Papua Power

Raja Ampat Indonesië

Indonesië Raja Ampat

0° 14′ ZUID, 130° 31′ OOST

Papua Power Dit is het verhaal van een bijna utopische wereld. Een wereld waar kleine vulkanische eilanden begroeid met smaragdgroen regenwoud worden afgewisseld met romantische baaitjes, maagdelijke witte stranden en een turkooizen zee met koraal vol leven. Klinkt misschien als een cliché, als reclameteksten uit een reisfolder die de waarheid oprekken, maar deze wereld bestaat echt. De jungle is nog niet gekapt, de riffen onaangetast en de zee nog niet leeggevist.

De Indonesische eilanden van Raja Ampat zijn zo afgelegen dat mensen er nog niet volledig zijn doorgedrongen. Iedereen die zich hier

Foto: Thomas Haider

waagt, is een ontdekkingsreiziger.

032

Tekst Matthijs de Groot Fotografie Louise ten Have 033

Raja Ampat Indonesië

Indonesië Raja Ampat

Vorige pagina’s WAYANG De Wayang-eilanden in het noorden van Raja Ampat zijn misschien wel de allermooiste in het gebied. Bijenkorfvormige krijtstenen eilanden worden afgewisseld met baaitjes en witte stranden.

De baaien bieden bescherming tegen de invloeden van de open zee en gelden als kraamkamer voor veel vissoorten.

Deze pagina’s WAIGEO Op zo’n anderhalf uur varen per speedboot van Kri Island, arriveer je bij het zuidelijke deel van het Waigeoeiland. Hier vind je baai na baai na baai, met wat geluk duizenden (ongevaarlijke) kwallen en een verdwaalde local in zijn kano. Je kunt er uren in je eentje vertoeven.

034

035

Raja Ampat Indonesië

Indonesië Raja Ampat

J

anus, de kleine, wat gezette maar beresterke Papoea, vaart onze speedboot langzaam naar de rand van de smaragdgroene baai die we zojuist zijn binnengekomen.

Met een donderend gekraak schuift de boot onder het dichte bladerdek, dat tot aan het wateroppervlak komt. We klauteren van boord en beklimmen een krijtstenen rotspartij die doet denken aan een enorme bijenkorf. Het gevaarte is kenmerkend voor dit gebied. Het zoute water heeft in de loop der tijd veel steen weggebeten en messcherpe, recht omhoog stekende rotspunten achtergelaten. ‘Niet vallen, vooral niet vallen!’ herhaal ik als een mantra in mijn hoofd, want hier vallen – met het dichtstbijzijnde ziekenhuis op zo’n honderd kilometer varen – kan dodelijk zijn. En ja hoor, ik snijd mijn hand open aan een rots terwijl grote mieren mij allesbehalve liefkozend verwelkomen door in mijn nek te bijten. Janus hakt met zijn handen een baan door de dichte struiken naar het uitkijkpunt dertig meter boven de baai. Zodra ik de top bereik en uitkijk over de jungle en de magnifieke baaien, schud ik ongemerkt mijn hoofd. Dit kan niet bestaan. Dit is onmogelijk. Ik knijp in mijn arm. Ben ik überhaupt wel wakker of kijk ik naar het landschap van een fantasyfilm met een overdaad aan special effects?

Jack Sparrow in Indonesië

KRI ISLAND Recht voor ecoresort Sorido Bay ligt een klein eiland met een homestay. Raja Ampat is een ideaal zeekajakgebied — je kunt er van homestay naar homestay kajakken.

Elk huisje wordt gerund door een lokale familie, die ook je diner verzorgt.

036

Op fotografe Louise en onze twee bootsmannen na sta ik hier alleen. In een straal van pakweg twintig kilometer is er geen enkel teken van menselijk leven, behalve een eenzame houten kano die op een gegeven moment langs komt varen. Zwarte kaketoes en neushoornvogels vliegen luid krijsend over.

Dit is avonturenland! Toen we vanochtend een baai vonden met tienduizenden – overigens ongevaarlijke – kwallen voelde ik me als Jack Sparrow op zoek naar verse belevenissen. Alleen zijn de Cariben vervangen door de meest ongerepte en deels nog onontdekte regio van Indonesië: West-Papoea. En als ik zeg ‘onontdekt’ dan bedoel ik ‘onontdekt’.

Letterlijk. De Nederlandse avonturier Max Ammer, die in het gebied twee ecoresorts runt en hier al meer dan twintig jaar de natuur probeert te beschermen, vloog laatst met zijn ultralight over de eilanden. Hij ontdekte meerdere nederzettingen die nog nooit contact hebben gehad met de buitenwereld.

Als er in de media wordt gesproken over ongecontacteerde stammen, dan gaat het meestal om de Amazone of dit grensgebied tussen de twee delen van Nieuw-Guinea: West-Papoea en Papoea-Nieuw-

Guinea. Niet ver van de kust, op het schiereiland Bomberai en op nog geen anderhalf uur vliegen van waar ik nu op de rots sta, wonen echter óók een aantal geïsoleerde stammen in een volledig ongerept en voorlopig onbedreigd woud. Misschien zijn het er wel heel veel, niemand die het weet.

Het gebied is zo afgelegen dat een expeditie bergen met geld kost. Ontdekkingen als die van Max halen de media niet. Soms lijkt het wel alsof West-Papoea niet op de wereldkaart ligt.

Ongecontacteerde stammen Heel soms bereikt plaatselijk nieuws wél het Westen. Het gaat dan om de protesten van Papoea’s tegen de in hun ogen illegale bezetting door Indonesië. Verdergaande autonomie is wat een deel van de bevolking wil, of aansluiting bij het zelfstandige Papoea-Nieuw-Guinea. Al decennialang valt de Free Papua Movement (OPM) politieposten en regeringsgebouwen aan. In 1969, zes jaar na het vertrek van kolonisator Nederland, werd de vrijheid van de Papoea’s verkwanseld – de Republiek Indonesië lijfde Nederlands-Nieuw-Guinea definitief in, onder toezicht van de Verenigde Naties en met stilzwijgende instemming van Nederland. Aan de geïsoleerde stammen gaat dit conflict echter compleet voorbij.

Althans, voorlopig. Indonesië heeft namelijk onlangs een deal gesloten met – wie anders – China om dit deel van het eiland vanaf de noordzijde te ontbossen. Het duurt gelukkig nog vele jaren voordat ze het onontdekte gebied zullen bereiken. Max, of Mad Max zoals hij door velen liefkozend wordt genoemd, liet mij de video zien van een vlucht waarop hij samen met een antropoloog op twee verschillende plekken in de jungle twee schamele hutjes omringd door dichte jungle ontdekte.

De nederzettingen van tien, maximaal twintig mensen waren nauwelijks tussen de enorme bomen te zien. Max vertelde me dat hij nu beter weet waarnaar hij moet zoeken om de dorpjes te lokaliseren: sagopalmen. De junglebewoners maken de zetmeelrijke merg van deze boom tot een soort deeg dat ze kunnen bakken. Dus gaan ze wonen waar veel sagopalmen staan. Helaas is de ultralight van Max een wrak na een spectaculaire fotoshoot van een groep dugongs. Om de fotograaf een goed zicht op de zeekoeien te geven, gooide Max het vliegtuigje scheef, waarna het uit de lucht viel en de dugongs daarmee de schrik van hun leven bezorgde. Wonder boven wonder kropen Max en zijn passagier zonder een schram uit het wrak. De man is het levende bewijs

037

Raja Ampat Indonesië

Indonesië Raja Ampat

WAIGEO Raja Ampat is wild.

Achter elke rotsformatie ligt een nieuwe wereld op je te wachten.

Zo vonden we op weg naar een homestay, waar we een nachtje zouden verblijven, een kilometerslange inham.

Deze gaf je het gevoel op een rivier te zijn.

Aan beide zijden van de ‘rivier’ lagen hoge, met jungle begroeide rotsen.

Aan het eind lag dit kleine eilandje met vier palmbomen.

WAIGEO De cuscus is een zoogdier ter grootte van een dikke huiskat.

Hij heeft een opvallende gevlekte vacht.

De cuscus komt alleen voor op het eiland Nieuw-Guinea en de noordelijke punt van Australië. Het diertje is geliefd om zijn vlees en daardoor schuchter en niet gemakkelijk te spotten.

WAIGEO Papoea meisjes in een dorpje aan de zuidkust van Waigeo.

038

dat ontdekkingsreizen maken anno 2012 nog mogelijk is. Hij doet niet anders, in de twintig jaar dat hij hier al is.

Vissen met granaten Toen Max in Raja Ampat arriveerde was dit toeristisch gezien nog maagdelijk gebied. Op zoek naar overblijfselen uit de Tweede Wereldoorlog, ging hij dorpen langs en vertelde de inwoners dat hij alles wat ze maar uit de oorlog konden vinden van ze zou kopen. Op het strand klapte hij zijn tafeltje op.

Een lange rij mensen diende zich aan. Iedereen had iets te verkopen, van knopen van Amerikaanse militaire kleding tot complete vliegtuigen. Heel NieuwGuinea ligt namelijk vol wrakken. Toen de Amerikanen aan het einde van de strijd met de Japanners naar huis gingen, lieten ze werkelijk alles achter. Een rits aan gloednieuwe jeeps werden valleien in gebulldozerd en alle proviand bleef liggen.

Dozen met handgranaten veranderden van eigenaar, met als gevolg dat het dynamietvissen hier net als in de rest van Azië zijn intrede deed.

De Amerikanen hadden de locals laten zien hoe gemakkelijk je vis kunt vangen door simpelweg een granaat in zee te gooien. Van die kennis werd al

spoedig op steeds grotere schaal gebruikgemaakt.

En ondanks protesten is de methode, waarbij de explosieve stoffen inmiddels worden gemaakt van kunstmest en dieselolie, nog steeds niet volledig uitgebannen. Het werkt zo: eerst wordt een explosief in het diepe water gegooid zodat de vissen wegvluchten richting minder diep water. Daar wacht hen de genadeklap van een tweede explosie. De visser kan zijn vangst vervolgens met het grootste gemak uit het ondiepe water plukken. Om deze wanpraktijken tegen te gaan geeft Max werk aan zo’n 140 locals. Zoals in Afrika veel rangers voormalige stropers zijn, heeft hij vier voormalige haaienvinnenjagers opgeleid tot duikinstructeur. Hij ziet dit als dé manier om de lokale bevolking een alternatief te bieden voor het misbruiken van hun natuurlijke rijkdom en zo het gebied te beschermen.

Een rif op steroïden Ondanks het dynamietvissen, dat nog sporadisch voorkomt, zie je onder water dezelfde ongereptheid als boven water. Grote delen van Raja Ampat zijn uitgeroepen tot zeereservaat. Er mag niet één vis worden gevangen. En terecht. Wetenschappers zijn het er over eens dat dit gebied het meest biodiverse 

039

Raja Ampat Indonesië

Indonesië Raja Ampat KRI ISLAND Zandbank voor de deur van Sorido Bay Resort.

Het huisrif van het resort is misschien wel het meest bijzondere — want meest gevarieerde — ter wereld.

040

041

Raja Ampat Indonesië

Indonesië Raja Ampat

Foto: Michel Le Quellec

MANTA POINT Als een Star Warsmoederschip vliegt deze reuzenmanta (of grote duivelsrog zoals ze soms worden genoemd) vlak over de fotograaf.

Onderwaterfotografen en -filmmakers komen van over de hele wereld naar Raja Ampat om het bizar rijke onderwaterleven vast te leggen. De manta’s zijn hier dermate gewend aan duikers dat je ze — of zij jou — tot enkele centimeters naderen.

De bovenkant van de manta is zwart, de onderkant doorgaans wit. Bij de meest bijzondere exemplaren, zoals deze, is de onderkant echter zwart.

Reuzenmanta’s eten plankton en kleine visjes en worden maximaal drie ton zwaar en zeven meter in doorsnede.

042

043

WAIGEO Een local vist in een ondiepe baai.

Indonesië Raja Ampat

Foto: Mark Strikland

Raja Ampat Indonesië

MISOOL Jongetje met de voor Melanesische Papoea’s zo kenmerkende blonde krullen.

KRI ISLAND Neem je vergrootglas mee want het pygmeezeepaardje is niet groter dan een rijstkorrel. Raja Ampat staat bekend om de relatief grote aantallen bijzondere zeepaardjes die je er kunt zien.

Pygmeezeepaardstelletjes maken elke ochtend, terwijl ze elkaar met de staart vasthouden, een wandeling over het rif.

044

 onderwaterleven ter wereld herbergt. Gelegen in het hart van de Koraaldriehoek, die zich uitstrekt van de Filipijnen en Borneo tot aan de Salomonseilanden, zijn hier 541 soorten koraal en 1320 soorten vis geteld. Raja Ampat verslaat hiermee met gemak de meest vermaarde duikplekken in de Pacific: Papoea-Nieuw-Guinea en de Filipijnen.

Het dient als kraamkamer voor het gehele gebied.

Onlangs noemde een bekende onderwaterfotograaf Raja Ampat ‘een rif op steroïden’ en dat zie je als je duikt. Het koraal is uitbundig en gevarieerd, er zijn meer soorten vis dan je kunt tellen en er zit soms zo veel voedsel in het water in de vorm van plankton dat het zicht wat minder is. Hier leven de meest bizarre creaties, waarvan het pygmeezeepaardje misschien wel het meest bijzonder is. Met zijn ministaartje houdt het diertje – formaatje rijstkorrel – zich vast aan het rif. Om hem te vinden moet je je vergrootglas meenemen. Bezoek je Raja Ampat, dan is een ontmoeting met dit bijzondere beestje een must. Als je van romantiek houdt, tenminste. Want elke morgen zoeken het mannetje en het vrouwtje elkaar op voor hun ontmoetingsdans ergens boven het rif. Zodra ze elkaar zien, blozen ze; hun kleur wordt feller. Met hun staart houden ze elkaar vast, draaien een paar keer rond en maken ingehaakt

samen een kleine romantische wandeling langs het rif. De rest van de dag gaan ze ieder hun eigen gang.

De volgende dag begint het hele ritueel van voren af aan. Geëmancipeerd zijn ze ook. Als er een zeepaardje zwanger wordt, dan is dat het mannetje.

Het vrouwtje legt haar eitjes in zijn buidel, type kangoeroe.

Het laatste paradijs Vanuit de lucht ziet Raja Ampat eruit zoals je een utopische waterwereld bij elkaar zou fantaseren.

De afwisseling van de kleine eilandjes, baaitjes en kleine strandjes, soms door een smal strookje rots met elkaar verbonden, doet bizar aan. Het is een wereld waar je maanden, zo niet jaren kunt blijven ontdekken. Al was het alleen maar vanwege het uitbundige waterleven, zoals we dat bijna niet meer kennen. In deze tijd waarin de zeeën grotendeels zijn leeggevist en de koraalriffen wereldwijd afsterven, zijn we vergeten hoe het er vroeger op en in zee uitzag. Een rif dat wij nu omschrijven als ‘gezond’ is slechts een slap aftreksel van vroegere generaties. Ik las eens over een stokoude Nederlandse walvisvaarder en zijn avonturen op een buitenlands vangschip in de jaren dertig. Hij vertelde dat er op bepaalde plekken zo ongelooflijk

045

Raja Ampat Indonesië

Indonesië Raja Ampat

WAIGEO Spelende meisjes in het ondiepe water voor hun dorp. Op de achtergrond Kri Island.

veel walvissen te zien waren dat hij als harpoenier met zijn ogen dicht nog een walvis zou raken.

Verslagen uit de achttiende eeuw over stranden zo volgepakt met zeeschildpadden als Scheveningen op een zomerse zondag vinden wij nu moeilijk te geloven. En toch zijn de verhalen waar. Dat gevoel van uitbundigheid, van overvloed, overmant je als je Raja Ampat bezoekt. Hier zie je met een beetje geluk reuzenmanta’s, schildpadden, haaien en napoleonvissen op één dag. Dan kun je de volgende dag je geluk beproeven door op zoek te gaan naar dolfijnen, walvissen of misschien wel zeekoeien.

De eilanden zijn een walhalla voor elke avontuurlijke reiziger. Natuurbeschermers hopen dan ook dat het aantal reizigers naar de regio zal groeien.

Raja Ampat heeft je namelijk nodig. Toerisme is het enige wat het verdwijnen van dit laatste paradijs kan voorkomen. Alles is nog in een pril stadium en de toekomst ongewis. De lokale bevolking, die de afgelopen decennia sterk is gegroeid, moet een alternatief hebben voor inkomsten uit overbevissing en houtkap. De Indonesische regering moet zien dat er geld kan binnenkomen zonder potentiële gas- en olievelden aan te hoeven boren.

Robinson Crusoe We klauteren van de rots en vervolgen onze ontdekkingstocht. We varen baai nummer ik-ben-de-telkwijt binnen als de bemanning opgewonden naar boven begint te wijzen. Louise en ik kijken omhoog maar we kunnen de vogel niet vinden. ‘Nee, daar, zie daar!’ roept Janus enthousiast terwijl hij gaat staan en met zijn vinger wijst. Hoog, heel hoog in

046

047

Raja Ampat Indonesië

Indonesië Raja Ampat

KRI ISLAND Raja Ampat is een perfect zeekajakgebied.

Op de achtergrond Sorido Bay Resort.

MISOOL De MatahariKu arriveert ’s ochtends vroeg bij enkele satellieteilandjes ten westen van het grote Misool-eiland.

Die dag zullen we op zoek gaan naar zogeheten blue water mangroves, waar koraal groeit aan de wortels van mangroveplanten.

048

de lucht zien we een straalvliegtuig voorbijkomen.

Terwijl hun ogen het toestel blijven volgen, vragen onze bootsmannen zich hardop af waar het vandaan zou kunnen komen en waar het naartoe gaat.

Louise en ik liggen compleet in een deuk, waarna de Papoea’s heerlijk mee lachen.

Die nacht slapen we in een van de acht homestays die Max, verspreid over het immense gebied en in samenwerking met de lokale bevolking, heeft opgezet. Een eenvoudige maar brandschone hut op palen in een verlaten baai wacht op ons. Hier kun je je Robinson Crusoe voelen. De familie die de homestay verzorgt, brengt ons rijst met vis.

We hangen ons muskietennet op in de buitenlucht en staren stilzwijgend naar de hemel, waar op grote hoogte een enorme zwerm fregatvogels cirkelt.

Ik doe een poging deze ranke vogels met hun zo kenmerkende silhouet te tellen, maar raak bij vierhonderd de tel kwijt. Wat een bizar aantal! Kennelijk geldt de uitbundigheid aan leven hier ook in de lucht.

Als we na ons Crusoe-avontuur naar het ecoresort van Max terugkeren, is het inmiddels donker. James manoeuvreert de speedboot handig tussen de riffen door, voorzichtig als hij is om het koraal niet te beschadigen. Hij pakt een zaklamp en schijnt in het water voor de boot. We weten wat hij gaat doen want Max liet het ons al zien toen we hier arriveerden: een fenomenaal natuurlijk effect met fluorescerend plankton in de hoofdrol. Hij beweegt zijn zaklamp van links naar rechts voor de boot.

Het water beantwoordt de zaklamp door zelf op te lichten. En dan gebeurt het. Een kettingreactie tussen de planktondeeltjes wordt op gang gebracht.

Een meter brede, halve boog van oplichtend water verplaatst zich met hoge snelheid van de boot richting horizon. Elk planktondeeltje steekt zijn buurman aan. En weer vallen onze monden open van verbazing. Raja Ampat is geen fantasyfilm met te veel special effects – de werkelijkheid is hier vele malen spectaculairder dan de stoutste regisseur kan verzinnen.

049

Raja Ampat Indonesië

Indonesië Raja Ampat

Leef aan boord

WAIGEO Dorpje aan de zuidkust van Waigeo.

050

Een zogeheten live aboard-reis is een ideale — en in een eilandenrijk als Indonesië vaak de enige — manier om grote afstanden af te leggen en veel verschillende eilanden aan te doen.

Wij lieten ons mee voeren door de MatahariKu, de traditionele Indonesische boot van Nederlander Klaas Slot. Twee dagen en nachten voeren we vanaf Ambon naar Raja Ampat en zagen we geen enkele andere boot, alleen walvissen en dolfijnen. ’s Nachts was het aan alle kanten van de MatahariKu donker. Nergens lichten van boten of het vage schijnsel van een dorp aan de horizon. Zo donker dat je geen diepte meer ziet — een muur van zwart. ’s Ochtends is het paradijselijk wakker worden.

Loop vanuit de kajuit in het vooronder de trap op en je wordt begroet door een lange strook palmbomen op een onbewoond eiland, onaangetast en wachtend op bezoek.

Het aantrekkelijke aan een live aboard-reis is niet alleen dat je de meest afgelegen plekken van een eilandenrijk kunt bereiken, maar ook dat je na een dag van ontberingen, muggen, hitte en jungletochten, ’s avonds weer lekker aan dek zit, terwijl de kok zich helemaal voor je heeft uitgeleefd. De MatahariKu is gespecialiseerd in avontuurlijke boottrips door de Indonesische archipel en kun je charteren voor € 1750 per nacht, inclusief maaltijden, drinken en snacks, maar exclusief duikinstructeur, voor

maximaal twaalf man.

Van april tot september toert de MatahariKu rond Komodo en Flores en is de boot op individuele basis te boeken. Kosten zijn € 235 per persoon per nacht inclusief maaltijden, drinken en snacks, www.sunshine-cruise.com

051