςεϊσ μασ. ***

4. Αρικμθτικά (αναρτικθκε ςτισ 13-6-2014 )

Τα ονόματα των βαςικϊν αρικμϊν ζχουν πολφ βακιζσ ρίηεσ, που μασ γυρίηουν ςτθν αυγι του πολιτιςμοφ.

44 Για τα αρχαιοελλθνικά Μακθματικά το ζνα(1) δεν κεωρείται αρικμόσ. Ο Ευκλείδθσ ςτο VII βιβλίο των «΢τοιχείων» του γράφει: «αρικμόσ είναι μια ςυλλογι που αποτελείται από μονάδεσ». Ρράγματι, θ λζξθ αρικμόσ προζρχεται από το ριμα ἄρω (ριηικόσ τφποσ του ἀραρίςκω) = ενϊνω, ςυναρμόηω, βάηω μαηί. Και τϊρα:  εἷς-μία-ἕν. Θ αρχικι τουσ ςθμαςία προιλκε από τθν ζννοια του: “αυτόσ-ι-ό ακριβϊσ και όχι άλλοσ-θ-ο”. Ο αρχικόσ τφποσ του εἷ σ πικανόν ιταν το ἕνσ, ςυγγενικό του λατινικοφ unus με πικανι ιαπετικι ι αλλιϊσ ινδοευρωπαϊκι ρίηα. Κλάδοσ αυτισ τθσ αρχζγονθσ γλϊςςασ είναι και θ ςανςκριτικι, που είναι θ αρχαία ινδικι γλϊςςα. Το κθλυκό μία προιλκε από άλλθ ρίηα, θ οποία εμφανίηεται, χωρίσ το αρχικό γράμμα μ-, ςτο ἴ οσ, ἴ α = ζνασ, μία.  δύο. Από το ςανςκριτικό dva=2.  τρία. Από τα ςανςκριτικά trayah, tri=3.  τέσσερα. Από το ςανςκριτικό catvaras=4.  πέντε. Από το ςανςκριτικό panca=5.  ἕξ. Από το ςανςκριτικό shash=6.  ἑπτά. Από το ςανςκριτικό saptam=7.  ὀκτώ. Από το ςανςκριτικό actau=8.  ἐννέα. Από το ςανςκριτικό navam=9. Σφμφωνα με το Μζγα Ετυμολογικό: «<ἕν νέα, δι’ ὅ καί δύο ν», επειδι ςτο αρχαιοελλθνικό αρικμθτικό ςφςτθμα, το οποίο ιταν δομθμζνο με βάςθ εννεάδεσ, μετά το εννζα ζπρεπε να κατεβοφμε ςτθν από κάτω ςυνεχιηόμενθ νζα ςειρά, όπωσ φαίνεται παρακάτω:

45 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Α Β Γ Δ Ε F Η Θ Θ 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Ι Κ Λ Μ Ν Ξ Ο Ρ Κόππα 100 200 300 400 500 600 700 800 900 ΢ Σ Τ Υ Φ Χ Ψ Ω Σαμπί κ. ο. κ. Με μια μικρι κεραία κάτω αριςτερά από κακζνα από τα παραπάνω γράμματα ςιμαινε τθν αντίςτοιχθ χιλιάδα, ενϊ με μια μικρι κεραία πάνω δεξιά από τα παραπάνω γράμματα ςιμαινε τθν αντίςτοιχο μοναδιαίο κλάςμα π.χ. ,Ρ = 80.000, ,ΡΗ = 87.000, ενϊ Ρϋ = 1/80, ΡΗϋ = 1/87. Εξαιρείτο το κλάςμα 1/2, το οποίο εκφραηόταν με το ςφμβολο <. Οι αρχαίοι Ζλλθνεσ με το αρικμθτικό τουσ ςφςτθμα, με βάςθ τισ εννεάδεσ, μποροφςαν να εκτελοφν ταχφτατουσ αρικμθτικοφσ υπολογιςμοφσ μζχρι τον αρικμό 9.999.999.999 που προφανϊσ επαρκοφςε για όλεσ τισ πρακτικζσ τουσ ανάγκεσ. Να ποφμε, με τθν ευκαιρία αυτι, ότι τα διπλά γράμματα Η(=ΣΔ), Ξ(=ΚΣ), Ψ(=ΡΣ) επινοικθκαν από τουσ Ζλλθνεσ, κυρίωσ, για να μπορζςουν να ςυνκζςουν το ευφυζσ αρικμθτικό τουσ ςφςτθμα, με το οποίο μποροφςαν να κάνουν γριγορουσ υπολογιςμοφσ, παρά για λόγουσ γραμματικοφσ.  δέκα. Από το ςανςκριτικό dacam=10.  εἴκοσι. Ο αρχικόσ τφποσ ιταν Fείκατι (προφερόταν κάπωσ ανάμεςα ςε βείκατι - φείκατι) που ςχετίηεται με το ςανςκριτικό vinsati < dvisati (από dva = δυο και dacam = δζκα).  ἑκατόν. Από το ςανςκριτικό catam = 100.

46  χίλια. Αγνϊςτου ετυμολογίασ.  μύριοι. Ρικανόν από το μφρω, που επί ποταμοφ ςθμαίνει: ρζω, χφνομαι, με τθν ζννοια του αμζτρθτου, επειδι το ποτάμι που ρζει ςυνεχϊσ, δίνει κατά τον καλφτερο τρόπο, τθν εικόνα του άφκονου - αμζτρθτου. Σχετικι θ κατάλθξθ -μυρα τθσ λζξθσ πλιμμυρα. ***  Ο πολλαπλαςιαςτισ… Στο μακθματικό ςφμπαν τθ δφναμθ τθν ζχει ο πολλαπλαςιαςτισ. Τι είναι ζνα εκατοςτό μζτρου μικοσ; Αςιμαντο, μόλισ όμωσ ‘‘κολλιςει’’ δίπλα του ο κατάλλθλοσ πολλαπλαςιαςτισ γίνεται αυτό το αςιμαντο μζγεκοσ τεράςτιο, μπορεί να πλθςιάςει το άπειρο. Ρόςο μεγάλθ είναι μια αχανισ απόςταςθ; Αςφλλθπτθ, μόλισ όμωσ ‘‘κολλιςει’’ δίπλα τθσ ο κατάλλθλοσ διαιρζτθσ - πολλαπλαςιαςτισ είναι και αυτόσ μόνο που είναι μειωτικόσ και όχι αυξθτικόσ - αυτι θ αςφλλθπτθ απόςταςθ εξαφανίηεται από τα μάτια μασ. Μεταφορικά, ςτθν ανκρϊπινθ κοινωνία, το ρόλο του πολλαπλαςιαςτι τον παίηουν οι κάκε είδουσ θγζτεσ και κακοδθγθτζσ, γι’ αυτό είναι κρίςιμο το κζμα τθσ εκλογισ τουσ, διότι αν δεν προκφψουν οι κατάλλθλοι, μπορεί να λειτουργιςουν όχι ‘‘αυξθτικά’’, αλλά ‘‘μειωτικά’’ για το ςφνολο, δθλαδι ωσ καταςτροφικοί διαιρζτεσ. *** Μια και μιλιςαμε για αρικμοφσ, ασ δοφμε τϊρα και μερικζσ ςθμαντικζσ ςκζψεισ του μεγάλου Άγγλου μακθματικοφ Hardy:  «Θ μακθματικι πραγματικότθτα βρίςκεται ζξω από εμάσ, και ο ρόλοσ μασ απλϊσ είναι να τθν ανακαλφψουμε ι να τθν παρατθριςουμε, και τα κεωριματα που αποδεικνφουμε και με υπερφίαλο τρόπο τα περιγράφουμε

47 ωσ δικζσ μασ δθμιουργίεσ είναι απλϊσ ςθμειϊςεισ για τισ παρατθριςεισ μασ.»  «Οι μακθματικζσ ιδζεσ είναι διατεταγμζνεσ, κατά κάποιο τρόπο, κατά ςτρϊματα, με τισ ιδζεσ κάκε ςτρϊματοσ ςυνδεδεμζνεσ μζςω ενόσ πλζγματοσ ςχζςεων τόςο μεταξφ τουσ όςο και με αυτζσ που βρίςκονται από κάτω και από πάνω τουσ. Πςο πιο χαμθλό είναι ζνα ςτρϊμα, τόςο πιο βακιά (και εν γζνει δυςκολότερθ) είναι μια μακθματικι ιδζα.»  «Τα κακαρά αιςκθτικά ποιοτικά χαρακτθριςτικά ςτα μακθματικά μποροφμε να τα διακρίνουμε ςε κεωριματα, ςτα οποία υπάρχει ζνασ πολφ υψθλόσ βακμόσ απροςδόκθτου, ςε ςυνδυαςμό με ςτοιχεία αναπόφευκτου και εξοικονόμθςθσ. Θ επιχειρθματολογία τουσ παίρνει μια παράξενθ και εκπλθκτικι μορφι: τα όπλα που χρθςιμοποιοφνται φαίνονται απλϊσ “παιδικά” ςε ςφγκριςθ με τα αποτελζςματα που είναι μεγάλου βελθνεκοφσ.»  «Τα κακαρά μακθματικά φαίνονται ςαν ζνασ βράχοσ όπου πάνω του ςυντρίβονται όλοι οι ιδεαλιςμοί. Ο αρικμόσ π.χ. 317 είναι πρϊτοσ αρικμόσ (που ςθμαίνει διαιρείται μόνο με τον εαυτό του και τθ μονάδα), όχι επειδι ζτςι νομίηουμε ι επειδι τα μυαλά μασ είναι καταςκευαςμζνα με κάποιον ςυγκεκριμζνο τρόπο, αλλά επειδι ζτςι είναι, επειδι ζτςι είναι καταςκευαςμζνθ θ μακθματικι πραγματικότθτα.» ***

48

5. Γραμματικά (αναρτικθκε τθν 1-7-2014 )

Ραρότι…τα ςχολεία είναι ςε διακοπζσ, εμείσ - μζςα ςτο κατακαλόκαιρο(!) - ασ αςχολθκοφμε με τθν:  Ευκτικι. Σφμφωνα με το διάςθμο ελλθνιςτι Fed. Krutwig Sagredo: «Οι δυτικζσ γλϊςςεσ ζχουν γραμματικι, θ οποία διαχωρίηει τα ριματα βαςικϊσ ςε δυο εγκλίςεισ: α)τθν Οριςτικι, για όςα ορίηει ότι πράγματι υπάρχουν, και β)τθν Τποτακτικι, για όςα είναι επικυμθτό να ςυμβοφν *προςδοκϊμενο+. Πμωσ, ςτθν κλαςικι ελλθνικι γλϊςςα υπιρχε και θ ζγκλιςθ Ευκτικι, θ οποία εξζφραηε τθν υποκειμενικι ςκζψθ, τθν ευχι, τθ διευκρίνιςθ του πικανοφ μζλλοντοσ. Αυτόσ ο τρόποσ ζκφραςθσ δεν υπιρχε ποτζ ςτισ λεγόμενεσ ινδοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ. Θ ςθμαντικι αυτι ζγκλιςθ ζχει πρωτοελλθνικζσ - πελαςγικζσ ρίηεσ. Εάν κάποιοσ μελετιςει ςε βάκοσ τθ λειτουργία τθσ Ευκτικισ, μπορεί ευκολότερα να κατανοιςει τισ κεωρίεσ τθσ ςφγχρονθσ φυςικισ επιςτιμθσ. Στθν κλαςικι ελλθνικι, θ ιδζα τθσ ροισ του χρόνου δεν ιταν όπωσ ςτθ λατινικι.

49 Δυςτυχϊσ, θ νζα ελλθνικι με τθν απϊλεια τθσ Ευκτικισ υιοκζτθςε ‘‘τρόπον του ςκζπτεςκαι λατινικό’’». Είναι όμωσ γεγονόσ ότι θ εξάπλωςθ τθσ Ελλθνικισ ςτουσ Ελλθνιςτικοφσ χρόνουσ και θ χρθςιμοποίθςι τθσ από ανκρϊπουσ, που δεν τθν είχαν ωσ μθτρικι γλϊςςα, ιταν φυςικό να παραμερίςει τθ χριςθ τθσ Ευκτικισ, που απαιτοφςε βακφτερθ αίςκθςθ τθσ γλϊςςασ.  Συλλαβικι αφξθςθ. Ωσ γνωςτό τα ριματα των οποίων το κζμα αρχίηει από ςφμφωνο, ςτον Ραρατατικό και τον Αόριςτο παίρνουν τθ ςυλλαβικι αφξθςθ, το «ἐ». Το «ε» αυτό, ςτθν ουςία (ε..ε..ε..), είναι ςαν να δείχνει τθν απόςταςθ που μασ χωρίηει από τον παρωχθμζνο χρόνο. Αυτό το μακρόςυρτο ε…, που δείχνει απόςταςθ χρόνου, ςτα ριματα με χρονικι αφξθςθ επιτυγχάνεται με τροπι του βραχζωσ φωνιεντοσ π.χ. (ε) ςε μακρό*ςυρτο+ (θ) και του βραχζωσ φωνιεντοσ (ο) ςε μακρό*ςυρτο+ (ω).  Ρωσ προζκυψε το κα. Στουσ όψιμουσ μεςαιωνικοφσ χρόνουσ ο μζλλοντασ χρόνοσ αρχίηει να δθλϊνεται με τθν περίφραςθ: κζλω / κζλει ίνα + υποτακτικι, που αργότερα ςτουσ μεταβυηαντινοφσ χρόνουσ παγιϊνεται με τθ μορφι κα + υποτακτικι. Τότε, λοιπόν ζχουμε τροπι του κζλω/κζλει ίνα ςε κζλ’να, ςτθ ςυνζχεια ςε κε ’να μετά ςε κανά και τζλοσ ςε κα.  Μερικζσ χαρακτθριςτικζσ καταλιξεισ - Οι λζξεισ που ζχουν κατάλθξθ -ρ δείχνουν: αζναο ροι, ορμι και κίνθςθ και κατ’ επζκταςθ δφναμθ π.χ. πυρ, αιρ, αικιρ, φδωρ, μιτθρ, πατιρ, αυτοκράτωρ, δικτάτωρ, πανδαμάτωρ κλπ.

- Θ κατάλθψθ -ω ςτα ονόματα δθλϊνει υποκοριςμό π.χ. Ερατι > Ερατϊ (= Ερατοφλα).

- Θ κατάλθψθ -ισ είναι ςτθν πραγματικότθτα θ λζξισ ισ που ςθμαίνει δφναμισ, γι’ αυτό τα τριτόκλιτα ουςιαςτικά π.χ.

50 δράςισ, κίνθςισ, δφναμισ, όραςισ (= θ δφναμθ του να βλζπεισ) εκφράηουν δφναμθ και επομζνωσ κακϊσ ςτθ νεοελλθνικι ςφρκθκαν βιαίωσ ςτθν πρϊτθ κλίςθ π.χ. θ νόθςισ (= θ δφναμισ του να ςκζφτεςαι) ζγινε νόθςθ κ.ο.κ.

- Θ κατάλθξθ -νκοσ προζρχεται από το δωρικό ινκον = ιλκον και ςθμαίνει οδόσ, ατραπόσ, Γι’ αυτό και Κόρινκοσ ςθμαίνει τθν ατραπό κάτω από τθν κορυφι - το φψωμα (κόρκισ = ςωρόσ, φψωμα, κθμωνιά), δθλαδι τθν Ακροκόρινκο. Ρράγματι, ςτα πρϊιμα χρόνια τθσ αρχαιότθτασ θ περιοχι μεταξφ Ακροκορίνκου και κάλαςςασ ιταν πολφ πιο ςτενι από ό,τι είναι ςιμερα.  Γιατί το μικρογράμματο (δ) ζχει αυτι τθ μορφι; Το αρχαίο αιγυπτιακό ιερογλυφικό γράμμα, που παριςτανόταν από ςχιμα μορφισ ιςοςκελοφσ τραπεηίου, όπου ςτο εςωτερικό του υπιρχε μια τριγωνικι γλϊςςα και το όλο ςχιμα παρίςτανε τθ φλόγα τθσ εςτίασ, προφερόταν ωσ Dj (όπωσ το gi ςτθν αγγλικι λζξθ ginger(τηίντηερ) και ςχετίηεται με το ελλθνικό κεφαλαίο γράμμα Δ, που επίςθσ εξεικονίηει τθ φλόγα, και ζτςι το ελλθνικό μικρογράμματο δ επιλζχκθκε από τουσ βυηαντινοφσ γραμματικοφσ με αυτι τθ μορφι, ϊςτε να δείχνει τον κυματιςμό τθσ φλόγασ. Θ προγενζςτερθ μορφι του παραπάνω ιερογλυφικοφ, με τον ίδιο δθλαδι φκόγγο Dj, είχε τθ μορφι δαγκϊματοσ φιδιοφ γι’ αυτό και δεν είναι τυχαίεσ οι αρχαιοελλθνικζσ λζξεισ: δθγμόσ, δάκνειν, δαϊκτιρ(=ο φονεφσ), δακετόν(= δθλθτθριϊδεσ ερπετό), δαίω(=καίω), δαΐσ(=δαυλόσ εκ δαδίου), δαδοφχοσ κλπ.  Γιατί το γράμμα Σ ζχει αυτι τθ μορφι; Θ μορφι του κεφαλαίου ελλθνικοφ γράμματοσ ςίγμα(Σ) είναι δάνειο από το αντίςτοιχο φκογγόςθμο ςιν του φοινικικοφ αλφαβιτου (και ςτθ γλϊςςα αυτι ςθμαίνει

51 ο

δόντι), αφοφ περιςτράφθκε δεξιόςτροφα κατά 45 . Πμωσ και αυτό με τθ ςειρά του είναι δάνειο από το αιγυπτιακό φκογγόςθμο ςάι, που ιερογλυφικά παριςτανόταν πολφ επιτυχθμζνα από μια μακρόςτενθ ελλειψοειδι βάςθ που παραπζμπει ςε ζδαφοσ και ςε τρεισ κάκετουσ ςτφλουσ με κφςανο που παραπζμπουν ςε φοίνικεσ, και εκ του λόγου τοφτου ο ςυνδυαςμόσ τουσ παραπζμπει ςτον παραγόμενο ιχο (ςσσσ) κακϊσ περνά το αεράκι μζςα από τουσ φοίνικεσ του Νείλου. ***  Θ ελλθνικι γλϊςςα είναι ο κρίαμβοσ των φωνθζντων. Ραρζχει ςτον ακροατι ηωθρι ακουςτικι εικόνα. Μπορεί να παραχκεί με μεγάλθ ζνταςθ και να ακουςτεί δυνατά χωρίσ αλλοιϊςεισ, επειδι χρθςιμοποιεί ςε μεγάλο ποςοςτό τα φωνιεντα. Συγκεκριμζνα, χρθςιμοποιεί φωνιεντα ςε ποςοςτό περίπου 48%, ενϊ ςτθν αγγλικι το αντίςτοιχο ποςοςτό είναι περίπου 38% και να ςκεφτείτε ότι περίπου μία(1) ςτισ τζςςερισ (4) αγγλικζσ λζξεισ ζχουν ελλθνικι ρίηα!  Ο τονιςμόσ τθσ αρχαίασ Ελλθνικισ ιταν μουςικόσ. Οι τονιηόμενεσ ςυλλαβζσ διζφεραν από τισ άτονεσ ςτο φψοσ και όχι ςτθν ζνταςθ τθσ φωνισ, όπωσ ςυμβαίνει ςτο δυναμικό τονιςμό που χαρακτθρίηει τθ Νζα Ελλθνικι. Επομζνωσ, ο τονιςμόσ τθσ Αρχαίασ Ελλθνικισ ςυνδεόταν άμεςα με τθ μετρικι κατάςταςθ των ςυλλαβϊν, με τθ διάκριςθ δθλαδι των φωνθζντων ςε μακρόχρονα και βραχφχρονα. Θ υποχϊρθςθ τθσ διάκριςθσ μεταξφ των μακρϊν και βραχζων φωνθζντων που άρχιςε από τον 3 ο π.Χ. αιϊνα και ολοκλθρϊκθκε ςτουσ πρϊτουσ χριςτιανικοφσ αιϊνεσ ιταν επόμενο να κλονίςει και το ςφςτθμα του τονιςμοφ, που ςτθριηόταν κατά πολφ ςτθ διάκριςθ μακρόχρονων και

52 βραχφχρονων φωνθζντων, κι ζτςι προζκυψε ο δυναμικόσ τονιςμόσ, δθλαδι ο τονιςμόσ ςτθριηόταν πια ςτθν αντίκεςθ ιςχυρισ και αςκενοφσ ζνταςθσ τθσ φωνισ ςτο τονοφμενο και άτονο φωνιεν αντίςτοιχα. Με τθν οξεία ο τόνοσ τθσ φωνισ ανερχόταν ελαφρϊσ (οξυνόταν). Με τθν περιςπωμζνθ θ φωνι αρχικϊσ οξυνόταν λίγο και αμζςωσ περιεςπάτο (διαχεόταν). Με τθ βαρεία θ φωνι κατερχόταν ελαφρϊσ (βαρυνόταν). Αυτό το είδοσ τονιςμοφ και θ δυνατότθτα κίνθςθσ του τόνου ςε τρεισ ςυλλαβζσ (λιγουςα, παραλιγουςα, προπαραλιγουςα) κακϊσ και θ εναλλαγι των καταλιξεων ζδιωχναν τθ μονοτονία, ποίκιλαν αβίαςτα το λόγο και πρόςκεταν επί πλζον ρυκμό.  Τα γράμματα π, β, φ ςτθν ουςία είναι ζνα γράμμα, όπωσ ζνα άλλο γράμμα είναι τα κ, γ, χ και ζνα άλλο επίςθσ γράμμα είναι τα τ, δ, κ. Απλϊσ, εάν κεωριςουμε ότι τα β, γ, δ (μζςα) είναι οι φυςικζσ νότεσ, τότε τα π, κ, τ (ψιλά) είναι οι διζςεισ τουσ και τα φ, χ, κ (δαςζα) είναι οι υφζςεισ τουσ. Στθν αρχαία ελλθνικι γλϊςςα δεν επιτρεπόταν να υπάρχουν δυο δαςζα ςφμφωνα ςε δυο αλλεπάλλθλεσ ςυλλαβζσ μιασ λζξθσ, γι’ αυτό: χορεφω - κεχόρευκα, φυτεφω - πεφφτευκα, κφω - τζκυκα. Θ μουςικι του ελλθνικοφ λόγου δεν δζχεται επίςθσ τα βν, μλ, μρ (είναι αςφμπλοκα).  Ο Διονφςιοσ ο Αλικαρναςςεφσ αναφζρει ότι ο κάκε ςυγγραφζασ φρόντιηε με πολφ επιμζλεια να ςυντάξει τουσ λόγουσ του και μάλιςτα ο Ιςοκράτθσ ςυνζταςςε τον ‘‘Ρανθγυρικό’’ του επί δζκα (10) ζτθ(!) και παράγγελνε μεταξφ των άλλων ότι δεν επιτρζπονται ςτο λόγο περιπτϊςεισ, όπωσ π.χ. : «ἡλίκα καλά, ἔνθα Θαλῆς».

53  Ο Αριςτοτζλθσ ιςχυρίηεται ότι θ ελλθνικι γλϊςςα ακοφγεται ωσ ρυκμόσ ιαμβικόσ. Καμβοσ είναι, προςωδιακϊσ, ο μετρικόσ πουσ, που αποτελείται από μια βραχεία και μια μακρά ςυλλαβι. Αυτι θ ιαμβικι διακφμανςθ διατθρείται αναλλοίωτθ από τθν αρχαιότθτα μζχρι το ςιμερα, π.χ. : «μῆτερ ἡ Ξέρξου γεραιά, χαῖρε Δαρείου γύναι[<]»

(155 Αιςχφλου «Ρζρςαι»). «Τρεισ Τοφρκοι, τρεισ Γενίτςαροι κι οι τρεισ το Γιάννο κζλουν και δεν μποροφν να τονε βρουν, μον’ βρίςκουν τθν καλι του[…]» (Δθμοτικό Τραγοφδι). ***  Ωσ γνωςτόν, θ γλωςςικι επικοινωνία δεν επιτελείται «ἐν κενῷ». Οι πράξεισ, οι ενζργειεσ και οι καταςτάςεισ αφοροφν ςε οντότθτεσ του κόςμου που μασ περιβάλλει. Αναφζρονται ςτον κόςμο τθσ πραγματικότθτασ, δθλαδι ςε πρόςωπα ι πράγματα. Αναφζρονται ςε οντότθτεσ ι αλλιϊσ ουςίεσ, ςτα ουςιαςτικά. Τα ουςιαςτικά εξειδικεφουν τθν πλθροφορία του ριματοσ ωσ ενεργοποιθτζσ (υποκείμενο), αλλά όπου χρειάηεται και ωσ ςυμπλθρϊματα τθσ ρθματικισ πλθροφορίασ (αντικείμενο). Τα ουςιαςτικά μποροφν να εξειδικευτοφν για λόγουσ ακρίβειασ, ςαφινειασ και εμπλουτιςμοφ τθσ πλθροφορίασ που δθλϊνουν. Αυτό το ρόλο επιτελοφν ςτθ γλϊςςα τα επίκετα, δθλαδι τα ςτοιχεία που «ἐπί-τίκενται» (τίκενται επί των ουςιαςτικϊν). Τα επίκετα είναι το αλάτι του λόγου. Καλφπτουν ζνα μεγάλο φάςμα εννοιολογικϊν δθλϊςεων υψθλισ ευκρίνειασ και διανοθτικισ λεπτότθτασ.

54  Υπάρχει, τζλοσ, και θ τάξθ των λεκτικϊν ςτοιχείων που κακορίηουν(με τθν παρουςία τουσ) τα ουςιαςτικά ςε επίπεδο οριςτικότθτασ ι εκφράηουν(με τθν απουςία τουσ) αοριςτία, γενικεφοντασ τα ουςιαςτικά. Αυτά είναι τα λεγόμενα άρκρα, που παίηουν και το ρόλο των αρμϊν ι αρκρϊςεων των ουςιαςτικϊν, δεδομζνου ότι ςυνοδεφουν τα ουςιαςτικά ςτισ πτϊςεισ τουσ κακϊσ αυτά κλίνονται (βλζπε το ανάλογο των αρμϊν των κυρϊν). *** Στθν ελλθνικι γλϊςςα, οριςμζνα ουςιαςτικά που δεν εκφράηουν πρόςωπα, διακζτουν παρόλα αυτά άρκρο αρςενικοφ(ο) ι κθλυκοφ(θ) και τα υπόλοιπα ζχουν το ουδζτερο άρκρο (το). Γιατί άραγε να ςυμβαίνει αυτό; Θ ελλθνικι γλϊςςα κάνει μια φςτατθ προςπάκεια να δϊςει(όχι αυκαίρετα) το αρςενικό ι κθλυκό γζνοσ ςε πολλά ουςιαςτικά που δεν εκφράηουν πρόςωπα ι ηϊα, για λόγουσ ενάργειασ και ομαλισ μετάβαςθσ από τθ μια κατθγορία ςτθν άλλθ, προςωποποιϊντασ όςο το δυνατόν περιςςότερα ουςιαςτικά (ςυγκεκριμζνα ι αφθρθμζνα). Ζτςι, εάν ζνα ουςιαςτικό ζχει ζνα χαρακτθριςτικό που εφκολα προςομοιάηει ςτθν ανδρικι φφςθ - χαρακτιρα (π.χ. ςτακερότθτα, ενεργθτικότθτα), του δίνει το αρςενικό άρκρο (ο). Εάν ζχει χαρακτθριςτικό, που εφκολα προςομοιάηει ςτθ γυναικεία φφςθ - χαρακτιρα (π.χ. ευμεταβλθτότθτα, πακθτικότθτα), του δίνει το κθλυκό άρκρο (θ). Στα αφθρθμζνα ουςιαςτικά χρθςιμοποιείται ωσ επί το πλείςτον το κθλυκό άρκρο, διότι αυτά μποροφν να εκφράηονται ι να υπονοοφν διαφορετικι κάκε φορά ζνταςθ, άρα εμπερικλείουν κάτι το ευμετάβλθτο που προςιδιάηει ςτθ γυναικεία φφςθ.

55 Στα υπόλοιπα ουςιαςτικά, που δεν ζχουν τισ παραπάνω ιδιότθτεσ τοφσ δίνεται το ουδζτερο άρκρο (το). Ενδεικτικά παραδείγματα: (o) κίων (ςτφλοσ) για το κατακόρυφο, το ευςταλζσ και τθ μεγάλθ δφναμθ που ζχει, κακόςον υποβαςτάηει τθν άνωκεν καταςκευι. (θ) ςτιλθ, γιατί είναι εγχάρακτθ από επιγραφζσ, άρα είχε υποςτεί χάραξθ κάτι που ςυνάδει με τθ κθλυκι φφςθ(πακθτικό). (ο) ουρανόσ, επειδι καλφπτει τθ γθ, άρα ζχει οιονεί αρςενικι φφςθ. (θ) γθ, επειδι καλφπτεται από τον ουρανό, άρα ζχει οιονεί κθλυκι φφςθ. (θ) οδόσ, θ οποία φζρει πάνω τθσ (πακθτικό) τουσ διαβάτεσ - εποχοφμενουσ. (θ)κφρα, δια των οποίων διζρχεται κάποιοσ, άρα προςιδιάηουν ςτθ κθλυκι φφςθ. (θ)κλίμαξ(ςκάλα), επειδι φζρει (πακθτικό) τουσ ανερχόμενουσ από ζνα κατϊτερο υψομετρικά επίπεδο ςε ζνα ανϊτερο υψομετρικά επίπεδο. (θ) τράπεηα, επειδι ς’ αυτιν τοποκετοφνται (πακθτικό) π.χ. τα φαγθτά, που τρϊνε οι άνκρωποι. (ο) πίλοσ(ςκοφφοσ), επειδι εναποτίκεται (πατάει) επί τθσ κεφαλισ. (θ) κεφαλι, επειδι φζρει («κυοφορεί» τον εγκζφαλο). (ο) ςωλιν, επειδι παραπζμπει ςτο ανδρικό μόριο. (ο) εγκζφαλοσ, επειδι αυτόσ είναι ο γεννιτωρ πάντων (εξάλλου είναι γνωςτό το ρθτό: «Ο άνδρασ γεννά και θ γυναίκα τίκτει»). Για τον ίδιο λόγο και (ο) νουσ. (θ) ευγζνεια, (θ) ςοφία, (θ) κακία, (θ) ςωφροςφνθ κ.λπ. λόγω του ποικίλου τθσ ζνταςθσ με τθν οποία κάκε φορά εκφράηονται, δθλαδι λόγω του ευμετάβλθτου που

56 προςιδιάηει ςτθ γυναικεία φφςθ. Υπάρχουν, βεβαίωσ, και εξαιρζςεισ, όπωσ: (ο)φόβοσ, (ο)τρόμοσ), επειδι και τα δυο αυτά εκπορεφονται, ςυνικωσ, από τα αρςενικά και όχι από τα κθλυκά. *** Τϊρα, ασ καυμάςουμε το παρακάτω χαρακτθριςτικό παράδειγμα ευελιξίασ τθσ ελλθνικισ γλϊςςασ ςτο να ςυνκζτει και να διαχωρίηει με τόςθ μεγάλθ ακρίβεια τισ διάφορεσ ςυγγενείσ ζννοιεσ, όπωσ: νοῶ, ἐννοῶ, εἰσνοῶ, ἐκνοῶ, συννοῶ, προσνοῶ, προνοῶ, ἀνανοῶ, κατανοῶ, διανοῶ και διανοοῦμαι, μετανοῶ, παρανοῶ, αμφινοῶ, ἐπινοῶ, περινοῶ, ἀπονοοῦμαι, ὑπονοῶ, ὑπερνοῶ, προσκατανοῶ, προσεπινοῶ, συνεννοοῦμαι και… «ὁ νοῶν νοείτω».

***  Πποιοσ καταγίνεται με το εκπαιδευτικό ςφςτθμα και τθ βελτίωςι του, κα πρζπει να ζχει πάντα ςτο μυαλό του το ςτίχο του ποιθτι Τ.S. Eliot: «Τι ζγινε θ ςοφία που χάςαμε κυνθγϊντασ τθ γνϊςθ… Τι ζγινε θ γνϊςθ που χάςαμε κυνθγϊντασ τθν πλθροφορία…».  Ο Alferd Housmann Άγγλοσ ποιθτισ, κλαςικόσ φιλόλογοσ και διανοοφμενοσ είχε ιςχυριςκεί: «Δεν υπάρχουν ποιθτικζσ ιδζεσ…Θ ποίθςθ δεν είναι το πράγμα που λζγεται, αλλά ο τρόποσ με το οποίο το λζμε».  Σφμφωνα με τον Ρυκαγόρα: «Το ναι και το όχι, αν και είναι οι πιο ςφντομεσ από όλεσ τισ λζξεισ, χρειάηεται να τισ ςκεφτεί κανείσ πολφ προθγουμζνωσ.»  Ο Αμερικανόσ ςυγγραφζασ Ντζνισ ΢οχ είχε πει: «Αν χρειάηονται πολλζσ λζξεισ για να πεισ αυτό που ςκζφτθκεσ, ξαναςκζψου το».

57  Ο ςυγγραφζασ και ψυχοκεραπευτισ Χόρχε Μπουκάι γράφει για το «τρζνο» τθσ ςοφίασ: «Πλοι ξεκινάμε από ζνα ςτακμό που ονομάηεται άγνοια. Είναι ο ςτακμόσ, ςτον οποίο μζνουν όλοι εκείνοι, που οφτε καν γνωρίηουν ότι δεν γνωρίηουν, και επομζνωσ δεν ζχουν καμία ανάγκθ να μάκουν. Αν κάποιοσ αποφαςίςει να ανεβεί ςτο τρζνο, είναι επειδι κάποιοσ κα του ζχει απλϊςει το χζρι. Αν ανζβει ςτο τρζνο και ακολουκιςει το ςωςτό δρόμο, κα φτάςει ςτον τόπο των ερευνθτϊν. Αν το κάνει καλά και δεν χάςει το δρόμο του, κα φτάςει και ςτον επόμενο ςτακμό. Το ςτακμό των δαςκάλων. Κάποιοι από τουσ δαςκάλουσ αποφαςίηουν να διδάξουν, ενϊ οριςμζνοι κζλουν να μείνουν μόνοι με τισ γνϊςεισ τουσ. Αν ζνασ δάςκαλοσ ηιςει πολλά πράγματα για πολλά χρόνια ίςωσ καταφζρει να ανεβεί ξανά ςτο τρζνο, για να φτάςει ςτο ςτακμό τθσ ςοφίασ, που είναι ο τελευταίοσ. Είναι ο τόποσ όπου ηουν όλοι αυτοί που οφτε καν γνωρίηουν ότι γνωρίηουν. Είναι αςτείο, αλλά αν ρωτιςεισ ζναν πραγματικά ςοφό κα ςου απαντιςει δεν γνωρίηω, αν γνωρίηω, όπωσ ακριβϊσ κα ςου απαντοφςε ζνασ αδαισ. Μςωσ γι’ αυτό ς’ αυτιν τθν κοινωνία που ηοφμε κεωροφμε αδαείσ κάποιουσ ςοφοφσ και κάποιουσ αδαείσ τουσ κεωροφμε ςοφοφσ». ***

58

6. Αρχαίεσ λζξεισ και ςυμπεριφορζσ που μερικζσ κρατοφν ακόμα. (αναρτικθκε ςτισ 5-9-2014)  εἰρωνεία. Είναι: α)θ προςποιθτι άγνοια, β) το πείραγμα. Τα είδθ τθσ ειρωνείασ, ωσ πείραγμα, είναι τζςςερα (4): ὁ ἀστεϊσμός, ὁ μυκτηρισμός, ὁ σαρκασμός και ὁ χλευασμός. Συγκεκριμζνα:  ἀστεϊσμός. «Ἀστεϊσμός δέ ἐστί λόγος διασύρων, εὐαρμόστως συντεταγμένος». Αςτείοσ, κυριολεκτικϊσ,

είναι ο ευγενισ και ευφυισ, ωσ κάτοικοσ άςτεωσ, ςε αντίκεςθ προσ τον άνκρωπο των αγρϊν, τον αγροίκον.  μυκτηρισμός. Ο δια των μυκτιρων (ρουκουνιϊν) εμπαιγμόσ.  σαρκασμός. Κυριολεκτικϊσ: «ὁ σκληρός γέλως ἀποκαλύπτων τούς ὀδόντας, ἐν εἴδει σαρκοβόρου ζώου».  χλευασμός. «Φλευασμός ἐστί λόγος μετά μειδιάματος προφερόμενος, ὡς ὅταν τόν ριψάσπιδα ἐπιγελῶντες ἀνδρεῖον πολεμιστήν λέγομεν».  βασκανία. Από το «φάεσι καίνω» φάη = οφκαλμοί,

καίνω = φονεφω. Επομζνωσ, βαςκανία είναι ο φόνοσ με τα μάτια, το μάτιαςμα που λζμε ςτθ νεοελλθνικι.  φθόνος. Θ λφπθ για τθ χαρά του άλλου. Από το φκίνω = φκείρομαι. Ρράγματι, όποιοσ φκονεί, φκείρεται.  κοντός. Από το παράγγελμα πλθςιάςτε: «εἰς δόρατος πληγήν», «εἰς κοντοῦ πληγήν» (δθλαδι πλθςίον, δια να πλιξετε τον αντίπαλο, εξακοντίηοντεσ) παριχκθ το επίρρθμα κοντά = πλθςίον και κοντόσ = βραχφσ.

59  ἀπειλώ. Από το εἴλω με τθν ζννοια ότι εγκαταλείπω τον ουλαμό μου, απομακρφνομαι και ορμϊ μόνοσ, προκινδυνεφω και εκφοβίηω τον εχκρό.  σίδηρος. Από το ςίηω = ςυρίηω. Από τον ιχο που προκαλείται, όταν κατά τθ διάρκεια τθσ κατεργαςίασ του βυκίηεται κερμόσ ςε ψυχρό νερό.  φυλάττω. Από τισ λζξεισ πύλη και ἄττω=ορμϊ. Ρράγματι, αυτόσ που ορμά, για να υπεραςπιςτεί τισ πφλεσ, φυλάττει τθν πόλθ.  σκῆπτρο. Από το σκήπτω = ςτθρίηω, οπότε ςκιπτρο = ράβδοσ ςτθν οποία ςτθρίηονταν οι γζροντεσ, όταν απευκφνονταν ςτο λαό. Αργότερα αυτι θ ράβδοσ με περιοριςμζνο μικοσ ζγινε ςφμβολο εξουςίασ.  κανών. Από το κάννα = καλάμι, απ’ όπου ράβδοσ κακοριςμζνου μικουσ με τθν οποία μετροφμε άλλα μεγζκθ.  χρῆμα. Π,τι είναι χριςιμο για τθ ςυναλλαγι. Το χριμα προσ χριςθ και όχι προσ αποκθςαφριςθ. «<χρήματα εἶναι<ἀν χρήσιμα εἴη».  τύχη. Από το ριμα τεφχω = καταςκευάηω. Τθν τφχθ μασ

τθν τεφχομεν, τθν προπαραςκευάηομεν.  μοῖρα. Εκ του μερίηω, είναι παν ό,τι ζχει μεριςκεί από το Κεό. Είναι το μερίδιό μασ.  ἀγαθός. Από το ἄγαν + κζω = τρζχω γριγορα. Αρχικϊσ, χαρακτιριηε τον καλό πολεμιςτι. Διότι, πράγματι, ο καλόσ πολεμιςτισ είναι αυτόσ που τρζχει για να προφτάςει τον εχκρό με ςκοπό να τον τιμωριςει. Ο αρχαίοσ ςχολιαςτισ γράφει: «ἀγαθός, ἐκ τοῦ ἄγαν θέειν. Ἔνθεν, οὐ λέγομεν ἀγαθώτερος, ἀγαθώτατος, ἀλλά ἀμείνων, ἄριστος∙ ὡς ἐγκειμένου τοῦ ἐπιτατικοῦ ἄγαν. Ἵνα μή γένωνται δύο ἐπιτάσεις».

60  κακός. Ρρϊτθ, αρχικι ζννοια: δειλόσ, υποχωρϊν: «παρά τό χάζω = ὑποχωρῶ, χακός > κακός∙ ὁ ὑποχωρῶν καί φεύγων», ςφμφωνα με το Μζγα Ετυμολογικό.  ἐχθρός. Από το ἔχθος (= μίσος, ἔχθρα) > ἐκτόσ. Ο εκτόσ

ευριςκόμενοσ, ο εκτόσ θμϊν, ο εκτόσ του τείχουσ, ο εκτόσ τθσ χϊρασ, ο αλλοδαπόσ επιδρομζασ είναι εχκρόσ.  ὀκνηρός. Από το οὐκ + νέω = πλζω, δθλαδι δεν πλζω, αρνοφμαι τον πλοφν.  πτωχός. Από το ριμα πτήσσω = ηαρϊνω. Γιατί ο πτωχόσ από τθ μεγάλθ του ανάγκθ είναι μόνιμα ςε μαηεμζνθ ςτάςθ τόςο από τθν κακι του διάκεςθ, όςο και από τθν ανάγκθ να εξαςφαλίςει βοικεια από τουσ πλουςίουσ.  ἐλευθερία. Από το «ἐλεύθειν (= ἔρχεσθαι, πορεύεσθαι), ὅπου ἐρᾷ τις». Δθλαδι ελευκερία ςιμαινε (αρχικϊσ) το να πθγαίνει κάποιοσ όπου αγαπά.  παρρησία. Θ ελευκερία λόγου από το παν + ριςισ.  αἰνεπίκουρος. Ο βοθκϊν, επί κακϊν.  ἐπίκουρος. Από το ἐπί + κορέω = φροντίηω, ςπεφδω. Σφμφωνα με τον Αμμϊνιο: «Ἐπίκουροι εἰσίν οἱ τοῖς πολεμουμένοις βοηθοῦντες, σύμμαχοι δέ οἱ τῶν πολεμούντων.»  ὅπλον. Εκ του ἕπομαι (=ακολουκϊ), διότι το όπλο είναι

το εργαλείο που ςε ακολουκεί, το όργανον προσ εκτζλεςθ κάποιου ζργου και ςκοποφ.  φονεύω. Από το φοινύς = κόκκινοσ, φοινίςςω = κοκκινίηω, όκεν φόνοσ = ροι αίματοσ.  ἄθλος. Αγϊν από όπου και το ακλθτισ. Από το ριμα τλάω-ω = υπομζνω, αντζχω + α επιτακτικόν. Ακλθτισ = ο τα πάντα υπομζνων ςτον αγϊνα, προκειμζνου να κερδίςει το ςτεφάνι τθσ νίκθσ.

61  φθάνω. Από το φθίω, φθείρω, επειδι όταν φκάνει κάποιοσ κάπου θ απόςταςθ ζχει εκμθδενιςτεί.  κόλον. Τροφι. Εκ του πολέω = τριγυρίηω > κολζω (με τροπι του π ςε κ), διότι πράγματι, για να βρεισ τροφι πρζπει να τριγυρίςεισ.  κόλαξ. Από το κόλον (τροφι) + ἄγω, γιατί πράγματι ο απϊτεροσ ςκοπόσ του κόλακα είναι να αποςπάςει από τον κολακευόμενο τροφι και κατ’ επζκταςθ υλικζσ ωφζλειεσ.  κρόμμυον (κρεμμύδι). Ετυμολογείται από τθν κόρθ του οφκαλμοφ και το μύω = κλείνω. Ρράγματι, το κρεμμφδι λόγω τθσ δριμφτθτασ του μασ κάνει να κλείνουμε - να ςυςφίγγουμε τουσ οφκαλμοφσ μασ.  οἰωνός (από το οἶος = μόνοσ) ςθμαίνει αρχικά το πτθνό, το οποίο πετά μόνο του, ιδίωσ ο γφπασ. Μεταφορικά, το πτθνό που προαναγγζλλει κάτι με τθν πτιςθ του(δθλαδι τθν φπαρξθ πτϊματοσ), και τελικϊσ τθν προφθτεία.  ἀνά ςθμαίνει εκ των κάτω προσ τα άνω.  κατά ςθμαίνει εκ των άνω προσ τα κάτω.  κοσμήτωρ. Αυτόσ που παρατάςςει - διατάςςει το ςτρατό ςτθ μάχθ. Θ αρχικι του ζννοια είναι αυτόσ που βάηει ςε τάξθ. Από το κοςμζω = βάηω ςε τάξθ.  δικτάτωρ. Είναι αυτόσ που εκδίδει διατάγματα, χωρίσ να χρειάηεται θ νομοκετικι παρζμβαςθ τθσ Βουλισ. Ο Ρλοφταρχοσ λζει ότι αυτόσ δε κζτει ςε ψθφοφορία ι ανάταςθ τθσ χειρόσ, αλλά μόνοσ του επιβάλλει και ανακοινϊνει τισ αποφάςεισ του. Από τθ λατινικι λζξθ edictum = διάταγμα. Στθν αρχαία ΢ϊμθ ο δικτάτορασ δεν εκλεγόταν, ςε πολφ κρίςιμεσ περιόδουσ, από το λαό ι τθ βουλι, οφτε βεβαίωσ αυτοδιοριηόταν, αλλά ζνασ από τουσ υπάτουσ ι από τουσ ςτρατθγοφσ εμφανιηόταν ςτο λαό και όριηε όποιον αυτόσ

62 ικελε. Θ κθτεία του ιταν περιοριςμζνθ και διαρκοφςε όςο και θ κριςιμότατθ περίοδο για τθν πόλθ.  ἱερεύς. Κφτθσ, κυςιαςτισ. Από το ιερεφω = ςφάηω.  εὔχομαι. Θ αρχικι ςθμαςία είναι καυχϊμαι, ζπειτα υπόςχομαι - τάηω και ςτο τζλοσ προςεφχομαι.  γέφυρα. Από το γῆ + ἐπί + ὕδωρ > γζπυδρα > γζφυδρα > γζφυρα.  ἐχθές. Από το ἐκ - θεῖναι = ετζκθ εκτόσ (εκ + κεσ = εκτόσ κζςε αυτιν).  μέλας. Από το μὴ + λάω (= ὁρῶ).  λευκός. Από λεύσω = ὁρῶ.  ἄσπρος. Αντιδάνειο από τθ λατινικι asper, θ οποία προζρχεται από τθν ελλθνικι λζξθ αφρόσ.  ἀχερωΐς. Θ λεφκα, επειδι πιςτευόταν ότι το δζνδρο αυτό το είχε μεταφζρει ο Θρακλισ από τον Αχζροντα ποταμό.  οὐρῆες. Τα μουλάρια, που ζχουν ωσ κθλυκό γονζα το γάιδαρο.  ἡμίονοι. Τα μουλάρια, που ζχουν ωσ κθλυκό γονζα το άλογο. ***  κυττάζω ή κοιτάζω; Το κυττάηω προζρχεται από το κυπτόσ = ςκυφτόσ και τθ καμιςτικι κατάλθξθ -άηω, δθλαδι παραμζνω ςκυμμζνοσ επάνω από κάτι και το παρατθρϊ. Θ επικρατιςαςα ορκογραφία κοιτάηω είναι εντελϊσ λακεμζνθ, διότι κοιτάηω ςθμαίνει κοιμίηω, κοιμάμαι.  ἐπιλλίζω. Κάνω νεφμα με τα μάτια.  δενδίλλω. Λοξοκυττάηω.  αὐγάζω. Ραρατθρϊ κάτι με ευκρίνεια, διακρίνω.

63  διακουράζομαι. Τὸ διάγειν τὰς κόρας τῶν ὀφθαλμῶν καὶ μὴ ἀπ’ εὐθείας βλέπειν, που καταντά ἀγενῶς βλέπειν, γιατί, πράγματι, είναι αγζνεια το να μθ κυττάηω τον άλλο κατ’ ευκείαν ςτα μάτια, όταν απευκφνομαι ς’ αυτόν.  κυνοφθαλμίζομαι. Βλζπω αναιδϊσ.  ἀποταυρόομαι. Βλζπω αγρίωσ, όπωσ ο ταφροσ.  ὀρκύπτω. Στζκομαι ςτα νφχια για να δω κάτι.  ἐπιμύω. Κλείνω λίγο τα μάτια μου ςε ζνδειξθ ςυναίνεςθσ.  καταμύω. Κλείνω τα μάτια.  ἀναμύω. Αναβλζπω.  ὑπομύω. Χαμθλοβλζπω  λάω. Κυττάηω επίμονα. Εξ ου και θ λζξθ λζων, διότι το ηϊο αυτό βλζπει επίμονα ςαν να εκπζμπει φωσ από τα μάτια του. ***  βλάξ. Από το μαλακόσ > μαλάξ > μλαξ > βλαξ.  ἠλίθιος. Από το ἄλη = αδιάκοποσ περιπλάνθςθ και ςθμαίνει ο χαμζνοσ, ο φευγάτοσ.  «Ὤ πέπον». Ρροςφϊνθςθ δθλωτικι οικειότθτασ που ςθμαίνει: ω βζλτιςτε, ω καλζ, ω αγαπθτζ. Χρθςιμοποιείτο όμωσ και ειρωνικά. Κυρίωσ πζπων ςθμαίνει ϊριμοσ, ψθμζνοσ από τον ιλιο. Σιμερα ςϊηεται ωσ ουςιαςτικό πεπόνι (= πέπων σικυός), ενϊ το αγγοφρι είναι ὁ ἄωρος σικυός.  παρακλαυσίθυρον.

Θ νυχτερινι καντάδα (άςμα πάκουσ) ζξω από τθ κφρα τθσ αγαπθμζνθσ. Γινόταν αργά μετά τα μεςάνυχτα, ςυνικωσ μετά το πζρασ των ςυμποςίων.

64  ἀκόλαστα βιβλία. Υπιρχαν και ςτθν αρχαιότθτα πορνό βιβλία, τα οποία ονομάηονταν ἀκόλαστα. Ρερίφθμα πορνό βιβλία ιταν τα «Μιλησιακά τοῦ Ἀριστείδου» (όχι βεβαίωσ του Αριςτείδθ του Δίκαιου), τα οποία είχαν μαηί τουσ ακόμθ και οι ΢ωμαίοι ςτρατιϊτεσ ςτισ εκςτρατείεσ τουσ, όπωσ αναφζρει ςχετικϊσ ο Ρλοφταρχοσ.  πορνεῖα(τα). Θ πόλθ που ιταν φθμιςμζνθ, τθν αρχαιότθτα, για τα πολλά πορνεία τθσ, ιταν θ Κόρινκοσ. Στουσ ελλθνιςτικοφσ χρόνουσ θ Κόρινκοσ κεωρείται ότι διζκετε ζωσ και 300 πορνεία! Αναφζρεται ότι ςτθν Ακροκόρινκο υπιρχαν χίλιεσ (1.000) εταίρεσ! Επίςθσ, υπιρχαν πολλά πορνεία ςτισ Κεχρεζσ και το Λζχαιον. Γι’ αυτό το κορινθιάζειν ςιμαινε ἐκπορνεύεσθαι. Ρορνεία υπιρχαν και ςτο Βυηάντιο και μάλιςτα οι πόρνεσ λζγονταν πολιτικές. Οι προαγωγοί ονομάηονταν ςτο Βυηάντιο πορνοβοσκοί και πλιρωναν το πορνικόν τέλος, όπωσ και ςτθν αρχαία Ακινα. Θ μεγαλφτερθ, όμωσ, ζκλυςθ θκϊν ςυνζβθ ςτθ ρωμαϊκι κοινωνία ςτα χρόνια τθσ παρακμισ τθσ, όπου, όπωσ λεγόταν, «τόν τυχόντα τῇ τυχοφςῃ ςυνεῖ ναι».  Οι Ζλλθνεσ ςζβονταν το ςϊμα τουσ και τον ανδριςμό τουσ. Γι’ αυτό: α)Δεν τρυποφςαν τα αυτιά τουσ. Αυτό άρμοηε ςε δοφλουσ. β)Δεν ζςτιηαν, δεν ςτιγμάτιηαν το ςϊμα τουσ, όπωσ οι βάρβαροι. γ)Απεχκάνονταν τθν περιτομι των ςθμιτικϊν ανατολικϊν λαϊν. δ)Δεν ευνουχίηονταν και δεν ευνοφχιηαν άλλουσ. Στθν αρχαία Ελλάδα δεν υπιρχαν ευνοφχοι. Ο ευνουχιςμόσ εκεωρείτο φβρισ. Σζβονταν το γόνο, τον οποίον θ κάκε γενεά όφειλε να μεταβιβάςει ςτθν επόμενθ. Γι’ αυτό ςτισ επικίνδυνεσ

65 αποςτολζσ κατά τον πόλεμο ςτζλνονταν όςοι είχαν ιδθ τζκνα. Οι άτεκνοι ζπρεπε να επιςτρζψουν ςϊοι, προκειμζνου να διαιωνίςουν και αυτοί το γόνο των πατζρων τουσ.  Χαρακτθριςτικό των ελεφκερων ανκρϊπων (Αχαιϊν) τθσ ομθρικισ εποχισ ιταν τα μακριά μαλλιά («κάρη κομόωντες»), ςε αντίκεςθ με τουσ δοφλουσ που κουρεφονταν. Οι Άβαντεσ αντίκετα κοφρευαν τα μαλλιά τουσ, κρατϊντασ μόνο αυτά ςτο πίςω μζροσ του κεφαλιοφ τουσ («ὄπιθεν κομόωντες»).

Τζλοσ, οι Κράκεσ αναφζρονται ωσ ἀκρόκομοι («Θρήικες ἀκρόκομοι»), δθλαδι είχαν ςτθν κορυφι του κεφαλιοφ τουσ δεμζνθ όλθ τθν κόμθ ι κοφρευαν όλθ τθν κόμθ, αφινοντασ μόνο λίγθ ςτθν κορυφι του κεφαλιοφ τουσ.  προσευχή. Οι Ζλλθνεσ, αν και ιταν πολφ ευςεβείσ, όταν προςεφχονταν δεν ζςκυβαν. Απλϊσ, όταν επικαλοφνταν τουσ επουρανίουσ κεοφσ ςικωναν τα χζρια τουσ ςτον ουρανό. Πταν επικαλοφνταν τουσ καλαςςίουσ κεοφσ άπλωναν τα χζρια τουσ προσ τθ κάλαςςα και όταν απευκφνονταν ςτουσ κεοφσ του κάτω κόςμου κτυποφςαν το ζδαφοσ με το πόδι τουσ και όχι με τθν παλάμθ τουσ, αποφεφγοντασ τθν οςφυοκαμψία, αφοφ όπωσ επεξθγεί ο Λουκιανόσ: «ὁ ὑποκύψας, τήν ψυχήν ταπεινώνει, τήν τοῦ σώματος ὁμοιότητι».  σκυτάλη - σκυταλοδρομία. Θ ςκυταλοδρομία, ωσ

αγϊνιςμα, κακιερϊκθκε βεβαίωσ ςτουσ ςφγχρονουσ Ολυμπιακοφσ αγϊνεσ, κρφβει όμωσ και αυτό κάτι από τθν αρχαιότθτα. Ουςιαςτικά, αντιπροςωπεφει τθ μεταφορά μθνφματοσ - διαταγισ από τουσ άρχοντεσ τθσ αρχαίασ πόλθσ - κράτουσ (ςυγκεκριμζνα τθσ Σπάρτθσ) προσ το ςτρατθγό, που αγωνιηόταν με το ςτρατό του μακριά από

66 τθν πατρίδα του, αλλά και αντίκετα τθ μεταφορά μθνφματοσ του ςτρατθγοφ προσ τουσ άρχοντεσ τθσ πόλθσ του. Αυτι θ μεταφορά γινόταν με τθ χριςθ δυο ράβδων ίςου μικουσ και ίςθσ διαμζτρου, εκ των οποίων τθ μία τθν κατείχαν οι Ζφοροι και τθν άλλθ τθν είχε μαηί του ο Στρατθγόσ, και μία λωρίδα δερμάτινθ που ζςτελνε ο αποςτολζασ ςτον παραλιπτθ. Πποια από τισ δυο πλευρζσ ικελε να ςτείλει κάποιο μινυμα ςτθν άλλθ, δεν είχε παρά να διπλϊςει λοξά, γφρω από τθ ράβδο (τθ ςκυτάλθ) που κατείχε, με επιμζλεια λωρίδα δζρματοσ και πάνω ς’ αυτι να γράψει κατά μικοσ τθσ ράβδου. Στθ ςυνζχεια, θ δερμάτινθ αυτι λωρίδα ξετυλιγόταν και ςτελνόταν με αγγελιοφόρουσ ςτθν κατεφκυνςθ προοριςμοφ. Εάν ζπεφτε, ενδιάμεςα, ςτα χζρια οιουδιποτε άλλου δεν μποροφςε διαβαςτεί, διότι ζπρεπε και αυτόσ να διακζτει όμοια ςκυτάλθ, ϊςτε να τθν τυλίξει με τον ίδιο τρόπο του αποςτολζα, πράγμα αδφνατο. Το όνομα ςκυτάλθ πρζπει μάλλον να ετυμολογθκεί από τθ λζξθ σκύτος = δζρμα, δερμάτινθ λωρίδα.  τράπεζα. Κάτω από τθ ςτζγθ τθσ Μακράσ Στοάσ ςτο λιμάνι του αρχαίου Ρειραιά, οι κεφαλαιοφχοι, που είχαν ωσ αντικείμενο εμπορίασ το χριμα, ζςτθνε ο κακζνασ το δικό του «τραπζηιον» και εξαςκοφςε το επάγγελμά του, τθν «τραπεηιτεία». Πταν αργότερα ςυγκεντρϊκθκαν πολλοί μαηί ςε ζνα κατάςτθμα κοινό και μετζφεραν εκεί τα «τραπζηιά» τουσ δθμιοφργθςαν τισ πρϊτεσ Τράπεηεσ. Θ πρϊτθ γνωςτι Τράπεηα ςτθν ιςτορία είναι θ Ρειραιϊτισ Τράπεηα με τθν επωνυμία: «Ἀντιςκζνθσ καὶ Ἀρχζςτρατοσ».  Οι υποςχζςεισ γίνονταν με χειραψίεσ τθσ δεξιάσ χειρόσ, οι λεγόμενεσ «δεξιαί».

67 «Φεῖρας τ’ ἀλλήλων λαβέτην καί πιστώσαντο» = «ζδωςαν

τα χζρια τουσ και υποςχζκθκαν πίςτθ μεταξφ τουσ.» (Λλιάδα, ΢αψ. Η, 233).  Το κτφπθμα ςτουσ μθροφσ ςε λφπθ ιταν ςυνθκιςμζνο πράγμα ςτουσ αρχαίουσ Ζλλθνεσ. Θ ςυνικεια αυτι διαςϊηεται ακόμα και ςιμερα. «Σότ’ ᾤμωξέν τε καί ὥ πεπλήγετο μηρῷ καί ἀλαστήσας ἔπος ηὔδα» = «Τότε αναςτζναξε, κτφπθςε τουσ μθροφσ του

και αγανακτιςασ ζλεγε λόγο» (Λλιάδα, ΢αψ.Μ, 162).  Οι Ζλλθνεσ κεωροφν το φτζρνιςμα από τθν αρχαιότθτα ζωσ ςιμερα, ωσ ζνδειξθ ςφμπτωςθσ με νόθμα. «Οὐχ ὁράᾳς ὅ μοι υἱός ἐπέπταρε πᾶσι ἔπεσι;» = «Δε βλζπεισ που ο γιόσ μου επιβεβαίωςε με φτζρνιςμα τα λόγια μου;» (Οδφςςεια, ΢αψ. ρ, 545). ***

7. Χρονικά (αναρτικθκε ςτισ 3-10-2014)

 ἡλικία. Είναι ο ελιγμόσ κάποιου περί τον Ιλιον, δθλαδι το: «ποσάκις εἱλίχθη τις πέριξ τοῦ ἡλίου».  ὥρα. Με τθν προφορά τθσ δαςείασ που κατείχε,

αποκρυπτογραφεί τθν ζννοια του χϊρου. Το που δθλαδι ακριβϊσ βρίςκεται και είναι ςτραμμζνθ θ γθ ςτο χϊρο, τθν

68 κακοριςμζνθ ςτιγμι ςε ςχζςθ με τα άλλα ουράνια ςϊματα.  νόστιμον ἦμαρ. Θμζρα τθσ επιςτροφισ.  πάντων ἄξιον ἦμαρ. Θμζρα που αποηθμιϊνει για όςα μζχρι τϊρα ζχεισ υποφζρει.  νηλεές ἦμαρ. Θ ςκλθρι, θ ανελζθτθ, θ αναπόφευκτθ μζρα.  πρόπαν ἦμαρ. Πλθ τθν θμζρα.  μόρσιμον ἦμαρ. Θμζρα κανάτου  ἤματα πάντα. Σε όλθ τθ ηωι.  βουλυτόνδε. Θ ϊρα που λφνονται τα βόδια από το ηυγό, δθλαδι θ ϊρα του δειλινοφ.  ἀμφί δορπηστόν. Γφρω ςτθν ϊρα του δείπνου.  περί λύχνον ἀφάς. Το απόβραδο, τθν ϊρα που ςκοτεινιάηει και ανάβουν τα φϊτα.  περί ἀμφί ἀγοράν πλήθουσα. Κοντά ςτο μεςθμζρι. Τθν ϊρα δθλαδι που θ αγορά είναι γεμάτθ.  ἀκόμα και πάντοτε. Θ λζξθ “ακόμα” που προζρχεται από τθ λζξθ ‚ἀκμήν‛ και ςθμαίνει: ςε μια ςτιγμι, αμζςωσ, τϊρα δα, προ μιασ ςτιγμισ, ακόμθ τϊρα, ακόμθ . και θ λζξθ “πάντοτε” αρχίηουν να εμφανίηονται ςτθν εποχι Κοινισ Αλεξανδρινισ γλϊςςασ, όταν δθλαδι ζχει αρχίςει να διαφοροποιείται από τθν αττικι γλϊςςα, χωρίσ βεβαίωσ να λείπουν οι αντιδράςεισ. Ο γραμματικόσ Φρφνιχοσ, ακραίοσ αττικιςτισ, που ζηθςε τον 2ο αιϊνα μ.Χ. κι ζγραψε το πρϊτο ςφγγραμμα για το «πϊσ να γράφετε ςωςτά ελλθνικά» παράγγελνε: «Ἀκμὴν ἀντὶ τοῦ ἔτι· Ξενοφῶντα λέγουσιν ἅπαξ αὐτῷ κεχρῆσθαι͵ σὺ δὲ φυλάττου χρῆσθαι͵ λέγε δὲ ἔτι.» και «Πάντοτε μὴ λέγε͵ ἀλλ’ ἑκάστοτε καὶ διὰ παντός.»

***

69 Οι ονομαςίεσ των μθνϊν, που ςιμερα χρθςιμοποιεί θ Δφςθ, οφείλονται ςτουσ ΢ωμαίουσ. Αρχικά, ο πρϊτοσ μινασ του ζτουσ ιταν ο Μάρτιοσ και οι μινεσ ιςαν δζκα. Ο Μάρτιοσ δανείςτθκε το όνομά του από το κεό Άρθ, που ςτα Λατινικά λζγεται Mars. Οι εξθγιςει που μποροφν να δοκοφν είναι ότι : α) Οι ΢ωμαίοι ιταν κατεξοχιν πολεμικόσ και κατακτθτικόσ λαόσ, άρα ιταν φυςικό να ζχουν ςε πρϊτθ προτεραιότθτα το κεό του πολζμου Άρθ. β) Ο μινασ Μάρτιοσ ςχετίηεται με τθν εαρινι ιςθμερία και το ηϊδιο του Κριοφ που ςυμβολίηει τθν αςτραπι, τθ βίαιθ δράςθ, τον ανδριςμό που τόςο ςχετίηεται με τθ ςφγκρουςθ και τθ μάχθ. Ο μινασ Απρίλιοσ ςχετίηεται με τθ λατινικι λζξθ aperio = ανοίγω, κακόςον τον μινα αυτό ανοίγουν τα φυτά. Ο μινασ Μάιοσ ςχετίηεται με τθ λατινικι λζξθ majior (ςυγκριτικόσ βακμόσ του επικζτου magnus = μεγάλοσ) κακόςον το μινα αυτό τα φυτά μεγαλϊνουν περιςςότερο. Ο μινασ Ιοφνιοσ ςχετίηεται με τθ λατινικι λζξθ juvenis = νζοσ, νεανικόσ, κακόςον τα φυτά ζχουν πια φτάςει ςτθν νεανικι τουσ εποχι, ςτθν ακμι τουσ, πριν αρχίςουν να ωριμάηουν. Ο επόμενοσ μινασ πζμπτοσ ςτθ ςειρά λεγόταν αρχικά Κουϊντίλιουσ (Quintilius) από τθ λατινικι λζξθ quintus = πζμπτοσ. Αργότερα, ονομάςτθκε Ιοφλιοσ προσ τιμι του Λουλίου Καίςαρα. Ο επόμενοσ μινασ, ζκτοσ ςτθ ςειρά, αρχικά λεγόταν Σεξτίλιοσ (Sextilius) από τθ λατινικι λζξθ sextus = ζκτοσ. Αργότερα ονομάςτθκε Αφγουςτοσ προσ τιμιν του αυτοκράτορα Οκταβιανοφ Αυγοφςτου. Οι επόμενοι μινεσ κράτθςαν τα ονόματά τουσ Σεπτζμβριοσ, Οκτϊβριοσ, Νοζμβριοσ και Δεκζμβριοσ που

70 ςθμαίνουν αντίςτοιχα ζβδομοσ(septem), όγδοοσ(octo), ζνατοσ(novem) και δζκατοσ (decem). Στθ ςυνζχεια ο Νουμάσ (2οσ ςτθ ςειρά βαςιλιάσ τθσ ΢ϊμθσ), για να ξεπεράςει τα προβλιματα του θμερολογίου πρόςκεςε, προτάςςοντασ μάλιςτα, ςτο μθνολόγιο τουσ μινεσ Λανουάριο και Φεβρουάριο. Ο μινασ Ιανουάριοσ πιρε το όνομά του από το διπρόςωπο κεό των ΢ωμαίων Λανό (κεό κάκε αρχισ). Ο μινασ Φεβρουάριοσ πιρε το όνομά του από τθ λατινικι λζξθ februus = κακάρςιοσ, κακαρτικόσ, επειδι κατά το μινα αυτό τελοφνταν ςτθ ΢ϊμθ κακαρτιριεσ και εξαγνιςτικζσ κρθςκευτικζσ τελετζσ (όπωσ π.χ. τα Λουπερκάλια από τα οποία, ίςωσ, προζρχονται και οι γιορτζσ ΢αγκουτςάρια, που τελοφνται ακόμθ και ςιμερα ςε οριςμζνεσ περιοχζσ τθσ Βόρειασ Ελλάδασ). *** Οι μινεσ ςτο αρχαίο αττικό θμερολόγιο ιταν οι εξισ : Ἑκατομβαιών (15 Λουλίου - 15 Αυγοφςτου). Μεταγειτνιών (15 Αυγοφςτου - 15 Σεπτεμβρίου). Βοηδρομιών (15 Σεπτεμβρίου - 15 Οκτωβρίου). Αργότερα ο μινασ αυτόσ ζγινε ο πρϊτοσ μινασ του αττικοφ θμερολογίου. Πυανεψιών (15 Οκτωβρίου - 15 Νοεμβρίου). Μαιμακτηριών (15 Νοεμβρίου - 15 Δεκεμβρίου). Ποσειδαιών (15 Δεκεμβρίου - 15 Λανουαρίου). Ποσειδαιών ὕστερος *Εμβόλιμοσ μινασ όταν απαιτείτο+. Γαμηλιών (15 Λανουαρίου - 15 Φεβρουαρίου). Ἀνθεστηριών (15 Φεβρουαρίου - 15 Μαρτίου). Ἐλαφηβολιών (15 Μαρτίου - 15 Απριλίου). Μουνυχιών (15 Απριλίου - 15 Μαΐου). Θαργηλιών (15 Μαΐου - 15 Λουνίου). Σκηροφοριών (15 Λουνίου - 15 Λουλίου).

71 *** Ο πιο τυχερόσ μινασ για τουσ Ζλλθνεσ πρζπει να ιταν ο μινασ Βοθδρομιϊν (15 Σεπτεμβρίου - 15 Οκτωβρίου), αφοφ κατά μια περίεργθ ςφμπτωςθ, οι πλζον κρίςιμεσ μάχεσ που ζκριναν τθν φπαρξθ των Ελλινων και είχαν νικθφόρο αποτζλεςμα γι’ αυτοφσ, είχαν ςυμβεί ςτο διάςτθμα αυτό και μάλιςτα όχι μόνο ςτθν αρχαιότθτα, αλλά και ςτθ νεότερθ ιςτορία μασ. Για του λόγου το αλθκζσ: Το μινα αυτό ζγινε θ μάχθ του Μαρακϊνα, θ ναυμαχία τθσ Σαλαμίνασ, θ μάχθ των Ρλαταιϊν - θ ναυμαχία ςτθ Μυκάλθ(τθν ίδια μζρα), θ μάχθ ςτα Γαυγάμθλα, που ζκρινε τθ διάλυςθ τθσ Ρερςικισ Αυτοκρατορίασ. Τον ίδιο αυτό μινα, εκεωρείτο ςτθν αρχαιότθτα, ότι είχε γίνει και θ μυκικι επίκεςθ των Αμαηόνων εναντίον τθσ Αττικισ. Αυτζσ, παρόλο που ζφταςαν μζχρι τθν περιοχι του Φιλοπάππου, τελικϊσ, νικικθκαν κατά κράτοσ και απεχϊρθςαν. Στα Βυηαντινά χρόνια, το Φκινόπωρο (δεν αποκλείεται μζςα ςτα χρονικά όρια του μινα Βοθδρομιϊνα *15 Σεπτεμβρίου - 15 Οκτωβρίου+) του 996 μ.Χ., ι του 997 μ.Χ. (ςφμφωνα με τον κακθγθτι Ηακυνκινό θ ακριβισ χρονολογία δεν είναι πλιρωσ εξακριβωμζνθ), ςτισ όχκεσ του πλθμμυριςμζνου ποταμοφ Σπερχειοφ (μάχθ Σπερχειοφ), ο βυηαντινόσ ςτρατθγόσ Νικθφόροσ Ουρανόσ κατατρόπωςε τισ δυνάμεισ του Βουλγάρου Σαμουιλ και κατάςτρεψε τα ςχζδια του τελευταίου, για τθν κατάκτθςθ και προςάρτθςθ του ελλαδικοφ χϊρου ςτο βουλγαρικό Κράτοσ. Στθ νεότερθ ιςτορία μασ, θ Άλωςθ τθσ Τριπολιτςάσ (23 Σεπτεμβρίου 1821) που ιταν θ πρϊτθ κορυφαία και

72 ςθμαδιακι νίκθ των Ελλινων ςτον εκνεγερτιριο αγϊνα τουσ. Θ Ναυμαχία του Ναυαρίνου (8 Οκτωβρίου 1827) που ζκρινε το νικθφόρο τζλοσ τθσ Επανάςταςθσ και τθν ίδρυςθ του Νεοελλθνικοφ κράτουσ. Αλλά και το Ζποσ του Σαράντα (28 Οκτωβρίου 1940) δεν απζχει και πολφ από τον τυχερό μινα των Ελλινων. Το ενδιαφζρον είναι ότι το όνομα του μινα Βοθδρομιϊν προζρχεται από τθ γιορτι που τελοφνταν τθν περίοδο αυτι προσ τιμι του κεοφ Απόλλωνα, επειδι κάκε φορά που οι πιςτοί τον επικαλοφνταν ζτρεχε ςε βοικειά τουσ. Και απ’ ό,τι αποδείχτθκε δεν ιταν και λίγεσ οι φορζσ που βοικθςε τουσ Ζλλθνεσ και μάλιςτα ςθμαντικότατα! Ακόμθ μια από τισ κριςιμότερεσ μάχεσ που ςυνζβθςαν μεταξφ Ευρϊπθσ και Ανατολισ, ςτον ελλθνικό χϊρο, ςυγκεκριμζνα θ ναυμαχία τθσ Ναυπάκτου, μεταξφ των χριςτιανικϊν λαϊν τθσ Ευρϊπθσ και των Τοφρκων, ςυνζβθ πάλι ςτισ το πρωινό τθσ 7θσ Οκτωβρίου του 1571, δθλαδι πάλι τθν αρχαίο μινα Βοθδρομιϊνα! Μάλιςτα, ςτθ ςθμαντικότατθ αυτι ναυμαχία, όπου κατατροπϊκθκε ο τουρκικόσ ςτόλοσ και ανακόπθκε θ πορεία τθσ εξάπλωςθσ των Οκωμανϊν προσ τθ Δφςθ ςυμμετείχαν είκοςι (20) ελλθνικά πλοία από τθν Κριτθ και τα Λόνια νθςιά. ***  λευκι ἡμζρα, αυτό που λζμε ςιμερα «άςπρθ μζρα» («Να δοφμε μιαν άςπρθ μζρα»). Θ ιςτορία αυτισ τθσ φράςθ είναι πολφ παλιά, κρατάει από τα χρόνια του Ρερικλι. Σφμφωνα με τον Ρλοφταρχο: Πταν ο Ρερικλισ ζμακε τθ ςυμφορά τθσ ςτρατιάσ του ςτθ Σάμο, ζτρεξε για βοικεια. Μόλισ ζφταςε ςτο νθςί άρχιςε να περιτειχίηει τουσ εχκροφσ, επιδιϊκοντασ να αλϊςει τθν

73 πόλθ με δαπάνεσ και με ςφμμαχο το χρόνο, παρά με ζκκεςθ των ανδρϊν του ςε κινδφνουσ. Επειδι, όμωσ, ιταν δφςκολο να ςυγκρατιςει τουσ Ακθναίουσ, που βιάηονταν να ςυγκρουςτοφν, χϊριςε το ςφνολο του ςτρατοφ ςε οκτϊ μζρθ και ζριχνε κλιρο, και ςε όποιο τμιμα ζπεφτε το άςπρο κουκί, επζτρεπε ς’ αυτό να διαςκεδάηει και να αναπαφεται, ενϊ οι υπόλοιποι εργάηονταν ςτα πολιορκθτικά ζργα. «Γι’ αυτό λζνε ότι ονομάηουν “άςπρθ μζρα” αυτι που τουσ λαχαίνει κάποιο καλό, από το άςπρο δθλαδι κουκί». *** Ζχουν πει ι ζχουν γράψει:  Ο J.F.K. (John Fitzerald Kennedy): «Ρρζπει να χρθςιμοποιοφμε το χρόνο ωσ εργαλείο και όχι ωσ δεκανίκι».  Ο Einstein: «Ο μόνοσ λόγοσ για τον οποίο υπάρχει θ μζτρθςθ του χρόνου είναι για να μθν ςυμβαίνουν όλα ταυτόχρονα».  Ο Αμερικανόσ ςυγγραφζασ ΢αλφ Ζμερςον: «Το να γεμίηεισ τθν ϊρα ςου, αυτό είναι ευτυχία».  Ο Σαίξπθρ: «Σπατάλθςα το χρόνο μου, και τϊρα είναι ο χρόνοσ που με ςπαταλά».  Ο Αμερικανόσ κωμικόσ και ςυγγραφζασ Σαμ Λζβενςον: «Μθν κοιτάηεισ το ρολόι ςου, κάνε ό,τι κάνει. Ρροχϊρα».  Θ γνωςτι θκοποιόσ Κλαοφντια Καρτινάλε: «Ηωι είναι το να ηεισ από ευχαρίςτθςθ και όχι από κακικον, να αποδζχεςαι τα γθρατειά, να αρνείςαι το λίφτινγκ, να είςαι αλθκινόσ πολίτθσ τθσ χϊρα ςου».  Ο διάςθμοσ μουςικοςυνκζτθσ Γκουνϊ: «Πταν ιμουν νζοσ ςυνικιηα να λζω: ‘‘Εγϊ’’. Πταν πζραςαν λίγα χρόνια, ζλεγα: ‘‘Εγϊ και ο Μότςαρτ’’. Πταν ωρίμαςα ωσ άνδρασ,

74 ζλεγα: ‘‘Ο Μότςαρτ και εγϊ’’. Τϊρα, όπωσ όλοι ξζρετε δεν λζω παρά μονάχα: ‘‘Ο Μότςαρτ’’ ».  Ο Αμερικανόσ θγζτθσ του κινιματοσ των μαφρων Mάρτιν Λοφκερ Κίνγκ: «Στο τζλοσ κα κυμόμαςτε όχι τισ λζξεισ των εχκρϊν μασ, αλλά τθ ςιωπι των φίλων μασ», και «Ράντα είναι ο κατάλλθλοσ χρόνοσ για να κάνεισ αυτό που είναι ςωςτό».  Ο διάςθμοσ Άγγλοσ ποιθτισ T.S. Eliot : « Χρόνοσ παρϊν και χρόνοσ παρελκϊν, ίςωσ και οι δυο παρόντεσ είναι εισ χρόνο μζλλοντα. Κι ο μζλλων χρόνοσ ζγκλειςτοσ εισ χρόνο παρελκόντα. Εάν ο χρόνοσ όλοσ είναι αιωνίωσ παρϊν, όλοσ ο χρόνοσ είναι αλφτρωτοσ. »  Ο ΢ωμαίοσ ςτωικόσ φιλόςοφοσ Σενζκασ: «Χρειάηεται μια ολόκλθρθ ηωι για να μάκει κανείσ πϊσ να ηει. Και, πράγμα που μπορεί να ςασ ξαφνιάςει ακόμθ περιςςότερο, χρειάηεται μια ολόκλθρθ ηωι για να μάκει κανείσ πϊσ να πεκάνει.» ***

75

8. Οικογενειακά (αναρτικθκε ςτισ 31-10-2014)

 οἶκος. Αρχζγονθ λζξθ, κακόςον υπάρχει ςε πολλζσ άλλεσ γλϊςςεσ, όπωσ: Σανςκριτικι (veca), Ηενδικι (vaesma), Λατινικι (vicus), Γοτκικι (weihs), Ραλαιοςλαβικι (visi).  μέλαθρον. Είναι θ μεγάλθ δοκόσ που βαςτάει τθ ςτζγθ και, κατ’ επζκταςθ, ολόκλθρθ θ οικία. Ραράγεται από το μελαίνομαι, κακόςον ιταν καπνιςμζνθ.  ὄροφος. Είδοσ καλαμιοφ, του οποίου τα ςταχυοειδι άνκθ αναπτφςςονται ςε πλοφςιο κφςανο. Με αυτά κάλυπταν το δϊμα των ςπιτιϊν (καλαμωτι) εξ ου και ο όροφοσ του ςπιτιοφ.  θύρα. Εκ του κφω = ορμϊ + αιρ.  φλιά. Θ παραςτάδα τθσ κφρασ. Από το κλίβω = πιζηω που λζγεται και φλίβω. Από τθ φλιά παράγεται το κατϊφλι. ***  πατήρ. Θ ρίηα του είναι ςανςκριτικι. Θ λζξθ μπαμπάσ πικανόν προζρχεται, μετά από διαπλαςιαςμό, από τθν αρχαία ςυριακι λζξθ ab(b)a = πατζρασ.  θεῖος. Από το ἠθεῖος = αδελφόσ. Ειδικότερα, ἠκεῖ οσ ιταν προςφϊνθςθ νεότερου αδελφοφ προσ μεγαλφτερο.

76 ἠκεῖ οσ, ο ςυνικθσ, ο ακολουκϊν τα ικθ τθσ οικογζνειασ εξ ζκουσ.  δαήρ. κουνιάδοσ  γαλόως. κουνιάδα  εἰνάτερες. ςυνυφάδεσ  μεσαιπόλιος και ὡμογέρων. Χαρακτθριςμοί για τον άνδρα που βρίςκεται ανάμεςα ςτθν ϊριμθ θλικία και τα γθρατειά.  ἐεδνωταί. προικιςτζσ, και κατ’ επζκταςθ πεκεροί.  ἄρρην. Από το άρω, ςυνδζω, ςυνάπτω, τίκθμι πλθςίον. Ρικανόν ςθμαίνει ο προσ το κιλυ ςυναπτόμενοσ. Άλλοι το ετυμολογοφν από το ἄρδω, ἀρδεύω, ἔρση = δρόςοσ, ςτα κρθτικά ἔρςθν = ο εκχφνων ςπζρμα, γονιμοποιόν υγρόν.  θήλυ. Από το κω = τρζφω, κάλλω = ακμάηω, ανκίηω. Θ ελλθνικι γλϊςςα ορίηει, ότι «ὁ ἀνήρ γεννᾷ» (ωσ φζρων το γόνον και διαιωνίηων τθ γενεά), «ἡ δὲ γυνή τίκτει». Τίκτω εκ του τεύχω = καταςκευάηω. Θ γυνι τεφχει το τζκνον τθσ επί εννζα μινεσ.  παῖς. «Παρά τό πάλλεσθαι, εὐκίνητος γάρ ἡ ἡλικία» ςθμειϊνει το Μζγα Ετυμολογικό. Ρικανόν από το παίω = κτυπϊ, επειδι ς’ αυτιν τθν θλικία τα παιδιά κτυποφν, λόγω τθσ ορμθτικότθτάσ των.  παρθένος. Εκ του παρακινθ > παρκινθ > παρκζνοσ (θάω = κθλάηω). «Ἡ περί ταύτην τὴν ἡλικίαν οὖσα, καθ’ ἥν ὥραν ἔχει ἐκθρέψαι καί ἐκτῆσθαι μαστούς».  παρθένιος. Αυτόσ που γεννικθκε από κοπζλα, θ οποία

νομιηόταν παρκζνοσ, ενϊ είχε ζλκει ςε ερωτικι επαφι λακραία.  προίξ. Θ μοναδικι ελλθνικι λζξθ με κατάλθξθ -οιξ. Εκ του προ+ ίκω, δθλαδι ποςόν, αξία, ακίνθτο κακοριςκζντα πριν τθ γαμιλια τελετι.

77  νύμφη. Επειδι θ νφμφθ οδθγείτο ςτθν οικία του γαμβροφ τθ νφκτα, θ πομπι φωτιηόταν με λαμπάδεσ. «Νύμφας ἐκ θαλάμων, δαΐων ὑπό λαμπομένων», γράφει ο Πμθροσ. Επίςθσ, πικανόν να ςχετίηεται από το νύβω = καλφπτω (εκ τθσ καλφπτρασ που ζφερε), είτε τζλοσ εκ του νζα φαίνεται.  κουριδίη ἄλοχος. Θ νόμιμθ ςφηυγοσ.  φιλοτήσια ἔργα. Οι ερωτικζσ πράξεισ.  ὀπυίοντες. Οι ζγγαμοι.  ἠΐθεοι. Οι άγαμοι. *** Στθν αρχαιότθτα υπιρχε:  ὁ γάμος δι’ ἁρπαγῆς, κατά τον οποίο ο γαμβρόσ άρπαηε (απιγαγε) τθ νφφθ και ζφευγε προσ ςθμείο, όπου κατά τθ γνϊμθ του, κα τον άφθναν οι άλλοι ιςυχο.  ὁ γάμος δι’ ἀγορᾶς, κατά τον οποίο δίνονταν τα ἔεδνα, δθλαδι το αντίτιμο τθσ αξίασ τθσ νφφθσ.  ὁ γάμος δι’ ἐγγύης, ο οποίοσ ιταν και θ πλζον αγνι μορφι γάμου, διότι δεν περιείχε ευκφσ εξ’ αρχισ ωφελιμιςτικό και κερδοςκοπικό ςτοιχείο.  ὁ γάμος τῆς ἐπικλήρου κόρης. Επίκλθροσ κόρθ ιταν θ μοναχοκόρθ, τθσ οποίασ ο πατζρασ είχε πεκάνει χωρίσ να ζχει αφιςει αρςενικά παιδιά, και αυτιν τθν κόρθ όφειλε να τθν παντρευτεί ο πλθςιζςτεροσ ςυγγενισ, για να μθν περιζλκει θ περιουςία ςε ξζνθ οικογζνεια.  καταχύσματα. Χοφφτεσ από καρφδια, ξθρά ςφκα, αμφγδαλα, που ζριχναν ςτουσ νεόνυμφουσ. Το γάμο ςυνόδευαν τελετζσ και τραγοφδια του γάμου. Αυτά ιςαν : τὰ ὄρθρια (δθλαδι του πρωινοφ). τὰ ἐπαύλια (δθλαδι τθσ εςωτερικισ αυλισ) και

78 τὰ κατακοιμητικά (του επερχόμενου φπνου). Θ λφςθ του γάμου γινόταν με τουσ εξισ τρόπουσ:  μὲ τὴν ἀπόπεμψη, κατά τθν οποία ο άνδρασ ζδιωχνε τθ γυναίκα από το ςπίτι του.  μὲ τὴν ἀπόλειψη, κατά τθν οποία θ γυναίκα εγκατζλειπε το ςπίτι του άντρα τθσ. Ρροθγουμζνωσ, όμωσ, ζπρεπε να κατακζςει, αυτοπροςϊπωσ, ςτον άρχοντα τθσ πόλθσ τθ ςχετικι αίτθςθ διαηυγίου, που ονομαηόταν τὸ τῆς ἀπολείψεως γράμμα.  μὲ τὴν ἀφαίρεση, κατά τθν οποία ο πατζρασ τθσ νφφθσ επενζβαινε και ζπαιρνε πίςω τθν κόρθ του. Στθν αρχαία Ακινα θ αγαμία και θ οψιγαμία (αργοπορθμζνθ ςφναψθ γάμου) τιμωροφνταν με χρθματικι ποινι (δίκη ἀγαμίου, δίκη ὀψιγαμίου).  γῆρας. Από το γῆ + ὁράω ι ρζω. «Ἀπό τό ἐγγφσ εἶ ναι κανάτου, ἤ διά τό εἰ σ γῆν ὁρᾶν… παρά τό γῆν νεφειν ἤ παρά τό εἰ σ γῆν ρζειν». Άλλοι το ετυμολογοφν από το κήρ = φκορά, κηραίνω = φκείρω. Λυγρόν(μελαγχολικό, λυπθρό)γῆρας, χαλεπόν(δφςκολο)γῆρας, στυγερόν (μιςθτό, αποτρόπαιο, απεχκζσ)γῆρας, χαρακτθριςμοί των γθρατειϊν του ανκρϊπου.  κληρονομία. Θ αφκόνθτθ και δίκαιθ απόκτθςθ πατρικισ περιουςίασ από τα παιδιά. Ρροζρχεται από τθ λζξθ κλιροσ, διότι παλιά (και ζτςι πρζπει να γίνεται και ςιμερα για τθν αποφυγι παραπόνων) θ περιουςία μοιραηόταν κατά το δυνατόν ςε ίςα τμιματα από το γονιό, και, αφοφ ζπεφτε ο ςχετικόσ κλιροσ μεταξφ των παιδιϊν, γινόταν θ υλοποίθςθ τθσ κλθρονομιάσ.  κλῆρος, λῆξις. Και οι δυο αυτζσ λζξεισ ςθμαίνουν περιουςία. Θ λζξθ κλιροσ παράγεται από το «κλαράκι». Κατά τθν κλιρωςθ ο κακζνασ τοποκετοφςε το δικό του

79 «ξυλαράκι» με χαραγμζνα επάνω ςθμεία ι γράμματα, μζςα ςε κοίλο ςκεφοσ (ςτον πόλεμο μζςα ςε περικεφαλαία) και ςτθ ςυνζχεια το κουνοφςαν μζχρισ να εκτιναχκεί και πζςει ςτθ γθ ο πρϊτοσ «κλάροσ» ι «κλιροσ». Γι’ αυτό και ςιμερα ακόμθ λζμε «μου ζπεςε ο κλιροσ». Θ λῆξις παράγεται από το λαγχάνω = λαμβάνω μερίδιο δια κλιρου (από τον αόριςτο ζλαχον προζρχεται θ λζξθ λαχείο). Ληξιαρχικόν γραμματεῖον «εἰς ὅ ἐνεγράφοντο οἱ τελεωθέντες τῶν παίδων, οἷς ἐξῆν ( = ήτο δυνατόν) ἤδη τά πατρῶα οἰκονομεῖν, παρ’ ὅ καί τούνομα γεγονέναι, διά τό τῶν λήξεων ἄρχειν. λήξεις εἰσί οἱ τε κλῆροι καί αἱ οὐσίαι».  χηρωσταί. Οι μακρινοί ςυγγενείσ που κλθρονομοφν

λόγω ζλλειψθσ τζκνων.  χαμαιευνάδες. Αυτοί που κοιμοφνται “ςτρωματςάδα”.  δοῦλος. Από το δέω = δζνω, οιονεί ο δεμζνοσ, αυτόσ που δεν μπορεί να πάει, όπου αγαπά. ***  Από τον Πμθρο: «Ἀλλ’ εἰς οἶκον ἰούσα τά σ’ αὐτῆς ἔργα κόμιζε.» = «Αλλά πιγαινε ςτο δωμάτιό ςου και φρόντιηε τισ δουλειζσ ςου.» «Παῦροι γάρ τοῖ παῖδες ὁμοῖοι πατρί πέλονται, οἱ πλέονες κακίους, παῦροι δέ τε πατρός ἀρείους.» =

«Διότι βεβαίωσ λίγα τζκνα γίνονται όμοια προσ τον πατζρα, τα περιςςότερα γίνονται χειρότερα, πάρα πολφ δε λίγα καλφτερα του πατζρα. » «Ἀνδρά τε καί οἶκον, καί ὁμοφροσύνην ὁπάσειαν ἑσθλήν. οὐ μέν γάρ τοῦ γε κρεῖσσον καί ἄρειον, ἡ ὁθ’ ὁμοφρονέοντε νοήμασιν οἶκον ἔχητον ἀνήρ ἠδέ γυνή. πόλλ’ ἄλγεα δυσμενέεσσιν, χάρματα δ’ εὐμενέτησι,

80 μάλιστα δέ τ’ ἔκλυον αὐτοί.» = «Διότι δεν υπάρχει κάτι

καλφτερο και λαμπρότερο απ’ αυτό, παρά όταν ο άντρασ και θ γυναίκα φροντίηουν για το ςπίτι ςυμφωνϊντασ ςτισ γνϊμεσ(τουσ). (Κι αυτό είναι) μεγάλθ λφπθ για τουσ εχκροφσ, χαρά για τουσ φίλουσ, μάλιςτα δε αυτοί(το) αιςκάνονται.» «Σίς; πόθεν εἰς άνδρῶν; Πόθι τι πόλις ἠδέ τοκῆες;» = «Ροιοσ άνκρωποσ είςαι και από ποφ; Ροια είναι θ πόλθ ςου και οι γονείσ ςου;» «Δεῦρο, φίλη, λέκτρονδε, τραπείομεν εὐνηθέντες.»= «Ζλα αγάπθ (μου) να πλαγιάςουμε, να ευχαριςτθκοφμε τον ζρωτά μασ.» «Σοῦ γάρ τε ξεῖνος μιμνήσκεται ἤματα πάντα ἀνδρός ξεινοδόκου, ὅς κεν φιλότητα παράσχῃ.» = «Διότι ο ξζνοσ

κυμάται όλεσ τισ μζρεσ(πάντα) εκείνον τον άνδρα, ο οποίοσ τον φιλοξζνθςε και ο οποίοσ του παρζςχε περιποίθςθ. » «Ἀλλ’ εἰς οἶκον ἰούσα τά σ’ αὐτῆς ἔργα κόμιζε, ἱστόν τ’ ἠλακάτην τε, καί ἀμφιπόλοισι κέλευε ἔργον ἐποίχεσθαι. Σόξον δ’ ἄνδρεσσι μελήσει πᾶσι.»= «Αλλά αφοφ πασ μζςα

ςτο ςπίτι, φρόντιηε τισ δουλειζσ ςου, τον αργαλειό και τθ ρόκα ςου και πρόςταξε τισ δοφλεσ ςου να κάνουν τισ δουλειζσ τουσ. Για το τόξο οι άντρεσ κα νοιαςτοφνε.»  Από το ζργο «Περί Παίδων ἀγωγῆς» του Ρλοφταρχου: «Ὅταν δέ κρηπίς μή καταβληθῇ γένους ὀρθῶς, ἀνάγκη δυστυχεῖν τούς ἐκγόνους.» = «Πταν το κεμζλιο τθσ γενιάσ

δε μπει ςωςτά, είναι λογικι ςυνζπεια να υποφζρουν οι απόγονοι». «Διδασκάλους γάρ ζητητέον τοῖς τέκνοις, οἱ καί τοῖς βίοις εἰσίν ἀδιάβλητοι καί τοῖς τρόποις ἀνεπίληπτοι καί ταῖς ἐμπειρίαις ἄριστοι.» = «Ρρζπει να αναηθτοφμε δαςκάλουσ

για τα παιδιά μασ αδιάβλθτουσ ςτθν προςωπικι τουσ ηωι,

81 αψεγάδιαςτουσ ςτθ ςυμπεριφορά και άριςτουσ ςτθν κατάρτιςι τουσ.» «Πολλάκις ΢ωκράτης, ἐκεῖνος ὁ παλαιός, ἔλεγεν, ὅτι εἴπερ ἄρα δυνατόν ἦν, ἀναβάντα ἐπί τό μετεωρότατον τῆς πόλεως ἀνακραγεῖν μέρος ‘‘ὤ άνθρωποι, ποι φέρεσθε οἵτινες χρημάτων μέν κτήσεως πέρι πάσαν ποιεῖσθε σπουδήν, τῶν δ’ υἱέων, οἷς ταύτα καταλείψετε, μικρά φροντίζετε;’’» =

«Ρολλζσ φορζσ εκείνοσ ο παλαιόσ Σωκράτθσ ζλεγε, ότι εάν βεβαίωσ ιταν δυνατό, κα ανζβαινε ςτο πιο ψθλό μζροσ τθσ πόλθσ και κα κραφγαηε: ‘‘ϊ άνκρωποι, που το πάτε εςείσ, που κάνετε το παν για να κερδίςετε χριματα ενϊ αδιαφορείτε εντελϊσ για τα παιδιά ςασ, ςτα οποία κα αφιςετε τισ περιουςίεσ ςασ;’’». «Υίλων ἁμαρτήματα φέρομεν. Σί θαυμαστόν εἰ τέκνων;»

= «Τα λάκθ των φίλων μασ τα ανεχόμαςτε, ποφ είναι το παράξενο να ανεχτοφμε και τα λάκθ των παιδιϊν μασ;». «Ὡς οἱ γε μακρῷ κρείττους ἑαυτῶν λαμβάνοντες οὐ τῶν γυναικῶν ἄνδρες, τῶν δέ προικῶν δοῦλοι λανθάνουσι γιγνόμενοι.» = «Γιατί, όςοι παντρεφονται πολφ ανϊτερεσ

από τουσ εαυτοφσ τουσ δε ςυνειδθτοποιοφν ότι δεν είναι ςφηυγοι των γυναικϊν τουσ, αλλά δοφλοι τθσ προίκασ τουσ». «Ὁπου γάρ γέροντές εἰσίν ἀναίσχυντοι, ἐνταῦθ’ ἀνάγκη καί νέους ἀναιδεστάτους εἶναι.» = «Γιατί, όπου υπάρχουν

γζροι ξεδιάντροποι, εκεί είναι φυςικό να υπάρχουν και νζοι αναιδζςτατοι». *** Ζχουν πει:  Ο Βενιαμίν Φραγκλίνοσ: «Ππου υπάρχει γάμοσ χωρίσ αγάπθ, κα υπάρξει αγάπθ χωρίσ γάμο».  Ο R. Russel:

82 «-Αν ζνα παιδί ηει μζςα ςτθν κριτικι, μακαίνει να κατακρίνει.

-Αν ζνα παιδί ηει μζςα ςτθν ζχκρα, μακαίνει να καυγαδίηει.

-Αν ζνα παιδί ηει μζςα ςτθν ειρωνεία, μακαίνει να είναι ντροπαλό.

-Αν ζνα παιδί ηει μζςα ςτθν ντροπι, μακαίνει να αιςκάνεται ενοχι.

-Αν ζνα παιδί ηει μζςα ςτθν κατανόθςθ, μακαίνει να υπομονετικό.

-Αν ζνα παιδί ηει μζςα ςτθν ζπαινο, μακαίνει να εκτιμά.

-Αν ζνα παιδί ηει μζςα ςτθ δικαιοςφνθ, μακαίνει να είναι δίκαιο.

-Αν ζνα παιδί ηει μζςα ςτθν αςφάλεια, μακαίνει να πιςτεφει.

-Αν ζνα παιδί ηει μζςα ςτθν επιδοκιμαςία, μακαίνει να ζχει αυτοεκτίμθςθ.

-Αν ζνα παιδί ηει μζςα ςε παραδοχι και φιλία, μακαίνει να βρίςκει τθν αγάπθ μζςα ςτον κόςμο.» Και δυο παροιμίεσ:  «Π,τι δεν μπορεί να κάνει ίδιοσ ο διάβολοσ το ανακζτει ςτθ γυναίκα.» (Ιρλανδικι).  «Θ γυναίκα αγαπά τον άγγελο, αλλά τρελαίνεται για το διάβολο.» (Ιςπανικι). ***

83

9. Αρχαίων όνειρα (αναρτικθκε ςτισ 30-11-2014)

Στθν αρχαία ελλθνικι και τθ λατινικι Γραμματεία, αρκετζσ φορζσ, γίνεται μνεία “ςθμαδιακϊν” ονείρων. Για το αν λακεφουν ι όχι αυτοφ του είδουσ τα όνειρα, πάντα υπιρχε διάςταςθ μεταξφ των ανκρϊπων. Οι ορκολογιςτζσ ςε κάκε εποχι τα κεωροφν απλζσ ςυμπτϊςεισ. Εμείσ εδϊ, απλϊσ, κα αναφζρουμε μερικζσ τζτοιεσ…ςυμπτϊςεισ, που ζχουν καταγραφεί από αρχαίουσ ςυγγραφείσ. Συγκεκριμζνα:  Από το ζργο «Κφρου ἀνάβαςισ» του Ξενοφϊντα. Οι Ζλλθνεσ του Ξενοφϊντα ςτθν πορεία τουσ προσ τθ κάλαςςα ζφταςαν κάποια ςτιγμι ςτα χωριά πάνω από τθν πεδιάδα του ποταμοφ Κεντρίτθ, ο οποίοσ χϊριηε τθ χϊρα των Αρμενίων από τθ χϊρα των Καρδοφχων (ςθμερινϊν Κοφρδων) και χυνόταν ςτθ κάλαςςα. Εκεί χαροφμενοι αναπαφτθκαν, κακϊσ αντίκριςαν τθν πεδιάδα. Απαλλαγμζνοι από τισ ταλαιπωρίεσ που είχαν περάςει, ζπεςαν να κοιμθκοφν. Τα ξθμερϊματα, όμωσ, είδαν απζναντι από το ποτάμι αυτό εξοπλιςμζνουσ ιππείσ με πρόκεςθ να τουσ εμποδίςουν να διαβοφν και να περάςουν ςτθν Αρμενία.

84 Πλοι αυτοί ιςαν Αρμζνιοι, Μάρδοι και Χαλδαίοι. Οι όχκεσ πάνω ςτισ οποίεσ είχαν πάρει κζςθ απείχαν από το ποτάμι τρία με τζςςερα πλζκρα, δθλαδι περίπου 100 με 120 μζτρα. Διακρινόταν εκεί ζνα πζραςμα που οδθγοφςε ςτο εςωτερικό τθσ χϊρασ. Στθν προςπάκεια να περάςουν απζναντι, το νερό ζφτανε πάνω από το ςτικοσ τουσ και ο ποταμόσ ιταν ανϊμαλοσ ςτθν κοίτθ του. Ζτςι, δεν μποροφςαν να κρατοφν τα όπλα τουσ. Αν κάποιοσ κρατοφςε τα όπλα του υψωμζνα πάνω από το κεφάλι του ζμεινε εκτεκειμζνοσ ςτα εχκρικά βζλθ. Αναγκάςκθκαν λοιπόν να επιςτρζψουν πίςω και να ςτρατοπεδεφςουν. Ρίςω τουσ όμωσ είδαν να πλθςιάηουν Καρδοφχοι ζνοπλοι. Τουσ ζπιαςε λοιπόν απελπιςία. Πλθ τθ μζρα αυτι και τθ νφχτα τθν πζραςαν οι Ζλλθνεσ ςε τραγικό αδιζξοδο. Ο Ξενοφϊντασ εκείνο το βράδυ είδε ζνα όνειρο. Είδε, δθλαδι, ότι ιταν δεμζνοσ με δεςμά ςτα πόδια του και αυτά λφκθκαν από μόνα τουσ, ϊςτε μπόρεςε να ελευκερωκεί και να περπατιςει όςο ικελε. Μόλισ ξφπνθςε, επιςκζφτθκε τον Χειρίςοφο και του είπε ότι ελπίηει τα πράγματα να εξελιχκοφν καλά, και αφθγικθκε το όνειρό του. Στθ ςυνζχεια, οι ςτρατθγοί πρόςφεραν κυςίεσ και όλεσ βγικαν ευνοϊκζσ, με το πρϊτο. Αμζςωσ δόκθκε εντολι να γευματίςουν, για να είναι ζτοιμοι για δράςθ. Τθν ϊρα που ο Ξενοφϊντασ ζπαιρνε το φαγθτό του, ζτρεξαν κοντά του δυο νεαροί ςτρατιϊτεσ και του είπαν ότι είχαν βγει για μαηζψουν ξερόκλαδα για φωτιά και ότι είδαν απζναντι ςτα βράχια που κατζλθγαν ςτο ποτάμι ζνα γζρο με τθ γυναίκα του και τισ κόρεσ του να κρφβουν μζςα ςε βραχϊδθ ςπθλιά κάτι ςαν τςουβάλια γεμάτα ροφχα και

85 όταν είδαν αυτό ζκριναν ότι κα ιταν εφκολο να περάςουν αςφαλείσ απζναντι, γιατί ςε εκείνο το μζροσ δεν μποροφςαν να πλθςιάςουν οι ιππείσ των εχκρϊν. Είπαν ακόμθ ότι ξεντφκθκαν και πζραςαν γυμνοί το ποτάμι ζχοντασ μόνο τα μαχαίρια τουσ, το νερό ζφτανε ωσ τα αχαμνά τουσ και επζςτρεψαν πίςω χωρίσ κανζνα πρόβλθμα. Αμζςωσ, ο Ξενοφϊντασ πρόςφερε ςπονδζσ μαηί με τουσ δυο αυτοφσ νζουσ και ευχαρίςτθςαν τουσ κεοφσ, που τουσ φανζρωςαν το όνειρο και το πζραςμα. Πλα ςτθ ςυνζχεια είχαν καλι εξζλιξθ και οι Ζλλθνεσ μπόρεςαν με ςπουδι να περάςουν το ποτάμι αυτό και να ςυνεχίςουν τθν πορεία τουσ προσ τθν ςωτθρία. Εδϊ με τθν ευκαιρία ασ κάνουμε μια παρζκβαςθ: Οι Μφριοι του Ξενοφϊντα κατά τθν ζναρξθ τθσ ανάβαςισ τουσ προσ τον Κφρο ζφταναν τισ δζκα τρεισ χιλιάδεσ (13.000) άνδρεσ, και, όταν μετρικθκαν ςε γενικι επικεϊρθςθ κατά το πζρασ τθσ κακόδου τουσ ςτον Εφξεινο Ρόντο, βρζκθκαν οκτϊ χιλιάδεσ εξακόςιοι (8.600). Θ απόςταςθ που διάνυςαν πεηοπορϊντασ, κάτω από ακραίεσ πολεμικζσ ςυνκικεσ (βαλλόμενοι υπό πάντων) και ποικίλεσ καιρικζσ ςυνκικεσ (καφςωνεσ, καταρρακτϊδεισ βροχζσ, χιόνια, παγετοφσ), επί οκτϊ (8) μινεσ, κατά τθν επιςτροφι τουσ από τθ Βαβυλϊνα μζχρι τα Κοτφωρα του Ευξείνου Ρόντου, ιταν εκατόν είκοςι δυο (122) ςτακμοί, εξακόςιεσ είκοςι (620) παραςάγγεσ και δεκαοχτϊ χιλιάδεσ (18.000) ςτάδια. Δθλαδι, απόςταςθ ίςθ με: (122ςτακμοί x 6 παραςάγγεσ /ςτακμόx30ςτάδια/παραςάγγα + 620 παραςάγγεσ x 30 ςτάδια/παραςάγγα + 18.000 ςτάδια ) x 192,4 m/ςτάδιο = 58.560 ςτάδια x 192,4 m/ςτάδιο= 11.266.944 m = 11.267 Κm.

86 Επομζνωσ βάδιηαν και πολεμοφςαν ταυτόχρονα, κατά μζςο όρο: 11.267Κm/*(8x30)θμζρεσ+=46,95Κm/θμζρα επί ζνα οκτάμθνο. Απίςτευτοσ άκλοσ!  Από το ζργο «Παράλλθλοι βίοι» («Ἀλζξανδροσ Καῖ ςαρ») του Ρλοφταρχου: Ο βαςιλιάσ Φίλιπποσ τθ Μακεδονίασ λίγο καιρό μετά το γάμο του με τθν Ολυμπιάδα είδε όνειρο ότι ο ίδιοσ ζβαλε ςφραγίδα ςτθν κοιλιά τθσ ςυηφγου του, και ότι θ παράςταςθ τθσ ςφραγίδασ απεικόνιηε λιοντάρι. Τότε ο Αρίςταρχοσ από τθν Τελμιςςό είπε ότι θ βαςίλιςςα ιταν ζγκυοσ γιατί, τίποτε το άδειο δεν ςφραγίηεται και ότι κυοφορεί παιδί ηωθρό και δυνατό ςαν λιοντάρι. *** Πταν κατζβαινε ο Δαρείοσ από τα Σοφςα, για να ςυγκρουςτεί με τον Αλζξανδρο, είδε ζνα όνειρο που οι μάγοι, οι οποίοι τον ακολουκοφςαν, δεν το του το εξιγθςαν, για να μθν τον ςτενοχωριςουν. Συγκεκριμζνα, είδε ότι θ μακεδονικι φάλαγγα καιγόταν και ότι ο Αλζξανδροσ φορϊντασ ςτολι, τθν οποία προθγουμζνωσ φοροφςε ο Δαρείοσ, ωσ κιρυκασ του βαςιλιά τον υπθρετοφςε. Και όταν ζφταςε ο Αλζξανδροσ ςτο ιερό τθσ Βιλου εξαφανίςτθκε. Με αυτό το όνειρο υποδθλωνόταν ότι κα εξελίςςονταν λαμπρά τα πράγματα των Μακεδόνων, ότι ο Αλζξανδροσ κα κυριαρχοφςε ςτθν Αςία, αλλά γριγορα κα ζχανε τθ ηωι του. *** Πταν ο Αλζξανδροσ πολιορκοφςε τθν οχυρότατθ Τφρο, για επτά (7) μινεσ με επιχωματϊςεισ πολιορκθτικζσ μθχανζσ και με διακόςιεσ τριιρεισ από τθν πλευρά τθσ κάλαςςασ, κάποια ςτιγμι, πριν πετφχει τθν άλωςθ, είδε ςε όνειρο τον Θρακλι να του απλϊνει το δεξί του χζρι από το τείχοσ και να τον προςκαλεί. Και πάλι του φάνθκε ότι είδε ςτον φπνο

87 του να εμφανίηεται ζνασ Σάτυροσ που ζπαιηε μακριά του, και όταν επιχειροφςε να τον πιάςει του ξζφευγε, τελικϊσ μετά από πολφ παρακαλετό και κυνιγθμα τον ζπιαςε. Τότε οι μάντεισ χωρίηοντασ το όνομα Σάτυροσ (Σα Τφροσ) του είπαν ότι θ Τφροσ κα γίνει τελικϊσ δικι του. *** Ο Κλείτοσ, λίγεσ μζρεσ πριν τον ςκοτϊςει οργιςμζνοσ ο Αλζξανδροσ, είχε δει το εξισ κακό όνειρο, ότι ιταν ντυμζνοσ ςτα μαφρα και κακόταν μαηί με τα παιδιά του ςτρατθγοφ Ραρμενίωνα, που όλα είχαν πεκάνει. *** Λίγεσ μζρεσ πριν τθ δολοφονία του Ιουλίου Καίςαρα, θ γυναίκα του Καλπουρνία είδε ςτο όνειρό τθσ ότι το αζτωμα, που είχε ςτθκεί ωσ τιμθτικό κόςμθμα με ψιφιςμα τθσ Βουλισ για τον Καίςαρα, ζπεςε και κρυμματίςτθκε και αυτι βαρυγκωμοφςε και ζκλαιγε. Το πρωί λοιπόν παρακαλοφςε τον Καίςαρα να μθ βγει ζξω, αλλά να ματαιϊςει τθ ςφγκλθςθ τθσ Συγκλιτου, κάτι το οποίο δεν ζγινε. Μάλιςτα κάποιοσ μάντθσ βλζποντασ τισ προθγοφμενεσ μζρεσ το ςφάγιο τθσ κυςίασ, τοφ είπε να φυλαχκεί από μεγάλο κίνδυνο κάποιεσ μζρεσ του Μαρτίου που οι ΢ωμαίοι τισ αποκαλοφςαν Εἰ δοφσ. Πταν λοιπόν εκείνθ τθ μοιραία μζρα ζφταςε ο Καίςαρασ ςτθ Σφγκλθτο, χαιρζτθςε το μάντθ και τον ειρωνεφτθκε λζγοντασ: «Οι Ειδοί του Μαρτίου ζφταςαν» και εκείνοσ απάντθςε ιρεμα προσ αυτόν: «Ναι, ζφταςαν, αλλά δεν ζχουν τελειϊςει». Μετά από λίγθ ϊρα τα ξίφθ των ςυνωμοτϊν βυκίςτθκαν ςτο κορμί του Καίςαρα και αυτόσ εξζπνευςε. Να ςθμειϊςουμε ότι οι ρωμαϊκοί μινεσ διαιροφνταν ςτισ Καλλζνδεσ (οι πρϊτεσ δζκα μζρεσ του μινα), ςτισ Νόννεσ

88 (οι μεςαίεσ δζκα μζρεσ του μινα) και ςτουσ Ειδοφσ (οι τελευταίεσ δζκα μζρεσ του μινα). *** Κάποιοσ Κίννασ φίλοσ του Καίςαρα ζτυχε να δει τθν προθγοφμενθ νφχτα ζνα παράξενο όνειρο. Είδε δθλαδι ότι είχε κλθκεί ςε δείπνο από τον Καίςαρα και μετά τθν πρόςκλθςθ τον τραβοφςε από το χζρι, επειδι αυτόσ δεν ικελε και αντιδροφςε. Και όταν άκουςε ότι ςτθν αγορά γινόταν θ καφςθ τθσ ςοροφ του Καίςαρα ςθκϊκθκε και πιγε για να τον τιμιςει, αν και φοβόταν κάπωσ το όνειρο και είχε και πυρετό. Με τθν εμφάνιςι του, κάποιοσ από το πλικοσ τον υπζδειξε ωσ ζνα από τουσ δολοφόνουσ του Καίςαρα, γιατί πράγματι υπιρχε κάποιοσ Κίννασ μεταξφ των ςυνωμοτϊν και εκλαμβάνοντασ τον για εκείνον όρμθςαν αμζςωσ εξαγριωμζνοι και τον κατάςφαξαν.  Από το ζργο «Παράλληλοι βίοι» («Ἀριστείδης Κάτων») του Ρλοφταρχου: Ρριν τθ μάχθ των Ρλαταιϊν ο Μαρδόνιοσ είχε ςτείλει ζνα Λυδό ςτο Μαντείο του Αμφιάραου και ζναν Κάρα ςτο Μαντείο του Ρτϊου, για να πλθροφορθκεί τα ςχετικά με τθν επικείμενθ μάχθ Ελλινων - Ρερςϊν. Κακϊσ λοιπόν ο Λυδόσ κοιμικθκε, όπωσ προβλεπόταν από το Λερό του Αμφιάραου, είδε ςτον φπνο του ότι ιλκε κοντά του ζνασ υπθρζτθσ του κεοφ και τον διζταξε να φφγει, και αν αυτόσ δεν υπάκουε, κα του ζριχνε ςτο κεφάλι μια μεγάλθ πζτρα, με ςκοπό να τον ςκοτϊςει. Μετά από λίγο, όταν ξεκίνθςε θ μάχθ, και κακϊσ ο αγϊνασ γινόταν ςε δυο μζτωπα, πρϊτοι οι Λακεδαιμόνιοι ζτρεψαν ςε φυγι τουσ Ρζρςεσ και ζνασ Σπαρτιάτθσ ονόματι Αείμνθςτοσ ςκότωςε το Μαρδόνιο με πζτρα ςτο κεφάλι, όπωσ είχε προμαντευτεί με το παραπάνω όνειρο.

89  Από το ζργο «Παράλληλοι βίοι» («Θεμιστοκλῆς Κάμιλλος ») του Ρλοφταρχου: Ο Θεμιςτοκλισ, όταν κυνθγθμζνοσ ζφταςε ςτθν Κφμθ τθσ Μικράσ Αςίασ, αντιλιφκθκε ότι πολλοί άνκρωποι παραμόνευαν να τον ςυλλάβουν, γιατί ζφερε μαηί του πολλά χριματα, και ο Ρζρςθσ βαςιλιάσ τον είχε επικθρφξει με αμοιβι διακοςίων ταλάντων! Αποφάςιςε λοιπόν να κατευκυνκεί ςτισ Αιγζσ, μια μικρι Αιολικι πόλθ ςε κάποιον γνϊριμό του πλοφςιο, τον Νικογζνθ. Κοντά ς’ αυτόν παρζμεινε κρυμμζνοσ για λίγεσ μζρεσ, ϊςπου κάποια από αυτζσ τισ μζρεσ ςτο δείπνο μετά τθ κυςία ο παιδαγωγόσ των παιδιϊν του Νικογζνθ, ςε κατάςταςθ αλλοφροςφνθσ και ζνκεοσ αναφϊνθςε ποιθτικά τον εξισ ςτίχο: «Στθ νφχτα δϊςε φωνι, ςτθ νφχτα ςυμβουλι, ςτθ νφχτα νίκθ.» Μετά από αυτά ο Κεμιςτοκλισ ονειρεφτθκε ςτον φπνο του ότι ζνα φίδι περιτυλίχτθκε γφρω από τθν κοιλιά του και ανζβαινε προσ το λαιμό του. Και αφοφ πιρε τθ μορφι αετοφ, όταν άγγιξε το πρόςωπό του, τον κάλυψε με τισ φτεροφγεσ του και τον ςικωςε ψθλά και τον μετζφερε ςε μακρινι απόςταςθ, και ζπειτα όταν φάνθκε ζνα χρυςό κθρφκειο, τον ζβαλε πάνω ς’ αυτό με αςφάλεια, απαλλαγμζνο από τον αμιχανο φόβο και από τθν ταραχι του. Ρράγματι, το όνειρό του βγικε αλθκινό, αφοφ όχι μόνο κατόρκωςε ο Κεμιςτοκλισ, με αςφάλεια να φτάςει ςτα ανάκτορα του Ρζρςθ βαςιλιά, αλλά και να γίνει ζνα είδοσ ςφμβουλόσ του και μάλιςτα ζμπιςτόσ του, προσ απογοιτευςθ των άλλων αυλικϊν.  Από το ζργο «Παράλληλοι βίοι» («Περικλῆς-Φάβιος Μάξιμος») του Ρλοφταρχου:

90 Κατά τθ διάρκεια τθσ ανζγερςθσ των Ρροπυλαίων ςτθν Ακρόπολθσ, ο πιο δραςτιριοσ και ο πιο πρόκυμοσ από τουσ τεχνίτεσ από απροςεξία του ζπεςε από μεγάλο φψοσ και τραυματίςτθκε βαριά, ςε τζτοιο βακμό που οι γιατροί τον είχαν ξεγράψει. Ενϊ λοιπόν ο Ρερικλισ ιταν πολφ ςτενοχωρθμζνοσ, εμφανίςτθκε ςτον φπνο του θ κεά Ακθνά και του υπαγόρευςε μια κεραπεία, τθν οποία εφάρμοςε ο Ρερικλισ και κεράπευςε γριγορα και εφκολα τον άνκρωπο αυτό. Για αυτό το λόγο φιλοτζχνθςε και το χάλκινο άγαλμα τθσ Ακθνάσ Υγείασ ςτθν Ακρόπολθ, που τοποκετικθκε κοντά ςτα Ρροπφλαια.  Από το ζργο «Παράλληλοι βίοι» («Νικίας - Κράσσος») του Ρλοφταρχου: Ο επαναςτάτθσ Σπάρτακοσ όταν ζφταςε ωσ αγοραςμζνοσ αιχμάλωτοσ ςτθ ΢ϊμθ, κάποια μζρα είδε ςτον φπνο του ζναν δράκο να είναι τυλιγμζνοσ ςτο πρόςωπό του, και θ γυναίκα του, που τον ακολουκοφςε, Κρακιϊτιςςα και αυτι, μάντιςςα και μυθμζνθ ςτισ οργιαςτικζσ τελετζσ του Διονφςου του εξθγοφςε ότι αυτό ιταν ςθμάδι μεγάλθσ και φοβερισ δφναμθσ γι’ αυτόν, που κα είχε όμωσ άςχθμθ κατάλθξθ.  Από το ζργο: «Παράλληλοι βίοι» («Κίμων Λούκουλλος») του Ρλοφταρχου: Ο Κίμωνασ ζκρινε ότι κα ιταν ςκόπιμο να εκςτρατεφςουν οι Ακθναίοι ςτθν Αίγυπτο και τθν Κφπρο, προκειμζνου να εξαςφαλίςουν αγακά για τθν πόλθ τουσ, χωρίσ να βλάψουν τισ άλλεσ ελλθνικζσ πόλεισ. Ενϊ λοιπόν είχαν προετοιμαςτεί τα πάντα, και ο ςτρατόσ ιταν ζτοιμοσ να αποπλεφςει, ο Κίμωνασ είδε ζνα παράξενο όνειρο. Είδε δθλαδι ότι ζνα άγριο ςκυλί που γαφγιηε εναντίον του ζβγαλε ανκρϊπινθ φωνι και του είπε: «Ξεκίνα, γιατί κα είςαι και δικόσ μου φίλοσ και των κουταβιϊν μου».

91 Κακϊσ λοιπόν το όνειρο ιταν δυςεξιγθτο ο Αςτφφιλοσ ο Ροςειδωνιάτθσ, άντρασ μάντθσ και φίλοσ του Κίμωνα ερμινευςε ότι το όνειρό του προςθμαίνει κάνατο με το εξισ ςκεπτικό: Ο ςκφλοσ για τον άνκρωπο εναντίον του οποίου γαυγίηει είναι εχκρόσ και ςτον εχκρό κανζνασ δεν κα μποροφςε να γίνει ςυμπακισ παρά μόνο όταν πεκάνει. Θ ανάμεικτθ φωνι δθλϊνει ότι ο εχκρόσ είναι ο Ρζρςθσ, γιατί ο περςικόσ ςτρατόσ αποτελείτο από ανάμεικτουσ Ζλλθνεσ και βαρβάρουσ. Πμωσ ο Κίμωνασ δεν ματαίωςε τθν εκςτρατεία, και κατά τθν πολιορκία του Κιτίου τθσ Κφπρου πζκανε, είτε από αςκζνεια είτε από τραφμα. *** Πταν ο Λοφκουλλοσ ζφταςε ςτθν Κφηικο απόλαυςε τισ ςτρατιωτικζσ του επιτυχίεσ και τισ ανάλογεσ τιμζσ. Ζπειτα προετοίμαςε το ναυτικό του για εξόρμθςθ ςτον Ελλιςποντο. Και αφοφ αποβιβάςτθκε ςτθν Τρωάδα καταςκινωςε ςτο ιερό τθσ Αφροδίτθσ, και ςτον φπνο του, τθ νφχτα εκείνθ, ονειρεφτθκε τθ Κεά Αφροδίτθ να κάκεται δίπλα του και να του λζει: «Τι κοιμάςαι ορμθτικό λιοντάρι; Τα ελαφάκια είναι κοντά ςου». Αμζςωσ ξφπνθςε και κάλεςε τουσ φίλουσ του, και ενϊ τουσ αφθγείτο το όνειρό του, ζφταςαν κάποιοι από το Μλιον και του ανζφεραν ότι είχαν εμφανιςτεί κοντά ςτο λιμάνι των Αχαιϊν δεκατρία πεντθκόντορα βαςιλικά πλοία. Ξανοίχτθκε λοιπόν αμζςωσ ςτο πζλαγοσ και αυτά τα αιχμαλϊτιςε και το ναφαρχό τουσ Λςίδωρο τον ςκότωςε. Στθ ςυνζχεια, προχϊρθςε για να καταδιϊξει και τον ίδιο το βαςιλιά Μικριδάτθ. *** Αργότερα κρίνοντασ ότι ζπρεπε να πολεμιςει εναντίον του Τιγράνθ κατευκφνκθκε πάλι ςτον Ρόντο και αφοφ πιρε τουσ ςτρατιϊτεσ του, πολιορκοφςε τθ Σινϊπθ ι

92 μάλλον τουσ βαςιλικοφσ Κίλικεσ που τθν κατείχαν. Αυτοί, αφοφ ςκότωςαν πολλοφσ Σινωπείσ, ζβαλαν φωτιά ςτθν πόλθ και ζφυγαν. Πταν το είδε αυτό ο Λοφκουλλοσ μπικε ςτθν πόλθ, ςκότωςε 8.000 απ’ αυτοφσ που ζπιαςε, ενϊ ςτουσ Σινωπείσ ζδωςε τα πράγματά τουσ και φρόντιςε για τθν πόλθ, κυρίωσ γιατί είχε δει τθν προθγοφμενθ το εξισ όνειρο: Του φάνθκε δθλαδι ςτον φπνο του ότι ιλκε κάποιοσ κοντά του και του είπε: «Ρροχϊρα λίγο Λοφκουλλε, γιατί ιλκε ο Αυτόλυκοσ και κζλει να ςε δει.» Πταν ξφπνθςε, δεν ιξερε ποια εξιγθςθ να δϊςει ςτο όνειρό του. Πμωσ εκείνθ τθν θμζρα, που κατζλαβε τθν πόλθ, κατά τθν καταδίωξθ των Κιλίκων είδε ςτθν ακτι γκρεμιςμζνο ζνα άγαλμα, που το είχαν πάρει οι Κίλικεσ, αλλά δεν είχαν προλάβει να το φορτϊςουν ςτα πλοία τουσ. Ζνασ τότε είπε ότι ίςωσ ιταν ο ανδριάντασ που παράςταινε τον ιδρυτι τθσ Σινϊπθσ, τον Αυτόλυκο.  Από το ζργο: «Παράλληλοι βίοι» («Πελοπίδας Μάρκελλος») του Ρλοφταρχου: Πταν οι Σπαρτιάτεσ ςφναψαν ειρινθ με όλουσ τουσ Ζλλθνεσ και κιρυξαν τον πόλεμο εναντίον των Κθβαίων, αρχικά ο βαςιλιάσ Κλεόμβροτοσ ειςζβαλε ςτθ Βοιωτία. Τότε οι Κθβαίοι αποφάςιςαν να ςυνάψουν μάχθ και ςτρατοπζδευςαν ςτθν περιοχι των Λεφκτρων απζναντι ςτου Λακεδαιμονίουσ. Το βράδυ πριν τθ μάχθ ο Ρελοπίδασ είδε ζνα όνειρο που τον ςυντάραξε πολφ. Συγκεκριμζνα είδε ςτο όνειρό του ότι οι κυγατζρεσ του Σκζδαςου κρθνοφςαν γφρω από τα μνιματά τουσ και ζλεγαν κατάρεσ εναντίον των Σπαρτιατϊν και ότι ο Σκζδαςοσ ηθτοφςε να κυςιάςει ο Ρελοπίδασ μια ξανκιά παρκζνα ςτουσ κεοφσ, εάν ικελε να νικιςει.

93 Επειδι θ εντολι αυτι του φάνθκε αποτρόπαιθ και άδικθ, μόλισ ξφπνθςε, διθγικθκε το όνειρό του ςτουσ μάντεισ και τουσ ςτρατθγοφσ. Κακϊσ λοιπόν υπιρχε πολφσ προβλθματιςμόσ και ο Ρελοπίδασ βριςκόταν ςε μεγάλθ αμθχανία μια νεογζννθτθ φοράδα που είχε ξεκοπεί από τθν αγζλθ των αλόγων μόλισ ζφταςε μπροςτά τουσ, ςταμάτθςε. Αμζςωσ ο μάντθσ Κεόκριτοσ, αφοφ το ςυλλογίςτθκε, είπε ςτον Ρελοπίδα: «Σου κατζφταςε το ιερό ςφάγιο ευγενζςτατε και ασ μθν περιμζνουμε άλλθ παρκζνα, αλλά δζξου αυτι τθ μικρι φοράδα που ςου ςτζλνει ο κεόσ.» Μετά από αυτό πιραν τθ φοράδα, τθν οδιγθςαν ςτον τάφο των κοριτςιϊν και τθ κυςίαςαν. Θ νίκθ των Κθβαίων ιρκε πράγματι μετά από λίγο και ιταν μεγαλειϊδθσ. Κα πρζπει εν ςυντομία να αναφζρουμε ότι ςτθν πεδιάδα των Λεφκτρων υπιρχαν τα μνιματα των κυγατζρων κάποιου Σκζδαςου, που τισ ονόμαηαν Λευκτρίδεσ, λόγω τθσ καταγωγισ τουσ από εκεί, οι οποίεσ είχαν ταφεί ςτο μζροσ αυτό βιαςμζνεσ και δολοφονθμζνεσ από Σπαρτιάτεσ, που τουσ είχαν, καλοπροαίρετα, φιλοξενιςει ςτο ςπίτι τουσ. Μετά τθν αποτρόπαια αυτι πράξθ ο πατζρασ, επειδι δε βρικε το δίκιο του ςτθ Σπάρτθ, όπου ταξίδεψε γι’ αυτό το ςκοπό, αυτοκτόνθςε πάνω ςτουσ τάφουσ των κοριτςιϊν του, εκτοξεφοντασ φοβερζσ κατάρεσ εναντίον των Σπαρτιατϊν. Μάλιςτα, οι μετζπειτα μαντείεσ και χρθςμοί πάντα αποκάλυπταν ςτουσ Λακεδαιμονίουσ να προςζχουν και να φυλάγονται από τθ λευκτρικι οργι. Αυτοί όμωσ δεν πολυκατανοοφςαν αυτιν τθν προειδοποίθςθ, γιατί υπιρχε και ςτθ Λακωνία ζνα παρακαλάςςιο χωριό με το όνομα Λεφκτρα. Θ τιμωρία, όμωσ, δεν αποφεφχκθκε και ιταν τρομακτικι.

94  Από το ζργο: «Παράλληλοι βίοι» («Ἀλκιβιάδης Κοριολανός») του Ρλοφταρχου: Πταν ο Λφςανδροσ βριςκόταν ςτθ Μικρά Αςία ζλαβε επιςτολι από τουσ άρχοντεσ τθσ Σπάρτθσ, που τον διζταηαν να αναηθτιςει και να εξοντϊςει τον Αλκιβιάδθ. Αυτό ζγινε, είτε για τον είχαν τόςο πολφ φοβθκεί για τθν πολυπραγμοςφνθ του είτε για να ικανοποιιςουν το βαςιλιά Άγθ. Ωσ γνωςτό, ο Αλκιβιάδθσ είχε ςυνάψει ερωτικζσ ςχζςεισ με τθ γυναίκα του Άγθ και μάλιςτα ο φερόμενοσ ωσ γιόσ του βαςιλιά, Λεωτυχίδθσ, ιταν πραγματικόσ γιόσ του Αλκιβιάδθ. Πταν λοιπόν ζφυγε θ αποςτολι για τθν εξόντωςθ του Αλκιβιάδθ, αυτόσ ςυηοφςε ςε μια κωμόπολθ τθσ Φρυγίασ με τθν πόρνθ Τιμάνδρα και είδε λίγεσ μζρεσ πριν ςτον φπνο του το εξισ όνειρο: Είδε ότι ο ιλιοσ είχε ντυκεί με το φόρεμα τθσ πόρνθσ και ότι εκείνθ του κρατοφςε το κεφάλι του ςτθν αγκαλιά τθσ και του το ζβαφε και φκιαςίδωνε το πρόςωπο του ςαν να ιταν γυναίκα. Οι απεςταλμζνοι του Λφςανδρου, όταν ζφταςαν ςτο μζροσ αυτό, δεν τόλμθςαν να μπουν ςτο ςπίτι τθσ πόρνθσ, αλλά αφοφ το περικφκλωςαν του ζβαλαν φωτιά. Τότε, ο Αλκιβιάδθσ τφλιξε με το αριςτερό του χζρι με τθ χλαμφδα του το ςϊμα του και κραδαίνοντασ με το δεξί το ξίφοσ του, βγικε ζξω από το φλεγόμενο ςπίτι. Στθ κζα του οι βάρβαροι το ζβαλαν ςτα πόδια και από μακριά τον χτυποφςα με βζλθ. Αφοφ λοιπόν τον ςκότωςαν και ζφυγαν, θ Τιμάνδρα ςικωςε το νεκρό και αφοφ τον τφλιξε και τον ςκζπαςε με τα δικά τθσ ροφχα, τον κιδεψε με λαμπρότθτα και με τιμζσ ςτο μζτρο που τισ ιταν μπορετό.  Από το ζργο: «Παράλληλοι βίοι» («Ἀγησίλαος Πομπήιος») του Ρλοφταρχου:

95 Ο Ρομπιιοσ, μετά τθ ςυντριπτικι του ιττα από τον Ιοφλιο Καίςαρα, μόλισ απομακρφνκθκε από το ςτρατόπεδο άφθςε το άλογό του και με εντελϊσ λίγουσ ακολοφκουσ του ζφυγε ιςυχα βυκιςμζνοσ ςτισ ςκζψεισ του, αςιμαντοσ και ηαρωμζνοσ, ϊςτε να μθν τον αναγνωρίςουν οι εχκροί του που τον ζψαχναν. Αφοφ πζραςε τθ Λάριςα ζφταςε ςτα Τζμπθ και από εκεί ςτθ κάλαςςα. Από εκεί, αφοφ ξεκουράςτθκε ςε μια καλφβα ψαράδων, ανζβθκε ςε ζνα ποταμόπλοιο και πλζοντασ παραλιακά είδε ζνα μεγάλο καράβι που επρόκειτο να αποπλεφςει, με πλοίαρχο κάποιο ΢ωμαίο άνδρα ονόματι Ρετίκιο. Σ’ αυτόν είχε ςυμβεί τθν προθγοφμενθ νφχτα να δει τον Ρομπιιο, όχι όπωσ τον είχε δει πολλζσ φορζσ ςτθ ΢ϊμθ, αλλά ταπεινωμζνο και βαρφκυμο, να ςυηθτά μαηί του. Και τφχαινε να τα διθγείται αυτά ςτουσ ςυνταξιδιϊτεσ του, όπωσ ςυνθκίηεται για τζτοια πράγματα να ςυηθτοφν οι άνκρωποι τθν ϊρα που δεν εργάηονται. Ξαφνικά ζνασ ναφτθσ φϊναξε ότι βλζπει ζνα ποταμόπλοιο να ζρχεται από τθν παραλία, και ότι κάποιοι άνκρωποι κουνοφν μαντιλια, και απλϊνουν τα χζρια τουσ προσ τθν κατεφκυνςι τουσ. Στάκθκε λοιπόν ο Ρετίκιοσ και αναγνϊριςε τον Ρομπιιο, όπωσ τον είχε δει ςτο όνειρό του, και χτυπϊντασ το κεφάλι του διζταξε τουσ ναφτεσ του να κατεβάςουν τθ μικρι λζμβο, φψωςε το χζρι του και καλοφςε τον Ρομπιιο, αντιλαμβανόμενοσ ιδθ, από τθν εμφάνιςι του, τθ δυςτυχία και τθν αλλαγι του ανκρϊπου.  Από τθν αυτοβιογραφία του ΢ωμαίου, χωλοφ μεν ςθμαντικοφ δε, ΢ωμαίου αυτοκράτορα Κλαφδιου: Ο Κλαφδιοσ ςτα “πζτρινα” χρόνια του είχε ωσ ζμπιςτθ οικιακι βοθκό του μια γριά απελεφκερθ τθσ μθτζρασ του.

96 Πταν κάποια μζρα τθσ ανακοίνωςε ότι κα φφγει από τθ ΢ϊμθ, για να εγκαταςτακεί ςτθν Καπφθ, του είπε ότι κα τθσ λείψει πολφ, αλλά παράλλθλα πρόςκεςε ότι ο ίδιοσ ζκανε φρόνιμα που ζφευγε από τθ ΢ϊμθ. Στθ ςυνζχεια, του ανακοίνωςε ζνα αςτείο όνειρο, που είχε δει το προθγοφμενο βράδυ και τον αφοροφςε. Του είπε λοιπόν: «Σε είδα ότι ιςουν ζνα κουτςό αγοράκι, που ςτο ςπίτι του πατζρα του μπικανε κλζφτεσ και ςκοτϊςανε τον πατζρα του και όλο το ςόι του και τουσ φίλουσ του. Εκείνο όμωσ ςτριμϊχτθκε και βγικε από το φεγγίτθ του κελαριοφ και κοφτςα - κοφτςα πιγε ςτο γειτονικό δάςοσ. Σκαρφάλωςε ς’ ζνα δζνδρο και καρτεροφςε. Οι κλζφτεσ βγικαν από το ςπίτι και ςτρωκικανε κάτω από το δζνδρο όπου ιταν κρυμμζνο, για να μοιράςουν τα κλεψιμαίικα. Σε λίγο αρχίςανε να τςακϊνονται ποιοσ κα πάρει ετοφτο και ποιοσ εκείνο, και ζνασ τουσ ςκοτϊκθκε, και μετά άλλοι δυο, και μετά οι υπόλοιποι αρχίςανε να πίνουν κραςί και καμϊνονταν πωσ είναι γκαρδιακοί φίλοι. Το κραςί, ωςτόςο, το είχε φαρμακωμζνο ο ζνασ από τουσ ςκοτωμζνουσ κλζφτεσ, κι ζτςι όλοι πζκαναν μζςα ςε μαρτφρια. Το κουτςό αγοράκι κατζβθκε από το δζντρο, μάηεψε τουσ κθςαυροφσ και βρικε ακόμα ζνα ςωρό χρυςάφι και πετράδια, που τα είχαν κλεμμζνα από άλλα ςπίτια, τα πιρε όμωσ όλα ςτο ςπίτι του και ζγινε ηάπλουτοσ.» Ο Κλαφδιοσ αργότερα παραδζχκθκε, πωσ αν και δεν πιςτεφει ςτα όνειρα, εν τοφτοισ όλα αυτά που αναφζρκθκαν ςτο όνειρο ςυμβολικά, αποδείχτθκαν ςθμαντικά, ςτο φωσ όλων των γεγονότων που ςυνζβθςαν μζχρι να γίνει ανζλπιςτα ο ίδιοσ αυτοκράτορασ.

***

97

10. Αρχαίων χρθςμοί και οιωνοί (αναρτικθκε ςτισ 27-12-2014)

 Ροφ ζμακε τθ μαντικι τζχνθ… ο Απόλλωνασ; Από τον Ομθρικό φμνο: «Πρὸς Ἑρμῆ», μακαίνουμε ότι υπιρχαν τρεισ ςεβάςμιεσ φτερωτζσ αδελφζσ, που είχαν τα κεφάλια τουσ παςπαλιςμζνα με κρικάλευρο και κατοικοφςαν ςτον Ραρναςςό, όπου προζλεγαν τα πράγματα ςτουσ ανκρϊπουσ. Εκεί είχε βρεκεί κάποτε και ο Απόλλωνασ μικρόσ βόςκοντασ τα γελάδια του. Ζτςι, είχε τθν ευκαιρία να μελετιςει απ’ αυτζσ τθ μαντικι τζχνθ. Ο ίδιοσ ο κεόσ μασ πλθροφορεί ότι αυτζσ οι αδελφζσ πετϊντασ κάκε τόςο γεφονταν τισ κερικρεσ. Μάλιςτα, όταν ζτρωγαν φρζςκο μζλι τοφσ ζρχονταν θ ζμπνευςθ και θ όρεξθ να φανερϊςουν τθν αλικεια ςτουσ ανκρϊπουσ. Πταν όμωσ δεν εφριςκαν μζλι ςυνεννοοφνταν μεταξφ τουσ, ςπρϊχνοντασ θ μια τθν άλλθ, και αράδιαηαν ζνα ςωρό ψζματα. Αυτζσ τισ δαςκάλεσ χάριςε, αργότερα, ο Απόλλωνασ ςτον Ερμι, όταν τα βρικαν μεταξφ τουσ, αλλά όχι και τθ μαντικι του τζχνθ.  Ρϊσ επζλεξε ο Κροίςοσ το Μαντείο των Δελφϊν για τουσ χρθςμοφσ του; Σφμφωνα με τον Θρόδοτο (Βιβλίο Ι «Κλειώ» παραγρ. 46, 47 και 48):

98 «Ο Κροίςοσ δυο ολόκλθρα χρόνια ζμεινε άπρακτοσ μζςα ςε μεγάλο πζνκοσ για το χαμό του παιδιοφ του. Φςτερα όμωσ θ θγεμονία του Αςτυάγθ, γιου του Κυαξάρθ, που τθν αφάνιςε ο Κφροσ, γιόσ του Καμβφςθ, και τα περςικά πράγματα, που όλο και πιγαιναν μπροςτά, ζβαλαν τζλοσ ςτο πζνκοσ του και τον ζκαναν να ςκεφτεί μιπωσ μποροφςε, πριν γίνουν μεγάλοι οι Ρζρςεσ, να ςταματιςει τθ δφναμι τουσ πάνω ςτθν αφξθςι τθσ. Με αυτι τθ ςκζψθ ςτο μυαλό του ηιτθςε αμζςωσ να δοκιμάςει τα ελλθνικά μαντεία κι αυτό που ιταν ςτθ Λιβφθ, και ζςτειλε ανκρϊπουσ του αλλοφ: Μερικοφσ να πάνε ςτουσ Δελφοφσ, κάποιουσ ςτισ Άβεσ τθσ Φωκίδασ κι άλλουσ ςτθ Δωδϊνθ. Μερικοί να τραβιξουν για το ιερό του Αμφιάραου και του Τροφϊνιου και άλλοι για τισ Βραγχίδεσ τθσ χϊρασ των Μιλθςίων. Αυτά είναι τα ελλθνικά μαντεία, όπου ο Κροίςοσ ζςτειλε ανκρϊπουσ, για να πάρει χρθςμό. Στθ Λιβφθ ιταν το ιερό του Άμμωνα, όπου πιγαν αποςταλμζνοι του να ρωτιςουν για λογαριαςμό του. Ο λόγοσ που ζςτειλε ο Κροίςοσ ανκρϊπουσ του ς’ αυτά τα μζρθ ιταν που ικελε να δοκιμάςει τα μαντεία πόςο ςοφά ιταν, με τθν ιδζα πωσ αν βρεκεί να ξζρουν τθν αλικεια, τότε να ζςτελνε για δεφτερθ φορά και να ρωτιςει, αν ζπρεπε να επιχειριςει εκςτρατεία εναντίον των Ρερςϊν. Να με ποια εντολι ζςτελνε τουσ Λυδοφσ για τθ δοκιμαςία αυτι των χρθςτθρίων: από τθν θμζρα που κα ξεκινοφςαν από τισ Σάρδεισ, από αυτι λογαριάηοντασ του λοιποφ τισ μζρεσ, ςτθν εκατοςτι να ηθτιςουν χρθςμό από τα μαντεία, ρωτϊντασ τι ακριβϊσ κάνει τότε ο βαςιλιάσ των Λυδϊν, ο Κροίςοσ, ο γιόσ του Αλυάττθ. Κι ό,τι μαντεφςει κακζνα από τα χρθςτιρια, να ηθτιςουν να τουσ το γράψουν και να το αναφζρουν ςτον ίδιο.

99 Τι μάντεψαν λοιπόν τα χρθςτιρια κανείσ δεν ξζρει να το πει. Στουσ Δελφοφσ, όμωσ, ευκφσ ωσ οι Λυδοί μπικαν ςτο άδυτο, για να ηθτιςουν από το κεό χρθςμό και ζκαναν τθν ερϊτθςι τουσ ςφμφωνα με τθν εντολι που είχαν, θ Ρυκία ςε εξάμετρο λζγει τα ακόλουκα: “Ξζρω εγϊ τον αρικμόν τθσ άμμου και τα μζτρα τθσ κάλαςςασ. Καταλαβαίνω το βουβό και τον ακοφω, χωρίσ να ομιλεί. Ιλκε ςτισ αιςκιςεισ μου οςμι ςκλθρόδερμθσ χελϊνασ, θ οποία βράηει μαηί με αρνίςια κρζατα ςε χάλκινοι αγγείο. Από κάτω είναι χαλκόσ και από πάνω πάλι χαλκόσ. ” Αυτά ςαν μάντεψε θ Ρυκία, οι Λυδοί τα κατζγραψαν και φςτερα ςθκϊκθκαν και ζφυγαν για τισ Σάρδεισ. Πταν ζφταςαν εκεί από τα διάφορα μζρθ και οι άλλοι αποςταλμζνοι, φζρνοντασ μαηί τουσ τουσ χρθςμοφσ, τότε ο Κροίςοσ άνοιγε ζνα προσ ζνα τα γραπτά τουσ και εξζταηε τι ζλεγαν. Από τα άλλα κανζνα δεν τον ςταμάτθςε. Ευκφσ όμωσ ωσ άκουςε τι ζλεγε ο δελφικόσ χρθςμόσ, αμζςωσ προςκφνθςε και παραδζχτθκε τθν αλικεια του, ζτςι πείςτθκε πωσ μόνο αλθκινό μαντείο είναι των Δελφϊν, αφοφ αυτό του βρικε, τι ζκανε. Γιατί ςαν ςκόρπιςε ο Κροίςοσ ςτα διάφορα μαντεία τουσ ανκρϊπουσ του, για να ρωτιςει το κεό, φφλαξε τθν οριςμζνθ μζρα και να τι μθχανεφτθκε. Σκζφτθκε πράγμα, που ιταν αδφνατο να το βρει κανείσ και να το βάλει ο νουσ του: ζκοψε ςε κομμάτια μια χελϊνα και ζνα αρνί και τα ζβαλε ο ίδιοσ να βράςουν μαηί ςε χάλκινο λεβζτι που το αποςκζπαςε με χάλκινο καπάκι.»  Ρϊσ “βαπτίςτθκε” ο Ρυκαγόρασ; Στθν αρχαιότθτα ζλεγαν ότι, όταν ο Μνιμαρχοσ ο Σάμιοσ, βριςκόταν ςτουσ Δελφοφσ για εμπορικοφσ λόγουσ με τθ

100 γυναίκα του, θ οποία δεν γνϊριηε ακόμθ ότι ιταν ζγκυοσ, ηιτθςε χρθςμό για τον απόπλου του προσ τθ Συρία. Θ Ρυκία του είπε ότι κα ευφρανκεί θ ψυχι του και κα κερδίςει χριματα, αλλά και ότι θ γυναίκα του εγκυμονεί και κα γεννιςει παιδί, που κα διαφζρει ςε ομορφιά και ςε ςοφία από τουσ μζχρι τότε ανκρϊπουσ, ζνα παιδί που κα ωφελιςει πολφ το ανκρϊπινο γζνοσ ςε όλο τον κόςμο. Τότε, ο Μνιμαρχοσ μετονόμαςε τθ γυναίκα του από Ραρκενίδα ςε Ρυκαΐδα, και όταν αυτι του γζννθςε με το καλό το γιό του ςτθ Σιδϊνα τθσ Φοινίκθσ, τον ονόμαςε Ρυκαγόρα, κακϊσ θ γζννθςι του προφθτεφκθκε από τον Ρφκιο Απόλλωνα. *** Σιμερα, τι μποροφμε να ςκεφτοφμε για όλα αυτά τα ςθμάδια και τουσ οιωνοφσ; Μπορεί να ζχουν κάποια βάςθ ι είναι, ςφμφωνα με τουσ ορκολογιςτζσ, απλζσ ςυμπτϊςεισ, που κάποιοι επιτιδειοι τισ εκμεταλλεφονται ςε βάροσ αφελϊν ανκρϊπων; Επειδι υπάρχει διαρκισ αναφορά όχι μόνο ςτθν ελλθνικι αλλά και ςτθν παγκόςμια ιςτορία, εδϊ και χιλιάδεσ χρόνια, αξίηει να τα ζχουμε υπόψθ μασ και βεβαίωσ κα πρζπει να τα τοποκετοφμε ςε ςωςτι βάςθ, ϊςτε να μθν παρεμποδίηουν τθν κακθμερινι δράςθ μασ και γινόμαςτε μοιρολάτρεσ. Σίγουρα, το ςχζδιο του Κεοφ δεν μπορεί ποτζ να το γνωρίςει και πολφ περιςςότερο να το ματαιϊςει ο άνκρωποσ, είτε αφορά τισ κοινωνίεσ είτε αφορά τον κάκε ζνα προςωπικά. Μιπωσ όμωσ, οριςμζνεσ φορζσ, όταν το Σφμπαν “ςυνωμοτεί” ςτο να ςυμβεί κάτι, αφινονται πρόδρομα ςθμάδια (οιωνοί); Ασ πάρουμε για παράδειγμα τον Ρελοποννθςιακό πόλεμο. Είναι μια κορυφαία ςτιγμι τθσ παγκόςμιασ ιςτορίασ, γιατί

101 αυτόσ ο πόλεμοσ ζκρινε τθν τφχθ και τθν πορεία όχι μόνο τθσ αρχαίασ Ακινασ, αλλά και ολόκλθρθσ τθσ αρχαίασ Ελλάδασ, κακϊσ και τθσ Ανατολισ (μζςω τθσ εμφάνιςθσ και των κατακτιςεων του μεγάλου Αλεξάνδρου). Κρίςιμθ καμπι για τθν πορεία αυτοφ του Ρολζμου ιταν ωσ γνωςτόν θ Σικελικι εκςτρατεία των Ακθναίων, που ενταφίαςε τθ δφναμθ τουσ και ιταν πλζον κζμα χρόνου θ ολοκλθρωτικι κάμψθ τουσ απζναντι ςτουσ αντιπάλουσ τουσ. Θ εν λόγω εκςτρατεία είχε φαίνεται και αυτι τα πρόδρομα ςθμάδια τθσ ι αλλιϊσ τισ…ςυμπτϊςεισ τθσ πριν ακόμα ξεκινιςει θ εξζλιξι τθσ. Ασ επικαλεςτοφμε εδϊ τα λόγια του Ρλοφταρχου που είχε υπόψθ του όλεσ τισ αρχαίεσ πθγζσ, αναφορικά με αυτό το κζμα. Λζει λοιπόν ότι ο πρϊτοσ οιωνόσ, ςφμφωνα με τον Ξζναρχο, ιταν ο ίδιοσ ο αρχθγόσ τθσ εκςτρατείασ Νικίασ που, με το όνομά του ομόρριηο με τθ νίκθ, αντζδραςε ςκεναρά ςτθν προετοιμαςία και υλοποίθςθ τθσ εκςτρατείασ αυτισ. Ραρόλα αυτά, βεβαίωσ, υπακοφοντασ ςτο πατριωτικό του κακικον δεν απζφυγε τθ ςυμμετοχι του. Δθλαδι με άλλα λόγια θ ίδια θ νίκθ των Ακθναίων δεν ικελε τθ…νίκθ τθσ. Ο δεφτεροσ οιωνόσ ιταν ο ακρωτθριαςμόσ ενόσ μεγάλου αρικμοφ ερμαϊκϊν ςτθλϊν (αποκοπι των προςϊπων του κεοφ Ερμι) τθν παραμονι τθσ ζναρξθσ τθσ Σικελικισ εκςτρατείασ. Κεωρικθκε από τουσ Ακθναίουσ ωσ μεγάλθ αςζβεια προσ τουσ κεοφσ και ωσ μεγάλθ κακοςθμαδιά. Θ απάντθςθ του κεοφ Ερμι ιρκε μζςα από τον αρχθγό των Συρακουςίων Ερμοκράτθ γιοφ του Ζρμωνα, που ςυνζτριψε ολοκλθρωτικά (με τθ βοικεια του βεβαίωσ του Σπαρτιάτθ Γφλιππου) τουσ Ακθναίουσ ςτθ Σικελία. Επειδι ζνασ χρθςμόσ ζλεγε να φζρουν ςτθν πόλθ τθσ Ακινασ από τισ Κλαηομενζσ τθν ιζρεια τθσ Ακθνάσ,

102 ζςτειλαν και τθν ζφεραν. Το όνομά τθσ όμωσ ιταν… Θςυχία! Δθλαδι, θ πολιοφχοσ Ακθνά ςυμβοφλευε τθν πόλθ τθσ να κάτςει ιςυχα εκείνθ τθν εποχι. Σθμαντικι ιταν και θ ςφμπτωςθ του απόπλου του Ακθναϊκοφ ςτόλου για τθ Σικελία με το γιορταςμό των Αδωνίων. Στθ γιορτι αυτι εκτίκονταν ςε πολλά ςθμεία τθσ πόλθσ ομοιϊματα του Άδωνι και γίνονταν ταφζσ τουσ και ακοφγονταν ςυνεχι μοιρολόγια των γυναικϊν, ζτςι που όςοι πίςτευαν ςε τζτοιεσ δοξαςίεσ (οιωνοφσ) δυςφοροφςαν και φοβοφνταν ςχετικά με τθν ζκβαςθ τθσ Σικελικισ εκςτρατείασ. Σφμφωνα με τον Ρλοφταρχο, λεγόταν ότι οι Δελφιϊτεσ είχαν παρατθριςει τθν περίοδο εκείνθ ότι το χρυςό Ραλλάδιο, αφιζρωμα τθσ Ακινασ ςτο μαντείο, το τςιμποφςαν για πολλζσ μζρεσ τα κοράκια που πετοφςαν από πάνω του και ζτρωγαν το χρυςό καρπό του φοίνικα και τον ζριχναν κάτω. Οι Ακθναίοι όμωσ δεν ζδωςαν ςθμαςία, διότι πίςτευαν ότι οι Δελφιϊτεσ είχαν εξαγοραςκεί από τουσ Συρακουςίουσ. Ο αςτρολόγοσ - αςτρονόμοσ Μζτωνασ βλζποντασ τα δικά του ςθμάδια, επειδι τρόμαξε με τθ μελλοντικι ζκβαςθ τθσ εκςτρατείασ υποκρίκθκε τον τρελό, ζκαψε το ςπίτι του και ςυντετριμμζνοσ παρακαλοφςε τουσ πολίτεσ, φςτερα από τόςο μεγάλθ ςυμφορά να απαλλάξουν από τθν εκςτρατεία το γιο του, που είχε επιςτρατευκεί για να πλεφςει τριιραρχοσ τθ Σικελία. Βεβαίωσ, υπιρξε και ζνασ άλλοσ αιςιόδοξοσ χρθςμόσ που ζλεγε ότι οι Ακθναίοι κα ςυλλάβουν όλουσ τουσ Συρακουςίουσ, μόνο που αυτόσ επαλθκεφτθκε με απρόςμενο τρόπο. Συγκεκριμζνα, όταν ο Αλκιβιάδθσ ιταν ςτθ Σικελία και δεν είχε ακόμα ανακλθκεί από τουσ Ακθναίουσ, πενιντα ακθναϊκά πλοία παρατάχκθκαν

103 ανοικτά του λιμανιοφ των Συρακουςϊν και δζκα μπικαν ορμθτικά μζςα ςτο λιμάνι καλϊντασ τουσ Λεοντίνουσ με κιρυκα να γυρίςουν ςτθν πόλθ τουσ. Αυτά λοιπόν τα δζκα πλοία ςυνζλαβαν ζνα εχκρικό πλοίο, που μετζφερε ςανίδια πάνω ςτα οποία είχαν καταγραφεί όλοι οι Συρακοφςιοι κατά φυλζσ. Τα ςανίδια αυτά τα είχαν ςτο Iερό του Ολυμπίου Διόσ και τα μετζφεραν, προκειμζνου να ελζγξουν οι άρχοντεσ των Συρακουςϊν και να ςυντάξουν τουσ καταλόγουσ των ςτρατευςίμων τουσ. Πταν λοιπόν πιάςτθκαν και παραδόκθκαν ςτουσ Ακθναίουσ ςτρατθγοφσ, οι μάντεισ που ςυνόδευαν τθν εκςτρατεία ςτενοχωρικθκαν πολφ, διότι κεϊρθςαν ότι ο μόνοσ αιςιόδοξοσ χρθςμόσ που υπιρχε για τουσ Ακθναίουσ επαλθκεφτθκε με αυτό τον αςφμφορο για αυτοφσ τρόπο. Τϊρα, ασ δοφμε και το ςθμάδι που πιςτεφτθκε και οδιγθςε ςε αδράνεια τον Νικία με αποτζλεςμα τον αφανιςμό των Ακθναίων. Ο Ρλοφταρχοσ γράφει ςχετικά τα εξισ διαφωτιςτικά: «Και όταν ετοιμάςτθκαν όλα αυτά (για απόπλου και διαφυγι) κακϊσ δεν τουσ επιτθροφςε κανζνασ από τουσ εχκροφσ, γιατί δεν το περίμεναν (να φφγουν), ςθμειϊκθκε ζκλειψθ ςελινθσ τθ νφχτα και τρόμαξε (αυτό το φαινόμενο) πολφ το Νικία και όςουσ από τουσ άλλουσ είχαν φοβίεσ ςε τζτοια πράγματα από άγνοια ι δειςιδαιμονία. Γιατί τθ ςυςκότιςθ του Ιλιου… τθν κατανοοφςαν κατά κάποιο τρόπο και οι πολλοί ότι προκαλοφνταν από τθ Σελινθ. Θ ίδια όμωσ θ Σελινθ με τι ςυναντάται και πωσ χάνει ξαφνικά το φωσ από πανςζλθνο και φωτίηει με κάκε είδουσ χρϊματα δεν ιταν εφκολο να το καταλάβουν, αλλά το κεωροφςαν αλλόκοτο και ςθμάδι από το Κεό, για κάποιεσ ςυμφορζσ και για μεγάλα πράγματα. …

104 Γιατί το ςθμάδι, όπωσ γράφει ο Φιλόχοροσ, δεν ιταν κακό ςχετικά με τθν αναχϊρθςι τουσ, αλλά αντίκετα πολφ καλό, γιατί οι πράξεισ που γίνονται υπό το κράτοσ του φόβου απαιτοφν ςυγκάλυψθ, ενϊ το φωσ είναι γι’ αυτζσ επικίνδυνο, αφοφ εξάλλου ςτα φαινόμενα τα ςχετικά με τον Ιλιο και τθ Σελινθ ζπαιρναν προςτατευτικά μζτρα για τρεισ μζρεσ… ο Νικίασ όμωσ ζπειςε το ςτράτευμα να περιμζνουν τον άλλο κφκλο τθσ Σελινθσ, λεσ και δεν τθν είδε αμζςωσ να ζχει ξεπροβάλλει κακαρι, όταν βγικε από το ςκιερό μζροσ που το κάλυπτε θ γθ.» Δεν επρόκειτο, δθλαδι εδϊ για λάκοσ του Νικία που πίςτεψε ωσ οιωνό ζνα φυςικό φαινόμενο, αλλά μάλλον για λάκοσ… γνωμάτευςθσ των μάντεων του Νικία! Τζλοσ, είναι πολφ ενδιαφζρον να μάκουμε το πϊσ πλθροφορικθκαν οι Ακθναίοι το νζο τθσ καταςτροφισ τουσ ςτθ Σικελία. Ασ δοφμε τθ ςχετικι περιγραφι του Ρλοφταρχου: «Για τουσ Ακθναίουσ λζνε ότι θ ςυμφορά δεν ζγινε πειςτικι εξαιτίασ του ανκρϊπου που ζφερε τθν είδθςθ. Γιατί, όπωσ φαίνεται, κάποιοσ ξζνοσ που ζφταςε ςτον Ρειραιά και πιγε να κουρευτεί ς’ ζνα κουρείο ζκανε λόγο για τα γεγονότα νομίηοντασ ότι οι Ακθναίοι ιδθ το είχαν πλθροφορθκεί. Και μόλισ το άκουςε ο κουρζασ, πριν το μάκουν οι άλλοι, ζςπευςε βιαςτικά ςτθν Ακινα και, αφοφ ςυνάντθςε τουσ άρχοντεσ, αμζςωσ διζδωςε τα κακά μαντάτα ςτθν αγορά. Και κακϊσ εφλογα προκλικθκε μεγάλθ ταραχι, επειδι τον κεϊρθςαν ότι είναι μυκοπλάςτθσ και αναςτάτωςε τθν πόλθ, τον ζδεςαν ςτον τροχό και τον υπζβαλαν ςε βαςανιςτιρια για αρκετό καιρό μζχρι που ζφταςαν αυτοί που τουσ ανιγγειλαν πωσ είχε ςυμβεί το κακό.»

105 Ζτςι, θ Σικελικι εκςτρατεία άρχιςε με τθν κοπι των προςϊπων των κεφαλϊν του Ερμι (προςτάτθ του εμπορίου και των αγγελιοφόρων) και το νζο τθσ καταςτροφισ μεταδόκθκε μζςα από κοφρεμα κεφαλισ ενόσ ξζνου που ζπαιξε το ρόλο του αγγελιοφόρου. Ο κεόσ Ερμισ λοιπόν είχε πάρει τθν εκδίκθςι του, για τθν προςβολι που του είχαν κάνει οι Ακθναίοι... Πςον αφορά τθ ςυνολικι διάρκεια του Ρελοποννθςιακοφ πολζμου, ςφμφωνα με τον Ρλοφταρχο, κάποιοι ζλεγαν: «Σρὶς ἐννέα ἔτη διαπεπολεμηθῆναι πέπρωται τὸν πόλεμον» = «Είναι γραμμζνο ο πόλεμοσ να κρατιςει

εικοςιεπτά χρόνια ». Αν θ εκτίμθςθ αυτι, όντωσ, δεν είχε κυκλοφοριςει μετά… το τζλοσ του πολζμου, κα μποροφςε να κεωρθκεί ςθμαντικι, διότι πράγματι ο Ρελοποννθςιακόσ πόλεμοσ μπορεί να διαιρεκεί ςε τρεισ περιόδουσ, διάρκειασ εννζα (9) ετϊν θ κάκε μια, που τισ ςθματοδοτοφν τα παρακάτω γεγονότα : Αϋ Ρερίοδοσ. Ξεκίνθςε με τθν ειςβολι των ςπαρτιατικϊν δυνάμεων υπό τθν αρχθγία του βαςιλιά Αρχίδαμου, ςτθν Αττικι τθν άνοιξθ του 431 π.Χ. και τελείωςε ουςιαςτικά με το κάνατο των αρχθγϊν των Ακθναίων και Σπαρτιατϊν, αντίςτοιχα Κλζωνα και Βραςίδα, το κζροσ του 422 π.Χ., δθλαδι μετά τθν ςυμπλιρωςθ εννζα (9) ετϊν. Βϋ Ρερίοδοσ. Ουςιαςτικά ξεκίνθςε μετά το κάνατο των παραπάνω αντίπαλων αρχθγϊν το κζροσ του 422 π.Χ. και ζλθξε με τθν ολοκλθρωτικι καταςτροφι του Ακθναϊκοφ εκςτρατευτικοφ ςϊματοσ ςτθ Σικελία και τθν οχφρωςθ τθσ Δεκζλειασ το 413 π.Χ., δθλαδι μετά τθ ςυμπλιρωςθ εννζα (9) πάλι ετϊν. Γϋ Ρερίοδοσ. Ουςιαςτικά άρχιςε το 413 π.Χ. μετά τθν ςικελικι καταςτροφι των Ακθναίων και τθν οχφρωςθ τθσ

106 Δεκζλειασ από τουσ Σπαρτιάτεσ και ζλθξε το 404 π.Χ. μετά τον από ξθράσ και από κάλαςςασ αποκλειςμό τθσ Αττικισ από τουσ Σπαρτιάτεσ και τθν εν ςυνεχεία υπογραφι οριςτικισ ειρινθσ μεταξφ των νικθτϊν Σπαρτιατϊν και θττθμζνων Ακθναίων. Και αυτι θ περίοδοσ του πολζμου κράτθςε πάλι εννζα (9) χρόνια. Εάν υπιρξαν, πράγματι, οι προαναφερκείςεσ ςυμπτϊςεισ, κα μποροφςαν άραγε να κεωρθκοφν τυχαίεσ ι όχι; ***

11. Σοφία από τθν Ανατολι (αναρτικθκε ςτισ 26-1-2015)

Σοφά λόγια από το ‘‘Σάο Σε Σςίνγκ’’ του μεγάλου ςοφοφ τθσ Ανατολισ Λάο Τςε : Π,τι ζχει όνομα δεν είναι παντοτινό. Π,τι είναι παντοτινό δεν ζχει όνομα. Λυτρωμζνοσ από τθν επικυμία ςυναιςκάνεςαι το μυςτιριο. Υποταγμζνοσ ςτθν επικυμία βλζπεισ μόνο τα φαινόμενα. Ραραδζξου τθν ομορφιά και κ’ αντικρίςεισ τθν αςχιμια. Ραραδζξου το καλό και κ’ αντικρίςεισ το κακό. Θ δυςκολία ςτθρίηεται ςτθν ευκολία,

107 θ διάρκεια κακορίηεται από το εφιμερο. Ο Σοφόσ, όταν διδάςκει δεν μιλά. Τα πράγματα εμφανίηονται γφρω του κι αυτόσ τ’ αφινει να περνάνε. Ζχει, αλλά δεν κατζχει. Εργάηεται, αλλά τίποτα δεν προςδοκά. Κι όταν τελειϊςει ό,τι κάνει, το ξεχνά. Το ςπιτικό ςου φτιάξ’ το χαμθλά, Το ςτοχαςμό ςου κράτα τον απλό. Στθ ςφγκρουςθ να ’ςαι δίκαιοσ, μεγαλόψυχοσ. Αν κυβερνάσ, μθν προςπακείσ να εξουςιάςεισ. Στθ δουλειά κάνε ό,τι ς’ ευχαριςτεί. Στθν οικογζνειά ςου να είςαι πάντα εκεί. Αν ςου αρκεί να’ ςαι απλά ο εαυτόσ ςου και δεν ςυγκρίνεςαι ι παραβγαίνεισ με τουσ άλλουσ, κακζνασ κα ςε ςεβαςτεί. Τριάντα ακτίνεσ δζνονται ςτο κζντρο, μα θ ρόδα γυρίηει ςτο κενό. Θ λάςπθ ψινεται και γίνεται κανάτι, μα το νερό ςταλάηει ςτο κενό. Ραράκυρα και πόρτεσ ανοίγουμε ςτο ςπίτι, μα ό,τι κατοικοφμε, είναι το κενό. Το κζρδοσ ζρχεται από κείνο που υπάρχει, ενϊ θ χρθςιμότθτα απ’ ό,τι δεν υπάρχει. Τα χρϊματα τυφλϊνουνε τα μάτια. Οι νότεσ κουφαίνουνε τ’ αυτιά. Τα καρυκεφματα μουδιάηουνε τθ γλϊςςα. Οι ςκζψεισ τρελαίνουνε το νου. Οι επικυμίεσ μαραίνουν τθν καρδιά. Οι παλιοί δάςκαλοι ιταν: Ρροςεχτικοί ςαν να διαςχίηανε χείμαρρο. Διςτακτικοί ςαν να υποδζχονταν καινοφριο γείτονα.

108 Ευγενικοί ςαν επιςκζπτεσ. Μαλακοί ςαν πάγοσ ζτοιμοσ να λιϊςει. Ανεπιτιδευτοι ςαν κοφτςουρο. Ανυπεράςπιςτοι ςαν κοιλάδα. Αξεδιάλυτοι ςαν λαςπόνερα. Το πλάτεμα του νου ςε φζρνει ςτθ ςυμπόνια. Θ ςυμπόνια ςε φζρνει ςτθν ανιδιοτζλεια, θ ανιδιοτζλεια ςτα ουράνια, τα ουράνια ςτο Κεό. Πταν ο Σοφόσ τελειϊνει το ζργο του χωρίσ τυμπανοκρουςίεσ οι άνκρωποι λζνε: «Για δεσ τι καλά που τα καταφζραμε!». Αν αποηθτάσ τθν τελειότθτα, παραδόςου ςτθν ατζλεια. Αν κεσ να ιςιϊςεισ, κφρτωςε. Αν ψάχνεισ τθν πλθρότθτα, άδειαςε. Αν κεσ να ξαναγεννθκείσ, αφζςου να πεκάνεισ. Αν κζλεισ να ’χεισ κακετί, παράτθςζ τα όλα. Ο ςωςτόσ ταξιδιϊτθσ δεν καταςτρϊνει ςχζδια. Οι ςωςτζσ κουβζντεσ δεν αφινουν υπονοοφμενα. Οι ςωςτοί λογαριαςμοί δεν χρειάηονται μολφβια. Οι ςωςτζσ πόρτεσ δεν ζχουν κλειδωνιζσ κι ωςτόςο δεν παραβιάηονται. Οι ςωςτοί κόμποι δεν ζχουνε ςκοινιά κι ωςτόςο δεν ξεδζνονται. Ο κόςμοσ δθμιουργικθκε απ’ το χάοσ, όπωσ τα εργαλεία απ’ το κοφτςουρο. Ο Σοφόσ ξζρει τα εργαλεία,

109 μζνει όμωσ κοντά ςτο κοφτςουρο. Ζτςι μπορεί να μαςτορεφει κακετί. Στθν καλοτυχία τα πρωτεία δίνονται ςτθν αριςτερι πλευρά. Στισ ςυμφορζσ, ςτθ δεξιά. Ο αρχιςτράτθγοσ ςτζκεται αριςτερά, Ο ςτρατθγόσ ςτα δεξιά. Μόλισ το όλο καταμεριςτεί, τα μζρθ αναηθτοφν το όνομά τουσ. Μα υπάρχουν κιόλασ αρκετζσ ονομαςίεσ, πρζπει κανείσ να ξζρει ποφ να ςταματιςει. Και όταν ξζρει που να ςταματιςει, γλιτϊνει απ’ τα βάςανά του. Το να κατανοείσ τουσ άλλουσ είναι ευφυΐα. Το να κατανοείσ τον εαυτό ςου είναι ςοφία. Με τθ δφναμθ υποτάςςονται οι άλλοι. Με τθ κζλθςθ ο εαυτόσ. Αν ξζρεισ πόςα ςου αρκοφν, αυτό το λζω πλοφτο. Π,τι χαλαρϊνει ζχει πρϊτα τεντωκεί. Π,τι μαραίνεται ζχει πρϊτ’ ανκίςει. Π,τι νικιζται ζχει πρϊτα κριαμβεφςει. Για να πάρεισ, χρειάηεται να δϊςεισ, Τζτοια είναι θ φφςθ των πραγμάτων. Το μαλακό και το αδφναμο δαμάηουν το άκαμπτο και το δυνατό. Ο καλόσ οδθγείται απ’ τθν καρδιά του και πετυχαίνει αρκετά. Ο δίκαιοσ οδθγείται απ’ τον οίκτο κι αφινει κάμποςα πράγματα ςτθ μζςθ. Ο θκικολόγοσ οδθγείται απ’ το χρζοσ κι όταν κανείσ τον αγνοιςει, αναςκουμπϊνεται και βρίςκει καταφφγιο ςτθ βία.

110 Πταν θ καλοςφνθ λθςμονιζται, ζρχεται ςτο προςκινιο θ ανιδιοτζλεια. Πταν θ ανιδιοτζλεια λθςμονιζται, φανερϊνεται θ δικαιοςφνθ. Πταν θ δικαιοςφνθ λθςμονιζται, προβαίνει θ θκικι. Πταν θ θκικι λθςμονιζται, παρουςιάηεται θ τελετουργία. Θ τελετουργία είναι το κζλυφοσ τθ αφοςίωςθσ και τθσ πίςτθσ, θ αρχι κάκε ςφγχυςθσ. Μάκε πόςο ςου είναι αρκετό. Μθν καταχράςαι τίποτα. Να ξζρεισ πότε ακριβϊσ να ςταματάσ. Κανζνα να μθ βλάψεισ. Το αλθκινά ακζραιο μοιάηει μιςερό. Το αλθκινά γεμάτο μοιάηει αδειανό. Θ μεγάλθ ιςιάδα μοιάηει καμπυλότθτα. Θ μεγάλθ δεξιοτεχνία μοιάηει αδεξιότθτα. Θ μεγάλθ ευφράδεια μοιάηει βουβαμάρα. Μίλα ακατάπαυςτα κι ανόθτα, πιάςε αναρίκμθτεσ δουλειζσ και ςτθ ηωι ςου δεν κα βρεισ τθν ευτυχία. Θ γνϊςθ τθσ αρμονίασ λζγεται διάρκεια, Θ γνϊςθ τθσ διάρκειασ λζγεται φϊτιςθ. Πςοι ξζρουν δε μιλοφν, όςοι μιλοφν δεν ξζρουν. Ο Σοφόσ είναι οξφσ, αλλά δεν κόβει. Κρίνει, αλλά δεν κατακρίνει. Λςιϊνει, αλλά δεν τςιτϊνει. Φωτίηει, αλλά δεν τυφλϊνει. Να κυβερνάσ μια Χϊρα, Είναι ςαν να ρίχνεισ ςτο τθγάνι ζνα ψαράκι. Αν ολοζνα το ςκαλίηεισ, το χαλάσ. Τα όμορφα λόγια εξαγοράηουν αξιϊματα,

111 Οι καρρετζσ πράξεισ κερδίηουνε το ςεβαςμό. Τα δφςκολα πράγματα τα πετυχαίνεισ μζς’ από τα εφκολα. Οι πιο μεγάλεσ πράξεισ γίνονται μζς’ απ’ τισ μικρζσ. Ζνα δζντρο μεγάλο όςο θ ανκρϊπινθ αγκαλιά, ξεμυτίηει από ζνα φφτρο τοςοδά. Ζνα τετράψθλο κτίριο αρχίηει με μια χοφφτα λάςπθ. Ζνα ταξίδι χιλίων μιλίων ξεκινάει μ’ ζνα βιμα. Κάκε ποτάμι χφνεται ςτθ κάλαςςα, γιατί αυτι βρίςκεται πιο χαμθλά από εκείνο. Θ ταπεινότθτα είναι που τθσ δίνει τθ δφναμι τθσ. Αν κεσ να κυβερνιςεισ τουσ ανκρϊπουσ, πρζπει να βάλεισ τον εαυτό ςου πιο χαμθλά απ’ αυτοφσ. Αν κεσ να οδθγιςεισ τουσ ανκρϊπουσ, Ρρζπει να μάκεισ πρϊτα να τουσ ακολουκείσ. Στισ μζρεσ μασ οι άνκρωποι αρνοφνται τθ ςυμπόνια, μα κζλουν να ’ ναι καρραλζοι. Αρνοφνται τθν ολιγάρκεια, μα κζλουν να ’ ναι γενναιόδωροι. Αρνοφνται τθν ταπεινότθτα, Μα κζλουν πάντα να ’ ναι πρϊτοι. Αλθκινι γνϊςθ είναι θ άγνοια. Το να πιςτεφεισ ότι ξζρεισ, είναι αρρϊςτια. Ρρϊτα καταλαβαίνεισ πωσ είςαι άρρωςτοσ κι φςτερα ψάχνεισ τθ γιατρειά. Το δίχτυ τ’ ουρανοφ είναι απζραντο. Ραρότι πλζξθ χαλαρι, τίποτε δεν του ξεγλιςτράει. Αν καταλάβεισ ότι όλα τα πράγματα αλλάηουν, δεν κα υπάρχει τίποτε για να κελιςεισ να πιαςτείσ. Αν δεν φοβάςαι να πεκάνεισ, Δεν κα υπάρχει τίποτε που να μθν το κατορκϊςεισ. Πποιοσ ζχει Τε (αρετι) ξεπλθρϊνει το χρζοσ του,

112 όποιοσ δεν ζχει Τε (αρετι), ηθτάει και τα ρζςτα. *** Ο Κουμφοφκιοσ ζχει πει: α)«Αν διαλζξεισ μια δουλειά που αγαπάσ, δεν κα χρειαςτεί να εργαςτείσ οφτε μια μζρα ςτθ ηωι ςου». β)«Φίλε, όςο καλλιεργείσ τθν προςωπικι ςου ανταγωνιςτικότθτα, δεν κα χρειαςτείσ να ψάξεισ για δουλειά οφτε μια μζρα ςτθ ηωι ςου». γ) «Να μθν ζχεισ φίλουσ που δεν είναι ίςοι ςου». Ζνασ Κινζηοσ ρϊτθςε κάποτε τον Κομφοφκιο, ποιοσ είναι ο τζλειοσ άνκρωποσ, και εκείνοσ απάντθςε: «Πποιοσ μπορεί να πραγματϊςει τισ πζντε αρετζσ, είναι τζλειοσ άνκρωποσ. Σεβαςμόσ, γενναιοδωρία, ειλικρίνεια, εξυπνάδα, ευςπλαχνία. Σεβαςτικόσ: δεν ταπεινϊνεςαι, γενναιόδωροσ: κερδίηεισ το πλικοσ, ειλικρινισ: ς’ εμπιςτεφονται οι άνκρωποι, ζξυπνοσ: επιτυγχάνεισ πολλά, ευςπλαχνικόσ: αρκεί αυτό για να ’χεισ ςτθν υπθρεςία ςου άλλουσ » (Ανάλεκτα 17.6). *** Μια κινζηικθ παροιμία λζει: «Μπορείσ να αγοράςεισ: Ζνα ςπίτι, αλλά όχι τθν εςτία. Ζνα κρεβάτι, αλλά όχι τον φπνο. Ζνα ρολόι, αλλά όχι το χρόνο. Ζνα βιβλίο, αλλά όχι τθ γνϊςθ. Μία κζςθ, αλλά όχι το ςεβαςμό. Το Γιατρό, αλλά όχι τθν υγεία. Τθν ψυχι, αλλά όχι τθ ηωι. Το ςεξ, αλλά όχι τθν αγάπθ.» *** Ο Μαχάτμα Γκάντι είχε πει: «Τα επτά που δεν πρζπει να ζχεισ ςτθ ηωι ςου:

113 Ρλοφτο, χωρίσ μόχκο. Ρολιτικι, χωρίσ αρχζσ. Απόλαυςθ, χωρίσ ςυναίςκθμα. Γνϊςθ, χωρίσ χαρακτιρα. Εμπόριο , χωρίσ ικοσ. Επιςτιμθ, χωρίσ ανκρωπιά. Λατρεία, χωρίσ κυςία.» «Ρρϊτα ςε αγνοοφν, μετά ςε κοροϊδεφουν, μετά ςε πολεμοφν, μετά τουσ νικάσ.» *** Το Οκταπλό Μονοπάτι του Βοφδα αναφζρεται ςτο: 1. ςωςτό βλζμμα, 2. ςωςτό ςτόχο, 3. ςωςτι ομιλία, 4. ςωςτι δράςθ, 5. ςωςτό τρόπο ηωισ, 6. ςωςτι προςπάκεια, 7. ςωςτό ςτοχαςμό, 8. ςωςτι κεϊρθςθ των πραγμάτων. *** Ο κϊδικασ τιμισ των Σαμουράι γνωςτόσ ωσ κϊδικασ BUSHIDO (BU-SHI = Ρολεμιςτζσ (Λππότεσ), DO = δρόμοσ) που μεταδιδόταν προφορικά και εκτελοφνταν ςτθν πράξθ πολφ αυςτθρά, λζει: Δεν ζχω γονείσ. Ο ουρανόσ και θ Γθ είναι οι γονείσ μου. Δεν ζχω δφναμθ. Θ τιμι είναι θ δφναμι μου. Δεν ζχω μζςα. Θ πεικαρχία είναι οι τρόποι μου. Δεν ζχω μαγικι δφναμθ. Θ εςωτερικι δφναμθ είναι θ μαγεία μου. Δεν ζχω ηωι οφτε κάνατο. Το αιϊνιο είναι θ ηωι και ο κάνατοσ. Δεν ζχω ςϊμα. Θ ανδρεία είναι το ςϊμα μου.

114 Δεν ζχω μάτια. Θ αςτραπι είναι τα μάτια μου. Δεν ζχω αυτιά. Θ ευαιςκθςία είναι τα αυτιά μου. Δεν ζχω μζλθ. Θ γρθγοράδα είναι τα άκρα μου. Δεν ζχω ςκοποφσ. Θ ευκαιρία είναι οι ςκοποί μου. Δεν ζχω καφματα. Το πεπρωμζνο είναι το καφμα μου. Δεν ζχω αρχζσ. Θ προςαρμοςτικότθτα ςε όλεσ τισ καταςτάςεισ είναι θ αρχι μου. Δεν ζχω φίλουσ. Ο νουσ είναι ο φίλοσ μου. Δεν ζχω εχκροφσ. Θ αφροςφνθ είναι ο εχκρόσ μου. Δεν ζχω πανοπλία. Θ βοφλθςθ και θ δικαιοςφνθ είναι θ πανοπλία μου. Δεν ζχω κάςτρα. Το ατάραχο πνεφμα είναι το κάςτρο μου. Δεν ζχω ςπακί. Το όνειρο του πνεφματόσ μου είναι το ςπακί μου. *** Σφμφωνα με το ςτίχο του μεγάλου Λνδοφ ποιθτι ΢αμπιτρανάκ Ταγκόρ : «Είδα ςτον φπνο μου ότι θ ηωι είναι χαρά, ξφπνθςα και είδα ότι είναι χρζοσ. Αγωνίςτθκα και είδα ότι το χρζοσ είναι χαρά». *** Από το βιβλίο «Η Σζχνθ του Πολζμου» του SUN ZU: «Πλοσ ο πόλεμοσ ςτθρίηεται ςτθν εξαπάτθςθ. Επομζνωσ, όταν είμαςτε ςε κζςθ να επιτεκοφμε, πρζπει να φαινόμαςτε αδφναμοι. Πταν χρθςιμοποιοφμε τισ δυνάμεισ μασ πρζπει να φαινόμαςτε ότι αδρανοφμε. Πταν βριςκόμαςτε κοντά, πρζπει να κάνουμε τον εχκρό να πιςτεφει ότι είμαςτε μακριά. Πταν είμαςτε μακριά, πρζπει να τον κάνουμε να πιςτεφει ότι βριςκόμαςτε κοντά.» «Εάν γνωρίηεισ τον εχκρό και το εαυτό ςου, δεν ζχεισ ανάγκθ να φοβάςαι το αποτζλεςμα (ακόμα και) εκατό μαχϊν. Εάν γνωρίηεισ τον εαυτό ςου, αλλά όχι τον εχκρό,

115 για κάκε νίκθ που κερδίηεισ κα ζχεισ και μια ιττα. Εάν δεν γνωρίηεισ τον εαυτό ςου, οφτε τον εχκρό, κα νικθκείσ ςε κάκε μάχθ.» «Στο πεδίο τθσ μάχθσ, με τθ φυςικι φωνι θ λζξθ δεν ακοφγεται αρκετά μακριά. Γι’ αυτό κακιερϊκθκε θ χρθςιμοποίθςθ ςυνκθματικϊν με γκονγκ και με τφμπανα. Οφτε είναι δυνατό να φαίνονται αρκετά κακαρά τα αντικείμενα με κανονικό μζγεκοσ. Γι’ αυτό κακιερϊκθκε θ χρθςιμοποίθςθ των λαβάρων και των ςθμαιϊν.» «Μθ φράηετε το δρόμο ς’ ζνα ςτρατό που επιςτρζφει ςτθ χϊρα του. Πταν περικυκλϊνετε ζνα ςτράτευμα, αφιςτε ελεφκερθ μια διζξοδο. Μθν πιζηετε πολφ ζνα απελπιςμζνο εχκρό.» «Θ τζχνθ του πολζμου μασ διδάςκει να μθν ςτθριηόμαςτε ςτθν πικανότθτα ότι ο εχκρόσ δεν κα ’ρκει, αλλά ςτθν ετοιμότθτά μασ να τον υποδεχτοφμε, όπωσ πρζπει. Πχι ςτθν ευνοϊκι υπόκεςθ ότι δεν κα επιτεκεί, αλλά μάλλον ςτο γεγονόσ ότι ζχουμε κάνει τθ κζςθ μασ απρόςβλθτθ.» «Αυτόσ που δεν ςκζπτεται από πριν, αλλά υποτιμάει τον αντίπαλό του, είναι βζβαιο ότι κα ςυλλθφκεί από αυτόν.» «Αν οι ςτρατιϊτεσ τιμωρθκοφν πριν εξοικειωκοφν κοντά ςασ, δεν πρόκειται να εξελιχκοφν ςε υπάκουουσ και αν δεν είναι υπάκουοι, κα είναι πρακτικά άχρθςτοι. Εάν δεν επιβάλλονται ποινζσ ςτουσ ςτρατιϊτεσ, αφοφ ζχουν εξοικειωκεί κοντά ςασ, κα είναι και πάλι άχρθςτοι.» *** Σε ερϊτθςθ προσ το Δαλάι Λάμα, «Τι ςασ προκαλεί τθ μεγαλφτερθ ζκπλθξθ ςτθν ανκρωπότθτα», αυτόσ απάντθςε : «Ο άνκρωποσ, γιατί κυςιάηει τθν υγεία του για να βγάλει (πολλά) λεφτά. Φςτερα κυςιάηει τα χριματά του, για να ανακτιςει τθν υγεία του. Και τότε είναι τόςο ανιςυχοσ για το μζλλον του, ϊςτε δεν απολαμβάνει το

116 παρόν και ωσ αποτζλεςμα αυτόσ δεν ηει οφτε ςτο παρόν, οφτε ςτο μζλλον. Και ηει ςαν να μθν πρόκειται ποτζ να πεκάνει και πεκαίνει χωρίσ να ζχει ηιςει ποτζ ςτθν πραγματικότθτα.» ***

12. Σφγχρονεσ ςκζψεισ *α+ (αναρτικθκε ςτισ 26/2/2015)

Ζχουν πει ι ζχουν γράψει:  Ο Ρροφςτ: «Ζνασ άνκρωποσ για να γίνει Άνκρωποσ (με Α κεφαλαίο) πρζπει να ςυναντιςει ζναν άλλο άνκρωπο που κα του μεταφζρει, τθν κατάλλθλθ ςτιγμι, μια ςοφία».  Ο R.F.K. (Robert Fitzerald Kennedy): «Μόνον όςοι τολμοφν να αποτφχουν μεγαλειωδϊσ, μποροφν να επιτφχουν μεγαλειωδϊσ».  Θ Εντίκ Ριάφ: «Θ αρρϊςτια ζρχεται τηάμπα, αλλά για να φφγει χρειάηεται λεφτά».  Ο Τςϊρτςιλ: «Αν δεν κζλεισ, όταν μπορείσ, όταν κζλεισ, δεν κα μπορείσ».  Ζνασ ςοφόσ: «Πποιοσ αποτυγχάνει να προετοιμαςτεί, προετοιμάηεται για να αποτφχει».

117  Ο Νόαμ Τςόμςκι: «Ο διανοοφμενοσ, όταν αςπάηεται τθν εξουςία, χάνει τθ δφναμι του κι όταν υπθρετεί τθν εξουςία γίνεται αλαηονικόσ, υςτερικόσ και επικίνδυνοσ».  Ο αρχιτζκτονασ Αριςτομζνθσ Ρροβελζγγιοσ: «Άμα δε χτίςεισ Χϊρα, δεν μπορείσ να χτίςεισ πόλθ».  Ο φιλόςοφοσ Ηαν Μποντριγιάρ: «Ρρζπει κάποιοσ είτε να μθν είναι, αλλά να φαίνεται ςοβαρόσ, είτε να είναι, αλλά να μθν φαίνεται. Πςοι είναι και φαίνονται ςοβαροί είναι αςιμαντοι».  Ο ηωγράφοσ Κλζε: «Θ τζχνθ δεν αποδίδει το ορατό, αλλά κακιςτά κάτι ορατό».  Θ Μαρία Κάλασ: «Για να κατακτιςεισ κάτι πρζπει να ςτυλϊςεισ τα πόδια ςου και να δείξεισ τα δόντια ςου».  Ο Τςϊρτςιλ: «Ο άνκρωποσ φτιάχνει τα κτιρια, αλλά και τα κτιρια πλάκουν τον άνκρωπο».  Ο Clemenceau: «Μθ φοβάςτε ποτζ να κάνετε εχκροφσ. Αν δεν ζχετε, ςθμαίνει ότι δεν κάνατε τίποτε ςθμαντικό ςτθ ηωι ςασ.»  Ο Αμερικανόσ μάνατηερ Νταν Στάνφορτ: «Ρείρα είναι αυτό που παίρνεισ, όταν δεν πάρεισ αυτό που κζλεισ».  Ο Αυςτριακόσ γκουροφ του management P. Ντράκερ: α)«Ο καλφτεροσ τρόποσ για να προβλζψεισ το μζλλον ςου είναι να το φτιάξεισ μόνοσ ςου». β)«Μάνατημεντ είναι να κάνεισ τα πράγματα ςωςτά, θγετικι ικανότθτα είναι να κάνεισ τα ςωςτά πράγματα». γ)«Τα καλφτερα επιτελικά ςχζδια κα πζςουν, κα μείνουν απλϊσ καλζσ προκζςεισ, αν δεν ξεπζςουν τάχιςτα ςε ςκλθρι κακθμερινι δουλειά». δ)«Οι μάνατηερ πρζπει κάποια ςτιγμι να καταλάβουν ότι είναι επικεφαλισ εκελοντϊν και όχι κλθρωτϊν».

118  Ζνα ςοφόσ: «Να γίνεςαι καλφτεροσ, χωρίσ διαταγζσ. Να χαίρεςαι, χωρίσ να υποκρίνεςαι. Να μιλάσ, χωρίσ να περιαυτολογείσ. Να δουλεφεισ, χωρίσ να υποδουλϊνεςαι. Να είςαι ελεφκεροσ, χωρίσ να είςαι αςφδοτοσ. Να είςαι τολμθρόσ, χωρίσ επίδειξθ. Να είςαι εκδθλωτικόσ, χωρίσ να είςαι επιπόλαιοσ. Να παλεφεισ, χωρίσ να απελπίηεςαι. Να είςαι οδθγόσ, χωρίσ να κομπάηεισ. Να διαλζγεισ, χωρίσ να περιφρονείσ.»  Ωφζλιμεσ ςκζψεισ από ανϊνυμουσ: «Ανακάλυψε το διαμαντάκι του ςυνανκρϊπου ςου. Δεν κζλω να γίνω καλφτεροσ από κανζναν. Κζλω να γίνω καλφτεροσ από το χκεςινό εαυτό μου. Ριάςε τον ςυνάνκρωπό ςου να κάνει κάτι καλό και επιβράβευςζ τον. Στισ ςχζςεισ ςου να κεωρείσ το ςυνάνκρωπό ςου ςοφό ςαν τον Σωκράτθ και δυνατό ςαν τον Θρακλι. Το ςεβαςμό τον εμπνζεισ, δεν τον επιβάλλεισ. Το μόνο που εξουςιάηεισ και μπορείσ να αλλάξεισ είναι ο εαυτόσ ςου και ποτζ ο άλλοσ. Το χκεσ χάκθκε, το αφριο είναι αβζβαιο. Το ςιμερα υπάρχει και ςου ανικει. Γι’ αυτό αξιοποίθςζ το. Ευτυχία είναι να ξζρεισ ότι μια ψυχι - ζςτω μια και μόνθ αναπνζει καλφτερα, γιατί εςφ υπιρξεσ ι υπάρχεισ. Να ενεργείσ ςαν όλα να εξαρτϊνται από ςζνα. Ενϊ ενεργείσ και όταν τελειϊνεισ, να προςεφχεςαι ςαν όλα να εξαρτϊνται από το Κεό.  Θ ςυγγραφζασ Ιωάννα Καρυςτιάνθ: «Αν δεν τρωσ τθ ηωι με το κουτάλι, τότε ςε τρϊει αυτι με το μαχαιροπιρουνο».

119  Ο βιρτουόηοσ του κλαρίνου Βαγγζλθσ Σοφκασ: «Οφτε που να ςκεφτείτε να παρατιςετε το όργανό ςασ, γιατί κα ςασ παρατιςει πρϊτα αυτό».  Ο Σαλβαντόρ Νταλί: «Είναι κρίμα που οι ηωγράφοι γνωρίηουν πολφ λίγθ Φυςικι και οι Φυςικοί πολφ λίγθ ηωγραφικι».  Ο ςυγγραφζασ Τάκθσ Θεοδωρόπουλοσ για τουσ Ζλλθνεσ: «Το ηθτοφμενο δεν είναι πόςο αρχαίεσ είναι οι καταβολζσ μασ, αλλά πόςο ςφγχρονεσ μποροφν να γίνουν οι αρχαίεσ καταβολζσ μασ».  Ο κορυφαίοσ Γάλλοσ Ελλθνιςτισ Ηαν - Ριζρ Βερνάν ςε μια ςυνζντευξι του λίγο καιρό πριν πεκάνει : «Οι Ζλλθνεσ μασ ζδωςαν το ςυναίςκθμα τθσ Κοινότθτασ. Ζςτω, και αν οριςμζνοι ιταν πιο ίςοι από τουσ άλλουσ! Μασ ζμακαν επίςθσ, ότι το ουςιϊδεσ ςτθ ηωι ενόσ ανκρϊπου δεν είναι θ εργαςία, αλλά θ πολιτικι ηωι, θ επαφι με τουσ άλλουσ ςτθ ςυνζλευςθ, οι ςυηθτιςεισ ςτα ςυμπόςια. Πλο το ενδιαφζρον τθσ ηωισ ζγκειται ακριβϊσ ςε αυτό που δεν είναι ωφελιμιςτικό. Ρρόκειται για μιαν ιδζα πολφ διαφορετικι από τισ δικζσ μασ ιδζεσ. Θ εργαςία δεν είναι το κεμζλιο του κοινωνικοφ δεςμοφ. Για τουσ Ζλλθνεσ το γεγονόσ ότι κάκε τεχνίτθσ είναι ειδικευμζνοσ, το ότι ο ζνασ φτιάχνει υποδιματα, ο άλλοσ αςπίδεσ και ζνασ άλλοσ αγγεία, δείχνει ότι αυτόσ ο καταμεριςμόσ εργαςίασ δεν επαρκεί για να κεμελιϊςει μια κοινωνία, επειδι το κεμζλιο μιασ κοινωνίασ είναι ό,τι όμοιο μοιράηονται οι άνκρωποι. Επομζνωσ, αυτό που πρζπει να ενϊνει τουσ ανκρϊπουσ είναι αυτό που καταδεικνφει ο μφκοσ του Ρρωταγόρα, ζτςι όπωσ τον αφθγείται ο Ρλάτωνασ. Σφμφωνα με αυτόν το μφκο ο Δίασ, τελικϊσ, προκειμζνου να μθ χακοφν οι άνκρωποι από τθ χαοτικι τουσ αταξία (τισ διενζξεισ τουσ) ζςτειλε τον Ερμι και ζφερε ςτουσ

120 ανκρϊπουσ το αίςκθμα τθσ τιμισ και τθσ δικαιοςφνθσ. Από εκείνθ τθ ςτιγμι όλοι κα μποροφςαν να ςυγκροτοφν μια Ρολιτεία, όχι επειδι διακζτουν τεχνικζσ γνϊςεισ, αλλά επειδι ςυμμερίηονται τθν ίδια ιδζα γι’ αυτό που είναι ζντιμο και δίκαιο».  Θ Γαλλίδα θκοποιόσ Ηαν Μορό: «Θ ηωι, μασ ζχει δοκεί για να τθν κάνουμε κάτι. Υπάρχουν όμωσ άνκρωποι που τθν παραμελοφν». Επίςθσ, «Θ ηωι μασ είναι ςαν ζνα κομμάτι γθσ που κλθρονομοφμε. Υπάρχουν άνκρωποι που βρζκθκαν με ζνα εφφορο κομμάτι γθσ δίπλα ςτθ κάλαςςα, ςτο οποίο μποροφν εφκολα να φυτζψουν τριαντάφυλλα, μανόλιεσ και μιμόηεσ και ό,τι άλλο επικυμοφν. Ρολλζσ φορζσ όμωσ δεν το φροντίηουν και γεμίηει αγριόχορτα. Υπάρχουν άλλοι που ζχουν κλθρονομιςει γθ φτωχι και δφςκολθ, γεμάτθ πζτρεσ και ςυχνά τθ μετατρζπουν ςε ζνα μικρό παράδειςο».  Ο πατιρ Φιλόκεοσ Φάροσ: «Θ διάκριςθ τθσ πραγματικότθτασ ςε πνευματικι και μθ πνευματικι είναι θ αιτία πολλισ κακοδαιμονίασ ςτθ ηωι των ανκρϊπων. Τίποτε δεν είναι αφ’ εαυτοφ πνευματικό, ακόμθ και θ προςευχι. Ρνευματικόσ ι μθ πνευματικόσ είναι ο τρόποσ που προςεγγίηουμε το ςφνολο τθσ πραγματικότθτασ, ζτςι ϊςτε να είναι δυνατόν να είναι πνευματικι μια επαγγελματικι δραςτθριότθτα και να μθν είναι κακόλου πνευματικι μια προςευχι που μεταβάλλει το Κεό ςε παραγιό και τον ςτζλνει να κάνει τα κελιματα του προςευχόμενου».  Ο Βενιαμίν Φραγκλίνοσ: «Αν κζλεισ να αγαπθκείσ, αγάπθςε και γίνε αξιαγάπθτοσ».  Ο ψυχολόγοσ Alfred Adler: «Ο μεγαλφτεροσ κίνδυνοσ ςτθ ηωι είναι ότι μπορεί να πάρεισ υπερβολικζσ προφυλάξεισ».

121  Σφμφωνα με το γζροντα μοναχό Ραΐςιο που ανακθρφχτθκε πρόςφατα από τθν Εκκλθςία άγιοσ: «Πςοι προικίςτθκαν από το Κεό με ιδιαίτερθ ευφυΐα και ιδιαίτερεσ ικανότθτεσ, αυτοί ζχουν ιδιαίτερθ υποχρζωςθ και ευκφνθ απζναντι ςτο Δθμιουργό να αγωνιςτοφν ςτθ ηωι τουσ, για να αποκτιςουν ικοσ, γιατί μποροφν να γίνουν είτε πολφ χριςιμοι είτε πολφ καταςτρεπτικοί, ενϊ γι’ αυτοφσ που δεν είναι ιδιαίτερα ευφυείσ, οφτε ζχουν ιδιαίτερεσ ικανότθτεσ, ο Δθμιουργόσ κα δείξει μεγαλφτερθ κατανόθςθ, γιατί οι δεφτεροι δεν μποροφν βζβαια να κάνουν κάποιο μεγάλο καλό, αλλά τουλάχιςτον δεν μποροφν να κάνουν οφτε μεγάλο κακό».  Σφμφωνα με τον Λρλανδό Ρίτερ Μπράουν, μεγάλο ιςτορικό τθσ «Φςτερθσ αρχαιότθτασ» - ο όροσ «Φςτερθ αρχαιότθτα» είναι δικόσ του - «Θ Κωνςταντινοφπολθ παραμζνει το απόλυτο μοντζλο για το κοςμικό δίκαιο - τον τρόπο που οργανϊνεται μια κοινωνία. Το ΢ωμαϊκό δίκαιο δεν οφείλει ςτθν πραγματικότθτα τίποτε ςτθ ΢ϊμθ, ενϊ οφείλει τα πάντα ςτθν Κωνςταντινοφπολθ. Αυτό είναι ζνα από τα μεγάλα παράδοξα τθσ Ευρωπαϊκισ ιςτορίασ, ότι δθλαδι αυτό που υιοκετικθκε ωσ ρωμαϊκό, είναι μεν ρωμαϊκό, αλλά ανατολικό ρωμαϊκό, δθλαδι βυηαντινό».  Ζνασ ςοφόσ: «Ρριν αποφαςίςεισ να προςφζρεισ τθν καλοςφνθ ςου και τον εαυτό ςου ςτουσ άλλουσ, ετοιμάςου από πρϊτα να αντιμετωπίςεισ τθν αχαριςτία τουσ».  Ο Γάλλοσ καρδιολόγοσ-διατροφολόγοσ Μιςζλ ντε Λορηερίλ: «Από τθ ςτιγμι που κα αποποιθκείσ διεφκαρμζνεσ ςταδιοδρομίεσ, και ψευτοδιακρίςεισ, από τθ ςτιγμι που κα αρνθκείσ να γίνεισ πλοφςιοσ, τότε είςαι πραγματικά ελεφκεροσ».  Ο φιλόςοφοσ Βολταίροσ: «Το περιττό, αυτό το τόςο αναγκαίο πράγμα».

122  H μεγάλθ κυρία τθσ τηαη Ζλα Φιτηζραλντ, θ οποία ζηθςε φτωχικά και δφςκολα παιδικά χρόνια: «Αυτό που μετράει, δεν είναι το από ποφ ζρχεςτε, αλλά το ποφ πθγαίνετε».  Ζνα παράδειγμα οξφτατου πολιτικοφ χιοφμορ και ετοιμολογίασ. Πταν ςτο τζλοσ του πολζμου του Γιομ Κιποφρ, θ Λςραθλινι πρωκυπουργόσ Γκόλντα Μεϊρ ςυνάντθςε τον Αμερικανό υπουργό των Εξωτερικϊν Χζνρι Κίςινγκερ του είπε: «Δεν μπορϊ να καταλάβω πϊσ εςείσ, ζνασ Εβραίοσ, μπορείτε να μου ηθτείτε να ανεφοδιαςτϊ και να μθν πιάςω αιχμαλϊτουσ τουσ περικυκλωμζνουσ Αιγυπτίουσ», θ απάντθςθ του υπουργοφ ιταν: «Είμαι πρϊτα πολίτθσ του κόςμου, μετά Αμερικανόσ, μετά ΢εμπουπλικανόσ, και μετά Εβραίοσ», και θ ανταπάντθςθ τθσ Λςραθλινισ Ρρωκυπουργοφ: «Δεν πειράηει, ςτα Εβραϊκά διαβάηουμε από τα δεξιά προσ τα αριςτερά»!  Ο Ονορζ ντε Μπαληάκ: «Οι φιλίεσ κρατάνε, όςο ο κάκε φίλοσ νομίηει, ότι υπερζχει ελαφρά του άλλου».  Ο Αμερικανόσ ιςτορικόσ Χζνρι Άνταμσ: «Ζνασ φίλοσ με εξουςία είναι ζνασ χαμζνοσ φίλοσ».  Ο Αμερικανόσ δθμοςιογράφοσ Γουόλτερ Γουΐντςελ: «Φίλοσ είναι αυτόσ που ζρχεται, όταν οι άλλοι φεφγουν».  Ο Αμερικανόσ κεατρικόσ ςυγγραφζασ Τενεςί Ουΐλιαμσ: «Θ ηωι μασ είναι εν μζρει αυτό που κάνουμε εμείσ με αυτιν και εν μζρει αυτό που τθν κάνουν οι φίλοι που διαλζγουμε».  Σκζψεισ-υποκικεσ του Ελευκερίου Βενιηζλου ςχετικά με τα πολιτικά κόμματα : 1.Τα Κόμματα είναι οι μεγάλεσ δυνάμεισ, οι οποίεσ είναι απαραίτθτεσ για τθν κυβζρνθςθ ελευκζρων ανκρϊπων.

123 2.Χωρίσ τθν πεικαρχία των πολιτικϊν Κομμάτων θ πολιτικι ηωι τθσ χϊρασ ρυκμίηεται από τθν τφχθ, από τθν πολιτικι αναρχία.

3.Κάκε αρχι ανεξζλεγκτοσ είναι φυςικό να εκτρζπεται. Μόνο τα οργανωμζνα Κόμματα μποροφν να ςτθρίηουν τουσ εκλεγμζνουσ αντιπροςϊπουσ ςε ςτιγμζσ δυςμενείσ, αλλά και να τουσ παρακολουκοφν και να τουσ ελζγχουν.

4.Θ οργάνωςθ του Κόμματοσ πρζπει να εδράηεται ςε αρχζσ και θ λειτουργία του να είναι δθμοκρατικι.

5.Οι ερχόμενοι ςτθν αρχι του Κόμματοσ πρζπει να είναι αποφαςιςμζνοι να μθ γίνουν όργανα του Κόμματόσ τουσ, αλλά να αποβλζπουν μόνο ςτθν εξυπθρζτθςθ του γενικοφ ςυμφζροντοσ με τθν εναρμόνιςθ των αντίκετων ςυμφερόντων.  Για τον Ωνάςθ θ αφοςίωςθ ιταν κζμα πρωταρχικισ ςθμαςίασ. Ζλεγε χαρακτθριςτικά: «Τθν ικανότθτα μπορείσ να τθ βρεισ και να τθν αγοράςεισ. Θ αφοςίωςθ, θ τιμιότθτα και ο καλόσ χαρακτιρασ δεν αγοράηονται. είτε τα ζχεισ είτε όχι».  Ο Ουαλόσ κωμικόσ Τόμι Κοφπερ ςχετικά τθν ζννοια του ςωςτοφ timing: «Στζκεςαι ςτθ μζςθ μιασ βιβλιοκικθσ και φωνάηεισ “αααααα” και όλοι κάκονται και ςε κοιτοφν παράξενα. Κάνεισ το ίδιο πράγμα ςε ζνα αεροπλάνο και όλοι ςε ακολουκοφν!».  Ο μεγάλοσ Αμερικανόσ βιομιχανοσ Χζνρι Φορντ: « Πταν τα πάντα φαίνεται να πθγαίνουν εναντίον ςου, να κυμάςαι ότι, το αεροπλάνο απογειϊνεται κόντρα ςτον άνεμο και όχι με το ρεφμα του».  Ο ηωγράφοσ Μονζ: «Θ ζμπνευςθ είναι ςαν τθ ηάχαρθ. Από μόνθ τθσ θ ηάχαρθ δεν φτάνει, πρζπει να ανακατευτεί με άλλεσ ουςίεσ για να δϊςει τισ ευχάριςτεσ και πολυποίκιλεσ γεφςεισ. Στθν αρχι, μάλιςτα χρειάηεται και

124 κάποιοσ για ςε μάκει, το πϊσ πρζπει να γίνεται το ανακάτεμα.»  Σφμφωνα με τθ ςυγγραφζα Ναόμι Μπλίβεν: «Ρίςω από κάκε γυναίκα που άλλαξε, κρφβεται ζνασ άντρασ που τθν παράτθςε».  Ο ηωγράφοσ Σπφροσ Ραπαλουκάσ: «Θ Φφςθ είναι το καφμα του Κεοφ και θ Τζχνθ είναι το καφμα του ανκρϊπου».  Θ γλφπτρια Λουίη Μπουρηουά : «Θ ςπείρα είναι ζνα ςχιμα για να ελζγχει το χάοσ και ζχει δυο κατευκφνςεισ. Εξαρτάται από τον εαυτό ςου που κα τον τοποκετιςεισ, ςτθν περιφζρεια ι ςτθ δίνθ τθσ;» «Ρολλοί γονείσ κάνουν καριζρα κάνοντασ παιδιά. Ηουν μζςα από τισ ηωζσ τουσ και τα καταςτρζφουν. Είναι καλφτερα να ζχεισ γονείσ που χρθςιμοποιοφν τα παιδιά τουσ ωσ απλιρωτουσ εργάτεσ».  Ο Μεξικανόσ ποιθτισ και λογοτζχνθσ Οκτάβιοσ Ραη: «Να αξίηεισ το όνειρό ςου».  Ο Γάλλοσ ποιθτισ Σαρλ Μποντλζρ: «Το κακό γίνεται χωρίσ προςπάκεια, φυςικά, μοιραία. Το καλό είναι πάντα το προϊόν μιασ τζχνθσ».  Ο μεγάλοσ Λιβανζηοσ ποιθτισ Χαλίλ Γκιμπράν: «Θ αμφιβολία είναι ζνασ πόνοσ τόςο μοναχικόσ, που δεν γνωρίηει πωσ θ πίςτθ είναι ο δίδυμοσ αδελφόσ τθσ».  Ο Βζλγοσ ςυγγραφζασ αςτυνομικϊν μυκιςτορθμάτων Ηορη Σιμενόν: «Ζνασ βαςικόσ κανόνασ κυβερνά τθ ηωι μου: κατανόθςθ και όχι ψόγοσ, διότι δεν υπάρχουν δράςτεσ, μόνο κφματα».  Ο Αμερικανόσ εντομολόγοσ και βιολόγοσ, ο οποίοσ ειςιγαγε τον όρο «βιοποικιλότθτα» ςτθν επιςτθμονικι βιβλιογραφία, Edward Osborne Wilson: «Θ ανκρωπότθτα

125 δεν προςδιορίηεται από όςα δθμιουργεί, αλλά από όςα επιλζγει να μθν καταςτρζψει». Ο Αμερικανόσ ςυγγραφζασ Μαρκ Τουζιν: «Το ανκρϊπινο είδοσ ζχει μόνο ζνα αποτελεςματικό όπλο, κι αυτό είναι το γζλιο. Δεν εμπιςτεφομαι κανζναν που δεν γελάει και κανζναν που γελάει χωρίσ λόγο. ***

13. Σφγχρονεσ ςκζψεισ *β+ (αναρτικθκε ςτισ 29/3/2015) Ζχουν πει ι ζχουν γράψει:  Θ διάςθμθ Αμερικανίδα θκοποιόσ Σίρλεϊ Μακ Λζιν: «Το άτομο που ξζρει να γελάει με τον εαυτό του δεν κα ςταματιςει ποτζ να ψυχαγωγείται».  Ο Άγγλοσ ςυγγραφζασ ΢άντγιαρντ Κίπλινγκ : «Ζχω ζξι τίμιουσ υπθρζτεσ -Μου δίδαξαν όςα γνωρίηωΤα ονόματά τουσ είναι Σι και Γιατί και Πότε και Πώσ και Ποφ και Ποιόσ».  Θ ςυγγραφζασ του μυκιςτοριματοσ «Χάρι Πότερ», Τη. Κ. ΢όουλινγκ κατά τθν εναρκτιρια ομιλία τθσ ςτο Ρανεπιςτιμιο του Harvard, όπου ιταν προςκεκλθμζνθ, το ακαδθμαϊκό ζτοσ 2007 - 2008: «Ζνα από τα πράγματα που ζμακα ςτθν περιπλάνθςι μου ςτο τμιμα κλαςικϊν ςπουδϊν ιταν γραμμζνο από τον Ζλλθνα ςυγγραφζα Πλοφταρχο: “Π,τι πετυχαίνουμε εςωτερικά, μπορεί να αλλάξει τθν εξωτερικι πραγματικότθτα”. Είναι μια παράξενθ παρατιρθςθ που

126 όμωσ αποδεικνφεται αλθκινι κάκε μζρα ςτθ ηωι μασ. Εκφράηει τθν αναπόδραςτθ ςχζςθ μασ με τον ζξω κόςμο, το γεγονόσ ότι αγγίηουμε τισ ηωζσ άλλων ανκρϊπων, απλϊσ και μόνον επειδι υπάρχουμε». Και τελειϊνοντασ τθν ομιλία τθσ : «Και αφριο, ελπίηω, ότι ακόμα και αν δεν κυμάςτε οφτε μια λζξθ μου, κα κυμάςτε ίςωσ τα λόγια του ΢ενζκα, ενόσ από εκείνουσ τουσ παλιοφσ ΢ωμαίουσ που ςυνάντθςα ςτο διάδρομο των Κλαςικϊν, ζχοντασ ςτρίψει από τθ ςκάλα τθσ καριζρασ ςε αναηιτθςθ αρχαίασ ςοφίασ : “Σαν παραμφκι είναι θ ηωι, δεν ζχει ςθμαςία πόςο μεγάλο είναι, αλλά πόςο καλό”. Το ςθμαντικό ςτα ςχιματα δεν είναι αυτζσ - κακαυτζσ οι πλευρζσ τουσ (πάχοσ και μικοσ τουσ), αλλά οι τομζσ των πλευρϊν τουσ. Αυτζσ δίνουν το είδοσ του ςχιματοσ, αυτζσ φτιάχνουν, με αλλθλοςφνδεςθ, το υφάδι ςτθ Γεωμετρία. Ζτςι και ςτθ ηωι μασ, ςθμαςία δεν ζχει οφτε ο πλοφτοσ μασ (το πάχοσ πλευρϊν μασ), οφτε ο χρόνοσ μασ (το μικοσ πλευρϊν μασ), αλλά οι κάκε είδουσ ςυναντιςεισ μασ με πρόςωπα, με τόπουσ, με καταςτάςεισ, με τθ δθμιουργία και τθν ζμπνευςθ, που είναι οι κρίςιμεσ τομζσ μασ οι οποίεσ, εν τζλει, μασ κακορίηουν με μοναδικό και ανεπανάλθπτο τρόπο και φτιάχνουν το δικό μασ υφάδι ηωισ.»  Ο Γάλλοσ φιλόςοφοσ Ηιλ Ντελζη: «Αν αιχμαλωτιςτείτε ςτο όνειρο του άλλου, είςτε χαμζνοι».  Ο Γάλλοσ φιλόςοφοσ Μπερνάρ Ανρί Λεβί: «Χωρίσ απόςταςθ δεν υπάρχει όριο, χωρίσ όριο δεν υπάρχει ταμποφ, χωρίσ ταμποφ δεν υπάρχει παράβαςθ, χωρίσ παράβαςθ δεν υπάρχει πόκοσ ».  Ο γνωςτόσ Αμερικανόσ καλλιτζχνθσ Άντι Γουόρχολ:

127 «Λζνε ότι ο χρόνοσ φζρνει αλλαγζσ, αλλά ςτθν πραγματικότθτα πρζπει να τισ προκαλζςεισ μόνοσ ςου».  Ζνασ από τουσ πιο ςπουδαίουσ γερουςιαςτζσ ςτθν ιςτορία του Αμερικανικοφ Κογκρζςου και επί πολλά χρόνια πρόεδρόσ του, πολλζσ φορζσ διζκοπτε ανοφςιουσ ομιλθτζσ με τθ φράςθ: « Μθν προςπακείσ να εξθγιςεισ αυτά που δε λεσ». Επίςθσ, «Μια ιδζα, όταν ζχει ωριμάςει κι είναι ζτοιμθ να εκφραςτεί δεν μπορεί να τθν εμποδίςουν όλοι οι ςτρατοί του κόςμου».  H ςυγγραφζασ Σοφία Νικολαΐδου: «Λαϊκιςμόσ είναι θ τυραννία τθσ πρόςλθψθσ. Πταν δεν ςκζφτεςαι τόςο τι κάνεισ, όςο το πϊσ κα το πάρουν οι άλλοι».  Ο Διοικθτισ τθσ Κεντρικισ Αμερικανικισ Τράπεηασ Μπεν Μπερνάνκι, με αφορμι το μεγάλθ παγκόςμια χρθματοοικονομικι αναςτάτωςθ του 2008: «Δεν υπάρχουν άκεοι ςτα χαρακϊματα, οφτε ιδεολόγοι ςτισ οικονομικζσ κρίςεισ».  Ο μεγάλοσ Ζλλθνασ ποιθτισ Κ. Καβάφθ ςτο ποίθμά του «Ο Κεόδοτοσ»: «Τθν επικράτθςι ςου κφταηε πϊσ αποκτάσ».  Ο George Carlin: «Θ ηωι δεν μετριζται με τισ ανάςεσ που παίρνουμε, αλλά με τισ ςτιγμζσ που μασ κόβουν τθν ανάςα».  Ο Γζροσ τθσ Δθμοκρατίασ Γεϊργιοσ Α. Ραπανδρζου για το Γρίβα Διγενι, αρχθγό τθσ ΕΟΚΑ: «἖δοξάςκθ κρυπτόμενοσ καὶ κατεποντίςκθ ἐμφανιηόμενοσ».  Ο μεγιςτάνασ του αμερικανικοφ τφπου Γουίλιαμ ΢άντολφ Χιρςτ: «Είδθςθ είναι κάτι που κανείσ δεν κζλει να δθμοςιευτεί, τα υπόλοιπα είναι απλϊσ διαφθμίςεισ».  Ο ΢ουμανοεβραίοσ ςυγγραφζασ Νόρμαν Μάνεα που ζηθςε ςτθν περίοδο του Βϋ Ραγκόςμιου Ρολζμου, μικρό

128 παιδί, ςε ςτρατόπεδο ςυγκζντρωςθσ: «Κάκε Χϊρα, ανεξαιρζτωσ, κα πρζπει εκτόσ από τα μνθμεία των θρϊων τθσ να ανεγείρει και τα μνθμεία τθσ ντροπισ τθσ».  Ο Γερμανόσ ςυγγραφζασ Ντανιζλ Κζλμαν: «Θ επιτυχία μπορεί να ςε κάνει βλάκα και θ αποτυχία κακό».  Ο Βρετανόσ πρωκυπουργόσ Gladstone (1809-1898): «Κα υπάρξει ειρινθ μόνο όταν θ δφναμθ τθσ αγάπθσ αντικαταςτιςει τθν αγάπθ για δφναμθ ».  Ο Ηυλ ΢ενάρ: «Στον οίκο τθσ ευτυχίασ το μεγαλφτερο δωμάτιο είναι θ αίκουςα αναμονισ».  Θ Ινζσ ντε λα Φρεςάνη, μοφςα του Λάγκερφελντ και του Λακρουά: «Πταν αποφαςίηουμε να κάνουμε κάτι, πρζπει να το πράξουμε με κάρροσ, είτε πρόκειται να παντρευτοφμε, είτε να αγοράςουμε ζνα ςπίτι, είτε να κάνουμε παιδιά, είτε να δουλζψουμε ι ακόμα να ποφμε με ειλικρίνεια αυτό που πιςτεφουμε» .  O πατζρασ τθσ αμερικανικισ αυτοκινθτοβιομθχανίασ που ζκεςε τισ βάςεισ του καταναλωτιςμοφ τθσ Δφςθσ Henry Ford: «Το να ςκζφτεςαι είναι θ ςκλθρότερθ δουλειά που υπάρχει και αυτόσ είναι ο λόγοσ που τόςο λίγοι το τολμοφν».  Ο ποιθτισ Οδυςςζασ Ελφτθσ: «Το καίριο ςτθ ηωι αυτι κείται πζραν του ατόμου. Με τθ διαφορά ότι, αν δεν ολοκλθρωκεί κανείσ ωσ άτομο - και όλα ςυνωμοτοφν ςτθν εποχι μα για αυτό - αδυνατεί να το υπερβεί».  Ο Francis Bacon (Άγγλοσ φιλόςοφοσ και πολιτικόσ 15611626) : «Θ ελπίδα είναι καλό πρωινό, αλλά κακό γεφμα.» «Θ αρετι είναι ςαν τισ πολφτιμεσ αρωματικζσ ουςίεσ . μυρίηουν γλυκφτερα, όταν τισ καίμε ι τισ ςυνκλίβουμε,

129 γιατί θ ευτυχία αποκαλφπτει καλφτερα τα ελαττϊματα, ενϊ οι αντιξοότθτεσ αποκαλφπτουν καλφτερα τθν αρετι.»  Στο μνθμείο του μεγάλου εφευρζτθ Κόμθ φον Ηζππελιν ςτθ λίμνθ τθσ Κωνςταντίασ, ςτθν Ελβετία, υπάρχει θ επιγραφι: «First you dream; then you believe in your dream; and then… it happens», δθλαδι: «Ρρϊτα ονειρεφεςαι, μετά πιςτεφεισ εςφ ο ίδιοσ ςτα όνειρό ςου κι φςτερα… αυτό γίνεται πραγματικότθτα.»  Ο Λταλόσ θκοποιόσ και ςκθνοκζτθσ Roberto Benigni: «Είναι ςθμάδι μετριότθτασ το να επιδεικνφεισ ευγνωμοςφνθ με αυτοςυγκράτθςθ.»  Ο μεγάλοσ Γάλλοσ γλφπτθσ Auguste Rodin: «Το ςπουδαιότερο (ςτθ ηωι) είναι να ςυγκινείςαι, να αγαπάσ, να ελπίηεισ, να πάλλεςαι, να ηεισ. »  Ο Einstein: «Γίνε άνκρωποσ τθσ αξίασ και όχι τθσ επιτυχίασ. Ο άνκρωποσ τθσ αξίασ προςφζρει περιςςότερα και λαμβάνει λιγότερα. Ο άνκρωποσ τθσ επιτυχίασ προςφζρει λιγότερα και λαμβάνει περιςςότερα.»  Ο Λςπανόσ ηωγράφοσ Γκόγια: «Ολόκλθρθ θ ηωγραφικι αποτελείται από πράγματα που παραλείπονται κι από πράγματα που τονίηονται».  Ο πάντα επίκαιροσ ο Εμμανουιλ ΢οΐδθσ ςτο Ρεριοδικό «Ἀςμοδαῖ οσ», ςτισ 8 Λουνίου 1875: «Ἄν ὑπῆρχε λεξικό τῆς νεοελληνικῆς γλώσσης, νομίζομεν ὅτι ὁ ὁρισμός τῆς λέξεως κόμμα ἤθελεν εἶναι ὁ ἀκόλουθος: ‚Ὁμάς ἀνθρώπων εἰδότων ν’ ἀναγιγνώσκωσι καὶ ν’ ἀνορθογραφῶσι, ἐχόντων χεῖρας καὶ πόδας ὑγιείς, ἀλλά μισούντων πᾶσαν ἐργασίαν, οἵτινες ἑνούμενοι ὑπό ἕνα οἱονδήποτε ἀρχηγόν, ζητοῦσι ν’ ἀναβιβάσωσι αὐτόν διά παντός μέσου εἰς τὴν ἕδραν πρωθυπουργοῦ, ἵνα παράσχῃ αὐτοῖς τὰ μέσα νὰ ζῶσι, χωρίς νὰ σκάπτωσι.‛*<+

130 Σοιοῦτον ἐπάγγελμα μετέρχονται ἐναλλάξ ἀπό τριακοπενταετίας οἱ πολιτικοί ἡμῶν τροφοδόται, ἀγωνιζόμενοι ἕκαστος, ὡς καλός ποιμήν, πρὸς συμφερωτέραν ὑπέρ τῆς ἀγέλης του λύσιν τοῦ μόνου παρ’ ἡμῖν πολιτικοῦ ζητήματος: τὶς δηλαδή πρέπει νὰ τρώγῃ καὶ τὶς νὰ νηστεύῃ καὶ ἐπί πόσον χρόνον νὰ τρώγῃ ή νὰ νηστεύῃ».

 Ο Άγιοσ Νικόλαοσ Βελιμίροβιτσ, Επίςκοποσ τθσ Σερβικισ Εκκλθςίασ ςτο ζργο του: «΢ΣΟΧΑ΢ΜΟΙ περί καλοφ και κακοφ» : Είναι εφκολο να διδάξεισ ζνα ηϊο. Είναι εφκολο να διδάξεισ ζναν αδαι. Αλλά είναι δφςκολο να διδάξεισ ζναν αμακι που ιδθ ζγινε δάςκαλοσ ςτουσ άλλουσ. Σε κάκε κφπελλο τθσ γιινθσ απόλαυςθσ βρίςκεται ςτον πάτο ζνα ςκορπιόσ. Και ςυνάμα, δυςτυχϊσ, αυτά τα κφπελλα είναι τόςο ρθχά, ϊςτε ο ςκορπιόσ είναι πάντα κοντά ςτα χείλθ. Να είςαι προςεκτικόσ προσ ακραίουσ επαίνουσ και ακραίεσ επιπλιξεισ, και να κεωρείσ ότι είςαι από τουσ πρϊτουσ μικρότεροσ, και από τουσ δεφτερουσ μεγαλφτεροσ, ϊςτε να μθν πετάξεισ χωρίσ φτερά και για μθν καταςτραφείσ χωρίσ ελπίδα. Ππωσ θ κεραςιά δεν φζρει καρπό πριν ρίξει τα άνκθ τθσ, ζτςι οφτε ο άνκρωποσ δεν μπορεί να φζρει πνευματικό καρπό μζχρι να ρίξει από πάνω του τθ ςαρκικι ματαιοδοξία και τον εξωτερικό ςτολιςμό. Φρόντιηε να κάνεισ ςτουσ ανκρϊπουσ εκείνο, για το οποίο ςτθν αρχι ακόμα κα ςε βλαςτθμοφν, όμωσ ςτθ τζλοσ κα ςε ευλογοφν, και ποτζ εκείνο, για το οποίο ςτθν αρχι κα ςε ευλογοφν, όμωσ ςτο τζλοσ κα ςε ανακεματίηουν.

131 Θ τςάντα τθσ γιινισ μασ ευτυχίασ είναι πάντα ςκιςμζνθ. ‘Οςα περιςςότερο χϊνεισ ς’ αυτι τθν τςάντα, τόςα περιςςότερα χφνονται απ’ αυτιν. Στουσ πιςτοφσ του ο Κεόσ πάντα ςε εφλογο χρόνο επιτρζπει τθ δυςτυχία. Τοφτθ είναι θ φωνι του φίλου, που τα μεςάνυχτα φωνάηει ςτουσ κοιμιςμζνουσ: Φωτιά! Ο ςοφόσ αφινει το φλεγόμενο ςπίτι να καίγεται, ενϊ αυτόσ φεφγει με τθ ηωι. Ενϊ ο τρελόσ κρθνεί ςτθ μζςθ τθσ φωτιάσ και περιμζνει, ϊςτε και ο ίδιοσ να καεί ςτθ φωτιά του ςπιτιοφ. Πςο περιςςότερο ευρφνεται ο κφκλοσ τθσ γνϊςθσ, τόςο περιςςότερο ευρφνεται και ο κφκλοσ τθσ άγνοιασ. Πςο περιςςότερο μεγαλϊνει ο αρικμόσ των ικανοποιθμζνων επικυμιϊν, τόςο περιςςότερο μεγαλϊνει και ο αρικμόσ των ανικανοποίθτων επικυμιϊν. Μάκαινε ό,τι κζλεισ και γνϊριηε ό,τι μπορείσ, αλλά ζνα πράγμα δεν επιτρζπεται να μθν γνωρίηεισ: ότι είναι πάντα πιο πολφτιμθ θ καλι ςυμπεριφορά από τθν πολφ γνϊςθ. Μάκαινε ό,τι κζλεισ και γνϊριηε ό,τι μπορείσ, αλλά ζνα πράγμα δεν επιτρζπεται να μάκεισ: Να χρθςιμοποιείσ τθ γνϊςθ ςου για κακό. Καλφτερθ θ άγνοια, παρά θ κακϊσ χρθςιμοποιοφμενθ γνϊςθ! Πταν το κακό ξεπετάξει και τθν τελευταία του κάρτα, το καλό κα κρατάει άλλθ μια ςτα χζρια. Πταν ζνασ μακθτισ του νόμου του Κεοφ και ζνασ δάςκαλοσ του νόμου του Κεοφ πράξουν το ίδιο καλό ζργο, ο πρϊτοσ δικαιοφται περιςςότερο ζπαινο από το δεφτερο. Πταν ζνασ μακθτισ του νόμου του Κεοφ και ζνασ δάςκαλοσ του νόμου του Κεοφ πράξουν τθν ίδια αμαρτία, ο δεφτεροσ είναι πιο υπεφκυνοσ από τον πρϊτο. Πποιοσ βαδίηει πίςω από τον Ιλιο, και γελαςτόσ όλθ τθ μζρα πιάνεται από τριαντάφυλλο ςε τριαντάφυλλο,

132 τοφτοσ όταν δφςει ο ιλιοσ κα επιςτρζψει δακρυςμζνοσ πιάνοντασ από αγκάκι ςε αγκάκι. Εάν κυνθγάσ και προφτάςεισ τθν αλεποφ, κα επιςτρζψεισ τθν κότα, όμωσ εάν κυνθγάσ και προφτάςεισ τθν αρκοφδα δεν κα επιςτρζψουν οφτε το μελίςςι οφτε εςφ. Στον πλοφςιο φαίνεται ότι ο πλοφτοσ είναι εμπόδιο ςτθν αρετι, ςτο φτωχό θ φτϊχια, ςτο γνϊςτθ θ γνϊςθ, ςτον αδαι θ άγνοια, ςτον άρρωςτο θ αρρϊςτια, ςτον υγιι θ υγεία, ςτο γζρο τα γεράματα, ενϊ ςτο νζο θ νεότθτα. Εάν χάςεισ τθν αγάπθ, κα ζχεισ χάςει πολλά, όμωσ εάν χάςεισ και τθν πίςτθ, τα ζχεισ χάςει όλα. Εάν χάςεισ τθν αγάπθ, κα ζχεισ χάςει τον καρπό από το δζντρο, όμωσ εάν χάςεισ και τθν πίςτθ , κα ζχεισ κόψει το δζντρο. Ο ίδιοσ δεν είναι εκείνο που λζει για τον εαυτό του, αλλά εκείνο που αποςιωπά για τον εαυτό του. Πχι εκείνο το οποίο αποςιωπά επίτθδεσ, αλλά εκείνο που αποςιωπά αναγκαςτικά, επειδι δεν μπορεί να το εκφράςει. Ο πρϊτοσ καρπόσ τθσ αμαρτίασ είναι θ μεγαλφτερθ αμαρτία. Θ αγάπθ χαρίηει, το κακικον χρεϊνει. Θ αγάπθ επεκτείνει το νόθμά τθσ πάνω από τα ςφνορα τθσ οικουμζνθσ, γι’ αυτό φαίνεται, ότι θ αγάπθ δεν ςκζπτεται. Το κακικον περιόριςε το νόθμά του ςτα πράγματα και ςτα γεγονότα, γι’ αυτό φαίνεται, ότι το κακικον ςκζπτεται. Θ αγάπθ επζκτεινε τθ δραςτθριότθτά τθσ πζρα από τα ςφνορα του χρόνου, γι’ αυτό φαίνεται ότι θ αγάπθ δεν ενεργεί. Το κακικον περιόριςε τθ δραςτθριότθτά του ςε θμζρεσ και περιπτϊςεισ, γι’ αυτό φαίνεται, ότι το κακικον δραςτθριοποιείται. Θ αγάπθ ςτζκει πζρα από το διαχωριςμό του καλοφ και του κακοφ. Το κακικον είναι ακοφραςτοσ διαχωριςμόσ του καλοφ και του κακοφ. Θ

133 γυναίκα γερνά, θ μθτζρα δεν γερνά. Πποιοσ εμπορεφεται με τον Χριςτό αυτόσ ζχει τον πιο επικίνδυνο ςυνεταίρο. ***

14. Σφγχρονεσ ςκζψεισ *γ+ (αναρτικθκε ςτισ 27-5-2015)  Σοφά λόγια μζςα από τισ επιςτολζσ το μεγάλου Γερμανοφ ποιθτι ΢άϊνερ Μαρία ΢ίλκε: «Μακάρι να το ’χε κελιςει ο Κεόσ να ’ταν και τα χζρια μασ ςαν τα μάτια μασ: τόςο ζτοιμα να ςυλλάβουν το κακετί, τόςο ανζμελα, όταν ζρκει θ ϊρα να το ξαναφινουν. Κα μποροφςαμε τότε να πλουτίςουμε πραγματικά. Λδιοκτθςία ςθμαίνει φτϊχεια και φόβοσ. Κατζχει κανείσ δίχωσ ζγνοιεσ μόνον ό,τι κατείχε και το άφθςε να φφγει! Θ μικρι ςοφία τθσ ηωισ ςυνίςταται ςτθν αναμονι (να βρίςκεται όμωσ αυτόσ που περιμζνει ςτθ ςωςτι διάκεςθ, με διαφγεια και κακαρότθτα), θ δε επιβράβευςθ που μασ απονζμεται κάπου - κάπου ςυνίςταται ςτο ν’ αντζξουμε… Ρόςο παράξενα και τρομακτικά μοιάηουν ηωι και κάνατοσ, όταν δεν τα αντιμετωπίηουμε αδιαλείπτωσ ωσ ενιαία και ςχεδόν αδιαχϊριςτα. Ρρζπει να κάνει κανείσ μζτρο τθσ ηωισ του τθ μζγιςτθ δυνατότθτα που φζρει εντόσ του. Διότι θ ηωι μασ είναι μεγάλθ, και χωρά μζςα τθσ τόςο μζλλον, όςο εμείσ μποροφμε να κουβαλιςουμε. Αυτό είναι που πρζπει να μάκουμε, να μθ δίνουμε ςθμαςία ςε οριςμζνα πράγματα. Να είμαςτε τόςο ςυγκεντρωμζνοι, ϊςτε όςα δεν κα είμαςτε ποτζ ςε κζςθ να τα πλθςιάςουμε με όλθ μασ τθν φπαρξθ, οφτε να τ’

134 ακραγγίηουμε καν με κάποια ευαίςκθτθ πλευρά μασ. Να νιϊκουμε τα πάντα μόνο με τθ ηωι ολόκλθρθ, τότε πολλά πράγματα (υπερβολικά λεπτά) κα μείνουν απζξω, κα αναδειχτοφν όμωσ όλα τα ςθμαντικά… Θ ηωι προχωρά, και πολλοφσ τουσ προςπερνά εξ αποςτάςεωσ και παρακάμπτει αυτοφσ που περιμζνουν. Ρερνάμε μες’ απ’ όλα, όπωσ θ κλωςτι μζςα ςτθν φφανςθ: δίνουμε ςχιμα και μορφι ςε εικόνεσ που εμείσ οι ίδιοι τισ αγνοοφμε. Γιατί μια είναι θ δφναμθ τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ χάρθ ςτθν οποία καταφζρνουμε τα πάντα, μια ςτοχοπροςιλωςθ κι ζνασ κακαρόσ προςανατολιςμόσ τθσ καρδιάσ, κι όποιοσ τθν ζχει δεν κα ’πρεπε να επιτρζπει ςτο φόβο να τον κυριεφει. Γενικά δεν πιςτεφω πωσ το κρίςιμο κζμα είναι θ ευτυχία, όπωσ τθν προςδοκοφν οι άνκρωποι, μπορϊ όμωσ να ςυλλάβω απόλυτα τθν κοπιϊδθ ευτυχία που ζγκειται ςτο να αφυπνίηει κανείσ με αποφαςιςτικι εργαςία δυνάμεισ που, με τθ ςειρά τουσ, ξεκινοφν να δουλεφουν πάνω ς’ αυτόν που τισ αφφπνιςε. Είναι ζνα από τα πλζον απόλυτα κακικοντα τθσ φιλίασ: να είναι κανείσ κακαρόσ ςτο Πχι του, όταν δεν τον κατακλφηει το απόλυτο Ναι. Ο άνκρωποσ, προτοφ ςκεφτεί τουσ άλλουσ, κα πρζπει να ζχει υπάρξει προθγουμζνωσ ανεμπόδιςτα ο εαυτόσ του. Κα πρζπει να ζχει μετριςει πόντο - πόντο τθ φφςθ του, για να τθν ελζγχει και για να τθ χρθςιμοποιιςει για το καλό των ομοίων του. Υπό τθν προχπόκεςθ πωσ ζχει καταςτεί ςυνειδθτό ότι, ακόμθ και ανάμεςα ςτουσ πιο κοντινοφσ ανκρϊπουσ υφίςτανται πάντοτε τεράςτιεσ αποςτάςεισ, μπορεί να αναπτυχκεί μια υπζροχθ ςυνφπαρξθ του ενόσ πλάι ςτον άλλο, εφόςον κατορκϊςουν να αγαπιςουν τθ μεταξφ τουσ απόςταςθ, που τουσ δίνει τθ δυνατότθτα να βλζπουν

135 πάντοτε ολόκλθρθ τθ μορφι του άλλου με φόντο τθν απεραντοςφνθ του ουρανοφ! Πποιοσ μοχκεί για κάποιον άλλον υποτάςςοντασ ςε πολφ μεγάλο βακμό τον δικό του εαυτό, μπορεί κατόπιν να γαλουχιςει τον άλλον με ό,τι παραμελεί ωσ προσ τον εαυτό του. Σπανίωσ μποροφμε να βοθκιςουμε, γι’ αυτό πρζπει, όταν μασ παρουςιάηεται κι θ παραμικρι ευκαιρία να το πράξουμε, να το κάνουμε ολόψυχα. Το να ςυμπάςχεισ ςθμαίνει ταπεινότθτα, το να μιμείςαι ματαιοδοξία. Ακόμθ και το πιο ταιριαςτό δϊρο δεν παφει να απαιτεί μεγάλθ προςαρμοςτικότθτα από τον αποδζκτθ. Πταν, αντίκετα, θ προςφορά βρίςκει αρμονικά το ςτόχο τθσ, τοφτθ θ επίτευξθ εμπεριζχεται ςτθ φυςικι κίνθςθ του δωρεοδόχου. Πταν κλονίηεται θ κζλθςι ςου, κλονίηεται κι ο κόςμοσ ςου. Κακικον είναι να αγαπάσ το δφςκολο…Ρρζπει να είςαι εκεί, όταν ςε χρειάηεται. Οι δυςκολίεσ, φτάνει μονάχα να τισ υποφζρουμε ςωςτά, μασ υποδεικνφουν και το ειδικό βάροσ τθσ ηωισ και μασ διδάςκουν το μζτρο των δυνάμεϊν μασ, ςτισ οποίεσ μποροφμε από ’κει και πζρα να υπολογίηουμε και τισ ςτιγμζσ τθσ ευτυχίασ και τθσ ευδαιμονίασ. Τθ ηωι δεν τθν κατακτοφμε με τθ «μόρφωςθ» παρά με αμεςότθτα, εκεί όπου υπάρχει δόςιμο, όπου υπάρχει δζοσ, μια ευφρόςυνθ αποφαςιςτικότθτα και μια μεγάλθ καρδιά. Το να ζχεισ παιδικι θλικία ςθμαίνει να ηεισ χίλιεσ ηωζσ πριν απ’ τθ μια. Ελάχιςτεσ είναι οι μεγάλεσ αλικειεσ, που μποροφμε να ξεςτομίςουμε ενϊπιον μιασ ομάδασ ανκρϊπων, χωρίσ να

136 πλθγϊςουμε ζςτω κι ζναν ανάμεςά τουσ: μόνον αυτζσ είναι δουλειά του ςχολείου. Το ςχολείο κα ζπρεπε πάνω απ’ όλα να λογαριάηει το άτομο, όχι τθν τάξθ. Πλθ θ γνϊςθ που μπορεί να προςφζρει το ςχολείο κα ζπρεπε να παρζχεται από καρδιάσ και γενναιόδωρα, δίχωσ περιοριςμοφσ και επιφυλάξεισ, χωρίσ κάποια ςυγκεκριμζνθ πρόκεςθ και από ανκρϊπουσ γεμάτουσ πάκοσ. Αυτό ςθμαίνει να είςαι νζοσ: θ βακιά πίςτθ ςτισ ποιο όμορφεσ εκπλιξεισ, θ χαρά τθσ κακθμερινισ ανακάλυψθσ. Αυτό που απαιτείται από εμάσ είναι να αγαπιςουμε τθ δυςκολία και να μάκουμε να τθ χειριηόμαςτε. Ω, πόςο τθν πιςτεφω τθ ηωι. Πχι τθ ηωι ωσ χρόνο, αλλά εκείνθ τθν άλλθ ηωι, τθ ηωι των μικρϊν πραγμάτων, τθ ηωι των ηϊων και των μεγάλων πεδιάδων. Δίκιο ζχει μόνο όποιοσ αφινει τθν πόρτα ανοιχτι και ςτο καλό και ςτο κακό, ζτςι ϊςτε κακζνα τουσ να μπορεί να ζλκει αλλά και να παρζλκει, όπωσ πρζπει. Είμαι ςίγουροσ πωσ θ κάκε «μφθςθ» που τελζςτθκε, ποτζ δεν είχε άλλο ςκοπό, παρά να μεταδϊςει ςτθν επόμενθ γενιά ζναν «κϊδικα», που κα τθσ επζτρεπε να διαβάςει τθ λζξθ «κάνατοσ» χωρίσ άρνθςθ. Πποιοσ δεν αποφαςίηει οριςτικά να αποδεχτεί κάποτε τθ φρίκθ τθσ ηωισ, για να μθν πω να τθν πανθγυρίςει κιόλασ, δεν γίνεται ποτζ κφριοσ των ανείπωτων εξουςιϊν που διακζτει θ φπαρξι μασ, βαδίηει ςτο περικϊριο και, όταν ζρκει κάποτε θ ϊρα τθσ κρίςθσ, δεν κα ζχει υπάρξει οφτε ηωντανόσ οφτε νεκρόσ. Ρρζπει να μάκουμε πϊσ να πεκαίνουμε: εδϊ ζγκειται θ ηωι ολόκλθρθ. Να προετοιμάςουμε εκ του μακρόκεν το αριςτοφργθμα ενόσ περιφανου και ανϊτερου κανάτου, ενόσ κανάτου, όπου τίποτε δεν ζχει αφεκεί ςτθν τφχθ, ενόσ κανάτου

137 καλοδουλεμζνου, ευτυχιςμζνου, ενκουςιϊδουσ, που μόνο οι άγιοι ιξεραν πϊσ να τον επιτφχουν. Το να υπάρχεισ ωσ καλλιτζχνθσ ςθμαίνει να μπορείσ να εκφράηεςαι. Κακετί ξεχωριςτό απαιτεί και μια γλϊςςα ξεχωριςτι, για να μθ βυκιςτεί ςτθ ςιωπι… Ο φιλόςοφοσ, όπωσ και ο ποιθτισ, είναι φορζασ των μελλοφμενων και ςυνεπϊσ μπορεί να λογαριάηει ςε πολφ μικρότερθ υποςτιριξθ των ςυγκαιρινϊν του απ’ ό,τι οι άλλοι άνκρωποι. Οι ίδιοι είναι ςυγκαιρινοί των ανκρϊπων ενόσ πολφ μακρινοφ μζλλοντοσ. Τθν ελευκερία κα ζπρεπε να τθ ςυςτινουμε μόνο ςε όποιον ξζρει τι κα πει απεριόριςτθ ευκφνθ. Το τελευταίο πράγμα που επιδιϊκει ζνα ποίθμα είναι να ξυπνιςει μζςα ςτον αναγνϊςτθ τον εν δυνάμει ποιθτι… ο δε τελειωμζνοσ πίνακασ μάλλον λζει: δεσ, δεν χρειάηεται να ηωγραφίςεισ, γιατί ιδθ υπάρχω! Ακόμθ και μεσ ςτο τρομερότερο πράγμα δεν υπάρχει τίποτε τόςο απωκθτικό και αρνθτικό, που να μθν μπορεί θ πολλαπλι δράςθ τθσ καλλιτεχνικισ δεξιοτεχνίασ να το αφιςει πίςω τθσ προικίηοντάσ το με ζνα γερό, κετικό πλεόναςμα, μεταμορφϊνοντάσ το ςε κάτι δθλωτικό τθσ φπαρξθσ, γεμάτο κζλθςθ για ηωι: ςε άγγελο. Θ πίςτθ δεν είναι παρά μια ελαφριά απόχρωςθ τθσ αγάπθσ ς’ εκείνθ τθν πλευρά τθσ, με τθν οποία ςτρζφεται προσ το αόρατο. Θ χαρά είναι για τον άνκρωπο απερίγραπτα περιςςότερα πράγματα απ’ τθν ευτυχία, θ ευτυχία ζρχεται και μασ βρίςκει, είναι μοίρα, ενϊ τθ χαρά τθν κάνουμε εμείσ οι ίδιοι να ανκίςει μζςα μασ. Θ χαρά, απλά, είναι μια καλι εποχι για τθν καρδιά, είναι το απϊτατο όριο των όςων ο άνκρωποσ ορίηει.

138 Κακετί καλό, όςεσ φορζσ κι όςο άκελά μασ κι αν το επαναλάβουμε, είναι πάντα κάτι πρωτόγνωρο και αυκόρμθτο. Δεν υπάρχει ωςτόςο τίποτε πιο επιπόλαιο απ’ τισ προκζςεισ. Εξαντλοφμαςτε εκφράηοντασ και ξαναεκφράηοντάσ τεσ και δεν απομζνει τίποτε για τθν εφαρμογι τουσ. Δεν υπάρχει χειρότερθ φυλακι απ’ το φόβο να μθν πλθγϊςουμε κάποιον που μασ αγαπά. Πλα όςα επιτυγχάνονται, αντζχονται και φζρνονται εισ πζρασ ςτον ζρωτα βρίςκονται απ’ τθν πλευρά τθσ γυναίκασ, ςε αντιδιαςτολι προσ τθν απόλυτθ αδυναμία του άνδρα να αγαπιςει… Ενϊ ς’ εκείνθ απονζμεται δίπλωμα ςτθν τζχνθ του ζρωτα, αυτόσ κυκλοφορεί με μια γραμματικι για αρχαρίουσ ςτθν τςζπθ, απ’ τθν οποία ζχει εκ του προχείρου μάκει απζξω κάποιεσ λζξεισ, προκειμζνου να μπορεί, περιςταςιακά να φτιάχνει προτάςεισ ωραίεσ και γοθτευτικζσ, όπωσ οι γνωςτζσ προτάςεισ που βρίςκει κανείσ ςτισ πρϊτεσ ςελίδεσ των εγχειριδίων εκμάκθςθσ ξζνων γλωςςϊν για αρχαρίουσ. Αγαπιζμαι κα πει τυλίγομαι ςτισ φλόγεσ. Αγαπϊ ςθμαίνει φζγγω καίγοντασ λάδι ανεξάντλθτο. Αγαπιζμαι ςθμαίνει παρζρχομαι, αγαπϊ ςθμαίνει διαρκϊ. Θ εμπειρία με δίδαξε ότι δεν υπάρχει τίποτε πιο δφςκολο απ’ το ν’ αγαπάσ κάποιον. Θ αγάπθ είναι πράγμα δφςκολο, πιο δφςκολο μάλιςτα από άλλα πράγματα γιατί, ενϊ ςε άλλεσ ςυγκροφςεισ θ ίδια θ φφςθ παροτρφνει τον άνκρωπο να αναςυγκροτθκεί, να ςυγκεντρωκεί όςο μπορεί με όλθ του τθ δφναμθ, όταν κλιμακϊνεται ο ζρωτασ μπαίνουμε εφκολα ςτον πειραςμό να παραδϊςουμε γθ και φδωρ. Ρϊσ όμωσ να προκφψει κάτι ωραίο εξ αυτοφ όταν, αντί να παραδοκοφμε ωσ ολοκλθρωμζνεσ και ςυγκροτθμζνεσ οντότθτεσ, δινόμαςτε

139 τυχαία, αποςπαςματικά, όπωσ να ’ναι; Μπορεί ζνα τζτοιο δόςιμο, που μοιάηει τόςο πολφ με πζταμα, με ξερίηωμα, να είναι κάτι καλό, να ’ναι ευτυχία, χαρά, πρόοδοσ; Πχι, δεν το μπορεί… Πταν χαρίηεισ ςε κάποιον λουλοφδια, δεν τα δίνεισ πρϊτα ςε μια όμορφθ ανκοδζςμθ; Οι νζοι όμωσ, που αγαπιοφνται απλϊσ τα πετάνε ο ζνασ ςτον άλλο μεσ ςτθν ανυπομονθςία και τθ βιάςθ του πάκουσ τουσ, και δεν παρατθροφν καν ότι το άτςαλο αυτό δόςιμο πάςχει από ζλλειψθ αμοιβαίασ εκτίμθςθσ. Το αντιλαμβάνονται με ζκπλθξθ και δυςφορία, μόνον αντικρίηοντασ τθν ζνταςθ που δθμιουργείται ανάμεςά τουσ από όλθ ετοφτθ τθν αταξία. Πποιοσ αγάπθςε μια φορά, όποιοσ για μια φορά τυλίχτθκε ςτισ φλόγεσ, δεν κάνει να κεωρεί τον εαυτό του δυςτυχι. Πςο πιο πολλά πράγματα είμαςτε, τόςο πιο πλοφςια είναι όλα όςα βιϊνουμε. Οι άνκρωποι είναι τόςο φρικτά απομακρυςμζνοι ο ζνασ απ’ τον άλλον. Και όςοι αγαποφν ο ζνασ τον άλλον, χωρίηονται ςυχνά από τισ πιο μεγάλεσ αποςτάςεισ. Ρετοφν ςτον άλλον κακετί δικό τουσ και αδυνατοφν να πιάςουν όςα τουσ πετά ο άλλοσ, και ζτςι αυτά απομζνουν να κείτονται κάπου ανάμεςά τουσ και ςτοιβάηονται και ζπειτα τουσ εμποδίηουν κιόλασ να δουν και να πλθςιάςουν ο ζνασ τον άλλον.»  Ο μεγάλοσ φυςικόσ Niels Bohr (1885-1962) είχε ορίςει τον ειδιμονα ωσ εξισ: «Ειδιμων είναι ζνασ άνκρωποσ που ζχει κάνει όλα τα λάκθ, που κα μποροφςαν να ζχουν γίνει ςε ζνα μικρό τομζα ενδιαφζροντοσ».  Ο αφοριςμόσ του μεγάλου αρχιτζκτονα, κακθγθτοφ, πρϊτου πρφτανθ του Ε. Μ. Ρολυτεχνείου (τότε «Σχολείο Βαναφςων Τεχνϊν») και δθμιουργοφ του λαμπρότερου κεντρικοφ κτθρίου του Ε.Μ.Ρ. (Σχολι Αρχιτεκτόνων)

140 Λφςανδρου Καυταντηόγλου: «Σοῖς Βανδάλοις,

τοῖς Ἀκρωτηριασταῖς, τοῖς Ἀνακαινισταῖς, μετά βαθυτάτης ἀγανακτήσεως» ζχει εφαρμογι ςε όςουσ πλθςιάηουν τα

ζργα των μεγάλων δθμιουργϊν (μουςικά, κεατρικά, λογοτεχνικά, ποιθτικά, εικαςτικά, βιογραφικά κ.λπ.) χωρίσ τθν απαιτοφμενθ γνϊςθ, ςοβαρότθτα και ςεβαςμό και «αςχθμονοφν» πάνω τουσ.  Ο Egger κάπου γράφει: «Εάν βρίςκουμε χωρίσ να αναηθτοφμε, είναι γιατί αναηθτιςαμε χωρίσ να βροφμε».  Ο μεγάλοσ Γάλλοσ μακθματικόσ Θ. Poincare ςθμειϊνει: «Θ υποςυνείδθτθ εργαςία δεν είναι εφικτι, και πάντωσ δεν είναι αποδοτικι παρά όταν αφενόσ ζχει προθγθκεί και αφετζρου ζχει επακολουκιςει μια περίοδοσ ςυνειδθτοποιθμζνθσ εργαςίασ».  Ο μεγάλοσ ΢ϊςοσ ςυνκζτθσ Stravinsky επιςθμαίνει: «Δεν διανοοφμαι να αρνθκϊ ςτθν ζμπνευςθ τον πρωτεφοντα ρόλο, που τθσ ζχει ανατεκεί κατά τθ δθμιουργία μιασ ςφνκεςθσ, ιςχυρίηομαι μόνο ότι με κανζνα τρόπο δεν είναι αυτι πρωταρχικι ςυνκικθ τθσ δθμιουργοφ πράξθσ, αλλά μια δευτερεφουςα χρονικϊσ εκδιλωςθ.»  Μια Γερμανικι παροιμία λζει: «Δεν μποροφμε να κατευκφνουμε τον άνεμο, αλλά μποροφμε να ςτρίψουμε τα πανιά». ***

141

15. Σφγχρονεσ ςκζψεισ *δ+ (αναρτικθκε ςτισ 22/6/2015) Ζχουν πει ι ζχουν γράψει:  Ο γνωςτόσ Αμερικανόσ θκοποιόσ και ςκθνοκζτθσ Γοφντυ Άλλεν: «Δεν μπορείσ να αλλάξεισ το παρελκόν, αλλά μπορείσ όμωσ να καταςτρζψεισ το παρόν με το να ςτενοχωριζςαι για το μζλλον».  Ο Αμερικανόσ μεγαλοβιομιχανοσ Henry Ford: «Μθ βρίςκεισ λάκθ, να βρίςκεισ λφςεισ».  Θ ποιιτρια Κατερίνα Αγγελάκθ - ΢ουκ : «Π,τι μου λείπει, με προςτατεφει από το να το χάςω.» «Θ ρίηα του ποιιματοσ είναι θ πλθγι και το ποίθμα είναι θ ουλι.» «Θ ποίθςθ και θ γλϊςςα είναι ςαν τθν κυρία με το ςκυλάκι... το ςκυλάκι είναι θ ποίθςθ και είναι πολφ κακομακθμζνο, κάνει ό,τι κζλει.» «Το νόθμα τθσ ηωισ είναι θ υπεραξία τθσ ίδιασ τθσ ηωισ που εξαρτάται από ςζνα, αν κα ςε εμπνεφςει ι όχι.»  Ο Γκαίτε ςτο ζργο του: «Συνομιλίεσ με τον Ζκερμαν»: «Δεν αρκεί να κάνεισ βιματα που κα ςε οδθγιςουν κάποτε ςτο ςτόχο. Κάκε βιμα που μασ ωκεί προσ τα εμπρόσ πρζπει να είναι από μόνο του ζνασ ςτόχοσ.»  Ο αιρετικόσ διανοθτισ Ναςίμ Νίκολασ Ταλζμπ : «Ροτζ δεν ζχεισ δίκιο, αν δεν ςου επιτεκοφν προςωπικά», και:«Επειδι δεν μπορείσ να προβλζψεισ, είναι απαραίτθτο να αποκτιςεισ αρκετι ευρωςτία, να χτίςεισ τισ άμυνζσ ςου, για να αντιμετωπίςεισ τουσ «μαφρουσ κφκνουσ», δθλαδι τα ςπάνια ςυμβάντα, που ζχουν ςυνικωσ τισ μεγαλφτερεσ επιπτϊςεισ».

142  Ο μεγάλοσ κωμικόσ Τςάρλι Τςάπλιν: «Πταν δεισ τα πράγματα ςτθ ηωι από κοντά μοιάηουν με τραγωδία και όταν τα δεισ από μακριά μοιάηουν με κωμωδία.»  Θ Μεριλιν Μονρόε: «Οι γυναίκεσ διακζτουν δυο φοβερά όπλα: το μακιγιάη και τα δάκρυα. Ευτυχϊσ για τουσ άντρεσ, δεν μποροφν να τα χρθςιμοποιιςουν ταυτοχρόνωσ.» «Το Χόλιγουντ είναι ζνα μζροσ, όπου κα ςε πλθρϊςουν 1.000 δολάρια για ζνα φιλί και πενιντα ςεντσ για τθν ψυχι ςου.» «Το να ονειρεφεςαι να γίνεισ θκοποιόσ, είναι πιο ςυναρπαςτικό από το να είςαι».  Ο Μωχάμετ Άλι: «Θ μάχθ κερδίηεται ι χάνεται μακριά από μάρτυρεσ - πίςω από τα χαρακϊματα, ςτο γυμναςτιριο και εκεί ζξω, ςτον δρόμο, πολφ πριν χορζψω κάτω από αυτά τα φϊτα». «Οι πρωτακλθτζσ δεν φτιάχνονται ςτα γυμναςτιρια, οι πρωτακλθτζσ φτιάχνονται από κάτι που ζχουν βακιά μζςα τουσ - μια επικυμία, ζνα όνειρο, ζνα όραμα. Ρρζπει να ζχουν αντοχι και τθν φςτατθ ςτιγμι, πρζπει να είναι λίγο πιο γριγοροι, πρζπει να ζχουν τθν ικανότθτα και τθν κζλθςθ. Αλλά θ κζλθςθ πρζπει να είναι μεγαλφτερθ από τθν ικανότθτα».  Ο Λόρδοσ Μπάιρον: «Θ δυςτυχία ζχει μεγαλφτερο ενδιαφζρον για τουσ μεταγενζςτερουσ και μικρό ι κανζνα για τουσ ςφγχρονουσ».  Ο Γάλλοσ ςυγγραφζασ Αντρζ Ηιντ (Νομπζλ 1947): «Είναι καλφτερο να ςε απεχκάνονται γι’ αυτό που είςαι, παρά να ς’ αγαποφν για κάτι που δεν είςαι.»  Ο φιλόςοφοσ Μ. Heidegger: «Είναι παιδιά πολλϊν ανκρϊπων τα λόγια μασ.»

143  Ο “νόμοσ τθσ επωνυμίασ” του Στζφεν Στίγκλερ: «Καμία εφεφρεςθ δεν φζρει το όνομα εκείνου που πρϊτοσ τθν ανακάλυψε.»  Ο φιλόςοφοσ Φρειδερίκοσ Νίτςε: «Ο Ρολιτιςμόσ είναι μια λεπτι επιφάνεια πάνω από ζνα φλεγόμενο χάοσ».  Θ ςυγγραφζασ Ιωάννα Καρυςτιάνθ: «Θ Αριςτερά μάσ υπόςχεται ζνα καυμάςιο Σαββατόβραδο και μια θλιόλουςτθ Κυριακι, αλλά πρζπει να μασ πει και πϊσ κα βγάλουμε τθ Δευτζρα, τθν Τρίτθ, τθν Τετάρτθ, τθν Ρζμπτθ και τθν Ραραςκευι, με ζνα λόγο πειςτικό, με πρόγραμμα, χωρίσ τρελλά ρίςκα.»  Ο μεγάλοσ Γάλλοσ ςυγγραφζασ Φλωμπζρ: «Βάλε όλο ςου το “κυμό” και τθν “αγριάδα” ςτθ δουλειά ςου και ηιςε μια απλι, ςυνθκιςμζνθ ηωι.»  Ο Karl Krauss : «Πταν ο ιλιοσ του πολιτιςμοφ είναι πολφ χαμθλά, τότε και οι νάνοι ρίχνουν μεγάλεσ ςκιζσ.»  Μια παλιά ςυμβουλι τθσ πράςινθσ τςόχασ: «Πταν κάτςεισ ςτο τραπζηι, κοίταξε γφρω ςου να βρεισ ποιοσ είναι το κορόιδο. Αν δεν το βρεισ, τότε ςικω και φφγε αμζςωσ. Το κορόιδο είςαι εςφ!»  Ο βικτωριανόσ ποιθτισ Τόμασ Χάρντι: «Αν υπάρχει ζνασ δρόμοσ για το καλφτερο, απαιτεί μια πλιρθ κζαςθ του χειρότερου».  Ο Πςκαρ Ουάιλντ : “Το να ηεισ είναι το ςπανιότερο πράγμα του κόςμου. Οι περιςςότεροι απλϊσ υπάρχουν.” “Θ ηωι πρζπει να βιϊνεται ωσ τζχνθ.” “Αγάπθςε τον εαυτό ςου και κα είναι θ αρχι ενόσ ιςόβιου ειδυλλίου.” “Είναι μπελάσ να είςαι μζλοσ τθσ κοινωνίασ, αλλά αν είςαι αποκλειςμζνοσ από αυτιν, είναι τραγωδία.”

144 “Οριςμζνοι φζρνουν ευτυχία όπου πάνε, άλλοι όποτε φεφγουν.” “Θ καρδιά είναι φτιαγμζνθ για να ραγίηει.” “Ο κόςμοσ είναι κζατρο, αλλά θ διανομι των ρόλων είναι χάλια.”  Αποδίδονται ςτον Εinstein : «Πποιοσ δεν ζκανε ποτζ λάκοσ, δεν ζχει δοκιμάςει ποτζ κάτι καινοφργιο. Οι ευφυείσ άνκρωποι λφνουν τα προβλιματα. Οι μεγαλοφυείσ τα προβλζπουν. Πποιοσ είναι απρόςεκτοσ με τθν αλικεια ςτα μικρά ηθτιματα, δεν μπορεί να είναι αξιόπιςτοσ ςτα μεγάλα ηθτιματα. Ζνα ςωςτά προςδιοριςμζνο πρόβλθμα ζχει λυκεί κατά 50%. Θ δφναμθ ελκφει πάντα ανκρϊπουσ με χαμθλι θκικι. Μόνο δυο πράγματα είναι άπειρα, το ςφμπαν και θ ανκρϊπινθ βλακεία, αν και δεν είμαι ςίγουροσ ςχετικά με το ςφμπαν. Ο χωρίσ ςκζψθ ςεβαςμόσ προσ τθν εξουςία είναι ο μεγαλφτεροσ εχκρόσ τθσ αλικειασ. Μάκε από το παρελκόν, ηιςε το παρόν, ζλπιηε για το μζλλον. Θ φανταςία είναι πιο ςθμαντικι από τθ γνϊςθ. Δεν ξζρω με τι όπλα κα γίνει ο 3οσ Ραγκόςμιοσ πόλεμοσ, αλλά ο 4οσ κα γίνει με πζτρεσ και ρόπαλα. Ο κόςμοσ είναι επικίνδυνοσ, όχι εξαιτίασ αυτϊν που κάνουν το κακό, αλλά εξαιτίασ αυτϊν που τουσ κοιτάηουν χωρίσ να κάνουν τίποτε.»  Ο Γκαίτε: «Θ φφςθ είναι και το πιο αφφςικο. Πποιοσ δεν τθ βλζπει παντοφ, δεν τθ βλζπει πουκενά ςωςτά.»

145  Ο διάςθμοσ πιανίςτασ και μαζςτροσ Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ, για το μεγάλο Ζλλθνα μαζςτρο Δθμιτρθ Μθτρόπουλο (Είχαν ςυνεργαςτεί το 1957 ςτα πλαίςια τθσ Φιλαρμονικισ τθσ Νζασ Υόρκθσ): «Ο Μθτρόπουλοσ είχε τθν πιο ιςχυρι μνιμθ που ζχω ςυναντιςει ςε άνκρωπο. Κυμάμαι τισ πρόβεσ που ζκανε για το “Βόιτςεκ” του Μπεργκ ςτο Σάλτςμπουργκ το 1955, με τθ Φιλαρμονικι τθσ Βιζννθσ. Ράντα ζκανε πρόβεσ από μνιμθσ και ιξερε απ’ ζξω κάκε νότα, αλλά και κάκε λζξθ από το λιμπρζττο. Ιταν πραγματικά ςυγκλονιςτικό. Πταν κάποτε ζπρεπε να διευκφνει τθν παγκόςμια πρεμιζρα ενόσ καινοφργιου αμερικανικοφ κομματιοφ, οι παρτιτοφρεσ τθσ ορχιςτρασ δεν ζφταςαν παρά μόνο τθν τελευταία θμζρα πριν από τθν πρϊτθ πρόβα, ενϊ θ παρτιτοφρα του μαζςτρου δεν ζφταςε ποτζ. Ριρε λοιπόν τισ παρτιτοφρεσ τθσ ορχιςτρασ ςτο ςπίτι του και τισ άπλωςε ςτο πάτωμα τθρϊντασ τισ κζςεισ τθσ ορχιςτρασ. μετά απομνθμόνευςε όλο το κομμάτι ςε μια νφχτα και τθν επομζνθ το ζκανε πρόβα από μνιμθσ.» (!)  Ο μεγάλοσ Αμερικανόσ ςυγγραφζασ, John Steinbeck, ςτο βιβλίο του: «Ταξίδια με τον Τςάρλυ(το ςκφλο του). Αναηθτϊντασ τθν Αμερικι»: «Υπάρχουν ζκνθ όπου ο μφκοσ, οι δοξαςίεσ, τα αιςκιματα, οι επικυμίεσ ι οι προκαταλιψεισ παρεμβαίνουν διαςτρεβλϊνοντασ τθν ψφχραιμθ, ξεκάκαρθ αποτίμθςθ για χάρθ μιασ μαγικισ ςφγχυςθσ. Θ Ελλάδα είναι μια τζτοια χϊρα, όπου επικρατοφν οι προςωπικζσ και υποκειμενικζσ εικόνεσ... όπωσ το Τζξασ. Στο Τζξασ, όλα μποροφν να ακυρωκοφν από κάτι άλλο.»  Ο Σοπενχάουερ: «Τα δθμόςια οφζλθ προκφπτουν από τθν ελεφκερθ διακίνθςθ εγωιςτικϊν ςυμπεριφορϊν».

146  Ο Μάνοσ Χατηιδάκισ: «Θ δόξα είναι επιταγι, που δεν πρζπει να εξαργυρϊςεισ ςε χριμα. Ραίρνεισ χριμα, χάνεισ δόξα.»  Ο κακθγθτισ του Ρανεπιςτθμίου Χάρβαρντ, ΢ον Χάιφετη: «Ωσ θγεςία ορίηεται θ διαδικαςία κινθτοποίθςθσ μιασ κοινότθτασ ανκρϊπων, για τθν αντιμετϊπιςθ κοινϊν προβλθμάτων (προκλιςεων προςαρμογισ). Οι οκτϊ (8) αρχζσ του ςωςτοφ θγζτθ είναι: 1)Να ακοφει και να ςυνκζτει διαφορετικζσ αναλφςεισ από πολλαπλζσ πθγζσ, προτοφ λάβει μιαν απόφαςθ.

2)Να ζχει υψθλι ςυναιςκθματικι νοθμοςφνθ, να κατανοεί ανκρϊπουσ και να είναι καλόσ ςτισ διαπροςωπικζσ ςχζςεισ.

3)Να είναι ριτορασ, να ζχει τθν ικανότθτα κάποιου να μιλάει όχι απλϊσ με ςαφινεια, αλλά και με ζναν τρόπο που μιλάει ςτισ καρδιζσ των ανκρϊπων, ςτοχεφοντασ ςτο προςωπικό τουσ αξιακό ςφςτθμα.

4)Να εξθγεί ςτον κόςμο, γιατί μια μεταβατικι περίοδοσ μπορεί να διαρκζςει λίγο ι πολφ.

5)Να αποτρζπει τον πανικό. Ζνασ θγζτθσ μπορεί να γίνει ιδιαίτερα επικίνδυνοσ όςο θ περίοδοσ μετάβαςθσ μακραίνει.

6)Να μθν απαρνείται τθν πραγματικότθτα, οφτε να αναηθτεί αποδιοπομπαίουσ τράγουσ. Μια αεροπορικι εταιρία δεν μπορεί να καταςκευάςει αεροπλάνα, αν διαμαρτφρεται για τθ βαρφτθτα.

7)Να προςαρμόηεται ςτθ νζα εποχι. Ο πλανιτθσ μασ είναι γεμάτοσ από απολικϊματα οργανιςμϊν που εξαφανίςτθκαν, γιατί αδυνατοφςαν να προςαρμοςτοφν ςτο νζο περιβάλλον τουσ.

147 8)Να αυτοςχεδιάηει, όπωσ ακριβϊσ ζνασ μουςικόσ τθσ τηαη. Κατά τθ διάρκεια μιασ κρίςθσ, να αποςφρεται για λίγο από το προςκινιο και να επανζρχεται δυναμικά, αφοφ ζχει διαγνϊςει τα λάκθ του και ζχει ςχεδιάςει διορκωτικζσ κινιςεισ.»  Ο ταλαντοφχοσ μαζςτροσ, που ςτα 23 του χρόνια διθφκυνε τθ Φιλαρμονικι του Λζνινγκραντ, Θεόδωροσ Κουρεντηισ: «Θ γλϊςςα ζχει καταςκευάςει λζξεισ αιςκιςεων κοινϊσ αντιλθπτζσ και μζςω αυτϊν εξερευνοφμε ο ζνασ τον άλλον. Οι αιςκιςεισ, όμωσ, είναι πολφ πιο πλοφςιεσ. Μποροφμε, λοιπόν, να εμπλουτίςουμε το λεξικό μασ με νζεσ λζξεισ, που βρίςκονται ςτα θμιτόνια των λζξεων. Και εδϊ είναι το μυςτικό τθσ ποίθςθσ και τθσ μουςικισ *αλλά και των άλλων Καλϊν Τεχνϊν+, μυςτικό που ζρχεται να αποκωδικοποιιςει αιςκιςεισ που δεν ζχουν βρει ακόμα τισ λζξεισ τουσ.»  Ο ςθμαντικόσ Ουρουγουανόσ ςυγγραφζασ Εδουάρδο Γκαλεάνο : «Οι “μθχανζσ” είναι ακϊεσ. Αλλοφ είναι το πρόβλθμα. Πλο και περιςςότερο μετατρεπόμαςτε ςε μθχανζσ των μθχανϊν μασ, ςε εργαλεία των εργαλείων μασ. Οι μθχανζσ που γεννικθκαν ςτθν υπθρεςία του ανκρϊπου τελικά βάηουν τον άνκρωπο ςτθν υπθρεςία τουσ.»  Ο Ελί Βιηζλ, επιηιςασ του ςτρατοπζδου ςυγκζντρωςθσ, βραβευμζνοσ με Νομπζλ Ειρινθσ και πολιτικόσ ακτιβιςτισ: «Το αντίκετο τθσ αγάπθσ δεν είναι το μίςοσ, αλλά θ αδιαφορία. Το αντίκετο τθ γνϊςθσ δεν είναι θ άγνοια, αλλά θ αδιαφορία. Το αντίκετο τθσ ηωισ δεν είναι ο κάνατοσ, αλλά θ αδιαφορία για τθ ηωι και το κάνατο”.  Ο Μπρζχτ: «Αυτοί που είναι εναντίον τθσ πολιτικισ είναι υπζρ τθσ πολιτικισ που τουσ επιβάλλεται.»

148  Ο Μαρξ: «Οι υλικζσ ςυνκικεσ τθσ ηωισ ενόσ ανκρϊπου προςδιορίηουν και τθ ςυνείδθςι του.»  Ο μεγάλοσ οικονομολόγοσ Κζινσ: «Θ δυςκολία δεν ζγκειται ςτο να καταλάβουμε τισ καινοφργιεσ ιδζεσ, αλλά ςτο πϊσ κα ξεφφγουμε από τισ παλιζσ, που ζχουν ριηϊςει μζςα μασ. »  Από το βιβλίο: “Σο χιόνι ιταν βρώμικο” του ςυγγραφζα Ηορη Σιμενόν: «Είναι δφςκολο το επάγγελμα του ανκρϊπου».  Ο μεγάλοσ Τςζχωφ: «De gustibus aut bene, aut nihil» («Γοφςτο ι ζχεισ καλό ι δεν ζχεισ κακόλου»).  Ο Einstein: «Αυτό που ςυνικωσ ονομάηουμε κοινι λογικι, δεν είναι τίποτε άλλο παρά το ςφνολο των προκαταλιψεων που ζχουμε ςυςςωρεφςει μζχρι τθν θλικία των δεκαοχτϊ ετϊν.»  Ο Μπομπ Ντίλαν : «Εάν δεν είμαςτε απαςχολθμζνοι για να ξαναγεννθκοφμε, είμαςτε απαςχολθμζνοι για να πεκάνουμε.»  Θ Αμερικανίδα μουςικόσ, ποιιτρια και ακτιβίςτρια Patti Smith : «Οι νζοι πρζπει να κοιτάηουν μζςα τουσ, για να δουν ποιοι είναι, και να μθν αφινουν κόμματα ι προκακοριςμζνεσ ιδεολογίεσ να τουσ το πουν.»  Ο μεγάλοσ Άγγλοσ ποιθτισ, ηωγράφοσ, William Blake: «Ροτζ δεν ξζρεισ τι είναι αρκετό, εκτόσ αν μάκεισ τι είναι περιςςότερο από αρκετό.»  Από μια φράςθ του ποιθτι Βερλαίν: «Τίποτε δεν είναι καλφτερο για τθν ψυχι, από το να κάνει λιγότερο λυπθμζνθ μιαν άλλθ ψυχι».  Ο μεγάλοσ φυςικόσ Feynman: «Αν ςε κάποιο κατακλυςμό, ζμελλε μόνο μια φράςθ να ςωκεί, ποια

149 φράςθ κα περιείχε τισ περιςςότερεσ πλθροφορίεσ μζςα ςε λιγότερεσ; Ριςτεφω ότι κα ιταν θ “ατομικι υπόκεςθ’’- ότι όλα τα πράγματα είναι φτιαγμζνα από άτομα και από κενό. » ***  Κα κλείςουμε με λίγουσ αλλά ενδιαφζροντεσ αφοριςμοφσ από το γνωςτό “Αλφαβθτάρι του διαβόλου» του Αμερικανοφ κυνικοφ ςυγγραφζα Αμπρόουη Μπιρσ: αδικία. Βάροσ το οποίο, απ’ όλα όςα φορτϊνουμε ςτουσ άλλουσ και ςθκϊνουμε οι ίδιοι, είναι το ελαφρφτερο ςτο χζρι και το βαρφτερο ςτθν πλάτθ. αμερόλθπτοσ. Ο ανίκανοσ να διαβλζψει οποιαδιποτε προοπτικι προςωπικοφ οφζλουσ από τθ ςφμπλευςθ ςε μια από τισ δυο πλευρζσ μιασ διαμάχθσ ι από τθν υιοκζτθςθ μιασ από τισ δυο αντικρουόμενεσ απόψεισ. ανάγωγοσ. Αυτόσ που μεγάλωςε χωρίσ να ανατραφεί. αντιπάκεια. Συναίςκθμα που εμπνζουν οι φίλοι των φίλων μασ. αποκατάςταςθ. Αποηθμίωςθ χωρίσ ικανοποίθςθ. απόςταςθ. Το μόνο πράγμα που οι πλοφςιοι είναι πρόκυμοι να παραχωριςουν ςτουσ φτωχοφσ ωσ κτιμα τουσ. απρονοθςία. Μζριμνα για τισ ανάγκεσ του ςιμερα με τα ζςοδα του αφριο. αργία. Γιορτι. Κρθςκευτικι επζτειοσ που ςυνικωσ χαρακτθρίηεται από λαιμαργία και μζκθ, ςυχνά προσ τιμιν κάποιου ιεροφ προςϊπου περίφθμου για τθν εγκράτειά του. αρραβώνασ. Μζτρθςθ των διαςτάςεων του αςτραγάλου κατά τθν ετοιμαςία τθσ μπάλασ με τθν αλυςίδα.

150 αυταπάτθ. Ο πατζρασ μιασ αξιοςζβαςτθσ οικογζνειασ, με μζλθ όπωσ ο ενκουςιαςμόσ, θ ςτοργι, θ αυταπάρνθςθ, θ πίςτθ, θ ελπίδα, θ αγάπθ και πολλά άλλα ενάρετα τζκνα. άφιλοσ. Αυτόσ που δεν ζχει χατίρια να κάνει. Ο ςτεροφμενοσ περιουςίασ. Ο εκιςμζνοσ ςτθ διατφπωςθ τθσ αλικειασ και τθσ κοινισ λογικισ. Βάκχοσ. Βολικι κεότθτα που επινόθςαν οι αρχαίοι ωσ δικαιολογία για να μεκάνε. βιολί. Πργανο που γαργαλάει το ανκρϊπινο αυτί μζςω τθσ τριβισ ουράσ αλόγου ςε εντόςκια γάτασ. βρώςιμο. Καλό ωσ τροφι, ωφζλιμο ςτθν πζψθ, όπωσ το ςκουλικι για το βάτραχο, ο βάτραχοσ για το φίδι, το φίδι για το γουροφνι, το γουροφνι για τον άνκρωπο και ο άνκρωποσ για το ςκουλικι. γενεαλογία. Καταγραφι τθσ καταγωγισ του ατόμου από ζναν πρόγονο που δεν πολυνοιαηόταν να ψάξει τουσ δικοφσ του προγόνουσ. δειλόσ. Αυτόσ που ςε ςυνκικεσ επιτακτικοφ κινδφνου ςκζφτεται με τα πόδια. διάδοςθ. Το όπλο που προτιμοφν οι δολοφόνοι υπολιψεων. δικθγόροσ. Άτομο επιδζξιο ςτο να παρακάμπτει το νόμο. δυςφορία. Αςκζνεια που προκαλεί θ ζκκεςθ ςτθν ευθμερία ενόσ φίλου. εγγυθτισ. Βλαξ, ο οποίοσ ζχοντασ δικι του περιουςία, αναλαμβάνει να γίνει υπεφκυνοσ γι’ αυτιν που εμπιςτεφεται ζνασ άλλοσ ςε ζναν τρίτο. εκκεντρικότθτα. Μζκοδοσ διάκριςθσ τόςο φτθνι που οι βλάκεσ τθ χρθςιμοποιοφν, για να τονίςουν τθν ανικανότθτά τουσ. εκλζκτορασ. Αυτόσ που απολαμβάνει το ιερό προνόμιο να εκλζγει τον άνκρωπο που ζχει επιλζξει κάποιοσ άλλοσ.

151 ζμπιςτοσ. Άτομο, ςτο οποίο ο Α εμπιςτεφεται τα μυςτικά του Β, τα οποία εξομολογικθκε ςτον ίδιο ο Γ. επιτυχία. Το ζνα και μοναδικό αςυγχϊρθτο αμάρτθμα ζναντι των οικείων μασ. ευτυχία. Μια ευχάριςτθ αίςκθςθ, που πθγάηει από τον ςτοχαςμό γφρω από τθ δυςτυχία των άλλων. μόνοσ. Ο πάςχων από μοναξιά, τθ χειρότερθ από τισ κακζσ ςυναναςτροφζσ. οικονομία. Το να αγοράηεισ ζνα βαρζλι ουίςκι που δεν χρειάηεςαι ςτθν τιμι τθσ αγελάδασ που δεν ζχεισ αρκετά χριματα να αγοράςεισ. οκνθρία.Ρρότυπθ φάρμα όπου ο Διάβολοσ πειραματίηεται με ςπόρουσ νζων αμαρτιϊν και προάγει τθν ανάπτυξθ των βαςικϊν ακολαςιϊν. ομιλιτικότθτα. Διαταραχι που κακιςτά τον πάςχοντα ανίκανο να μαηζψει τθ γλϊςςα του, όταν κζλει να μιλιςει κάποιοσ άλλοσ. οπαδόσ. Άτομο που αςπάηεται μια πεποίκθςθ, επειδι δεν ζχει ακόμα λάβει όςα περιμζνει. παρθγοριά. Θ γνϊςθ ότι ζνασ άλλοσ ικανότεροσ από εςζνα είναι και πιο άτυχοσ από εςζνα. πλεοναςμόσ. Στρατιά λζξεων που ςυνοδεφει ζνα δεκανζα τθσ ςκζψθσ. ςυγχαρθτιρια. Θ κοςμιότθτα του φκόνου. ςυμβουλι. Το μικρότερο ςε αξία νόμιςμα. φιλία. 1)Διαδικαςία δθμιουργίασ αχάριςτων. 2)Ρλεοφμενο αρκετά μεγάλο, ϊςτε να χωρά δυο ςτθν καλοκαιρία, μα μόνο ζναν ςτθν κακοκαιρία. φιλοδοξία. Ακατανίκθτθ επικυμία να διαςυρκείσ από εχκροφσ εν ηωι και να γελοιοποιθκείσ από φίλουσ μετά κάνατον. ***

152

16. Ο ελλθνικόσ πολιτιςμόσ και οι άλλοι (αναρτικθκε τθν 1/10/2015)

 Ο ελλθνικόσ πολιτιςμόσ κεωρείται κατεξοχιν ερωτικόσ. Σ’ αυτόν υπάρχει ο ζρωσ των αξιϊν, όπωσ: τθσ αλικειασ, τθσ αρετισ, τθσ ομορφιάσ και τθσ ελευκερίασ. Θ αρχαία ελλθνικι ςκζψθ δεν αντιμετωπίηει τα πράγματα απόλυτα και δογματικά (το απόλυτο είναι προνόμιο του Κείου, ενϊ το μερικό και ςχετικό είναι τα μόνα που υπειςζρχονται ςτθν περιοχι τθσ ανκρϊπινθσ αναηιτθςθσ). Διακρίνει πάντα δυο διαφορετικζσ μεταξφ τουσ ι αλλθλοςυγκρουόμενεσ εκδοχζσ και προςπακεί, ςτθ ςυνζχεια, ςυνκζτοντασ να πλθςιάςει μεταξφ τουσ τα διεςτϊτα. Γενικϊσ, κεωρεί ότι δεν υπάρχουν οριςτικζσ και αμετάκλθτεσ λφςεισ, αλλά προςεγγίςεισ που ςυνεχϊσ χρειάηονται παραπζρα επεξεργαςίεσ και ςυμπλθρϊςεισ. Ουςιαςτικά, δεν υπάρχει οριςτικό τζλοσ ςτθν αναηιτθςθ τθσ αλικειασ, γι’ αυτό επιχειρείται ςυνεχϊσ να προςεγγιςκεί αυτι, ξεκινϊντασ κάκε φορά από διαφορετικι οπτικι γωνία και ζχοντασ ωσ πολφτιμο εφόδιο τθν αρχι τθσ διαλεκτικισ, που αποτελεί φψιςτθ κατάκτθςθ τθσ αρχαιοελλθνικισ ςκζψθσ. Μια προςζγγιςθ τθσ αλικειασ εμφανίηεται, για να παραχωριςει ςε λίγο τθ κζςθ τθσ ςε μια άλλθ. Δεν ζχει

153 και τόςθ ςθμαςία, αν θ προςζγγιςθ αυτι είναι λιγότερο ι περιςςότερο εφςτοχθ. Το ςπουδαιότερο είναι θ απόπειρα και το ταξίδι για τθν αναηιτθςθ τθσ αλικειασ.  Ο Δυτικόσ πολιτιςμόσ, παρότι αρδεφεται από τον ελλθνορωμαϊκό πολιτιςμό, διατθρεί το αρχζγονο γοτκικό ςτοιχείο του και είναι ςτθ βάςθ του βουλθςιαρχικόσ, δθλαδι περιζχει τθ βοφλθςθ για δφναμθ, που πραγματϊνεται ςτο δυτικό κόςμο ςταδιακά με τα εξισ βιματα: α)ανάπτυξθ τθσ γνϊςθσ, β)εκμετάλλευςθ τθσ γνϊςθσ, γ)τεχνολογικι πρόοδοσ & ανάπτυξθ. Σφμφωνα με τθ δυτικοευρωπαϊκι ςκζψθ ο Κεόσ είναι κυρίωσ βοφλθςθ και δφναμθ παρά νουσ και αγάπθ, όπωσ δζχεται θ ελλθνοορκόδοξθ ςκζψθ. Ωσ εκ τοφτου, μζςα ςτθν ευρωπαϊκι ψυχι κυριαρχεί θ αδυςϊπθτθ βουλθτικότθτα, χωρίσ όμωσ τθν ελπίδα εξόδου από τα τυχόν ατυχι αποτελζςματα. Γι’ αυτό μζςα ςτθν ευρωπαϊκι ψυχι υπάρχει θ ςυνείδθςθ του υπαρξιακοφ ναυαγίου και θ ζννοια του “amor fati”, που κυριαρχεί ςτθ ςκζψθ του Νίτςε. Ειδικότερα, θ λατινικι φράςθ “amor fati”, που μεταφράηεται ωσ "ὁ ἔρως τῆς μοίρας» ι «ὁ ἔρως τοῦ πεπρωμένου», χρθςιμοποιείται για να περιγράψει μια ςτάςθ, ςφμφωνα με τθν οποία όλα όςα ςυμβαίνουν ςτθ ηωι ενόσ ατόμου είναι καλά ι τουλάχιςτον αναγκαία, με τθν ζννοια ότι όλα αυτά ενυπάρχουν ςτθν ανκρϊπινθ ηωι, είτε μασ αρζςει είτε όχι. Με άλλα λόγια, ο “amor fati” χαρακτθρίηεται από τθν αποδοχι των γεγονότων ι καταςτάςεων, όπωσ ςυμβαίνουν ςτθ ηωι ενόσ ατόμου. Θ αποδοχι αυτι, βεβαίωσ, δεν αποκλείει κατ’ ανάγκθ τθν προςπάκεια αλλαγισ ι βελτίωςθσ, αλλά μάλλον κεωρείται ότι είναι προσ τθν κατεφκυνςθ του τι εννοεί ο Νίτςε με τθν ζννοια τθσ «αιϊνιασ επανάλθψθσ».

154 Συγκεκριμζνα, ο Υπεράνκρωποσ του Νίτςε πρζπει να δζχεται με αγάπθ τθ μοίρα του, να ηει με τθν προοπτικι ενόσ αιϊνιου κανάτου και μιασ αιϊνιασ επιςτροφισ, να καταδαπανά δθλαδι τον εαυτό του ςε κινδφνουσ επιδιϊκοντασ νζεσ αξίεσ. Πμωσ, ζνασ από τουσ μεγάλουσ πατζρεσ τθσ Ορκόδοξθσ εκκλθςίασ, ο Γρθγόριοσ Νφςςθσ (αδελφόσ του Μεγάλου Βαςιλείου) αναφζρεται ςτο ναυάγιο των προςπακειϊν του ανκρϊπου, προκειμζνου να ξεφφγει από τα υπαρξιακά του αδιζξοδα, οπότε αυτόσ ςυνειδθτοποιϊντασ το ατελζςφορο: «ὡς ἐνδεής ἀποδύρεται», δθλαδι «ωσ αδφνατοσ κρθνεί πικρά». Αλλά κατά τθν οδφνθ τθσ ςυνειδθτοποιθμζνθσ αποτυχίασ του ζνεκα του υπαρξιακοφ ναυαγίου, με τθν πίςτθ ςτθν Ανάςταςθ του Χριςτοφ εμφανίηεται το κάλλοσ «τό ἀνζλπιςτον», το οποίο ανοίγει ελπιδοφόρο ορίηοντα. Ζτςι, ο ζρωσ του Κείου υπερβαίνει τθν αναγκαιότθτα, μασ ειςάγει ςτο χϊρο του υπερβατικοφ και επιφαίνεται θ ςωτθρία μασ, ενϊ ο “amor fati” του Νίτςε ι ακόμα το “κιςμζτ” των Λςλαμιςτϊν εμφανίηεται με τθν ιςχφ φυςικοφ νόμου, που δεν δίνει κζςθ ςτθν ελπίδα τθ ςωτθρίασ. Ανοίγεται, λοιπόν, ο δρόμοσ ςτθν άγρια βουλθτικότθτα μζχρισ απανκρωπίασ, κάτι που υπιρξε μζχρι τϊρα ωσ κφριοσ παράγοντασ μζςα ςτθν ιςτορία, όπωσ είναι αυτι των Γερμανϊν και των Λςλαμιςτϊν.  Στον Ιςλαμικό πολιτιςμό, επιπλζον, το φανατιςμό τον παράγει θ ίδια θ κρθςκευτικι πίςτθ ςτο Κοράνι, θ οποία εκτρζφει ζνα ιςχυρό υποκειμενιςμό, παράλλθλα και ςυναφϊσ με μια ςχετικιςτικι αντίλθψθ του αντικειμενικοφ κόςμου, τζτοια που δίνει περαιτζρω ζνταςθ ςτον υποκειμενιςμό και, κατά ςυνζπεια, ζνταςθ και δφναμθ

155 ςτθ βουλθτικότθτα, τθ δραςτθριότθτα και τα αποτελζςματα που αυτι θ δράςθ παράγει.  Θ κινζηικθ φιλοςοφία δεν γνϊριςε τθν αριςτοτελικι λογικι, όπωσ τθ δόμθςε το ελλθνικό πνεφμα. Δθλαδι από τθν κινεηικι ςκζψθ ζλειπε ο λεγόμενοσ τυπικόσ ςυλλογιςμόσ. Αυτό δεν ςθμαίνει, βεβαίωσ, ότι θ κινεηικι φιλοςοφία δεν ζκαμε ολοκλθρωμζνα ςυςτιματα ςκζψεων, απλϊσ τα δθμιοφργθςε με ζνα ςυνδυαςτικό μάλλον «ελλειπτικό» τρόπο, που χαρακτθρίηονται ςυνικωσ από ενδιαφζροντα θκικά, πρακτικά, παιδαγωγικά και λιγότερο κεωρθτικά. Θ απουςία τθσ τυπικισ Λογικισ ςτθν κινεηικι φιλοςοφία οφείλεται ςτο χαρακτιρα τθσ κινεηικισ οντολογίασ. Οι Κινζηοι φιλόςοφοι πίςτευαν ότι ο κόςμοσ δεν αποτελείται από ςτακερζσ οντότθτεσ και θ πραγματικότθτα δεν είναι ςτακερι, αλλά αποτελεί μια διαδικαςία και γι’ αυτό τα πράγματα δεν είναι επιδεκτικά ςε αυςτθρό οριςμό. Διατφπωςαν, βεβαίωσ, μια ιςχυρι κεωρία ιδεϊν γενικοφ χαρακτιρα, αλλά ποτζ δεν αποδζχτθκαν τθν ζννοια τθσ ςτακερότθτασ των ειδϊν. Στθν κινεηικι ςκζψθ δεν υπάρχει θ ιδζα τθσ αιτίασ και του φυςικοφ νόμου και επίςθσ απουςιάηει: α)Θ «αρχι τθσ ταυτότθτασ» (Θ αρχι αυτι μασ διαβεβαιϊνει ότι ζνα πράγμα οφείλει πάντοτε να είναι ο εαυτόσ του και δεν μπορεί ταυτόχρονα να μθν είναι ο εαυτόσ του). β)Θ «αρχι του αποκλειομζνου μζςου ι τρίτου» (Σφμφωνα με τθν αρχι αυτι, δφο ζννοιεσ αντιφατικά κείμενεσ που λζγονται για το ίδιο αντικείμενο, δεν μπορεί να είναι και οι δφο ψευδείσ οφτε και νοοφνται ωσ τζτοιεσ, αλλά αν θ μία είναι αλθκισ, τότε θ άλλθ είναι υποχρεωτικά ψευδισ

156 χωρίσ άλλο περικϊριο. Δθλαδι ι ςτζκει κάτι ι δε ςτζκει, δεν μπορεί να ιςχφουν και τα δφο). Αυτι θ απροςδιοριςτία του κινεηικοφ πνεφματοσ αποτυπϊνεται και ςτθν κινεηικι γραφι. Συγκεκριμζνα: τα ιδεογράμματα αφινουν μεγάλα περικϊρια για ερμθνεία. Ρολλά από αυτά είναι διφοροφμενα ι ζχουν πολλαπλζσ ζννοιεσ. Δεν υπάρχει ςτίξθ, δεν υπάρχουν γζνθ, ενικόσ και πλθκυντικόσ αρικμόσ, οφτε πρόςωπα ι χρόνοι ςτα ριματα. Γενικϊσ, υπάρχει πολφ ρευςτότθτα. Ζννοιεσ κακθμερινισ χριςθσ ςτθν δυτικι ςκζψθ αποκτοφν ςτθν κινεηικι φιλοςοφία μεταφυςικό περιεχόμενο. Ζτςι, λ.χ. θ ανκρωπιά δεν είναι απλά ζνα ςυναίςκθμα, που επιτρζπει τθ ςυμβίωςθ ςτθν κοινωνία με πνεφμα επιείκειασ, αλλθλοκατανόθςθσ και αγάπθσ, αλλά υπζρτατθ δράςθ, που απορρζει από τθν εςϊτερθ ενότθτα όλων των πλαςμάτων του ςφμπαντοσ. Στθν κινεηικι ψυχι το Υποκείμενο και το Αντικείμενο ταυτίηονται, χωρίσ κυριαρχία του ενόσ επί του άλλου. Στθν κινεηικι ςκζψθ θ λογικι είναι ωχρι, θ φιλοςοφία ςεμνι, θκικολογικι και ωφελιμιςτικι, θ δράςθ κατά κανόνα και όχι απόλυτα απορρίπτεται, μάλιςτα θ μόρφωςθ, ωσ γνϊςθ, κεωρείται και πρόξενοσ κακοφ. Τζλοσ, ςτθν κινεηικι ςκζψθ το παν δεν είναι ςτακερό, αλλά αυτι θ αςτάκειά του είναι αιϊνια. Θ «μονιμότθτα αςτάκειασ» είναι κεμελιϊδεσ ςτοιχείο τθσ κινεηικισ κοςμοκεωρίασ. Μια άλλθ, τζλοσ, διαφορά: Οι αρχαίοι Ζλλθνεσ, ενϊ επιηθτοφςαν το μζτρο ωσ κανόνα αρετισ από άποψθ ουςίασ, εν τοφτοισ από άποψθ αξίασ επιηθτοφςαν όχι τθ μεςότθτα αλλά τθν ακρότθτα, δθλαδι το «άριςτον». Οι Κινζηοι, αντίκετα, επιηθτοφςαν το μζτρο και από άποψθ ουςίασ και από άποψθ αξίασ.

157 H Ινδικι φιλοςοφία αποβλζπει όχι τόςο ςτθ μετάδοςθ γνϊςεων, όςο ςτθ δθμιουργία πνευματικισ διάκεςθσ ικανισ να οδθγιςει ςτο βίωμα μιασ ευρφτερθσ πραγματικότθτασ, που βρίςκεται πίςω από τα φαινόμενα. Θ ινδικι ςκζψθ δεν διακζτει οφτε τθ ςαφινεια τθσ ελλθνικισ φιλοςοφικισ ςκζψθσ οφτε τθν αυςτθρι μεκοδικότθτα τθσ ευρωπαϊκισ φιλοςοφίασ, διακζτει όμωσ αναμφιςβιτθτο βάκοσ. Για τουσ Λνδοφσ δεν υπάρχει αντίκεςθ μεταξφ πνεφματοσ και φλθσ. Τα πάντα περιζχονται ςε μια κλίμακα υπαρξιακισ ζνταςθσ. Οι Λνδοί ςτοχαςτζσ παραδζχονται κάποιο βακμό ςυνείδθςθσ ακόμα και ςτα βακφτερα επίπεδα τθσ φλθσ. Στθν ινδικι ςκζψθ, όπωσ δεν υπάρχει διάκριςθ μεταξφ φλθσ και πνεφματοσ, ζτςι δεν υπάρχει και διάκριςθ μεταξφ ςκζψθσ και δράςθσ. Εδϊ, πρωτίςτωσ, υπάρχει το Αντικείμενο και το Υποκείμενο χάνεται μζςα ςτο Αντικείμενο. Ο άνκρωποσ απορροφάται από τον κόςμο και τελικϊσ, ταυτίηεται και χάνεται ωσ δρων υποκείμενο και ςκεπτόμενο πρόςωπο μζςα ςτο Βράχμα (Το απόλυτο Ον). Οι Λνδοί, τζλοσ, δεν ενδιαφζρονται για τθν κατανόθςθ, αυτι κακεαυτι, τθσ κρθςκευτικισ ι φιλοςοφικισ διδαςκαλίασ. Στον ινδικό ςτοχαςμό θ διάκριςθ μεταξφ αγίου και ςοφοφ δεν είναι εφκολθ. Ο ςοφόσ Λνδόσ κεωρεί ότι αιςκάνεται τθ φϊτιςθ και τθ βιϊνει. ***

158

17. Ρόςο “μασ επιτρζπεται” να γνωρίςουμε; *α+ (αναρτικθκε ςτισ 1/11/2015)

Ο άνκρωποσ μζςα από τισ επιςτιμεσ του κζτει ςυνεχϊσ νζα ερωτιματα και προςπακεί να ςυνκζςει τθν αλικεια τθσ δικισ του φπαρξθσ και τθσ πραγματικότθτασ που τον περιβάλλει. Εάν κεωρθκεί ότι τα Μακθματικά και θ Φυςικι είναι το Α και το Ω των επιςτθμϊν που ςτοχεφουν ςτα βαςικά και τα κεμελιϊδθ, τότε όλεσ οι άλλεσ επιςτιμεσ εγκιβωτίηονται ς’ αυτζσ, προκειμζνου να δείξουν τισ… “λεπτομζρειεσ”. Και ενϊ ςτθ βάςθ τουσ τα Μακθματικά και θ Φυςικι φαίνονται ξεχωριςτοί τομείσ γνϊςθσ, ςτθν κορυφι τουσ ςυνδζονται τόςο ςτενά, ϊςτε αποτελοφν τισ δυο όψεισ του ίδιου νομίςματοσ. Τα Μακθματικά ωσ επιςτιμθ από τα πρϊτα τουσ βιματα - εποχι των αρχαίων Ελλινων - μζχρι τθ ςφγχρονθ

159 εποχι αποκτοφν ςυνεχϊσ νζα βζλθ ςτθ φαρζτρα τουσ. Μιπωσ, όμωσ, εξαντλθκοφν οι περιοχζσ απ’ όπου αυτά αρδεφονται, οπότε ςε αυτι τθν περίπτωςθ χωρίσ άλλα μακθματικά εργαλεία κα “ςτεγνϊςει” θ παραπζρα ζρευνα τθσ Φυςικισ, πριν προφτάςει να αποκαλφψει τθ μεγάλθ αλικεια, ι μιπωσ οι εν λόγω περιοχζσ είναι ανεξάντλθτεσ, οπότε αυτοφ του είδουσ θ αναηιτθςθ κα ςυνεχίηεται ωσ επιςτθμονικό ςιςςφφιο μαρτφριο; Εν πάςθ περιπτϊςει, τα Μακθματικά παρ’ όλθ τθν ιςχφ τουσ ζχουν και κάποιεσ…. “αδυναμίεσ”. Θ μια από αυτζσ βρίςκεται ςτθ βάςθ τουσ και ςχετίηεται με το ότι θ ςιωπθρι παραδοχι, ςχεδόν βεβαιότθτα, ότι κάκε τομζασ μακθματικισ ςκζψθσ μπορεί να εφοδιαςτεί με ζνα ςφνολο αξιωμάτων επαρκζσ για να αναπτυχκεί μεκοδικά θ απζραντθ ολότθτα των αλθκϊν προτάςεϊν του, είναι ςφμφωνα με το κεϊρθμα “τθσ μθ πλθρότθτασ” του Gӧdel (διατυπϊκθκε το 1931) αςτιριχτθ υπόκεςθ. Με απλά λόγια, ςφμφωνα με τον Gӧdel, όςο προςεκτικοί κι αν είναι οι Μακθματικοί ςτο ςχεδιαςμό του λογικοφ ςυςτιματοσ των βαςικϊν αρχϊν, πάνω ςτισ οποίεσ ςτθρίηεται θ κεωρία αρικμϊν, θ άλγεβρα, θ μακθματικι ανάλυςθ και τα υπόλοιπα μακθματικά εργαλεία, ζνα τζτοιο ςφςτθμα δεν μπορεί να είναι ποτζ πλιρεσ. Για οποιοδιποτε τζτοιο ςφςτθμα κα υπάρχουν πάντα ερωτιματα, που δεν μποροφν να απαντθκοφν. Το ςφςτθμα κα περιζχει πάντα κζματα, που κα παραμζνουν απροςδιόριςτα, αςχζτωσ αν είναι ι αν δεν είναι αλθκινά. Θ άλλθ αδυναμία τουσ είναι “oι απειριςμοί” και παρότι τουσ αντιπαλεφουν με ζξυπνεσ “λαβζσ”, εν τοφτοισ, όταν αυτοί περάςουν ςτον κφριο ςφντροφό τουσ που είναι θ Φυςικι, τα πράγματα δυςκολεφουν και τα αδιζξοδα εμφανίηονται ςε όλθ τουσ τθ μεγαλοπρζπεια. Σε μερικά

160 τζτοια αδιζξοδα τθσ Φυςικισ κα αναφερκοφμε πιο κάτω, κάνοντασ προθγουμζνωσ μια πολφ ςφντομθ ιςτορικι αναδρομι πάνω ςτισ εξελίξεισ του επιςτθμονικοφ αυτοφ τομζα. *** Θ πρϊτθ επιςτθμονικι επανάςταςθ ςυνζβθ πριν ακόμα κεμελιωκεί καλά θ επιςτιμθ των Ελλινων, όταν δθλαδι κάποιοι παρατθρθτζσ του ουρανοφ, κάπου ςτθ Μεςοποταμία ι τθν Αίγυπτο, μπόρεςαν να κάνουν προβλζψεισ ςχετικά με τισ εκλείψεισ του Ιλιου και τθσ Σελινθσ. Αυτό ζγινε κατορκωτό, όταν κάποιοσ ευφυισ ανακάλυψε το ελλείπον ςτοιχείο, δθλαδι, όταν κατάλαβε ότι για τθν πρόβλεψθ των εκλείψεων δεν αρκοφςε να γνωρίηει κάποιοσ τισ δυο προφανείσ περιοδικζσ διαδρομζσ Γθσ - Ιλιου και Σελινθσ - Γθσ, αλλά ότι υπιρχε και μια επί πλζον μυςτθριϊδθσ ταλάντωςθ, τθσ τομισ - ςε γενικζσ γραμμζσ - των δυο αυτϊν διαδρομϊν που ζγραφε ζνα πλιρθ κφκλο ςτον ουρανό περίπου κάκε 18 και 2/3 ζτθ. Γενικϊσ, οι μεγάλεσ επαναςτάςεισ ςτισ επιςτιμεσ δεν φζρνουν μόνο μεγάλεσ ανατροπζσ, αλλά φζρνουν και μεγάλεσ ενοποιιςεισ και προκειμζνου να ςυμβοφν αυτζσ χρειάηεται να πάρουν το χρόνο τουσ. Στο μεταξφ χρονικό διάςτθμα, άλλοτε μεγάλο και άλλοτε ακόμα μεγαλφτερο, ςυμβαίνουν ςταδιακά αλλαγζσ ςτο εκάςτοτε ιςχφον επιςτθμονικό παράδειγμα και ςθμαντικζσ ενοποιιςεισ, οι οποίεσ κάποια ςτιγμι ωκοφν προσ ςτο μεγάλο επιςτθμονικό άλμα. Αναλυτικότερα: Μετά τον ερχομό τθσ ελλθνικισ επιςτιμθσ, θ Φυςικι βάδιςε για πολλοφσ αιϊνεσ με τα ερωτιματα και τισ απαντιςεισ του Αριςτοτζλθ (384 π.Χ. - 323 π.Χ.) όςον αφορά: το χϊρο, το χρόνο, τθν κίνθςθ και τθν κοςμολογία, και βεβαίωσ με το γεωκεντρικό ςφςτθμα του Κλαφδιου

161 Ρτολεμαίου (70 π.Χ. - 161 μ.Χ.), αφοφ θ θλιοκεντρικι άποψθ του Αρίςταρχου του Σάμιου (320 π.Χ. - 250 μ.Χ.) δεν μπόρεςε τότε να επιβλθκεί. Ζπρεπε να ζλκει ο Κοπζρνικοσ (1473 - 1543), για να τοποκετιςει ςτο κζντρο τον Ιλιο και να κεωριςει τθ Γθ ωσ πλανιτθ, ο Κζπλερ (1571 - 1630) να προςδιορίςει τουσ νόμουσ τθσ κίνθςθσ των πλανθτϊν γφρω από τον ιλιο, ο Γαλιλαίοσ (1564 - 1642) να διατυπϊςει τθν αρχι τθσ αδράνειασ και τζλοσ ο Νεφτωνασ (1642 - 1727) να κάνει τθν κωδικοποίθςθ τθσ Μθχανικισ με τουσ βαςικοφσ νόμουσ που διατφπωςε, ϊςτε να ξεκακαριςτοφν τα παραπάνω αναφερκζντα ηθτιματα. Οι παραπάνω αλλαγζσ ιταν τόςο κεμελιϊδεισ που επζφεραν τθν πρϊτθ μεγάλθ επανάςταςθ ςτθν Λςτορία τθσ Φυςικισ, θ οποία ονομάςτθκε “Κοπερνίκειοσ επανάςταςθ” (πιρε το όνομα αυτό από τον πρϊτο ςτθν ςειρά τθσ παραπάνω μεγάλθσ τετράδασ), και αποκορφφωμα, βεβαίωσ, τθσ οποίασ ιταν οι νόμοι του Νεφτωνα. Ειδικότερα, θ πρόταςθ του Κοπζρνικου ότι οι πλανιτεσ μοιάηουν μάλλον με τθ Γθ παρά με τον Ιλιο υπιρξε βακιά ανατρεπτικι. Αν όμωσ θ Γθ είναι πλανιτθσ, τότε κα ζπρεπε να βρίςκεται ςε αζναθ κίνθςθ. Στθν περίπτωςθ αυτι παραβιαηόταν ο νόμοσ του Αριςτοτζλθ, που ζλεγε ότι θ τελικι κατάςταςθ οποιουδιποτε ςϊματοσ, το οποίο δεν βριςκόταν ςτερεωμζνο ςτθν ουράνια ςφαίρα, είναι θ θρεμία, και επιπλζον ερχόταν ςε αντίκεςθ με τθν κοινι εμπειρία που οδθγοφςε ςτο ερϊτθμα: αν θ Γθ κινείται, γιατί δεν το αιςκανόμαςτε; Θ απάντθςθ ςτο παραπάνω ερϊτθμα αποτζλεςε τθ μεγαλφτερθ ενοποίθςθ που ςυνζβθ ςτθν ιςτορία τθσ Φυςικισ επιςτιμθσ, δθλαδι ςτθν ενοποίθςθ κίνθςθσ και

162 θρεμίασ. Ρροτάκθκε με το Γαλιλαίο και κωδικοποιικθκε ςτον πρϊτο νόμο του Νεφτωνα, γνωςτι ωσ “αρχι τθσ αδράνειασ”, που λζει ότι: “ Ζνα ςϊμα ςε θρεμία ι ευκφγραμμθ ομαλι κίνθςθ παραμζνει ςε κατάςταςθ θρεμίασ ι ευκφγραμμθσ ομαλισ κίνθςθσ, εκτόσ και αν αςκθκοφν ςε αυτό δυνάμεισ”. Συνεπϊσ, θ θρεμία ςυνιςτά υποπερίπτωςθ τθσ ευκφγραμμθσ ομαλισ κίνθςθσ, πρόκειται δθλαδι για κίνθςθ με μθδενικι ταχφτθτα. Ο Κζπλερ, αφοφ αποδζχτθκε ότι θ Γθ είναι πλανιτθσ, αγωνίςτθκε με επιμονι να ενοποιιςει τισ κινιςεισ όλων των πλανθτϊν περί τον Ιλιο, ζτςι ζφταςε ςτθ διατφπωςθ των τριϊν νόμων του. Ο πρϊτοσ νόμοσ τοποκετοφςε τον Ιλιο ςτο να καταλαμβάνει τθ μια εςτία κάκε ελλειπτικισ πλανθτικισ τροχιάσ και άρα να παίηει ςθμαντικό ρόλο ςτθν κίνθςθ των πλανθτϊν και όχι απλϊσ να είναι ο προβολζασ ςτο κζντρο, όπωσ φανταηόταν αρχικά ο Κοπζρνικοσ. Ο δεφτεροσ νόμοσ εξθγοφςε τθν αυξομείωςθ τθσ ταχφτθτασ των πλανθτϊν κατά τθν περιφορά τουσ γφρω από τον Ιλιο.

O τρίτοσ νόμοσ ςυςχζτιηε επακριβϊσ τισ διαφορετικζσ ταχφτθτεσ των πλανθτϊν μεταξφ τουσ, δθλαδι εξθγοφςε, γιατί οι εςωτερικοί πλανιτεσ (Ερμισ, Αφροδίτθ) κινοφνται ταχφτερα από τουσ εξωτερικοφσ (Άρθ, Δία, Κρόνο, Ουρανό, Ροςειδϊνα) και ποια ακριβϊσ ςχζςθ διζπει αυτζσ τισ ταχφτθτεσ μεταξφ τουσ. Αυτζσ οι ανακαλφψεισ του Κζπλερ άνοιξαν το δρόμο ςτο Νεφτωνα να κάνει τθ μεγάλθ ςφλλθψθ, ότι δθλαδι θ δφναμθ που αςκεί ο Ιλιοσ ςτουσ πλανιτεσ ταυτίηεται επακριβϊσ με τθ βαρυτικι δφναμθ που ςυγκρατεί όλουσ εμάσ πάνω ςτθ Γθ. Με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να ενοποιιςει τθ Φυςικι ςτον ουρανό με τθ Φυςικι ςτθ Γθ.

163 *** Λίγα χρόνια αργότερα και ςυγκεκριμζνα το 1900 ξεκίνθςε θ “ςφγχρονθ επανάςταςθ” ςτθ Φυςικι, όταν ο Μαξ Ρλάνκ ανακάλυψε τον τφπο που περιγράφει τθν κατανομι τθσ ενζργειασ ςτο φάςμα τθσ κερμικισ ακτινοβολίασ, ςφμφωνα με τον οποίο: “θ ενζργεια δεν εκπζμπεται με ςυνεχι τρόπο αλλά κατά διακεκριμζνα ποςά, τα λεγόμενα κβάντα ενζργειασ.” Θ εν λόγω επανάςταςθ, ςτθν οποία πρωταγωνίςτθςαν μεγάλα ονόματα, όπωσ ο Aϊνςτάιν και ο Μπορ, κεωρείται ότι είναι ατελισ, διότι δεν ζχει φτάςει ςτο τζλοσ τθσ, αφοφ βαςικά προβλιματά τθσ παραμζνουν ανεπίλυτα. Τα μεγάλα προβλιματα εμφανίςτθκαν, επειδι ζπρεπε να ερμθνευτεί ςε κοινι βάςθ θ Φυςικι που αφορά το μεγάλο και το ορατό με τθ Φυςικι που αφορά το μικρό και μθ ορατό και με τισ πιο εξελιγμζνεσ μεκόδουσ παρατιρθςθσ. Αυτοί οι δυο πόλοι παρότι πρζπει να ςυνδζονται μεταξφ τουσ, γιατί αλλιϊσ δεν κα υπιρχαμε ωσ άνκρωποι, για να το ςυηθτοφμε, εν τοφτοισ οι αρμοί τουσ χάνονται μυςτιρια και ίςωσ δεν καταςτεί ποτζ δυνατό να καταλάβουμε τθ μεταξφ τουσ ςυνάφεια. Εξάλλου, ςτον ζναν πόλο βαςιλεφει θ αιτιότθτα (ςχζςθ αιτίου και αποτελζςματοσ) και θ αιτιοκρατία (ακριβισ πρόβλεψθ), ενϊ ςτον άλλο πόλο τα αντίκετά τουσ δθλαδι θ τυχαιότθτα (μθ φπαρξθ ςχζςθσ αιτίου και αποτελζςματοσ) και θ πικανότθτα (μθ ακριβισ πρόβλεψθ) των φυςικϊν ςυμβάντων. Μοιάηουν λοιπόν ςαν να ορκϊνονται και να λειτουργοφν ωσ βάκρα, χωρίσ όμωσ να μποροφν να δείξουν τθ μεταξφ τουσ γεφφρωςθ, πράγμα που κα τουσ οδθγοφςε ςε ζνα όλον. Θ Φφςθ, όμωσ, είναι προφανϊσ ενοποιθμζνθ. Το Σφμπαν, ςτο οποίο κατοικοφμε ζχει ςυνοχι. Κακζνα

164 ςυςτατικό του αλλθλεπιδρά με κάκε άλλο ςυςτατικό και ζτςι δεν μποροφμε να ζχουμε δυο κεωρίεσ για τθ Φφςθ, οι οποίεσ να αναφζρονται ςε διαφορετικζσ κατθγορίεσ φαινομζνων, ωςάν θ μια κατθγορία να μθ ςχετίηεται οφτε κατά διάνοια με τθν άλλθ. Εν πάςθ περιπτϊςει, ασ πάρουμε τα πράγματα από τθν αρχι: 1)Μζχρι το 1820 ο θλεκτριςμόσ και ο μαγνθτιςμόσ κεωροφνταν ωσ δυο διακριτά φαινόμενα. Ο Faraday και ο Ampère ιταν οι πρϊτοι που ζδειξαν ότι ο θλεκτριςμόσ και ο μαγνθτιςμόσ είναι οι δυο όψεισ του ίδιου φαινόμενου, που λζγεται θλεκτρομαγνθτιςμόσ. Αυτό που διακρίνει τον θλεκτριςμό από το μαγνθτιςμό είναι ζνασ περιβαλλοντικόσ παράγοντασ, το αν δθλαδι το θλεκτρικό φορτίο κινείται ι όχι. Ο θλεκτρομαγνθτιςμόσ ζφταςε ςτο απόγειό του πενιντα χρόνια αργότερα, όταν ο Maxwell ζδειξε ότι, αν ζνα θλεκτρικό φορτίο επιταχφνεται(δθλαδι θ ταχφτθτά του αλλάηει κατά μζτρο και διεφκυνςθ), τότε εκπζμπει ενζργεια με τθ μορφι τθσ θλεκτρομαγνθτικισ ακτινοβολίασ (ραδιοκφματα, κερμικά κφματα, φωτεινζσ ακτίνεσ, ακτίνεσ γ), που διαφζρουν μεταξφ τουσ μόνο ωσ προσ το μικοσ κφματοσ. Ζτςι, ο Maxwell ενοποίθςε τον θλεκτρομαγνθτιςμό με τθν οπτικι. Θ κεωρία του Μaxwell φαινόταν να αντιφάςκει με τθν “αρχι τθσ ςχετικότθτασ” του Γαλιλαίου, ςφμφωνα με τθν οποία: “θ διάκριςθ μεταξφ κίνθςθσ και θρεμίασ ζχει νόθμα μόνο ςε ςχζςθ με κάποιον παρατθρθτι”. Δθλαδι εφόςον δυο παρατθρθτζσ κινοφνται με διαφορετικό τρόπο, διαφζρουν και οι αντιλιψεισ τουσ ςχετικά με το ποια αντικείμενα κινοφνται και ποια θρεμοφν. Αποδείχτθκε μζςω πειραμάτων ότι οι παρατθρθτζσ ενόσ θλεκτρομαγνθτικοφ πεδίου μποροφςαν να κάνουν

165 διάκριςθ μεταξφ τθσ κίνθςθσ και τθσ θρεμίασ τουσ. Ζτςι τζκθκε κζμα ανάμεςα ςτθν ενοποίθςθ των πάντων ωσ φλθσ και τθσ ενοποίθςθσ κίνθςθσ και θρεμίασ. Για πολλοφσ φυςικοφσ θ ιδζα ενόσ υλικοφ Σφμπαντοσ είναι πιο ςθμαντικι από το, πικανϊσ τυχαίο, γεγονόσ τθσ δυςκολίασ ςτθν ανίχνευςθ τθσ κίνθςθσ. Κάποιοι άλλοι κεϊρθςαν τθν αρχι τθσ ςχετικότθτασ πιο ςθμαντικι. Ανάμεςα ςε αυτοφσ ιταν ζνασ νεαρόσ φοιτθτισ από τθ Ηυρίχθ, ονόματι Albert Einstein, ο οποίοσ αςχολικθκε με αυτό το γρίφο επί δζκα χρόνια και το 1905 ζδωςε τθ λφςθ. Ο Einstein κατάλαβε ότι θ ενοποίθςθ του Maxwell ιταν βακφτερθ από ότι ο ίδιοσ ο Maxwell είχε υποψιαςτεί. Πχι μόνο το θλεκτρικό και το μαγνθτικό πεδίο ςυνιςτοφν διαφορετικζσ όψεισ ενόσ και του αυτοφ φαινόμενου, αλλά και διαφορετικοί παρατθρθτζσ κα ζβλεπαν το ίδιο φαινόμενο διαφορετικά με τθν αλλαγι οπτικισ. Με άλλα λόγια, ζνασ παρατθρθτισ κα εξθγοφςε ζνα οριςμζνο γεγονόσ με όρουσ θλεκτριςμοφ, ενϊ άλλοσ παρατθρθτισ κινοφμενοσ ςε ςχζςθ με τον πρϊτο κα εξθγοφςε το ίδιο γεγονόσ με όρουσ μαγνθτιςμοφ. Και οι δυο όμωσ κα ςυμφωνοφςαν με το τι ςυμβαίνει. Ζτςι, γεννικθκε θ “Ειδικι κεωρία τθσ ΢χετικότθτασ” του Einstein ωσ ςυνδυαςμόσ τθσ ενοποίθςθσ θρεμίασ κίνθςθσ του Γαλιλαίου με τθν ενοποίθςθ θλεκτριςμοφμαγνθτιςμοφ - οπτικισ του Maxwell. Αυτι θ κεωρία τθσ Σχετικότθτασ είχε δυο βαςικζσ ςυνζπειεσ. θ πρϊτθ είναι ότι θ ταχφτθτα του φωτόσ είναι ςτακερι και ανεξάρτθτθ από τθν κίνθςθ του παρατθρθτι. Θ δεφτερθ ςυνζπεια είναι ότι πρζπει να επζλκει ενοποίθςθ του χϊρου και του χρόνου, πράγμα που ςθμαίνει ότι δυο παρατθρθτζσ κινοφμενοι ο ζνασ ωσ προσ τον άλλο κα διαφωνιςουν ςτο κατά πόςον δυο γεγονότα

166 ςε διαφορετικά μζρθ λαμβάνουν χϊρα τθν ίδια χρονικι ςτιγμι. Από τθ ςτιγμι που ο Einstein ενςωμάτωςε τον θλεκτρομαγνθτιςμό ςτθν Ειδικι κεωρία τθσ Σχετικότθτασ, ο πιο λογικόσ τρόποσ για να προχωριςει μπροςτά θ Φυςικι ιταν να τροποποιθκεί θ νευτϊνεια κεωρία για τθ βαρφτθτα, ϊςτε να γίνει ςυνεπισ με τθν Ειδικι Κεωρία τθσ Σχετικότθτασ. Ο Einstein είχε λοιπόν τθν εξισ ευφάνταςτθ ςφλλθψθ: Συνειδθτοποίθςε ότι: “οι επιδράςεισ τθσ επιτάχυνςθσ δεν μποροφν να διακρικοφν από τισ επιδράςεισ τθσ βαρφτθτασ”. Αυτι θ κεϊρθςθ είναι γνωςτι ωσ “θ αρχι τθσ ιςοδυναμίασ”. Ζτςι και θ επιτάχυνςθ δεν μπορεί να διακρίνεται από τθν θρεμία, εφόςον δρα ζνα βαρυτικό πεδίο. Ρριν από αυτι τθ ςφλλθψθ γνωρίηαμε γενικά ότι ο Κόςμοσ αποτελείται από αντικείμενα που βρίςκονται μζςα ςτο χϊρο και από τον ίδιο το χϊρο. Ο χϊροσ όμωσ είναι μια οντότθτα, ζχει τρεισ διαςτάςεισ και μια ςυγκεκριμζνθ Γεωμετρία. Στθν Ευκλείδεια Γεωμετρία γνωρίηουμε ότι δυο παράλλθλεσ ευκείεσ γραμμζσ δεν κα ςυναντθκοφν ποτζ. Ωςτόςο, ςτον πραγματικό κόςμο δυο αρχικά παράλλθλεσ ακτίνεσ φωτόσ που διζρχονται από δεξιά και αριςτερά ενόσ άςτρου μποροφν να ςυναντθκοφν κακϊσ κα λοξοδρομιςουν θ μια ωσ προσ τθν άλλθ λόγω τθσ ζλξθσ τουσ από τθ μάηα του άςτρου. Βλζπουμε, λοιπόν, ότι ςτον πραγματικό κόςμο δεν ιςχφει θ Ευκλείδεια Γεωμετρία. Ακόμθ περιςςότερο θ Γεωμετρία μεταβάλλεται ςυνεχϊσ, διότι θ φλθ κινείται ςυνεχϊσ. Θ Γεωμετρία δεν μοιάηει με μια επίπεδθ απζραντθ πεδιάδα αλλά με τθν επιφάνεια του ωκεανοφ, εξαιρετικά δυναμικι με τεράςτια κφματα και μικρζσ ρυτιδϊςεισ, δθλαδι θ Γεωμετρία του χϊρου (ουςιαςτικά

167 του χωρόχρονου, αφοφ ςφμφωνα με τθν Ειδικι κεωρία τθσ Σχετικότθτασ ο χϊροσ και ο χρόνοσ είναι αλλθλζνδετα) ςυνιςτά ζνα ακόμα πεδίο και μάλιςτα θ Γεωμετρία του χωρόχρονου ταυτίηεται ςχεδόν με το βαρυτικό πεδίο. Θ ενοποίθςθ του βαρυτικοφ πεδίου με τθ Γεωμετρία του χωρόχρονου, τθν οποία πζτυχε ο Einstein ςθματοδότθςε μια βακιά αναμόρφωςθ ςτον τρόπο που αντιλαμβανόμαςτε τθ Φφςθ. Για το Νεφτωνα ο χϊροσ και ο χρόνοσ ςυνιςτοφςαν ζνα απόλυτο υπόβακρο, μια κεατρικι ςκθνι πάνω ςτθν οποία εκτυλίςςεται μια μεγαλοπρεπισ παράςταςθ. Θ Γεωμετρία του χωρόχρονου χρειαηόταν για να προςδϊςει νόθμα ςε πράγματα που υφίςτανται αλλαγζσ, όπωσ οι κζςεισ και οι κινιςεισ των ςωματιδίων, αλλά το ίδιο το υπόβακρο δεν άλλαηε ποτζ. Αυτζσ οι κεωρίεσ τθσ Φυςικισ που βαςίηονται ςε τζτοιο απόλυτο, ςτακερό πλαίςιο αποκαλοφνται “κεωρίεσ εξαρτώμενεσ από το υπόβακρο”. Θ Γενικι κεωρία Σχετικότθτασ του Einstein είναι εντελϊσ διαφορετικι. Δεν υπάρχει ςτακερό υπόβακρο. Θ Γεωμετρία του χωρόχρονου μεταβάλλεται και εξελίςςεται όπωσ ο,τιδιποτε άλλο ςτθ Φφςθ. Κατά ςυνζπεια, το Σφμπαν ολόκλθρο μπορεί να διαςταλεί ι να ςυρρικνωκεί, ενϊ ο χρόνοσ μπορεί να ζχει μια αρχι (με τθ “Μεγάλθ Ζκρθξθ”) και ζνα τζλοσ (ςε μια “Μεγάλθ Σρφπα”). Δεν υπάρχουν πλζον πεδία που κινοφνται με φόντο μια Γεωμετρία ςτακεροφ υποβάκρου. Ζχουμε ζνα πλικοσ από πεδία που αλλθλεπιδροφν το ζνα με το άλλο, είναι όλα δυναμικά και αλλθλοεπθρεάηονται, και ςε αυτά ςυγκαταλζγεται και θ Γεωμετρία του χωρόχρονου. Αυτζσ οι κεωρίεσ ονομάηονται: “Θεωρίεσ ανεξάρτθτεσ υποβάκρου” .

168 2)Κάποτε οι χθμικοί πίςτευαν ότι θ κερμότθτα αποτελοφςε υλικι ουςία, επρόκειτο δθλαδι για το λεγόμενο “φλογιςτόν”, όμωσ θ ςωςτι ενοποίθςθ κερμότθτασ και φλθσ ςυνίςτατο ςτο ότι κερμότθτα είναι θ ποςότθτα ενζργειασ που υπάρχει ςτθν τυχαία κίνθςθ των ατόμων τθσ φλθσ. Επειδι είναι αδφνατο και άςκοπο να παρακολουκοφμε τθν κίνθςθ κακενόσ ξεχωριςτοφ μορίου που μετζχει ςτθ κερμικι κίνθςθ θ μακθματικι περιγραφι των φαινομζνων τθσ κερμότθτασ πρζπει να χρθςιμοποιιςει αναγκαςτικά τθ ςτατιςτικι μζκοδο. Στα τζλθ του 19ου αιϊνα θ ςτατιςτικι μζκοδοσ επεκτάκθκε ςτα προβλιματα τθσ κερμικισ ακτινοβολίασ. Πλα τα κερμικά ςϊματα, όταν κερμαίνονται, εκπζμπουν θλεκτρομαγνθτικά κφματα ςε διάφορα μικθ κφματοσ, δθλαδι από τθν υπζρυκρθ ακτινοβολία που δεν τθ βλζπει τα ανκρϊπινο μάτι, αλλά τθν αιςκάνεται το δζρμα μασ μζχρι και τθν υπεριϊδθ ακτινοβολία. Γριγορα ζγινε αντιλθπτό ότι “θ αρχι τθσ ιςοκατανομισ” (“H ολικι ενζργεια ενόσ μεγάλου πλικουσ χωριςτϊν ςωματιδίων που ανταλλάςουν μεταξφ τουσ ενζργεια με κροφςεισ κατανζμεται εξίςου ςε όλα τα ςωματίδια”), που είχε αποδειχτεί επιτυχισ ςτθν περίπτωςθ των αερίων, εάν εφαρμοςτεί αναλόγωσ ςτα κερμικά ςϊματα (ότι δθλαδι θ ολικι διακζςιμθ ενζργεια ακτινοβολίασ του κερμαινόμενου ςϊματοσ κατανζμεται εξίςου μεταξφ όλων των δυνατϊν ςυχνοτιτων δονιςεων), οδθγεί ςε καταςτρεπτικά αποτελζςματα. Συγκεκριμζνα, οδθγεί με απλά λόγια ςτο παράδοξο ςυμπζραςμα ότι το να κάκεςαι μπροςτά ςτο τηάκι είναι πολφ παράτολμο, διότι το κόκκινο φωσ που ςτζλνουν οι ςτάχτεσ και τα κάρβουνα που λάμπουν φιλικά κα μποροφςε γριγορα να μετατραπεί ςτθν επικίνδυνθ

169 υψίςυχνθ ακτινοβολία των προϊόντων τθσ πυρθνικισ διάςπαςθσ! Το πρόβλθμα αυτό λφκθκε όχι από ζνα κερμοδυναμικό φυςικό, αλλά από ζνα κακαρά κλαςικό φυςικό, το Μαξ Ρλανκ, κι ζτςι άρχιςε θ περιπζτεια τθσ ςφγχρονθσ Φυςικισ. Συγκεκριμζνα, ο Ρλανκ ιςχυρίςτθκε ότι ο κίνδυνοσ τθσ υπεριϊδουσ καταςτροφισ κα μποροφςε να ματαιωκεί, εάν γινόταν δεκτό ότι: “θ ενζργεια των θλεκτρομαγνθτικϊν κυμάτων (και των φωτεινϊν μαηί) μπορεί να υπάρχει μόνο με τθ μορφι μικρϊν χωριςτϊν ποςοτιτων ι κβάντων και ότι θ κάκε ποςότθτα ενζργειασ είναι ανάλογθ με τθν αντίςτοιχθ ςυχνότθτα”. Αυτό ςθμαίνει ότι θ ενζργεια που περιζχεται ςε ζνα κβάντο είναι ανάλογθ τθσ ςυχνότθτασ τθσ ακτινοβολίασ. Ραρόλο ότι θ ριξθ ιταν εμφανζςτατθ ςτον τφπο του Ρλάνκ, ο ίδιοσ δεν κατανόθςε βακιά τισ επιπτϊςεισ αυτισ τθσ ριξθσ, διότι πίςτευε ότι κα μποροφςαν να ςυνυπάρξουν οι εν λόγω επιπτϊςεισ με τθ νευτϊνεια φυςικι. Ο Αϊνςτάιν, όμωσ, πίςτευε το αντίκετο και παράκεςε τθν πρϊτθ κακοριςτικι επιχειρθματολογία του, το 1905, δείχνοντασ τον τρόπο του πϊσ ςυμβιβάηονται οι κεωρίεσ περί φωτόσ με τθν φπαρξθ των ατόμων, αποδεικνφοντασ παράλλθλα ότι το φωσ είναι ςωματίδιο και κφμα. Χρειάςτθκαν όμωσ είκοςι ακόμα χρόνια για να εφευρεκεί θ νζα κεωρία γνωςτι ωσ “Κβαντικι κεωρία” ι “Κβαντομθχανικι”. Θ Κβαντικι κεωρία αναπτφχκθκε με ςκοπό τθν ερμθνεία φαινόμενων, που θ νευτϊνεια μθχανικι αδυνατοφςε να περιγράψει. Συγκεκριμζνα, περιγράφει τθ ςυμπεριφορά τθσ φλθσ ςτο μοριακό, ατομικό και υποατομικό επίπεδο. Ο όροσ “κβάντο” (“quantum”) προζρχεται από τθ λατινικι λζξθ quantus, θ οποία

170 ςθμαίνει “πόςο” - αναφζρεται ςε διακριτζσ μονάδεσ, που χαρακτθρίηουν ςυγκεκριμζνεσ φυςικζσ ποςότθτεσ, όπωσ θ ενζργεια ενόσ ατόμου φλθσ ςε κατάςταςθ θρεμίασ. Θ εν λόγω κεωρία εξθγεί φαινόμενα, που θ κλαςικι μθχανικι και θ κλαςικι θλεκτροδυναμικι αδυνατοφν να αναλφςουν, όπωσ: i)Τθν “κβάντωςθ” (διακριτοποίθςθ) πολλϊν φυςικϊν ποςοτιτων, όπωσ για παράδειγμα τθν κίνθςθ του θλεκτρονίου μόνο ςε ςυγκεκριμζνεσ ενεργειακζσ τροχιζσ ςε ζνα άτομο. ii)Τον “κυματοςωματιδιακό δυϊςμό”, δθλαδι τθν εκδιλωςθ, ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ, κυματικισ ςυμπεριφοράσ από ςωματίδια φλθσ, κυρίωσ θλεκτρόνια. iii)Τον “κβαντικό εναγκαλιςμό”, που ςχετίηεται με τθν περιγραφι τθσ κατάςταςθσ ενόσ ςυςτιματοσ από επαλλθλία καταςτάςεων. iv)Το “φαινόμενο ςιραγγασ”, χάρθ ςτο οποίο ςωματίδια μποροφν να υπερπθδιςουν φράγματα δυναμικοφ και να βρεκοφν ςε περιοχζσ του χϊρου απαγορευμζνεσ από τθν κλαςικι μθχανικι. Σφμφωνα με τθν Κβαντικι κεωρία: α)Τίποτε δεν μπορεί να παρατθρθκεί ι μετρθκεί, χωρίσ να διαταραχκεί από αυτό το γεγονόσ, επομζνωσ ο ρόλοσ του παρατθρθτι είναι αποφαςιςτικόσ ςτθν προςπάκεια να κατανοθκεί οποιαδιποτε φυςικι διαδικαςία (“μετρθτικό πρόβλθμα”). β)Επακόλουκο του κυματοςωματιδιακοφ δυϊςμοφ είναι το αδφνατο τθσ ταυτόχρονθσ ακριβοφσ μζτρθςθσ τθσ κζςθσ και τθσ ορμισ ενόσ κβαντικοφ αντικειμζνου (“θ αρχι τθσ αβεβαιότθτασ ι απροςδιοριςτίασ”). γ)Τα κβαντικά κφματα νοοφνται ωσ κφματα πικανότθτασ και όχι φλθσ. Είναι κεωρθτικά αδφνατο να

171 προβλεφκεί θ μελλοντικι ςυμπεριφορά ενόσ φυςικοφ ςυςτιματοσ, όςο καλά κι αν γνωρίηουμε τθν τωρινι του κατάςταςθ (“ιντετερμινιςμόσ”). δ)Διαφορετικά τμιματα ενόσ κβαντικοφ ςυςτιματοσ φαίνεται ότι αλλθλοεπθρεάηονται ακόμα και εάν απζχουν αρκετά ι ακόμα και όταν ανάμεςά τουσ δεν αςκείται καμία γνωςτι αλλθλεπίδραςθ(“πρόβλθμα τθσ μθ τοπικότθτασ”). Οι περιςςότεροι φυςικοί αποδζχτθκαν τθν Κβαντικι κεωρία κάτω από τθν πίεςθ των πειραματικϊν δεδομζνων, κακϊσ ερχόταν ςε ςφγκρουςθ με τισ κακιερωμζνεσ αντιλιψεισ τουσ. Μερικοί όμωσ, όπωσ ο Αϊνςτάιν, ςυνζχιςαν να τθν αμφιςβθτοφν μζχρι το τζλοσ τθσ ηωισ τουσ. Είναι γεγονόσ ότι θ περαιτζρω εξζταςθ του μετρθτικοφ προβλιματοσ (εάν αντιμετωπίςουμε δθλαδι τθ μετρθτικι ςυςκευι ωσ κβαντικό ςφςτθμα, χρειαηόμαςτε μια δεφτερθ ςυςκευι για να μετριςουμε τθν κατάςταςθ τθσ πρϊτθσ κ.ο.κ. *να μια εμφάνιςθ “Γκαιντελιςμοφ” ςτθ Φυςικι+) μασ δείχνει ςφντομα ότι, τελικϊσ, είναι αδφνατο να εφαρμόηουμε με απόλυτθ ςυνζπεια τισ κακαρά κβαντικζσ ιδζεσ ςε όλεσ αυτζσ τισ περιπτϊςεισ, και ότι αν υπάρξει μια κεμελιϊδθσ κακολικι κεωρία αυτι δεν μπορεί να είναι θ Κβαντικι κεωρία. Τζλοσ, τόςο θ κεωρία τθσ Σχετικότθτασ όςο και θ Κβαντικι κεωρία παραμζνουν ατελείσ και αυτό που κυρίωσ κακιςτά τθ μια αντίλθψθ ατελι είναι θ φπαρξθ τθσ άλλθσ. Κακεμιά ζχει ελαττϊματα, τα οποία δείχνουν προσ τθν κατεφκυνςθ μιασ βακφτερθσ κεωρίασ. ***

172

18. Ρόςο “μασ επιτρζπεται” να γνωρίςουμε; *β+ (αναρτικθκε ςτισ 30/11/2015)

Στθ Φυςικι πρωταγωνιςτζσ ιςαν, αρχικϊσ, οι βαρυτικζσ και οι θλεκτρομαγνθτικζσ δυνάμεισ. Μζςα ςτον 20ο αιϊνα, όμωσ, ζκαναν τθν εμφάνιςι τουσ και άλλοι δυο “παίκτεσ”. Αυτοί ιςαν θ αςκενισ πυρθνικι δφναμθ και θ ιςχυρι πυρθνικι δφναμθ. Το κρίςιμο γνϊριςμα τθσ ιςχυρισ πυρθνικισ δφναμθσ είναι θ μικρι τθσ εμβζλεια. Εάν το πρωτόνιο και το νετρόνιο βρεκοφν ςε απόςταςθ μεγαλφτερθ από 10-13cm θ ιςχυρι πυρθνικι δφναμθ ουςιαςτικά μθδενίηεται. Θ αςκενισ πυρθνικι δφναμθ, που ευκφνεται για τθ λεγόμενθ ακτινοβολία β, ζχει ιςχφ ίςθ με 10-5 φορζσ τθν ιςχφ τθσ θλεκτρομαγνθτικισ δφναμθσ και θ εμβζλειά τθσ δεν ξεπερνά τα 10-16cm, πράγμα που ςθμαίνει ότι είναι 1.000 φορζσ μικρότερθ από τθν εμβζλεια τθσ ιςχυρισ πυρθνικισ δφναμθσ. Ρεραιτζρω ζρευνα ζδειξε ότι τα πρωτόνια και τα νετρόνια δεν είναι ςτοιχειϊδθ ςωματίδια, αλλά ςφνκετα και αποτελοφνται από άλλα μικρότερα ςωματίδια.

173 Γενικϊσ, τα υποατομικά ςωματίδια διακρίνονται ςε δυο κατθγορίεσ τα κουάρκ και τα λεπτόνια. Κουάρκ είναι τα δομικά ςωμάτια των πρωτονίων και των νετρονίων κακϊσ και πολλϊν άλλων ςωματιδίων όμοιων με τα παραπάνω που ζχουν ανακαλυφτεί. Στθν κατθγορία των λεπτονίων ςυγκαταλζγονται όλα τα ςωματίδια που δεν αποτελοφνται από κουάρκ, ςυμπεριλαμβανομζνων των θλεκτρονίων και των νετρίνων. Σιμερα κατανοοφμε πολφ καλά τθ φυςικι αυτϊν των ςτοιχειωδϊν ςωματιδίων και των δυνάμεων, πλθν τθσ βαρυτικισ, μζςα από το λεγόμενο: “Κακιερωμζνο Πρότυπο τθσ Φυςικισ των ΢τοιχειωδών ΢ωματιδίων” ι απλά το “Κακιερωμζνο Πρότυπο”. Θ υπόψθ κεωρία δεν παρουςιάηει προβλιματα απειριςμϊν. Ο,τιδιποτε υπολογίςουμε μζςω αυτισ τθσ κεωρίασ ζχουμε ωσ αποτζλεςμα πάντα ζνα πεπεραςμζνο αρικμό. Ρράγματι, αφότου διαμορφϊκθκε, πολλζσ προβλζψεισ τθσ ελζγχκθκαν πειραματικά και ςε κάκε περίπτωςθ επιβεβαιϊκθκε. Τελευταία, όμωσ, θ ανακάλυψθ - που βραβεφτθκε με βραβείο Νοbel Φυςικισ για το ζτοσ 2015 - ότι τα νετρίνα (ςτοιχειϊδθ υποατομικά ςωματίδια που είναι τα πιο άφκονα ςτο Σφμπαν μετά τα φωτόνια) ζχουν μάηα, κακόςον μπορεί μζςω ταλάντωςθσ να αλλάηουν ταυτότθτα και να μεταμορφϊνονται από το ζνα είδοσ νετρίνου ςτο άλλο, άρχιςε να δθμιουργεί τθν πρϊτθ μεγάλθ ρωγμι ςτο λεγόμενο Κακιερωμζνο Ρρότυπο τθσ ςωματιδιακισ φυςικισ, το οποίο είχε αντζξει για δεκαετίεσ ςε κάκε πειραματικι πρόκλθςθ. Ρρζπει να ςθμειωκεί ότι το Κακιερωμζνο Μοντζλο, το οποίο περιγράφει όλα τα ςτοιχειϊδθ ςυςτατικά τθσ φλθσ,

174 απαιτεί από τα νετρίνα να μθν ζχουν μάηα. Θ απόδειξθ λοιπόν, προςφάτωσ, περί του αντικζτου κακιςτά προφανζσ ότι το Κακιερωμζνο Μοντζλο δεν μπορεί πια να είναι θ πλιρθσ κεωρία για τθ λειτουργία των κεμελιωδϊν ςυςτατικϊν του Σφμπαντοσ. Επίςθσ, το Κακιερωμζνο Ρρότυπο παρά τθν όποια χρθςιμότθτά του παρουςιάηει ζνα μεγάλο πρόβλθμα. Συγκεκριμζνα, ζχει ζνα μακροςκελι κατάλογο “ρυκμιηόμενων” ςτακερϊν. Κατά τθ διατφπωςθ τθσ εν λόγω κεωρίασ πρζπει να ειςαγάγουμε και τισ τιμζσ των ςτακερϊν αυτϊν. Απ’ ό,τι ξζρουμε οποιαδιποτε τιμι είναι επιτρεπτι από το Κακιερωμζνο Ρρότυπο, διότι θ κεωρία ζχει μακθματικι ςυνζπεια, οποιεςδιποτε τιμζσ και αν ειςαγάγουμε. Οι εν λόγω ςτακερζσ κακορίηουν τισ ιδιότθτεσ των ςωματιδίων. Μερικζσ μασ πλθροφοροφν για τισ μάηεσ των κουάρκ και των λεπτονίων, ενϊ κάποιεσ άλλεσ για τθν ιςχφ των δυνάμεων. Δεν ζχουμε όμωσ ιδζα για ποιο λόγο οι αρικμοί αυτοί ζχουν τισ ςυγκεκριμζνεσ τιμζσ, προκφπτουν απλϊσ από το πείραμα και εμείσ τουσ ειςάγουμε εκ των υςτζρων ςτθ κεωρία. Αυτζσ οι ςτακερζσ είναι περίπου είκοςι(20) τον αρικμό και το γεγονόσ τθσ φπαρξθσ τόςων πολλϊν ελεφκερα ρυκμιηόμενων ςτακερϊν ςε μια υποτικζμενθ κεμελιϊδθ κεωρία προκαλεί ςε όλουσ τεράςτια αμθχανία. Κακεμιά ςτακερά υποκρφπτει κάποιο βαςικό γεγονόσ, για το οποίο εμείσ δεν γνωρίηουμε τίποτε για τθ φυςικι αιτία ι το μθχανιςμό που ευκφνεται για τθν παρατθροφμενθ τιμι τθσ ςτακεράσ. Κατά τθν τελευταία δεκαετία οι αςτρονόμοι προςπάκθςαν να υπολογίςουν τθν κατανομι μάηασ ςε εκατό (100) διαφορετικοφσ γαλαξίεσ με δυο διαφορετικζσ

175 μεκόδουσ και ςτθ ςυνζχεια ςυνζκριναν τα αποτελζςματα. Με το δεδομζνο ότι κατανοοφμε αρκετά καλά τθ βαρφτθτα και ότι όλεσ οι γνωςτζσ μορφζσ φλθσ εκπζμπουν φωσ, τα αποτελζςματα των δυο αυτϊν διαφορετικϊν μετριςεων κα ζπρεπε κανονικά να ςυμφωνοφν μεταξφ τουσ. Ραρόλα αυτά δεν ςυμφωνοφν και θ αςυμφωνία είναι τθσ ίδιασ τάξθσ και ςτισ εκατό περιπτϊςεισ. Υπάρχουν λοιπόν δυο δυνατζσ εξθγιςεισ, δθλαδι είτε υπάρχει περιςςότερθ μάηα ςτον παρατθροφμενο γαλαξία απ’ όςθ είναι ορατι, είτε οι νόμοι του Νεφτωνα δεν προβλζπουν ςωςτά τισ κινιςεισ των άςτρων ςτο βαρυτικό πεδίο του Γαλαξία τουσ. Πλεσ οι μορφζσ φλθσ που γνωρίηουμε εκπζμπουν φωσ είτε ωσ αυτόφωτεσ φυςικζσ πθγζσ, όπωσ τα άςτρα, είτε μζςω ανάκλαςθσ όπωσ οι πλανιτεσ, οι διαςτρικοί βράχοι, το αζριο και θ ςκόνθ. Κατά ςυνζπεια, εάν υπάρχει φλθ που δεν βλζπουμε, κα πρζπει αυτι να υφίςταται ςε μια νζα αςυνικιςτθ μορφι. Θ μυςτθριϊδθσ αυτι φλθ αναφζρεται ωσ “ςκοτεινι φλθ” . Τα πράγματα ζχουν γίνει ακόμθ πιο μυςτθριϊδθ. Ρρόςφατα ανακαλφφτθκε ότι οι εξιςϊςεισ τθσ Γενικισ Σχετικότθτασ δεν ιςχφουν ςε πολφ μεγάλεσ κλίμακεσ - τθσ τάξθσ των διςεκατομμυρίων ετϊν φωτόσ - ακόμα και εάν λάβουμε υπόψθ μασ τθ ςκοτεινι φλθ. Θ διαςτολι του Σφμπαντοσ που πυροδοτικθκε περίπου πριν 13,7 διςεκατομμφρια χρόνια, φαίνεται να επιταχφνεται, τθ ςτιγμι που, δεδομζνθσ τθσ φλθσ που παρατθροφμε ςυν τθν υπολογιηόμενθ ποςότθτα ςκοτεινισ φλθσ, κα ζπρεπε να κάνει το αντίκετο, δθλαδι να επιβραδφνεται. Αυτό ςθμαίνει ότι είτε θ Κεωρία Γενικισ Σχετικότθτασ ςφάλλει εκτόσ των ορίων του θλιακοφ ςυςτιματοσ,

176 δθλαδι δεν ιςχφει ςε κλίμακεσ ςυγκρινόμενεσ με το μζγεκοσ του Σφμπαντοσ, είτε υπάρχει κάποια μορφι ενζργειασ, τθσ οποίασ οι επιπτϊςεισ γίνονται ςθμαντικζσ μόνο ςε μεγάλεσ κλίμακεσ. Θ περίεργθ αυτι νζα μορφι ενζργειασ, τθν οποία ειςάγουμε αξιωματικά, ϊςτε να ταιριάηει με τα δεδομζνα από τισ παρατθριςεισ μασ, ονομάηεται “ςκοτεινι ενζργεια”. Ρρόςφατεσ μετριςεισ αποκαλφπτουν ότι το Σφμπαν αποτελείται κατά κφριο λόγο από κάτι άγνωςτο. Το 68,90% περίπου τθσ πυκνότθτασ φλθσ του Σφμπαντοσ εμφανίηεται υπό μορφι ςκοτεινισ ενζργειασ, το 26,80% περίπου είναι ςκοτεινι φλθ και μόλισ το 4,90% περίπου είναι θ ςυνθκιςμζνθ φλθ που όλοι γνωρίηουμε. Σιμερα γνωρίηουμε αρκετά για τα βαςικά χαρακτθριςτικά του Σφμπαντοσ. Υπάρχει πλζον ζνα “Κακιερωμζνο Πρότυπο τθσ Κοςμολογίασ” και ακριβϊσ όπωσ το ομόλογό του, δθλαδι το “Κακιερωμζνο Πρότυπο φυςικισ ςτοιχειωδών ςωματιδίων”, διακζτει και αυτό το δικό του κατάλογο από ελεφκερα ρυκμιηόμενεσ ςτακερζσ - ςτθν περίπτωςθ αυτι γφρω ςτισ δεκαπζντε (15). Κανείσ δεν γνωρίηει πάλι, γιατί οι ςτακερζσ αυτζσ ζχουν τισ τιμζσ που ζχουν. Ππωσ και με τθ Σωματιδιακι Φυςικι, οι τιμζσ των ςτακερϊν λαμβάνονται και εδϊ από παρατθριςεισ (αςτρονομικζσ αυτι τθ φορά), αλλά δεν ζχουν ωσ τϊρα εξθγθκεί από καμία κεωρία. Κατόπιν τοφτων, κάποια κεωρία που ιςχυρίηεται ωσ κεμελιϊδθσ κα πρζπει να απαντιςει πειςτικά και ξεκάκαρα ςτα παραπάνω ηθτιματα. *** Ο Einstein ςτα τελευταία 35 χρόνια τθσ ηωισ του αφιζρωςε τισ προςπάκειζσ του ςτθν ενοποίθςθ τθσ

177 Γενικισ Σχετικότθτασ και του Θλεκτρομαγνθτιςμοφ (όπωσ αυτόσ ενοποιικθκε με τθν Οπτικι), χωρίσ όμωσ αποτζλεςμα. Μάλιςτα, αξίηει να αναφερκεί θ προςπάκεια των Kaluza και Klein γι’ αυτό το ςκοπό. Αρχικϊσ, ο Kaluza, ςτθν προςπάκειά του για ενοποίθςθ (γεωμετρικι) του θλεκτρομαγνθτιςμοφ με τθ βαρφτθτα ζκανε τθν τολμθρι πρόταςθ ότι κα ζπρεπε να χρθςιμοποιθκεί ζνασ χωρόχρονοσ με πζντε διαςτάςεισ, με τθν 5θ διάςταςθ να καμπυλϊνεται για να δϊςει τθν θλεκτρομαγνθτικι δφναμθ, όπωσ ακριβϊσ θ καμπφλωςθ ςτο ςυνικθ χωρόχρονο μασ δίνει τθ βαρφτθτα. Ο Klein διατφπωςε τθν πρόταςθ ότι θ επιπλζον διάςταςθ κα ζπρεπε να ςυρρικνωκεί ςε ζνα μικοσ τθσ τάξθσ του 10-33 cm που ονομάηεται “μικοσ Planck”, ϊςτε θ καμπφλωςθ τθσ 5θσ διάςταςθσ να δίνει το “ορκό” μζγεκοσ του θλεκτρικοφ φορτίου, δθλαδι τθ μονάδα του φορτίου του πρωτονίου. Με άλλα λόγια το μικοσ Planck είναι απόςταςθ, ςτθν οποία θ δφναμθ βαρφτθτασ μεταξφ δυο πρωτονίων είναι ίςθ με τθν θλεκτρικι δφναμθ που αςκείται ανάμεςά τουσ. Ο Einstein, όμωσ, ςχετικά με τθν πρόταςθ αυτι εξζφραςε τισ αμφιβολίεσ του και είχε δίκιο. Ρράγματι, θ ςυρρίκνωςθ τθσ 5θσ διάςταςθσ ςε κφκλο με τόςθ εξαιρετικά μικρι ακτίνα, που εκτόσ του ότι δεν μπορεί να παρατθρθκεί πρζπει να παγϊςει ςτο χωρόχρονο, υπονομεφει τθ βακφτερθ ουςία τθσ κεωρίασ τθσ Γενικισ Σχετικότθτασ, που απαιτεί θ Γεωμετρία να είναι δυναμικι. Ρζραν αυτοφ δεν μπόρεςαν να ενταχκοφν ςτθν ενοποίθςθ Kaluza και Klein οι νεοεμφανιςκείςεσ αςκενισ πυρθνικι δφναμθ και ιςχυρι πυρθνικι δφναμθ. Επίςθσ, οι όλεσ οι πρϊιμεσ ενοποιθμζνεσ κεωρίεσ πεδίου που προςπακοφςαν να ςυμβιβάςουν και τθν

178 Κβαντικι κεωρία με τθν ειςαγωγι περιςςότερων διαςτάςεων ζπεςαν ςτο κενό. Πταν γινόταν πρόςκεςθ νζων διαςτάςεων ι περιςςότερων ςυςτροφϊν ςτθ Γεωμετρία του χωρόχρονου, τα πράγματα πάντοτε χειροτζρευαν παρά βελτιϊνονταν. Πςο μεγαλφτερο ιταν το πλικοσ των διαςτάςεων τόςο πιο γριγορα οι εξιςϊςεισ ζβγαιναν εκτόσ ελζγχου ακολουκϊντασ μια ςπειροειδι τροχιά προσ τθν άβυςςο των άπειρων ποςοτιτων και των αςυνεπειϊν. Κατά τθ δεκαετία του 1950 κάποιοι αναρωτικθκαν κατά πόςο κα μποροφςαν να καταςκευαςτοφν άλλεσ κεωρίεσ πεδίου με τθ χριςθ τθσ “αρχισ τθσ βάκμιςθσ”. Θ αρχι τθσ βάκμιςθσ κατανοείται καλφτερα με βάςθ αυτό που οι Φυςικοί αναφζρουν ωσ ςυμμετρία. Ρίςω από τθν αρχι τθσ βάκμιςθσ υπάρχει θ ιδζα ότι όλεσ οι ιδιότθτεσ μιασ δφναμθσ μποροφν να προςδιοριςτοφν από τθ γνϊςθ των ςυμμετριϊν. Με απλά λόγια, θ ςυμμετρία είναι μια διεργαςία επί ενόσ αντικειμζνου, θ οποία δεν μεταβάλλει τθ ςυμπεριφορά του ςε ςχζςθ με τον εξωτερικό κόςμο. Για παράδειγμα, αν περιςτρζψουμε μια μπάλα δεν κα αλλάξει ςχιμα, κα παραμείνει ςφαίρα. Θ ςυμμετρικι κατάςταςθ είναι αςτακισ και θ ριξθ τθσ ςυμμετρίασ οδθγεί ςε ευςτάκεια. Ραράδειγμα ζνα μολφβι που ιςορροπεί ςτθ μφτθ του παρουςιάηει ςυμμετρία, θ οποία είναι αςτακισ, διότι ζχει τισ ίδιεσ πικανότθτεσ να πζςει είτε από μια είτε από άλλθ πλευρά. Πταν τελικά πζςει, όπωσ κα ςυμβεί αναπόφευκτα, κα πζςει τυχαία προσ μια πλευρά, ςπάηοντασ τθ ςυμμετρία. Με το ςκεπτικό αυτό πριν ςπάςει θ ςυμμετρία ςτθ Φφςθ οι τζςςερισ κεμελιϊδεισ δυνάμεισ τθσ είχαν όλεσ άπειρθ εμβζλεια, όπωσ ο θλεκτρομαγνθτιςμόσ, αλλά μετά τθ ριξθ ςυμμετρίασ κάποιεσ ζχουν πεπεραςμζνθ

179 εμβζλεια, όπωσ οι δυο πυρθνικζσ δυνάμεισ (αςκενισ και ιςχυρι). Στθ δεκαετία του 1960 ο ςυνδυαςμόσ τθσ αρχισ τθσ βάκμιςθσ και τθσ αυκόρμθτθσ ριξθσ ςυμμετρίασ οδιγθςε ςτθν ενοποίθςθ τθσ θλεκτρομαγνθτικισ δφναμθσ με τθν αςκενι πυρθνικι δφναμθ. Στισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1970 θ αρχι τθσ βάκμιςθσ εφαρμόςτθκε και για τθν ιςχυρι πυρθνικι δφναμθ, που ςυγκρατεί τα κουάρκ, και βρζκθκε ότι και για τθ δφναμθ αυτι ευκφνεται ζνα πεδίο βάκμιςθσ. Θ κεωρία που προζκυψε ονομάςτθκε “Κβαντικι χρωμοδυναμικι”. Θ ανακάλυψθ ότι και οι τρεισ δυνάμεισ (θλεκτρομαγνθτικι, αςκενισ πυρθνικι, ιςχυρι πυρθνικι) αποτελοφν εκφράςεισ μιασ μοναδικισ ενοποιθτικισ αρχισ - τθσ αρχισ τθσ βάκμιςθσ - ςυνιςτά το μζγιςτο κατόρκωμα τθσ ςωματιδιακισ φυςικισ μζχρι ςιμερα και άντεξε όλουσ τουσ πειραματικοφσ ελζγχουσ ζωσ τϊρα. Για να ενοποιθκοφν όμωσ και τα ςωματίδια χρειαηόταν μια μεγάλθ ςυμμετρία που να τα περιλαμβάνει όλα. Αυτι θ ςυμμετρία είναι γνωςτι ωσ θ ςυμμετρία SU(5), θ οποία είχε ωσ αποτζλεςμα να προβλζπει μεταξφ των άλλων και τθ διάςπαςθ του πρωτονίου, πράγμα όμωσ που δεν επιβεβαιϊκθκε παρόλα τα πολυδάπανα ςχετικά πειράματα. Οι Φυςικοί μετά από αυτι τθν αποτυχία ανζβαςαν ακόμα πιο ψθλά τον πιχυ, και ζτςι θ “Τπερςυμμετρία” αποτζλεςε τθν νζα προςπάκεια υπερενοποίθςθσ. Μπορεί ςφμφωνα με τθν Κβαντικι κεωρία τα ςωματίδια και τα κφματα να είναι όψεισ του ίδιου νομίςματοσ, όμωσ θ διαπίςτωςθ αυτι δεν φτάνει για να οδθγιςει ςτθν ενοποίθςθ των ςωματιδίων και των δυνάμεων. Θ αιτία βρίςκεται ςτο ότι θ Κβαντικι κεωρία

180 προβλζπει τθν φπαρξθ επιπλζον δυο ευρφτατων κατθγοριϊν ςτοιχειωδϊν ςωματιδίων. Ρρόκειται για τα “φερμιόνια” και τα “μποηόνια”. Συγκεκριμζνα, όλα τα ςωματίδια που απαρτίηουν τθν φλθ, όπωσ τα θλεκτρόνια, πρωτόνια, νετρίνα κλπ. είναι φερμιόνια και όςα ςωματίδια-φορείσ ευκφνονται για τθν φπαρξθ των δυνάμεων είναι μποηόνια. Θ υπερςυμμετρία προςφζρει μια βάςθ ενοποίθςθσ των δυο αυτϊν ευρφτατων κατθγοριϊν: των φερμιονίων και των μποηονίων. Εκ πρϊτθσ όψεωσ φαινόταν παράλογο μια κεωρία να επιτρζπει τθν αντικατάςταςθ ενόσ μποηονίου από ζνα φερμιόνιο - που ςυμπεριφζρονται διαφορετικά και υπακοφουν ςε διαφορετικζσ αρχζσ - χωρίσ δραματικζσ ςυνζπειεσ ςτο ςτακερό κόςμο που παρατθροφμε γφρω μασ. Εν τοφτοισ, διατυπϊκθκε από τουσ επιςτιμονεσ μια ςυνεπισ κεωρία με τζτοια ςυμμετρία, τθν οποία καλοφμε “Τπερςυμμετρία”. Και επιτεφχκθκε αυτι θ ενοποίθςθ προτείνοντασ ότι κάκε γνωςτό ςωματίδιο διακζτει ζναν, απαρατιρθτο μζχρι ςιμερα, “υπερςυμμετρικό εταίρο” ι “υπερεταίρο”. Τα τελευταία ςαράντα χρόνια οι επιςτιμονεσ δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να αναηθτοφν με κάκε καινοφργιο επιταχυντι ςτοιχειωδϊν ςωματιδίων τα ςωματίδια εκείνα, τα οποία προβλζπει θ Yπερςυμμετρία. Αποτζλεςμα: μθδζν, εκτόσ βεβαίωσ τθσ ανίχνευςθσ του “μποηονίου Higgs” που επιτεφχκθκε πρόςφατα. Οι τιμζσ λοιπόν των ςτακερϊν ρυκμίηονται προσ τα πάνω και ξανά αναμονι για το επόμενο πείραμα, τϊρα πια ςτο Μεγάλο Επιταχυντι Αδρονίων (LHC) του CERN ςτθ Γενεφθ, το οποίο κα επικυρϊςει ι κα διαψεφςει τθν Υπερςυμμετρία, που ςθμαίνει αντίςτοιχα κα εντοπίςει ι

181 όχι καινοφργια ςωματίδια, τα οποία μποροφν να ερμθνευτοφν ωσ αγνοοφμενοι υπερεταίροι. ***

19. Ρόςο “μασ επιτρζπεται” να γνωρίςουμε; *γ+ (αναρτικθκε ςτισ 2/1/2016)

Αναφζραμε ςτα προθγοφμενα ότι οι φυςικζσ κεωρίεσ είναι δυο κατθγοριϊν. Υπάρχουν, δθλαδι, οι φυςικζσ κεωρίεσ ανεξάρτθτεσ υποβάκρου, όπωσ είναι θ κεωρία τθσ Γενικισ Σχετικότθτασ, και οι φυςικζσ κεωρίεσ εξαρτθμζνεσ από το υπόβακρο, όπωσ είναι θ Κβαντικι Θεωρία. Εάν καταφζρουμε να κάνουμε τθν Κβαντικι κεωρία ανεξάρτθτθ από το υπόβακρο, τουλάχιςτον όςον αφορά τθ Γεωμετρία του χϊρου, τότε αυτομάτωσ κα ςυγχωνευτοφν θ Βαρφτθτα και θ Κβαντικι κεωρία. Εν τοφτοισ, πολλά χρόνια προςπάκειασ ςτθν Κβαντικι βαρφτθτα δεν απζδωςαν. Δοκιμάςτθκε κάκε είδουσ προςεγγιςτικι μζκοδοσ, αλλά φαίνεται ότι για τθν Κβαντικι βαρφτθτα δεν υπάρχει ςωτθρία. Ειδικότερα, με όποιον τρόπο και αν οργανϊκθκε θ Κβαντικι κεωρία των “βαρυτικών κυμάτων”, από τθ ςτιγμι που υποτίκετο ότι αυτά αλλθλεπιδροφςαν μεταξφ

182 τουσ, ανζκυπταν απειριηόμενεσ ποςότθτεσ. Και από όποια μεριά επιχειρείτο να αντιμετωπιςτεί το εν λόγω πρόβλθμα, οι απειριςμοί δεν τικαςςεφονταν. Επίςθσ, μζτρο επιτυχίασ μιασ οποιαςδιποτε προςζγγιςθσ ςτθν Κβαντικι βαρφτθτα κα ιταν το κατά πόςο κα δινόταν ικανοποιθτικι απάντθςθ ςτουσ τρεισ(3) γρίφουσ, που ςχετίηονται με τθ κερμοκραςία, τθν εντροπία και τθν απϊλεια τθσ πλθροφορίασ ςτισ μαφρεσ τρφπεσ. Τζλοσ, προτάκθκε και μια ιδζα για τθν Κβαντικι βαρφτθτα που φαινόταν λειτουργικι, για λίγο καιρό τουλάχιςτον. Επρόκειτο για τθν εφαρμογι τθσ υπερςυμμετρίασ ςτθ βαρφτθτα. Το αποτζλεςμα αυτισ τθσ προςπάκειασ ιταν θ “Yπερβαρφτθτα”. Θ αποτυχία τθσ Υπερβαρφτθτασ να οδθγιςει ςε μια καλι κεωρία Κβαντικισ βαρφτθτασ ιταν ςκζτθ απογοιτευςθ. *** Μετά από όλα αυτά είχε φτάςει θ ϊρα να εμφανιςτεί ζνασ νζοσ πρωταγωνιςτισ ςτθ ςκθνι τθσ Υπερενοποίθςθσ, που φζρει το όνομα “Θεωρία Χορδών”. Το 1968 ο Λταλόσ φυςικόσ Βενετςιάνο αποκάλυψε για πρϊτθ φορά ζνα κόςμο, ςτον οποίο τα ιςχυρά αλλθλεπιδρϊντα ςωματίδια είναι, ςτθν πραγματικότθτα, ςαν τα γνωςτά μασ λαςτιχάκια και κακϊσ ταξιδεφουν, ταλαντϊνονται, ςυγκροφονται μεταξφ τουσ και ανταλλάςςουν ενζργεια. Οι διάφορεσ καταςτάςεισ ταλάντωςθσ αντιςτοιχοφν ςτα διάφορα είδθ ςωματιδίων που παράγονται ςτα πειράματα ςφγκρουςθσ πρωτονίων. Ζτςι γεννικθκε θ Κεωρία Χορδϊν. Θ κεωρία αυτι, για να είναι ςυνεπισ με τθν “Ειδικι κεωρία τθσ ΢χετικότθτασ”, κα ζπρεπε να ςζβεται τθ

183 ςχετικότθτα τθσ κίνθςθσ και τθ ςτακερότθτα του φωτόσ. Επίςθσ, κα ζπρεπε να είναι ςυνεπισ και με τθν Κβαντικι Κεωρία. Διαπιςτϊκθκε, αργότερα, ότι για να επιτευχκεί αυτό κα ζπρεπε: α)Ο κόςμοσ να αποτελείται από είκοςι πζντε (25) χωρικζσ διαςτάςεισ(!) β)Να ειςαγόταν αξιωματικά το “ταχυόνιο”, δθλαδι ςωματίδιο που ταξιδεφει ταχφτερα από το φωσ. γ)Να υπάρχουν ςωματίδια που δεν μποροφν να βρεκοφν ςε κατάςταςθ θρεμίασ. Εκτόσ από αυτά τα τρία προβλιματα θ Κεωρία χορδϊν περιείχε ςωματίδια, αλλά όχι όςα απαντοφν ςτθ Φφςθ. Σταδιακά θ Κεωρία χορδϊν εξελίχκθκε και προζκυψε θ “Θεωρία των Τπερχορδών”, θ οποία προζβλεπε εννζα(9) χωρικζσ διαςτάςεισ. Οι χορδζσ μποροφςαν να είναι κλειςτζσ και ανοιχτζσ. Μια κλειςτι χορδι ςυνιςτά βρόχο. Μια ανοιχτι χορδι είναι γραμμι, ζχει δθλαδι άκρα. Τα άμαηα ςωματίδια προζρχονται από ταλαντϊςεισ είτε ανοιχτϊν είτε κλειςτϊν χορδϊν. Τα βαρυτόνια προζρχονται μόνο από ταλαντϊςεισ κλειςτϊν χορδϊν ι βρόχων. Στθ ςυνζχεια, θ υπόψθ κεωρία πζτυχε μια φυςικι ενοποίθςθ των νόμων τθσ κίνθςθσ με τουσ νόμουσ που διζπουν τισ δυνάμεισ. Πμωσ, οι Φυςικοί δεν άργθςαν να ςυνειδθτοποιιςουν ότι θ Κεωρία υπερχορδϊν δεν ιταν μια και μοναδικι. Αντί για μια μόνο ςυνεπι κεωρία αποκαλφφκθκε θ φπαρξθ πζντε (5) αυτοςυνεπϊν κεωριϊν υπερχορδϊν ςτο δεκαδιάςτατο χωρόχρονο. Στθ ςυνζχεια, διαπιςτϊκθκε ότι για να ενοποιθκοφν οι πζντε (5) κεωρίεσ υπερχορδϊν κα ζπρεπε οι χωρικζσ διατάςεισ από εννζα (9) να γίνουν δζκα (10).

184 Μολονότι δεν υπάρχει κεωρία χορδϊν με ζντεκα (10+1) διαςτάςεισ του χωρόχρονου, υπάρχει μια κεωρία διδιάςτατων επιφανειϊν που κινοφνται ςε ενδεκαδιάςτατο χωρόχρονο. Θ κεωρία αυτι ζχει τθν ευφάνταςτθ ονομαςία: “Ενδεκαδιάςτατθ κεωρία Τπερμεμβρανών”. Θ παρατιρθςθ δεν ζπαιξε κανζνα ρόλο ςτθν εξζλιξθ τθσ κεωρίασ των χορδϊν. Αρχικά, λίγοι κεωρθτικοί Φυςικοί ανθςφχθςαν ότι θ μοναδικι κεωρία δεν κα αναδυκεί ποτζ. Ωςτόςο, τα τελευταία χρόνια θ προςδοκία μιασ ενοποιθμζνθσ κεωρίασ ξεκϊριαςε και πολλοί πιςτεφουν ότι θ κεωρία χορδϊν πρζπει να νοθκεί ωσ ζνα αχανζσ τοπίο πικανϊν κεωριϊν, κακεμιά από τισ οποίεσ κυβερνά μια διαφορετικι περιοχι ενόσ πολλαπλοφ Σφμπαντοσ. Θ κρίςθ ςχετικά με τθ κεωρία χορδϊν επιδεινϊκθκε με τθν ανακάλυψθ τθσ “ςκοτεινισ ενζργειασ”, δεδομζνου ότι θ τιμι που βρζκθκε για τθ ςκοτεινι ενζργεια του Σφμπαντοσ δεν ςυμβιβάηεται με το ευρφτερο πλαίςιο τθσ κεωρίασ χορδϊν. Θ κρίςθ ςτθ κεωρία χορδϊν επιδεινϊκθκε ακόμα πιο πολφ, όταν διαπιςτϊκθκε από τισ παρατθριςεισ των υπεκαινοφανϊν άςτρων (ςουπερνόβα) ότι θ διαςτολι του Σφμπαντοσ επιταχφνεται, κάτι που ςθμαίνει ότι θ κοςμολογικι ςτακερά είναι κετικόσ αρικμόσ, ενϊ θ κεωρία χορδϊν δζχεται αρνθτικι τιμι για τθν κοςμολογικι ςτακερά. Θ “κοςμολογικι ςτακερά” προτάκθκε από τον Αϊνςτάιν ωσ μια τροποποίθςθ τθσ αρχικισ του κεωρίασ τθσ Γενικισ Σχετικότθτασ, ϊςτε να επιτφχει ζνα ςτατικό ςφμπαν.

185 Μετά τθν ανακάλυψθ όμωσ από τον αςτρονόμο Χαμπλ τθσ ερυκρισ μετατόπιςθσ του φάςματοσ των γαλαξιϊν και τθν ειςαγωγι τθσ αντίλθψθσ του διαςτελλόμενου ςφμπαντοσ, ο Αϊνςτάιν εγκατζλειψε αυτι τθν ιδζα. Ωςτόςο, θ ανακάλυψθ τθσ επιτάχυνςθσ τθσ κοςμικισ διαςτολισ κατά τθ δεκαετία του 1990 ζχει ανανεϊςει το ενδιαφζρον γφρω από τθν κοςμολογικι ςτακερά. Στθ ςυνζχεια, διαπιςτϊκθκε ότι, εάν κζλουμε θ κεωρία χορδϊν να δίνει κετικι τιμι για τθν κοςμολογικι ςτακερά, τότε υπάρχουν ενδείξεισ για εμφάνιςθ 10500 κεωριϊν χορδϊν(!) Ρρόκειται αςφαλϊσ για μια τρομακτικι ποςότθτα κεωριϊν χορδϊν. Και ςαν μθν ζφτανε αυτό, κάκε τζτοια κεωρία κα δϊςει διαφορετικζσ προβλζψεισ για τθ φυςικι των ςτοιχειωδϊν ςωματιδίων και διαφορετικζσ προβλζψεισ για τισ τιμζσ των παραμζτρων του “Κακιερωμζνου Μοντζλου”. Δθλαδι ζνασ ςωςτόσ τραγζλαφοσ. Εν πάςθ περιπτϊςει, για τουσ ςκεπτικιςτζσ κεωρθτικοφσ Φυςικοφσ, αν θ απόπειρα καταςκευισ μιασ μοναδικισ κεωρίασ τθσ Φφςθσ οδθγεί αντίκετα ςε 10500 κεωρίεσ, τότε ζχουμε “εισ άτοπον απαγωγι”. Οριςμζνοι κεωρθτικοί Φυςικοί κεωροφν ότι οι δυο πυλϊνεσ τθσ ςφγχρονθσ Φυςικισ, δθλαδι θ κεωρία τθσ Γενικισ Σχετικότθτασ και θ Κβαντικι κεωρία ςφάλλουν βακφτατα εξαιτίασ τθσ φφςθσ του χρόνου. Συγκεκριμζνα, ςφμφωνα με τθ Γενικι Σχετικότθτα ο χρόνοσ είναι μια ςυγκεκριμζνθ επιλογι ςυντεταγμζνθσ για τθν περιγραφι τθσ κζςθσ ενόσ χωροχρονικοφ γεγονότοσ. Δθλαδι, δεν υπάρχει τίποτα ςτισ χωροχρονικζσ περιγραφζσ που να διαφοροποιεί το χρόνο ωσ κάτι που ρζει.

186 Ρρζπει λοιπόν ςφμφωνα με αυτοφσ τουσ Φυςικοφσ να βρεκεί ζνασ τρόποσ ςτθ Φυςικι να ξεπαγώςει ο χρόνοσ, δθλαδι να αναπαρίςταται ο χρόνοσ χωρίσ να μετατρζπεται ςε χϊρο, όπωσ δθλαδι ςυμβαίνει ςε άλλα επιςτθμονικά πεδία π.χ. τθ Κεωρθτικι Βιολογία και τθν Επιςτιμθ των Υπολογιςτϊν. Τζλοσ, αν κατανοθκεί θ αλθκισ φφςθ του χρόνου, πικανόν αυτό να οδθγιςει ςτθν κατανόθςθ τθσ άγνωςτθσ μζχρι ςιμερα δομισ του χωρόχρονου, που τθν αντιλαμβανόμαςτε ωσ δφναμθ τθσ βαρφτθτασ. Θ δομι αυτι κακορίηει τθ δικι μασ τροχιά με τον ίδιο τρόπο που τα κφματα κακοδθγοφν ζναν ςζρφερ ςε μια φουρτουνιαςμζνθ κάλαςςα ι μικρζσ ανιςόπεδεσ ανωμαλίεσ κακοδθγοφν ζναν ςκιζρ ςτθν κατάβαςθ μιασ χιονιςμζνθσ πλαγιάσ. *** Ασ δοφμε τϊρα τρία αλλθλζνδετα μυςτιρια, δθλαδι: α)Γιατί οι τόςο ακριβείσ και κεμελιωδϊσ μακθματικοί νόμοι παίηουν ζνα ςθμαντικό ρόλο ςτθ ςυμπεριφορά του φυςικοφ Κόςμου; Κατά κάποιο τρόπο ο ίδιοσ ο κόςμοσ τθσ φυςικισ πραγματικότθτασ φαίνεται να προκφπτει μυςτθριωδϊσ από τον πλατωνικό κόςμο των Μακθματικϊν. β)Ο τρόποσ με τον οποίο εμφανίςτθκαν μζςα από τον φυςικό κόςμο όντα με αντίλθψθ. Και πϊσ είναι δυνατό με τόςο εκλεπτυςμζνθ οργάνωςθ, υλικά αντικείμενα να μποροφν να πλάκουν από τθν υλικι ουςία νόθςθ; γ)Ο τρόποσ με τον οποίο θ νόθςθ δθμιουργεί μακθματικζσ ζννοιεσ και βρίςκει το δρόμο που οδθγεί (επιςτρζφει) προσ τον πλατωνικό κόςμο των Μακθματικϊν.

187 Μεγάλο ηθτοφμενο όμωσ είναι και το εάν υπάρχουν όρια ςε αυτι τθν κατανόθςθ ι όχι. Από τισ παραπάνω αναφορζσ φάνθκε ότι ο άνκρωποσ παρ’ όλεσ τισ ςυνεχείσ επιςτθμονικζσ προςπάκειεσ δεν κα μπορζςει μάλλον να φτάςει ςτθν υπερενοποίθςθ ςτθ Φυςικι, διότι απλοφςτατα θ ανκρϊπινθ νόθςθ ωσ μζροσ δεν μπορεί να ζχει τθ κζαςθ του όλου, ακόμα και όςθ τεχνθτι νοθμοςφνθ επιςτρατευκεί για το ςκοπό αυτό ςτο μζλλον. Αυτι θ αδυναμία γίνεται εμφανισ κακϊσ οι μακθματικοί απειριςμοί ειςβάλλουν ςτισ πολφπλοκεσ κεωρίεσ τθσ Φυςικισ και πζφτουν ςαν κουρτίνεσ για αποκρφψουν τθν αλικεια τθσ δθμιουργίασ και φπαρξθσ του Σφμπαντοσ. Συγκεκριμζνα, τόςο θ κεωρία τθσ Σχετικότθτασ όςο και θ Κβαντικι κεωρία παρουςιάηουν απειριςμοφσ. Δεν ζχουμε ακόμα ςυναντιςει κάποιο μετριςιμο μζγεκοσ, που να λαμβάνει άπειρθ τιμι. Αλλά τόςο ςτθ μια κεωρία όςο και ςτθν άλλθ ςκοντάφτουμε πάνω ςε προβλζψεισ για φυςικζσ ποςότθτεσ που απειρίηονται. Μάλλον θ Φφςθ… “εκδικείται” με αυτό τον τρόπο τον άνκρωπο που προςπακεί να διαςπάςει τθν ενότθτά τθσ. Πςον αφορά τθ κεωρία τθσ Σχετικότθτασ, το ςυγκεκριμζνο πρόβλθμα προκφπτει, όταν ςτο εςωτερικό μιασ “μαφρθσ τρφπασ” θ πυκνότθτα τθσ φλθσ και θ ζνταςθ του βαρυτικοφ πεδίου ςφντομα απειρίηονται. Το ίδιο πρόβλθμα φαίνεται να παρουςιάηεται και ςτθν περίπτωςθ τθσ πρϊιμθσ ιςτορίασ του Σφμπαντοσ, εφόςον βεβαίωσ υποκζτουμε ςωςτι τθν περιγραφι τθσ Γενικισ Σχετικότθτασ για τα πρϊτα ςτάδιά του. Στο ςθμείο που θ πυκνότθτα γίνεται άπειρθ οι εξιςϊςεισ τθσ Γενικισ Σχετικότθτασ καταρρζουν. Κάποιοι κεωροφν ότι ο χρόνοσ τότε ςταματάει, αλλά μια πιο

188 νθφάλια ματιά δείχνει ότι θ κεωρία αυτι είναι απλϊσ ανεπαρκισ. Πςον αφορά ςτθν Κβαντικι κεωρία, από τθν άλλθ πλευρά, οι απειριςμοί κάνουν τθν εμφάνιςι τουσ κάκε φορά που κάποιοσ επιχειρεί να χρθςιμοποιιςει τθν Κβαντομθχανικι για να περιγράψει πεδία, για παράδειγμα το θλεκτρομαγνθτικό πεδίο. Το πρόβλθμα είναι ότι τόςο το μαγνθτικό όςο και θλεκτρικό πεδίο λαμβάνουν τιμζσ ςε κάκε ςθμείο του χϊρου. Αυτό ςυνεπάγεται ζνα άπειρο πλικοσ μεταβλθτϊν. Άπειρο πλικοσ ςθμείων και άρα πλικοσ μεταβλθτϊν υφίςταται ακόμα και ςε ζνα ςϊμα πεπεραςμζνου όγκου. Επιπλζον, ςτθν Κβαντικι κεωρία παρατθροφνται ανεξζλεγκτεσ διακυμάνςεισ ςτισ τιμζσ κάκε κβαντικισ μεταβλθτισ. Τζτοιεσ διακυμάνςεισ ςε ζνα άπειρο πλικοσ μεταβλθτϊν μπορεί να οδθγιςουν ςε εξιςϊςεισ, οι οποίεσ βγαίνουν εκτόσ ελζγχου και παράγουν απειριςμοφσ, όταν κζτει κανείσ ερωτιςεισ για τθν πικανότθτα ενόσ ςυμβάντοσ ι για τθν ιςχφ μιασ δφναμθσ. Ζτςι, διαιςκανόμαςτε ότι ζχει παραλειφκεί ζνα ουςιϊδεσ κομμάτι τθσ Φυςικισ. Από καιρό οι Φυςικοί ελπίηουν ότι, εάν λθφκεί υπόψθ θ βαρφτθτα, τότε οι διακυμάνςεισ κα τικαςευτοφν και οι απειριςμοί κα εξαλειφκοφν. Αν οι απειριςμοί ςυνιςτοφν ζνδειξθ ότι θ μεγάλθ ενοποίθςθ ςτθ Φυςικι δεν ζχει επζλκει ακόμα, τότε θ ενοποιθμζνθ κεωρία που αναηθτείται, δεν κα πρζπει να περιζχει καμία τζτοια ζνδειξθ, διότι κα ςυνιςτά αυτό που αποκαλείται “πεπεραςμζνθ κεωρία”, δθλαδι μια κεωρία που απαντά ςε κάκε ερϊτθμα και με όρουσ λογικϊν, πεπεραςμζνων αρικμϊν. Κα επιτευχκεί όμωσ αυτό; Εφόςον ο άνκρωποσ δεν μπορεί να χρθςιμοποιιςει πειραματικά τόςο υψθλζσ

189 ενζργειεσ, όπωσ ιταν αυτζσ που εμφανίςτθκαν κατά τθ “Μεγάλθ Ζκρθξθ”(“Big Bang”) δεν μπορεί και να αγναντζψει τθ Μεγάλθ αλικεια. Μιπωσ λοιπόν οι διάφορεσ κεωρίεσ υπερενοποίθςθσ που εμφανίηονται κατά καιροφσ ςτθ Φυςικι αποτελοφν απλϊσ… “επιςτθμονικζσ ονειρϊξεισ”, αφοφ εκ των πραγμάτων δεν μποροφν να ελεγχκοφν πειραματικά; Εξάλλου, δεν κα μπορζςει, ίςωσ, να επιτευχκεί θ πολυπόκθτθ υπερενοποίθςθ ςτθ Φυςικι και για ζναν άλλο βαςικό λόγο, δθλαδι επειδι, μάλλον, δεν κα προλάβει να ςυμβεί... Είναι γεγονόσ ότι θ Κβαντικι κεωρία που παςχίηει να ςυντελζςει και αυτι ςτθ διεφρυνςθ τθσ γνϊςθσ για τθ μεγάλθ αλικεια, είχε ωσ αποτζλεςμα να παραχκοφν ςθμαντικά και κρίςιμα επιςτθμονικά…. “παραπροϊόντα”, όπωσ: Ρυρθνικι τεχνολογία, Κβαντικι Χθμεία, Λζιηερ, Υπεραγωγιμότθτα, Τρανηίςτορ, που οδιγθςαν ςτθν “΢φγχρονθ επανάςταςθ”, και ζβαλαν τισ βάςεισ για τθν εκρθκτικι εξζλιξθ τθσ τεχνολογίασ που γνωρίηει θ ανκρωπότθτα οςθμζραι. Αυτά όμωσ τα “παραπροϊόντα” κα προςφζρουν ςτον άνκρωπο τζτοια εξελιγμζνα μζςα, που αργά ι γριγορα κα τον ωκιςουν ςτο να επιχειριςει να μιςοανοίξει “το κουτί τθσ Ρανδϊρασ”, για ιδιοτελείσ και ανταγωνιςτικοφσ λόγουσ και αυτό κα αποβεί, βεβαίωσ, τιμωρία του για τθν “φβρι” του να επιηθτεί να αποςπάςει με εγωϊςτικό πάκοσ τθ μεγάλθ αλικεια. Το μόνο λοιπόν που μασ απομζνει είναι να ευχόμαςτε να μθν πετάξει από το “κουτί” θ

190 ελπίδα, για ζγκαιρθ αποςόβθςθ ολικισ καταςτροφισ του πλανιτθ μασ. ***

20. Συμπτϊςεισ; *α+ (αναρτικθκε ςτισ 10/2/2016)

 Σφμφωνα με το κορυφαίο Γάλλο Ραλαιοντολόγο Υβ Κοπζνσ: « Οι αλλαγζσ που ςυμβαίνουν ςτον ζμβιο κόςμο μπορεί να φαίνονται τυχαίεσ, ςτθν ουςία όμωσ προχπάρχουν ωσ δυνατότθτα μζςα ςτο κφτταρο, είναι εγγεγραμμζνεσ ςε αυτό, και όταν μια φυςικι επιλογι πιζηει τθν κατάςταςθ και πρζπει το είδοσ να προςαρμοςτεί ςτισ νζεσ ςυνκικεσ, τότε το κφτταρο από ζνα ολόκλθρο φάςμα επιλογϊν διαλζγει αυτι που είναι θ ςωςτι. Οι αλλαγζσ ςτθν πανίδα (και κατ’ αντίςτοιχο τρόπο και ςτθ χλωρίδα) ςυμβαίνουν ςαν να μθν υπάρχει θ ζννοια του τυχαίου, ςαν να επεμβαίνει ςτα γονίδια το ίδιο το περιβάλλον». Φαίνεται λοιπόν ότι ο Δθμιουργόσ, όταν ζφτιαξε το πρϊτο κφτταρο, ενζγραψε ς’ αυτό όλεσ τισ δυνατότθτεσ, για να προκφψει ο φυτικόσ και ηωικόσ κόςμοσ που ζχει

191 εμφανιςτεί ςτθ Γθ μζχρι ςιμερα και αυτόσ βεβαίωσ που κα προκφψει ςτο μζλλον, εφόςον δεν καταςτραφεί ολοκλθρωτικά ο πλανιτθσ μασ. Αυτζσ οι εγγεγραμμζνεσ δυνατότθτεσ πιραν ςυγκεκριμζνθ μορφι κάκε φορά που το γιινο περιβάλλον επιδροφςε με ςυγκεκριμζνο τρόπο ςτισ ηωικζσ οντότθτεσ που είχαν προκφψει μζχρι τότε και κα εξακολουκιςει φαίνεται αυτό να γίνεται και ςτο μζλλον. Είναι, επίςθσ, καυμαςτό ότι μζςα ςε αυτό το πρϊτο κφτταρο γράφτθκε και θ δυνατότθτα τθσ κρίςιμθσ επίδραςισ του με το γιϊνο περιβάλλον, μζςω δθλαδι των εξελικτικϊν απογόνων του που ιταν τα φωτοςυνκετικά βακτιρια1, με αποτζλεςμα να εμφανιςτεί και εξ αυτοφ του λόγου κακαρό οξυγόνο ςτθ γιϊνθ ατμόςφαιρα, τόςο απαραίτθτο για τθν παρουςία και εξζλιξθ, ςτθ ςυνζχεια, τθσ βιοποικιλότθτασ του πλανιτθ μασ.

1

Το εκπλθκτικό είναι ότι για να καταφζρουν να φωτοςυνκζςουν πριν 2,0 περίπου διςεκατομμφρια χρόνια τα φωτοςυνκετικά βακτιρια μικροοργανιςμοί με διάμετρο τρία (3) μόλισ μικρόμετρα, όπου το ζνα μικρόμετρο είναι το ζνα χιλιοςτό του χιλιοςτοφ του μζτρου ανζπτυξαν τα πρϊτα μάτια ςτθ Γθ και μάλιςτα με πανοραμικι εικόνα 360ο(!) . Οι επιςτιμονεσ, τϊρα πρόςφατα, διαπίςτωςαν ότι θ ςφαιρικι επιφάνεια των κυττάρων τϊν εν λόγω βακτθρίων λειτουργεί ουςιαςτικά ωσ φακόσ: δθλαδι το φωσ ςυναντά τθν κυρτι επιφάνεια του κυττάρου, διακλάται και εςτιάηεται ςτθν απζναντι πλευρά. Ζτςι, το μόνο που χρειάηεται το φωτοςυνκετικό βακτιριο, για να βγει ςτο φωσ και να φωτοςυνκζςει, είναι να κινθκεί αντίκετα προσ τθν πλευρά, όπου εςτιάηεται θ εικόνα. Μάλιςτα, θ φωτεινι κουκκίδα που εςτιάηεται ςτθν εςωτερικι πλευρά τθσ κυτταρικισ μεμβράνθσ γίνεται αντιλθπτι από φωτοευαίςκθτα μόρια, τα οποία κατευκφνουν τθν κίνθςθ του φωτοςυνκετιοφ βακτθρίου(!)

192 H παρουςία όμωσ οξυγόνου ςε τζτοια ποςότθτα ςτθ γιϊνθ ατμόςφαιρα, που πυροδότθςε τθν ζκρθξθ ηωισ ςτον πλανιτθ, οφείλεται, ςφμφωνα με τουσ επιςτιμονεσ, ςε δυο προθγοφμενεσ μεγάλεσ οξειδϊςεισ του, οι οποίεσ ςχετίηονται άμεςα με δυο τεράςτιεσ οικολογικζσ καταςτροφζσ, ςυγκεκριμζνα παγετϊνεσ, που κάλυψαν ολοκλθρωτικά τθ γθ και τθν κατζςτθςαν κυριολεκτικά μια “χιονόμπαλα”. Θ πρϊτθ μεγάλθ οξείδωςθ ςυνζβθ πριν 2,4 διςεκατομμφρια χρόνια (εκτιμάται ότι τότε θ κερμοκραςία ςτον Λςθμερινό άγγιξε τουσ -40ο C και οι ωκεανοί βρζκθκαν κάτω από ζνα ςτρϊμα πάγου τθσ τάξθσ των 300 m), με αποτζλεςμα πριν 2,3 διςεκατομφρια χρόνια να ζχει πλζον ςυςςωρευτεί οξυγόνο ςε τζτοια ποςότθτα, ϊςτε να παίξει το ρόλο του καταλφτθ για τθν εξζλιξθ τθσ ηωισ. Μάλιςτα αυτό το μεγάλο οξειδωτικό ςυμβάν, είχε ωσ αποτζλεςμα να δθμιουργθκοφν ςχεδόν τα δφο τρίτα των περίπου 5.200 ορυκτϊν που υπάρχουν ςτθ γθ. Θ δεφτερθ μεγάλθ οξείδωςθ ςυνζβθ πριν 715 εκατομμφρια χρόνια (εκτιμάται ότι θ κερμοκραςία ςτον Λςθμερινό άγγιξε τότε τουσ -20ο C και οι ωκεανοί βρζκθκαν πάλι κάτω από ζνα μεγάλο ςτρϊμα πάγου), με αποτζλεςμα, ςτθν Κάμβριο γεωλογικι περίοδο που ακολοφκθςε, να υπάρξει ζκρθξθ τθσ ηωισ και εμφάνιςθ των πρϊτων ηϊων. Μάλιςτα, οι επιςτιμονεσ κεωροφν ότι με τθ δεφτερθ μεγάλθ οξείδωςθ θ Γθ εκατονταπλαςίαςε τα επίπεδα του οξυγόνου τθσ ςτθν ατμόςφαιρά τθσ. Ζτςι, μοιάηει μάλλον αςτείο να εγκλωβιηόμαςτε ςτο δίλθμμα του αν προερχόμαςτε ι όχι από τον πίκθκο. Ρροερχόμαςτε από το πρϊτο κφτταρο που ζκεςε ςε κίνθςθ ο Δθμιουργόσ ςε τοφτον τον πλανιτθ. Πμωσ, χωρίσ το ςυγκεκριμζνο γιινο περιβάλλον, όπωσ υπιρξε και όπωσ

193 διαμορφϊκθκε ςτθν πορεία, με τθν ποικιλία των κλιματολογικϊν ςυνκθκϊν του, κα ιταν αδφνατο να φανερωκεί ο,τιδιποτε. Ρροζκυψε λοιπόν ο φυτικόσ και ηωικόσ κόςμοσ που αντιλαμβανόμαςτε γφρω μασ, εξαιτίασ τθσ ιδιαίτερθσ ςφςταςθσ και μεγζκουσ του πλανιτθ μασ, τθσ ιδιαίτερθσ κζςθσ του ςτο θλιακό μασ ςφςτθμα ακόμα και του τρόπου περιςτροφισ του. Ασ ςκεφτοφμε ότι: α) Στθ γειτονικι μασ Αφροδίτθ θ βαρφτθτα είναι περίπου 10% πιο αςκενισ από τθ γιινθ και θ ατμοςφαιρικι πίεςθ 92 φορζσ υψθλότερθ από τθν αντίςτοιχθ τθσ Γθσ. Θ διάρκεια τθσ θμζρασ εκεί είναι 117 γιινεσ μζρεσ! Ακόμα και το μεςθμζρι ο Ιλιοσ δεν φαίνεται κακαρά ςτον ουρανό. Λόγω τθσ πυκνισ ατμόςφαιρασ, γίνεται ορατόσ ωσ διάχυτθ λάμψθ πίςω από τα ςφννεφα. Τθ νφχτα, πάλι, ο ουρανόσ είναι κατάμαυροσ χωρίσ κανζνα άςτρο. β) Στο γειτονικό μασ Άρθ παρότι πολλζσ φυςικζσ ςυνκικεσ πλθςιάηουν προσ τισ γιϊνεσ (π.χ. θ διάρκεια τθσ αρειανισ θμζρασ είναι περίπου ίςθ με τθ γιϊνθ θμζρα), θ κερμοκραςία του είναι χαμθλότερθ, θ βαρφτθτά του μικρότερθ, θ ατμόςφαιρά του αραιότερθ και επομζνωσ θ ατμοςφαιρικι του πίεςθ επίςθσ χαμθλότερθ. Συγκεκριμζνα, θ ατμοςφαιρικι πίεςθ ςτθν επιφάνεια του Άρθ είναι κατά μζςο όρο 0,60 kPa, δθλαδι, λιγότερο από το ζνα εκατοςτό αυτισ ςτθν επιφάνεια τθσ Γθσ (101,3 kPa). Λόγω τθσ αραιισ ατμόςφαιρασ, θ ταχφτθτα του ιχου είναι μικρι και επομζνωσ οι ιχοι δεν διαδίδονται πολφ μακριά και οι άνεμοι δεν είναι ιδιαίτερα ιςχυροί. Τον Νοζμβριο του 2013 τζκθκε ςε τροχιά γφρω από τον Άρθ ο δορυφόροσ MAVEN τθσ NASA και λίγεσ μόλισ

194 εβδομάδεσ αργότερα κατάφερε να ςυλλζξει ςθμαντικά ςτοιχεία για τθν απϊλεια τθσ ατμόςφαιρασ και του νεροφ από τον πλανιτθ αυτό. Ο ΜAVEN κατζγραψε ςφννεφα ατόμων υδρογόνου, άνκρακα και οξυγόνου, τα οποία δραπετεφουν ςυνεχϊσ από τθν ατμόςφαιρα του Άρθ και χάνονται ςτο διάςτθμα μια διαδικαςία που ςυνεχίηεται εδϊ και τρία διςεκατομμφρια χρόνια και άφθςε τον πλανιτθ παγωμζνο και ςτεγνό. Εκτόσ των άλλων θ απϊλεια τθσ ατμόςφαιρασ άφθςε τον πλανιτθ ευάλωτο και ςτθν επίδραςθ του Ιλιου. Ο Ιλιοσ, δθλαδι, εξακολουκεί να “κλζβει” ακόμα υλικό από τθν αραιι ατμόςφαιρα του Άρθ, θ οποία είναι ςιμερα 100 φορζσ πιο αραιι από τθν ατμόςφαιρα τθσ Γθσ. Τα ςωματίδια που εκπζμπει ο Ιλιοσ, γνωςτά ωσ θλιακόσ άνεμοσ, ςυγκροφονται με τθν ατμόςφαιρά του και τθ ςυμπαραςφρουν ςτο Διάςτθμα. Αυτό είναι μια ςυνεχισ διαδικαςία, θ οποία μάλιςτα εντείνεται δραματικά, όταν ο Ιλιοσ ξεςπά ςε εκριξεισ, γνωςτζσ ωσ θλιακζσ εκλάμψεισ και εκτινάξεισ ςτεμματικοφ υλικοφ. Αντικζτωσ, θ Γθ μπόρεςε να διατθριςει το νερό και τθν πυκνι ατμόςφαιρά τθσ κυρίωσ χάρθ ςτο μαγνθτικό πεδίο τθσ, το οποίο κατορκϊνει και εκτρζπει τα επικίνδυνα φορτιςμζνα ςωματίδια που εκπζμπει διαρκϊσ ο Ιλιοσ. Το γιϊνο μαγνθτικό πεδίο πθγάηει από τθν κίνθςθ του λιωμζνου ςιδιρου από το οποίο αποτελείται ο εςϊτεροσ πυρινασ του πλανιτθ μασ και ουςιαςτικά λειτουργεί ςαν γιγάντιο δυναμό, ενϊ, άγνωςτο πϊσ, ο Άρθσ ζχαςε το μαγνθτικό του πεδίο, που πικανότατα διζκετε ςτα αρχικά ςτάδια τθσ ηωισ του, επειδι ο εςϊτεροσ πυρινασ του δεν είναι όμοιοσ με αυτόν τθσ Γθσ.

195 γ) Οι επιςτιμονεσ ζχουν καταλιξει ςτο ςυμπζραςμα ότι, αν δεν υπιρχε θ Σελινθ, που είναι προϊόν ςφγκρουςθσ τθσ Γθσ με γιγάντιο διαςτθμικό ςϊμα, θ Γθ κα ιταν πολφ διαφορετικι από αυτι που γνωρίηουμε και οι ςυνκικεσ δεν κα ιταν κακόλου ευνοϊκζσ, για τθν ανάπτυξθ και επιβίωςθ τθσ ηωισ ςτον πλανιτθ μασ. Οι ειδικοί εκτιμοφν ότι, αν δεν υπιρχε θ Σελινθ, θ Γθ κα περιφερόταν πολφ ταχφτερα, θ διάρκεια τθσ θμζρασ κα ιταν μικρότερθ και οι κλιματικζσ ςυνκικεσ κα ιταν ακραίεσ και πικανόν χαοτικζσ. Θ Γθ που βρίςκεται ςτθ ςυγκεκριμζνθ απόςταςθ από τον Ιλιο (άρα εξ αυτοφ προκφπτει θ ςυγκεκριμζνθ γκάμα γιινων κερμοκραςιϊν) ζχει ςτα εξωτερικά τθσ το μεγάλθσ μάηασ πλανιτθ Δία, ο οποίοσ δρα ωσ φρουρόσ τθσ, αφοφ ςυλλαμβάνει λόγω τθσ μεγάλθσ ζλξθσ του, τουσ επικετικοφσ αςτεροειδείσ, που διαφορετικά κα ςυγκροφονταν με τθ Γθ, και αφινει ζτςι ο ιςχυρόσ Δίασ να ςυνεχίηεται επί μακρόν το γιινο ζμβιο πείραμα, το οποίο ζχει αρχίςει εδϊ και διςεκατομμφρια χρόνια. Και αφοφ αναφερόμαςτε ςτον πλανιτθ Δία, ασ ςθμειϊςουμε ότι, τελευταία, οι επιςτιμονεσ - ερευνθτζσ προχϊρθςαν ςε μια ςειρά από προςομοιϊςεισ, οι οποίεσ ζδειξαν ότι ο εν λόγω πλανιτθσ ζπαιξε κακοριςτικό ρόλο ςτθ διαμόρφωςθ των ευνοϊκϊν κλιματολογικϊν ςυνκθκϊν τθσ γθσ για τθν εμφάνιςθ και εξζλιξθ τθσ ηωισ πάνω ςε αυτι. Συγκεκριμζνα, οι ερευνθτζσ μελζτθςαν τθν κλιματικι ςχζςθ τθσ Γθσ και του Δία με βάςθ τθν απόςταςθ που ζχουν μεταξφ τουσ, αλλά και τθν τροχιακι τουσ κίνθςθ. Μελζτθςαν, επίςθσ, τθν κλιματικι ςχζςθ που κα υπιρχε ανάμεςα ςτουσ δυο αυτοφσ πλανιτεσ, αν βρίςκονταν ςε διαφορετικζσ αποςτάςεισ και τροχιζσ. Κατζλθξαν δε ςτο

196 ςυμπζραςμα ότι θ απόςταςθ και οι τροχιζσ που ζχουν οι δυο αυτοί πλανιτεσ επθρζαςαν το κλίμα τθσ γθσ, με τρόπο τζτοιον ϊςτε οι κλιματικζσ ςυνκικεσ να είναι φιλικζσ για τθν παρουςία τθσ ηωισ. Τζλοσ, με τθν ιδιαίτερθ ςφςταςθ και δομι τθσ (τεκτονικζσ πλάκεσ) θ Γθ “προςζλαβε” ςτθν υπθρεςία τθσ ωσ μεγάλο αρχιτζκτονα, το ςειςμό, ο οποίοσ δθμιοφργθςε τα βουνά, τισ κοιλάδεσ, τισ πεδιάδεσ και τισ ακτζσ εξαςφαλίηοντασ το γιινο κλίμα, και ςε ςυνεργαςία με τουσ βοθκοφσ του: τθ κερμοκραςία, τον άνεμο, το νερό, τουσ παγετϊνεσ ςυντελεί αποφαςιςτικά ςτο μεγαλειϊδεσ πείραμα τθσ ηωισ ςτθ Γθ.  Δεν πρζπει να διαφεφγει τθσ προςοχισ μασ και το φαινόμενο τθσ ανϊμαλθσ ςυςτολο-διαςτολισ του νεροφ, που είναι κεφαλαιϊδουσ ςθμαςίασ για τθ δθμιουργία, τθ ςυντιρθςθ και ανάπτυξθ τθσ ηωισ. Ωσ γνωςτόν, το νερό παρουςιάηει μια ιδιόμορφθ ςυμπεριφορά. Πταν κερμαίνεται από τουσ 0 οC ζωσ 4οC, ο όγκοσ του ελαττϊνεται (ανϊμαλθ ςυςτολι), ενϊ αν ψφχεται από τουσ 4οC ζωσ 0οC, ο όγκοσ του αυξάνεται (ανϊμαλθ διαςτολι) και βεβαίωσ πάνω από τουσ 4oC και μζχρι τθ κερμοκραςία βραςμοφ το νερό διαςτζλλεται κανονικά. Εξαιτίασ αυτισ τθσ ανϊμαλθσ ςυμπεριφοράσ του νεροφ, δθλαδι να μθν ακολουκεί τθ κερμικι ςυμπεριφορά των άλλων υγρϊν, δεν παγϊνουν ολοκλθρωτικά οι λίμνεσ, τα ποτάμια και οι κάλαςςεσ και ζτςι μπορεί να διατθρθκεί θ ηωι του ζμβιου κόςμου.  Ασ ςκεφτοφμε επίςθσ, ότι θ μορφι του όλου Σφμπαντοσ που αντιλαμβανόμαςτε οφείλεται ςτο γεγονόσ, ότι ζνασ ςυγκεκριμζνοσ αρικμόσ ςτακερϊν τθσ Φυςικισ ζχει ςυγκεκριμζνεσ τιμζσ και κάκε ελάχιςτθ διαφοροποίθςθ αυτϊν των ςτακερϊν κα ζκανε το Σφμπαν να

197 καταρρεφςει. Ειδικότερα, κα αναφερκοφμε ςτο αρικμό 137 που ςτοιχειϊνει τθ ςφγχρονθ Φυςικι και αποτελεί τον πλζον βαςικό αρικμό τθσ φφςθσ. Τόςο βαςικό που οι επιςτιμονεσ τον κεωροφν πλζον ωσ μυςτικό αρικμό. Για τθν ακρίβεια πρζπει να μιλάμε για τον αρικμό 1/137,0359 = 0,00729…, απλά ζχει επικρατιςει να αναφζρεται ωσ 137, για λόγουσ ςυντομίασ. Ο εν λόγω αρικμόσ δίνει τθν πλζον βαςικι ςτακερά τθσ Φυςικισ, που λζγεται ‘‘ςτακερά λεπτισ υφισ’’. Αποδεικνφεται εξαίςια ρυκμιςμζνθ και επιτρζπει τθν εμφάνιςθ τθσ ηωισ ςτο ςφμπαν, όπωσ πράγματι αυτι υπάρχει. Θ εν λόγω ςτακερά, ουςιαςτικά, είναι ο αρικμόσ που κακορίηει τθν απόςταςθ μεταξφ των διαχωριςμζνων φαςματικϊν γραμμϊν, ιτοι τθν κλίμακα τθσ λεπτισ υφισ τουσ, και μάλιςτα είναι αδιάςτατθ. Αυτό, απλά, ςθμαίνει ότι είναι θ μόνθ κεμελιϊδθσ ςτακερά τθσ Φυςικισ, που ζχει τθν ίδια τιμι για οποιοδιποτε νοιμων ον ςτο Σφμπαν! Ο μεγάλοσ Αμερικανόσ φυςικόσ Richard Feynman ζχει γράψει ςχετικά: «Θ ςτακερά 1/137 υπιρξε μυςτιριο από τότε που ανακαλφφτθκε περιςςότερο από πενιντα χρόνια *από τθν εν λόγω διλωςθ+ πριν, και όλοι οι καλοί κεωρθτικοί φυςικοί δίνουν ςτον αρικμό αυτό μεγάλθ προτεραιότθτα και βαςανίηονται με αυτόν. Κα κζλαμε να γνωρίηουμε αμζςωσ από ποφ προζρχεται… Κανείσ δεν ξζρει. Είναι ζνα από τα μεγαλφτερα ανακεματιςμζνα μυςτιρια τθσ φυςικισ: ζνασ μαγικόσ αρικμόσ που μασ ζρχεται χωρίσ να τον καταλαβαίνει κανείσ. » Οι επιςτιμονεσ πιςτεφουν ότι, εάν θ ςτακερά τθσ λεπτισ υφισ (0,00729…) διζφερε περιςςότερο από 4%, τότε όλοσ ο άνκρακασ και τα οξυγόνο ςε κάκε άςτρο του ςφμπαντοσ κα καταςτρεφόταν και θ ηωι ςτον πλανιτθ δεν

198 κα εμφανιηόταν ι κα ιταν εντυπωςιακά διαφορετικι από αυτι που γνωρίηουμε ςιμερα.  Ζνα, επίςθσ, ςθμαντικό ηιτθμα ςτθ Φυςικι είναι το “πρόβλθμα τθσ Λεραρχίασ” ςτθ Φφςθ, το οποίο ςίγουρα δεν δείχνει τυχαιότθτα, αλλά ςχεδιαςμό. Συγκεκριμζνα, θ ιςχφσ των τεςςάρων δυνάμεων: βαρυτικισ, θλεκτρομαγνθτικισ, αςκενοφσ πυρθνικισ, ιςχυρισ πυρθνικισ κυμαίνεται ςε ζνα μεγάλο εφροσ τιμϊν, ςτο οποίο διαμορφϊνεται ζνα ιεραρχικό ςχιμα από το ιςχυρό ςτο αςκενζσ. Και οι διάφορεσ μάηεσ ςτθ φυςικι ςχθματίηουν επίςθσ ιεραχικό ςχιμα. Γιατί άραγε θ Φφςθ είναι τόςο ιεραρχθμζνθ; Γιατί θ διαφορά ανάμεςα ςτθν ζνταςθ τθσ ιςχυρότερθσ και τθσ αςκενζςτερθσ δφναμθσ είναι τόςο μεγάλθ; Γιατί ενϊ το μικοσ Ρλανκ, που είναι περίπου το 10-20 τθσ διαμζτρου ενόσ πρωτονίου, είναι τόςο πολφ μικρό, αντίκετα θ μάηα Ρλανκ, θ οποία βρίςκεται μζςα ςτα όρια τθσ ανκρϊπινθσ αντίλθψθσ, είναι πολφ μεγαλφτερθ από τισ μάηεσ των πρωτονίων και των θλεκτρονίων; ***

199

21. Συμπτϊςεισ; *β+ (αναρτικθκε ςτισ 3/3/2016)

 Ο εξζχον επιςτιμονασ Paul Davies, κακθγθτισ ςτο Ρανεπιςτιμιο Newcastle ςτο βιβλίο του: «Θεόσ και Μοντζρνα Φυςικι» γράφει: «Το Σφμπαν είναι προϊόν του ανταγωνιςμοφ τθσ εκρθκτικισ ορμισ τθσ Μεγάλθσ Ζκρθξθσ και τθσ δφναμθσ τθσ βαρφτθτασ, θ οποία ζλκει τα απομακρυςμζνα τμιματα προσ τθν αρχικι τουσ κζςθ. Αν θ Μεγάλθ Ζκρθξθ (Big Bang) ιταν λιγότερο ςφοδρι, ο κόςμοσ κα ξαναγφριηε γριγορα ςτθν αρχικι του μεγάλθ ςυςπείρωςθ, εκεί απ’ όπου ξεκίνθςε. Από τθν άλλθ μεριά, αν θ Μεγάλθ Ζκρθξθ ιταν ςφοδρότερθ, θ κοςμικι φλθ κα διαςκορπιηόταν πολφ γριγορα και δεν κα προλάβαιναν να ςχθματιςτοφν γαλαξίεσ. Ζτςι, θ παρατθροφμενθ δομι του Σφμπαντοσ φαίνεται να εξαρτάται από τθ λεπτότατθ ιςορροπία ανάμεςα ςτθν εκρθκτικι ορμι και τθ βαρυτικι ζλξθ. Το πόςο μεγάλθ είναι θ ευαιςκθςία αυτισ τθσ εξιςορρόπθςθσ βρζκθκε με τον ακόλουκο υπολογιςμό: Στον αποκαλοφμενο χρόνο του Plank (10-43 δευτερόλεπτα που είναι ο μικρότεροσ χρόνοσ, ςτον οποίο ζχουν νόθμα ο

200 χϊροσ και ο χρόνοσ), θ εξιςορρόπθςθ ιταν ακριβισ ςε αναλογία 1 προσ 1060. Με άλλα λόγια, αν θ εκρθκτικι ιςχφσ τθσ Μεγάλθσ Ζκρθξθσ διζφερε μόνο κατά ζνα μζροσ ςτα 1060, το Σφμπαν που βλζπουμε ςιμερα δεν κα υπιρχε. Για να αντιλθφκείτε κάπωσ αυτοφσ του αρικμοφσ, υποκζςτε ότι κζλετε να πετφχετε κάποιο ςτόχο που ζχει διάμετρο ζνα εκατοςτό και βρίςκεται ςτθν άλλθ άκρθ του Σφμπαντοσ (είκοςι διςεκατομμφρια ζτθ φωτόσ μακριά). Θ πικανότθτα να τον πετφχετε κα ιταν ζνα ςτα 10 60! ».  Ο διεκνοφσ φιμθσ φυςικομακθματικόσ επιςτιμονασ Roger Penrose ςτο καυμάςιο βιβλίο του: «The Road to Reality» υποςτθρίηει ότι ο Δθμιουργόσ ςτόχευςε με ακρίβεια ςτο χϊρο των φάςεων - ο χϊροσ των φάςεων δεν ζχει ςχζςθ με τον πραγματικό χϊρο, είναι ζνα κρίςιμο μακθματικό εργαλείο, για να μασ βοθκιςει αποφαςιςτικά ςτθν περιγραφι των φυςικϊν φαινομζνων που είναι ςτθν ουςία τουσ δυναμικά ςυςτιματα, με απλά λόγια ο χϊροσ των φάςεων είναι το ςφνολο των δυνατϊν καταςτάςεων ενόσ δυναμικοφ ςυςτιματοσ - προκειμζνου να δθμιουργιςει με ζνα ειδικό Big Bang το Σφμπαν, ςτο οποίο ηοφμε, με μια ακρίβεια που προκαλεί ςοκ, δθλαδι με ακρίβεια 1 ςτα 10 που ζχει υψωκεί ςε δφναμθ με εκκζτθ ζνα αρικμό, ο οποίοσ προκαλεί ίλιγγο, δθλαδι αρικμό που είναι πάλι δφναμθ του 10 με εκκζτθ τον αρικμό 123(!)  Οι πυρινεσ των ατόμων που περιλαμβάνουν πρωτόνια και νετρόνια, είναι πολφ περίπλοκοι. Διακζτουν τισ λεγόμενεσ ενεργειακζσ ςτάκμεσ (διαφορετικζσ για τον κακζνα) και μποροφν να μζνουν ςε καταςτάςεισ ι ςυνκικεσ διαφορετικισ ενζργειασ.

201 Το αξιοςθμείωτο είναι ότι θ φφςθ, ο χαρακτιρασ ολόκλθρου του Σφμπαντοσ, εξαρτάται με ακρίβεια από τθ κζςθ μιασ ςυγκεκριμζνθσ ςτάκμθσ ςε ζνα ςυγκεκριμζνο πυρινα! Ειδικότερα, οι επιςτιμονεσ κεωροφν ότι το υδρογόνο (φαίνεται ότι ςτθν αρχι ο κόςμοσ αποτελοφνταν μόνο από υδρογόνο), κακϊσ ςυγκεντρωνόταν ςτο αρχικό ςτάδιο τθσ δθμιουργίασ υπό τθν επίδραςθ τθσ βαρφτθτασ και κερμαινόταν, προκαλοφςε δυνατζσ πυρθνικζσ αντιδράςεισ που ςχθμάτιηαν το ςτοιχείο ιλιο. Το ιλιο με τθ ςειρά του μποροφςε να ενωκεί πάλι με το υδρογόνο, για να προκφψουν λίγα ακόμα ςτοιχεία κατά τι βαρφτερα. Και τοφτα, όμωσ, τα βαρφτερα ςτοιχεία διαςπϊνταν αμζςωσ παράγοντασ και πάλι ιλιο. Ζτςι, ζντονο μυςτιριο για τουσ επιςτιμονεσ κάλυπτε τθ γζνεςθ όλων των άλλων ςτοιχείων ςτον κόςμο, επειδι ξεκινϊντασ με υδρογόνο οι “μαγειρικζσ” διαδικαςίεσ μζςα ςτα αςτζρια δεν κα ζδιναν παρά ιλιο και λιγότερο από μιςι δωδεκάδα άλλα ςτοιχεία. Πταν οι κακθγθτζσ Fred Hoyle και Edwin Salpeter βρζκθκαν μπροςτά ς’ αυτό το πρόβλθμα, είπαν πωσ υπάρχει μια μόνο διζξοδοσ. Αν δθλαδι τρία άτομα θλίου μποροφςαν να βρεκοφν κοντά και να δθμιουργιςουν άνκρακα, ιταν εφκολα δυνατό να υπολογιςτεί πόςο ςυχνά κα ςυνζβαινε κάτι τζτοιο ς’ ζνα αςτζρι. Και αποδείχτθκε ότι δεν κα ςυνζβαινε ποτζ, εκτόσ και αν ςτον άνκρακα υπιρχε μια ενεργειακι ςτάκμθ ςτα 7,82 ΜeVolts. Τότε τα τρία άτομα θλίου κα πλθςίαηαν, και πριν χωρίςουν κα ζμεναν μαηί λίγο περιςότερο, οπότε θ παρατεταμζνθ παραμονι των τριϊν ατόμων θλίου μαηί, κα άφθνε περικϊριο να προκφψουν νζα ςτοιχεία. Ζτςι διατυπϊκθκε θ πρόβλεψθ ότι ςτον άνκρακα υπάρχει μια ςτάκμθ ςτα 7,82 MeVolts. Ρράγματι, τα εργαςτθριακά πειράματα το

202 επαλικευςαν! Συνεπϊσ, θ φπαρξθ ςτον κόςμο όλων των χθμικϊν ςτοιχείων ςυνδζεται άρρθκτα με το γεγονόσ ότι υπάρχει θ ςυγκεκριμζνθ ενεργειακι ςτάκμθ των 7,82 MeVolts ςτον άνκρακα!  Ζπίςθσ, ο Fred Hoyle, που αναφζραμε προθγουμζνωσ (ζνασ από τουσ μεγαλφτερουσ αςτρονόμουσ του κόςμου κατά το δεφτερο μιςό του εικοςτοφ αιϊνα) μαηί με το επίςθσ ςθμαντικό Λνδό επιςτιμονα Chandra Wickramassinghe ζχουν ιςχυριςτεί ςτο βιβλίο τουσ: «΢ΤΜΠΑΝ, Κοςμικι ηωικι δφναμθ» τα εξισ: «Σα ζνηυμα είναι πολυμερι ι αλυςίδεσ μικρότερων μονάδων, που είναι γνωςτζσ ωσ αμινοξζα. Υπάρχουν ζνηυμα, για να βοθκιςουν ςχεδόν κάκε βαςικι βιοχθμικι διαδικαςία και χωρίσ τζτοια ζνηυμα, θ βιολογία όπωσ τθν ξζρουμε δεν μπορεί να υπάρξει. Υπάρχουν, για παράδειγμα ζνηυμα για να βοθκιςουν τθν πζψθ, υπάρχουν ζνηυμα που διαςποφν τα μεγαλφτερα μόρια τθσ ηωισ ςτα ςυςτατικά μζρθ τουσ και υπάρχουν ζνηυμα που βοθκοφν ςτθ ςυναρμολόγθςθ των μικρότερων μορίων ςε μεγάλεσ αλυςίδεσ πολυμερϊν, όπωσ πρωτεΐνεσ και νουκλεονικά οξζα. Συνολικά 2.000 ζνηυμα ι περιςςότερα είναι ςθμαντικά πάνω ς’ ζνα ευρφ φάςμα τθσ ηωισ, και διακυμαίνονται από απλοφσ μικροοργανιςμοφσ ωσ τον άνκρωπο. Γενικά, υπάρχει τόςο μεγάλθ αντιςτοιχία ςτθ διάταξθ των αμινοξζων τθσ ηωισ, ϊςτε είναι κάποτε δυνατό να χρθςιμοποιθκοφν τα ζνηυμα των μικροοργανιςμϊν, για να εξυπθρετιςουν τον άνκρωπο. Κάκε ξεχωριςτό ζνηυμο ανάμεςα ςε 2.000 ι περιςςότερα, εξαρτάται για τθ δράςθ του, από τον τρόπο με τον οποίο τα 20 βιολογικά αμινοξζα είναι διευκετθμζνα κατά μικοσ τθσ αλυςίδασ πολυμερϊν.

203 Ζνα ςθμαντικό μζροσ κζςεων ςτθν αλυςίδα πρζπει υποχρεωτικά να ζχουν ζνα ςυγκεκριμζνο μζλοσ αυτισ τθσ ςειράσ αμινοξζων. Τουλάχιςτον, κα μποροφςε κανείσ να πει ότι πρζπει να γίνονται ςωςτζσ επιλογζσ οξζων ςε 15 κζςεισ, ενϊ για τα πολλά ζνηυμα ο αρικμόσ υποχρεωτικϊν επιλογϊν είναι πολφ μεγαλφτεροσ από αυτόν. Ζνασ απλόσ υπολογιςμόσ τότε δείχνει, ότι θ πικανότθτα να πετφχουμε το αναγκαίο ςφνολο 2.000 ενηφμων ςυναρμολογϊντασ, τυχαία αλυςίδεσ αμινοξζων, είναι πάρα πολφ μικρι. Θ τυχαία πικανότθτα δεν είναι ζνα προσ ζνα εκατομμφριο, ι ζνα προσ ζνα διςεκατομμφριο, ι ακόμθ ζνα προσ ζνα τριςεκατομμφριο, αλλά ζνα προσ λ φορζσ με το λ=1040.000 (!). Οι πικανότθτεσ που υπολογίςαμε ζτςι είναι μόνο για τα ζνηυμα και, φυςικά πρζπει να λθφκοφν υπόψθ επίςθσ διευκετιςεισ μζςα ςε πολλά άλλα ςθμαντικά μακρομόρια ηωισ εκτόσ από τα ζνηυμα. Τα μόρια ιςτόνθ-4 και κυτοχρώμθ-c είναι δυο τζτοια παραδείγματα, με πάρα πολφ μικρι πικανότθτα να επιτευχκοφν κατά τφχθ. Αν όλα αυτά τα άλλα ςχετικά μόρια για τθ ηωι λθφκοφν υπόψθ επίςθσ ςτον υπολογιςμό μασ, θ κατάςταςθ για τθ ςυμβατικι βιολογία γίνονται διπλά χειρότερθ. Οι πικανότθτεσ ενόσ προσ 1040.000, είναι αρκετά τρομερζσ, αλλά αυτό κα πρζπει να αυξθκεί ςε ακόμα μεγάλο βακμό. Ζνασ τζτοιοσ αρικμόσ ξεπερνάει το ςυνολικό αρικμό βαςικϊν ςωματιδίων ςε ολόκλθρο το ορατό Σφμπαν κατά πάρα πολλζσ ςειρζσ μεγζκουσ. Τόςο μεγάλεσ είναι οι πικανότθτεσ κατά τθσ ιδζασ ότι θ ηωι δθμιουργικθκε με κακαρά μθχανιςτικό τρόπο, ϊςτε οι δυςκολίεσ για μια

204 μθχανιςτικι βιολογία δεμζνθ με τθ Γθ είναι κατά τθ γνϊμθ μασ, ουςιαςτικά ανυπζρβλθτεσ». Σε άλλο ςθμείο οι δυο παραπάνω ςυγγραφείσ αναφζρουν: «Οι Δαρβινιςτζσ πιςτεφουν ότι ολόκλθρο το φάςμα τθσ ηωισ, όπωσ το βλζπουμε ςιμερα κακϊσ και ςτο παρελκόν, εξθγείται από τθ ςυςςϊρευςθ αντιγραφικϊν λακϊν ςτο γενετικό υλικό από γενιά ςε γενιά. Αναφζρεται ςφμφωνα με αυτι τθ κεωρία, ότι θ ςυςςϊρευςθ αντιγραφικϊν λακϊν που ξεδιαλζγονται με τισ διαδικαςίεσ τθσ φυςικισ επιλογισ, θ επιβίωςθ του πιο ικανοφ, μπορεί να εξθγιςει τόςο τθν πλοφςια ποικιλία τθ ηωισ, όςο και τθ ςτακερι ανοδικι πορεία από βακτθρίδιο ςε άνκρωπο. Αυτι θ άποψθ όχι μόνο πάει κόντρα ςτισ ςθμερινζσ γνϊςεισ για τουσ ρυκμοφσ αντιγραφικϊν λακϊν, αλλά κα πρζπει, αν είναι ςωςτι, να οδθγιςει ςε ομαλι εξζλιξθ και όχι ςε ξαφνικά ςθμαντικά άλματα. Θ διαδοχικι αντιγραφι κα ςυςςϊρευε λάκθ, αλλά, κατά μζςο όρο, αυτά τα λάκθ πρζπει να οδθγοφν ςε ςτακερι υποβάκμιςθ των πλθροφοριϊν, τουλάχιςτον ςε απλά ςυςτιματα που τουσ λείπει θ ερμαφρόδιτθ προςταςία. Είναι παράλογο ςε μεγάλο βακμό να υποκζςουμε, ότι οι πλθροφορίεσ που παρζχει ζνα αρχικό κφτταρο μποροφν να αναβακμιςτοφν με τθν αντιγραφι για να δθμιουργιςουν ζναν άνκρωπο και όλα τα άλλα ηωντανά πράγματα που κατοικοφν ςτον πλανιτθ μασ. Αυτι θ τυπικι άποψθ ςτθ βιολογία είναι παρόμοια με τθν πρόταςθ ότι θ πρϊτθ ςελίδα του βιβλίου τθσ Γζνεςθσ που αντιγράφτθκε διςεκατομμφρια φορζσ κα ςυςςωρεφςει τελικά αντιγραφικά λάκθ, και επομζνωσ αρκετι ποικιλία και διαφορά, για να δθμιουργιςει όχι απλϊσ ολόκλθρθ τθ Βίβλο, αλλά και όλα τα περιεχόμενα όλων των κυριότερων βιβλιοκθκϊν του Κόςμου».

205 Και εισ επίρρωςι των προθγουμζνων αναφερκζντων από τουσ Fred Hoyle - Chandra Wickramassinghe, ασ ςθμειϊςουμε το καυμαςτό παράδειγμα τθσ Διωναίασ μυγοπαγίδασ (Dionaea muscipula), που είναι ζνα από τα πιο γνωςτά ςαρκοφάγα φυτά, το οποίο ζχει τθν αςυνικιςτθ ικανότθτα να μετράει! Το υπόψθ φυτό είναι προςαρμοςμζνο ςτουσ βάλτουσ τθσ Βορείου Αμερικισ και τρζφεται με ηωφφια, για να αντιμετωπίςει τθν ζλλειψι κρεπτικϊν ςυςτατικϊν ςτο υγρό ζδαφοσ. Θ παγίδα του αποτελείται από τροποποιθμζνα φφλλα, χωριςμζνα ςε δφο λοβοφσ, που κλείνουν απότομα και παγιδεφουν όποιο ζντομο κάνει το λάκοσ να πατιςει πάνω τουσ. Θ ενεργοποίθςθ τθσ παγίδασ αλλάηει απότομα τθ ςυγκζντρωςθ των ιόντων μζςα ςτα κφτταρα του φυτοφ, οπότε οι λοβοί απορροφοφν απότομα νερό λόγω ϊςμωςθσ, φουςκϊνουν και κλείνουν ερμθτικά. Θ «ςκανδάλθ» τθσ παγίδασ είναι μικροςκοπικά τριχίδια, που καλφπτουν τθν εςωτερικι επιφάνεια των λοβϊν και ανιχνεφουν τθν κίνθςθ. Το εντυπωςιακό είναι ότι το άγγιγμα μιασ τρίχασ δεν αρκεί για να κλείςει θ παγίδα - θ Διωναία ζχει μάκει να αναγνωρίηει τα ηωντανά κθράματα από τισ ςταγόνεσ νεροφ ι τα άλλα αντικείμενα που μποροφν να πζςουν πάνω τθσ κατά τφχθ, και αποφεφγει ζτςι τισ άςτοχεσ κινιςεισ και τθ δαπάνθ ενζργειασ. Ραραμζνει αςαφζσ, όμωσ, πϊσ το φυτό μετράει μζχρι το δφο μζχρι να επιτεκεί, το πικανότερο όμωσ είναι ότι θ ενεργοποίθςθ των τριχϊν προκαλεί τθ ςυςςϊρευςθ θλεκτρικισ τάςθσ ςτα κφτταρα τθσ παγίδασ. Θ ενεργοποίθςθ τθσ δεφτερθσ τρίχασ ανεβάηει τθν τάςθ πάνω από ζνα κρίςιμο όριο και θ παγίδα κλείνει, αφινοντασ το κφμα να χτυπιζται αβοικθτο.

206 Νζα επιςτθμονικι μελζτθ αποκαλφπτει ότι θ Διωναία γνωρίηει να μετρά και πάνω από το δφο! Με το τρίτο άγγιγμα το φυτό αρχίηει να παράγει πεπτικά ζνηυμα και με επόμενο άγγιγμα απελευκερϊνει αυτά τα ζνηυμα πάνω ςτο κφμα και ενεργοποιεί μοριακζσ αντλίεσ που απορροφοφν τα κρεπτικά ςυςτατικά. Ακόμα πιο εντυπωςιακι είναι θ διαπίςτωςθ ότι κάκε άγγιγμα μετά τα πζντε πρϊτα οδθγεί ςε μια αναλογικι αντίδραςθ - τα μεγαλόςωμα κφματα επιηοφν για περιςςότερο χρόνο, οπότε αγγίηουν τισ τρίχεσ περιςςότερεσ φορζσ και προκαλοφν τθν απελευκζρωςθ περιςςότερων ενηφμων. Δθλαδι θ Διωναία «Μετράει τα αγγίγματα, για να διαπιςτϊςει περί τίνοσ επιςκζπτθ πρόκειται». Με τον τρόπο αυτό, το πανοφργο φυτό δεν ςπαταλά ενζργεια και ζνηυμα ςτα μικρά κφματα, οφτε αφινει αχϊνευτα τα μεγαλφτερα. Με άλλα λόγια, το μζτρθμα βοθκά το φυτό να εξοικονομεί ενζργεια ςτο απαιτθτικό, αφιλόξενο περιβάλλον όπου ηει - επιβεβαιϊνοντασ ζτςι τθ ςυμβουλι των δαςκάλων ότι θ αρικμθτικι είναι απαραίτθτθ ςτθν κακθμερινι ηωι. Και επειδι θ Διωναία, δεν είναι το μόνο φυτό που ξζρει από… “μακθματικά”, πϊσ μποροφν όλα αυτά να εξθγθκοφν με “τθν απλι ςυςςϊρευςθ αντιγραφικϊν λακϊν ςτο γενετικό υλικό από γενιά ςε γενιά” των Δαρβινιςτϊν;  Ο Αλφρεντ Ουάλλασ που είχε κάνει ίςωσ περιςςότερα από οποιονδιποτε άλλον να υποςτθρίξει τθ γενικι ιδζα τθσ εξζλιξθσ με τθ φυςικι επιλογι, κατζλθξε τελικά ςτο ςυμπζραςμα ότι, αν και θ εξζλιξθ με μεταβολζσ που γίνονται εςωτερικά επενεργοφςε με ζργα επιλογισ για μερικζσ ιδιότθτεσ των φυτϊν και ηϊων, για άλλεσ ιδιότθτεσ, δε λειτουργεί. Γράφει ςχετικά: “Λόγω του

207 περιοριςμζνου αρικμοφ ανκρϊπων προικιςμζνων με τθ μακθματικι, τθν καλλιτεχνικι ι τθ μουςικι ικανότθτα, κακϊσ και από τισ τεράςτιεσ παρεκκλίςεισ ςτθν ανάπτυξι τθσ, αυτζσ οι διανοθτικζσ δυνάμεισ διαφζρουν πολφ από εκείνεσ που είναι βαςικζσ ςτον άνκρωπο και είναι, ςτο μεγαλφτερο μζροσ τουσ, κοινζσ ς’ αυτόν και ςτα κατϊτερα ηϊα, και ότι δεν μποροφςαν, επομζνωσ, να αναπτφχκθκαν ς’ αυτόν ςφμφωνα με το νόμο τθσ φυςικισ επιλογισ”. Εκτόσ από τα μθ “Δαρβινικά” χαρίςματα, όςο μπορεί να πει κανείσ, οι άνκρωποι είναι τα μόνα πλάςματα ςτον πλανιτθ μασ προικιςμζνα με μια ικανότθτα που επιτρζπει τθ διατφπωςθ αφθρθμζνων εννοιϊν απομακρυςμζνων από πρακτικζσ εφαρμογζσ που ςχετίηονται με τθν επιβίωςθ. Είναι αυτι θ ικανότθτα, που οδιγθςε τελικά ςτθν εμφάνιςθ του “τεχνολογικοφ” ανκρϊπου. Οι άνκρωποι είναι επίςθσ τα μόνα πλάςματα που είναι προικιςμζνα με κάτι που κα μποροφςε να ονομαςτεί κρθςκευτικό ζνςτικτο. Δίνουμε ςθμαςία ςτον εαυτό μασ πζρα από τισ άμεςεσ επιταγζσ τθσ επιβίωςθσ». Κατόπιν όλων των ανωτζρω αναφερκζντων και δεδομζνου ότι οι ςτακερζσ του Σφμπαντοσ ςε μικροκοςμικό (ατομικζσ ςτακερζσ), μακροκοςμικό (π.χ. θλεκτρομαγνθτικζσ δυνάμεισ) και ςε κοςμολογικό επίπεδο φαίνεται να είναι ςε εξαιρετικά τζλεια αρμονία μεταξφ τουσ, προκειμζνου θ νοιμων ηωι όχι μόνον να είναι δυνατι, αλλά και να μπορεί να εξελίςςεται («ανκρωπικι αρχι»), γίνεται φανερόσ ο ευφυισ ςχεδιαςμόσ για κάκε τι που υπάρχει ςτο ςφμπαν. Είναι λοιπόν δυνατόν να μιλάμε για απλι τυχαιότθτα και να απορρίπτουμε το ςχζδιο του Μεγάλου Δθμιουργοφ; Τζλοσ, επειδι:

208 α)Το γνωςτό μασ DNA, το οποίο είναι ζνα νουκλεϊκό οξφ (ςφνκετο βιολογικό μακρομόριο, που αποτελείται από αλυςίδεσ νουκλεϊδίων, δθλαδι αλυςίδεσ ςφνκετων οργανικϊν μορίων), περιζχει τισ γενετικζσ πλθροφορίεσ, που ςυγκροτοφν ζναν κϊδικα, ο οποίοσ κακορίηει τθ βιολογικι ανάπτυξθ όλων των κυτταρικϊν μορφϊν ηωισ. β)Οι πλθροφορίεσ και οι κϊδικεσ, γενικϊσ, ανικουν ςτθν ευρφτερθ ςφαίρα των Μακθματικϊν. Ρράγματι, εάν κάποιοσ κζλει να μελετιςει: «Ρλθροφορίεσ & Κϊδικεσ» πρζπει προθγουμζνωσ να γνωρίηει και άλλεσ μακθματικζσ κεωρίεσ όπωσ π.χ. κεωρία Ρεπεραςμζνων Σωμάτων, κεωρία Σχεδιαςμοφ, Γραμμικι Άλγεβρα και Συνδυαςτικι . διαπιςτϊνουμε ότι ςτθ βάςθ τθσ ηωισ (φυτικισ και ηωϊκισ), παντρεφεται θ Χθμεία με τα Μακθματικά δθλαδι θ φλθ (“ο πθλόσ”) με τθ ςκζψθ (“το πνεφμα”). Μποροφμε λοιπόν να αναρωτθκοφμε, μιπωσ το DNA είναι, τελικϊσ, το πεδίο, όπου το πνεφμα του Δθμιουργοφ “εμφφςθςε” ςτθν φλθ, για να εμφανιςτεί θ ηωι, αυτό το υπζροχο πείραμα που οδιγθςε ςταδιακά, αλλά όχι τυχαία ςτον ανκρϊπινο εγκζφαλο, ο οποίοσ ζχει τόςθ πολυπλοκότθτα ςυνδζςεων ςτουσ νευρϊνεσ του, ϊςτε να μπορεί να ςυνειδθτοποιεί και να ερευνά ςε βάκοσ τθν ίδια τθ φφςθ; Και, δεδομζνου ότι το μακθματικό ςφμπαν που είναι προϊόν του ανκρϊπινου εγκεφάλου είναι αυτό που εν τζλει εξθγεί όλο και πιο βακιά τθ λειτουργία του ίδιου του Σφμπαντοσ, μιπωσ ζτςι κλείνει καυμαςτά ο κφκλοσ τθσ Δθμιουργίασ;

209

II) Ρρο…αιρετικά

210

211

22. Ναόσ Απόλλωνοσ Δελφϊν και Σφίγγα τθσ Αιγφπτου (αναρτικθκε ςτισ 7/5/2016)

Εάν ςτακοφμε ςτο κζντρο του άδυτου του ναοφ του Απόλλωνα, ςτουσ Δελφοφσ, όπου ςτθν αρχαιότθτα θ Ρυκία εκςτόμιηε τισ προρριςεισ τθσ, και ςκοπεφςουμε προσ τθν κατεφκυνςθ του Βορρά. ςτθ ςυνζχεια ςκοπεφςουμε προσ τθν κατεφκυνςθ τθσ κεφαλισ τθσ Σφίγγασ, ςτθν Γκίηα τθσ Αιγφπτου, τότε θ οριηόντια γωνία που ςχθματίηεται είναι ω = 137ο,47 περίπου. και θ μεταξφ των δυο αυτϊν ςθμείων απόςταςθ είναι S = 1.233,17 Km περίπου. Το ςθμαντικό είναι ότι θ ευκεία που ενϊνει τα παραπάνω δυο ςπουδαία αρχαιολογικά ςθμεία, αφενόσ περνά πάνω από τθ βάςθ τθσ Σφίγγασ των Ναξίων, θ οποία βρίςκεται μπροςτά από τον αναλθμματικό τοίχο (με λίκουσ πολυγωνικισ μορφισ) που ςτθρίηει το ναό του Απόλλωνα και, ουςιαςτικά, ορίηει τον ευρφτερο περίβολο αυτοφ του ιεροφ, και αφετζρου “διατρυπά” τθν Ρυραμίδα του Χζοπα (γνωςτι και ωσ Μεγάλθ πυραμίδα τθσ Γκίηασ), ςχεδόν κατά τθ διαγϊνιο και μάλιςτα ςε τζτοια κζςθ, ϊςτε θ προβολι τθσ κορυφισ τισ εν λόγω πυραμίδασ να μπορεί να κεωρθκεί ότι βρίςκεται πάνω ςτθν υπόψθ ευκεία(!) Υπάρχουν όμωσ και άλλα πιο ενδιαφζροντα ςτοιχεία, και ςυγκεκριμζνα: i) Θ παραπάνω αναφερκείςα

212 γωνία ω(αηιμοφκιο) ουςιαςτικά ταυτίηεται με τθ γωνία των 137ο,508 που προκφπτει, όταν διαιρζςουμε ολόκλθρο τον κφκλο των 360ο με βάςθ τθ ςχζςθ τθσ χρυςισ τομισ. Τθ γωνία αυτι των 137 ο,508 μποροφμε, κατά ςυνζπεια, να τθν ονομάςουμε, “χρυςι γωνία”. Ρράγματι, ιςχφει θ ςχζςθ: *360ο / (360ο - 137ο,508)] = [(360ο - 137ο,508) / 137ο,508] = 1,618 = φ (λόγοσ χρυςισ τομισ). Για τθν ακρίβεια, το αηιμοφκιο των 137 ο,508 ορίηει κατεφκυνςθ που διζρχεται από τθν Καςταλία πθγι(!), θ οποία, βεβαίωσ, ςχετιηόταν ςτενά και άμεςα με τθν Ρυκία και το μαντείο των Απόλλωνα. Μοιάηει, ζτςι, να υφίςταται ζνα ςυμβολικό δίπολο, όπου από τθ μια μεριά βρίςκεται το ξθρό καφμα τθσ άγνοιασ και αβεβαιότθτασ και από τθν άλλθ το δροςερό νάμα τθσ βακιάσ γνϊςθσ. Για τθν καλφτερθ αντίλθψθ του πράγματοσ, ασ ζχουμε υπόψθ μασ ότι το αηιμοφκιο των 137 ο αντιςτοιχεί ςε κατεφκυνςθ που διζρχεται από το νοτιοδυτικό άκρο τθσ ακτισ τθσ πόλθσ τθσ Λτζασ, ενϊ το αηιμοφκιο των 138ο αντιςτοιχεί ςε κατεφκυνςθ που διζρχεται κοντά ςτο Κάτω Χάνι Ηεμενοφ. ii) Εάν ςτθν αλγεβρικι παράςταςθ *(1/φ)20] * S κζςουμε τισ αντίςτοιχεσ αρικμθτικζσ τιμζσ προκφπτει *(1/1,618) 20] * 1.233,17km = 0,00006613473 * 1.233,17Km = 0,08155km = 81,55m. Το μζγεκοσ αυτό είναι τθσ ιδίασ τάξθσ με το μικοσ του μνθμείου τθσ αιγυπτιακισ Σφίγγασ κακϊσ και με το μικοσ του ναοφ του Απόλλωνα ςτουσ Δελφοφσ. Ρράγματι, θ κατά μικοσ ζκταςθ του μνθμείου τθσ Σφίγγασ (με τον περίβολό τθσ) είναι 87m περίπου και το μικοσ του αναλθμματικοφ τοίχου (πολυγωνικισ μορφισ λίκων), που ουςιαςτικά ορίηει τον περίβολο του ιεροφ του Απόλλωνα είναι 85m περίπου. Επομζνωσ, ζχουμε μια μζςθ απόκλιςθ: - 5,16%. Αντικζτωσ, το μζγεκοσ *(1/φ)19]*S μασ οδθγεί ςε μικοσ *(1/φ)19] * 1.233,17km = 0,000107006 * 1.233,17Km =

213 0,13195km = 131,95m (δθλαδι μζςθ απόκλιςθ: + 53,43%) και το μζγεκοσ *(1/φ)21]*S μασ οδθγεί ςε μικοσ *(1/φ)21] * 1.233,17km = 0,00004087436 * 1.233,17Km = 0,05040km = 50,40m (δθλαδι μζςθ απόκλιςθ: - 41,39%). Στθν παραπάνω

αλγεβρικι παράςταςθ φ είναι ο λόγοσ τθσ χρυςισ τομισ (= 1,618), και ο εκκζτθσ είκοςι (20) ζχει μια ιδιαίτερθ και πολφ ενδιαφζρουςα μακθματικι ιδιότθτα, που τον ςυνδζει με το λεγόμενο “αλγόρικμο του Θεοφ”, ο οποίοσ, ουςιαςτικά, είναι αλγόρικμοσ… ξεμπερδζματοσ”, δεδομζνου ότι παράγει μια λφςθ παηλ ςτον κλαςικό κφβο Rubik(3x3x3). Συγκεκριμζνα, οι επιςτιμονεσ ςτθν περίπτωςθ του κλαςικοφ κφβου Rubik, ο οποίοσ μπορεί να κεωρθκεί ότι ςυμβολίηει τον τριςδιάςτατο υλικό κόςμο που αντιλαμβανόμαςτε, αφοφ εξζταςαν επιςταμζνωσ όλεσ τισ 43.252.003.274.489.856.000 (!) κζςεισ, τισ οποίεσ μπορεί να πάρει ο εν λόγω κφβοσ, βρικαν ότι οι λιγότερεσ δυνατζσ κινιςεισ για τθ λφςθ του ανζρχονται ςτον αρικμό είκοςι (20). Εξάλλου, και ο ναόσ του Απόλλωνα των Δελφϊν “ξεμπζρδεμα” πρόςφερε επί αιϊνεσ ςτον αρχαίο κόςμο. “ξεμπζρδεμα” αναφορικά με τα μελλοφμενα και τα αινίγματα που ζκετε το παηλ τθσ ανκρϊπινθσ ηωισ, που αλλθγορικά εξζφραηε θ Σφίγγα - και τα οποία απαςχολοφςαν πιεςτικά τουσ ανκρϊπουσ τθσ παλιάσ εκείνθσ εποχισ. Μοιάηει, εν τζλει, θ χωρικι αλλθλουχία των δφο αυτϊν ςθμαντικϊν κζςεων που ςθμάδεψε τθν πρϊιμθ εποχι του ανκρϊπινου πολιτιςμοφ, ωςάν να είναι μια μυςτικι προτφπωςθ τθσ προβολισ του απολλϊνιου φωτόσ πάνω ςτα ςκοτάδια τθσ Ανατολισ. Ρροτφπωςθ δθλαδι των ςθμαντικϊν και ουςιαςτικϊν απαντιςεων του ελλθνικοφ πολιτιςμοφ, με τον ορκό λόγο και το ελλθνικό μζτρο, πάνω ςτα ςθμαντικά ερωτιματα τθσ ηωισ.

214

23. Υπάρχει και άλλο ςτοιχείο που ςτθρίηει τουσ ιςχυριςμοφσ του αρχαιολόγου κ. Σιςμανίδθ, αναφορικά με τον τάφο του Αριςτοτζλθ ; (αναρτικθκε ςτισ 27/5/2016)

Οι πρόςφατεσ ανακοινϊςεισ του αρχαιολόγου κ. Κϊςτα Σιςμανίδθ, για τθν ανακάλυψθ του τάφου του μεγάλου Ζλλθνα φιλοςόφου Αριςτοτζλθ, προξζνθςε ενκουςιαςμό όχι μόνο ςτουσ απανταχοφ Ζλλθνεσ, αλλά και ςε ολόκλθρο τον πολιτιςμζνο κόςμο. Θ επί είκοςι χρόνια εναςχόλθςι του με τα ευριματα που είδαν το φωσ από τθν αρχαιολογικι ςκαπάνθ του, ςτθν Ολυμπιάδα Χαλκιδικισ (Αρχαία Στάγειρα) και οι τελικζσ ανακοινϊςεισ του μασ πείκουν, με βεβαιότθτα, ότι πρόκειται περί του τάφου του Αριςτοτζλθ. Ππωσ κοινολογικθκε από τα ΜΜΕ θ εξαντλθτικι ζρευνα του αρχαιολόγου τον οδιγθςε ςε αρκετζσ πθγζσ και, ενδεικτικά, αναφζρκθκε θ αραβικι βιογραφία του Αριςτοτζλθ, του βϋ μιςοφ του 11 ου μ.Χ. αιϊνα, που αντιγράφει βιογραφία του εν λόγω φιλοςόφου από κάποιον Ρτολεμαίο, ο οποίοσ ζηθςε κατά το αϋ μιςό του 4ου αιϊνα μ.Χ. Σε αυτιν αναφζρονται τα εξισ:

215 «Πταν ο Αριςτοτζλθσ πζκανε (ςτθ Χαλκίδα, τον Οκτϊβριο του 322 π.Χ.), οι Σταγειρίτεσ ζςτειλαν και ζφεραν τθν τζφρα του ςτθν πατρίδα τουσ, τθν τοποκζτθςαν μζςα ςε χάλκινθ υδρία και κατόπιν απζκεςαν τθν υδρία αυτι ςε μια τοποκεςία, που τθν ονόμαςαν “Αριςτοτζλειον”. Κάκε φορά που είχαν ςθμαντικζσ υποκζςεισ και ικελαν να λφςουν δφςκολα προβλιματα, ςυγκαλοφςαν ς’ αυτόν τον τόπο τθν ςυνζλευςι τουσ». Οι πλθροφορίεσ αυτζσ επαναλαμβάνονται και: «ςτο χειρόγραφο αρικμ. 257 τθσ Μαρκιανισ Βιβλιοκικθσ τθσ Βενετίασ (κϊδικασ Ματςίανθσ ςτ. 257), που χρονολογείται γφρω ςτο 1300 μ.Χ.». Εν τζλει, ο κ. Σιςμανίδθσ, αφοφ αξιοποιεί όλα τα ςτοιχεία τθσ αναςκαφισ, διατυπϊνει, με αριςτοτελικι Λογικι, ςτα ςυμπεράςματά του ότι το κτιριο αυτό δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο παρά ο τάφοσ του Αριςτοτζλθ. Συγκεκριμζνα αναφζρει: «Ζχουμε άραγε, κατόπιν όλων των ανωτζρω, κάποιο λόγο, για να μθν κεωριςουμε ότι το προβλθματικό, από τθν άποψθ τθσ ερμθνείασ του, αψιδωτό οικοδόμθμα, που παραπάνω περιγράψαμε, ιταν ο τάφοσ του Αριςτοτζλθ; Υπάρχει κάτι που δεν ταιριάηει ι ενοχλεί ς’ αυτιν τθν ερμθνεία; Αντίκετα, κεωροφμε, χωρίσ ωςτόςο να ζχουμε αποδείξεισ, παρά μόνον ιςχυρζσ ενδείξεισ, ότι όλα ςυντείνουν προσ αυτιν τθν εκδοχι: Θ κζςθ ςτθν οποία κτίςτθκε μζςα ςτθν πόλθ και κοντά ςτθν Αγορά με πανοραμικι κζα προσ όλεσ τισ κατευκφνςεισ, θ εποχι τθσ καταςκευισ του ςτθν αρχι αρχι ακόμθ τθσ ελλθνιςτικισ περιόδου, το αςφμβατο γι’ άλλεσ χριςεισ ςχιμα του, ο δθμόςιοσ χαρακτιρασ του και θ μεγάλθ βιαςφνθ που διακρίνεται ςτθν καταςκευι του,

216 με καλό, αλλά ετερόκλθτο οικοδομικό υλικό ςε δεφτερθ χριςθ». *** Επιπροςκζτωσ, εάν αντιπαραβάλουμε το περίγραμμα μιασ αρχαίασ χάλκινθσ υδρίασ με τθν κάτοψθ του εν λόγω αρχαίου οικοδομιματοσ, κα παρατθριςουμε μια καταπλθκτικι ομοιότθτα. Μια ομοιότθτα που μασ οδθγεί ςτο να υποκζςουμε ότι, πικανόν, ο αρχαίοσ αρχιτζκτονασ, γνωρίηοντασ τθ χριςθ του δθμόςιου αυτοφ οικοδομιματοσ που ανζλαβε να ςχεδιάςει και υλοποιιςει, δθλαδι τθ φφλαξθ ς’ αυτό τθσ χάλκινθσ υδρίασ με τθν τζφρα του μεγάλου νεκροφ, θ οποία κα ερχόταν από τθ Χαλκίδα, ςκζφτθκε να ςχεδιάςει ταιριαςτά και ςυμβολικά το εν λόγω μνθμείο, ςε ςχιμα δθλαδι υδρίασ. Ικελε, ζτςι, να δϊςει ζνα ιςχυρό ςυμβολιςμό ςε αυτό το ξεχωριςτό οικοδόμθμα, ςε αντιρρόπθςθ τθσ επείγουςασ καταςκευισ που καλείτο να υλοποιιςει και δεν του επζτρεπε ο χρόνοσ ι ακόμθ και άλλεσ ςυνκικεσ, για να τον κοςμιςει με τον εντυπωςιακό κλαςικό τρόπο, όπωσ κα άξιηε ςτο μεγάλο νεκρό ςυμπολίτθ του. Συλλαμβάνοντασ τθν αρχιτεκτονικι του ιδζα, ίςωσ και να φαντάςτθκε τθ χάλκινθ Υδρία ςφραγιςμζνθ με τθν τζφρα του κορυφαίου φιλόςοφου, να ξεκινά από τθν παραλία τθσ Χαλκίδασ και να φτάνει με τα κφματα του Αιγαίου ςτισ ακτζσ τθσ ιδιαίτερθσ πατρίδασ του, ςτθ Χαλκιδικι, και εκεί μιςοκαμμζνθ ςτθν ακτι να περιμζνει τουσ ςυμπατριϊτεσ του να "ςυναντιςουν" τον φιλόςοφο. Δεν είναι τυχαίο, ίςωσ, ότι το αρχαίο κτίςμα - τάφοσ του Αριςτοτζλθ - βρίςκεται κοντά ςτθν ακτι και παραπζμπει ςε μιςοκαμμζνθ υδρία, οπότε θ πόρτα του τάφου παραπζμπει ςτο μιςό ςτόμιό τθσ. Ζτςι μποροφμε

217 να προςλάβουμε τθν πρόςοψθ του εν λόγω κτθρίου, ενϊ βεβαίωσ το καμπυλόγραμμο ςχιμα του παραπζμπει άμεςα ςτο ελλειψοειδζσ τθσ υδρίασ. Μπορεί, λοιπόν, να μθ βρζκθκε μζςα ςτον τάφο κάποια επιγραφι που να αναφζρεται ςτον Αριςτοτζλθ, λόγω των διαφόρων χριςεων που είχε αυτό το ςθμαντικό κτίςμα με τθν πάροδο των αιϊνων, αλλά ο ευφυζςτατοσ αρχιτζκτονασ είχε, φαίνεται, φροντίςει με τον τρόπο του να δϊςει αυτι τθν "μακρο επιγραφι", με αυτό το ςυμβολικό τρόπο όχι μόνο για εκείνθ τθν εποχι, αλλά και για όλουσ τουσ μετζπειτα αιϊνεσ2. Κατόπιν τοφτων δικαιολογείται και εξθγείται καλφτερα θ αναφορά του αρχαιολόγου μασ: «για το αςφμβατο γι’ άλλεσ χριςεισ ςχιμα του υπόψθ κτίςματοσ». Ασ κάνουμε, λοιπόν, τθν αντιπαραβολι των παρακάτω ςχετικϊν εικόνων:

Χάλκινθ Υδρία

2

Αναπαραςτάςεισ του αρχαίου κτίςματοσ από τον κ. Σιςμανίδθ.

Οι ςκζψεισ αυτζσ κοινοποιικθκαν ςτον αρχαιολόγο - αναςκαφζα του τάφου του Αριςτοτζλθ κ. Κϊςτα Σιςμανίδθ τθν 1-6-2016 και ζγιναν ευχάριςτα δεκτζσ.

218 Εν κατακλείδι, μιπωσ από τθν παραπάνω ςυςχζτιςθ ενιςχφεται ακόμθ περιςςότερο ο ιςχυριςμόσ του κ. Σιςμανίδθ, αναφορικά με τθν εφρεςθ του τάφου τοφ μεγάλου Ζλλθνα φιλοςόφου Αριςτοτζλθ, ςτθν τοποκεςία των αρχαίων Σταγείρων ; ***

24. Θ ομθρικι αρμονικι ταλάντωςθ (αναρτικθκε ςτισ 13 /6 /2016)

Ππωσ είναι γνωςτό, ςτθν αρχαία Μετρικι μεταξφ των διαφόρων ποιθτικϊν μζτρων είναι και ο δάκτυλοσ (πόδασ τετράςθμοσ από κζςεωσ). Αποτελείται δθλαδι από μια δίςθμθ κζςθ (μακρά ςυλλαβι), θ οποία προθγείται και παριςτάνεται με παφλα (–) και μια δίςθμθ άρςθ (δυο βραχείεσ ςυλλαβζσ), θ οποία ακολουκεί και παριςτάνεται με (υ)(υ). Το ποιθτικό αυτό μζτρο παραπζμπει ςτο ςυηυγζσ τθσ κροφςθσ - αναπιδθςθσ ςτθ Φυςικι ι διαφορετικά ςτο ςυηυγζσ τθσ ϊςθσ - ζλξθσ. Ζτςι, ο δάκτυλοσ παριςτάνεται με – υ υ. Βεβαίωσ, ζχουμε τθν ιςοδυναμία: [–+ = *υ+ *υ+. Τα ζπθ του Ομιρου («Λλιάδα» και «Οδφςςεια»), ωσ γνωςτόν, ζχουν γραφεί με μζτρο(πόδα) το δάκτυλο και ςυγκεκριμζνα με ζξι πόδεσ ο κάκε ςτίχοσ, με τθν

219 οσ

παρατιρθςθ ότι ο τελευταίοσ πόδασ (ο 6 ) ζχει πάντοτε δυο ςυλλαβζσ, τθν πρϊτθ ςυλλαβι απαραιτιτωσ μακρά και τθ δεφτερθ ςυλλαβι είτε βραχεία είτε μακρά. Ζτςι, ζνασ ομθρικόσ ςτίχοσ ζχει είτε τθ μορφι : – υ υ / – υ υ / – υ υ / – υ υ / – υ υ / – υ , είτε τθ μορφι : –υυ/–υυ/–υυ/–υυ/–υυ/– – Στθ δεφτερθ περίπτωςθ ο τελευταίοσ πόδασ (6οσ) λεγόταν ςπονδείοσ, επειδι είχε παρατεταμζνο χρόνο εκφοράσ, που προςζδιδε επιςθμότθτα ςε απαγγελίεσ και μελωδίεσ, οι οποίεσ ςυνόδευαν ςπονδζσ, που εκτελοφνταν ςτα πλαίςια γιορτϊν προσ τουσ Κεοφσ ι ςτα πλαίςια ςφναψθσ ςυνκικθσ ειρινθσ ι ςυνεργαςίασ(ςυμμαχίασ). *** Εάν τϊρα κεωριςουμε ζνα διάγραμμα με τον οριηόντιο άξονα να δείχνει τουσ πόδεσ των ςτίχων και τον κατακόρυφο άξονα να δείχνει τθν κατακόρυφθ προβολι τθσ απόςταςθσ που εμπεριζχει - υλοποιεί ο χρόνοσ τθσ κίνθςθσ, θ οποία μορφοποιεί προσ το κάτω (προσ το κάτω επίπεδο αναφοράσ που επιλζγουμε) τθ κζςθ. και προσ τα πάνω (προσ το άνω επίπεδο αναφοράσ που επιλζγουμε), τθν άρςθ, τότε το διάγραμμα που προκφπτει είναι πριονωτό. Τα ακραία ςθμεία που κα επιλζξουμε ςτον κατακόρυφο άξονα μποροφν να είναι, για διευκόλυνςι μασ, τα 1 και -1. Εάν επιλζξουμε άλλα μεγζκθ δεν αλλάηει τίποτε ποιοτικά, γιατί το διάγραμμα που κα προκφψει και πάλι κα είναι πριονωτό. Το πριονωτό λοιπόν διάγραμμα αρχίηει από το ςθμείο 1 (που επιλζξαμε) του κατακόρυφου άξονα, δθλαδι ςθμείο με ςυντεταγμζνεσ (0,1) και καταλιγει ςτα ¾ του διαςτιματοσ μεταξφ πζμπτου και ζκτου πόδα πάντα επί του οριηοντίου άξονα,

220

Γραφικι απεικόνιςθ δακτυλικοφ εξάμετρου

δθλαδι ςτο ςθμείο με ςυντεταγμζνεσ (5¾, 0). Αυτό, βεβαίωσ, ςυμβαίνει ςτθν περίπτωςθ που ο ζκτοσ πόδασ είναι τθσ μορφισ – υ. Εάν ο ζκτοσ πόδασ είναι ςπονδείοσ, δθλαδι τθσ μορφισ – –, τότε καταλιγει ςτο ςθμείο που ζχει τετμθμζνθ τον 6ο πόδα και τεταγμζνθ το 1, δθλαδι ςυντεταγμζνεσ (6,1). Το πριονωτό αυτό διάγραμμα κινείται μεταξφ των τεταγμζνων 1 και -1. Το 1 ορίηει τθν αρχι τθσ κζςθσ και το τζρμα τθσ άρςθσ (δθλαδι το άνω επίπεδο αναφοράσ), ενϊ το -1 ορίηει το τζρμα τθσ κζςθσ και τθν αρχι τθσ άρςθσ (δθλαδι το κάτω επίπεδο αναφοράσ). Αν τϊρα κεωριςουμε τθ γραφικι παράςταςθ τθσ ςυνάρτθςθσ του ςυνθμίτονου: y = cosx, παρατθροφμε ότι και αυτισ τθσ ςυνάρτθςθσ θ γραφικι παράςταςθ ζχει πριονωτι μορφι που αρχίηει από το ςθμείο με ςυντεταγμζνεσ (0,1) και κινείται πάντα μεταξφ των τεταγμζνων 1 και -1.

221

Γραφικι απεικόνιςθ τθσ ςυνάρτθςθσ y = cosx

*** Βεβαίωσ, ςτθν περίπτωςθ αυτι θ πριονωτι μορφι του διαγράμματοσ δεν αποτελείται από ευκείεσ, αλλά από καμπφλεσ, αλλά αυτό δεν ζχει καμία ςθμαςία για το κεωροφμενο ςκοπό μασ. Από τα παραπάνω μποροφμε να δεχτοφμε ότι θ μετρικι του ομθρικοφ ςτίχου δφναται να εκφραςτεί (ταυτιςτεί) γραφικά με τθ ςυνάρτθςθ του ςυνθμίτονου. Πμωσ, από τθ Μθχανικι γνωρίηουμε ότι θ εξίςωςθ τθσ αρμονικισ ταλάντωςθσ είναι τθσ μορφισ y(t) = A*cos(ω*t + φ), δθλαδι είναι ςυνάρτθςθ ςυνθμίτονου, όπου το Α εκφράηει το μζγιςτο πλάτοσ ταλάντωςθσ, το ω εκφράηει τθ γωνιακι ταχφτθτα, το φ εκφράηει τθ διαφορά φάςθσ και το t εκφράηει το χρόνο. Καταλιγουμε, ζτςι, ςτο ςυμπζραςμα ότι οι ςτίχοι των ομθρικϊν επϊν, που είναι γραμμζνοι ςε δακτυλικό

222 εξάμετρο, μπορεί να κεωρθκοφν ότι “ταλαντώνονται αρμονικά”. Μάλιςτα, επειδι ο κάκε δάκτυλοσ του ομθρικοφ ςτίχου αποτελεί ζνα είδοσ κυκλικισ ολότθτασ μπορεί να παραλλθλιςτεί με το γνωςτό μασ τριγωνομετρικό κφκλο (0, 2π), που εκφράηει μια πλιρθ αρμονικι ταλάντωςθ. Ζχουμε, ζτςι, τελικϊσ μια λεκτικι ταλάντωςθ που προκαλεί ακουςτικό κφμα, το οποίο μαηί με τα νοιματα - εικόνεσ που μεταφζρει, ςε οδθγεί ςτο να αρμενίςεισ ςε αλθκι ποιθτικό ωκεανό. Δυο χαρακτθριςτικά παραδείγματα, για να κατανοθκεί ακουςτικά αυτι θ ςυνεχισ αρμονικι ταλάντωςθ - παλμόσ, είναι: α) Ο εμβλθματικόσ πρϊτοσ ςτίχοσ τθσ αϋ ΢αψωδίασ τθσ Οδφςςειασ : Ἄν δρα μοι / ἔν νε πε /, μοῦ σα πο / λύ τρο πον/, ὅς μά λα / πολ λά.

β) Ο ςτίχοσ 891 τθσ Εϋ ΢αψωδίασ τθσ Λλιάδασ: «Αἰεί γάρ τοι ἔρις τε φίλη πόλεμοί τε μά χαι τε.»

*** Αξίηει να ςθμειωκεί ότι οι αρχαίοι ανζφεραν ωσ εφευρζτθ του δακτυλικοφ εξαμζτρου τθν πρϊτθ ιζρεια του Δελφικοφ Μαντείου, τθ Φθμονόθ3, τθν προφιτιςςα του κεοφ Απόλλωνα (κεοφ τθσ αρμονίασ). «Λέγεται καί ὅτι τό ἔπος πρῶτον μέν ἐφεῦρε Υημονόη ἡ Ἀπόλλωνος προφῆτις, ἑξαμέτροις χρησμοῖς χρησαμένη *...+ ».

3

Βλζπε «Αρχαία Μετρικι» του Αγγ. Λιβζρθ(ςελίδα 15). Μάλλον κα πρόκειται για τθν εποχι που το Μαντείο των Δελφϊν πζραςε κάτω από τθν προςταςία του κεοφ Απόλλωνα, διότι προθγουμζνωσ, όταν δθλαδι ιταν υπό τθν προςταςία του κεοφ Ροςειδϊνα, οι προφιτιςςεσ του εν λόγω Μαντείου ςφμφωνα με το Αιςχφλο («Ευμενίδεσ» ςτίχοι 1 - 8) ιςαν κατά ςειρά θ Γαία, θ Κζμισ και θ Φθμονόθ.

223 Τζλοσ, αξίηει να προςεχκεί ότι και το όνομα τθσ προφιτιςςασ Φθμονόθσ ζχει ροι δακτφλου, ιτοι : Φθ (–) μο (υ) νό (υ) / θ (–) … ***

25. Ο παπποφσ μασ ο Οδυςςζασ (αναρτικθκε ςτισ 7/7/2013)

Από τα πρϊτα ςχολικά μασ χρόνια ακοφγαμε με καυμαςμό για τον πολφπακο Οδυςςζα, τον πολυμιχανο, το γιο του Λαζρτθ από τθν Λκάκθ. Πλοι μασ λίγο πολφ, με τθ φανταςία μασ περιπλανθκικαμε μαηί του, από τθ μια χϊρα ςτθν άλλθ, μζχρι να φτάςει ςϊοσ ςτο νθςί του. Λίγοι όμωσ μάκαμε ότι ο Οδυςςζασ δεν είναι γενικϊσ μόνον ζνασ μεγάλοσ Ζλλθνασ πρόγονοσ, αλλά είναι ςφμφωνα με τον Πμθρο και τθ Μυκολογία και “κοντινόσ μασ ςυγγενισ”, ζνασ αρχαίοσ “παπποφσ μασ”, γιατί οι ρίηεσ του βρίςκονται όχι μόνο ςτθν Λκάκθ, αλλά και ςτον περίφθμο Ραρναςςό. Αυτόν τον παρναςςιϊτθ Οδυςςζα κα προςπακιςω να ςασ παρουςιάςω και ασ πάρουμε τα πράγματα από τθν αρχι. Στθ Μυκολογία αναφζρεται ότι ο κεόσ Ερμισ κοιμικθκε κάποτε ςτον Ραρναςςό με τθ Χιόνθ κι απόκτθςε ζτςι το γιό του τον Αυτόλυκο. Στο γιό του ο Ερμισ ζδωςε το χάριςμα ό,τι ζπεφτε ςτα χζρια του να το

224 κάνει άφαντο κι αγνϊριςτο. Με τον τρόπο αυτό ο Αυτόλυκοσ είχε κατακλζψει όλα τα ξζνα κοπάδια, χωρίσ κανείσ να μπορεί να τον ανακαλφψει. Κάποτε, όμωσ, ο Σίςυφοσ, γνωςτόσ για τθν εξυπνάδα του, κατάλαβε ποιοσ ζκλεβε τα ηϊα του κι ζτςι ςοφίςτθκε να ςθμειϊνει πια, κάτω από τα πόδια τουσ, το μονόγραμμά του. Πταν λοιπόν κάποια μζρα βρικε να του λείπουν μερικά βόδια, τράβθξε μια και δυο ςτον Ραρναςςό, για να παραπονεκεί ςτον Αυτόλυκο. Ο τελευταίοσ τον κακθςφχαςε πωσ δεν τα είχε κλζψει και τον οδιγθςε ςτα κοπάδια του, βζβαιοσ όντασ ότι δεν κα κατόρκωνε να τ’ αναγνωρίςει ο Σίςυφοσ. Πμωσ, ο τελευταίοσ ςθκϊνοντασ ζνα - ζνα τα πόδια των ηϊων, βρικε τα κλεμμζνα του. Τότε, ο Αυτόλυκοσ αναγκάςτθκε να παραδεχκεί τισ κλεψιζσ του και για να εξευμενίςει το Σίςυφο του πρότεινε να τον φιλοξενιςει για λίγεσ μζρεσ ςτο αρχοντικό του, για να γίνουν φίλοι και με τθν ευκαιρία αυτι τον άφθςε να κοιμθκεί με τθν κόρθ του Αντίκλεια (που ςε λίγεσ μζρεσ κα ταξίδευε για τθν Λκάκθ, για να παντρευτεί τον Λαζρτθ), επικυμϊντασ ο εγγονόσ του να κλθρονομιςει τθν εξυπνάδα τθ δικι του και του Σίςυφου. κι ζτςι ο Οδυςςζασ, που γεννικθκε φςτερα από εννιά μινεσ, ιταν γιοσ του Σίςυφου και όχι του Λαζρτθ. Στθ ραψωδία (τ) τθσ Οδφςςειασ του Ομιρου διαβάηουμε ότι ο Αυτόλυκοσ ταξίδεψε μζχρι τθν Λκάκθ, για να γνωρίςει από κοντά τον εγγονό του κι ιταν ο ίδιοσ που τον βάφτιςε με τ’ όνομα Οδυςςζασ - το όνομα αυτό ετυμολογικθκε από τουσ αρχαίουσ ςυγγραφείσ από το ριμα οδεφω - επειδι τάχα ο Οδυςςζασ πιάςτθκε ςτθν κοιλιά τθσ μάνασ του που “όδευε” για τθν Λκάκθ, για να παντρευτεί το βαςιλιά Λαζρτθ.

225 Αργότερα, όταν ο Οδυςςζασ ζγινε ζφθβοσ, επιςκζφτθκε τον Ραρναςςό, για να γνωρίςει από κοντά τθ μθτρικι του γθ και τότε με ξεχωριςτι αγάπθ τον υποδζχτθκαν ο παπποφσ του ο Αυτόλυκοσ, οι κείοι του και θ γιαγιά του θ Αμφικζα. Αμζςωσ ςφάξανε πεντάχρονο βόδι και, αφοφ το λιάνιςαν με τζχνθ, το πζραςαν ςτισ ςοφβλεσ και το ψιςανε. Μια μζρα ολόκλθρθ γλεντοφςαν και όταν βαςίλεψε ο ιλιοσ και πιρε το ςκοτάδι, τότε μονάχα ςταμάτθςαν το γλζντι και γλυκά - γλυκά τουσ πιρε ο φπνοσ ςτθν αγκαλιά του. Τθν άλλθ μζρα πρωί - πρωί κίνθςαν για κυνιγι οι γιοί του Αυτόλυκου μαηί κι ο Οδυςςζασ, τράβθξαν ψθλά ςτον Ραρναςςό, που ιταν γεμάτοσ δάςθ, κι αφοφ πζραςαν τισ ανεμόδαρτεσ βουνοπλαγιζσ, ζφταςαν ςε κοιλάδα, όταν πια ο Ιλιοσ είχε βγει για τα καλά κι ζριχνε τισ ακτίνεσ του ςτουσ κάμπουσ. Ρροχωρϊντασ μπικαν ςε πυκνό λαγκάδι, ενϊ από το ποδοβολθτό αυτϊν και των ςκυλιϊν τουσ πετάχτθκε και χφμθξε πάνω τουσ ζνασ κάπροσ. Τότε, ο τολμθρόσ Οδυςςζασ να τον χτυπιςει όρμθςε κρατϊντασ το κοντάρι ςθκωμζνο, αλλά ο κάπροσ πρόφταςε κι ίςα ορμϊντασ, πλιγωςε τον Οδυςςζα ςτο πόδι. Αμζςωσ οι κείοι του δζςανε πρόχειρα τθν πλθγι του και γφριςαν όλοι μαηί ςτο ςπίτι του Αυτόλυκου. Εκεί ο παπποφσ γιάτρεψε το λατρευτό εγγονό του και δίνοντασ δϊρα πολλά ςτον Οδυςςζα τον ζςτειλε χαροφμενο πίςω ςτθν Λκάκθ. Αν, τϊρα, ςκεφτοφμε ότι: α)Θ κοιλάδα του Ραρναςςοφ, που αναφζρεται ςτθν Οδφςςεια, μπορεί να ςχετιςτεί εφκολα με το ςθμερινό Αραχοβίτικο λιβάδι. β)Οι ανεμόδαρτεσ βουνοπλαγιζσ μποροφν να ςχετιςτοφν με τουσ πρόποδεσ του Ραρναςςοφ “Ρετρίτθσ” -

226 “Βλαχόλακκα”, “Σταυρόσ” (που υψϊνονται περιφανα πάνω από τθν κοιλάδα του Ρλειςτοφ, δθλαδι πάνω από τθ ςθμερινι Αράχωβα προσ Δελφοφσ), οι οποίοι αποτελοφςαν τον αρχαίο “Κατοπτιριο χϊρο”, απ’ όπου καταίγιηαν με ιςχυροφσ ανζμουσ τθν αρχαία Ανεμϊρεια (εξ ου και το όνομά τθσ κατά τουσ ομθρικοφσ χρόνουσ). γ)Ο χρόνοσ που μεςολάβθςε από το ξεκίνθμα των κυνθγϊν μζχρι τθν άφιξι τουσ ςτθν κοιλάδα του Ραρναςςοφ είναι ο ίδιοσ για ν’ ανεβεί κανείσ από κάποια κζςθ μεταξφ Αράχωβασ- Δελφϊν μζχρι το ςθμερινό λιβάδι τθσ Αράχοβασ. Τότε, μποροφμε να δεχτοφμε ότι τα ανάκτορα του Αυτόλυκου ςτον Ραρναςςό βρίςκονταν κάπου μεταξφ τθσ ςθμερινισ Αράχοβασ4 και των Δελφϊν κι ζτςι ο Οδυςςζασ είναι ζνασ….“κοντινόσ μασ ςυγγενισ”! είναι ζνασ αρχαίοσ… “παπποφσ μασ”! ***

4

Το κείμενο αυτό πρωτοδθμοςιεφτθκε ςτο αρικ. 2 τεφχοσ (ἄνοιξθ 89) του περιοδικοφ: «Θ Αράχωβα».

227

26. Ο προςανατολιςμόσ του Ραρκενϊνα και των Ρροπυλαίων (αναρτικθκε ςτισ 11 / 7 /2016)

Ρολλά ζχουν γραφτεί αναφορικά με τα αρχαιοελλθνικά ιερά. Για οριςμζνα εξ αυτϊν υπάρχει δικαιολογθμζνοσ προβλθματιςμόσ, κάποια άλλα διακζτουν ζνα είδοσ τεκμθρίωςθσ και τζλοσ τα περιςςότερα κινοφνται ςτθ ςφαίρα τθσ υπερβολισ. Είναι, όμωσ, γεγονόσ ότι θ καταςκευι πολλϊν αρχαίων ναϊν δεν γινόταν τυχαία, τόςο ωσ προσ τθν επιλογι τθσ κζςθσ και του προςανατολιςμοφ, όςο και ωσ προσ τθ μορφι και τισ διαςτάςεισ. Οι αρχαίοι αρχιτζκτονεσ μζςα από τισ ιερζσ καταςκευζσ τουσ επζλεγαν, οριςμζνεσ φορζσ, να κωδικοποιιςουν κάποια ςθμαντικά μθνφματα ι γνϊςεισ τθσ εποχισ τουσ. Σίγουρα τουσ άρεςαν τα μυςτικά και κεκρυμμζνα από τα φανερά και τα γνωςτά, κυρίωσ όμωσ “ζπαιηαν” καλά το παιχνίδι των ςυμβολιςμϊν, κάτι που δεν απζφευγαν οφτε οι αρχιτζκτονεσ τθσ Αναγζννθςθσ, ενϊ ακόμα και οι ςθμερινοί δθμιουργοί χρθςιμοποιοφν ςυμβολιςμοφσ ςε κάποια εμβλθματικά οικοδομιματα,

228 που καταςκευάηουν ςτισ μεγάλεσ πόλεισ του ςφγχρονου κόςμου. Ειδικότερα: 1) Αναφορικά με τον Ραρκενϊνα Θ κατεφκυνςθ του ναοφ αυτοφ είχε ιδθ οριςτεί πριν τα Ρερςικά, περίπου ςτα τζλθ του 6ου με αρχζσ του 5ου αιϊνα π.Χ., με τθν καταςκευι τοφ ςτερεοβάτθ τοφ Ρροπαρκενϊνα και τθν ζναρξθ τθσ καταςκευισ των κιόνων, τουσ οποίουσ κατζκαψαν οι Ρζρςεσ. Ο κλαςικόσ Ραρκενϊνασ καταςκευάςτθκε ςτθ ςυνζχεια με επζκταςθ μεν του κεμελίου, αλλά με τθν ίδια κατεφκυνςθ. Τίκεται, όμωσ, εφλογα το ερϊτθμα, γιατί ο ςτερεοβάτθσ προςανατολίςκθκε ζτςι, ϊςτε ο κατά μικοσ άξονασ ςυμμετρίασ του να ζχει ςτραφεί κατά 12ο 52ϋ 41ϋϋ ςε ςχζςθ με τθ βαςικι κατεφκυνςθ Ανατολισ - Δφςθσ; Γιατί, δθλαδι, δεν ταυτίςτθκε με τθν κατεφκυνςθ Ανατολισ - Δφςθσ που κα ιταν και το πιο φυςικό, ι γιατί δεν ςτράφθκε κατά κάποια άλλθ παραπλιςια γωνία π.χ.

10ο ι 11ο ι 13ο, που επίςθσ επζτρεπαν οι χωροταξικζσ ςυνκικεσ του ιεροφ βράχου τθσ Ακρόπολθσ κακϊσ και οι ςυνκικεσ κεμελίωςθσ του εν λόγω ναοφ; Κατά τθ γνϊμθ μασ ο πρόδρομοσ του Λκτίνου, αρχιτζκτονασ ζχοντασ ςυνείδθςθ ότι ςχεδίαηε το πιο εμβλθματικό κτιριο τθσ εποχισ του ςτθν πόλθ των Ακθνϊν, κα ςκζφτθκε, ίςωσ, να εναρμονίςει τθν κατεφκυνςθ του ναοφ, αφιερωμζνου ςε ουράνια κεότθτα, τθν Ακθνά, με τα αςτρονομικά δεδομζνα που ςχετίηονταν με το τόπο του και ζτςι ζδωςε τθ ςυγκεκριμζνθ κατεφκυνςθ, που αργότερα κλθροδότθςε και ο κλαςικόσ Ραρκενϊνασ Ειδικότερα, με τθν επιλογι αυτι προζκυπτε, θ μζρα κάκε χρόνο κατά τθν οποία ο αττικόσ ιλιοσ προβάλλοντασ

229 από τον Υμθττό κα πρωτοχρφςωνε με τισ ακτίνεσ του με κατευκείαν πρόςπτωςθ πάνω ςτο άγαλμα τθσ Ακθνάσ, που ςίγουρα κα τοποκετείτο ςτο κζντρο του ςθκοφ του ναοφ - όπωσ εξάλλου ςυνζβθ αργότερα ςτον κλαςικό Ραρκενϊνα με το χρυςελεφάντινο άγαλμα τθσ Ακθνάσ του Φειδία - να είναι θ Νουμθνία (δθλαδι θ 1θ μζρα) του μινα Μουνυχιϊν, θ ςθμερινι δθλαδι 15θ Απριλίου. Ζτςι, όμωσ, ςθματοδοτείτο κάκε ζτοσ με ςυμβολικό τρόπο θ ζναρξθ τθσ άνοιξθσ, διότι ςτο Αττικό Θμερολόγιο αυτι θ ζναρξθ οριηόταν από τθ Νουμθνία(1θ) του μινα Μουνυχιϊν. Ρράγματι, τθ μζρα αυτι το αηιμοφκιο του Ιλιου κατά τθν ανατολι του για τθν περιοχι του Λεκανοπεδίου τθσ Αττικισ είναι 77ο και αυτό, φαίνεται, το γνϊριηε καλά ο αρχιτζκτονασ του ναοφ και γι’ αυτό ζςτρεψε το ςτερεοβάτθ ςε ςχζςθ με τθν κατεφκυνςθ Ανατολισ Δφςθσ κατά 90ο -77ο = 13ο ≈ 12ο,878 = 12ο 52ϋ 41ϋϋ. Με αυτόν λοιπόν τον προςανατολιςμό του ναοφ ο πρόδρομοσ του Λκτίνου πζτυχε το ςτόχο του. *** Ρροςωπικά, πιςτεφω ότι τα πολφ ςπουδαία γεγονότα που ςυμβαίνουν ςτθ ηωι μασ, ςε ατομικό ι ςυλλογικό επίπεδο, οριςμζνεσ φορζσ ζχουν αντίςτοιχα πρόδρομα φαινόμενα, τισ λεγόμενεσ προτυπϊςεισ. Αναφορικά δε με τθν αρχαία Ακινα, τα πιο κορυφαία γεγονότα τθσ ιςτορίασ τθσ και βεβαίωσ τθσ ιςτορίασ όλων των Ελλινων, τα οποία άλλαξαν και το ρου τθσ παγκόςμιασ ιςτορίασ, είναι αδιαμφιςβιτθτα θ μάχθ του Μαρακϊνα και θ ιδιαιτζρωσ θ Ναυμαχία τθσ Σαλαμίνασ. Τα αναφζρουμε όλα αυτά, γιατί υπάρχουν κάποιεσ ςυμπτϊςεισ, που ςχετίηονται με τον Ραρκενϊνα και τθν περιοχι τθσ Σαλαμίνασ, όπου ζλαβε χϊρα θ ιςτορικι νικθφόρα ναυμαχία του Ελλθνικοφ ςτόλου κατά των

230 Ρερςϊν, οι οποίεσ μόνον ωσ προτυπϊςεισ κα μποροφςαν να ερμθνευκοφν. Ειδικότερα: i)Θ υπόψθ ναυμαχία ζγινε τθν ογδόθ (8θ) Βοθδρομιϊνοσ (ςθμερινι 22θ Σεπτεμβρίου) του 480 π.Χ., ςτθν οποία πρωταγωνιςτικό ρόλο είχαν οι Ακθναίοι με τον Κεμιςτοκλι. Εξελίχκθκε ςε τζςςερεσ (4) φάςεισ και θ τελευταία φάςθ τθσ, που ςθματοδότθςε τθ νίκθ των Ελλινων και τθν άτακτθ φυγι του περςικοφ ςτόλου, ςυνζβθ ςτθν περιοχι μεταξφ τθσ Κυνόςουρασ και τθσ Ψυτάλλειασ. Αυτι θ τζταρτθ φάςθ φαίνεται κακαρά ςτο ςχιμα που ακολουκεί:

Τζταρτθ φάςθ τθσ ναυμαχίασ τθσ Σαλαμίνασ Συντριβι και αποχϊρθςθ του Ρερςικοφ ςτόλου

ii)Ο κατά μικοσ άξονασ ςυμμετρίασ του Ραρκενϊνα, προεκτεινόμενοσ, δυτικά, τζμνει τθν ευκεία (ΚΨ), που υλοποιεί τθν ελάχιςτθ απόςταςθ μεταξφ τθσ νότιασ ακτισ τθσ Κυνόςουρασ και τθσ βόρειασ ακτισ τθσ Ψυτάλλειασ ςε ςθμείο, ασ το ονομάςουμε (Τ), που βρίςκεται πολφ κοντά ςτο ςθμείο, ασ το ονομάςουμε (Χ), τθσ χρυςισ τομισ αυτισ τθσ ελάχιςτθσ απόςταςθσ, με αφετθρία τθν Κυνόςουρα. Ειδικότερα, θ εν λόγω απόςταςθ κατζχει ςυγκεκριμζνθ κζςθ μζςα ςτο δίαυλο Κυνόςουρασ - Ψυτάλλειασ, ζχει μικοσ 760m περίπου και το κεωροφμενο ςθμείο τθσ

231 χρυςισ τομισ τθσ (Χ), που προκφπτει από τθν εξίςωςθ: y/(760-y)=(760-y)/760, απζχει από τθν ακτι τθσ Κυνόςουρασ 290m περίπου. Με δεδομζνο ότι οι ςυντεταγμζνεσ: α)του μζςου τθσ δυτικισ πλευράσ του Ραρκενϊνα, είναι: xΡ= 475.806,174m και yΡ = 4.202.392,433m, β)του ςθμείου (Κ), ςτθν νότια ακτι τθσ Κυνόςουρασ που υλοποιεί το βόρειο άκρο τθσ ελάχιςτθσ απόςταςθσ διαφλου Κυνόςουρασ - Ψυτάλλειασ είναι: xΚ= 462.725,809m, yΚ = 4.199.654,52m, υπολογίηουμε τα εξισ: Κλίςθ τθσ ευκείασ (ΚΡ): εφω = (4.202.392,433m - 4.199.654,52 m) / (475.806,174 m - 462.725,809 m) = 2.737,913 m /13.080,365 m = 0,209 => ω=11ο,80. Επομζνωσ, το αηιμοφκιο τθσ ευκείασ (ΚΡ) είναι αΚΡ = 90ο - 11ο,80 = 78ο,20. Το αηιμοφκιο τθσ ευκείασ (ΡΤ) είναι αΡΤ = 90ο - 12ο, 878 + 180ο = 257ο,122. Το αηιμοφκιο τθσ ευκείασ (ΚΤ) είναι αΚΤ = 140ο,30 ίςο δθλαδι με το αηιμοφκιο τθσ ευκείασ (ΚΨ). Απόςταςθ τθσ ευκείασ (ΚΡ): SΚΡ = [(4.202.392,433 - 4.199.654,52)2 + (475.806,174 462.725,809)2]1/2 = 13.363,836m. Στο τρίγωνο (ΚΡΤ) ζχουμε γωνία ΡΚΤ = α = αΚΤ - αΚΡ = 140ο,30 - 78ο,20 = 62ο,10 και γωνία ΚΡΤ = β = αΚΡ + 180ο αΡΤ = 78ο,20 + 180ο - 257ο,122 = 1ο,078. Επιλφοντασ το τρίγωνο (ΚΡΤ) ζχουμε: SKT = SΚΡ *θμβ / θμ(α+β)+ = 13.363,836 *θμ1 ο,078 / θμ(62ο,10 + 1ο,078)]m = 13.363,836 [0,0189 / 0,8920]m = 283,15 m, πράγμα που ςθμαίνει ότι το πραγματικό ςθμείο τομισ (Τ) απζχει από το κεωρθτικό ςθμείο (Χ) τθσ χρυςισ τομισ μόνο 290m283,13m = 6,87 m!!!

232 Δθλαδι ο άξονασ του Ραρκενϊνα ουςιαςτικά διζρχεται ακριβϊσ από το ςθμείο τθσ χρυςισ τομισ τθσ ελάχιςτθσ απόςταςθσ του Διαφλου Κυνόςουρασ Ψυτάλλειασ, λεσ και χαράχκθκε επί τοφτου και μάλιςτα με απειροελάχιςτο ςφάλμα - αν ςκεφτεί κανείσ ότι ςυςχετίηει κζςεισ που απζχουν μεταξφ τουσ περιςςότερο από 13Κm ςυγκεκριμζνα, με ςφάλμα που είναι μικρότερο από δφο λεπτά (2ϋ) τθσ μοίρασ (!), κακόςον εφς = 6,87m / 13.363m = 0,00051 => ς = 1ϋ,8 τθσ μοίρασ. Εν κατακλείδι, μποροφμε να ιςχυριςτοφμε ότι ο πρόδρομοσ του Λκτίνου αρχιτζκτονασ επιλζγοντασ, κάπου εκεί ςτα τζλθ του 6ου με αρχζσ του 5ου αιϊνα π.Χ., τθ ςυγκεκριμζνθ κατεφκυνςθ του ςτερεοβάτθ του Ρροπαρκενϊνα, για άλλουσ λόγουσ, βεβαίωσ, τουσ οποίουσ αναφζραμε παραπάνω, παράλλθλα προτφπωνε εν αγνοία του, με απίςτευτθ όμωσ ακρίβεια το “χρυςό” μζροσ τθσ Σαλαμίνασ, όπου τα ελλθνικά όπλα, μζςα ςε διάςτθμα λίγων χρόνων από τθν υλοποίθςθ αυτισ τθσ καταςκευισ, κα ζτρεπαν ςε άτακτθ φυγι τον περςικό ςτόλο, κα ενταφίαηαν τα όνειρα του Ξζρξθ για υποδοφλωςθ τθσ Ελλάδασ, με αποτζλεςμα τθν εξαςφάλιςθ τθσ ελευκερίασ όλων των Ελλινων.

2)Αναφορικά με τα Ρροπφλαια τθσ Ακρόπολθσ Αν αςυνείδθτα και εν αγνοία του ο άγνωςτοσ ςε μασ αρχιτζκτονασ του Ρροπαρκενϊνα προτφπωνε τθ νικθφόρα ναυμαχία τθσ Σαλαμίνασ, αντίκετα ο αρχιτζκτονασ των Ρροπυλαίων τθσ Ακρόπολθσ, Μνθςικλισ, με τον προςανατολιςμό που επζλεξε γι’ αυτό το εμβλθματικό οικοδόμθμα του Λεροφ βράχου, ςυνειδθτά μνθμείωςε τθ κζςθ, όπου παίχκθκε και κερδικθκε επάξια θ ελευκερία των Ελλινων.

233 Συγκεκριμζνα, ο κφριοσ άξονασ των Ρροπυλαίων τθσ Ακρόπολθσ προεκτεινόμενοσ, δυτικά, διζρχεται από τον τφμβο των Σαλαμινομάχων, που καταςκευάςτθκε αμζςωσ με τθν ιςτορικι ναυμαχία. Θ χάραξθ αυτι βεβαίωσ κατορκϊκθκε όχι με απευκείασ ςκόπευςθ, κάτι τζτοιο ιταν τότε αδφνατο, αφοφ θ ςχετικι απόςταςθ είναι πολφ μεγάλθ (15,5Km), αλλά με τισ διακζςιμεσ αςτρονομικζσ μεκόδουσ τθσ εποχισ του. Εάν τϊρα χρθςιμοποιιςουμε ψθφιακό χάρτθ και κεωριςουμε τισ κορυφζσ των Ρροπυλαίων που ορίηουν τθ δυτικι πλευρά τοφ εν λόγω οικοδομιματοσ, κα πάρουμε με ικανοποιθτικι προςζγγιςθ τα εξισ δεδομζνα: Συντεταγμζνεσ νοτιοδυτικισ κορυφισ Ρροπυλαίων (Ρ1) : ΧΡ1=475.700,836m, YΡ1 = 4.202.412,73m. Συντεταγμζνεσ βορειοδυτικισ κορυφισ Ρροπυλαίων (Ρ2): ΧΡ2 = 475.696,801 m, YΡ2 = 4.202.433,014 m. Συντεταγμζνεσ Τφμβου Σαλαμινομάχων ςτθν Κυνόςουρα (Τ) : ΧΤ = 460.423,367 m, ΥΤ = 4.199.731,084 m. Οπότε ζχουμε αναφορικά : α)με τθν κλίςθ τθσ ευκείασ ΤΡ1: εφφ = (4.202.412,73 m - 4.199.731,084 m) / (475.700,836 m - 460.423,367m) = 0,1755 => φ=9ο,95 και άρα αηιμοφκιο αΤΡ1 = 90ο - 9ο,95 = 80ο,05. β)με τθν κλίςθ τθσ ευκείασ ΤΡ2: εφω=(4.202.433,014m-4.199.731,084 m) / (475.696,81m 460.423,367m) = 0,1769 => φ=10ο,05 και άρα αηιμοφκιο αΤΡ2 = 90ο - 10ο,05 = 79ο,95. Επομζνωσ Δ(αΤΡ1 - αΤΡ2) = 80ο,05 - 79ο,95 = 0ο,10 και άρα το αηιμοφκιο τθσ διχοτόμου τθσ γωνίασ Ρ2ΤΡ1 είναι 80ο,05 0ο,10/2 = 79ο,95 + 0ο,10/2 = 80ο. Το τρίγωνο ΤΡ1Ρ2 είναι ιςοςκελζσ, δεδομζνου ότι: SΤΡ1 =

234 SΤΡ2. Ρράγματι, SΤΡ1 = [(475.700,836 - 460.423,367)2 + (4.202.412,73 - 4.199.731,084)2]1/2 = [(15.277,469)2 + (2.681,646)2]1/2 = [(233.401.059,045) + (7.191.225,269)]1/2 = [(240.592.284,314)]1/2 = 15.511,037m. και SΤΡ2=[(475.696,801 - 460.423,367)2 + (4.202.433,0144.199.731,084)2]1/2 = [(15.273,014)2 + (2.701,93)2]1/2 = [(233.277.663,964) + (7.300.425,724)]1/2 = = [(240.578.089,688)]1/2 =15.510,579m. Θ διαφορά των εν λόγω μθκϊν ΤΡ1 και ΤΡ2 είναι μόλισ 0,458m. Ρράγματι, ζχουμε Δ(SΤΡ1 - SΤΡ2) = 15.511,037m 15.510,579m = 0,458m, δθλαδι απόκλιςθ τθσ τάξθσ του 0,458m/15.510,808m = 0,000029 = 0,0029%. Δεδομζνου ότι ςε ζνα τζτοιο τρίγωνο θ διχοτόμοσ είναι και μεςοκάκετοσ, προκφπτει ότι το αηιμοφκιο του κεντρικοφ άξονα των Ρροπυλαίων είναι 80ο, ο οποίοσ προεκτεινόμενοσ, δυτικά, διζρχεται από τον τφμβο των Σαλαμινομάχων! Τίποτε λοιπόν τυχαίο πάνω ςτον Ιερό βράχο τθσ Ακρόπολθσ! Πλα τα παραπάνω μπορεί εφκολα να τα διαπιςτϊςει κανείσ, ίςωσ και με μεγαλφτερθ ακρίβεια, εάν το επιχειριςει, χρθςιμοποιϊντασ το πρόγραμμα τθσ Google Earth ςε ςυνδυαςμό με τουσ Κτθματολογικοφσ χάρτεσ τθσ Αττικισ. ***

235

27. Ραλιά & νζα Αράχοβα ι Ηεμενό & Αράχοβα; (αναρτικθκε ςτισ 3 /1 /2017)

O Γάλλοσ ιςτοριογράφοσ και περιθγθτισ, F.C.H.L. Pouqueville μζλοσ τθσ Ακαδθμίασ Επιγραφϊν & Γραμμάτων των Ραριςίων, ςτο βιβλίο του: “Voyage de la Grece”, Paris 1826, γράφει ςτο μζροσ που αφορά ςτθ Φωκίδα (Κεφάλαιο Δεφτερο): *...+Σε μικρι απόςταςθ από τθν Αράχοβα, φτάνουμε ςτθ βρφςθ Κοφκουρασ και ςε μιςι λεφγα πιο μακριά, ςε ερειπωμζνα τείχθ τοποκετθμζνα ς’ ζνα λόφο, που ποτίηεται ςτθ βάςθ του από ζνα ρυάκι. Αυτό το ερείπιο και θ περιοχι όπου βρίςκεται, λζγονται Ηεμενό και Ραλιά Αράχοβα. Είναι πικανόν αυτά τα τείχθ να είναι εκείνα τθσ Ερϊχου πόλθσ των Φωκζων, το όνομα τθσ οποίασ μεταφζρκθκε ςτο χωριό Αράχοβα.*…+ Ο Max Vasmer ςτο βιβλίο του: «Die Slaven in Griechenland», Berlin 1941 αναφζρει, μεταξφ των άλλων δυο Αράχοβεσ: τθ φωκικι, με τθν παρατιρθςθ: «Ἀράχοβα ON am Krisäischen Meerbusen = altgriech. Ἀνεμώρεια nach R. und Neumann-Partsch, Griechenland 166. Es steckt darin ein slav. *Orěchovo wie oben S. 21.» και τθ βοιωτικι, με

236 τθν παρατιρθςθ : «Ἀράχοβα ON, Kr. Lebadeia (Stat. Ap., Lex.). Nuch. Nennt den Ort Ῥάχοβα. Bei R. findet sich Ῥάχωβα und Δῆμοσ Ἀραχώβθσ. Aus slav. *Orěchovo wie oben S. 21.» και, όπωσ εφκολα γίνεται αντιλθπτό, πρόκειται για τθν ίδια Αράχοβα, αυτι δθλαδι του Ραρναςςοφ. Θ διπλι αναφορά του Vasmer πικανόν να ζχει αφετθρία ςτθν παραπάνω αναφορά του Pouqueville. Ρροκειμζνου να δοκοφν πειςτικζσ απαντιςεισ ςτο εν λόγω ηιτθμα απαιτείται θ ςχολαςτικι μικροτοπωνυμικι ζρευνα όλθσ τθσ γφρω περιοχισ. Και, βεβαίωσ, είναι ευτφχθμα που ςε αυτι τθ γωνιά του Ραρναςςοφ διαςϊηεται πλθκϊρα τοπωνυμίων, τα οποία φτάνουν ςτον εκπλθκτικό αρικμό των τετρακοςίων εβδομιντα επτά (477)! *** Καταρχάσ, τo ηιτθμα τθσ φπαρξθσ οικιςμοφ με όνομα Αράχοβα, ςτθ κζςθ Ηεμενό, είναι δφςκολο να γίνει αποδεκτό, είτε κεωριςουμε το εν λόγω τοπωνφμιο ωσ ςλαβικό (που παραπζμπει ςε καρυδιζσ), δεδομζνου ότι θ καρυδιά δεν ευδοκιμεί ςτθν περιοχι αυτι, λόγω των εκεί δυςμενϊν κλιματικϊν ςυνκθκϊν που επικρατοφν ευδοκιμεί το ζλατο - είτε το κεωριςουμε ωσ βλάχικο (που παραπζμπει ςε ράχεσ), κακόςον το Ηεμενό δεν διακζτει ράχεσ, διότι απλά είναι μια μικρι ςτενι κοιλάδα. Θ περίπτωςθ να υπιρξαν κάποτε δυο ξεχωριςτζσ Αράχοβεσ με διαφορετικι ιςτορικι πορεία, θ μια ςτθ κζςθ Ηεμενό και θ άλλθ ςτθ ςθμερινι τθσ κζςθ, ςε ευκεία απόςταςθ μεταξφ τουσ ίςθ περίπου με 4 χιλιόμετρα, φαίνεται απίκανθ. Κατά τον Pouqueville ςτθ κζςθ Ηεμενό, όπου βριςκόταν το παλιό χωριό, οργανϊκθκε φροφριο ςτα χρόνια τθσ Φραγκοκρατίασ, όταν τοπικόσ φεουδάρχθσ ιταν κάποιοσ

237 ευπατρίδθσ τθσ οικογενείασ De Nesle. Συγκεκριμζνα, ο εν λόγω περιθγθτισ αναφζρει: «*…+ Εκεί, δεν βλζπουμε κανζνα ερείπιο και πρόκειται μάλλον για τθν παλιά Αράχοβα, το ςπουδαίο κάςτρο, για το οποίο μιλοφν οι χρονογράφοι του δζκατου τρίτου αιϊνα. Ρρζπει να ζχει κτιςτεί τθν εποχι, όπου θ Κιβα ιταν υπό τθν κατοχι του Nicolas de St Omer, πρωτοςτάτορα ι ςτρατάρχθ τθσ Βοιωτίασ, τα Σάλωνα υπό τθν διοίκθςθ του Τhomas (Stromogurt), ενϊ τθν Αράχοβα τθ διοικοφςε ζνασ ευγενισ τθσ οικογζνειασ de Nesle, και ο Εφριποσ, θ Βοδονίτςα και οι Κερμοπφλεσ εξαρτιόνταν από τον Guillaume de la Roche,*…+». Κατόπιν αυτοφ φαίνεται ότι πικανόν υπιρχε οικιςτικόσ πυρινασ ςτο Ηεμενό, που μετακινικθκε ςτθν κοιλάδα του Ρλειςτοφ και ςυγκεκριμζνα ςτθ ςθμερινι κζςθ «Αϊ Γιάννθσ», όπου, ςφμφωνα με τθν ντόπια παράδοςθ, εκεί βρίςκεται θ κοιτίδα το ςθμερινοφ χωριοφ τθσ Αράχοβασ. Στθ αυτι, λοιπόν, τθ κζςθ κα ςυμπτφχκθκαν και όλοι οι άλλοι διάςπαρτοι οικιςτικοί πυρινεσ τθσ κοιλάδασ του Ρλειςτοφ, που προχπιρχαν, προκειμζνου να υπάρξει καλφτερθ ανάπτυξθ και οργάνωςθ του τιμαρίου του Φράγκου αυκζντθ, ο οποίοσ όριηε τθν όλθ περιοχι. Θ φπαρξθ αυτόχκονων κατοίκων (Φωκζων) ςτθν κοιλάδα του Ρλειςτοφ μπορεί να γίνει αποδεκτι, πζραν από τα πειςτικά τοπωνυμικά και γλωςςικά τεκμιρια που κα αναφερκοφν πιο κάτω, και από το γεγονόσ ότι, όταν ςτουσ Μζςουσ χρόνουσ οι πρϊτοι ξενόφερτοι ζφταςαν ςτο Ηεμενό, εγκαταςτάκθκαν εκεί, και δεν προχϊρθςαν δυτικότερα ςτθν Ραρναςςία Νάπθ, παρότι θ κοιλάδα του Ρλειςτοφ, διζκετε θπιότερεσ κλιματικζσ ςυνκικεσ, περιςςότερεσ πθγζσ και γονιμότερεσ εκτάςεισ. Ρροϊόντοσ όμωσ του χρόνου ζφκαςαν πολυάρικμοι Βλάχοι νομάδεσ

238 ςτον Ραρναςςό και πολλοί εξ αυτϊν ειςζδυςαν δυναμικά ςτθν Κοιλάδα του Ρλειςτοφ. Είναι αυτοί που, κατά τθ γνϊμθ μου, ζδωςαν ςτο νεοπαγι οικιςμό, το όνομα Αράχοβα, κακόςον αυτό ζχει βλάχικθ προζλευςθ και όχι ςλαβικι, όπωσ ςυνικωσ πιςτεφεται από τουσ περιςςότερουσ. *** Τϊρα ςτο ηιτθμα, εάν ςτουσ ςκοτεινοφσ Μζςουσ χρόνουσ, όταν δθλαδι λάμβαναν χϊρα ςλαβικζσ διειςδφςεισ ςτο νότιο ελλθνικό χϊρο, υπιρξε ι όχι μικρι ςλαβικι εγκατάςταςθ ςτο Ηεμενό, μπορεί να υπάρξει κετικι απάντθςθ, διότι ανιχνεφονται ςε αυτι τθν περιοχι τρία(3) κρίςιμα τοπωνφμια ςλαβικισ προζλευςθσ, που δεν μποροφν να ςχετιςτοφν ςε καμία περίπτωςθ με Βλάχουσ. Αυτά είναι: το Ηεμενό, θ Τοφμπρθ και το Βιρτιπό. Συγκεκριμζνα: α)Το Ηεμενό(ςτενι κοιλάδα) ςχετίηεται με τθ ςλαβικι λζξθ жзмень(ημεν) = ςτενό (ημενό > ηεμενό). β)Θ Τοφμπρθ(φαράγγι) ςχετίηεται με τθ ςλαβικι λζξθ: дебрь(ντεμπρ) = φαράγγι. γ)Το Βιρτιπό ςχετίηεται με τθ ςλαβικι λζξθ вертеп(βερτζπ) = ςπιλαιο. Το Βιρτιπό βρίςκεται ανάντθ του Ηεμενοφ, πάνω από τθν «Ραλαμονίδα», πριν από το «Μακρφ λικάρ’» και τὸν «Αϊ Νικόλα» και είναι ζνα μεγάλο βακοφλωμα (ςαν κάρκαροσ). Επομζνωσ, δεν μπορεί να αποκλειςκεί μικρόσ ςλαβικόσ οικιςτικόσ πυρινασ ανατολικά τθσ Αράχοβασ με το όνομα όμωσ Ηεμενό. Σλαβικά κατάλοιπα μπορεί να κεωρθκοφν επίςθσ και τα εξισ τοπωνφμια:

239 α)Ρρόντουλου(ςτον ελαιϊνα), Απάνου Ρρόντουλθ και Κάτω Ρρόντουλθ(ψθλά ςτον Ραρναςςό), τα οποία πικανόν είναι ςφνκετα από τισ ςλαβικζσ λζξεισ: брон (μπρον) = λευκόσ και тло(τλο) = ζδαφοσ(μπρόντλο > πρόντλο > πρόντουλου) και ςθμαίνουν κζςεισ με ανοιχτόχρωμα εδάφθ. β)Τοπόλι (ςτθ κζςθ του πθγαδιοφ κοντά ςτο εκκλθςάκι του «Αϊ Γιάννθ», ςτο αραχοβίτικο Λιβάδι). Θ ονομαςία αυτι προζρχεται είτε από τθ ςλαβικι λζξθ тополь(τόπολ) = λεφκα, επειδι ίςωσ παλιότερα ςτθν εν λόγω κζςθ υπιρχαν κάποιεσ λεφκεσ, είτε από τθ ςλαβικι λζξθ топлица(τόπλιτςα) = κερμά νερά (τόπλιτςα > τοπόλιτςα > τοπόλια), εάν όντωσ τα νερά του πθγαδιοφ αυτοφ είναι πιο ηεςτά ςε ςχζςθ με τα νερά των άλλων πθγαδιϊν του Ραρναςςοφ ιτοι: αυτό του «Γκενεράλθ», το «Καςτρίτικο», ο «Φρυγιάσ», του «Σκαμνοφ», και του «Αχλαδόκαμπου». Τα τελευταία τζςςερα (4) τοπωνφμια δόκθκαν, κατά τθ γνϊμθ μου, πολφ αργότερα, όταν δθλαδι είχε ςυγκροτθκεί και ομογενοποιθκεί ο ςυμπαγισ οικιςμόσ τθσ Αράχοβασ κάτω από τισ διαταγζσ του Φράγκου αυκζντθ, όπωσ αναφζραμε παραπάνω. *** Πλα τα υπόλοιπα ξενόγλωςςα τοπωνφμια τθσ Αραχοβίτικθσ περιοχισ ζχουν κυρίωσ βλάχικθ προζλευςθ, κάποια - που είναι πολφ ςθμαντικά - ζχουν παλαιότερθ λατινικι, τζλοσ ελάχιςτα ζχουν αρβανίτικθ ι και ςλαβικι ρίηα, που όμωσ είναι ςε ευρεία χριςθ και από τουσ Βλάχουσ. Συγκεκριμζνα: Τοπωνφμια που δείχνουν ςθμαντικι βλάχικθ εποίκθςθ είναι:

240 1)Βρουλιά(απότομθ βραχϊδθσ πλαγιά. Από τθν αλβανικι λζξθ vrulsh = απότομοσ.

2)Τρίτςιρισ (τοποκεςία ςτο δρόμο προσ το Ηεμενό από τα ανατολικά). Από τθ βλάχικθ λζξθ τριτςεάρε = διάβαςισ).

3)Κοφβελουσ (κορυφι ανάντι του Ηεμενοφ, που μοιάηει με αντεςτραμμζνο δοχείο). Από τθ βλάχικθ *ςλαβικισ ρίηασ+ κουβζλε = μεγάλο ξφλινο αγγείο, που χρθςίμευε για μζτρο χωρθτικότθτοσ.

4)Αρδίνια (τοποκεςία ανάντθ του Ηεμενοφ με μεγάλθ ορατότθτα). Από τθ βλάχικθ λζξθ άρντου = καίω, που παραπζμπει ςε φωτεινι κζςθ, όπωσ και πράγματι είναι, κακϊσ τθν “καίει” ο ιλιοσ, ςε αντίκεςθ με το απζναντι ςκιερό Σπζντηο.

5)Σπζντηουσ (ςκιερι πλαγιά του Ξεροβουνιοφ κοντά ςτο Ηεμενό). Από τθ βλάχικθ λζξθ ςπίντηουρου = κρεμϊ και ςπιτηουράρε = κρζμαςμα).

6)Μπζηλασ(περιοχι ςτο Ξεροβοφνι). Από τθ ςλαβικι λζξθ belu=λευκόσ που, όμωσ, είναι ςε ευρεία χριςθ ςτθ βλάχικθ και ςτθν αλβανικι γλϊςςα *μπζλιηα > μπζληα > μπζηλα]).

7)Ντιλενίκου(μικρι ρεματιά ανατολικά τθσ «Μπάνιασ»). Σφνκετθ από τισ βλάχικεσ λζξεισ τίλιου = το δζνδρο φιλφρα και νικου = μικρόσ, οπότε τιλινίκου > τιλενίκου > ντιλενίκου.

8)Ράνια/Μπάνια. Στθν πρϊτθ περίπτωςθ από τθ βλάχικθ λζξθ πάνε = ψωμί, επειδι είναι εφφορθ περιοχι και παλιότερα κα καλλιεργείτο για ςιτάρι . ςτθ δεφτερθ περίπτωςθ από τθ βλάχικθ λζξθ μπάνιου = λουτρό, λόγω των πολλϊν νερϊν που διακζτει.

9)Μοφλτςια. Από τθν τουρκικι λζξθ mulk = γεωργικό κτιμα απολφτου κυριότθτοσ, ςε αντίκεςθ με το βακοφφιο = ιδιοκτθςία ναοφ ι μοναςτθριοφ.

241 ι

10)Γάντηισ. Από τθ βλάχικθ λζξθ κάτηου = πζφτω (κάτηισ > γάτηισ), που ςθμαίνει κατθφορικό μζροσ, όπωσ πράγματι είναι.

11)Κουςιςνάσ(ρεματιά). Από τθ βλάχικθ λζξθ κόςςινα = αυχενοδιάβαςθ.

12)Λζλουσ. Από τθ βλάχικθ λζξθ λζλε = επιφϊνθμα αχ, λόγω ίςωσ τθσ μακρινισ απόςταςθσ από το χωριό.

13)Ραντίνι. Από τθ βλάχικθ λζξθ: μπάντε (από το λατινικό in pade) = χαμθλά (μπαντίνι > παντίνι), δεδομζνου ότι θ τοποκεςία αυτι βρίςκεται χαμθλά ςτθν περιοχι τθσ Αράχοβασ).

14)Λοφηουσ. Από τθ βλάχικθ λζξθ λόηιου = κοίτθ, φωλιά αγρίων ηϊων.

15)Σζμπρου. Από το διαδεδομζνο όρο ςζμπρο (ςλαβικισ ρίηασ), που ςθμαίνει εκμιςκωμζνθ τοποκεςία για καλλιζργεια ι βόςκθςθ.

16)Καροφτια. Από τθ βλάχικθ λζξθ (ςλαβικισ προζλευςθσ) καροφτα = μεγάλο ξφλινο αγγείο, όπου βράηει ο μοφςτοσ, και εάν είναι ςτενόμακρο χρθςιμεφει ωσ ποτίςτρα ηϊων.

17)Καλζρ’σ. Από τθ βλάχικθ λζξθ κάλε (κθλυκό κάλιουρι) = κατςικόδρομοσ. Ρράγματι, θ τοποκεςία αυτι είναι ςε πολφ επικλινι πλαγιά, από τθν οποία διζρχεται δρόμοσ ςτενόσ και δφςβατοσ.

18)Μαςόρινα (τοποκεςία νοτιοανατολικά τθσ Αράχοβασ κακϊσ και ψθλά ςτον Ραρναςςό). Σφνκετθ από τισ βλάχικεσ λζξεισ: μάςου = μαντρί προβάτων ράου = δροςιά, πάχνθ, οπότε Μαςόρινα ςθμαίνει δροςερό μαντρί.

19)Κουςίνουσ. Από τθ βλάχικθ λζξθ κόςςινα = αυχενοδιάβαςθ.

20)Καγίτινα. Είτε από τθν τουρκικι λζξθ kayanak = κεφαλάρι, πθγι, είτε από τθ βλάχικθ λζξθ κουγίε = μετά

242 βίασ (κουγίτινα > καγίτινα), οπότε ςθμαίνει πθγι με μικρι παροχι, όπωσ και πράγματι είναι.

21)Τάρνιςα/Ντάρνιςα(πθγι νότια τθσ Αράχοβασ). Από τθ βλάχικθ λζξθ τόρνου = χφνω νερό (τόρνιςα > τάρνιςα)).

22)Νιάτςα(τοποκεςία ςτον ελαιϊνα). Είτε από τθ βλάχικθ λζξθ νιάτςα = νόςοσ, είτε από τθ βλάχικθ λζξθ νιάτηα = ανάμεςα.

23)Τςιτουμιά/Τηιτουμιά. Από τθ βλάχικθ λζξθ τςιτάτε = φροφριο, επειδι είναι μια απότομθ βραχϊδθσ πλαγιά, με ςπθλιά, εν είδει φυςικοφ φρουρίου.

24)Μπαμπαςοφκα(ςυνοικία τθσ Αράχοβασ ςε ρεματιά). Σφνκετθ από τισ βλάχικεσ λζξεισ παρου = φαίνομαι και ςοφγκου = φρουξλιά (παρςοφγκα > (πα)παρςοφγκα > παπαρςοφκα > μπαμπαρςοφκα > μπαμπαςοφκα) και ςθμαίνει το ρζμα, όπου βλζπεισ πολλζσ φρουξλιζσ.

25)Κοφκουρασ. Θ ανατολικι αυτι ςυνοικία τθσ Αράχοβασ μάλλον δανείςτθκε το όνομά τθσ από το διπλανό ρζμα Κοφκουρα και όχι το αντίκετο. Το τοπωνφμιο αυτό πρζπει να ζχει τθν ίδια ρίηα με το τοπωνφμιο «Χοφρχουρθ», δεδομζνου ότι το υπόψθ ρζμα τον πιο πολφ καιρό, εάν δεν είναι ξερό, μάλλον ςτάηει παρά ρζει ςθμαντικι παροχι. Επομζνωσ, προζρχεται από τθ βλάχικθ λζξθ κοφρου = ρζω, ςτάηω αλλά και διθκϊ (κοφρκουρ > κοφρκουρασ > κοφκουρασ).

26)Ρλάςα(τοποκεςία, όπου ςιμερα βρίςκεται το Λαογραφικό Μουςείο Αράχοβασ). Από τθν αλβανικι λζξθ plas-a = ςχιςμάδα, δεδομζνου θ περιοχι αυτι μεταξφ του βράχου του ρολογιοφ και του απζναντι βράχου, που ςιμερα, βεβαίωσ, δεν υφίςταται λόγω διαπλάτυνςθσ τθσ οδοφ, ζμοιαηε με ευρεία φυςικι ςχιςμι.

243 27)Χπατςιά (βρφςθ πάνω από το «Σφαλάκι»). Από τθ βλάχικθ λζξθ κουπάτςου = κάμνοσ, λόχμθ (κουπατςιά > κ’πατςιά > χ’πατςιά).

28)Μπιρχάβα(τοποκεςία με ςπθλιζσ ςτο Ξεροβοφνι, που δεςπόηει πάνω από το ρζμα «Μπεχοφβεςθ»). Σφνκετθ από τθν αλβανικι λζξθ μπιρ = τρφπα και χάβουσ = βακφ φαράγγι.

29)Ιμπιλί(τοποκεςία χαμθλά ςτον ελαιϊνα). Από τθ ςλαβικι λζξθ belu = λευκόσ που, όμωσ, είναι ςε ευρεία χριςθ ςτθ βλάχικθ και ςτθν αλβανικι γλϊςςα, χαρακτθρίηοντασ κυρίωσ ρεματιζσ (μπελί > ιμπελί), δεδομζνου ότι βρίςκεται ςτθ ςυμβολι δφο ρεμάτων, που είναι το Ρλατανόρεμα και αυτό τθσ Μουρτιάσ.

30)Β’λό Ρ’γάδ’. Τοποκεςία δίπλα ςτθν Λμπιλί, οπότε μπελό πθγάδι > μπ’λό π’γάδ’ > β’λό π’γάδ’.

31)Φαλάρι(τοποκεςία χαμθλά ςτον ελαιϊνα). Από τθ βλάχικθ λζξθ φαλκάρε = βλάχικθ πατριά (φαλκάρε > φαλάρε > φαλάρι), που οδθγεί ςτθν υπόκεςθ ότι πικανόν θ περιοχι αυτι ιταν πριν από αρκετοφσ αιϊνεσ ζνα προγεφφρωμα Βλάχων νομάδων ςτθν περιοχι.

32)Μπιχοφβις’ (ρζμα ςτθν κοίτθ του αρχαίου Ρλειςτοφ ποταμοφ). Σφνκετθ από τισ αλβανικζσ λζξεισ beh = ςυμβαίνει ξαφνικά και hov = ορμθτικότθτα. Ρράγματι, ςτθν περιοχι αυτι μποροφν να υπάρξουν ξαφνικζσ και επικίνδυνεσ πλθμμυρικζσ παροχζσ νεροφ, λόγω ιςχυρϊν βροχϊν που ζχουν λάβει χϊρα πολφ μακριά ανάντθ.

33)Ματηιλαρκό. Σφνκετθ από τισ βλάχικεσ λζξεισ μάςου = μάνδρα (ςτάνθ) προβάτων και λάργκου = μακριά (μαςλαργκό > μαςιλαργκό > ματηιλαργκό), δεδομζνου ότι είναι θ πιο απομακρυςμζνθ τοποκεςία τθσ Αράχοβασ ςτα νοτιοδυτικά τθσ.

244 34)Μουςκουνοβόσ(ρεματιά ςτον ελαιϊνα). Σφνκετθ από τισ βλάχικεσ λζξεισ μουςκόνιου = εμπίσ, ζνα είδοσ μεγάλου εντόμου και βόι = κζλω, δεδομζνου ότι είναι ρεματιά και επομζνωσ ςθμαίνει το μζροσ, όπου εκεί πρζπει να πασ, εάν κζλεισ να ςυναντιςεισ αυτό το είδοσ του εντόμου.

35)Γουράλα(ρεματιά ςτον ελαιϊνα). Από τθν αλβανικι λζξθ gurra = πθγι που αναβλφηει μζςα από βράχια.

36)Σφάλα(τοποκεςία ςτον ελαιϊνα με νερά κακϊσ και τοποκεςία ςτον Ραρναςςό). Από τθ ςλαβικι λζξθ subala = ζλοσ, που είναι ςε όμωσ ςε ευρεία χριςθ ςτθν ελλθνικι γλϊςςα κακϊσ και ςτθν αλβανικι (ςουβάλα > ς’βάλα > ςφάλα).

37)Βαρκά(τοποκεςία ςτον ελαιϊνα). Από τθ βλάχικθ λζξθ βαρκό = ζλοσ, μζροσ που κρατάει νερά.

38)Tηόνουσ(τοποκεςία ςτον ελαιϊνα). Είτε από τθ βλάχικθ λζξθ τηιόνε, τηόνε = νζοσ, που παραπζμπει ςε νζο κτιμα λόγω τθσ ςταδιακισ επζκταςθσ του ελαιϊνα ζωσ εκεί, είτε από τθ βλάχικθ λζξθ τηεάνα = ακρϊρεια, λόφοσ.

39)Σικοφφι(τοποκεςία ςτον Ραρναςςό). Από τθ βλάχικθ λζξθ ςζκου = ξθραίνομαι και ξθρόσ.

40-41)Απάνου Χαμπίπ/Κάτου Χαμπίπ (απότομα βραχϊδθ φαράγγια του Ραρναςςοφ, όπου μαηεφονται χιόνια, τα οποία τροφοδοτοφν τθ βαςικι πθγι «Μάνα»). Από τθν αλβανικι λζξθ humb = γκρεμόσ, βάρακρο.

42)Χοφρχουρ’(τοποκεςία δυτικά τθσ πθγισ «Μάνα»). Από τθ βλάχικθ λζξθ κοφρου = ρζω, ςτάηω, αλλά και διθκϊ (κοφρκουρ > χοφρχουρ).

43)Μπαϊτάνθσ(κορυφι βορειοανατολικά τθσ Αράχοβασ). Από τθ βλάχικθ λζξθ μπατάνε = το μζροσ που χτυπιζται με νερό, το κοινϊσ μαντάμι, επειδι πράγματι είναι τοποκεςία που χτυπιζται από τον Κατεβατό άνεμο, τισ καταιγίδεσ και τισ χιονοκφελλεσ.

245 44)Γόριανθ(πθγι κάτω από τθ «Μάνα»). Από τθν αλβανικι λζξθ gurra = πθγι, που αναβλφηει μζςα από βράχια.

45)Μπιλινόριμα(ρεματιά ανάμεςα ςτον «Ρετρίτθ» και τον «Μπαϊτάνθ»). Από τθ ςλαβικι λζξθ belu = λευκόσ που, όμωσ, είναι ςε ευρεία χριςθ ςτθ βλάχικθ και ςτθν αλβανικι γλϊςςα, χαρακτθρίηοντασ κυρίωσ ρεματιζσ κακόςον φαίνονται λευκζσ, όταν αφρίηουν τα νερό τουσ.

46)Σαρτςίνουσ. Από τθ βλάχικθ λζξθ ςάρτςινα = το φορτίο υποηυγίου, διότι είναι τοποκεςία με νερά και πιο εφφορθ, ςε ςχζςθ με τισ γειτονικζσ τθσ τοποκεςίεσ.

47)Λιτηιρίςου. Από τθ βλάχικθ λζξθ λινγκζρε = μεταλλικι γαβάκα, κακόςον είναι φυςικό κοίλωμα.

48)Τριηινίκουσ (μία από τισ ςθμαντικότερεσ πθγζσ του Ραρναςςοφ). Σφνκετθ από τθ βλάχικθ ντρε/τρε(πρόκεςθ κίνθςθσ για κάποιο ςκοπό π.χ. τρε άπα = για νερό) και τθ βλάχικθ λζξθ ςινιάκου = δροςιά, οπότε τρεςινιάκου> τρεςινίκου > τριςινίκου > τριηινίκου) και ςθμαίνει προσ δροςερό μζροσ.

49)Μπουνίκλ (τοποκεςία του Ραρναςςοφ). Σφνκετθ από τισ βλάχικεσ λζξεισ μποφνου = καλόσ και κουλάε = ευκολία, ανάπαυςθ, βόλεμα (μπουνοφκουλ > μπουνοφκλ > μπουνίκλ).

50)Βαρκό (τοποκεςία του Ραρναςςοφ). Από τθ βλάχικθ λζξθ βαρκό = ζλοσ, μζροσ που κρατάει νερά.

51)Γκαμάλουσ (τοποκεςία ςτον Ραρναςςοφ). Από τθν αλβανικι gamull = μικρόσ καταρράχτθσ).

52)Ραρτςιό(τοποκεςία ςτον ελαιϊνα). Από τθ λζξθ παροικία (παροικία > παροικιό > παρκιό > παρτςιό, πράγμα που υπονοεί εντοπιότθτα για μερικοφσ και φπαρξθ φερτϊν για άλλουσ, που παλιότερα εγκαταςτάκθκαν εκεί και παροικοφςαν ςτθ ςυνζχεια,

246 μζχρι να γίνουν αποδεκτοί - ενταχκοφν ςτον οικιςμό τθσ Αράχοβασ.

53)Βλαχόλακκα(τοποκεςία ςτον Ραρναςςό). Τοπωνφμιο που δείχνει κακαρά ότι κάποτε ζφταςαν Βλάχοι νομάδεσ ςτον Ραρναςςό. *** Ζνα άλλο κεφαλαιϊδεσ ηιτθμα που τίκεται είναι, εάν πριν τον ερχομό Βλάχων ςτθν Αράχοβα και ίςωσ Σλάβων ςτο Ηεμενό, υπιρχαν αυτόχκονεσ (Φωκείσ) ςτθν περιοχι τθσ Αράχοβασ. Τθν απάντθςθ ςτο ερϊτθμα αυτό τθ δίνει ζμμεςα, όπωσ αναφζραμε και πιο πάνω, θ ςυγκράτθςθ των ξενόφερτων ςτο Ηεμενό, πράγμα που υπονοεί κατοίκθςθ τθσ κοιλάδασ του Ρλειςτοφ από αυτόχκονεσ και άμεςα θ φπαρξθ κρίςιμων και ιδιαιτζρωσ χαρακτθριςτικϊν τοπωνυμίων, τα οποία πράγματι δείχνουν οικιςτικι ςυνζχεια από τθν αρχαιότθτα μζχρι τισ μζρεσ μασ. Συγκεκριμζνα τζτοια τοπωνφμια είναι: 1)Ουμπολι. Ραραφκορά του ονόματοσ τθσ Ραρναςςίασ Ὑαμπόλεωσ, τθσ αρχαίασ δθλαδι πόλθσ που βριςκόταν ανατολικά τθσ Αράχοβασ ςτθ κζςθ τθσ ςθμερινισ Ουμπολισ. Για αυτιν τὴν Ραρναςςία Υάμπολθ κάνει αναφορά ο Ευςτάκιοσ Αρχιεπίςκοποσ Κεςςαλονίκθσ (από τοφσ πιο ςθμαντικοφσ διανοοφμενουσ του 12ου μ.Χ. αιϊνα) ςτο ζργο του : «Ραρεκβολζσ εισ τθν Ομιρου Οδφςςεια και Λλιάδα». Συγκεκριμζνα αναφζρει: «Ἡ δὲ γεωγραφική ἀκρίβεια παραδίδωσιν ὅτι Ἀνεμώρεια, ἡ προσεχῶς ἀνωτέρω ρηθεῖσα, Ὑάμπολις μετωνομάσθη, εἰς ἥν ἐξέπεσον ἐκ Βοιωτίας Ὕαντες, ἑτέρα δ’ αὕτη τ’ ἐν Παρνασσῷ φησίν Ὑαμπόλεως, καὶ ὅρα ὅτι τρεῖς ἐντεῦθεν Ὑαμπόλεις ἀναφαίνονται, ἥ τε Ὁμηρική αὕτη, ἥ τε

247 μετονομασθεῖσα ἐξ Ἀνεμωρείας Τάμπολις καὶ Σρίτη ἡ Παρνασσία<»).

Ρρζπει ακόμθ να προςκζςουμε ότι θ άποψθ περί φπαρξθσ αρχαίασ πόλεωσ «Κυπαρίςςου», ανατολικά τθσ ςθμερινισ Αράχοβασ είναι εντελϊσ λακεμζνθ, κακόςον το ηιτθμα το ποια είναι και που βριςκόταν θ αρχαία Κυπάριςςοσ το ζχει λφςει οριςτικά ο αρχαίοσ περιθγθτισ Ραυςανίασ ςτα «Φωκικά» του λζγοντασ: «*<+Σραπέντι δὲ ἐπί Ἀντίκυραν ἀνάντης τὰ πρῶτα ἐστί ὁδός *<+ Σὰ δὲ ἀρχαιότερον ὄνομα εἶναι Κυπάρισσον τῇ πόλει φασί, καὶ Ὅμηρον ἐν Υωκέῳ καταλόγῳ τὸ ὄνομα θελῆσαι θέσθαι γε αὐτόν, ὅτι ἤδη τηνικαῦτα ἐκαλεῖτο Ἀντίκυρα. Εἶναι γὰρ δὴ τὸν Ἀντικυρέα κατά Ἡρακλέα ἡλικίαν. Κεῖται μὲν δὴ ἡ πόλις κατά Μεδεῶνος τὰ ἐρείπια*<+».

2)Βοφςα. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ βάςςα = δαςϊδθσ κοιλάδα.

3)Γόςκια. Σπθλιά πολφ μεγάλθσ χωρθτικότθτασ που βρίςκεται ςτο βάκοσ τθσ κοιλάδασ του Ρλειςτοφ, τθν οποία οι κάτοικοι τθσ περιοχισ όλουσ τουσ προθγοφμενουσ αιϊνεσ ςε όλεσ τισ δφςκολεσ ιςτορικζσ περιπζτειεσ, χρθςιμοποιοφςαν για να κρφβονται από τουσ εχκροφσ των. Θ αρχαία ονομαςία τθσ υπόψθ ςπθλιάσ πρζπει μάλλον να ιταν Γεϊςκια, οπότε γεϊςκια > γόςκια, δεδομζνου ότι ςτθν αρχαιοελλθνικι γλϊςςα ςκιά ςθμαίνει, εκτόσ των άλλων, και ςκιερι τοποκεςία. Μάλιςτα, επειδι πρόκειται για ςπθλιά (το επάνω μζροσ τθσ οροφισ τθσ είναι εν γζνει βατό) τθν παρουςία τθσ οποίασ δεν τθν αντιλαμβάνεςαι εφκολα, κατερχόμενοσ τθν κοιλάδα του Ρλειςτοφ προσ αναηιτθςι τθσ, εάν δεν γνωρίηεισ τθν ακριβι κζςθ τθσ, το όνομά τθσ ςθμαίνει

248 επακριβϊσ ςκιερι τοποκεςία που τθ ςκιά τθ ρίχνει…θ ίδια θ γθ. Θ άποψι μασ ότι πρόκειται περί αρχαίου τοπωνυμίου ενιςχφεται και από το γεγονόσ ότι είναι θ μόνθ ςπθλιά του μεςθμβρινοφ Ραρναςςοφ, που οι Αραχοβίτεσ τθν αποκαλοφςαν με το προςωνφμιο γριά(που παραπζμπει ςε κάτι παλαιϊκό, αρχαίο), δθλαδι οι παλιοί τθν ονόμαηαν Γριά Γόςκια.

4)Μζγα Χζρουμα. Από τθ αρχαιοελλθνικι λζξθ χθραμόσ = κοίλωμα, μάλιςτα ςτθν περίπτωςθ αυτι υπάρχει διάςωςθ και τθσ αρχαίασ προφοράσ (του θ ςε ε) τθσ εν λόγω λζξθσ.

5)Ρετρίτθσ (θ πιο ψθλι πετρϊδθσ κορυφι πάνω από τθν Αράχοβα). Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ πζτρα = βράχοσ, βραχϊδθσ κρθμνόσ, βραχϊδθσ κορυφι. Θ λζξθ αυτι πζραςε αυτοφςια και ςτουσ ΢ωμαίουσ(petra). Μάλιςτα ςτθ λατινικι γλϊςςα υπιρχε και θ λζξθ petrites, που χαρακτιριηε κάποιο κραςί.

6)Λάκκουμα(τοποκεςία πάνω από τθν Αράχοβα). Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ λάκκοσ, που μεταξφ των άλλων ςθμαίνει το κοίλωμα, το μζροσ που κρατά νερό, που λιμνάηει.

7)Λάκκα. Μδια εξιγθςθ, όπωσ προθγουμζνωσ.

8)Αφανόσ. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ φανόσ = φανάρι αλλά και δαυλόσ, πράγμα που παραπζμπει ςε φπαρξθ αρχαίασ φρυκτωρίασ, κακόςον θ τοποκεςία αυτι δεςπόηει ςε όλθ τθν κοιλάδα του Απόλλωνα και ζχει τθν καλφτερθ ορατότθτα προσ όλεσ τισ κατευκφνςεισ.

9)Χτθριαροφ(πθγι μζςα ςτα όρια τθσ αρχαίασ Ανεμϊρειασ). Από τισ αρχαιοελλθνικζσ λζξεισ: ὄχθος = φψωμα γθσ, λόφοσ, όχκθ και ρζω, δεδομζνου ότι θ εν λόγω πθγι ρζει ςτθν αρχι(ςτο φψοσ - κορυφι) του

249 ρζματοσ που ακολουκεί κατάντθ. Ρικανόν το αρχαίο τθσ όνομα ιταν Ὀχκθρζουςα (οχκθρζουςα > οχτθρζουςα > οχτθρζου > οχτθριαροφ > χτθριαροφ) .

10)Βοφτριγια(περιοχι ςτα όρια Αραχϊβθσ - Δελφϊν). Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ βότρυσ = ςταφφλι, που ςθμαίνει μζροσ που παράγει ςταφφλια.

11-12)Σταυρόσ και Καθμζνουσ Σταυρόσ. Από αυτζσ τισ κζςεισ ξεπροβάλλει αντίςτοιχα από τα βορειοδυτικά και βορειοανατολικά θ Αράχοβα. Εκεί ςτα παλιότερα χρόνια υπιρχαν ςταυροί, ωσ ςυνζχεια αρχαίου εκίμου. Ρράγματι, ςτθν αρχαιότθτα ςτισ χαρακτθριςτικζσ κζςεισ, από όπου ξεπρόβαλλαν οικιςμοί τοποκετοφνταν όρκιοι λίκοι και αργότερα ςταυροί.

13)Φριγιάσ(πθγάδι ςτον Ραρναςςό). Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ φρζαρ = πθγάδι, πθγι και βρφςθ.

14)Λαρςιό. Από τθν αρχαιοελλθνικι λάριςςα = οχυρόσ τόποσ. Ρράγματι, θ τοποκεςία αυτι είναι υπερυψωμζνθ και δεςπόηει ςε όλο το Λιβάδι (οροπζδιο) του Ραρναςςοφ. *** Στουσ ρωμαϊκοφσ χρόνουσ, ςτθν περιοχι τθσ ςθμερινισ Αράχοβασ, οι ρωμαϊκζσ φρουρζσ δεν ζλειψαν ποτζ λόγω τθσ φπαρξθσ αφενόσ του Μαντείου των Δελφϊν και αφετζρου λόγω τθσ ςτρατθγικισ κζςθσ του Ηεμενοφ, όπου ςτθν φρουριακι καταςκευι, ςτθν οποία παραπζμπει και το τοπωνφμιο “Καςτροφλι”, τθν εκεί μακεδονικι φρουρά τθ διαδζχκθκε ρωμαϊκι φρουρά. Θ ρωμαϊκι λοιπόν κυριαρχία ςτθν περιοχι άφθςε και αυτι ζντονα τα ίχνθ τθσ, τα οποία διαςϊηονται μζχρι ςιμερα και ανιχνεφονται, κατά τθ γνϊμθ μου, ςτα παρακάτω τοπωνφμια.

1)Σκλιβινίτςα. Σφνκετθ από τισ λατινικζσ λζξεισ seco = τζμνω και levis = ομαλόσ, ελαφρόσ και τθν κατάλθξθ -ina

250 που δθλϊνει τον τόπο, όπου ςυμβαίνει κάτι, ςτθν προκειμζνθ περίπτωςθ θ τομι, οπότε (ςεκλζβινα > ςκλεβίνα > ςκλιβίνα και αργότερα ςκλιβινίτςα), που ςθμαίνει ελαφρά, ανοικτι τομι. Ρράγματι, θ εν λόγω τοποκεςία πάνω ςτο Ξεροβοφνι είναι μια ευρεία χαράδρα - πζραςμα, ςχεδόν μια μικρι κοιλάδα, θ οποία είναι άνυδρθ και άρα ακατάλλθλθ για κατοίκθςθ. Από τθ κζςθ αυτι περνοφςε θ ςυνοριακι γραμμι που διαχϊριηε ςτα ανατολικά τθν περιοχι του Μαντείου των Δελφϊν από τθ λοιπι Φωκίδα. Μάλιςτα, ςφμφωνα με τθν επιγραφι του «Αφοριςμοφ των Λερομνθμόνων» του Δελφικοφ Μαντείου, λεγόταν Μελίασ (*<+ἐνέστηκε ἐξ ἥρωος τοῦ Εὐορίου καλουμένου εἰς ἄκρα Μελίου, ἐξ ἄκρων Μελίου εἰς Φάροδρον ὅρον, ἐκ τοῦ καλουμένου Φαρόδρου ὅρου παρά τὴν ρίζαν Κίρφου ὡς ὕδωρ ρέει κατά τὴν Δύσιν ἐν μέσῳ τοῦ Φαρόδρου*<+)

και είχε ουςιαςτικά τθν ίδια ςθμαςία, δθλαδι αυτιν τθσ τομισ, κακόςον θ ρίηα τθσ λζξθσ Μελίασ πρζπει να είναι το αρχαιοελλθνικό ριμα μελεΐηω = διαμελίηω, κομματιάηω. Επομζνωσ, το Σκλιβινίτςα πρζπει να είναι ουςιαςτικά θ μεταγλϊττιςθ του Μελία ςτα Λατινικά από τουσ κατακτθτζσ ΢ωμαίουσ.

2)Φόςτια(ανατολικά του χωριοφ). Από τθ λατινικι λζξθ fosssatum,i = τάφροσ, όρυγμα.

3)Σόλτσ(τοποκεςία νοτιοανατολικά του χωριοφ κακϊσ και ψθλά ςτον Ραρναςςό. Από τθ λατινικι λζξθ saltus = αυχζνασ.

4)Σζρπινα. Από τθ λατινικι λζξθ: serpo = πθγαίνω ςε βοςκι, άρα ςζρπινα = βοςκοτόπι.

5)Καςφιλόρεμα. Σφνκετθ από τισ λατινικζσ λζξεισ cassus,a,um = κοίλοσ, τα ἐντόσ, pello = κροφω, ζκβάλλω με ορμι και τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ ρεφμα

251 (καςπελόρευμα>καςπιλόρεμα>καςφιλόρεμα), δεδομζνου ότι είναι ρζμα που ςτθ ςυγκεκριμζνθ τοποκεςία ζχει απότομθ κοίτθ και επομζνωσ απότομθ ροι και εκβάλλει με ορμι.

6)Τουρςίνουσ (κατθφορικι πλαγιά ςτον ελαιϊνα). Από τθ λατινικι λζξθ dorsum,i = ράχθ, νϊτα.

7)Κμοφλα (ςυνοικία ςτο χωριό κακϊσ και τοποκεςία ςτον ελαιϊνα). Από τθ λατινικι λζξθ cumulus-i = ςωρόσ.

8)Μαδοφρια (ρεματιά ςτον ελαιϊνα). Από τθ λατινικι λζξθ madeo = είμαι υγρόσ, νοτιςμζνοσ.

9)Τρουβουλοφ. Από τθ λατινικι λζξθ turbula υποκοριςτικό του turba, ae = τφρβθ, τάραχοσ (τουρμπουλοφ > τρουμπολοφ > τρουβουλοφ). Δόκθκε για να αντικαταςτιςει τθν ονομαςία τθσ αρχαίασ Ανεμϊρειασ (ομθρικι πόλθ), που βριςκόταν αμζςωσ δυτικά τθσ ςθμερινισ Αράχοβασ, δεδομζνου ότι αυτζσ οι δυο τοποκεςίεσ ταυτίηονται.

10)Κόνιςκουσ (κατωφζρεια που βρίςκεται ςτο δρόμο από Αράχοβα προσ Λιβάδι). Από τθ λατινικι λζξθ conisco = κινοφμαι με ταχεία και ορμθτικι κίνθςθ.

11)Τριμιντζλια (φοβερά απόκρθμνθ περιοχι πριν το «Σταυρό»). Αρχικά, ςφμφωνα με τον «Αφοριςμό των Λερομνθμόνων» του Δελφικοφ Μαντείου, πρζπει να λεγόταν Ἱ ππόκρθμνοσ = υπερβολικά κρθμνϊδθσ τοποκεςία. Στουσ ρωμαϊκοφσ χρόνουσ δόκθκε θ νζα ονομαςία από τθ λατινικι λζξθ tremendous, a, um = φοβερόσ, τρομερόσ, αυτόσ που προξενεί φόβο.

12)Λιπουτςζςα(ρεματιά του Ραρναςςοφ). Σφνκετθ από το όνομα του φυτοφ Lupinus angustifolius (δθλθτθριϊδεσ για τα πρόβατα) και τθ λατινικι λζξθ cessus, a, um (τςζςουσ, τςζςα, τςζςουμ) = φζρω, δίδω, χωρϊ (λουπιτςζςα > λιπουτςζςα). Ρράγματι, ςτθ ρεματιά αυτι φφεται

252 δθλθτθριϊδεσ για τα πρόβατα φυτό, γνωςτό ςτουσ τςοπάνθδεσ του Ραρναςςοφ.

13)Σκαμνόσ(βοςκοτόπι ςτον Ραρναςςό). Από τθ λατινικι λζξθ scamnum, i = ςκαμνί, αλλά και υπόβακρο, κακϊσ και το μεταξφ δφο αυλάκων φψωμα). Από τα παραπάνω προκφπτουν ςυνοπτικά τα εξισ ςυμπεράςματα: α)Τα διαςωκζντα αρχαιοελλθνικά τοπωνφμια αποτελοφν το 12/477 = 2,51% του ςυνόλου των τοπωνυμίων. β)Τα διαςωκζντα ρωμαϊκά τοπωνφμια αποτελοφν το 13/477 = 2,73% του ςυνόλου των τοπωνυμίων. γ)Τα διαςωκζντα βλάχικα τοπωνφμια αποτελοφν το 51/ 477 = 10,69% του ςυνόλου των τοπωνυμίων. δ)Τα διαςωκζντα ςλαβικά τοπωνφμια αποτελοφν το 7/ 477 = 1,46% του ςυνόλου των τοπωνυμίων. Και το υπόλοιπο 82,61% είναι κοινά νεοελλθνικά τοπωνφμια, που δόκθκαν ςτουσ μετζπειτα αιϊνεσ. *** Μετά τισ παραπάνω τοπωνυμικζσ αναφορζσ χριςιμο είναι να εξετάςουμε, επικουρικά, και τθ ςφνκεςθ του διαςωκζντοσ αραχοβίτικου γλωςςικοφ ιδιϊματοσ, για τθν εξαγωγι ακόμθ αςφαλζςτερων ςυμπεραςμάτων ςχετικά με τθν ιςτορικι διαδρομι τθσ περιοχισ. Από τθν εξζταςθ μιασ ςυλλογισ χιλίων εκατόν είκοςι οκτϊ (1.128) ιδιωματικϊν αραχοβίτικων λζξεων εντοπίηεται: α)Αρχαιοελλθνικό γλωςςικό κατάλοιπο 1)αγκαλιςιά(καταγγελία, κατθγορία, τράβθγμα ςτα Δικαςτιρια) από το ἐγκαλέω = καλϊ κάποιον με ςκοπό να τον κατθγοριςω, επικρίνω.

2)αγκάλιςτρουσ(τυλιγάδι), 3)άγκλασ (κρεμαςτάρι), 4)αγκλιάηου (λυγίηω, κάμπτω),

253 5)αγκοφλα (ραβδί), από το αρχαιοελλθνικό ἀγκύλη.

6)αγλιά(ςκελίδα π.χ. ςκόρδου) από το αρχαιοελλθνικό ἄγλις - ἀγλίθες.

7)αγουνιζμι (εργάηομαι ςκλθρά) από το ἀγωνιάω = παλεφω.

8)αηοφματα = το βρϊςιμο φυτό ρόκα που ζχει καυτερι γεφςθ. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα ἄζω = καψαλίηω.

9)άλυςουσ = αλυςίδα. Από το αρχαιοελλθνικό ἅλυςισ.

10)αμπουριά(δίοδοσ) από το αρχαιοελλθνικό πόρος = διάβαςθ.

11)αναβουλιόσ(αρουραίοσ που κάνει ςωρό από χϊμα δίπλα ςτθν τρφπα τθσ φωλιάσ του), από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ ἀναβολή = χωματοβοφνι.

12)ανάδουςι = ψυχικι ταραχι, ζντονθ αγωνία από τθν αρχαιοελλθνικι ἀνάδοσις, που μεταξφ άλλων ςθμαίνει ζκρθξθ, εξόρμθςθ.

13)ανατς’λάου = βράηω. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα ἀνακυλίω = κυλίω προσ τα επάνω.

14)ανατςουκλάου = μαηεφω το νιμα από το αδράχτι ςτον αγκάλιςτρο(τυλιγάδι). Από το αρχαιοελλθνικό ριμα ἀνακυκλέω = ςτρζφω κάτι γφρω εκ νζου.

15)απαχάηου = αντθχϊ, Από το αρχαιοελλθνικό ριμα ἀπηχέω = αντθχϊ.

16)απ’κάηου = καταλαβαίνω, εννοϊ, ςυμπεραίνω. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα ἀπεικάζω = ςυγκρίνω, παρομοιάηω με κάτι, ςυμπεραίνω.

17)απουκοφρους’ = γζμιςε ο χϊροσ από καπνό ι από κάποια οςμι. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα κορέννυμι = είμαι γεμάτοσ από κάτι.

254 18)απουφουρά = δυςοςμία. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ ἀποφορά = από κάποιο πράγμα προερχόμενο: καπνό, οςμι, δυςωδία.

19)απ’ςτουμιζμι = ςκοντάφτω και πζφτω. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα ἐπιστομίζω = ρίπτω κάποιον ι κάνω κάποιον να πζςῃ μπροφμυτα.

20)αρμακάσ = ςωρόσ από πζτρεσ. Από τισ αρχαιοελλθνικζσ λζξεισ Ἑρμαῖα, Ἑρμαῖες, Ἑρμαῖοι = λικϊδεισ ςωροί που υψϊνονταν προσ τιμι του κεοῦ Ερμι.

21)αςτουχάου = ξεχνϊ. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα ἀστοχέω.

22)άταλουσ = αδφναμοσ - άμεςτοσ. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ ἀταλός - ή - όν = τρυφερόσ, λεπτόσ, απαλόσ.

23)ατηιά = οικειακά ςκεφθ, αλλά και όρχεισ. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ ἀγγεῖον.

24)βάξου(κα) = κα φωνάξω δυνατά, κα ουρλιάξω π.χ. από πόνο. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα βαΰζω (μζλλων βαΰξω) = κραυγάηω δυνατά για κάτι.

25)βίκα = νταμιτηάνα. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ βίκος = αγγείο κατάλλθλο για αποκικευςθ οίνου.

26)βραγκανίδα = εκλεκτό βρϊςιμο άγριο χόρτο. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ βράκανα = αγριόχορτα.

27)γαλατςίδα / γαλαξίδα = άγριο χόρτο. Από το αρχαιοελλθνικό γαλακτίς.

28)γζργακου = δικτυωτό πλζγμα κατάλλθλο για μεταφορά άχυρων. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ γυργαθός = κοφίνι από ιτιά κυρίωσ για ψάρεμα.

29)γιόμα = μεςθμζρι και μεςθμεριάτικο φαγθτό. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ γεῦμα.

30)γκουρφανάου = γρατςουνίηω. Από το αρχαιοελλλθνικό ριμα κορυφόω = κάνω κάτι αιχμθρό.

255 31)γοφπατο = χαμθλόσ τόποσ, χωρίσ μεγάλο γφρω ορίηοντα. Από το αρχαιοελλθνικό γύπη = κοίλωμα γθσ.

32)γουργουγιάνουσ = ζδαφοσ αςτακζσ που μαηεφει υγραςία άρα εφφορο. Από τισ αρχαιοελλθνικζσ λζξεισ ὀργάς = γθ φουςκωμζνθ από υγραςία και γαιών = ςωρόσ χϊματοσ (οργογαιϊν > οργογιάνοσ > ουργουγιάνουσ > γουργουγιάνουσ).

33)γουφιά = τα δόντια τθ χτζνασ. Από τθν αρχαιοελλθνικι λεξθ γόμφος = το μεγάλου μεγζκουσ ςφθνοειδζσ καρφί από μζταλλο ι ξφλο.

34)γριπαίουσ = άνεμοσ ψαριανόσ, που ζρχεται δθλαδι από το νοτιά (Κορινκιακό κόλπο). Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ γριπεύς = ψαράσ.

35)δζμα = τοίχοσ από ξθρολικιά. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα δέμω = κτίηω, οικοδομϊ.

36)διάηουμ’ = τακτοποιϊ ςτθμόνι. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα διάζομαι με τθν ίδια ςθμαςία.

37)διάνεμα = νεφμα με τα χζρια ι το κεφάλι. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα διανεύω = κάνω, νεφμα, προςκαλϊ με νεφμα.

38)δρζμου = τρζχω. Από το αρχαιοελλθνικό δραμοῦμαι.

39)ηεφγλα = καμπφλο μζροσ του ηυγοφ, ςτο οποίο ζμπαιναν οι τράχθλοι των βοδιϊν, προκειμζνου να αυξθκεί θ απόδοςι τουσ ςτο όργωμα. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ ζεύγλη, που ζχει τθν ίδια παραπάνω ςθμαςία.

40)η’μετ = το κατακάκι και γενικά αυτό που είναι άχρθςτο, για πζταμα. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ ἵζημα = κατακάκι.

41)ηουγγάρ’ = άγριο χόρτο. Από το αρχαιοελλθνικό σόγχος = άγριο λάχανο.

256 42)κακκάβ’ = καηάνι. Από το αρχαιοελλθνικό κακκάβη = χφτρα.

43)κουγιάλαμα = ανόθτοσ, βλάξ. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ κοάλεμος = θλίκιοσ.

44)κουλουςτοφπα = είδοσ αγκακιοφ που βγάηει λευκά αρωματικά άνκθ. Με αποτομι, θ ξυλϊδθσ ρίηα του παράγει κόμμι, που εξζρχεται ωσ παχφρρευςτο δάκρυ από το ςθμείο τομισ. Σφνκετθ από τισ αρχαιοελλθνικζσ λζξεισ κολλάω = ςυγκολλϊ και στύπος = ςτζλεχοσ, κορμόσ. Για τθν «κολλύστουπα» του Ραρναςςοφ κάνει λόγο και το Μζγα Αρχαιοελλθνικό λεξικό των Liddel - Scott, ςτο λιμμα τραγάκανκα.

45)κουνυηόσ = φυτό που χρθςίμευε παλιότερα ςτθ βαφι νθμάτων για απόχρωςθ πράςινο - λαδί. Από το αρχαιοελλθνικό κόνυζα.

46)κουροφπ’ = πιλινο δοχείο. Από το αρχαιοελλθνικό κορύπη.

47)κοφτλασ = ςκεφοσ μζτρθςθσ του γάλακτοσ από τουσ τςοπάνθδεσ. Από το αρχαιοελλθνικό κοτύλη = μικρό αγγείο.

48)κρζνου = μιλάω ςε κάποιον. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα ἀποκρίνω.

49)λαλατηίτα = θ υδαρι ηφμθ. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ λαλάγγη = λεπτό και ευρφ πλακοφντιο.

50)λαψάνα = είδοσ βρϊςιμου χόρτου. Από το αρχαιοελλθνικό λαψάνη ι λαμψάνη.

51)λθμαρ’ = μικρό δεμάτι από ςτάχια. Από το αρχαιοελλθνικό λῆμμα = κάκε τι που λαμβάνουμε.

52)λθριάηου = φλυαρϊ, γκρινιάηω ανόθτα. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα ληρέω = φλυαρϊ, μωρολογϊ.

53)λθτάρ’ = ςχοινί. Ραραφκορά του εἰλητάριον από το αρχαιοελλθνικό εἰλέω = τυλίγω.

257 54)μαργϊνου = τρζμω από το κρφο. Από το αρχαιοελλθνικό μαργαίνω = μαίνομαι, παραφζρομαι.

55)μζχουμ’ = επικυμϊ πολφ κάτι. Από το αρχαιολογικό μαίομαι = επιδιϊκω, επιηθτϊ.

56)μπλι = ςτομάχι. Από το αρχαιοελλθνικό μύλη = μφλοσ.

57)ντθριζμι = ντρζπομαι, διςτάηω, επιφυλάςςομαι. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα τηρέομαι = προφυλάςςομαι από κάτι.

58)ξαγιάηου = διϊχνω κάποιον με βίαιο τρόπο. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ ἐξαγίζω = αποδιϊχνω κάποιον ωσ μίαςμα.

59)ξιμθνυτεφου = ψάχνω και ανακαλφπτω. Από τθν αρχαιοελλθνικό μηνύω = αποκαλφπτω μυςτικό, φανερϊνω, φζρνω ςε φωσ.

60)παράνταλα = δρόμοι, ςτενά. Από το αρχαιοελλθνικό πάραντα = εκτόσ τθσ ευκείασ οδοφ.

61)πρόκουλου = απάγκιο. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ προκώλυμα = φραγμόσ.

62)ρουδάμ’ = τα βλαςτάρια του πουρναριοφ. Από το αρχαιοελλθνικό ὀρόδαμνος = βλάςτθμα.

63)ρπάτ’σ = είδοσ αγριοβελανιδιάσ. Από το αρχαιοελλθνικό ῥώπαξ.

64)ςκοφλα = μικρι καλλιεργοφμενθ περιοχι που βρίςκεται μεταξφ πετρωδϊν ςχθματιςμϊν. Από τθν αρχαιοελλθνικι σκόλλυς = τρόποσ κουράσ ςφμφωνα με τθν οποία αφθνόταν λόφοσ τριχϊν (τοφφα) ςτθν κορυφι του κεφαλιοφ.

65)ς’κτί = ροφχο. Από το αρχαιοελλθνικό ςκυτίον υποκοριςτικό του σκύτος = κατεργαςμζνο δζρμα.

66)ςπάλακρου = είδοσ αγκακιοφ. Από το αρχαιοελλθνικό ἀσπάλαθος = είδοσ αγκακιοφ.

258 67)ςταλίτσ = Μςιο γερό ξφλο που ςτινεται για υποςτιριξθ φορτίου κατά το φόρτωμα υποηυγίου. Από το αρχαιοελλθνικό στάλιξ = κάκε τι που ςτινεται.

68)ςτροφμπα = τόπι υφάςματοσ. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ στρόμβος = άτρακτοσ.

69)ςτφφουσ = μικρό ςκαφίδι από κομμζνο κορμό ζλατου που ζχει αφαιρεκεί το ςαπιςμζνο εςωτερικό του ξφλο κακϊσ και θ εξωτερικι φλοφδα. Από το αρχαιοελλθνικό σκύφος = ξφλινο ποτιρι.

70)ςυτηλάου = μεταφζρω ποτό από το ζνα ποτιρι ςτο άλλο με επαναλαμβανόμενο τρόπο. Από το αρχαιοελλθνικό συγκυκλέω = ςυνεργϊ ςε ςυγκφλιςθ, ςτριφογυρίηω.

71)τθράω = παρατθρϊ, βλζπω. Από το αρχαιοελλθνικό ριμα τηρέω = δίνω προςοχι ςε κάτι.

72)τς’βζρτ = παλιά ξφλινθ κυψζλθ. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ κύβεθρον = κυψζλθ.

73)τροπ’ = ξφλινο υποςτιριγμα, τάκοσ που μπαίνει κάτω από τθν κάδθ. Από τθν αρχαιοελλθνικι λζξθ τράπηξ = ςανίδι, τεμάχιο ξφλου.

74)τςουτιάηου = κουρνιάηω. Από το αρχαιοελλθνικό κοιτάζω = βάηω κάποιον ςτο κρεβάτι να κοιμθκεί. β)΢ωμαϊκό γλωςςικό κατάλοιπο 1)γοφλθ = ο φάρυγγασ, ο λαιμόσ. Από τθ λατινικι λζξθ gula,ae = οιςοφάγοσ, φάρυγγασ, λαιμόσ.

2)ίγκλα = το λουρί που περνά κάτω από τθν κοιλιά του υποηυγίου για ςτακεροποίθςθ του ςαμαριοφ. Από τθ λατινικι λζξθ cingulum,i = ηϊνθ.

3)κάρκαρουσ = κατακόρυφο φυςικό χάςμα γθσ. Από το λατινικό carcer = φυλακι.

4)κόπλα = μικρά ξφλα για προςάναμμα. Από το λατινικό copula = ςφνδεςμοσ.

259 5)κουραρίςα = ςκίουροσ που τρζχει με ταχφτθτα και ευκινθςία. Από το λατινικό curro = ςπεφδω, τρζχω.

6)κουςοφλτου = απογευματινι ςυγκζντρωςθ γυναικϊν ςτθ γειτονιά. Από τθ λατινικι λζξθ consulto = ςυςκζπτομαι.

7)λαςςαρίηου = κοπάηω. Από το λατινικό ριμα lasso = κοπάηω.

8)λφκουμα = πφον. Από το λατινικό liquidus = υγρόσ, ρευςτόσ.

9)μιρζκλου = χαρακτθριςμόσ για ανιςόρροπθ γυναίκα. Από τθ λατινικι λζξθ miracula = το τζρασ (κωμικό επί γυναικόσ).

10)μπαλντίμ = φαρδιά δερμάτινθ ηϊνθ, που περιβάλει τουσ γλουτοφσ του υποηυγίου και ςτακεροποιεί το ςαμάρι. Από τθ λατινικι λζξθ balteus,i = πλατφσ δερμάτινοσ ιμάντασ.

11)μπλζνθσ = χαηόσ. Από τθ λατινικι λζξθ blenus,i = βλάκασ.

12)νταβάνι = οχλθρό ζντομο, οίςτροσ. Από τθ λατινικι λζξθ tabanus = οίςτροσ.

13)ξφγγλισ = εξάρτθμα αργαλειοφ (ςιδερζνιοσ πιχυσ με δοντάκια ςτισ άκρεσ εν είδει νυχιϊν, για να κρατιζται τεηαριςτό το υφαντό, όταν είναι λεπτό, ςτον αργαλειό). Από τθ λατινικι λζξθ ungula,ae = νφχι, οπλι.

14)παράκλι = Μικρι κικθ μζςα ςτο ςεντοφκι. Από τθ λατινικι λζξθ arcula, ae = μικρι κικθ, κιβϊτιο, μυροκικθ.

15)ςζρα = το ςκουρόχρωμο ελαιϊδεσ βρϊμικο νερό που βγαίνει από τα μαλλιά των προβάτων, όταν πλζνονται για πρϊτθ φορά. Από τθ λατινικι λζξθ serum,i = ορρόπιςςα = το ελαιϊδεσ υγρό που ανζρχεται ςτθν επιφάνεια, όταν θ πίςςα αφεκεί για πολφ χρόνο ςε κάποια κζςθ.

260 16)ςφλζγγα = κομμάτι π.χ. τυριοφ. Από τθ λατινικι λζξθ fligo = κομματιάηω.

17)τηουμζλισ = ιδιόρυκμοσ, προβλθματικόσ. Από τθ λατινικι λζξθ gemulus = ελεεινόσ. γ)Βλάχικο γλωςςικό κατάλοιπο 1)αντίς’ = το να ςου ςυμβεί κάτι κακό. Από τθ βλάχικθ λζξθ αντιςίρε= ςυμφορά, κακό ςυναπάντθμα.

2)αρκάτουσ = οδοιπόροσ χωρίσ φορτίο ςτθν πλάτθ του. Από τισ βλάχικεσ λζξεισ αρκάτου = αυτόσ που ζχει αποβλθκεί και αρκατοφρα = αποβολι.

3)αςτρουπίνα = λεπτόσ και μακρφσ κορμόσ, κατάλλθλοσ για καταςκευι ςτζγθσ. Από τθ βλάχικθ λζξθ ςτρόπου = κοντάρι.

4)κουλάςτρα = πρωτόγαλα προβατίνασ ι κατςίκασ. Από τθ βλάχικθ λζξθ κολάςτρα = το πρωτόγαλα.

5)λαποφςι = φυτό με ψθλό κορμό. Από τθ βλάχικθ λζξθ λαποφςου = φυτό με πλατιά φφλλα και κίτρινα άνκθ.

6)λόηουσ = χαμθλι τοποκεςία, γωνιά. Από τθ βλάχικθ λζξθ λόηιου = φωλιά άγριου ηϊου.

7)λοφγκα = πυϊδεσ απόςτθμα κοντά ςτθ βουβωνικι περιοχι. Από τθ βλάχικθ λζξθ λοφνγκα = οίδθμα των ποδιϊν.

8)μπατανάσ/μπατανίηω = αςβζςτωμα /αςβεςτϊνω με χτφπθμα τθσ βοφρτςασ. Από τθ βλάχικθ λζξθ μπατάνε υδατοκρουςτιριο.

9)μπινάρια = δίδυμα. Από τθ βλάχικθ λζξθ μπινάτσ = δίδυμα.

10)πρζςκλου = υπερυψωμζνο δάπεδο. Από τισ βλάχικεσ λζξεισ πρε = επάνω και ςκουλάτου = ςθκωμζνοσ.

11)ςατράχι = κοφτερό εργαλείο για κόψιμο των νυχιϊν των υποηυγίων. Από τθ βλάχικθ λζξθ ςατίρε = μεγάλθ μαχαίρα.

261 12)ςίβιο = μαλλί προβάτου δεφτερθσ ποιότθτασ με τοφφεσ γκριηόμαυρεσ. Από τθ βλάχικθ λζξθ ςίβου = ςταχτισ.

13)τςάρκουσ = ο μικρόσ κυκλικόσ φράχτθσ, που κλείνει μζςα μικρά ηϊα πρόβατα, κατςίκια. Από τθ βλάχικθ λζξθ τςάρκου = τα γεννθμζνα ηϊα.

14)τςιρζπα = γάςτρα. Από τθ βλάχικθ λζξθ τςιριάπου= φοφρνοσ. δ)Σλαβικό γλωςςικό κατάλοιπο 1)κουκόςα = ψίχα του καρυδιοφ. Από τθ ςλαβικι λζξθ kokoska = καρπόσ καρυδιοφ. Είναι όμωσ ςε ευρεία χριςθ ςτθν ελλθνικι κακϊσ και ςτθ βλάχικθ γλϊςςα (κουκόςου = καρφδι).

2)γλουτηιά = αγκακωτόσ κάμνοσ. Ρικανόν από τθ ςλαβικι λζξθ glok = οξυάκανκα.

3)κουρφτοσ = πζτρινο ι ξφλινο δοχείο, ςτο οποίο πίνουν νερό οι κότεσ. Από τθ ςλαβικι λζξθ koryto = ςκάφθ, θ οποία όμωσ είναι ςε ευρεία χριςθ ςτθν ελλθνικι και τθν αλβανικι γλϊςςα.

4)ςκουτιρίτςα = ςαφρα. Από τθ ςλαβικι λζξθ gusteritsa = ςαφρα. Και αυτι είναι ςε ευρεία χριςθ ςτθν ελλθνικι γλϊςςα ωσ γουςτζρα. Από τα παραπάνω προκφπτουν ςυνοπτικά τα εξισ ςυμπεράςματα, αναφορικά με τα γλωςςικά τθσ Αράχοβασ: α)Το αρχαιοελλθνικό γλωςςικό υπόςτρωμα αποτελεί το 74/1.128 = 6,56% του αραχοβίτικου γλωςςικοφ ιδιϊματοσ. β)Το ρωμαϊκό γλωςςικό υπόςτρωμα αποτελεί το 17/1.128 = 1,50% του αραχοβίτικου γλωςςικοφ ιδιϊματοσ. γ)Το βλάχικο γλωςςικό υπόςτρωμα αποτελεί το 14/1.128 = 1,24% του αραχοβίτικου γλωςςικοφ ιδιϊματοσ. δ)Το ςλαβικό γλωςςικό υπόςτρωμα αποτελεί το 1/1.128 = 0,08% του αραχοβίτικου γλωςςικοφ ιδιϊματοσ.

262 Το υπόλοιπο 90,62% του αραχοβίτικου γλωςςικοφ ιδιϊματοσ αποτελείται ςτθ ςυντριπτικι του πλειοψθφία από κοινζσ νεοελλθνικζσ λζξεισ (με ιδιότυπθ απόδοςθ και προφορά), από λίγεσ αρβανίτικεσ, ελάχιςτεσ ιταλικζσ και κάποιεσ τουρκικζσ λζξεισ. Επίςθσ, ζνα ςθμαντικό κζμα, το οποίο πρζπει να τονίςουμε, είναι θ διατιρθςθ μόνο ςτθν Αράχοβα, ςε ςχζςθ με όλα τα άλλα γφρω χωριά του Ραρναςςοφ, του γλωςςικοφ φαινομζνου που ονομάηεται τςιτακιςμόσ (τθσ προφοράσ δθλαδι του γράμματοσ κ ςε τςι). φαινόμενο που απαντάται ςε οριςμζνα νθςιά του Αιγαίου, ςτθν Κριτθ, ςτθν Κφπρο, ςτθν Κάτω Λταλία και δείχνει, ςίγουρα, διατιρθςθ αρχαιοελλθνικισ γλωςςικισ παράδοςθσ. Θ φπαρξθ ντόπιου (φωκικοφ) πλθκυςμιακοφ ςτοιχείου ςτθν Αράχοβα επιβεβαιϊνεται εμμζςωσ και από τισ παρακάτω ενδιαφζρουςεσ αναφορζσ του Αμερικανοφ περιθγθτι Denton J. Snider (1841-1925), ςυγγραφζα, παιδαγωγοφ και κριτικοφ λογοτεχνίασ, ενόσ εκ των ιδρυτικϊν μελϊν τθσ Φιλοςοφικισ Λζςχθσ του St. Louis, ςτο βιβλίο του:“A Tour in Europe” . *…+ Αράχοβα, 28 Μαρτίου 1879 Μετά από δφο εβδομάδεσ παραμονισ ςτουσ Δελφοφσ, επιςκζφτθκα για αλλαγι τθν Αράχοβα, θ οποία απζχει μόλισ μιασ ϊρασ περπάτθμα. Θ πόλθ ζχει το δικό τθσ ξεχωριςτό τρόπο ηωισ, ο οποίοσ μου προξζνθςε μια περίεργθ ευχαρίςτθςθ. Δεν είναι ςφγχρονοσ αλλά αρχαίοσ, παρόλα αυτά είναι ηωντανόσ και ζντονοσ. Να τι ςθμαίνει για μζνα: μια αυκεντικά παλιά ελλθνικι πόλθ, που όμωσ βρίκει από ηωντανζσ ανκρϊπινεσ δραςτθριότθτεσ. Τθ φαντάηομαι να ζχει με κάποιον τρόπο ανυψωκεί από τθν αρχαιότθτα, και να προςγειϊνεται για εικοςιπζντε αιϊνεσ

263 και να εγκακίςταται ςιμερα ςτον Ραρναςςό, ακριβϊσ όπωσ ιταν τθν εποχι που ιδρφκθκε, πριν από πολλά χρόνια, ανάμεςα ς’ αυτά τα βουνά. Φαίνεται ότι τα βουνά και οι χαράδρεσ με τισ εςοχζσ και τισ ςπθλιζσ τουσ αποτζλεςαν αςφαλζσ καταφφγιο, γι’ αυτοφσ τουσ ανκρϊπουσ, και τουσ προςτάτευςαν από όλεσ τισ ειςβολζσ και τισ επαναςτάςεισ που είχαν ςαρϊςει τα πεδινά. Συνολικά αποτελεί το πιο εντυπωςιακό ψιγμα αρχαιότθτασ, που ζχω ςυναντιςει μζχρι ςιμερα ςτα ταξίδια μου. Δεν είχα ποτζ φανταςτεί ότι κα ζβλεπα το νεκρό ελλθνικό λεξικό μου να απελευκερϊνεται ςε ηωντανό λόγο! και ότι από το λεξικό το αρχαιολογικό με τισ τεράςτιεσ ποςότθτεσ των καλά αποξθραμζνων, τακτοποιθμζνων και ονοματιςμζνων ειδϊν, κα ξεπθδοφςε ξαφνικά ςε ολοηϊντανθ πραγματικότθτα! Είναι, πράγματι, ςυγκινθτικό να βλζπεισ το δαιδαλϊδεσ ερμπάριο των κλαςικϊν ευρυμακϊν να ανκίηει ςτθν κυριολεξία και να δίνει νζα άνκθ για ακόμα μια φορά! Φαντάςου με, φίλε μου, να ζρχομαι πρόςωπο με πρόςωπο με ομθρικά ι ίςωσ και με προ-ομθρικά ελλθνικά, ςτθ δικι τουσ διάλεκτο, χαιρετϊντασ με ονόματα όπωσ: Οδυςςζασ, Ράρθσ (Αλζξανδροσ), ναι, και με τθν Αφροδίτθ τθν ίδια. Δεν πθγαίνω πίςω ςτθν αφετθρία; Κι όμωσ, όλο αυτό που ακοφγεται τόςο ονειρικό, είναι εδϊ το πιο φυςικό πράγμα ςτον κόςμο, ςτθν πραγματικότθτα είναι ζνα απλό κακθμερινό και κοινότοπο ςυμβάν. *…+ Αράχοβα, 31 Μαρτίου 1879 Τι καυμάςια βουτιά μζςα ςτθν αρχαία ελλθνικι πθγι! Μου φαίνεται ότι ςιμερα ςυνάντθςα ίχνθ του αρχαίου ελλθνικοφ Μφκου, που ηει ακόμα ςτα χείλθ των

264 ανκρϊπων. Και ο βάρδοσ ι ο ραψωδόσ του χωριοφ είναι ςίγουρα εδϊ, ςιμερα, ζτοιμοσ να επαναλάβει όχι κάποιο επειςόδιο του Τρωικοφ Ρολζμου, αλλά τθσ ςφρραξθσ με τουσ Τοφρκουσ. Κάποιοσ κεωρεί τον εαυτό του ωσ τον απευκείασ απόγονο του ομθρικοφ αοιδοφ, όπωσ του Φιμιου και του Δθμόδοκου τθσ Οδφςςειασ. Στθ ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ, πάντωσ, ο ραψωδόσ ιταν μια γυναίκα, γνωςτι από παλιά ωσ θ κεματοφφλακασ των μφκων, των παραμυκιϊν και των αςμάτων τθσ αρχζγονθσ λογοτεχνίασ των ανκρϊπων.*…+ Αυτι ιταν, πράγματι, μια νζα εμπειρία τθσ αρχαίασ ιςτορίασ που απεικονιηόταν εδϊ. Ζτςι, θ Αράχοβα κεωρεί τον εαυτό τθσ καταδικαςμζνο, κακϊσ προχωρά το δρόμο τθσ με θρεμία, με χαρά ναι, και μάλιςτα ςυχνά με πολλά χαροφμενα πανθγφρια. Τθ φαντάηομαι ςαν ζνα μικρό, πράςινο νθςί, απωκθμζνο ςτισ πλαγιζσ του Ραρναςςοφ, που ζχει επιηιςει από το ναυάγιο ενόσ κόςμου. Και ζτςι ζχει κατά ζνα παράξενο τρόπο διαςϊςει τθν αρχαία ιδζα του πεπρωμζνου, που είναι τόςο βακιά ριηωμζνθ ςτθν αρχαία ελλθνικι ςυνείδθςθ, τθν οποία πράγματι εδϊ είδε και προζβλεψε. Θ ιςτορία ζχει αναφζρει το μεγάλο κατακλυςμό του ελλθνικοφ κόςμου, αλλά εδϊ υπάρχει ζνα μικρό υπόλειμμα που επιπλζει από το κολοςςιαίο ναυάγιο, αυτι θ Αράχοβα, από το οποίο πρζπει να φανταςτείσ ότι ζχει ξεπθδιςει και προςπακεί τϊρα να ηιςει τθ ηωι τθσ, τόςο παλαιά και ταυτοχρόνωσ τόςο νζα. Αράχοβα, 4 Απριλίου 1879 Ρίςω πάλι ςτουσ Δελφοφσ ςτθν καλφβα του καλοφ γερο-Ραραςκευά, του βετεράνου. Ζνιωςα μια νοςταλγία γι’ αυτό το ςθμείο χκεσ, κακϊσ προςφζρει κάτι, που θ Αράχοβα δεν μπορεί να παρζχει. Εδϊ είναι το πραγματικό

265 ναυάγιο τθσ αρχαιότθτασ, ςπαςμζνο ςε ςυντρίμμια και ταπεινωμζνο ςτθ ςκόνθ τθσ γθσ . παρόλα αυτά το πνεφμα των Δελφϊν μζςα από τα κραφςματα ρίχνει μια γριγορθ ματιά προσ το μζλλον. Το χτφπθμα τθσ Μοίρασ, που ζπλθξε εκείνθ τθν αρχαία ηωι, δεν είναι απλϊσ αντιλθπτό αλλά γίνεται και ζντονα αιςκθτό ςε αυτόν τον τόπο . θ τραγωδία τθσ παλαιάσ Ελλάδασ είναι εντυπωςιακά παροφςα και μπορεί να αναγνωςτεί μόλισ μάκεισ τθ γραφι. Και αυτό είναι το αζναα επαναλαμβανόμενο ενδιαφζρον, το ενδιαφζρον του τραγικοφ. Οι Δελφοί και θ Αράχοβα αποτελοφν για μζνα δφο κόςμουσ ι μάλλον καλφτερα δφο ςκθνζσ του ελλθνικοφ κόςμου. Μπορϊ να περάςω από τθ μια ςτθν άλλθ μόλισ ςε μίασ ϊρασ δρόμο. Και οι δφο πόλεισ πρζπει να εκτιμθκοφν ςωςτά και να διαδοκοφν. Γνωρίηεισ ότι ο Πμθροσ ζχει δφο κόςμουσ, ζναν ανϊτερο, του Ολφμπου, των Κεϊν, και ζναν κατϊτερο, γιινο, αυτόν των ανκρϊπων. Ζτςι ςυμβαίνει κι εδϊ. Οι κάτοικοι του χωριοφ Καςτρί (το ςφγχρονο όνομα των Δελφϊν) αποτελοφν μια ταπεινι κοινότθτα, που ηει ζχοντασ μιαν απορία ςχετικά με τθν πόλθ και τα ερείπιά τθσ. Είναι το αρχαίο κζλυφοσ, εντόσ του οποίου προςπακϊ να τοποκετιςω τθ ηωι τθσ Αράχοβασ. Και οι δφο λοιπόν ανικουν θ μία ςτθν άλλθ, τουλάχιςτον κατά τθ γνϊμθ μου. Ζτςι, ςυχνά περνϊ και ξαναπερνϊ από τθ μια ςτθν άλλθ, κακϊσ κάκε μια μου προςφζρει το δικό τθσ ξεχωριςτό υλικό για το οικοδόμθμά μου. Ρράγματι, θ Αράχοβα του ςιμερα που είναι οι προΔελφοί, φανερϊνει το μπουμποφκι, από όπου άνκιςαν οι Δελφοί ςτουσ αρχαίουσ χρόνουσ και μαηί μ’ αυτοφσ θ πολιτιςμζνθ Ελλάδα. Κα μποροφςα άραγε να ξανακάνω αυτά τα ερείπια να βλαςτιςουν από τον αρχικό ηωντανό

266 ςπόρο; Αυτό είναι το πρόβλθμά μου, το οποίο με κρατά τόςο καιρό ς’ αυτζσ τισ περιοχζσ του Ραρναςςοφ. Ζχω αρχίςει να πιςτεφω ότι αυτό πρόκειται να είναι το διακφβευμα όλθσ τθσ ευρωπαϊκισ μου περιοδείασ, το οποίο μόλισ τϊρα αγγίηω και αντιλαμβάνομαι, αν και αρχικϊσ δεν είχα κακόλου ςυνειδθτοποιιςει τζτοιο τζλοσ.*…+ Εν κατακλείδι και ςυμπεραςματικά, ςτθ μεςθμβρινι πλευρά του Ραρναςςοφ υπιρξε αδιατάρακτθ οικιςτικι ςυνζχεια από τθν αρχαιότθτα μζχρι τισ μζρεσ μασ. Θ ςλαβικι διείςδυςθ ςτα ανατολικά είναι αμελθτζα και δεν πρζπει να ςχετιςτεί με τθν ονοματοκεςία τθσ Αράχοβασ, αλλά με αυτιν του Ηεμενοφ. Αντίκετα θ βλάχικθ παρουςία είναι ςθμαντικότερθ και είναι αυτι που πρζπει να ευκφνεται για τθν ονομαςία τθσ Αράχοβασ Ραρναςςοφ. ***

267

ΙΙΙ) Σκζψεισ

268

269

28. Δικαιϊματα & Συμφζροντα (αναρτικθκε ςτισ 26/4/2015) Θ ςθμαντικι Ελλθνίδα ποιιτρια και ακαδθμαϊκόσ Κικι Δθμουλά με ποιθτικι μαεςτρία επιςθμαίνει: «Οι λζξεισ φταίνε, αυτζσ ενκάρρυναν τα πράγματα ν’ αρχίςουν να ςυμβαίνουν.»(!) Και υπάρχουν, πράγματι, κάποιεσ λζξεισ πολφ κρίςιμεσ …για όςα ςυμβαίνουν. Πλα όςα διαδραματίηονται γφρω μασ οφείλονται ςε πολλζσ αιτίεσ και ξεκινοφν από ποικίλεσ αφορμζσ. Φαίνεται, όμωσ, ότι δυο λζξεισ: «δικαίωμα» και «ςυμφζρον» κρφβονται πίςω από όλεσ τισ αιτίεσ και τισ αφορμζσ, δεδομζνου ότι από αυτζσ κρίνεται θ φπαρξθ και επιβίωςθ όλων όςων ςυναπαρτίηουν και διαμορφϊνουν, ςε κάκε επίπεδό τθσ, τθν ανκρϊπινθ κοινωνία. Είναι βαςικζσ, όπωσ το «γιν» και «γιάνγκ» για τουσ Κινζηουσ. Ρράγματι, ςτθν κοινωνία το δικαίωμα μοιάηει να παίηει το ρόλο του γιν, όντασ πακθτικό, ςυςτολικό, γεμάτο ςκιζσ και επιπλζον… “πίκρεσ”, και το ςυμφζρον το ρόλο του γιάνγκ, όντασ ενεργθτικό, διαςτολικό, ακτινοβόλο, γεμάτο πεποίκθςθ, δράςθ και επιπλζον… “απολαφςεισ”. Καταρχάσ, θ ακριβισ ςθμαςία τουσ: «δικαίωμα» είναι πράξθ δικαιοςφνθσ και κυρίωσ επανόρκωςθ αδικίασ, επομζνωσ δίκαιθ απαίτθςθ, ενϊ «ςυμφζρον» είναι θ ωφζλεια, χρθςιμότθτα και κατ’ επζκταςθ οι επιλογζσ και οι ςτόχοι που οδθγοφν ςε ωφζλεια και χρθςιμότθτα. Το δικαίωμα εμπεριζχει ςυνικωσ ςυντιρθςθ, άμυνα, ςτατικότθτα, αλλά και ποικιλία, διαφορετικότθτα. παίηει το ρόλο του φρζνου ςτο όχθμα. Ρεριβάλλεται από ιερότθτα, διότι ςχετίηεται περιςςότερο με ανιμπορουσ, φτωχοφσ και γενικϊσ μθ προνομιοφχουσ.

270 Το ςυμφζρον, αντικζτωσ, εμπεριζχει πάντοτε επίκεςθ, μεταβολι, εξάπλωςθ, απορρόφθςθ, ενοποίθςθ και ομοιομορφία. παίηει το ρόλο του γκαηιοφ ςτο όχθμα. Στερείται ιερότθτασ, διότι ςχετίηεται με δφναμθ, πλοφτο και τουσ προνομιοφχουσ. Επίςθσ, το δικαίωμα και το ςυμφζρον ενυπάρχουν ομοφ, ςε διαφορετικι βεβαίωσ διαςτρωμάτωςθ, όχι μόνο ςε κάκε άτομο αλλά και ςε όλεσ τισ κοινωνικζσ βακμίδεσ: οικογζνεια, ομάδα, πόλθ, φυλι και χϊρα, που γυρίηουν ωσ ομόκεντρα γρανάηια κι απαρτίηουν τον παγκόςμιο κοινωνικό τροχό. Το ηθτοφμενο; Πλα αυτά να λειτουργοφν με τισ λιγότερεσ εμπλοκζσ, κι ο παγκόςμιοσ τροχόσ να περιςτρζφεται κατά το δυνατόν ομαλότερα, ϊςτε οι γενιζσ των ανκρϊπων, που κάκε φορά επιβαίνουν, να βιϊνουν τθ ηωι τουσ ειρθνικότερα, για να ζχουν τθν ευκαιρία και τθ δυνατότθτα να ςυνειδθτοποιοφν το καφμα τθσ φπαρξισ τουσ και τθσ όλθσ δθμιουργίασ. *** Τα δικαιϊματα ζτςι κι αλλιϊσ βρίςκονται ςε διαμάχθ με τα ςυμφζροντα κι αν δεν επιτευχκεί θ απαραίτθτθ εξιςορρόπθςθ, επζρχονται κρίςεισ, ριξεισ ακόμα και πόλεμοι. Τα προβλιματα εμφανίηονται ςοβαρά και αποβαίνουν κρίςιμα, κάκε φορά που οι φορείσ των κοινωνικϊν βακμίδων: α)βαφτίηουν το όποιο ςυμφζρον τουσ, ωσ δικαίωμα, με ςτόχο ακόμα περιςςότερο όφελοσ, δθλαδι ακόμα πιο πολφ ςυμφζρον. β)προςπακοφν να αντιςτρζψουν τθ λογικι και τθ δυναμικι των ςυνόλων και των υποςυνόλων. Αυτι θ, ωσ μθ όφειλε, “ιεροποίθςθ” του ςυμφζροντοσ ςε δικαίωμα, οδθγεί ςε ςφγχυςθ και ςτρζβλωςθ, κεριεφει το φανατιςμό, παραλφει τθ λογικι και εν τζλει εμποδίηει

271 τθ γριγορθ και αποτελεςματικι εναρμόνιςθ δικαιωμάτων - ςυμφερόντων. Ρράγματι, όταν τα κεωροφμενα ωσ δικαιϊματα κορυφϊνονται από όλεσ τισ πλευρζσ δυνατζσ και αδφναμεσ, οδθγϊντασ ςε αδράνεια και παράλυςθ τθν κοινωνία, τότε τα ωμά ςυμφζροντα βρίςκουν τθν ευκαιρία να ανακαρριςουν, κι όταν αυτά κυριαρχιςουν με τθ ςειρά τουσ ι, το κυριότερο, όταν ςυγκεντρωκοφν ςτα χζρια ολίγων και οδθγιςουν ςε αςφυξία τθν κοινωνία, τότε ανάβει πάλι θ ςπίκα των δικαιωμάτων, που φζρνει τθν ανάφλεξθ. Ζνασ φαφλοσ κφκλοσ, που οδθγεί ςε καταςτροφικό αδιζξοδο. Θ τρίτθ λοιπόν λζξθ που ζρχεται, για να ςυμβιβάςει τισ δυο προθγοφμενεσ («δικαίωμα», και «ςυμφζρον»), ϊςτε να αποφευχκοφν καταςτροφικοί φαφλοι κφκλοι είναι, βεβαίωσ, θ «πολιτικι». Θ πολιτικι μπορεί να γεφυρϊςει τουσ παραπάνω δυο πυλϊνεσ, προκειμζνου να βαδίςουν ομαλά τα πράγματα, γιατί αυτι μπορεί να εναρμονίςει, με τισ λιγότερεσ δυνατζσ τριβζσ, τα δικαιϊματα και τα ςυμφζροντα. Και θ πολιτικι, για να είναι αποτελεςματικι, προχποκζτει τθν εμφάνιςθ ενόσ τζταρτου επίςθσ κρίςιμου παράγοντα που είναι θ «δθμοκρατία», απότοκοσ τθσ οποίασ είναι: «ο ελεφκεροσ, χωρίσ καταναγκαςμοφσ, διάλογοσ με διαπραγμάτευςθ». Ρροϊόν αυτοφ του ελεφκερου διαλόγου - τθσ διαπραγμάτευςθσ, προκειμζνου να επιτευχκεί θ εξιςορρόπθςθ δικαιωμάτων και ςυμφερόντων, είναι ο «ςυμβιβαςμόσ». Καμία πολιτικι δεν φζρνει αποτελζςματα, εάν δεν πρυτανεφςει ο εκατζρωκεν ςυμβιβαςμόσ μεταξφ των εκάςτοτε κοινωνικϊν εταίρων. Συμβιβαςμόσ είναι αφενόσ θ ευκαιρία που κα δοκεί ςτο δικαίωμα να λειτουργιςει εποικοδομθτικά, για να μθ

272 λιμνάςει και κυοφοριςει εκρθκτικό μείγμα, και αφετζρου θ ςυνεργαςία του δικαιϊματοσ με το ςυμφζρον, για αμοιβαίο και γενικότερο όφελοσ. Συμβιβαςμόσ, με άλλα λόγια, είναι θ οριοκζτθςθ των όρων και ςυντελεςτϊν τθσ δυναμικισ εξίςωςθσ δικαιωμάτων - ςυμφερόντων των εκατζρωκεν πλευρϊν, που πρζπει να καταςτρϊνεται και να επιλφεται ςυνεχϊσ και από κοινοφ, προκειμζνου να εξαςφαλίηεται, ειρθνικά, θ ςυνεργαςία τουσ. Ο ςυμβιβαςμόσ εμφανίηεται ςε δυο επίπεδα. Στο πρϊτο επίπεδο ζχουμε το λεγόμενο «εςωτερικό ςυμβιβαςμό», που είναι και ο πλζον κρίςιμοσ, ςτον οποίο ςυμβαίνει θ χωρίσ καταναγκαςμοφσ ςτάκμιςθ και εναρμόνιςθ δικαιϊματοσ - ςυμφζροντοσ ςτθν εςωτερικι δομι κάκε κοινωνικοφ εταίρου. Στο δεφτερο επίπεδο, ζχουμε τον «εξωτερικό ι τελικό ςυμβιβαςμό», που μορφοποιείται ςτα πλαίςια τθσ ςφγκρουςθσ και διαπραγμάτευςθσ μεταξφ των εταίρων τθσ εκάςτοτε κοινωνικισ βακμίδασ. Και βεβαίωσ, χωρίσ τθν φπαρξθ εςωτερικοφ ςυμβιβαςμοφ δεν υφίςταται τελικόσ ςυμβιβαςμόσ. Ο εςωτερικόσ ςυμβιβαςμόσ προχποκζτει βακφ κοινωνικό ςτοχαςμό :  Για τθν αναγκαιότθτα τθσ ανκρϊπινθσ ςυνεργαςίασ και ςυνφπαρξθσ, ςε κάκε τομζα τθσ κοινωνικισ ηωισ.  Για τθ διαρκι μεταβολι πραγμάτων και καταςτάςεων, μάλιςτα οριςμζνεσ φορζσ ιδιαιτζρωσ βίαιθσ και καταςτροφικισ, όταν το ρίςκο που αναλαμβάνεται από τισ αντιμαχόμενεσ πλευρζσ ενζχει ςτοιχεία υπερβολισ, παραλογιςμοφ και καιροςκοπιςμοφ.  Για τθν εξουκζνωςθ του αντιπάλου, που οδθγεί ςε χαλφβδωςθ του θττθμζνου και φζρνει με τθν πάροδο του χρόνου τθν ανατροπι.

273 Κατά τθ διαδικαςία του εςωτερικοφ ςυμβιβαςμοφ απαιτείται:  Θ ακριβισ οριοκζτθςθ των δικαιωμάτων που διακυβεφονται και των ςυμφερόντων που προωκοφνται.  Θ γνϊςθ όλων των ςχετικϊν παραμζτρων και μεταβλθτϊν, ϊςτε να αποτιμϊνται ςωςτά οι δυνάμεισ και οι αδυναμίεσ, τα ςφνολα και τα υποςφνολα, όχι μόνο τθσ οικείασ πλευράσ, αλλά και τθσ απζναντι.  Θ με πολφ περίςκεψθ οριοκζτθςθ του μζγιςτου και του ελάχιςτου αναμενόμενου, δθλαδι ο πολφ προςεκτικόσ κακοριςμόσ των λεγόμενων κόκκινων και πράςινων γραμμϊν. Οι κόκκινεσ ςχετίηονται με τθν εξαςφάλιςθ των minimum δικαιωμάτων, και οι πράςινεσ με τθν απόκτθςθ των maximum ςυμφερόντων.  Θ προςεκτικι εξζταςθ ανάλθψθσ ρίςκου και, βεβαίωσ, ο βακμόσ του, ςε ευκεία πάντα ςυνάρτθςι του με το τι διακυβεφεται ςυνολικά κάκε φορά.  Θ αποφυγι λαϊκιςμϊν κατά τθ διαχείριςθ τθσ διαπραγμάτευςθσ, που διακλά τθν πραγματικότθτα και ακυρϊνει τθν επιχειροφμενθ εναρμόνιςθ. Οι διαπραγματευτζσ, πολλζσ φορζσ, ξεχνοφν ότι είναι και κα είναι πάντα ad hoc τα εν δυνάμει εξιλαςτιρια κφματα, παρόλα αυτά επικυμοφν να επιβιϊνουν με κάκε τρόπο, ακόμα και με προςωπικι ςπζκουλα ςε βάροσ όςων για χάρθ τουσ διαπραγματεφονται. Σίγουρα, οι “θρωϊκοί” διαπραγματευτζσ ςτοχεφουν ςτο τϊρα, δθμιουργϊντασ όμωσ χαμζνεσ ευκαιρίεσ για το αφριο, ενϊ οι “ωφζλιμοι” ζχουν το βλζμμα τουσ προςθλωμζνο ςτακερά ςτο μζλλον. Ρροχποκζςεισ επιτυχοφσ τελικοφ ςυμβιβαςμοφ είναι:

274  Θ αποφυγι άςκοπθσ και αςτόχαςτθσ ρθτορικισ, που ενιςχφει τθν αςυμβατότθτα, οδθγεί ςε αυτοπαγίδευςθ και εμποδίηει τθ ςφγκλιςθ για γεφφρωςθ κζςεων.  Θ φπαρξθ “διαπραγματευτικοφ ικουσ”, που επιβάλλει ειλικρίνεια προκζςεων, απαραίτθτθ για τθν εξαςφάλιςθ μακροχρόνιων διευκετιςεων και αποφυγι γριγορων ανατροπϊν. Οι τακτικζσ παγίδευςθσ και εκβιαςμοφ δεν οδθγοφν ςε βιϊςιμεσ λφςεισ και ςε αφξθςθ του ςυνολικοφ οφζλουσ.  Θ χριςθ τθσ ορκισ - κοινισ λογικισ, χωρίσ εμμονζσ και ιδεολθψίεσ, για ςφμμετρο κακοριςμό και μορφοποίθςθ τθσ «ανταποδοτικότθτασ», που αποτελεί όχι μόνο μζςο αλλά και κλειδί, για τθν επιτυχι εναρμόνιςθ και τελικι ςυνάρμοςθ δικαιωμάτων - ςυμφερόντων των εκατζρωκεν πλευρϊν. Στισ περιπτϊςεισ, που δεν επιτυγχάνεται θ επιδιωκόμενθ εναρμόνιςθ, δθμιουργείται ιςχυρι κοινωνικι φόρτιςθ, θ οποία οδθγεί το κοινωνικό δυναμικό ςε ακραία όξυνςθ, με αποτζλεςμα τθ δθμιουργία κοινωνικοφ ρεφματοσ, που παραςφρει κι αφανίηει ανκρϊπουσ, οίκουσ, τάξεισ, γενιζσ ακόμα και λαοφσ, προσ όφελοσ κάποιων ακζατων - ςκοτεινϊν παραγόντων, που περιμζνουν να καρπωκοφν, ακόπωσ, το περιςςότερον από τα επερχόμενα κοινωνικά ναυάγια, κι ζτςι μετά το game over, αρχίηει ο επόμενοσ νζοσ τραγικότεροσ γφροσ του “ανκρϊπινου παιχνιδιοφ”. ***

275

29. H διπλι μασ λογικι θ αυτοκαταςτροφικι κουλτοφρα μασ (αναρτικθκε ςτισ 19/7/2015 ) Κατά πρϊτον ασ δοφμε μερικά, γνωςτά ςε όλουσ, ενδεικτικά παραδείγματα από τθ μονίμωσ ταραγμζνθ ελλθνικι κακθμερινότθτα:  Ρεριμζνουμε με ανυπομονθςία ςε ςτάςθ αςτικοφ λεωφορείου για να επιβιβαςτοφμε, κι αγανακτοφμε με όςουσ παραμζνουν ςτισ πόρτεσ του οχιματοσ εμποδίηοντασ τθν επιβίβαςι μασ. Πταν, όμωσ, τθν επόμενθ φορά ανεβοφμε χωρίσ πρόβλθμα ςε λεωφορείο, δεν προχωροφμε ςτουσ διαδρόμουσ του οχιματοσ, με το δικαιολογθτικό ότι ςε λίγο κα κατεβοφμε, κι ζτςι εμποδίηουμε με τθ ςειρά μασ τθν επιβίβαςθ άλλων αγανακτιςμζνων ςυμπολιτϊν μασ.  Εξοργιηόμαςτε με τθ ρφπανςθ ςτουσ δρόμουσ, ςτισ ακτζσ, ςτο γφρω περιβάλλον, αλλά όταν βρεκοφμε ςε δρόμο, πάρκο, παραλία ι δάςοσ αποκζτουμε τα δικά μασ απορρίμματα, όπου τφχει, χωρίσ φροντίδα και χωρίσ τφψεισ για τθ ρφπανςθ που αφινουμε πίςω μασ.  Χρθςιμοποιοφμε δθμόςιουσ χϊρουσ υγιεινισ κι αγανακτοφμε για τθν κατάςταςθ ςτθν οποία βρίςκονται . οι ίδιοι όμωσ ςτουσ χϊρουσ αυτοφσ αποφεφγουμε να προβοφμε ςτισ αυτονόθτεσ πράξεισ κακαριότθτασ.  Εξοργιηόμαςτε, οςάκισ δεν τθροφνται από άλλουσ οι ϊρεσ κοινισ θςυχίασ, λόγω εκτζλεςθσ εργαςιϊν ι διαςκζδαςθσ. Πταν, όμωσ, εμείσ μαςτορεφουμε ι λόγω κάποιασ δικισ μασ γιορτισ γλεντοφμε, τότε ξεχνοφμε τουσ κανόνεσ κοινισ θςυχίασ.

276  Βριςκόμαςτε ςτθν “ουρά” και περιμζνουμε, για να πλθρϊςουμε κάποιο λογαριαςμό ι για να ανεβοφμε ςτο πλοίο ι κυρίωσ για να πάρουμε κάτι που προςφζρεται δωρεάν. Κάποιοι “ζξυπνοι” προςπακοφν μζςα ςτθ ςφγχυςθ τθσ αναμονισ να πλθςιάςουν μπροςτά και τότε γινόμαςτε ζξαλλοι. Σε παρόμοια περίπτωςθ, που άλλοι ιδθ βρίςκονται ςτθ ςειρά τουσ και εμείσ φτάνουμε αργοπορθμζνοι, προςπακοφμε να παρακάμψουμε τεχνθζντωσ τθν ουρά και τότε, βεβαίωσ, ειςπράττουμε τθν αγανάκτθςθ όλων όςων ιδθ περιμζνουν επί πολφ ϊρα.  Υπάρχει πορεία ςτο κζντρο τθσ πόλθσ ςτο πλαίςιο κάποιασ απεργιακισ κινθτοποίθςθσ. Κάποια ςτιγμι αποφαςίηεται από τουσ απεργοφσ, αυκαίρετα, κατάλθψθ του δρόμου και αποκλειςμόσ τθσ κυκλοφορίασ. Τότε, όςοι βρίςκονται μζςα ςε λεωφορεία ι Λ.Χ. αγανακτοφν και βρίηουν για τθν ταλαιπωρία που υφίςτανται, λόγω διακοπισ τθσ κυκλοφορίασ. Πταν, όμωσ, οι τελευταίοι ςυμμετζχουν ςε διαμαρτυρία του κλάδου τουσ, παρακινοφν ζντονα τουσ ςυναγωνιςτζσ απεργοφσ, για να κλείςουν άμεςα το δρόμο, ϊςτε να εμποδίςουν με τθ ςειρά τουσ τθν κίνθςθ των ςυμπολιτϊν τουσ.  Αγανακτοφμε για τουσ ςτενοφσ δρόμουσ που υπάρχουν ςε πόλεισ και χωριά εξαιτίασ τθσ πλεονεξίασ των οικοπεδοφχων, οι οποίοι καλφπτουν όςο το δυνατόν περιςςότερθ ζκταςθ τθσ ιδιοκτθςίασ τουσ και δομοφν όςο το δυνατόν περιςςότερο οικοδομικό όγκο. Μόλισ, όμωσ, ζλκει θ ςειρά μασ να οικοδομιςουμε, ενεργοφμε με τον ίδιο ακριβϊσ τρόπο, δεν αφινουμε, δθλαδι, οφτε ζνα (1) τετραγωνικό χιλιοςτό ανεκμετάλλευτο.  Κατακρίνουμε τουσ “ζχοντεσ και κατζχοντεσ” ότι αποκρφπτουν ειςοδιματα, όταν όμωσ υποβάλλουμε τθ δικι μασ φορολογικι διλωςθ, προςπακοφμε να

277 αποκρφψουμε και εμείσ ειςοδιματα. Μάλιςτα, πολλζσ φορζσ οι ίδιοι, όταν αγοράηουμε ςε κάποιο κατάςτθμα π.χ. ροφχα ι εξοπλιςμό ι ακόμα όταν προχωροφμε ςε κάποια καταςκευι ι ςυντιρθςθ ακινιτου, ηθτοφμε διακανονιςμό για καλφτερθ τιμι, προτείνοντασ τθ μθ ζκδοςθ ςχετικισ απόδειξθσ ι τιμολόγιου. Επίςθσ, απαιτοφμε από το Κράτοσ να μασ δϊςει ό,τι μασ χρωςτάει ςε κάκε τομζα τθσ ηωισ, ενϊ δεν είμαςτε διατεκειμζνοι να του δϊςουμε εμείσ ό,τι του χρωςτάμε.  Μασ αρζςει να αναφερόμαςτε, γενικϊσ και αορίςτωσ ςε δικαιϊματα και ιδεολογίεσ, αλλά είμαςτε ζτοιμοι ςε πρϊτθ ευκαιρία να τςαλαπατιςουμε το δίκιο του άλλου, προκειμζνου να εξαςφαλίςουμε το ςυμφζρον μασ, όπωσ βεβαίωσ οι ίδιοι το εννοοφμε και το ερμθνεφουμε.  Μιλάμε για ζλλειψθ αξιοκρατίασ ςτθ χϊρα μασ, αλλά όταν ζλκει θ ϊρα να αποκαταςτακοφν επαγγελματικά τα παιδιά μασ, παρακαλοφμε γνωςτοφσ και φίλουσ με επιρροι ι κομματάρχεσ και πολιτικοφσ, προκειμζνου να τα βολζψουμε ςε βάροσ άλλων ςε κάποια καλι κζςθ.  Κάνουμε κριτικι για τθν ανικανότθτα όλων όςων κατζχουν κζςεισ κι αξιϊματα, αλλά οι εμείσ οι ίδιοι χωρίσ ειδικά προςόντα, χωρίσ απαραίτθτθ εμπειρία και ικανότθτα κεωροφμε ότι είμαςτε κατάλλθλοι να αναλάβουμε οποιαδιποτε κζςθ ςτον τομζα μασ. Είναι γνωςτι, εξάλλου, θ ςυνικθσ φράςθ των Ελλινων: «Ασ με κάνανε πρωκυπουργό για ζνα μινα και κα ’βλεπεσ!»  Αγανακτοφμε για τθ γραφειοκρατία που μασ ταλαιπωρεί, όταν απευκυνόμαςτε ςε δθμόςιεσ υπθρεςίεσ και οργανιςμοφσ, αλλά αν τφχει και βρεκοφν άλλοι ςυμπολίτεσ μασ μπροςτά ςτα δικά μασ γκιςζ, τότε γινόμαςτε αδιάφοροι, απρεπείσ κι ανάλγθτοι, δθλαδι εξοργιςτικοί.

278  Οι πολιτικοί μασ, ο κακρζπτθσ τθσ κοινωνίασ μασ, όταν βρίςκονται ςτθν αντιπολίτευςθ κατθγοροφν τουσ κυβερνϊντεσ για αδιαφάνεια και για αδιαφορία ςτθ διαφορετικι άποψθ, για άρνθςθ ςε ςυναινετικζσ λφςεισ, για αλαηονεία και φβρθ που πθγάηει από τθν εξουςία. Πταν όμωσ ζλκουν ςτθ ςυμπολίτευςθ ενεργοφν κατά τον ίδιο απαράδεκτο τρόπο, που προθγουμζνωσ ςτθλίτευαν με δριμφτθτα. *** Οι Ζλλθνεσ, ςτθ ςυντριπτικι τουσ πλειοψθφία, αρζςκονται ςτθν εξάςκθςθ τθσ “διπλισ λογικισ”, όπου θ μια αφορά εμάσ και τουσ δικοφσ μασ ι όποιουσ κάκε φορά κεωροφμε ωσ δικοφσ μασ, ενϊ θ δεφτερθ αφορά τουσ άλλουσ. Θ διπλι λογικι ενζχει πρωτογονιςμό και είναι ίδιον των υπανάπτυκτων λαϊν, όπου οι άνκρωποι εςτιάηουν ςτο ςτενό και βραχφχρονο ςυμφζρον τουσ, εν αντικζςει με τουσ πολιτιςμζνουσ λαοφσ που αντιλαμβάνονται καλφτερα το μακροπρόκεςμο ςυμφζρον τουσ, εντάςςοντασ το δικό τουσ ςτο γενικότερο ςυμφζρον, και κεωρϊντασ ωσ απαραίτθτα ςτοιχεία μιασ ςωςτισ κοινωνίασ τθ ςυνεργαςία, τθν αμοιβαία εμπιςτοςφνθ, τθν ενότθτα και τον αλλθλοςεβαςμό. Τθ διπλι λογικι του Ζλλθνα εξζκρεψαν οι ςυνεχείσ διαμάχεσ των ελλθνικϊν πόλεων κατά τθν αρχαιότθτα και κυρίωσ θ επί αιϊνεσ ΢ωμαιοκρατία, Φραγκοκρατία και Τουρκοκρατία, κακϊσ τον ανάγκαςαν να ςκζφτεται, κάτω από ςυνκικεσ αναςτάτωςθσ, δουλείασ και καταπίεςθσ, τθν όπωσ - όπωσ προςωπικι του άμεςθ επιβίωςθ μθ γνωρίηοντασ τι κα του ξθμερϊςει τθν επαφριο. Πμωσ, δεν επιτρζπεται μετά από δυο αιϊνεσ ελεφκερου εκνικοφ βίου

279 ο Ζλλθνασ να παραμζνει δζςμιοσ αυτισ τθσ καταςτρεπτικισ κουλτοφρασ που είχε διαμορφϊςει. Θ διπλι λογικι είναι θ βάςθ τθσ κακοδαιμονίασ, τθν οποία βιϊνουμε ς’ αυτι τθ χϊρα, αλθκινι κατάρα κα ζλεγα. Επιπολάηει ςτθν κακθμερινότθτά μασ και τθ δθλθτθριάηει αδιάκοπα. Ζχει για εργαλεία τθσ δυο μζτρα και δυο ςτακμά, αναλόγωσ του τι κρίνει ι τι αποφαςίηει για δράςθ κάποιοσ για τον εαυτό του ι για τουσ άλλουσ. Είναι, επομζνωσ, επιλεκτικι (“αλά καρτ”), ιδιοτελισ και εν τζλει καταντά ςτενοκεφαλιά, ενιςχυμζνθ δε με πονθρία οδθγεί ςτο να κάνει ο ζνασ κόλαςθ τθ ηωι του άλλου. Εξ αιτίασ τθσ αναπτφςςεται μεγάλθ κακθμερινι τριβι και δαπανάται ςθμαντικό κοινωνικό κεφάλαιο, διότι ςυνεχϊσ θ προςπάκεια των ατόμων και ομάδων επικεντρϊνεται ςε λάκοσ κατεφκυνςθ, προκειμζνου θ κάκε πλευρά να προςτατευκεί από τισ ενζργειεσ τθσ άλλθσ. Με απλά λόγια, κακθμερινά ο ζνασ παρακωλφει τθ δράςθ του άλλου, ζχοντασ ςτο πίςω μζροσ του μυαλοφ του τθ δικι του κρυφι ςτρατθγικι. Οδθγεί ςε ατομικι δράςθ, αποκομμζνθ “εν πολλοίσ” από τθ ςυλλογικι, και αποβαίνει ςε βάκοσ χρόνου ατελζςφορθ. Το αποτζλεςμα είναι ότι εμποδίηεται θ ςφνκεςθ των επιμζρουσ κοινωνικϊν ςυνιςτωςϊν και αποβαίνει αδφνατθ θ εμφάνιςθ δθμιουργικισ εκνικισ ςυνιςταμζνθσ. Είναι υπαίτια για τθν πολυνομία και τισ τροπολογίεσ τθσ, που δυναμιτίηουν το δίκαιο και διαμορφϊνουν δφςκολεσ και άδικεσ καταςτάςεισ. Θ διπλι λογικι ςε κάνει μαζςτρο ςτο μερικό και ςτο προςωρινό, αλλά κοντόφκαλμο κι αδφναμο ςτο ολικό και το μακροπρόκεςμο. Ανακυκλϊνει τα προβλιματα, χωρίσ να τα επιλφει, κι αυτά είτε λιμνάηουν είτε κεριεφουν. Ζτςι,

280 εξθγείται, γιατί ενϊ ςυηθτοφνται ςυνεχϊσ προβλιματα για επίλυςθ ι ςχζδια για ανάπτυξθ ςε αυτι τθ χϊρα, τα περιςςότερα από αυτά οφτε επιλφονται οφτε υλοποιοφνται αντίςτοιχα και χρονίηουν. Μόλισ, για παράδειγμα, εμφανιςτεί μια πρόταςθ ι μια ιδζα, για ζνα κζμα ι ζνα ηιτθμα, αμζςωσ παρουςιάηονται πολλζσ ατεκμθρίωτεσ αντιρριςεισ, απλϊσ και μόνον για να τθν ακυρϊςουν, διότι δεν ενδιαφζρει θ πρόταςθ αυτι κακεαυτι, αλλά ποιοσ τθν υπζβαλε και ποιοσ τθν υποςτθρίηει. Θ διπλι λογικι εςτιάηει κάκε φορά ςτο δζντρο και χάνει τθ κζα του δάςουσ. Καταλιγει ςε άρνθςθ τθσ ςκζψθσ, των κζςεων και τθσ βοφλθςθσ του άλλου. Ακυρϊνει τθν ευφυΐα μασ και τθ μεταβάλλει ςε θλικιότθτα, εμποδίηει τθ ςυνεργαςία και τθ δθμιουργία ςτακεροφ πλαιςίου, αναγκαίου για τθν ανάπτυξθ λειτουργικισ και καρποφόρασ δράςθσ. Θ διπλι λογικι φτιάχνει ιδιϊτεσ και όχι πολίτεσ, μονάδεσ, αλλά όχι ςφνολο, διαμορφϊνει πολιτικό ςφςτθμα ςαν αυτό που διακζτουμε, ανίκανο να ςυνεργαςτεί από το πιο ςτοιχειϊδεσ ηιτθμα ζωσ το πιο κρίςιμο πρόβλθμα για τθ χϊρα. Ραραλφει τον κοινωνικό ιςτό και ζτςι θ πατρίδα παραδζρνει χωρίσ πθδάλιο, χωρίσ πυξίδα μζςα ςτον ωκεανό τθσ παγκοςμιοποίθςθσ, εφκολθ λεία για κθρευτζσ που παραμονεφουν γφρω μασ και δεν είναι λίγοι. Μασ κατατρζχει ςαν φπουλο, εκφυλιςτικό νόςθμα. το πιο ανθςυχθτικό όμωσ είναι ότι δεν υπάρχει καμία διάκεςθ αντιμετϊπιςισ του. Ακυρϊνει εμπειρίεσ, δυνατότθτεσ, πλεονεκτιματα, όλα όςα οδθγοφν τισ προθγμζνεσ κοινωνίεσ ςε επιτυχθμζνεσ ενζργειεσ και αξιοκαφμαςτεσ προόδουσ.

281 Θ διπλι λογικι εμπεριζχει από τθ φφςθ τθσ ςχίςμα, φτιάχνει εχκροφσ και όχι φίλουσ, φτιάχνει αντιπάλουσ και όχι ςυνεργάτεσ. Χαράηει ςυνεχϊσ ςφνορα και υψϊνει τείχθ, ανάμεςα ςε ανκρϊπουσ και κοινωνικζσ ομάδεσ, κεριεφει τθ ηθλοφκονία. Εμποδίηει τθν πολιτιςμζνθ ςυμβίωςθ, θ οποία άλλωςτε εξαςφαλίηεται, μόνον όταν οι υφιςτάμενοι κανόνεσ ιςχφουν με τον ίδιο τρόπο από όλουσ “εν παντί χρόνω και τόπω”. Εν πάςθ περιπτϊςει, θ μεταςτροφι από τθ διπλι λογικι ςτθ μια λογικι απαιτεί χρόνο. Χρειάηεται μεγάλθ προςπάκεια, για να επιτευχκεί θ αλλαγι παραδείγματοσ, επειδι ουςιαςτικά απαιτείται αλλαγι νοοτροπίασ. Αυτι όμωσ πρζπει να ξεκινάει “εξ απαλϊν ονφχων”, διότι οι αλλαγζσ μποροφν να είναι βζβαιεσ και λυςιτελείσ μόνον όταν ζχουν τθν αφετθρία τουσ ςτο Νθπιαγωγείο, ενϊ εάν ξεκινοφν από το “Σφνταγμα” είναι ατελζςφορεσ, κακίςτανται διχαςτικζσ και εν τζλει αποβαίνουν καταςτροφικζσ. *** Κα κλείςουμε με ζνα “αντιπαράδειγμα”, πραγματικό όμωσ ςυμβάν, που μεταδόκθκε από όλα τα διεκνι μζςα ενθμζρωςθσ μετά το φοβερό ςειςμό τθσ Φουκοςίμα ςτθν Λαπωνία, o οποίοσ προξζνθςε μεγάλεσ καταςτροφζσ και πολφ κλίψθ ςτθν αναπτυγμζνθ αυτι χϊρα, που ξεπεράςτθκαν όμωσ γριγορα, γιατί θ κουλτοφρα τουσ διακζτει “Μια λογικι”, που ςυνκζτει αποδοτικά και οδθγεί ςτθν πρόοδο. Σφμφωνα λοιπόν με Βιετναμζηο μετανάςτθ (προερχόμενο από άλλθ κουλτοφρα), ο οποίοσ υπθρετοφςε ωσ αςτυνομικόσ ςτθν Λαπωνία, κάποια μζρα από εκείνθ τθ δφςκολθ εποχι επιβλζπει μια ςειρά ταλαιπωρθμζνων κατοίκων τθσ Φουκοςίμα, που κάκονται

282 νθςτικοί και διψαςμζνοι υπομονετικά και αδιαμαρτφρθτα, για να πάρουν ζνα πακζτο φαγθτό. Στο τζλοσ τθσ ςειράσ ζνα δεκάχρονο αγόρι, χωρίσ ροφχα με ζνα φανελάκι μόνο, νθςτικό και ταλαιπωρθμζνο περιμζνει κι αυτό ςτθν ίδια ουρά για το πακζτο φαγθτοφ. Ο Βιετναμζηοσ αςτυνομικόσ το πλθςιάηει, το ρωτά και μακαίνει ότι ζχει χάςει από τθν καταςτροφι γονείσ και αδζλφια. Το ςυμπονεί και ρίχνει πρόχειρα ςτθν πλάτθ του παιδιοφ, που τρζμει από το κρφο, το αμπζχωνό του. Στθ ςυνζχεια, κατευκφνεται μπροςτά ςτον πάγκο, όπου βρίςκονται τα φαγθτά, παίρνει ζνα πακζτο και επιςτρζφοντασ το προςφζρει με ςυμπάκεια ςτο αγόρι. Ο μικρόσ Γιαπωνζηοσ, παραλαμβάνει το δϊρο, κάνει βακιά υπόκλιςθ ςε ζνδειξθ ευχαριςτίασ και κατευκφνεται αμζςωσ ςτον πάγκο, όπου αποκζτει το πακζτο, επιςτρζφει ςτθ ςειρά του και αναμζνει. Πταν ο αςτυνομικόσ το ρωτά με ζκπλθξθ γιατί, ο μικρόσ τοφ απαντά ότι, εάν δεν φτάςει το φαγθτό για όλουσ κα το ζχει ςτεριςει από κάποιον που το δικαιοφταν, αφοφ περίμενε νωρίτερα από αυτόν ςτθ ςειρά του. Ο αςτυνομικόσ δακρφηει ςυγκινθμζνοσ από το μάκθμα ςωςτισ κοινωνικισ ςυμπεριφοράσ που παίρνει και το όλο ςυμβάν το περιγράφει ςε επιςτολι προσ τον αδελφό του, θ οποία ςτθ ςυνζχεια γίνεται γνωςτι ςτο Διαδίκτυο. Ζνα λοιπόν δεκάχρονο αγόρι, κάπου ςτθν Άπω Ανατολι ζχει μάκει από το Νθπιαγωγείο και προφανϊσ από το ςπίτι του ότι δε υπάρχει διπλι λογικι, αλλά μία, ζχει μάκει να τθρεί τουσ κανόνεσ, όπωσ τουσ τθροφν και οι υπόλοιποι, ζχει μάκει να ερμθνεφει τουσ κανονιςμοφσ με ζναν τρόπο, είτε του αρζςει είτε όχι, είτε τον ςυμφζρει είτε όχι και πάντωσ όχι με διπλό τρόπο, όπωσ πράττουν ςυνικωσ οι Ζλλθνεσ.

283 Ζτςι εξθγείται ευκολότερα, για ποιο λόγο υπάρχουν διαφορζσ ανάμεςα ςε μασ και ςε άλλουσ προοδευμζνουσ λαοφσ που προχωροφν πολιτιςμζνα, χωρίσ ταλαντεφςεισ και πιςωγυρίςματα. Ασ μθν αναρωτιόμαςτε λοιπόν με απόγνωςθ, γιατί ζχει γίνει θ δικι μασ ηωι τόςο μίηερθ, ςωςτι κόλαςθ. ***

30. Το “είναι” και το “φαίνεςκαι” (αναρτικθκε ςτισ 2/9/2015 )

Το “είναι” και το “φαίνεςκαι”, ασ τα παρομοιάςουμε απλά με δυο ρεφματα που διατρζχουν το Σφμπαν ι δυο πορείεσ διαφορετικζσ, αλλά ςτενά ςυνυφαςμζνεσ, κακόςον θ δεφτερθ αποτελεί το είδωλο τθσ πρϊτθσ μζςα ςτον κακρζπτθ τθσ νόθςθσ και από κοινοφ ςυνιςτοφν τθν υλικι πραγματικότθτα, όπωσ τθ βιϊνει το ον με το δικό του εγκζφαλο με τθ βοικεια και των αιςκθτθρίων του. Μια πραγματικότθτα ατελι - με διαβακμίςεισ βεβαίωσ - για τα ηϊα και κατά κάποιο τρόπο ιδανικι για τον άνκρωπο, αφοφ ο ίδιοσ κατορκϊνει να ειςχωρεί με τθ διάνοιά του και με το πείραμα όλο και βακφτερα ςτουσ νόμουσ με τουσ οποίουσ λειτουργεί τόςο το ζνα όςο και το άλλο ςκζλοσ τθσ υλικισ πραγματικότθτασ.

284 Ειδικότερα, το “είναι” (κατ’ ουςίαν αλθκζσ) αποτελεί το υπόβακρο και είναι καλά κρυμμζνο, περιμζνοντασ το “φαίνεςκαι” (κατ’ ουςίαν εικόνα) ωσ φορζα του, για να ζλκει ςτο φωσ μζςω τθσ ςχθματοποίθςισ του, που λαμβάνει χϊρα ςτθν αντίλθψθ κάκε ανϊτερθσ βιολογικισ φπαρξθσ. Θ μεταξφ των δυο αυτϊν ρευμάτων ςχζςθ διζπεται από ςαφείσ νόμουσ, που μεταφράηουν με κακοριςμζνο τρόπο τισ μεταβολζσ του πρϊτου ςε αντίςτοιχεσ του δεφτερου, ϊςτε να καταςτοφν αντιλθπτζσ. Ζνα απλό παράδειγμα: διαφορετικζσ ςυχνότθτεσ του φωτόσ δίνουν διαφορετικζσ αιςκιςεισ χρωμάτων ςτον εγκζφαλο. *** Αναφερόμενοι τϊρα ςτθ ςυμπεριφορά αυτι κακεαυτι του ζμβιου κόςμου, που ςυνίςταται από ςυςτιματα με οργάνωςθ ανϊτερθσ τάξθσ, θ νομοτελειακι λειτουργία των δράςεων και αντιδράςεων εξακολουκεί να υφίςταται ςε όςα από αυτά ιςχφει θ αυτόματθ αντίδραςθ και το ζνςτικτο, δθλαδι με απλά λόγια εκεί όπου λειτουργεί αποκλειςτικά θ Χθμεία. Θ κρίςιμθ αλλαγι λαμβάνει χϊρα, όταν από κάποιο επίπεδο και πάνω εμφανίηεται, ωσ αναδυόμενθ ιδιότθτα τθσ λειτουργίασ του εγκεφάλου, “ο αλγόρικμοσ τθσ προςποίθςθσ”, που ενιςχφει τον αγϊνα για τθν επιβίωςθ μζςω τθσ άμυνασ ι τθσ επίκεςθσ, τθν οποία το ζμβιο ςχεδιάηει απζναντι ςτο περιβάλλον του. Αυτόσ ο αλγόρικμοσ χαρακτθρίηει κατ’ εξοχιν τον άνκρωπο. Ρράγματι, από τα πρϊτα ςτάδια τθσ εξζλιξισ του προςποιείτο, προκειμζνου να εμφανίηεται περιςςότερο δυνατόσ απ’ ό,τι πραγματικά ιταν, με ςτόχο να αποκαρρφνει τουσ αντιπάλουσ του που καραδοκοφςαν για να τον βλάψουν.

285 Αργότερα, θ ςυγκρότθςθ οργανωμζνων κοινωνιϊν απαίτθςε ανκρϊπινεσ ςχζςεισ με διάρκεια, εμπιςτοςφνθ και αλικεια. Ωσ εκ τοφτου, θ πολιτιςμζνθ κοινωνία ηθτάει από τα μζλθ τθσ να αφοπλιςτοφν από τθν “προςποίθςθ” και να προςζλκουν με τθν αλικεια τουσ, για να ςυνεργαςτοφν για το κοινό καλό, που αντανακλά άμεςα ςτο καλό ενόσ εκάςτου. Ραρόλα αυτά, ο πολιτιςμζνοσ άνκρωποσ δεν ζχει παφςει να προςποιείται, κζλοντασ να δείξει ςτον περίγυρό του περιςςότερα προςόντα απ’ όςα πραγματικά διακζτει, προκειμζνου να γίνει ευκολότερα αποδεκτόσ από τουσ άλλουσ ι για να πετφχει πλεονεκτιματα παραπάνω απ’ όςα του αξίηουν. Ρολλοί άνκρωποι λοιπόν αναλϊνονται ςτο “φαίνεςκαι” και δεν καταβάλλουν προςπάκεια, προκειμζνου να εξελίξουν το “είναι” τουσ, δθλαδι τθν αλθκινι φφςθ τουσ. Ραρόλο που το πρϊτο βιϊνεται ςτθν αρχι εφκολα ίςωσ και ευχάριςτα ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ, ςτθ ςυνζχεια επιςωρεφει προβλιματα όχι μόνο ςτον ίδιο τον “θκοποιό” αλλά και ςτον περίγυρό του. Ο αγϊνασ αυτόσ τοφ δθμιουργεί άγχοσ, γιατί τον κρατά ςε ςυνεχι μζριμνα και εγριγορςθ, τον παγιδεφει ςε ςακρι κζςθ και τον οδθγεί ςτο τζλοσ ςε απονενοθμζνεσ ενζργειεσ, προκειμζνου να κρατιςει τθν ψεφτικθ εικόνα που δθμιοφργθςε. Αντίκετα, ο αγϊνασ ταφτιςθσ του “φαίνεςκαι” ςτο “είναι”, κακίςταται αρχικϊσ δφςκολοσ, ςτο τζλοσ όμωσ ελευκερϊνει τον άνκρωπο και βοθκάει τθν κοινωνία, δεδομζνου ότι κάνει ευκολότερεσ τισ διαπροςωπικζσ ςχζςεισ. Εξάλλου, ο επί τθσ ουςίασ άνκρωποσ, που δεν ζχει να αποκρφψει κάτι από τουσ γφρω του, αποκτά εςωτερικι γαλινθ και θ μόνθ του ζγνοια είναι πϊσ να γίνει καλφτερθ, ςοφότερθ, βακιά ςυνειδθτοποιθμζνθ

286 φπαρξθ, βελτιϊνοντασ οςθμζραι τον εαυτό του πνευματικά και θκικά, κάνοντασ ςωςτι χριςθ και του υλικοφ και του πνευματικοφ του πλοφτου, για να καταςτεί αλθκινόσ και ουςιαςτικόσ, δθλαδι αντάξιοσ τθσ δθμιουργίασ του. Εξάλλου θ προςιλωςθ ςτο “φαίνεςκαι” οδθγεί ςε πράξεισ που εκκζτουν το άτομο και φζρνουν αντίκετα αποτελζςματα από αυτά που επιδιϊκει. Άλλωςτε, τα μζλθ κάκε ομάδασ και κάκε ςιναφιοφ κατανοφν γριγορα και αξιολογοφν ςωςτά, κατατάςςοντασ κάκε ζναν εκεί που πραγματικά αξίηει και όχι εκεί που προςπακεί ο ίδιοσ να επιτφχει. Βεβαίωσ, υπάρχουν και οι εξαιρζςεισ, δθλαδι δεν λείπουν ποτζ οι μεγάλοι “θκοποιοί”, που εξαπατοφν ςυςτθματικά μζχρι να αποκτιςουν ςθμαντικι επιρροι και εξουςία και τότε πια δείχνουν ζνα διαφορετικό πρόςωπο, ςκλθρό και ανελζθτο, που ξαφνιάηει. Επίςθσ, ςτον τόπο, τον πιο τραχφ μάλιςτα, του “φαίνεςκαι” πατάει θ “φβρισ”, γιατί θ τελευταία ουςιαςτικά δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ακραία διάςταςθ από τθν αλικεια και τθν πραγματικότθτα, θ οποία οδθγεί βακμιαία ςτθν “άτθ” (ςυςκότιςθσ του νου) που ςυνεργεί ςε πράξεισ αταίριαςτεσ, για τισ οποίεσ θ “Νζμεςθ” (δικαιοςφνθ) κα επιβάλλει τθν “τίςθ” (τθν ανάλογθ τιμωρία). Είναι γεγονόσ ότι οι δυτικζσ κοινωνίεσ εξαιτίασ τθσ οικονομικισ και τεχνολογικισ ανάπτυξθσ και τθσ ςταδιακισ απομάκρυνςι τουσ από τα νάματα του ελλθνικοφ πολιτιςμοφ και του Ευαγγελίου, προςανατολιςμζνεσ ςτθν φλθ, πορεφονται με φβρι ανερμάτιςτεσ, αναγνωρίηοντασ το χριμα ωσ ανϊτατθ ανκρϊπινθ αξία, το οποίο και κακιςτοφν απόλυτο ρυκμιςτι τθσ ηωισ τουσ.

287 Αυτι θ αξιακι μεταβολι ωκεί ίςωσ και εξαναγκάηει όλο και περιςςότερο τουσ ανκρϊπουσ ςτο “φαίνεςκαι” και τουσ απομακρφνει από τθν αλικεια και τθν ουςία τθσ ηωισ. Πμωσ, θ πραγματικι αξία του ατόμου μετριζται με το πόςο διάςτθμα ζχει διανφςει από τθ κζςθ του “φαίνεςκαι” ςτθ κζςθ του “είναι”, που ςθμαίνει πόςο απλόσ και πόςο αλθκινόσ γίνεται ο άνκρωποσ ςε όλεσ τισ εκφράςεισ τθσ ηωισ του. Επομζνωσ, θ μόνθ ζγνοια μασ, εάν κζλουμε να νιϊκουμε και να κεωροφμαςτε υγιζσ και πολιτιςμζνο κφτταρο τθσ κοινωνίασ, είναι να αγωνιηόμαςτε κακθμερινά, ϊςτε να πολιτογραφθκοφμε ςτθ χϊρα του “είναι” και όχι ςτθ χϊρα του “ φαίνεςκαι”. ***

31. Κάπθλοι Μια αδιάκοπθ, αλλά όχι ακϊα, πρωταπριλιά (αναρτικθκε ςτισ 31/3/2016 )

H λζξθ κάπθλοσ (παράγωγο του ουςιαςτικοφ κάπθ = μικρό τεμάχιο - που ςφμφωνα με τον Θςφχιο ςθμαίνει τροφι - και κάπθτον = βοςκι, νομι και χόρτοσ, όλα δε αυτά ομόρριηα του ριματοσ κάπτω = τρϊγω γριγορα, το γνωςτό μασ χάπτω > χάβω) ςθμαίνει τον μικροπωλθτι,

288 τον μεταπράτθ και γυρολόγο, κυρίωσ όμωσ αυτόν που διατθρεί καπθλείον, ςτο οποίο, τα παλιά χρόνια, δεν πουλιόταν μόνον κραςί, αλλά και τροφζσ κακϊσ και άλλα μικροπράγματα. Επειδι ςτο μικρεμπόριο, ςτουσ γυρολόγουσ και ςτα καπθλειά ενδθμεί θ νοκεία και ανκίηει θ απατεωνιά, πολφ περιςςότερο από ό,τι ςτο κυρίωσ εμπόριο, όπου θ εμπορικι πίςτισ είναι ςθμαντικι προχπόκεςθ, για να ςτακεί κανείσ επί μακρόν ςτον κλάδο αυτό, κάπθλοσ κατζλθξε να ςθμαίνει: τον απατεϊνα, το δόλιο και τον πανοφργο και ςτθ ςυνζχεια, ςε ζνα ανϊτερο επίπεδο, αυτόν που εκμεταλλεφεται ιδεϊδθ, αξίεσ, ιδανικά και αξιϊματα για ιδιοτελείσ ςκοποφσ. Αυτοφ του είδουσ οι κάπθλοι είναι θ μεγάλθ πλθγι, ουςιαςτικά μάςτιγα για όςεσ κοινωνίεσ δεν είναι αναπτυγμζνεσ, αφοφ ς’ αυτζσ δεν λειτουργοφν καλά τα αντανακλαςτικά του λαοφ. Τουσ ςυναντάσ παντοφ γφρω ςου π.χ. : •Στθν Ρολιτικι - ςε πρόςωπα και ςχθματιςμοφσ - ςε όλο το φάςμα τθσ, όπου παίηοντασ με τουσ πόκουσ, τισ ελπίδεσ και τισ ανάγκεσ των λαϊκϊν μαηϊν μιλάνε για: Δθμοκρατία, ενϊ βυςςοδομοφν ςε κάκε ευκαιρία που κα τουσ δοκεί, με μεκοδεφςεισ φαςιςτικζσ - ολοκλθρωτικζσ. Δικαιοςφνθ, εμπορευόμενουσ τον πόνο και τθν ανζχεια των φτωχϊν και καταφρονεμζνων, και ενϊ ςτθν καλφτερθ περίπτωςθ αδιαφοροφν, ςτθ χειρότερθ απεργάηονται με τουσ θμετζρουσ τουσ τθν εκμετάλλευςθ, κόντρα ςε κάκε ζννοια ιςονομίασ και ιςοπολιτείασ. Αλλαγι, ενϊ είναι φφςει ςυντθρθτικοί, λυςςαλζοι προςτάτεσ των όποιων “κεκτθμζνων” τουσ. Ρροςφορά ςτο κοινωνικό ςφνολο, ενϊ ςτισ προκζςεισ τουσ είναι θ ατομικι τουσ καταξίωςθ και θ δικι τουσ ωφζλεια.

289 Εκνικοφροςφνθ, ενϊ είναι ζτοιμοι να βλάψουν τθν πατρίδα, προκειμζνου να παραμείνουν ςτουσ κϊκουσ τθσ εξουςίασ.

• Στο Ιερατείο, όπου μιλάνε για: Θκικι δείχνοντασ, μάλιςτα, άτεγκτοι ςτα ατοπιματα των άλλων, ενϊ οι ίδιοι είναι βακφτατα ανικικοι. Ρίςτθ και Κεό, ενϊ ςτθν ουςία είναι άπιςτοι και άκεοι. Ακτθμοςφνθ, ενϊ είναι φιλοχριματοι. Λιτό βίο, ενϊ λαχταροφν τθν τρυφθλι ηωι. Ταπεινότθτα, ενϊ κυριολεκτικϊσ “φλζγονται” για επίδειξθ και πρωτοκακεδρία.

•Στθν Εκπαίδευςθ, όπου μιλάνε για: Αγάπθ και ενδιαφζρον προσ τουσ νζουσ, ενϊ ουςιαςτικά μιςοφν τθ νζα γενιά και τθν εκμεταλλεφονται. Μεταλαμπάδευςθ τθσ γνϊςθσ, ενϊ αρνοφνται ςυςτθματικά να κοινωνιςουν γνϊςθ και πείρα που κατζκτθςαν, γιατί απλϊσ κζλουν να νιϊκουν ότι υπερζχουν. Ρροτεραιότθτα ςτουσ νζουσ, ενϊ κεωροφν τουσ εαυτοφσ τουσ αναντικατάςτατουσ.

•Στθ Διοίκθςθ, όπου μιλάνε για: Αξιοκρατία, ενϊ κζτουν εμπόδια ςτουσ ικανοφσ με ελεφκερο πνεφμα και προωκοφν ςυςτθματικά τουσ πολιτικά ι ςυνδικαλιςτικά δικοφσ τουσ, κακϊσ και όςουσ δείχνουν υποταγι και αφοςίωςθ ςτθν ιδιοτελι ομάδα τουσ. Κακικον και χρζοσ, ενϊ ςτθν πρϊτθ ευκαιρία ανοίγουν παραμάγαηα εκμετάλλευςθσ, προκειμζνου να εκτελζςουν με ανταλλάγματα τθν αυτονόθτθ εργαςία τουσ, για τθν οποία, άλλωςτε, είναι υποχρεωμζνοι από το νόμο και τον όρκο τουσ. ***

290 Το ςθμαντικό είναι ότι κάκε φορά τουσ κάπθλουσ αυτοφ του είδουσ δεν τουσ αντιλαμβάνεται θ κοινωνία εξ αρχισ, παρά μόνον όταν ζχουν επιτελζςει το αχρείο και καταςτροφικό ζργο τουσ. Και αυτοί είναι ζτοιμοι να χρθςιμοποιιςουν χίλια προςωπεία μζχρι να αναρριχθκοφν και εδραιωκοφν ςτθ κζςθ που ζχουν ςχεδιάςει να καταλάβουν. Άλλοτε παίρνουν τθ μάςκα του λαϊκιςτι και του κόλακα, άλλοτε του ευςεβοφσ και του θκικολόγου, άλλοτε του υπερπατριϊτθ, άλλοτε του πεικαρχθμζνου και ζμπιςτου “λφκοι με προβειά προβάτου”. Ροτζ δεν κα εκφράςουν τθν ειλικρινι δικι τουσ γνϊμθ και άποψθ, απλϊσ ςυμφωνοφν με τθ γνϊμθ του εκάςτοτε κυρίαρχου, προκειμζνου να εξαςφαλίςουν τθ πολυπόκθτθ εφνοια. Δεν κα εργαςτοφν ςκλθρά, με ςυνείδθςθ και ςυνζπεια, αλλά κα περιμζνουν τθν κατάλλθλθ ςτιγμι να οικειοποιθκοφν τθν επιτυχία άλλων. Και είναι ζτοιμοι ςε πρϊτθ ευκαιρία, με όπλα τθν ίντριγκα και τθν καταλαλιά, να αποςτακεροποιιςουν τεχνθζντωσ τουσ ανταγωνιςτζσ τουσ. Ζνα πράγμα μόνον δεν αντζχουν, τθν αλικεια, γι’ αυτό είναι ζτοιμοι να πετάξουν λάςπθ - πολλι λάςπθ, προκειμζνου να αμυνκοφν και ξεγλιςτριςουν, αντιγράφοντασ από τον υδρόβιο κόςμο το παράδειγμα τθσ ςθπίασ. Εν τζλει, οι κάπθλοι είναι θ πλζον τοξικι ομάδα τθσ κοινωνίασ, διότι:  Τα κάκε είδουσ άλλα κακοποιά ςτοιχεία δρουν, ςυνικωσ, περιςςότερο φανερά και ξεκάκαρα. Επομζνωσ, μποροφν εγκαίρωσ να αντιμετωπιςκοφν και να κολαςτοφν, τα δε ανομιματά τουσ είναι τισ πιο πολλζσ φορζσ ςτιγμιαία και μεμονωμζνα, ενϊ αυτοί, όντασ ςυνικωσ

291 πρόςωπα ευυπόλθπτα, δρουν πάντοτε υπογείωσ και τα ανομιματά τουσ ζχουν διάρκεια και μεγάλθ κλίμακα.  Βραχυκυκλϊνουν διαρκϊσ κρίςιμουσ τομείσ τθσ κοινωνίασ και υπονομεφουν ςυςτθματικϊσ προςπάκειεσ εξυγίανςισ τθσ, με ςκοπό να τισ ακυρϊςουν, οςάκισ αυτζσ προςκροφςουν ςτουσ ςκοποφσ τουσ. Αν, βεβαίωσ, οι άνκρωποι γίνουν πιο υποψιαςμζνοι και εξαςκθμζνοι - πράγμα που προχποκζτει βακφτερθ γνϊςθ, καλφτερθ πλθροφόρθςθ, μεγαλφτερθ μόρφωςθ και καλλιζργεια ςτο δίκαιο και το αγακό - ςτο να αντιλαμβάνονται ευχερζςτερα τουσ κάπθλουσ, ιδιαιτζρωσ αυτοφσ τθσ πολιτικισ - διότι όταν εκριηϊνονται οι κάπθλοι τθσ πολιτικισ δεν ευδοκιμοφν οι κάπθλοι των άλλων κατθγοριῶν - και θ κοινωνία καταφζρει να αναπτφξει τζτοια “αντιςϊματα”, που να τουσ αναγνωρίηει και να τουσ κζτει εγκαίρωσ και με ςυνζπεια ςτο περικϊριο, τότε ίςωσ μπορεί να ανατείλει ζνασ καινοφργιοσ κόςμοσ, διαφορετικά…δεν φαίνεται να υπάρχει ελπίδα. ***

292

32. Χϊρα ςε ελεφκερθ πτϊςθ (αναρτικθκε ςτισ 10/2/2017)

*…+ ὑμζων δ’ εἷ σ μὲν ἕκαςτοσ ἀλϊπεκοσ ἴ χνεςι βαίνει, ςφμπαςιν δ’ ὑμῖ ν κοῦφοσ ἔνεςτι νόοσ. Εἰ σ γάρ γλῶςςαν ὁρᾶτε καὶ εἰ σ ἔποσ αἴ ολον ἀνδρόσ. = *…+ Ἴδια ἀλεποῦ πονθρά περπατάει ὁ κακζνασ ςασ χϊρια, μὰ ὅλοι ςᾶν πᾶτε μαηί, τότε ςᾶσ πιάνει ἀμυαλιά. οἱ γαλιφιζσ ςᾶσ πλανεφουν καὶ δίνετε πίςτθ ςτὰ λόγια, ὅμωσ καμιά προςοχι ςτὰ ἔργα δὲν δίνετ’ ἐςεῖ σ. Ἐπιςτολι Σόλωνα πρὸσ Ἀκθναίουσ («Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοςοφίᾳ εὐδοκιμθςάντων» Διογζνουσ Λαερτίου)

293 Από επίςθμθ ζκκεςθ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ για ηθτιματα ελλθνικοφ ενδιαφζροντοσ, που δθμοςιεφτθκε ςε ζγκριτθ εφθμερίδα των Ακθνϊν, ςτισ 24/11/2016, διαβάηουμε μεταξφ άλλων τα εξισ: «*…+Επί πλζον θ Ελλάδα ςυρρικνϊνεται πλθκυςμιακά ωσ αποτζλεςμα τθσ οικονομικισ κρίςθσ: ο αρικμόσ των γεννιςεων μειϊκθκε από 118.000 το 2008 ςε 92.000 το 2014, πτϊςθ 22%, και αναμζνεται δραματικι μείωςθ κατά 25% του μακθτικοφ πλθκυςμοφ τθσ πρωτοβάκμιασ εκπαίδευςθσ τα επόμενα ζξι χρόνια.*…+ ». Τα παραπάνω ςτοιχεία προκαλοφν τρόμο ςε κάκε ςυνετό πολίτθ, που ζχει βακιά επίγνωςθ τθσ ιςτορίασ αυτοφ του τόπου, ςε κάκε πατριϊτθ που αγαπάει αλθκινά τθν πολφπακθ χϊρα του και επικυμεί να δει τθ δρομολόγθςθ μιασ άλλθσ πορείασ τθσ, προκειμζνου να ανακάμψει ςε όλουσ τουσ κρίςιμουσ τομείσ και να κερδίςει το ςτοίχθμα του μζλλοντοσ. Τα τελευταία χρόνια, κακϊσ ξζςπαςε θ οικονομικι κρίςθ (που μοιάηει με πεδίο κινοφμενθσ άμμου), οι Ζλλθνεσ ςυμπεριφζρονται ςαν να ζχει πζςει ο ουρανόσ ςτο κεφάλι τουσ. αντί να κάνουν ςκλθρι αυτοκριτικι και να πάρουν γενναίεσ και δφςκολεσ αποφάςεισ, όπωσ απαιτεί το κρίςιμο των καιρϊν, εν τοφτοισ αρνοφνται να ςυμμορφωκοφν και να αναςυνταχτοφν, βυκιηόμενοι όλο και περιςςότερο ςτθ φτϊχεια και ςτθν εξακλίωςθ . κρίνουν όλουσ τουσ άλλουσ εκτόσ από τον εαυτό τουσ, ζχοντασ πάντα εφκολθ τθ δικαιολογία. Ζτςι, τα βζλθ ςτρζφονται, όπωσ είναι φυςικό, πρϊτα απ’ όλα ςτουσ πολιτικοφσ και ςτο κράτοσ, ακόμα και ςτουσ ξζνουσ, παρότι από αυτοφσ ηθτοφν ςτιριξθ, ενϊ ξεφεφγουν επιδζξια οι δθμοςιογράφοι, οι οποίοι προκειμζνου να κερδίςουν πελατεία, χαϊδεφουν αυτιά,

294 διογκϊνουν γεγονότα και διαςτρεβλϊνουν αλικειεσ . Αρνοφνται να μιλιςουν επί τθσ ουςίασ και αντικειμενικά, για τα προβλιματα που ταλανίηουν τθν πατρίδα. ποτζ δεν εκςτομίηουν τθν ανάγκθ μεγάλων κυςιϊν και ξεβολζματοσ από όλουσ μασ. Είναι πάντα ςτθν απζξω ςε μια ιδιότυπθ κριτικι, όποια τουσ ςυμφζρει κάκε φορά και ίςωσ εξ αυτισ τθσ ςυμπεριφοράσ τουσ κα μποροφςαν να χαρακτθριςτοφν, επιεικϊσ, οι «μπαγάςθδεσ» τθσ κρίςθσ. Οι εξαιρζςεισ ελάχιςτεσ. *** Τουσ πολιτικοφσ, όμωσ, που κατακρίνουν οι Νεοζλλθνεσ, από ςυςτάςεωσ του κράτουσ των, τουσ επιλζγουν οι ίδιοι με τθν κρυφι ελπίδα και προςδοκία, που αποβαίνει ςταδιακά απαίτθςθ, τθσ εξυπθρζτθςθσ των ίδιων ςυμφερόντων τουσ, δθλαδι για μια κεςοφλα του παιδιοφ τουσ ςτο δθμόςιο, για εφκολθ πρόςβαςθ ςε δανειςμό από μια τράπεηα ι άλλο χρθματοδοτικό φορζα (μιλάμε για «τθν εποχι των παχζων αγελάδων»), για τθν εξάλειψθ ι μετριαςμό ενόσ πρόςτιμου, που επιβλικθκε από κρατικι υπθρεςία π.χ. τροχαία, εφορία, αςφαλιςτικό ταμείο κ.ο.κ. ακόμα και για ειδικι δικαςτικι μεταχείριςθ, ςε περίπτωςθ που πζςουν ςτα βρόχια τθσ δικαιοςφνθσ . και τϊρα, με τθν οικονομικι κρίςθ που μαςτίηει τθ χϊρα, προχωροφν ςτο ανάκεμα για όλουσ ςυλλιβδθν τουσ πολιτικοφσ. Αποφεφγουν, επίςθσ, να ςκεφτοφν ότι πάντα ωσ πολίτεσ ζπαιηαν εναλλάξ με τουσ πολιτικοφσ, τουσ ρόλουσ του «προαγωγοφ» και τθσ «πόρνθσ», αιςχοκερδϊντασ και οι δυο πλευρζσ, με το δικό τουσ τρόπο θ κάκε μια, εισ βάροσ τθσ πατρίδασ. Αυτό δείχνουν τόςεσ πτωχεφςεισ, που οδιγθςαν κάκε φορά ςε εξάρτθςθ και επιτιρθςθ από τουσ ξζνουσ και, εν τζλει, ςε απαξίωςθ τθσ χϊρασ μασ.

295 Οι Νεοζλλθνεσ, δυςτυχϊσ, ςτεροφνται τθσ δθμόςιασ αρετισ, που είναι ο κεμζλιοσ λίκοσ κάκε ευνομοφμενθσ και προοδευμζνθσ πολιτείασ. Αναφερόμαςτε ςτθν αρετι, για τθν οποία μίλθςε και ο ίδιοσ ο Μαρξ, όταν ρωτικθκε για το ποια είναι θ κεμελιϊδθσ αρχι τθσ δθμοκρατικισ λαϊκισ κυβζρνθςθσ. Συγκεκριμζνα, απάντθςε: «Θ αρετι. Εννοϊ τθ δθμόςια αρετι που ζκανε τόςο μεγάλα καφματα ςτθν Ελλάδα και ςτθ ΢ϊμθ… θ αρετι που δεν είναι τίποτε άλλο από τθν αγάπθ τθσ πατρίδασ και των νόμων.» Ζτςι, λοιπόν, βρίςκουν βολικό οι πολιτικοί μασ να φτιάχνουν τα κομματικά μαγαηάκια τουσ, αλλάηοντασ μόνο κομματικζσ ταμπζλεσ, οςάκισ το κρίνουν ςκόπιμο, όπου εγκλωβίηουν ς’ αυτά τουσ πελάτεσ - ψθφορόρουσ τουσ, τουσ οποίουσ προςπακοφν να μετατρζψουν ςε οπαδοφσ τουσ, με δζλεαρ πολλά και διάφορα καλοφδια από τθν προοπτικι ειςόδου ςτθ Βουλι ι, ακόμα καλφτερα, από τθν προοπτικι ανάλθψθσ τθσ εξουςίασ. Και είναι τόςα τα καλοφδια όςεσ και οι ορζξεισ των πολιτϊν - πελατϊν. Υπάρχουν κομματικά μαγαηιά για όλα τα γοφςτα, «Ελλθναράδεσ» τἄχα αδοφλωτοι, κατά βάκοσ ανεγκζφαλοι (ςε αυτοφσ ανικουν και όςοι ευκφνονται για τθν κατοχι τθσ Κφπρου από τουσ Τοφρκουσ). ρεαλιςτζσ δθμοκράτεσ τἄχα ριηοςπάςτεσ, που όμωσ απεχκάνονται ό,τι πάει κόντρα ςτα ςυμφζροντά τουσ. κοινωνικά ευαίςκθτοι, που γίνονται κυνικότεροι των ριηοςπαςτϊν, μόλισ κακίςουν ςτο κϊκο τθσ εξουςίασ. ορκιςμζνοι αγωνιςτζσ του δίκιου και τθσ λευτεριάσ, που ςτθν πράξθ αποδεικνφονται ξεδιάντροποι προσ το λαό και αςελγείσ προσ τουσ κεςμοφσ τθσ δθμοκρατίασ. δθλαδι βαςικά όλοι τουσ μζγιςτοι κομφορμιςτζσ.

296 Τον τελευταίο καιρό ζχουν εμφανιςτεί και κάποιοι νεόκοποι με το προςωπείο του αντιςυςτθμικοφ, που μπορεί να εκςτομίςουν κάκε είδουσ πολιτικι ρουκζτα, ςτα όρια τθσ πολιτικισ μπαλαφάρασ, προκειμζνου να αποπροςανατολίςουν και αυτοί με τθ ςειρά τουσ τον εξουκενωμζνο και απελπιςμζνο λαό, ϊςτε εφκολα να υφαρπάςουν τθν ψιφο των πολιτϊν. Στα κόμματα όλου του πολιτικοφ τόξου, δυςτυχϊσ, περιςςεφουν οι ιδιοτελείσ, οι απαίδευτοι και οι ανεπάγγελτοι, οι αμετροεπείσ και ψευδολόγοι, οι ανίκανοι για ςχεδιαςμό και υλοποίθςθ ςτόχων, οι ανεφκυνοι και χωρίσ ίχνοσ ευκιξίασ για παραίτθςθ από κζςεισ και αξιϊματα. με θγεςίεσ αλλεργικζσ ςτθ διαφορετικι άποψθ, ςτθν κριτικι και ςτθ ςυλλογικότθτα, με αποτζλεςμα να τίκενται εκτόσ μάχθσ και να εξοςτρακίηονται τα ςοβαρά και ικανά πολιτικά ςτελζχθ. Ρολιτικζσ θγεςίεσ, που ςυχνά φαντάηουν ςτον απλό κόςμο μεγάλεσ και τρανζσ και είναι ςτθν πραγματικότθτα αςιμαντεσ και γελοίεσ. Κάνει εντφπωςθ, που δεν πιραν ποτζ το κάρροσ κάποιοι από αυτοφσ, οι οποίοι ζηθςαν τα πολιτικά πράγματα μζςα από τισ διάφορεσ πολιτικζσ παρατάξεισ και κόμματα, να φανερϊςουν με ςτοιχεία τθν ψευτιά και τθν ανικανότθτα των πολιτικϊν θγεςιϊν τουσ, και να αποκακθλϊςουν πολιτικά φωτοςτζφανα. Φωτεινι εξαίρεςθ ο Λεωνίδασ Κφρκοσ, ςθμαίνον πρόςωπο τθσ Κομμουνιςτικισ Αριςτεράσ, που είχε το κάρροσ, ςτθ δφςθ του βίου του και όταν πια ζνιωκε ανεξάρτθτοσ από κομματικζσ δεςμεφςεισ, να γκρεμίςει από το βάκρο τθσ τθν τότε κομμουνιςτικι θγεςία, που ζςπρωξε τθ χϊρα ςτον εμφφλιο. Το χαμθλό πολιτικό επίπεδο τθσ χϊρασ μασ οφείλεται ςίγουρα ςτθ κλιβερι νοοτροπία μασ ωσ λαοφ, απότοκοσ

297 αφενόσ του χαμθλοφ πνευματικοφ επιπζδου των πολιτϊν(εξαιτίασ τθσ υποβακμιςμζνθσ εκπαίδευςισ των) και αφετζρου τθσ εγγενοφσ κουτοπονθριάσ μασ, εξαιτίασ τθσ ιδιοτζλειασ και του προςωπικοφ βολζματοσ ενόσ εκάςτου ςε βάροσ του ςυνόλου. *** Υποβακμιςμζνθ εκπαίδευςθ, με πνευματικοφσ θγιτορεσ «λαπάδεσ», που δειλιάηουν να βγουν μπροςτά και να πουν τα πράγματα με το όνομά τουσ, από το φόβο αφενόσ να μθν εκτεκοφν ςτον κόςμο, που κζλει πάντοτε να του χαϊδεφουν τα αυτιά, και αφετζρου να μθ ςτοχοποιθκοφν και χάςουν τουσ διαφλουσ τουσ με τουσ κρατοφντεσ, και εν τζλει κινδυνεφςουν οι επιρροζσ τουσ, οι απολαβζσ τουσ και τα οφίτςιά τουσ ςε Ρανεπιςτιμια, ςε Ακαδθμίεσ, ςε διάφορα άλλα πνευματικά ιδρφματα και κζντρα προϊκθςθσ τθ φιμθσ τουσ. Υποβακμιςμζνθ εκπαίδευςθ, γιατί ποτζ δεν διδάχτθκε, και με τον τρόπο που κα ζπρεπε, οφτε το μάκθμα για τθ ςυμπεριφορά και το χρζοσ του ςωςτοφ πολίτθ προσ τθν Ρολιτεία, οφτε και θ κφρακεν παιδεία, θ οποία γαλοφχθςε τθ Δφςθ μετά τθν Αναγζννθςθ, οφτε τζλοσ τθν ελλθνικι και τθν παγκόςμια ιςτορία (πολιτικι, οικονομικι, ςτρατιωτικι, πολιτιςτικι κλπ.). Εξάλλου, θ ςτροφι προσ τισ κετικζσ ςπουδζσ, που δίνουν υψθλι επαγγελματικι ειδίκευςθ, αλλά περιορίηουν τθ γενικότερθ κζαςθ του ατόμου και θ απαξίωςθ των κεωρθτικϊν ςπουδϊν, ζχει, τελικϊσ, ωσ αποτζλεςμα τον πολιτικό ευνουχιςμό των πολιτϊν και τθν αδυναμία δθμιουργίασ θγετϊν υψθλοφ αναςτιματοσ, που να μποροφν να εμπνεφςουν το λαό και να τον κακοδθγιςουν ςτο δρόμο, όχι μόνο τθσ υλικισ ευθμερίασ,

298 αλλά και τθσ πνευματικισ προόδου, με ςεβαςμό ςτισ ανκρϊπινεσ αξίεσ και ςτο Ρεριβάλλον. Θ απαξίωςθ των κεωρθτικϊν ςπουδϊν τισ τελευταίεσ δεκαετίεσ ςε όλεσ τισ Δυτικζσ χϊρεσ ζχει ςοβαρό αντίκτυπο ςτισ κοινωνίεσ τουσ, και ςτθν παγκόςμια πολιτικι ςκθνι. Πςοι, ωσ νζοι, δεν κθτεφςουν ςτουσ Ζλλθνεσ και ςτουσ Λατίνουσ ςτοχαςτζσ, δεν κα μπορζςουν ποτζ αργότερα, όταν δραςτθριοποιθκοφν ωσ πολιτικοί, να γίνουν: Λίνκλον, Τηζφερςον, Λόυδ Τηϊρτη, Τςϊρτςιλ, Ελευκζριοσ Βενιηζλοσ, Κλεμανςϊ, Ντε Γκωλ, Σουμάν, Αντενάουερ. Υποβακμιςμζνθ τζλοσ εκπαίδευςθ, θ οποία αντί να προωκεί τθν αριςτεία, μάχεται για το αντίκετο, αποδεχόμενθ ςιωπθρά τθν τζχνθ τθσ ιςςονοσ προςπάκειασ και τθσ ιςοπζδωςθσ επαίνων, τιμϊν και απολαβϊν. *** Στθ χϊρα μασ, θ κρατικι μθχανι εκλαμβάνεται από τθν εκάςτοτε πολιτικι παράταξθ που κυβερνά, ζνα είδοσ κομματικοφ υπθρζτθ, που παςχίηει να τον αφομοιϊςει ωσ κομματικό ςτρατό, με εργαλεία τισ προςλιψεισ, τουσ μιςκοφσ και τθν ατιμωρθςία, καταπατϊντασ κάκε ζννοια αξιοκρατίασ. Κρατικι μθχανι, όπου θ αξιολόγθςθ είναι ουςιαςτικά ανφπαρκτθ, διότι όπου τυπικά λαμβάνει χϊρα, δεν βαςίηεται ςε αντικειμενικά και ςυγκρίςιμα (ποςοτικά και ποιοτικά) κριτιρια, αναφορικά με το παραγόμενο ζργο των δθμόςιων λειτουργϊν, αλλά ςε γενικότθτεσ, με τισ οποίεσ λίγο - πολφ όλοι οι κρινόμενοι μποροφν να αποςπάςουν υψθλι βακμολογία. Το πλζον εξωφρενικό είναι ότι ςε ςθμαντικό τμιμα τθσ Δθμόςιασ Διοίκθςθσ, όπωσ είναι θ πρωτοβάκμια και θ δευτεροβάκμια

299 εκπαίδευςθ, δεν γίνεται καμιά αξιολόγθςθ εδϊ και ςαράντα χρόνια! Οι Ζλλθνεσ εκπαιδευτικοί παρότι είναι επιφορτιςμζνοι, όχι μόνον να μεταδίδουν τθ γνϊςθ ςτουσ νζουσ, αλλά και να τουσ αξιολογοφν ςε τακτά χρονικά διαςτιματα, εν τοφτοισ οι ίδιοι αρνοφνται πειςματικά τθ δικι τουσ αξιολόγθςθ. Και θ ελλθνικι κοινωνία μζνει απακισ, χωρίσ ουςιαςτικά να ενδιαφζρεται, ποιοι ζχουν αναλάβει να μορφϊςουν τθ νεολαία τθσ. Οι Ζλλθνεσ φαίνεται ζχουν αποδεχτεί μοιρολατρικά, πλθρϊνοντασ επιπρόςκετα και ςθμαντικό τίμθμα, ότι τα κενά τθσ μάκθςθσ των παιδιϊν τουσ τα καλφπτουν τα φροντιςτιρια, δεν ςυνειδθτοποιοφν όμωσ ότι ο ρόλοσ του ςχολείου είναι ευρφτεροσ, πιο ςφνκετοσ και πιο ςοβαρόσ από το ρόλο του φροντιςτθρίου. Και να ςκεφκεί κανείσ ότι, παλιότερα, ςτθν ελλθνικι δθμόςια εκπαίδευςθ οι εξετάςεισ των μακθτϊν γίνονταν από εξωτερικζσ επιτροπζσ, οι οποίεσ παράλλθλα ζκριναν και αξιολογοφςαν και το ζργο των εκπαιδευτικϊν, για όλθ τθ ςχολικι χρονιά που είχε διανυκεί. Είναι χαρακτθριςτικό το παρακάτω δθμοςίευμα ζγκριτθσ εφθμερίδασ των Ακθνϊν : “Ἀθηνά” 27/9/1856 Πρὸς τὸν Δημοδιδάσκαλον Ἀραχώβης Κύριον Ἀθανάσιον Βῖκον Αἱ ἐξετάσεις τῶν εἰς τὸ ἐνταῦθα δημοτικόν σχολεῖον φοιτώντων μαθητῶν ἐγένοντο. Ἡ ἐξεταστική ἐπιτροπή πεπεισμένη οὖσα περὶ τῆς χαρακτηριζούσης ΢ὲ ἐπιμελείας οὐδόλως ἠμφίβαλλε περὶ τοῦ εὐαρέστου ἀποτελέσματος. Καὶ ὄντος, αἱ ἐπὶ διημερίαν διαρκέσασαι ἐξετάσεις οὐδόλως ἔψευσαν τὰς προσδοκίας ἡμῶν. Οἱ ἀπὸ τοῦ ΢χολείου ἀπολυόμενοι 14 μαθηταί καὶ παρ’ ἡμῶν κριθέντες ἱκανοί

300 παιδεύσεως ἀνωτέρας, εἰσί τόσα μαρτύρια τῆς ἱκανότητος καὶ ἐπιμελείας ΢ου. Ἔσο βέβαιος, Κύριε Δημοδιδάσκαλε, ὅτι διαμορφῶν πολίτας χρηστούς καὶ παρέχοντας ἐλπίδα ὅτι τὴν τε κοινωνίαν καὶ ἑαυτούς ὠφελήσουσι, θέλεις πάντοτε ἐπισύρει τὴν κοινήν ἀγάπην καὶ τὴν κοινήν εὐγνωμοσύνην. Παρά πάντων τῶν ἐν ταῖς ἐξετάσεσι παρευρεθέντων παρεκλήθημεν νὰ σοὶ διακοινώσωμεν τὰ λαμπρότερα ὑπὲρ ΢οῦ αἰσθήματα τῶν γονέων, οἵτινες ἄσμενοι βλέπουσι διαπλασσομένους παρά ΢οῦ νέους εὐφυεῖς, ἐπιμελεῖς καὶ ἠθικούς. Ἄλλωστε ἡ οὐδέποτε ἄλλοτε γενομένη συρροή τῶν μαθητῶν, συμποσουμένων εἰς 175, τὶ ἄλλο δεικνύει ἤ τὴν ἀγαθήν περὶ ΢οῦ δόξαν, ἥν πάντες ἔχομεν ἐσχηματισμένην; Ἡ περὶ τὰ μαθήματα οὖν ἐπίδοσις πάντων τῶν μαθητῶν, ἡ δεικνύουσα ἀρκούσαν διανοητικήν ἀνάπτυξιν, καὶ ἡ ηθική αὐτῶν διάπλασις, ἐπιβάλλουσιν ἡμῖν τὸ καθῆκον ἐξ ἑνὸς μὲν νὰ σὲ συγχαρῶμεν διὰ τὴν πιστήν ἐκπλήρωσιν τῶν ἀνατεθειμένων ΢οι καθηκόντων, ἐξ ἑτέρου δὲ νὰ ΢οὶ διακοινώσωμεν τὴν κοινήν τῶν συμπολιτῶν ἡμῶν πάντων εὐγνωμοσύνην καὶ εὔνοιαν. Πεπεισμένη οὖσα ἡ ἐπιτροπή ὅτι καὶ τοῦ λοιποῦ τοῖς αὐτοῖς ἐμμενεῖς, δράττεται τῆς εὐκαιρίας νὰ ΢οὶ δηλώσῃ τὴν ἐξαίρετον αὐτῆς ὑπόληψιν. Ἐν Ἀραχώβῃ 21 Αὐγούστου 1856 Ἡ Ἐφορευτική Ἐπιτροπή Ὁ Δήμ*αρχος+ ὡς πρόεδρος Λουκᾶς Καλποῦζος Παπ. Ἰωάν. Πρωτοπαππᾶς Α. Α. Κόκκαλης Τὰ μέλη τῆς Ἐξ. Ἐπιτροπῆς Παπ. Ἰωάν. Πρωτοπαππᾶς Λουκᾶς Παππᾶ Ἰω. ΢ῖμος Θεμιστ. Λ. Καλποῦζος Ἰω. Λ. Υράγκος

301 *** Κρατικι μθχανι, ςτθν οποία λείπουν υπθρεςίεσ εςωτερικοφ ελζγχου, για τθν πάταξθ τθσ παρανομίασ και τθσ διαφκοράσ. Το υπάρχον Σϊμα Επικεωρθτϊν είναι ανεπαρκζςτατο, για να μπορζςει να αντιμετωπίςει τθν ενδθμοφςα παραβατικότθτα. Οι ελεγκτικοί μθχανιςμοί, ουςιαςτικά, αποτελοφν άλλοκι των πολιτικϊν θγεςιϊν των υπουργείων, κακϊσ οι ελεγκτικζσ διαδικαςίεσ κινοφνται, ςυνικωσ, μετά από δθμοςιογραφικό κόρυβο, προκειμζνου να αποφορτιςτεί το κλίμα αγανάκτθςθσ που δθμιουργείται ςτθν κοινωνία, από τθν αποκάλυψθ κάποιου οικονομικοφ ι διοικθτικοφ ςκανδάλου. Για τθ διατιρθςθ των προνομίων των απαςχολουμζνων ςτο ςτενό και ευρφτερο δθμόςιο τομζα ευκφνονται, βεβαίωσ, και οι εκάςτοτε αντιπολιτεφςεισ, οι οποίεσ προκειμζνου να μθ χάςουν ψθφοφόρουσ τουσ από τθν τόςο κρίςιμθ και ςυμπαγι πολιτικι πελατεία, όχι μόνο δεν αςκοφν κριτικι, αλλά αντίκετα πλειοδοτοφν μζςω των ςυνδικαλιςτικϊν φερεφϊνων τουσ, καλφπτοντασ παράλογεσ απεργίεσ και καταλιψεισ. Σε αυτι τθ λογικι του Δθμόςιου τομζα μπικαν ςιγά ςιγά και πολλοί άλλοι τομείσ τθσ ιδιωτικισ μασ οικονομίασ, όπωσ: αγρότεσ επιδοτοφμενοι, βιοτζχνεσ και βιομιχανοι και άλλου είδουσ επιχειρθματίεσ, χρθματοδοτοφμενοι με τθ μεςολάβθςθ πάντα τθσ πολιτικισ εξουςίασ. Αυτό το αλιςφερίςι των πολιτικϊν κομμάτων και των δθμοςίων υπαλλιλων, εν ενεργεία και ςυνταξιοφχων, όπου θ μια πλευρά ηθτά ψιφουσ και θ άλλθ απολαβζσ και προνόμια, εμπόδιςε όλεσ ανεξαιρζτωσ τισ Κυβερνιςεισ τθσ κρίςθσ να πάρουν δίκαια μζτρα αναφορικά με το Δθμόςιο,

302 που αςκενοφςε και αςκενεί βαρφτατα και να προχωριςει ςε εξυγίανςθ του Κράτουσ. Θ απαςχόλθςι μου επί πενταετία ςτον Λδιωτικό τομζα και επί τριακονταετία ςτο Δθμόςιο, ςε νευραλγικζσ μάλιςτα κζςεισ, μου δίνει το δικαίωμα, ζχοντασ ςαφι εικόνα για τθ δθμόςια διοίκθςθ, να ζχω άποψθ γι’ αυτιν και κακαρό μζτρο ςφγκριςθσ. Είναι αλικεια και μάλιςτα πολφ πικρι ότι θ ςυντριπτικι πλειοψθφία των δθμοςίων υπαλλιλων εδϊ και πολλζσ - πολλζσ δεκαετίεσ, με κριτιρια ιδιωτικισ οικονομίασ, υποαπαςχολοφνται και μποροφν να δικαιολογιςουν πειςτικά μόνο ζνα μικρό μζροσ των απολαβϊν τουσ. Σε μια ευνομοφμενθ, δίκαιθ και αυςτθρι πολιτεία όλοι αυτοί οι εργαηόμενοι, όχι μόνο κα οδθγοφνταν ςε απόλυςθ, αλλά επιπλζον κα τουσ ηθτείτο και θ επιςτροφι ενόσ ςθμαντικοφ μζρουσ των μιςκϊν τουσ, που δεν κα δικαιολογείτο από τθν ελλιπι εργαςία τουσ, και εάν κάποιοι από αυτοφσ είχαν ςυνταξιοδοτθκεί, κα τουσ ηθτείτο και θ επιςτροφι ανάλογου μζροσ των ςυντάξεϊν τουσ, για τθν ίδια αιτία. Υπάρχει, όμωσ, και μια μικρι κατθγορία δθμοςίων λειτουργϊν ικανϊν, ευςυνείδθτων και πολφ εργατικϊν, που επωμίηονται μεγάλεσ ευκφνεσ, οι οποίοι ουςιαςτικά ςτθρίηουν τθ δθμόςια διοίκθςθ και τθν κρατοφν όρκια, για να μθ ςωριαςτεί. Αυτοί οι δθμόςιοι λειτουργοί κα ζπρεπε να αμείβονται με πολλαπλάςιο μιςκό και ωσ ςυνταξιοφχοι κα ζπρεπε να ζχουν πολλαπλάςια αμοιβι. Είναι οι ίδιοι που δεν τουσ ζφτιαξε το ςφςτθμα, αλλά ζχουν φαίνεται γεννθκεί να είναι ςυνεπείσ και εργατικοί και κάποιοι μάλιςτα από

303 αυτοφσ ιδιαίτερα ικανοί, που κα μποροφςαν να ςτακοφν επάξια ςτισ πιο απαιτθτικζσ κζςεισ του ιδιωτικοφ τομζα. Είναι οι ίδιοι που πολλζσ φορζσ, μθ ςυνδεόμενοι με το πολιτικό ςφςτθμα, παραγκωνίηονται, γιατί άλλοι πιο ςυνεργάςιμοι και οςφυοκάμπτεσ καταλαμβάνουν τα επίηθλα αξιϊματα. Οι παραπάνω εκλεκτοί δθμόςιοι λειτουργοί είναι, εν τζλει, οι μεγάλοι αδικθμζνοι. Δθμόςια διοίκθςθ, όπου οι κζςεισ και τα αξιϊματα ανακατανζμονται ςε τακτά διαςτιματα, βγαίνοντασ… «ςτο ςφυρί», λεσ και είναι φκθνι πραμάτεια και καλοφνται υπάλλθλοι ικανοί και μθ ικανοί, ςχετικοί και άςχετοι περί τθν υπθρεςία, ζχοντασ όμωσ εξαςφαλίςει κάποια τυπικά προςόντα, να εκδθλϊςουν ενδιαφζρον για κατάλθψθ διοικθτικϊν κζςεων. και εν τζλει όςοι κουβαλοφν κομματικζσ και ςυνδικαλιςτικζσ περγαμθνζσ, μζςα από ςτθμζνεσ ςυνεντεφξεισ, που δρομολογοφν οι πολιτικζσ εξουςίεσ, πετυχαίνουν τθν ανζλιξι τουσ με ολζκρια αποτελζςματα και για τθ διοίκθςθ και για τουσ πολίτεσ. Αποτζλεςμα όλων αυτϊν, θ κρατικι μασ μθχανι δεν ζχει ςτιβαρό ςκελετό, αλλά να είναι μια πλαδαρι μάηα πρόςφορθ ςε μάλαξθ από κάκε πολιτικι θγεςία, με αποτζλεςμα οι νόμοι να είναι ανίςχυροι, παιχνίδι ςτα χζρια επιτιδειων δθμόςιων λειτουργϊν και των πολιτικϊν αφεντικϊν τουσ, ενϊ ςτισ ευνομοφμενεσ χϊρεσ οι νόμοι είναι τα μοναδικά αφεντικά και όλοι οι άλλοι, αξιωματοφχοι και μθ, οφείλουν να υπακοφουν και υπακοφουν. Με τζτοια δομι θ κρατικι μθχανι παραλφει και ςτθν πιο μικρι πολιτικι αςτάκεια και αρρυκμία. Και μόλισ αλλάξει θ πολιτικι θγεςία, μια πλθμμυρίδα ζρχεται και γκρεμίηει ό,τι ζχει δθμιουργθκεί και άντε πάλι από τθν

304 αρχι, ανακαλφπτοντασ ξανά τον τροχό, χρθςιμοποιϊντασ νζα διοικθτικά γιατροςόφια, που γριγορα αποδεικνφονται αναποτελεςματικά και ατελζςφορα, τα οποία προκαλοφν ςτουσ πολίτεσ άλλοτε κλίψθ και βάςανα και άλλοτε κυμθδία. Κρατικι μθχανι, ςτθν οποία κυριαρχεί ευκζωσ το δόγμα τθσ ιςςονοσ προςπάκειασ, αλλά των ίςων τιμϊν και απολαβϊν. Κρατικι μθχανι, που ζχει περικωριοποιιςει τθν επανεκπαίδευςθ και τθ μεταλαμπάδευςθ εμπειρίασ από τουσ παλιοφσ ςτουσ νζουσ, και δεν προβαίνει ποτζ ςε τεκμθρίωςθ, απολογιςμό και κριτικι του παραγομζνου ζργου τθσ, διότι προφανϊσ με αυτόν τον τρόπο κα ζρκουν ςτο φωσ λάκθ, παραλείψεισ, αςτοχίεσ και ανομίεσ των υπευκφνων, και αυτά τα πράγματα δεν ςυμφζρουν ςε κανζναν από τουσ δθμόςιουσ λειτουργοφσ, οφτε βεβαίωσ και ςτα πολιτικά αφεντικά τουσ. Ζτςι ς’ αυτό το κράτοσ, επαναλαμβάνονται τα ίδια λάκθ και δεν κεραπεφονται ποτζ οι παραλείψεισ του. Ραραφράηοντασ όμωσ τθ ριςθ του αρχιτζκτονα Αριςτομζνθ Ρροβελζγγιου: «Άμα δε χτίςεισ Χϊρα, δεν μπορείσ να χτίςεισ πόλθ», μποροφμε να ποφμε ότι: άμα δεν χτίςεισ Κράτοσ(Διοίκθςθ) δεν μπορείσ να χτίςεισ οικονομία. *** Αντί λοιπόν όλεσ οι πολιτικζσ παρατάξεισ, ςτον πρϊτο χρόνο τθσ κρίςθσ, να ςυμφωνιςουν εγκαίρωσ και από κοινοφ, ωσ όφειλαν, και να προτείνουν τθ λιψθ ςτοχευμζνων και, εν ανάγκθ, ςκλθρϊν μζτρων, ϊςτε να διορκωκοφν τα κακϊσ κείμενα τθσ Δθμόςιασ διοίκθςθσ. άφθςαν το πρόβλθμα να διολιςκαίνει (ψαρεφοντασ θ κάκε μια πολιτικι παράταξθ ςε κολά ψθφοκθρικά νερά), με αποτζλεςμα οι εκάςτοτε εκτελεςτικζσ εξουςίεσ να

305 μετακζτουν βακμιαία, εφκολα και αςτόχαςτα τα βάρθ τθσ οικονομικισ κρίςθσ ςτον ιδιωτικό τομζα, που είχε απομείνει υγιισ, προκαλϊντασ του ανικεςτο βλάβθ, και ζτςι να οδθγείται ςε μαραςμό. Εάν, όμωσ, εμποδίηεται ςυςτθματικά θ ανάκαμψθ του ιδιωτικοφ τομζα, πϊσ μπορεί να αυξθκεί θ απαςχόλθςθ; πϊσ μπορεί να αυξθκεί θ παραγωγι και οι εξαγωγζσ; πϊσ εντζλει μπορεί να παραχκεί πλοφτοσ, ςτον οποίον προςβλζπει το Δθμόςιο, για τισ ποικίλεσ ανάγκεσ του (άμυνα, αςφάλεια, παιδεία, υγεία, πρόνοια ευαίςκθτων κοινωνικϊν ομάδων και βεβαίωσ αμοιβζσ και ςυντάξεισ δθμοςίων υπαλλιλων); Διότι ξζνα δάνεια ςτθν παροφςα ιςτορικι ςυγκυρία δεν υπάρχουν και εάν ςτο μζλλον υπάρξουν, δεν κα είναι ίδια με εκείνα των «παλιϊν καλϊν καιρϊν». Θ Ρολιτεία με αυτι τθν αντιμετϊπιςθ του ιδιωτικοφ τομζα, ουςιαςτικά εξωκεί και εκδιϊκει τισ απομζνουςεσ υγιείσ επιχειριςεισ προσ το εξωτερικό και κυρίωσ ςτα Βαλκάνια, με αποτζλεςμα να ενδυναμϊνονται οι οικονομίεσ - με αφξθςθ τθσ απαςχόλθςθσ και τθσ απόδοςθσ φόρων - των ανταγωνιςτϊν μασ γειτόνων και οριςμζνων εξ αυτϊν εν δυνάμει εχκρϊν μασ (π.χ. Αλβανία, Σκόπια). *** Βεβαίωσ, δεν είναι μόνον θ «ςυμπακισ» τάξθ των δθμοςίων υπαλλιλων που ταλαιπωρεί τον απλό πολίτθ, ζχοντασ φτιάξει δυνατά οχυρά κάςτρα. Υπάρχουν και πολλζσ άλλεσ «ςυμπακείσ» τάξεισ ςτον ιδιωτικό τομζα, που ζχουν φτιάξει και αυτζσ τα δικά τουσ οχυρά και κάςτρα και απαιτοφν με πείςμα τθ διατιρθςθ των προνομίων τουσ. όπωσ π.χ. θ τάξθ των δικθγόρων, των ςυμβολαιογράφων, των γιατρϊν, των φαρμακοποιϊν, των

306 μθχανικϊν, των εργολάβων, των ταξιτηιδων, των μεταφορζων, των βενηινοπωλϊν, των εργαηομζνων ςτα μζςα αςτικισ και υπεραςτικισ μεταφοράσ, των λιμενεργατϊν, αλλά και των μεγαλοαγροτϊν και πολλϊν πολλϊν άλλων. Θ κωλυςιεργία - αδυναμία των πολιτικϊν μασ ςτα χρόνια τθσ κρίςθσ, ςτο να περιορίςουν εγκαίρωσ και δραςτικά, αφενόσ τουσ μιςκοφσ και τισ ςυντάξεισ του ςτενοφ και ευρφτερου δθμόςιου τομζα, που δεν ςυμβαδίηουν οφτε με τθν οικονομικι δυνατότθτα τθσ χϊρασ, αλλά οφτε και με τθν παραγωγικότθτά τουσ, και αφετζρου τα προνόμια των «ςυμπακϊν» τάξεων τθσ ιδιωτικισ οικονομίασ. και θ πειςματικι άρνθςθ του δθμοςίου και του ιδιωτικοφ τομζα ςτο να αποδεχκοφν και μάλιςτα εγκαίρωσ τουσ απαραίτθτουσ περιοριςμοφσ, ζκαναν αυτι τθ χϊρα και τθν οικονομία τθσ κυριολεκτικά να ςζρνεται επί επτά χρόνια, με πλιρθ απαξίωςι μασ από τθ διεκνι κοινωνία, με αποτζλεςμα θ πατρίδα μασ να ζχει μπει ςε ζνα ςπιράλ αποςφνκεςθσ. Εάν αυτό το ςπιράλ δεν ανακοπεί, κα υπάρξουν ςοβαροί εκνικοί κίνδυνοι, εςωτερικοί και εξωτερικοί, διότι θ πατρίδα χάνει ςυνεχϊσ τουσ ιςτοφσ τθσ με τθν ζκρθξθ τθσ υπογεννθτικότθτασ, θ οποία τα επόμενα χρόνια κα πάρει εφιαλτικζσ διαςτάςεισ, ζτςι ϊςτε θ ζκρθξθ τθσ οικονομικισ κρίςθσ που ξζςπαςε το ζτοσ 2009, κα μοιάηει με αςτείο μπαλόνι τθσ Αποκριάσ, ςε ςχζςθ με τθ βόμβα τθσ πλθκυςμιακισ ςυρρίκνωςθσ που κα ςκάςει, εάν οι Ζλλθνεσ δεν αλλάξουν φιλοςοφία και τακτικι, και δεν πάρουν αποφάςεισ, που να τουσ οδθγιςουν ςε αναηιτθςθ ξεχαςμζνων, αλλά δοκιμαςμζνων αξιϊν, ςτισ οποίεσ οι παλαιότεροι πίςτευαν και τθροφςαν.

307 Το ςπιράλ: «υψθλοί μιςκοί - υψθλζσ ςυντάξεισ και υψθλι φορολογία - υψθλζσ ειςφορζσ» οδθγεί μεςοπρόκεςμα ςε αποδιοργάνωςθ τθσ οικονομίασ, με υψθλι ανεργία και μακροπρόκεςμα ςε πλιρθ κατεδάφιςθ αποδοχϊν και ςυντάξεων και ςε διάλυςθ τθσ κοινωνίασ. Αντίκετα το ςπιράλ: «χαμθλοί μιςκοί - χαμθλζσ ςυντάξεισ και χαμθλι φορολογία - χαμθλζσ ειςφορζσ» οδθγεί μεςοπρόκεςμα ςε ανάκαμψθ και μακροπρόκεςμα, ςε πρϊτθ φάςθ ςε αφξθςθ αποδοχϊν και ςυντάξεων, και ςε επόμενθ φάςθ ςε οικονομικι και κοινωνικι ακμι. Ρειςτικό παράδειγμα θ ςυμπεριφορά των Γερμανϊν μετά τθν ιττα τουσ ςτο Βϋ Ραγκόςμιο Ρόλεμο και τθν πλιρθ καταςτροφι τουσ. Επί πολλά χρόνια μετά το 1945, ζδιναν όλοι τουσ αγόγγυςτα, πζρα από τθν όποια φορολογία τουσ, και ζνα μεροκάματό τουσ κάκε εβδομάδα, για τθν ανόρκωςθ τθσ πατρίδασ τουσ . ζτςι ζφταςαν το 1960 να είναι μια από τισ πιο ςθμαντικζσ οικονομικζσ δυνάμεισ όχι μόνο τθσ Ευρϊπθσ, αλλά και ολόκλθρου του κόςμου. *** Εν τω μεταξφ, πολφ λόγοσ γίνεται τελευταία για το νόμιςμα, το ΕΥ΢Ω. Yπάρχουν αρκετοί, που πιςτεφουν καλοπροαίρετα ότι, εάν θ πατρίδα μασ επανζλκει ςτθ δραχμι, θ εκνικι οικονομία μασ κα απογειωκεί και κα μεγαλουργιςει. Δεν πρζπει, όμωσ, να ξεχνοφμε ότι το «ουςία» νόμιςμα μιασ χϊρασ και όχι το «τφποισ» είναι θ παραγωγι τθσ. Εάν μια χϊρα δεν παράγει, για ποικίλουσ λόγουσ και αιτίεσ, τι αξία μπορεί να ζχει το «τφποισ» νόμιςμά τθσ, ζςτω και εάν το παςπαλίηει με χρυςόςκονθ; Είναι ςίγουρο ότι μια οικονομία χωρίσ ανταγωνιςτικι παραγωγι ςε όλουσ τουσ κρίςιμουσ τομείσ τθσ, δεν μπορεί ποτζ να ζχει νόμιςμα, για να επιτυγχάνει

308 αποτελεςματικά τουσ ςκοποφσ τθσ (π.χ. ειςαγωγζσ, εξαγωγζσ, επενδφςεισ κλπ). Αυτό ιςτορικά δείχνουν όλεσ οι ξεχαρβαλωμζνεσ οικονομίεσ του κόςμου. Είναι, εξάλλου, γνωςτά ςε όλουσ μασ τα νομίςματα τθσ κατοχισ, όπου οι ταλαίπωροι τότε άνκρωποι, για να αγοράςουν ςτθν πόλθ π.χ. ζνα αβγό, που ιταν δυςεφρετο, ζπρεπε τθ μια μζρα να φορτϊνουν με χαρτονομίςματα ζνα ηϊο και τθν άλλθ μζρα ζνα κάρο ολόκλθρο, αλλά και ςιμερα βλζπουμε, πωσ «μεγαλουργοφν» οι κοινωνίεσ ςτθ Λατινικι Αμερικι με τα νομίςματα τφπου Μαδοφρο. Με αδφναμο και αςτακζσ νόμιςμα μια χϊρα είναι φτερό ςτον άνεμο, απζναντι ςτισ διακζςεισ των παγκόςμιων κερδοςκόπων. Με αδφναμο νόμιςμα οι ντόπιοι πολιτικοί μποροφν να παίηουν με το μόχκο του κοςμάκθ, κάνοντασ ςυνεχείσ υποτιμιςεισ, για να καλφψουν ςυςςωρευμζνα πολιτικοοικονομικά λάκθ τουσ, επικαλοφμενοι μάλιςτα τθν ανταγωνιςτικότθτα τθσ εκνικισ οικονομίασ. Και οι Ζλλθνεσ το ζργο αυτό το είχαν δει αμζτρθτεσ φορζσ ςτο παρελκόν. Εξάλλου, δεν μπορεί να ξεκινιςει ανάπτυξθ και παραγωγι ςε μια χειμαηόμενθ οικονομία, με νόμιςμα χωρίσ αντίκριςμα, το αντίκετο μπορεί να ςυμβεί. Εάν, δθλαδι, με ξζνα κεφάλαια αναλάβει τισ δυνάμεισ τθσ μια οικονομία - παράδειγμα πάλι θ Γερμανία, που ζλαβε αμζςωσ μετά τον πόλεμο αμερικανικά κεφάλαια - και αρχίςει να λειτουργεί ςιγά - ςιγά με τουσ κανόνεσ τθσ ςφγχρονθσ οικονομικισ επιςτιμθσ, χωρίσ να παραβλζπει τισ απαιτιςεισ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ, τότε μπορεί, εάν το αποφαςίςει και εφόςον οι ςυνκικεσ το επιτρζψουν, να περάςει με ςχετικι αςφάλεια ςε δικό τθσ νόμιςμα. ***

309 Για να αλλάξει θ χϊρα μασ και να βρει τον ίςιο δρόμο τθσ, κα πρζπει να κατανοιςουν όλοι, άρχοντεσ και αρχόμενοι, ότι είναι ανάγκθ να μεταμορφωκοφμε παραγωγικά, είτε μασ αρζςει είτε όχι, ςε Αςιάτεσ τθσ Ευρϊπθσ, με φτθνοφσ μιςκοφσ, χαμθλοφσ φόρουσ και χαμθλζσ ειςφορζσ, ζτςι ϊςτε να ζλκουν, να κρατθκοφν και να παραμείνουν οι επενδφςεισ, που κα γίνουν από ντόπιουσ και ξζνουσ, για να ξαναμποφμε δυναμικά ςτθ ςκθνι τθσ διεκνοφσ οικονομίασ. Ρρζπει να γίνουμε θ βαλκανικι οικονομικι τίγρθσ, ϊςτε να κερδίςουμε τθ χαμζνθ αξιοπιςτία μασ ςτθ Ευρϊπθ, για να γυρίςουν οι ελλθνικζσ επιχειριςεισ ςτθν πατρίδα μασ, που τϊρα αιματοδοτοφν ξζνεσ οικονομίεσ, για να επιςτρζψουν οι εκατοντάδεσ χιλιάδεσ νζοι μασ, θ αφρόκρεμα τθσ κοινωνίασ μασ, που τϊρα είναι ξενιτεμζνοι ςτα τζςςερα ςθμεία του ορίηοντα και παρζχουν υψθλζσ υπθρεςίεσ ςε αναπτυγμζνεσ οικονομίεσ και κοινωνίεσ, με αποτζλεςμα να ςυρρικνϊνεται δραματικά θ πατρίδα μασ, οικονομικά και πλθκυςμιακά. *** Δεν μποροφμε να απαιτοφμε, ςτθ φάςθ αυτι, διατιρθςθ υψθλϊν μιςκϊν και υψθλϊν ςυντάξεων, για να χρθματοδοτοφμε τα άνεργα παιδιά και εγγόνια μασ, γιατί αυτό δεν μπορεί να περπατιςει για μεγάλο χρονικό διάςτθμα και ςτο τζλοσ κα ςωριαςτεί ςε ερείπια. Αντίκετα, κα πρζπει να λάβουμε ωσ κοινωνία εκείνα τα μζτρα, που κα οδθγιςουν τισ νζεσ γενιζσ ςε δθμιουργικι απαςχόλθςθ, ζςτω και με μικρζσ απολαβζσ ςτθν αρχι, αλλά απαςχόλθςθ και όχι νοςθρι ςταςιμότθτα, που κάνει τουσ νζουσ μασ άπραγουσ και απακείσ, ςαν να είναι ευνουχιςμζνοι και λωβοτομθμζνοι, και εν τζλει

310 ανκρϊπουσ άχρθςτουσ, χωρίσ καμία διάκεςθ για ηωι και μζλλον, «άχκοσ αροφρθσ». Είναι ολζκριο, που οι ςθμερινοί Ζλλθνεσ προτιμοφν να ςυνωςτίηονται και να περιμζνουν ζνα πενιχρό επίδομα ανεργίασ, ενϊ ζνα περίπου εκατομμφριο οικονομικοί μετανάςτεσ ςε αυτι τθν ταλαιπωρθμζνθ χϊρα εργάηονται ςτθ γεωργία, ςτθν κτθνοτροφία, ςτισ οικοδομζσ, ςτισ βιοτεχνίεσ και βιομθχανίεσ, ςτισ εργολθπτικζσ επιχειριςεισ ιδιωτικϊν και δθμοςίων ζργων, ςτισ επιχειριςεισ εςτίαςθσ, ςτισ αγορζσ, ςτθν ανακφκλωςθ, ςτουσ κακαριςμοφσ πολυκατοικιϊν και κάκε είδουσ κτθρίων, ςτθ φφλαξθ θλικιωμζνων κλπ., επειδι οι εργαςίεσ αυτζσ κεωροφνται ταπεινζσ και παρακατιανζσ, που δεν ταιριάηουν ςτουσ… «ευγενείσ» νζουσ μασ, οι οποίοι προτιμοφν να μθ δραςτθριοποιοφνται, αλλά να ηθτοφν κακθμερινά χαρτηθλίκι από τουσ γονείσ τουσ ι τουσ υπεριλικεσ παπποφδεσ τουσ, για το φραπεδάκι τουσ, και, ςτθ χειρότερθ περίπτωςθ, ζνα πιάτο φαγθτό ςτα κοινωνικά ςυςςίτια των διμων και τθσ εκκλθςίασ. Ρρζπει, επιτζλουσ, να ςταματιςει θ απζχκεια των νζων μασ για τθν παραγωγι ςτο χωράφι, για τθν απαςχόλθςθ ςτθ ηωοκομία, ςτισ τζχνεσ, ςτισ καταςκευζσ και ςτισ μεταποιιςεισ. να πάψουν να επιηθτοφν με κάκε τρόπο ζνα πτυχίο για μια κεςοφλα ςε ζνα γραφείο, για να ανοίξουν ζνα μαγαηάκι ι για να γίνουν κάποιου είδουσ καλλιτζχνεσ. Γζμιςαν οι μεγάλεσ πόλεισ μασ από καλλιτεχνικά ςτζκια, και κεατρικζσ ςκθνζσ, όπου ταλαντοφχοι και ατάλαντοι, νθςτικοί και ταλαίπωροι ςυνωςτίηονται με τθν φροφδα ελπίδα να κερδίςουν με αυτό τον τρόπο τθ ηωι τουσ. Πλοι μασ γνωρίηουμε ότι το ςθμαντικό ςτο δζντρο δεν είναι τα άνκθ του ακόμα και οι καρποί του, αλλά οι ρίηεσ

311 του που βρίςκονται μζςα ςτο χϊμα και ςτθ λάςπθ, και ο κορμόσ του, για μπορεί να τρζφει και να φζρει με αςφάλεια όλθ τθν ελκυςτικι ανωδομι του. *** Στθ Φφςθ, ωσ γνωςτόν, κακϊσ και ςτθν οικονομία δεν υπάρχουν κενά. Ράντα βρίςκονται οι ανταγωνιςτζσ που κα εξαπλωκοφν, κα ειςπθδιςουν και εν τζλει κα γίνουν κυρίαρχοι. Ζτςι είναι βζβαιο ότι οι απρόςκλθτοι επιςκζπτεσ μασ - και δεν μιλάμε για τουσ πρόςφυγεσ πολζμου - που τϊρα κάνουν ειρθνικι απόβαςθ με τισ βάρκεσ ςτα νθςιά του Αιγαίου με τθν κακοδιγθςθ τθσ γείτονοσ Τουρκίασ, ςε λίγα χρόνια κα καλφψουν όλα αυτά τα κενά, που ζχουν αρχίςει να δθμιουργοφνται ςτθ ηαλιςμζνθ ελλθνικι κοινωνία, ςε πόλεισ και χωριά. Και δεν μπορεί κανείσ να κατθγοριςει τουσ μετανάςτεσ, που όντασ δυναμικοί και ριψοκίνδυνοι, αναηθτοφν ςε ξζνουσ τόπουσ να καλφψουν πλθκυςμιακά και οικονομικά κενά, παλεφοντασ κάτω από τισ πιο αντίξοεσ γι’ αυτοφσ ςυνκικεσ, με ςκοπό να κερδίςουν καλφτερεσ ςυνκικεσ ηωισ. Εξάλλου, θ παγκόςμια ιςτορία, εδϊ και χιλιάδεσ χρόνια, είναι ςτθ βάςθ τθσ μια ιςτορία μεταναςτεφςεων, άλλοτε ειρθνικϊν και άλλοτε όχι. Εάν λοιπόν οι ξζνοι οικονομικοί μετανάςτεσ διειςδφςουν ςιγά - ςιγά ςε όλουσ τουσ τομείσ τθσ οικονομίασ μασ από τουσ πιο απλοφσ μζχρι τουσ πιο νευραλγικοφσ, τότε τι ζλεγχο και τι μζλλον μπορεί να ζχουν οι Ζλλθνεσ μζςα ςτθν ίδια τθν πατρίδα τουσ; *** Οι πρόγονοί μασ, όταν οι Οκωμανοί ζγιναν κυρίαρχοι τθσ Βαλκανικισ, άφθςαν τα πεδινά και εφφορα μζρθ τουσ και τράβθξαν προσ τα βουνά, προκειμζνου να επιβιϊςουν, να κρατιςουν τισ παραδόςεισ τουσ, τα ικθ και ζκιμά τουσ,

312 χτίηοντασ το εκνικό μετερίηι τουσ, και ζτςι κρατικθκε ο ελλθνιςμόσ ηωντανόσ μζςα ςτουσ αιϊνεσ τθσ καταπίεςθσ και τθσ δουλείασ. Μπόρεςαν μζςα από αντίξοεσ ςυνκικεσ να επιβιϊςουν, να πολλαπλαςιαςκοφν και, όταν οι ιςτορικζσ ςυγκυρίεσ το επζτρεψαν, όρκωςαν το ανάςτθμά τουσ, λευτερϊκθκαν και ζτςι κατόρκωςαν, μετά από πολλοφσ αιϊνεσ να λογίηονται πάλι ωσ ζκνοσ. Αυτι θ ξεχαςμζνθ επαρχία, γαλουχθμζνθ ςωςτά, παρότι γριγορα απαξιϊκθκε από τουσ θγιτορεσ του κζντρου, δεν ζχαςε το δυναμιςμό τθσ και τθ ηωντάνια τθσ, και μπόρεςε όχι μόνο να ελευκερϊςει τουσ αδελφοφσ του βόρειου ελλθνικοφ χϊρου, που κινδφνευαν να χακοφν για πάντα μζςα ςτισ δφςκολεσ ιςτορικζσ ςυγκυρίεσ του 20 ου αιϊνα, αλλά βάδιςε μζχρι τθν Άγκυρα και, εάν οι τότε διεκνείσ ιςορροπίεσ δεν ζγερναν ςε αντίκετθ κατεφκυνςθ, λόγω των ετερόκλθτων ςυμφερόντων των μεγάλων Δυνάμεων, πικανόν να υπιρχε άλλο τοπίο ςε ολόκλθρθ τθ Μικρά Αςία. *** Ζνα ενδεικτικό παράδειγμα του πωσ εξελίςςεται πλθκυςμιακά θ χϊρα μασ είναι θ Αράχοβα Ραρναςςοφ, ζνα εμβλθματικό ελλθνικό χωριό. Συγκεκριμζνα, μζςα ςτθ δεκαετία του 1930 με πλθκυςμό περίπου τριϊν χιλιάδων κατοίκων είχε δθμοτικό ςχολείο με 400 μακθτζσ! Για του λόγου το αλθκζσ διαβάηουμε ςε ανταπόκριςθ τθσ εφθμερίδασ: « ὉΡουμελιώτθσ », τθσ 9/7/1932 (αρικ. φυλ. 358) τα εξισ: «Αἱ σχολικαί ἑορταὶ ἀνά τὴν Ρούμελην Εἰς Ἀράχωβαν Ἀράχωβα Παρνασσοῦ (Σοῦ ἀνταποκριτοῦ μας). - Ἡ λαμπρά ἀντανάκλασις τῶν εὐγενῶν προσπαθειῶν τοῦ Διευθυντοῦ τοῦ Δημ. ΢χολείου κ. Εὐθ. Δάλκα καὶ τῶν διδασκαλισσῶν

313 Ἑλένης Περδίκη, Ἄννης Βαλάση καὶ Ἐλπίδος Ἀντωνιάδου διά τὴν μόρφωσιν τῶν μαθητῶν καὶ μαθητριῶν, κατεδείχθη ἐν πάσῃ τῇ ἐκτάσει κατὰ τὴν τέλεσιν τὴν 19ην Ἰουνίου τῆς ἐτησίας σχολικῆς ἑορτῆς ἐπί τῇ λήξει τοῦ σχολικοῦ ἔτους. [...] Πράγματι, τὸ ἔργο τῶν διδασκόντων ὑπῆρξεν ὑπεράνθρωπον, διότι ἡ πραγματική λειτουργία τοῦ σχολείου ἤρχισε ἀπό τὰ Φριστούγεννα, μόνον μὲ τρεῖς διδασκάλους δι’ ἕξ τάξεις 400 μαθητῶν. Ἐν τούτοις, κατώρθωσαν ν’ ἀνταποκριθοῦν πληρέστατα εἰς πάσας τὰς ἀνάγκας τῶν μαθητῶν. *<+ Ἡ κοινωνία ὅθεν Ἀραχώβης ἀπευθύνει πρὸς τούτους ἕνα μυριόστομον εὖγε! »

Και για να μθ κεωρθκεί τυχαίο το παραπάνω ςτοιχείο κα αναφζρουμε, ενδεικτικά και πάλι, ότι πζντε χρόνια αργότερα, δθλαδι το 1937, οι γεννθκζντεσ ιταν 61 τον αρικμό (35 αγόρια και 26 κορίτςια). Σιμερα τα παιδιά των Αραχοβιτϊν ςτο δθμοτικό ςχολείο (ςε όλεσ τισ τάξεισ), ίςωσ και να μθ ξεπερνοφν τα εκατό (100), ενϊ τα επόμενα χρόνια ο αρικμόσ τουσ αναμζνεται να μειωκεί δραματικά. Με αυτά τα ςτοιχεία μπορεί κανείσ να εικάςει, βαςίμωσ, ςε τι επικίνδυνθ τροχιά ζχει μπει θ πατρίδασ μασ. Μζχρι και τα μζςα του περαςμζνου αιϊνα θ ελλθνικι επαρχία μποροφςε όχι μόνο να κρατά δυναμικό για τισ γεωργικζσ καλλιζργειεσ, τθν κτθνοτροφία και τθν αλιεία, αλλά και να αιμοτοδοτεί τα αςτικά κζντρα παρζχοντασ, τον εργάτθ, τον υπάλλθλο και τον επιςτιμονα ςε κάκε τομζα τθσ οικονομίασ και παράλλθλα μποροφςε να εξάγει ανκρϊπινο δυναμικό ςε αναπτυγμζνεσ οικονομίεσ του πλανιτθ. Επιπλζον ςτα εφτά χρόνια τθσ κρίςθσ ζχουν ξενθτευκεί περίπου 350.000 νζοι και νζεσ μασ με υψθλό μάλιςτα μορφωτικό επίπεδο, οι περιςςότεροι των οποίων

314 κα χακοφν οριςτικά για τθν πατρίδα μασ, αφοφ κα παραμείνουν για πάντα ςε ξζνεσ χϊρεσ και εκεί κα ενταχκοφν, κα ςταδιοδρομιςουν, κα παντρευτοφν και κα αναπαραχκοφν. Εάν αυτό δεν είναι ςφγχρονθ γενοκτονία τθσ φυλισ μασ, τότε πωσ κα μποροφςε αλλιϊσ να χαρακτθριςτεί; Γενοκτονία, βεβαίωσ, τθν οποία διζπραξαν όχι ξζνοι εχκροί μασ, αλλά οι πολιτικοί αυτοφ του τόπου, όλου του πολιτικοφ φάςματοσ, μαηί με τουσ βολεμζνουσ εν ενεργεία ι ςυνταξιοφχουσ του ςτενοφ - ευρφτερου δθμόςιου και ιδιωτικοφ τομζα, που αρνικθκαν να κάνουν και να αποδεχτοφν εγκαίρωσ τισ αναγκαίεσ κυςίεσ και προςαρμογζσ αντίςτοιχα, προκειμζνου θ Ρατρίδα να βγεί γριγορα από τθ ςτενωπό τθσ ςοβαρισ οικονομικισ κρίςθσ. Σιμερα τα περιςςότερα ελλθνικά χωριά ζχουν ουςιαςτικά ςβιςει, διότι ζχουν μεταβλθκεί ςε χωριά… καταςκθνϊςεισ, ςε χωριά… του Δεκαπενταφγουςτου. Οι νζοι μασ αδιαφοροφν και ςτθν ουςία αρνοφνται να αναπαραχκοφν. Ζτςι, τα αςτικά κζντρα κα ενςωματϊνουν πλζον μετανάςτεσ και οι Ζλλθνεσ κα καταςτοφν ςχετικά γριγορα μικρι μειοψθφία. Θ χϊρα μασ κα κρατιςει τθν ταμπζλα τθσ, αλλά κα μοιάηει κάτι ανάμεςα ςε Βαλκάνια, Μαγκρζμπ, Μζςθ Ανατολι, Αφρικι και Αςία, με κατοίκουσ ςτθν πλειοψθφία τουσ μουςουλμάνουσ, με αποτζλεςμα οι Ζλλθνεσ να βρεκοφν ςε κατάςταςθ αυτοπαραίτθςθσ και αυτοπεριοριςμοφ και δεν αποκλείεται αργότερα να εμφανιςτεί ιδιότυποσ ρατςιςμόσ εναντίον τουσ. *** Θ γνωςτι Βυηαντινολόγοσ και Ρρφτανισ των Γαλλικϊν Ρανεπιςτθμίων κα Ελζνθ Γλφκατηθ - Αρβελζρ ςε μια ςυνζντευξι τθσ είχε αναφζρει, μεταξφ πολλϊν άλλων, τα

315 εξισ: «Ο Μιτεράν (Γάλλοσ Ρρόεδροσ) ζλεγε ότι αν ζχεισ πάνω από 16% ξζνουσ, δεν μπορείσ να τουσ αφομοιϊςεισ. Και θ Γαλλία, ζχοντασ ζξι εκατομμφρια, δεν τα κατάφερε.»

Με αυτά τα δεδομζνα θ χϊρα μασ, δεν κα αργιςει να βρεκεί ςτθν αρχι κάτω από τον ζμμεςο ζλεγχο και ςε βάκοσ χρόνου κάτω από τον άμεςο ζλεγχο τθσ γείτονοσ Τουρκίασ, θ οποία επικαλοφμενθ τισ οκωμανικζσ αυτοκρατορικζσ περγαμθνζσ τθσ ςτθν περιοχι μασ, κα διεκδικιςει να είναι θ ίδια προςτάτθσ του νζου πλθκυςμιακοφ μουςουλμανικοφ μείγματοσ ςε αυτιν τθ χϊρα, που οι πρόγονοί μασ από το 1821 και μετά, μζςα ςε διάςτθμα ενόσ αιϊνα, με τόςουσ αγϊνεσ, κυςίεσ και αίμα ανάςτθςαν τθν ελλθνικι πατρίδα που ζχουμε ςιμερα. Είναι αςυγχϊρθτο λάκοσ να χακοφμε ωσ ζκνοσ μζςα ςτισ επόμενεσ λίγεσ δεκαετίεσ. Μεγαλφτερθ προδοςία των ςθμερινϊν Ελλινων προσ τουσ προγόνουσ τουσ και τθν ιςτορία τουσ δεν κα μποροφςε να υπάρξει. Για να κρατθκοφμε ςτον παγκόςμιο χάρτθ κα πρζπει να ξαναβροφμε τισ χαμζνεσ αξίεσ μασ και να κατανοιςουμε βακιά ότι, χωρίσ ςκλθρζσ κυςίεσ προςωπικζσ και ςυλλογικζσ, θ πατρίδα δεν ςϊηεται. Θ ςφγχρονθ άποψθ: δεν παντρεφομαι, γιατί δεν κζλω υποχρεϊςεισ και εάν παντρευτϊ, δεν γεννάω παιδιά, γιατί δεν μπορϊ να τα ηιςω, με τθν ζννοια να τουσ εξαςφαλίςω το μζλλον τουσ, είναι ολζκρια. Σιμερα ηοφμε και υπάρχουμε ςε αυτόν τόπο, επειδι κάποτε οι παπποφδεσ μασ ζκαναν πολυμελείσ οικογζνειεσ, χωρίσ να περιμζνουν και χωρίσ να ελπίηουν τίποτε από το κράτοσ τουσ, πόςον μάλλον παλιότερα από τουσ δυνάςτεσ τουσ. Σιμερα, όχι μόνο το ζνα παιδί δεν φκάνει, αλλά και τα δυο δεν λφνουν το ςοβαρό δθμογραφικό μασ πρόβλθμα.

316 Είναι ανάγκθ τα νζα ηευγάρια να δίνουν το ελάχιςτο τρία παιδιά, για να υπάρξει κάποια ελπίδα για το μζλλον αυτισ τθσ χϊρασ, δεδομζνθσ και τθσ φυγισ τόςων χιλιάδων νζων μασ ςτο εξωτερικό. Θ θδονιςτικι κεϊρθςθ τθσ ηωισ ςε όλουσ τουσ τομείσ τθσ κακθμερινότθτασ, που ζχει διαποτίςει τουσ κατοίκουσ αυτισ τθσ χϊρασ, τισ τελευταίεσ κυρίωσ δεκαετίεσ, μπορεί να αποβεί θ εκνικι μασ ταφόπλακα. Σίγουρα το μεγαλφτερο βάροσ το επωμίηεται θ νζα Ελλθνίδα, γιατί αυτι κρατάει ςτα χζρια τθσ το μζλλον τοφτθσ τθσ χϊρασ. Κα πρζπει να μάκει εξ απαλϊν ονφχων ότι, πριν γίνει π.χ. καλι επιςτιμων, κα πρζπει πρϊτα να γίνει καλι μθτζρα. Γιατί είναι καλό ζνα ζκνοσ να ζχει επιςτιμονεσ, πρωταρχικά όμωσ πρζπει να ζχει τουσ ικαγενείσ του. Και όςοι μζνουν ανφπαντροι και όςοι για διάφορουσ λόγουσ δεν αποκτοφν παιδιά οφείλουν, ωσ χρζοσ τουσ προσ τθν πατρίδα, να ενιςχφουν τισ οικογζνειεσ των Ελλινων πολυτζκνων, μζςα από φορείσ, που μποροφν να ςυςτακοφν, όχι με κρατικι ςφραγίδα, αλλά εκελοντικά με εκνικι ευαιςκθςία, με ςτόχο τθν επίλυςθ του κρίςιμου δθμογραφικοφ ηθτιματοσ. Στον αγϊνα αυτό, όχι μόνο δεν πρζπει να απουςιάηει θ Εκκλθςία τθσ Ελλάδασ, αλλά αντίκετα οφείλει να πρωτοςτατεί. Μοιάηει οξφμωρο που ςτα χωριά μασ, κάκε χρόνο, οι δθμοτικοί άρχοντεσ και οι ςυγγενείσ ςυνθκίηουν να δίνουν ςυγχαρθτιρια ςτουσ νζουσ, που πετυχαίνουν ςτισ εξετάςεισ τουσ για τθν ειςαγωγι τουσ ςτισ ανϊτερεσ και ανϊτατεσ ςχολζσ, αντί να δίνουν κατά κάποιο τρόπο…. «ςυλλυπθτιρια», δεδομζνου ότι οι περιςςότεροι από αυτοφσ τουσ νζουσ κα χακοφν για το κάκε χωριό, αφοφ ςφντομα κα αναηθτιςουν αλλοφ τθν τφχθ τουσ, ταλαιπωροφμενοι και αγωνιηόμενοι να κερδίςουν μια

317 κεςοφλα ςτα μεγάλα αςτικά κζντρα ι ακόμα χειρότερα ξενιτευόμενοι ςε μακρινζσ και αφιλόξενεσ χϊρεσ. Αυτι θ μανία των Ελλινων να γίνουν όλοι «επιςτιμονεσ τθσ κεςοφλασ» ςτο ςτενό και ευρφτερο δθμόςιο τομζα είναι ςκζτοσ παραλογιςμόσ και κα αποβεί ςε βάκοσ χρόνου ολζκρια. Ζχουμε π.χ. πολλαπλάςιουσ γιατροφσ, δικθγόρουσ μθχανικοφσ, οικονομολόγουσ, εκπαιδευτικοφσ από ό,τι χρειαηόμαςτε, που αγωνίηονται να κρατθκοφν ςτο πουκενά και επίςθσ ζχουμε δθμιουργιςει περιςςότερα Ρανεπιςτιμια και Τεχνολογικά Λδρφματα από όςα χρειάηεται θ χϊρα μασ, τα οποία λιμνάηουν ςτθ μετριότθτα και τθν αφάνεια. Ρρζπει να ςυνειδθτοποιιςουμε βακιά ότι όλεσ οι άλλεσ εργαςίεσ, οι οποίεσ δεν ςχετίηονται με υπθρεςίεσ και καρζκλεσ, αλλά με τθ φφςθ, τθν παραγωγι και τθ δθμιουργία είναι αυτζσ που πρζπει να ανακαλφψουν ξανά οι Ζλλθνεσ, για να κρατθκοφμε ωσ λαόσ και ωσ ζκνοσ. Είναι, όμωσ, αλικεια ότι θ ράτςα μασ από πάντα απεχκανόταν τθ ςκλθρι δουλειά, γι’ αυτό και ςτρεφόταν με τθν πρϊτθ ευκαιρία ςτο εμπόριο. Είναι χαρακτθριςτικά τα λόγια του Αμερικανοφ περιθγθτι Stephen Olin ςτο βιβλίο του: «“Greece and the golden horn”, New York 1854». Συγκεκριμζνα γράφει: “Υποπτεφομαι, επίςθσ, ότι υπάρχει μια απροκυμία για τισ γεωργικζσ αςχολίεσ. Μου φαίνεται ότι οι άνκρωποι δείχνουν μια αναμφιςβιτθτθ προτίμθςθ για τθν αςτικι ηωι, ωςτόςο άκλια, με κάποιο αςιμαντο εμπόριο ι εμπορικι κερδοςκοπία. Μου κάνει εντφπωςθ ότι ο αρικμόσ των καταςτθμάτων ςε όλεσ τισ πόλεισ και τα μεγάλα χωριά που ζχω δει, είναι δυςανάλογοσ του πλθκυςμοφ και των επιχειριςεων. Κακετί υποδιαιρείται, και τα αντικείμενα του εμπορίου και

318 των εμπορευμάτων, που εκτείνονται ςε μια ντουηίνα καταςτθμάτων, κα ζπρεπε να είναι μαηεμζνα ς’ ζνα.” *** Τζλοσ, θ πατρίδα μασ διακζτει, ευτυχϊσ, ιδανικζσ κλιματικζσ ςυνκικεσ, πολλοφσ ορεινοφσ ςχθματιςμοφσ, ικανζσ πεδινζσ εκτάςεισ και ζξοχουσ καλάςςιουσ ςχθματιςμοφσ, ϊςτε να μποροφμε όχι μόνον να γίνουμε αυτάρκεισ ςε προϊόντα κτθνοτροφικά, γεωργικά, αλιείασ κλπ., αλλά με τθν κατάλλθλθ τυποποίθςι τουσ ςε πολλά από αυτά (π.χ. φροφτα, ελαιόλαδο, κραςιά) να βριςκόμαςτε μπροςτά ςτισ πιο εξζχουςεσ και πιο απαιτθτικζσ αγορζσ του εξωτερικοφ. Θ πατρίδα μασ, επίςθσ, διακζτει ανυπζρβλθτουσ τουριςτικοφσ προοριςμοφσ, θπειρωτικοφσ και νθςιωτικοφσ, που ςυνδζουν μοναδικά τθν εξαιρετικι φφςθ, τθ ηθλευτι ιςτορία και τθν πολφ ενδιαφζρουςα αρχαιολογία, πλεονεκτιματα μοναδικά, τα οποία κα μποροφςαν να ελκφουν ςυνεχϊσ, ςε ετιςια βάςθ, ξζνουσ επιςκζπτεσ υψθλοφ ειςοδιματοσ για τουριςμό αναψυχισ, ιαματικό και πολιτιςτικό. Υπάρχουν, λοιπόν, τόςεσ οικονομικζσ ευκαιρίεσ και δυνατότθτεσ και τόςεσ προςοδοφόρεσ δράςεισ, που δεν επιβαρφνουν το περιβάλλον, με τισ οποίεσ κα μποροφςαμε όχι μόνο να ςτακοφμε ςτα πόδια μασ, αλλά και να επικρατιςουμε με αξιϊςεισ, ςε ςχζςθ με τουσ γφρω ανταγωνιςτζσ μασ, όχι μόνο ςτo χϊρο τθσ Βαλκανικισ, αλλά και ςτο χϊρο ολόκλθρθσ τθσ Ανατολικισ Μεςογείου. Και όμωσ… ***

319

320

321

322