PARTNER 33

Doga aj mjeseca SADRŽAJ 4 INTERVJU SA PROF.DR RADOVANOM STOJANOVI EM: ZA ETAK VOJNE NAUKE KOD NAS Irena Radoman 7 KOMENTAR: PET GODINA Ilija Despotovi 9 TEMA: PLAN JE DA SE CRNA GORA 2012. POZOVE U NATO G. Boji 11 GRA ANI VIŠE ZNAJU O NATO I VIŠE MU VJERUJU Z.Minevski 13 PROŠLI SVE TESTOVE, SPREMNI ZA MISIJU ppr. V. Mitri 15 KOMENTAR IZVJEŠTAJA O ISPITIVANJU UTICAJA UNIŠTAVANJA MUNICIJE NA ŽIVOTNU SREDINU NA PODRU JU GOLIJE 17 VOJNA TEHNIKA: DŽEFERDAR IZ RADIONICA U BOKI ppr T. Goranovi 18 STAV: KAKO DEFINISATI EVROPSKU UNIJU I. Joveti 20 ZA IZAZOVE SNIJEGA, LEDA I MRAZA ppk Ž. Rako evi 21 DIREKCIJA ZA ZAŠTITU TAJNIH PODATAKA: PROŠLA GODINA USPJEŠNA 22 KLJU EVE DOBILO DESET PORODICA S.Žiga 23 ATLETSKI STADION U KASARNI U DANILOVGRADU ppk Ž. Rako evi 24 NAPORNA OBUKA, SA MALO ODMORA S.Žiga 25 PODIZALI MOSTOVE, VRA ALI RIJEKE U KORITA ppk S. Ivanovi 26 FELJTON: ANDRIJA RADOVI - OD MINISTRA I PREMIJERA DO TZV. UJEDINITELJA I. Despotovi

IMPRESSUM Partner - mjese nik o evroatlantskim integracijama, odbrani i Vojsci BROJ: 33 - Januar 2010. godine IZDAVA : Ministarstvo odbrane Crne Gore ZA IZDAVA A: mr Boro Vu ini URE IVA KI ODBOR: Draško Jovanovi , Olivera ukanovi , Vidak Latkovi , Ilija Despotovi , puk Zoran Lazarevi i Krsto Perovi REDAKCIJA: Irena Radoman, Gligor R. Boji i Ivana Perovi TEHNI KI UREDNIK: Miodrag Kankaraš FOTO: Ivan Petrovi i arhiva Ministarstva odbrane KONTAKT: Portparol TEL/FAX: +382 20 241 375 E-MAIL: pr@mod.co.me WEB: www.odbrana.gov.me ADRESA: Jovana Tomaševi a 29 ŠTAMPA: Pobjeda, Podgorica TIRAŽ: 5.000

Sjednica Vojnog komiteta NATO N

ačelnik Generalštaba Vojske Crne Gore viceadmiral Dragan Samardžić učestvovao je na 25. sjednici NATO Vojnog komiteta u evroatlantskom partnerskom formatu, održanoj u glavnom štabu NATO u Briselu. Tema sjednice je bila „Vojne implikacije na Partnerstvo u svijetlu Lisabonskog samita“. U zaključcima sjednice data je važna podrška unapređenju i razvoju odnosa sa partnerima, u skladu sa zajedničkom deklaracijom NATO zemalja sa Lisabonskog samita i Novim strategijskim konceptom NATO. Izmjene i proširenje NATO partnerske politike i političko-vojnog okvira za saradnju sa partnerima daće novu dimenziju i dodatno će unaprijediti odnose NATO i partnera. Za partnere je posebno značajna mogućnost učešća u kreiranju i donošenju odluka.

Takođe, viceadmiral Samardžić učestvovao je i na 5. sjednici NATO Vojnog komiteta u formatu NATO sa zemljama kontributorima u NATO – vođenoj operaciji ISAF u Avganistanu, takođe održanoj u Briselu. Glavna tema sastanka bila je trenutno stanje i buduće vojno angažovanje u Avganistanu. Uvodna izlaganja na temu prezentovali su komandant Savezničke strategijske komande za operacije admiral Džejms Stavridis, specijalni izaslanik generalnog sekretara NATO za Avganistan ambasador Mark Sedvil i komandant snaga ISAF general Dejvid H. Petreus.

Fokus njihovih izlaganja bio je na sveobuhvatnim civilno-vojnim mjerama, kako bi se obezbijedile planirane aktivnosti, u cilju ostvarivanja uspješne tranzicije, za šta je potrebno popuniti upražnjena mjesta instruktora, te je u tom smislu apelovano na sve zemlje da učine napor i pošalju dodatne instruktore u ISAF Misiju.

Ono što je posebno potencirano jeste da proces tranzicije, u skladu sa zaključcima iz Lisabona, treba završiti do 2014. godine, ali da to ne znači i završetak prisustva NATO u Avganistanu, već samo promjenu prirode misije.

Dugoročna podrška svih zemalja u Avganistanu je neophodna, kako bi se i nakon 2014. godine zadržala stabilnost zemlje jer, kako je ambasador Sedvil naglasio, stabilan Avganistan znači stabilan svijet.

Sve zemlje učesnice su izrazile spremnost za dalje angažovanje svojih snaga u ISAF misiji. Načelnici generalštabova zemalja A-5 i Slovenije su, takođe, potvrdili opredijeljenost da daju doprinos formiranju zajedničkog tima instruktora za obuku avganistanskih nacionalnih snaga bezbjednosti, svako u okviru svojih mogućnosti.

I.R. januar 2011.

PARTNER

3

Intervju

Prof. dr Radovan Stojanovi , sa Elektrotehni kog fakulteta

Za etak vojne nauke kod nas Profesor Stojanovi je direktor GEPSUS projekta u okviru NATO programa “Nauka za mir”. Za asopis “Partner“ objašnjava zna aj tog projekta, iji je glavni cilj suprotstavljanje prirodnim i drugim katastrofama.

M

inistarstvo odbrane Crne Gore, u saradnji sa Elektrotehničkim fakultetom u Podgorici apliciralo je za učešće u NATO programu “Nauka za mir“ i dobilo odobrenje projekta. Koje su karakteristike GEPSUS projekta, njegov značaj i ciljevi?

Prvo ću nešto reći o samom Projektu, što je moguće prostijom terminologijom, razumljivom za čitaoce. Projekat je odobren u okviru NATO programa ,,Nauka za mir i bezbjednost“, poznatijem kao SPS. Tačan naziv projekta jeste “Geographical Information Processing for Environmental Pollution-Related Security within Urban Scale Environments” ili skraćeno GEPSUS. U slobodnom prevodu, to bi značilo ,,Obrada geografskih informacija u funkciji bezbjednosti od zagađenja životne sredine unutar urbanih područja“.

Pripada klasi projekata koji se mogu svrstati pod SPS prioritet “Suprotstavljanje ostalim prijetnjama bezbjednosti“ i obrađuje teme “Ekološke bezbjednosti“ i “Prognoziranje katastrofa“. Širi cilj projekta jeste suprotstavljanje prirodnim ili katastrofama izazvanim ljudskim faktorom, primjenom nauke i tehnologije. Krajnja svrha je spasavanje života i umanjenje materijalnih šteta. Da bismo napravili jedan pouzdan sistem za zaštitu od katastrofa potrebno je, što je moguće tačnije, predvidjeti obim i tok katastrofe. Danas to rade računari pomoću specijalizovanih programa (softvera) koji se nazivaju simulatori. Oni matematički modeluju i simuliraju katastrofu, uzimajući u obzir veliki broj ulaznih podataka kao što su: tip i karakteristike zagađivača, geografske odlike terena, urbanistička infrastruktura, naselje-

4

PARTNER

januar 2011.

nost i struktura stanovništva, vremenski uslovi, tehnička opremljenost, struktura sistema zaštite, sve do podataka o svakom stanovniku na bilo kojoj koordinati. Ako već postoje takvi podaci u okviru baza odgovarajućih institucija, iste se integrišu u simulator. Pored simuliranja procesa katastrofe takav softver mora ponuditi plan i procedure djelovanja i odlučivanja i to na svim nivoima, do svakog kolektivnog i pojedinačnog poteza. Normalno, ako “bolje naučimo simulator“ i u njemu “implementiramo stvarna iskustva“ on će biti više pametan i tačan i time bolje poslužiti svrsi. Što se tiče tipa katastrofe u okviru ovog Projekta akcenat će biti na vazdušnim zagađivačivačima, izazvanim industrijskim izvorima, saobraćajem i požarima. Ista logika se može primijeniti npr. na poplave koje u zadnje vrijeme postaju aktuelne. Kao studija slučaja biće uzet Aluminijski kombinat (KAP) koji predstavlja jedan od najvećih i potencijalno najopasnijih zagadjivača u našoj bliskoj okolini. U izvesnoj mjeri biće obrađeni i zagadjivači iz saobraćaja i oni koji mogu biti rezultat požara, kakvu smo situaciju imali ovog ljeta u Moskvi. Tačnost simulatora se mora provjeriti na terenu u realnim uslovima. U tu svrhu projektovaće se i realizovati odgovarajući pilot sistem nadziranja i alarmiranja za slučaj industrijskih i saobraćajnih zagađivača, svojevrsni poligon. On će obuhvatiti od odgovarajućih senzora i mjerača instaliranih na tačno određenim lokacijama, komunikacionih modula koji će bežično slati izmjerene informacije, računara koji će ih prihvatati i obrađivati pa do generisanja odgovarajućih alarma koji će se slati kako

Intervju

stanovništvu tako i nadležnim službama.

Softverski simulator i realni sistem biće razvijani u specijalnom Centru za modelovanje i simulaciju elementarnih katastrofa koji će biti organizovan i opremljen od strane Ministarstva odbrane i Elektrotehničkog fakulteta uz pomoć doniranih sredstava. Na taj način će se uporediti teorijski i praktični rezultati i ocijeniti upotrebljivost simulatora. Ukratko, softverski simulator, realni pilot sistem, rezultati testiranja i Centar biće četiri glavna rezultata-proizvoda ovog projekta. Naravno, očekuje se da ovi proizvodi budu integralni dio našeg sistema sprečavanja i borbe sa elementarnim katastrofama. Centar će nastaviti sa radom i nakon završetka projekta i nadamo se da će biti Regionalnog karaktera u šemi NATO-a, u kojem će mladi istraživači razvijati slične sistema za potrebe svjetskog tržišta.

Partneri u projektu su, pored Univerziteta Crne Gore i Ministarstva odbrane, Graphitech korporacija iz Italije, koja predstavlja lidera u projektovanju softvera za Geografsko Informacione Sisteme, Univerzitet u Mariboru, zadužen za oblast vještačke intelegencije, EMESCO - Emergency & Security ty Solutions, Israel, koji razrađuje planove kriznog menadžmenta žmenta i evakuacije širom svijeta i Hebrew University sity of Jerusalem, sa velikim iskustvom u analiziranju vazdušnih zagađivagađivača. Krajnji korisnik isnik projekta je Ministarstvo odbrane brane Crne Gore. Trajanje projekta je 30 mjeseci, a fond 269.000 EUR od kojih crnogorskoj skoj strani pripada 148.200 8.200 EUR. Ja sam direktor or projekta sa strane Partner ner zemlje Crne Gore, a kolega Rafaele De Amincis saa strane NATO zemalja. Prof. Andrej Škraba, Dr Doron Elhanani nani i Prof. Simon Berkowicz su ko-direktori ispred njihovih zemalja. a. Šta za našu zemlju znači formiranje Centra za simulaciju i modelovanje katastrofa?

Znači puno. Prvo, to je početak razvoja vojne nauke kod

nas koju mi kao buduća članica NATO- a treba da posjedujemo. U širokoj šemi NATO nauke mi ćemo dobiti svoje mjesto, sa tačno određenom oblašću kojom ćemo se baviti.

Ne treba napominjati da je nauka za vojne svrhe najkvalitetnija i najkonkretnija. Tu morate imati konkretne rezultate. Sam Centar, pošto zaživi, zapošljavaće određeni broj mladih naučnika iz Crne Gore. Naravno tu će biti i gosti, prestižni naučnici iz NATO zemalja. Veliki broj studenata i doktoranata će specij specijalizirati unutar Centra. Centar će org organizovati permanentnu obuku, kako za ob vojni, tak tako i civilni sektor i ima imati svoju ulogu u procesu permanentnog obrazovanja obrazovan i obuke. Nadam se da će ć se veliki broj kurseva na n našim univerzitetima, čak i školama razviti š iz oblasti predv predviđanja i borbe sa katastrofama, što je uobičajeno u razvijenom sv svijetu. Na kraju, tu je i komercijalni komercijaln efekat, jer se nadam da ćemo udr udruženom pameću u okviru Centra rrazviti nekoliko sopstvenih visokotehnološkoh proivisokotehn zvoda kojih baš i nema kkod nas. Svjedoci smo stalne priče o pov povezanosti nauke i privrede, međutim treba ići korak dalje, veza nauke, privrede i vojske vojske. Jednom riječju, da C Centar bude j očekuje č k j se d t b d fokalna tačka istraživanja u oblasti modeliranja i simulacije elementarnih katastrofa na Zapadnom Balkanu. januar 2011.

PARTNER

5

Intervju Kada je osnovan i koji su ciljevi NATO programa Nauka za mir?

Ovo je veoma star Program, mnogo stariji od mnogih EU programa za pordšku nauci koji su dosta mladi i mnogo se popularišu kod nas. Datira od 1956. godine, ali je sve do okončanja hladnog rata bio orjentisan na NATO članice. Od 1990. otvara svoja vrata prema Partner zemljama i zemljama Mediteranskog dijaloga. Cilj SPS Programa je da doprinese sigurnosti, stabilnosti i solidarnosti među nacijama, primjenom savremenih naučnih dostignuća i u rješavanju aktuelnih problema. Saradnja, umrežavanje i izgradnja kapaciteta su sredstva koja se koriste za postizanje cilja. Sljedeći cilj je da se omogući nastavak demokratskog rasta i podrška ekonomskom razvoju u Partner zemljama.

SPS-Program omogućava NATO-u da pokaže svoju posvećenost praktičnim projektima sa vidljivim i opipljivim rezultatima. Više detalja o Programu Vaši čitaoci mogu naći na http://www.nato.int/science/index.html.

i projekti za treniranje menadžera koji će se baviti umrežavanjem i organizacijom komunikacije. Ja sam ispred Crne Gore bio koordinator još jednog NATO projekta, doduše, mnogo manjeg, koji je imao za cilj organizaciju ekspertskog workshop-a u oktobru 2008. god. u Trentu, Italija, iz oblasti obrade geografskih informacija i vizuelne analitike. Taj projekat je bio uvod u GEPSUS.

Koji su ključni prioriteti ovog Programa?

Naravno, kao i svaki Program za podršku nauci i tehnologiji SPS ima određene prioritete koji se sa izazovom vremena mijenjaju. Današnji se mogu sažeti u temama: projekti usmjereni direktnoj podršci operacijama i misijama NATO-a, projekti u funkciji odbrane protiv terorističkih pretnji, projekti u odbrani protiv hemijskih, bioloških, radioaktivnih i nuklearnih prijetnji kao i oni suprostavljanja ostalim prijetnjama bezbjednosti. Naš projekat pripada zadnjoj kategoriji. Svaki od ovih prioriteta ima i određene sub-prioritete, razvrstane po određenoj kodifikaciji.

Na koji način se ostvaruje saradnja sa zemljama PzM? Saradnja se ostvrauje kroz određene tipove projekata unutar datih prioriteta. To su projekti za organizaciju usko tematskih workshopova, projekti za organizovanje stručnih kurseva iz pojedinih oblasti i tema, projekti u kojima NATO eksperti treniraju buduće trenere iz Partner zemalja, višegodišnji praktični projekat koji se realizuje u Partner zemlji, kakav je upravo GEPSUS. Tu su i projekti za dobavljanje opreme za umrežavanje i komunikaciju, kao

6

PARTNER

januar 2011.

Kako ocjenjujete saradnju Ministarstva odbrane na pripremi projekta?

Realizovao sam veliki broj evropskih projekata iz oblasti obrazovanja i nauke. Otvoreno, nikada nijesam imao bolju saradnju u pripremi. Od samog početka Ministarstvo odbrane je prepoznalo značaj SPS programa, formiralo tim za podršku, na čelu sa pomoćnikom ministra Draškom Jovanovićem. Bez podrške Ministarstva ne bismo bili u stanju da sastavimo kvalitetnu aplikaciju koja će biti nagrađena.

To je prepoznao i Komitet u Briselu, pa rezultat nije izostao. Ubijeđen sam da će tako biti tokom realizacije, a i nakon okončanja projekta i da će isti biti održiv. Na kraju bih zahvalio svima na podršci u pripremi projekta, kao i Vama na prepoznavanju potrebe za afirmacijom SPS programa i GEPSUS projekta putem časopisa “Partner“.

Irena Radoman

Komentar

Pet godina G

odina koja je počela biće za Ministarstvo odbrane i Vojsku Crne Gore, za naš sistem odbrane, neka vrsta malog jubileja. Napuniće se pola decenije osnivanja i Ministarstva i same Vojske. Peta godišnjica sama po sebi, inače, ne zaslužuje “jubilarnu” pažnju, ali je u ovom slučaju s pravom treba uvažiti kao priliku sa znatno većim dometom značaja od samog protoka vremena. Ovakvu tvrdnju sasvim je lako dokazati. Crna Gora je u proteklih pet godina upravo u sistemu odbrane postigla rezultate kojima se ne bi našlo mane da se do njih došlo u mnogo dužem vremenskom periodu. Ponekad i poneko govori o “reformi” sistema odbrane, što se može koristiti, ali samo uslovno, isključivo u određenom kontekstu. Preciznije je, tačnije, govoriti o izgradnji nove Vojske Crne Gore, u mnogo čemu o pionirskom poslu i kad je riječ o Ministarstvu odbrane i svemu onom što je bila “prateća aktivnost” uz takav resor. Bez obzira na izvjesna iskustva iz predhodnih državnih modela u koje je Crna Gora bila inkorporirana, u oblasti odbrane, najvećim dijelom, počelo se sa ledine. Jezikom ekonomije rečeno, aktivnosti u tom domenu imale su karakter “grin fild” ulaganja i napora.

GOTOVO SVE IZNOVA Sve je, na neki način, bilo novo - stvaranje institucionalne osnove sistema odbrane, prilagođenog potrebama suverene države, interesima Crne Gore, definisanje i postavljanje legislativne infrastrukture za sistem odbrane, formacijsko-operativno organizovanje Vojske, njeno naoružavanje i opremanje, zatim, njeno identitetsko profilisanje, sve do pripreme i osposobljavanja crnogorske vojske za učešće u mirovnim misijama, od kojih je glavna u Avganistanu. U najkraćem, to je jubilarni učinak u pet godina, a trebalo bi mnogo više prostora za detaljniji prikaz svih napora i rezultata.

Doneseno je niz strateških dokumenata, zakonskih i podzakonskih akata. Trebalo je, na primjer, obući

Vojsku u nove uniforme, što nije samo stvar novca i narudžbine, ili, recimo, organizaciono i kadrovski uspostaviti samo Ministarstvo odbrane, ustanoviti takozvanu vojnu diplomatiju, nositi se sa balastima predhodne vojske, u prvom redu, sa viškovima zastarjelog naoružanja i opreme i drugim izazovima.

Učinjeno je mnogo toga što se na prvi pogled i ne vidi, na primjer, na planu edukacije službenika Ministarstva odbrane i pripadnika Vojske, i kad je riječ o stranim jezicima i u užem stručnom smislu. Za pet godina, uspostavljen je, reklo bi se, i sistem školovanja novih oficira VCG, kroz saradnju sa prestižnim vojnim akademijama u drugim zemljama. Naša Vojska, takođe, sada počinje pripremu već trećeg kontigenta za učešće u ISAF misiji u Avganiustanu. Crna Gora, u tom smislu, više nije početnik. Za godinu dana, otkako je poslala prvu vojnu jedinicu u mirovnu misiju, naša država je dobila pohvale sa svih relevantnih političkih i vojnih adresa u svijetu. Avganistansko iskustvo, s druge strane, objektivno, ugrađujuje se u cjelokupni operativni korpus Vojske Crne Gore, posebno u njenu osposobljenost za interoperabilnost, za moderno i efikasno operativno sadejstvo sa savremenim vojskama drugih zemalja. Crnogorska vojska je, poslije pet godina, gotovo veoma blizu standarda u NATO-u, u pogledu formacijske postave, tehničke opremljenosti, organizacijske efikasnosti i sistema komandovanja.

Ništa manje nije važno upravo i to što je u Vojsci Crne Gore već osnaženo shvatanje o ulozi modernih oružanih snaga, o savremenim bezbjednosnim izazovima radi kojih postoji.

Svakako, i to je moderni standard, možda, i jedan od najvažnijih - da vojska razumije šta je njena uloga, koji su joj zadaci u današnjem, ovakvom kakvo je, okruženju Crne Gore i ovakvom, kakav je, svijetu. Da razumije i da se, u skladu sa time, stalno osposobljava da tu ulogu obavlja na najbolji mogući način. januar 2011.

PARTNER

7

Komentar RASTE PODRŠKA NATO LANSTVU To što je Crna Gora, kao država, a ne samo njene oružane snage, već duboko u procesu MAP-a, akcionog plana priprema za punopravno članstvo u NATO-u, dokaz je rezultata koje je postigla na tom putu, odnosno, na planu opšte modernizacije. Samit NATO-a u Lisabonu, prošle jeseni, preciznim stavom, odao je priznanje Crnoj Gori, rabrio ju je da nastavi sa dinamikom vojnoprije svega, ohrabrio političkih reformi. rmi. U ovoj godini godin ni se očekuje prvii godišnji izzvještaj o ostvarivanju arivanju u MAP-a. Više puta ranije najavljeno eno je da će Crna na Gora biti prvaa sljedeća novaa članica NATO O alijanse. Po-drška javnostii za članstvo u toj bezbjednoosno-političkoj zajednici država, ržava, takođe, raste. Procenat ispitanika u relevantnim anketama, kojii se izjašnjavaju u prilog NATO članstvu, već se primiče 40 postotku.Tokom prošle godine, prema decembarskoim ispitivanju javnog mnjenja, za samo dva mjeseca 3,2 odsto porastao je broj odgovora “da” za članstvo u NATO-u. Nešto je, doduše, veći i broj odgovora “ne”, što motodolozi ocjenjuju kao dokaz da se pitanje članstva u Alijansi radikalizuje, da je to pitanje došlo na “dnevni red” u široj javnosti. I to je uspjeh - spremnost građana da o tome raspravljaju.

U tome je šansa da se veći broj njih koji još nemaju definisan stav o NATO članstvu, a nije ih malo, “prevede” u “front” podrške za ulazak Crne Gore u najveću, i jedinu, svjetsku bezbjednosno-političku alijansu.

PROTIVNICI BEZ ARGUMENATA Ni one političke stranke koje su ranije s jakim nabojem protivile NATO članstvu, izgleda, nijesu više potpuno sigurne u ispravnost takvog stava. Samim tim što ponavljaju, uglavnom, iste, uopštene, tvrdnje i floskule protiv članstva, zapravo, pokazuju da nemaju uvjerljivu argumentaciju za svoj stav. Nema je, štaviše, ni mitropolit Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori Amfilohije, potencijalno najradikalniji “antinatovac”. Osim dubiozne popovsko - populističke priče da se “umjesto tomahavki” treba “vratiti ralima i raonicima”, Amfilohije nema pravog razloga protiv ulaska Crne Gore u NATO. Umjesto toga, daje “originalni” savjet - da Crna Gora uđe u Evropsku uniju da bi “pomogla rušenje NATO-a”! Ko će da ruši NATO, da li sama EU, čije su članice, u najvećem broju,

8

PARTNER

januar 2011.

utemeljivači i trajni stubovi i same Alijanse? I da Crna Gora njima “pomogne”!?

I na kraju, Ministarstvo odbrane, Vojska Crne Gore, svih ovih pet godina, bili su u prilici da se, u neku ruku, bore za sopstveni legitimitet i identitet. Posebno je osporavana Vojska, ponekad i sa nekih adresa do te mjere, da je sumnjičavost prema njoj prelazila granice političkog dostojanstva, elementarnog patriotizm patriotizma. Slušali smo p igovore i floskule, pr oskule tipa - kakva prigovore V jska Crne Gore, gdje je Vo Vojska t Vojska, Vojska “ne vidi se”, ta i d. U decembarskoj it itd. d ba u Skupštide debati n Crne Gore, u ni v sa poplavave vezi m jedan opoma, z zicioni poslan obraćajući nik, se ministru odbr brane i načelniku Generalštaba Vojs Crne Gore, Vojske kritiko kritikovao je Vojsku što, navo navodno, nije više sta pomogla stanovništvu na poplavljenim podru područjima. Pa je u toj svojoj odioznosti i prema Vojsci Crne Gore, zapao u svojevrsnu kontradikciju. Traži od Vojske veću pomoć, a u svom opozicionom žaru, u jednom momentu, ministru i načelniku kaže - vi nemate čime da komandujete!

POSLANIK I GRA ANI Poslanika su, naravno, demantovali sami građani sa ugroženih područja. Gotovo da nije bilo nijednog koji je za medije komentarisao angažovanje državnih institucija u vezi sa poplavama, a da nije, na prvom mjestu, pomenuo Vojsku Crne Gore. I vidjelo se - da su pripadnici Vojske bili sa ugroženim stanovništvom. Iseljavali ljude iz poplavljenih kuća, doprermali im hranu, čamcima, helikopterima, pomagali u zbrinjavanju stoke, podizali nasipe pored rijeka, čistili ogromne odrone sa puteva, prokopavali nove puteve, podizali pontonske mostove...

Poplave su pokazale da narod Vojsku Crne Gore prihvata kao svoju, kao narodnu. Pokazale su, štaviše, i da je sama Vojska samopouzdanija, da je u decembarskim poplavama nastupila samouvjerenije, sa više pouzdanja, nego na početku 2010. godine, kada su, takođe, ista područja Crne Gore pogodile jake poplave. Vojska Crne Gore, vidjelo se, pokazala je da umije da odmjeri svoju ulogu i u situacijama sa elementima vanrednih događanja, da zna da se “sistemski” uklopi u djelovanje države u takvim prilikama. I to je rezultat petogodišnjeg “jubileja”.

Ilija Despotović

Intervju

Intervju sa vojnim atašeom Slovenije u Crnoj Gori, generalom Radom Klisari em

Plan je da se Crna Gora 2012. pozove u NATO Slovenija je od Ma arske, u januaru ove godine, preuzela ulogu kontakt zemlje za NATO za Crnu Goru.

General Klisari , za “Partner” govori o toj ulozi svoje zemlje i kaže da bi želio da mandat u Podgorici završi prijemom Crne Gore u Alijansu.

D

a li je preuzimanje funkcije uloge kontakt zemlje dobra prilika za dodatno jačanje odnosa naše dvije

zemlje?

Crna Gora i Slovenija imaju jako dobre međusobne odnose, kako u odbrani, tako i u svim ostalim oblastima. Ja sam ubijeđen da je dodjeljivanje CPE (Contact Point Embassy) Ambasadi Slovenije vrlo dobra prilika za još veće produbljenje međudržavnih, privrednih, kulturnih i prijateljskih odnosa. Zato je Slovenija napravila plan saradnje za te dvije godine, kako bi Crnu Goru što prije približila evroatlanskim integracijama. Naravno, naš plan je i da Crna Gora u to vrijeme uđe u NATO kao punopravna članica. Mislim da Slovenija može puno da pomogne, jer je prešla taj put i zna šta je suština približavanja evroatlanskim integracijama.

Pomenuli ste konkretan plan Slovenije za Crnu Goru.

Kako Vaša zemlja namjerava da nam pomogne, možete li nam dati neke detalje tog plana?

Kako sam već napomenuo, mi smo se, po tom pitanju, detaljno pripremili, kako na vojnom, tako i na civilnom planu. Ja Vam mogu govoriti samo o vojnom planu. Kao i svake godine, tako smo i za 2011. potpisali plan bilateralne saradnje, s razli-

kom da je ove godine taj plan vrlo sažet, ali vrlo sadržajan. U martu u Ministarstvo odbrane dolazi ekspert koji će svojim savjetima konkretno pomoći vašim odbrambenim stručnjacima.

Ta osoba će imati kancelariju u Ministarstvu odbrane, a njom će direktno rukovoditi pomoćnik ministra za politiku odbrane. A radi podizanja podrške javnog mnjenja za ulazak Crne Gore u NATO organizovaće se predavanja i okrugli stolovi na tu temu. Što se tiče civilnog dijela, to priprema Ministarstvo inostranih poslova Slovenije i nijesam sasvim upoznat sa suštinom njihovog rada.

Kako ocjenjujete dodjeljivanje Crnoj Gori Akcionog plana za članstvo (MAP)?

Uspjeh da za samo četiri godine od njene nezavisnosti dobije MAP, znači veliko priznanje za sve građane Crne Gore i njene državne institucije. Crna Gora je postigla mnogo i po pitanju odbrane, kao i na svim područjima društvenog i državnog uređenja. Nijedna država na svijetu nije uspjela da za tako kratak period dobije pozivnicu za MAP. Sloveniji je za taj put trebalo devet godina. To je veliko priznanje za Crnu Goru i dokaz da je Crna Gora na pravom putu, ali i da je na Zapadnom Balkanu lider i faktor stabilnosti i mira.

januar 2011.

PARTNER

9

Komentar S obzirom na to da ste i Vi lično učestvovali u realizaciji zajedničkih projekata između naše dvije zemlje, kakva je Vaša ocjena o dosadašnjoj reformi Vojske Crne Gore?

Nakon nešto više od tri godine mog boravka u Crnoj Gori, moram da kažem da sam impresioniran. Po pitanju odbrane, Crna Gora je napravila mnogo. Stvorila je malu, fleksibilnu, dobro opremljenu i osposobljenu vojsku. Ono što je najvažnije jeste da je ta vojska operativna i da ne zaostaje za vojskama država članica NATO-a koje imaju dugu istoriju. To dokazuje i vaše aktivno učešće u mirovnim misijama.

Kakav je Vaš stav o učešću Crne Gore u mirovnim misijama?

Vojska Crne Gore se, u misijama, postavila kao ravnopravna najvećima i dokazala da ne zaostaje za velikim zemljama. To za Vašu zemlju znači veliki autoritet i veliki ugled u svijetu i to će VCG dati podstrek za dalji rad na tom planu. Morate biti svjesni da je mirovna misija ISAF u Avganistanu vrlo kompleksna, zahtjevna i teška. Pripadnici VCG u toj misiji dnevno se susreću sa rizicima. A samo vojska koja je dobro obučena, opremljena, te fizički i psihički dobro pripremljena, može da podnese sav taj teret i odgovornost koju im nalaže situacija koja se iz dana u dan mijenja. Drugim riječima, imate dobru i profesionalnu vojsku na koju možete biti ponosni.

Na nedavnoj konferenciji u Lisabonu, NATO je usvojio i novi strateški koncept. Može li to, na neki način, uticati na status Crne Gore, odnosno, na rok za učlanjenje u NATO? Novi strateški koncept (NSK) su, u Lisabonu, jednoglasno prihvatile sve članice NATO-a. U posebnom dijelu NSK govori se i o partnerstvu, što znači da NSK NATO-a otvara vrata za sve države koje žele da uđu u savez i da je to za NATO jedan od prioriteta u budućnosti. Širenje NATO-a predstavljeno je u Lisabonu kao priča o uspjehu, posebno sa gledišta stabilizacije Evrope i širenja demokratije, te vladavine prava i mira. Zato je među saveznicima preovladalo ubjeđenje da vrata savezništva na osnovu sadašnjih mjerila moraju biti otvorena. Smatram da to za Crnu Goru znači brži ulazak u NATO i to brži nego što to vi i sami mislite. Plan Slovenije je da na samitu vrha NATO-a u Vašingtonu početkom 2012. godine Crna Gora dobije pozivnicu za punopravno članstvo u NATO. Šta će još za Crnu Goru značiti njen ulazak u NATO? NATO nije samo vojna organizacija i ne bavi se samo kolektivnom zaštitom svih njenih članica. Ključna dilema na samitu NATO-a u Lisabonu bilo je i pitanje potrebe angažovanja Alijanse za civilne potrebe. Iako je NATO u prvom redu vojni savez, u određenim situacijama, u promijenjenoj bezbjednosnoj okolini, NATO će se baviti i kriznim upravljanjem. U pojedinim situacijama (nedavno Pakistan) može se dogoditi da će NATO usklađivati civilne mogućnosti za obezbjeđivanje neposredne podrške u poslije-konfliktnim situacijama stabilizacije i obnove. I tu će NATO tijesno sarađivati sa raznim međunarodnim organizacijama i humanitarnim ustanovama. Sjetite se samo katastrofalnih poplava u Crnoj Gori gdje su države članice NATOa pomogle. Ubijeđen sam da će se ulaskom Crne Gore u NATO povećati i ulaganja stranih investitora u crnogorsku privredu, turizam i infrastrukturu. Svaki investitor koji ulaže svoj kapital

10 PARTNER

januar 2011.

na pravo mjesto ocjenjuje da li je i taj njegov uloženi kapital bezbjedan. Crna Gora kao članica NATO biće garancija za bezbjednost tog uloženog kapitala. Ulaganjem stranog kapitala u Crnu Goru povećaće se i standard crnogorskih građana.

Da bi Crna Gora dobila poziv neophodno je da kvalitetno ispunjava partnerske odnose koje je preuzela na tom putu?

To je jako važno. Za NATO nije važna količina odabranih partnerskih ciljeva koje je Crna Gora uzela kao članica MAP, već da ispuni sve ono što je preuzela kao kredibilni partnet.

Ispunjenjem tih ciljeva prikazaće se kao kredibilni partner. To je obećanje Crne Gore NATO-u, i ukoliko uspije da ga ispuni značiće da je partner koji je sposoban da ispuni sve zahtjeve Saveza i da sa svim ostalim članicama jednakopravno odlučuje o njegovoj sudbini.

Ulazak u NATO nije i kraj reforme sistema odbrane?

Po tom pitanju je Crna Gora već napravila mnogo i u mnogim djelatnostima dosegla nivo kojeg se ne bi posramile ni stare članice NATO-a. Ali reforma odbrane nije svršen čin, već je to dugotrajan proces. Proces reforme odbrane nastaviće se i ulaskom u NATO, kada ćete početi da u okviru oružanih snaga i odbrambenih struktura Crne Gore uvodite NATO-STANAG standarde koji su potrebni za dobru međusobnu saradnju i komunikaciju. Dio tih standarda ste već i sada uveli u sistem odbrane, ali za uvođenje nekih standarda potrebna je i politička volja. U reformske procese spada i edukovanje vojnika i starješina i Crna Gora je posvetila veliku pažnju školovanju kadrova.

Naročito što se tiče učenja stranih jezika. I u tom segmentu vam Slovenija može mnogo pomoći i to, kako u stručnom usavršavanju vaših starješina. Sa zadovoljstvom mogu da konstatujem da je i saradnja na tom planu vrlo dinamična. Pogotovo kada govorimo o učenju engleskog jezika u Centru za školovanje stranih jezika u Ajševici. Od ove godine i nekoliko pripadnika Vojske Crne Gore se školuje i stručno osposobljava u slovenačkim školama i u vojnim centrima za obuku starješina i vojnika.

Za kraj - u kojoj mjeri slovenačko iskustvo i prijateljski odnosi dvije zemlje, kao i spremnost Crne Gore da bude kooperativan partner, njen evroatlanski put mogu učiniti efikasnijim i bržim?

Slovenija je mentor Crnoj Gori za ulazak u NATO, i od nje, kao mentora, mnogo zavisi. Naročito kada govorimo o lobiranju. Nekada na sastancima u vrhu NATO samo treba podsjetiti da Crna Gora aplicira za ulazak u punopravno članstvo NATO, pa da poslije toga krene sve bržim putem, jer je to podstrek da veliki počnu da misle i o Crnoj Gori. Smatram da je jako važno da mentor zaista iskreno radi sa državom za koju odgovara za ulazak u NATO. Mentor brine da sve države- članice podrže Crnu Goru i njenu želju za ulazak u NATO. Od njegovih aktivnosti zavisiće brzina ulaska države u NATO, kao i ulazak u Evropsku Uniju kroz neki duži period. Znate da je u Lisabonu bila potvrđena saradnja NATOa sa Rusijom i ostalim međunarodnim organizacijama, kao što su Evropska unija, Organizacija ujedinjenih nacija i Organizacija za bezbjednost i saradnju u Evropi. Ulazak u NATO Crnoj Gori će biti odskočna daska za ulazak u Evropsku uniju. Meni lično bi mnogo značilo da krunišem svoj mandat vojnog izaslanika u Crnoj Gori odlaskom iz države koja je punopravna članica NATO saveza.

Gligor R. Bojić

Tema

Tri godine Komunikacione strategije o evroatlantskim integracijama

Gra ani više znaju o NATO i više mu vjeruju Razgovor sa šefom Koordinacionog tima za primjenu Komunikacione strategije o evroatlantskim integracijama Crne Gore Draganom Pejanovi em.

K

oordinacioni tim za implementaciju Komunikacione strategije o evroatlantskim integracijama Crne Gore bilježi već tri godine postojanja. Koliko je do sada urađeno u informisanju javnosti o evroatlantskim integracijama?

Urađeno je puno, realizovane su raznovrsne aktivnosti, čime je data mogućnost za objektivno informisanje građana

o ovom procecu, koji je de facto najvažniji spoljno-politički prioritet Crne Gore. Osnovno polazište bilo je pravovremeno i potpuno informisanje svih struktura crnogorskog društva o tom procesu. Organizovanost i koordinacija aktivnosti nosilaca komunikacije je u procesu učlanjenja podrazumijeva usa-glašeno djelovanje državnih organa, kao i ostalih segmenata društva koji imaju uticaj na formiranje javnog mnjenja. U tom procesu, Tim koristi sve raspoložive komunikacione mehanizme, kako bi građanima bila dostupna jasna i precizna informacija. Štampani ni i elektronski mediji predstavljaju značajan mehanizam u informisanju građana, kao i periodične štampane publikacije, internet sajt i besplatan info telefon. Mogu sa zadovoljstvom istaći da su, zaista, kroz brojne tribine, panel diskusije, okrugle stolove, konferencije, seminare, radio-

nice i druge vidove direktne komunikacije sa građanima, dati jasni odgovori na sva postavljena pitanja. Pokazano je da su koristi članstva Crne Gore u NATO višestruki. Koordinacioni tim je, u dosadašnjem periodu, koordinirao realizaciju 350 aktivnosti, pojedinačno, što je potvrda značaja i uloge Tima u kreiranju i podsticanju javne debate, radi objektivnog predstavljanja pozitivnih i negativnih implikacija članstva u Sjeverno atlantskom savezu-NATO. Čini se da informacije o NATO integraciji nikada nijesu bile dostupnije crnogorskim građanima. Pravovremene i tačne informacije uslov su kvalitetne diskusije na ovu temu, radi otklanjanja brojnih predrasuda, stereotipa i emocionalnih shvatanja. Članstvo u Alijansi većina građana treba da prepozna kao svoju šansu.

Bitno je da smo ostvarili saradnju sa svim partnerima, što je jako važno za podršku ovom procesu i kvalitetnu realizaciju zajedničkih aktivnosti. Prepoznati partneri na zajedničkim aktivnostima što adekvatnijeg informisanja građana upravo su predstavnici medija, institucija visokog obrazovanja, civilnog sektora, NATO, diplomatsko-konzularnih predstavništava i misija međunarodnih organizacija i drugih partnera koji su pokazali interesovanje za informisanje i edukaciju o pitanjima evroatlanskih integracija Crne Gore. Želim da se svima njima zahvalim na podršci i pomoći u kreiranju što objektivnije slike o crnogorskom putu u NATO. Posljednja istraživanja javnog mnjenja ukazuju na porast podrške jav javnosti članstvu u NATO. Kako to komentarišete?

Istraživ Istraživanja javnog mnjenja sprovode se periodično. Rezultati i analize istraživanja su važni pokaza pokazatelji za nosioce implementacije strateT gije i Timu za kreiranje sadržaja šestomjesečnih akcionih planova. Istraživanje, koje su sproveli Gallup i Evropski fond za Balkan, u novembru 2010. godine, pokazuje da je porasla podrška javnosti za NATO, tako da 38% ispitanika podržava ulazak Crne Gore u tu organizaciju, dok je 24% protiv. Takođe, i posljednje CEDEM-ovo istraživanje javnog mnjenja, iz decembra, pokazuje da je broj pristalica NATO povećan na 35,4%, što je za 2.8% više u odnosu na oktobarsko istraživa-

januar 2011.

PARTNER 11

Tema nje iste agencije. To je dobro, i jako važno, jer bez većinske podrške građana nema punopravnog članstva. Posebno je važno što postoji konstantan trend rasta podrške građana i njihovo većinsko mišljenje da je članstvo u NATO dobro za Crnu Goru. S druge strane, jako je važno da napredujemo u reformama i ispunjavanju visokih međunarodnih standarda u svim oblastima. NATO u članstvo prima samo kredibilne partnere, sposobne da za suočavanje sa savremenim izazovima. Očekivati je da će u daljem procesu razvoja i dostizanja visokih standarda, što uključuje povećanje nivoa znanja, edukacije i specijalističkih znanja, podrška rasti, kao i da će jačati svijest o nužnosti integracija kao predpostavke za kvalitetnu i efikasnu zaštitu i ostvarivanje nacionalnih interesa Crne Gore.

Zašto članstvo u NATO? Ukoliko se nalazite van sistema kolektivne bezbjednosti sami snosite sve troškove svoje bezbjednosti i nemate mogućnost da podijelite napore u suprostavljanju zajedničkim bezbjednosnim izazovima, rizicima i prijetnjama. Primjeri evropskih vojno-neutralnih zemalja, poput Švedske, Finske, Irske i Austrije, pokazuju da značajan procenat njihovog BDP-a daju upravo na sisteme odbrane, čak veći nego pojedine zemlje članice NATO. Savremena međunarodna bezbjednost je nedjeljiva i globalne bezbjednosne prijetnje pogađaju sve države svijeta, bez obzira da li su članice NATO ili ne. Članice NATO, kao suverene države, niko ne može natjerati da protiv svoje volje učestvuju u konkretnoj aktivnosti. To je stvar konkretne odluke, solidarnosti i spremnosti da date svoj doprinos, prema sopstvenim mogućnostima. Čak i zemlje koje nijesu članice NATO učestvuju u njegovim mirovnim misijama. Danas NATO ima 28 punopravnih članica-saveznica, a u Misiji ISAF u Avganistanu učestvuje 47 zemalja, što govori samo za sebe. Danas Ujedinjene nacije, čija je Crna Gora članica, Evropska unija, kojoj Crna Gora teži, imaju svoje mirovne misije i u značajnoj mjeri se oslanjaju na sistem kolektivne bezbjednosti NATO-a. Istraživanja su jasno pokazala da postoji većinski stav građana Crne Gore o tome da bi članstvo u Alijansi pozitivno uticalo na razvoj odnosa sa Evropskom unijom i SAD, mir i stabilnost u regionu, sigurnost naših građana, nacionalnu bezbjednost, efikasnost sistema odbrane i ekonomski razvoj. Međunarodno-pravni ugled Crne Gore porastao bi. Ona bi dobila mogućnost da zajedno sa ostalim državama članicama odlučuje o najvažnijim pitanjima nacionalne, regionalne i globalne bezbjednosti.

Dakle, Crna Gora bi odlučivala, a ne bi se o njoj odlučivalo.

Tretiranje malih država u međunarodnim odnosima, vrlo je različito, zavisno od političke “težine” koju imaju u tim od-

12 PARTNER

januar 2011.

nosima. Crna Gora će, kao članica NATO-a biti neuporedivo više uvažena u međunarodnoj zajednici, ne samo što će pripadati najmoćnijem vojnom savezu na planeti, već i iz razloga što prijem u članstvo označava međunarodno priznanje da Crna Gora ispunjava demokratske i političke standard koje dijele moderne demokratije. Kao takva ima neuporedivo veće šanse da se na međunarodnoj sceni čuje i njen glas.

Sa bezbjednosnog aspekta, priključenje Crne Gore NATO-u, znači ulazak u sistem kolektivne bezbjednosti. To je najuspješniji i najsigurniji model za ostvarivanje trajne političke stabilnosti, bezbjednosti i ekonomskog razvoja u savremenom svijetu. NATO je sigurna luka za teritorijalno male države, poput Crne Gore i garant očuvanja teritorijalnog integriteta i suvereniteta. Članstvo u NATO omogućilo bi Crnoj Gori da kroz partnerstvo i pomoć zemalja članica bolje, brže i jeftinije reformiše svoj bezbjednosno-odbrambeni sistem. Članstvo znači visoki stepen bezbjednosti neophodan za privlačenje investicija, trgovinskih partnera, turista. Članstvom u NATO-u Crna Gora stvara pretpostavke za razvoj koje bitno utiču na kvalitet života naših građana. Ulaskom u NATO savez postajemo dio porodice razvijenih i moćnih država koje ostvaruju preko 50 % svjetskog bruto proizvoda. Na našu veliku žalost, imali smo priliku, iz sopstvenog iskustva, uvidjeti da je humanitarni aspekt od velikog značaja, jer u slučaju prirodnih katastrofa i nepogoda, kao što su poplave, zemljotresi i požari, Crnoj Gori je potrebna pomoć u borbi protiv tih hazarda i saniranju njihovih posljedica. Nedavne poplave u našoj zemlji bile su najbolji primjer solidarnosti i humanitarne dimenzije članica NATO i partnera.

Koji su naredni koraci Koordinacionog tima na polju javne diplomatije u Crnoj Gori?

Naredni koraci determinisani su novim, sedmim, šestomjesečnim Akcionim planom, koji je donijela Vlada na sjednici od 20. januara tekuće godine. Akcioni plan je ambiciozan, ali realan i ostvariv. Naravno, tokom realizacije Akcionog plana, u saradnji sa Slovenijom, koja je od početka godine kontakt ambasada, kao i ostalim partnerima, realizovaće se i dodatne aktivnosti, prema raspoloživim magućnostima.

Fokus ovog Akcionog plana biće nastavak informativno-edukativnih aktivnosti kroz širenje i intenziviranje saradnje sa partnerima, NVO, medijima i fakultetima, radi što direktnije komunikacije sa građanima. Uvjeren sam da će dosadašnji uspjeh biti prepoznat i u narednom periodu, kroz veći stepen informisanosti i podrške građana evroatlanskom putu Crne Gore.

Z.Minevski

Nova jedinica za Avganistan završila obuku

Povod

Prošli sve testove, spremni za misiju Finalna vježba u Ma arskoj

K

ažu da je svaki početak težak. To se možda može reći za neke druge momke, ali za pripadnike treće rotacije crnogorskog kontingenta u ISAF misiji te riječi ne važe. Okosnicu kontigenta predstavljaju pripadnici čete specijalnih snaga, momci koji su oličeni spremnošću, snagom i željom za dokazivanjem kao jedinice. Spremnost profesionalaca Vojske Crne Gore na požrtvovanje i želja da dostojno predstavljaju svoju zemlju, odvela ih je do zadatka da se pripreme za treću rotaciju u Avganistanu. Prvo su se dobrovoljno prijavili da budu dio treće rotacije, zatim su sa odličnim rezultatom prošli početni dio obuke u okviru 2. podcentra Centra za obuku, a onda ih je dočekao novi test njihove posvećenosti izvršenju jednog od osnovnih zadataka postojanja Vojske Crne Gore-misije očuvanja mira u svijetu. Čekao ih je novi ispit-dobijanje sertifikata da su završili obuku i da su spremni da rame uz rame sa kolegama iz drugih zemalja uzmu učešće u misiji ISAF. Odlazak u Mađarsku predstavljao je izazov. Pripadnici kontingenta su dočekani na vojnom aerodromu u Debrecinu od strane pripadnika mađarske vojske i kamionom za prevoz prtljaga i autobusom za prevoz ljudstva prevezeni su u kamp za obuku kod mjesta Hajduhadhas (Hajdučki konak u prevo-

du), udaljeno oko 20 km sjevero-istočno od Debrecina. Uočeno je da je u toku istog dana u bazi prikupljen i veći dio ljudstva iz sastava PRT-10, izuzev komandanta ppuk Slosiara koji je pristigao sjutradan. Oficire iz crnogorskog kontingenta je isto veče primio ppuk Valdo, zamjenik komandanta PRT-10, koji je nakon kratkih riječi dobrodošlice objasnio plan rada za narednu nedjelju. Za to vrijeme cjelokupan sastav voda je smješten u objekat čete u čijem sastavu će obavljati i zadatak u Avganistanu. Pripadnici voda su upoznali svoje buduće pretpostavljene starješine, zamjenika i komandira čete.

U toku prve nedjelje boravka u bazi, težište rada je bilo na upoznavanju ljudstva sa bazom, zaduživanju naoružanja i izvođenja programskog gađanja.

Posle kratkog upoznavanja sa karakteristikama baze pripadnici voda su otpočeli sa svojim zadatkomobezbjedjenjem baze. Obezbjeđenje baze je sprovođeno u skladu sa realnim uslovima u kojima će raditi pripadnici kontingenta u ISAF misiji u Avganistanu. U dosta oštrim uslovima mađarske zime pripadnici crnogorskog kontingenta su posao uradili sasvim profesionalno, bez ikakvog kolebanja u pogledu svoje namjere. U svakom trenutku komandiri timova sa svojim pripadnicima su odavali utisak dobre obučenosti i profesionalnosti. Pokazali su da januar 2011.

PARTNER 13

Tema su oni dostojni zadatka koji je ispred njih postavljen. Često je crnogorskim oficirima govoreno da su naši pripadnici voda izuzetno motivisani za realizaciju svog zadatka i da se to primjećuje u njihovom radu. Riječi hvale su se mogle čuti na svakom koraku, kako u formalnim, tako i neformalnim razgovorima.

Prilikom realizacije finalne vježbe zadnja tri dana pripadnici crnogorskog kontingenta su pokazali šta znači biti profesionalac i nova snaga Crne Gore. Sa oduševljenjem i riječima zahvalnosti uručeni su sertifikati od strane komandanta PRT 10. Sertifikati za naše momke nijesu predstavljali samo papir koji je dokazao da su izvršili zadatak, već je taj čin uručenja predstavljao mnogo više. Najbolji dokaz svoje obučenosti se mogao vidjeti na komandirima timova i pretpostavljenim oficirima koji su sa osmijehom ispratili dodjeljevanje sertifikata. Da su Mađari bili dobri domaćini, pokušavali su da pokažu u svakom trenutku. Na svaki naš zahtjev uzvraćano je pozitivnim odgovorom. Tokom slobodnih vikenda od strane domaćina su organizovane kulturno-zabavne aktivnosti. Organizovane su posjete Debrecinu u okviru koje je posjećen muzej 5. pješadijske brigade, ručak u gradskoj kasarni i obilazak grada.

Poseban događaj koji je ostavio utisak pravog domaćina i odao karakteristike prave Mađarske je bila posjeta vinariji Tokaj, na sjeveroistoku zemlje, gdje je pored degustacije vina, bio i organizovan ručak.

Posebnu privilegiju su imali pripadnici crnogor-

14 PARTNER

januar 2011.

skog kontingenta kada su u organizaciji Generalštaba Vojske Mađarske, posjetili parlament Republike Mađarske i Nacionalni muzej Mađarske u Budimpešti Finalnom vježbom zadnja tri dana pripadnici kontingenta su krunisali rezultat svog truda i napora. Na vježbi je iskazana visoka posvećenost i profesionalazam u izvršenju zadataka. mr poručnik Vladimir Mitrić

Povod

Komentar Izvještaja o ispitivanju uticaja uništavanja municije na životnu sredinu na podru ju Golije

Razlike i sli nosti rezultata C

entar za ekotoksikološka ispitivanja (CETI) Crne Gore i Institut za nuklearnu fiziku “Vinča” kod Beograda obavili su ispitivanje uticaja uništavanja municije na području Golije, na lokaciji Latično, 5. i 6. oktobra 2010. godine.

Institut “Vinča” je u januaru saopštio rezultat tog ispitivanja, prema kome su na pomenutoj lokaciji prisutne štetne materije više nego što je tolerantno. Direktor CETI-ja Ana Mišurović je Ministarstvu odbrane poslala svoj komentar pomentog izvještaja koji objavljujemo, uz neznatno kraćenje teksta.

REZULTATI ANALIZA VODA Rezultati analiza voda iz lokve Lager, koja se nalazi na oko 500m istočno od mjesta pucanja, uzetaih 5. i 6. oktobra ne pokazuje međusobno odstupanje po pitanju kvaliteta ni prema analizama CETI ni Vinče. Ni u jednom uzorku vode nijesu nađeni tragovi TNTa, niti tragovi azo- amino- i nitro- jedinjenja, kao mogućih raspadnih produkata TNT-a. CETI je GCMS analizom utvrdio prisustvo samo 2,4-ditert-butylphenola u oba uzeta uzorka iz lokve. Nađeno jedinjenje je antioksidans, koje se koristi za stabilizaciju goriva ili u proizvodnji gumenih proizvoda, kao i u kozmetičkim preparatima za sunčanje radi zaštite od UV zraka.

Njegova toksičnost je veoma niska LD50 je 9200mg/ kg težine, pa ne predstavlja opasnost za pojenje stoke jer su nađene dozvoljene koncentracije od 0,0015 mg/l. Svi ostali pokazatelji kvaliteta vode odgovaraju

propisanim uslovima prema Uredbi o klasifikaciji i kategorizaciju voda. Vinča nije radila analizu organskih polutanata.

Uzorak vode iz bistijerne Latično analiziran u obje laboratorije, imao je i ovog puta nešto povećanu pH vrijednost iznad 9 i nisku mineralizaciju, što ukazuje da je voda kišnice uticala na rastvaranje betona koji je povećao pH vrijednost. Tragovi TNT, PAH i mineralnih ulja nijesu nađeni, kao ni povećane koncentracije teških metala.

Obje laboratorije imaju akreditovane metode analiza, s tim da je CETI pored hemizma voda ispitao i sadržaj PAHs PCBs, TNTa i mogućih degradacionih produkata eksploziva.

REZULTATI ANALIZA ZEMLJIŠTA Uzorci zemljišta, uzeti su sa šest okacija sa različitih strana i udaljenosti od mjesta pucanja i to sa dvije dubine: površinski sloj 0-10cm i sloj od 10-30cm. Kao referentna tačka uzeta je zemlja iz Višnjića dola koji je oko 5km udaljen od mjesta eksplozija. Kod predstavljanja i tumačenja rezultata analiza zemljišta došlo je do razlika zbog primjene različitih metoda pripreme uzoraka, tako da se dobija i razlika u predstavljenim rezultatima.

CETI je uzorke pripremao na tri načina, upravo da bi se vidjele razlike u predstavljanju rezultata Razlike su evidentne. CETI je kao relevantne rezultate predstajanuar 2011.

PARTNER 15

Povod vio one rađene po metodi za sadržaj metala, dostupan životnoj sredini, jer on ukazuje na stepen zagađivanja životne sredine, a ne po metodi za ukupan petrološki sadržaj koji ukazuje.

Laboratorija iz Vinče je svoje uzorke pripremala po metodi za određivanje teških metala u krečnjačkim stijenama i krečnjaku (ukupan petrološki sadržaj), što daje veće vrijednosti jer se odnosi na sedimentološki i petrološki sastav zemljišta, a ne na površinsko zagađenje zbog uticaja uništavanja naoružanja.

I pored te razlike u predstavljanju, rezultati su uporedivi i nesumljivo ukazuju da se veće vrijednosti nikla, kobalta, arsena, žive, hroma, bakra, cinka i bora na većini lokacija nalaze u uzorcima sa dubine od 10-30cm, a ne u površinskim uzorcima, kako bi se očekivalo zbog uticaja uništavanja naoružanja. Takođe, evidentno je da se na lokaciji najbližoj TE “Gacko” nalaze i najveće koncentracije nikla, kobalta, arsena, hroma, bakra i bora u površinskom sloju zemljišta, a ne na lokaciji udaljenoj 165m od mjesta uništavanja naoružanja. Ovo ukazuje da su povećane koncentracije ukupnog sadržaja ovih elemenata prirodnog sastava zemljišta ili su rezultat dugotrajnog predhodnog zagađivanja lokacije iz drugih izvora zagađenja, kao što su TE “Gacko”, Željezara Nikšić ili pak prekogranični transport zagađenja.

Sličan komentar su dali i stručnjaci iz Vinče koji ističu da se nađene koncentracije ne mogu vezati za zagađivanje uzrokovano uništavanjem naoružanja, već i iz drugih izvora. To se potvrđuje i rezultatima državnog monitoringa toksičnih i opasnih materija u zemljištu koji se sprovodi u Crnoj Gori od 1998. godine u okolini 15 gradskih naselja na 96 mjernih mjesta na obradivom i neobradivom zemljištu. Rezultati analiza svih ovih godina, pokazuju da se u površinskom sloju zemljišta (0-10cm) nalaze povećane koncentracije olova, nikla, hroma, cinka i arsena, kod skoro svih ispitivanih lokacija, osim uzoraka iz Kolašina i Plužina.

Rezultati monitoringa dostavljaju se svake godine Ministarsvu nadležnom za zaštitu životne sredine i od 2008. Agenciji za zaštitu životne sredine. Rezultati analize uzoraka zemljišta sa referentne lokacije Višnjića do, udaljene oko 5km južno od lokacije pucanja, pokazuju praktično iste, čak i nešto više rezultate, kao i kod ostalih uzetih uzoraka, blago povećan sadržaj olova u površinskom sloju zemljišta i prirodno povećan sadržaj arsena, koji je veći u dubljim slojevima.

16 PARTNER

januar 2011.

U svim ispitanim uzorcima nije utvrđeno povećano prisustvo PAH, niti prisustvo TNT i njegovih degradacionih produkata, već je samo detaljnom analizom na GCMS- scan, utvrđeno prisustvo raličitih izomera alifatičnih ugljovodonika bez prisustva opasnih materija. Analizu organskih materija nije radila laboratorija iz Vinče.

Sa lokacije Lokva Lager uzet je i uzorak sedimenta koji je analiziran na iste parametre i na isti način, kao i uzorci zemljišta. Sadržaj lako pristupačnih teških metala u sedimentu je ispod propisanih normi, a GCMS analizom nije utvrđeno prisustvo tragova TNT-a ili drugih raspadnih produkata eksploziva.

ANALIZA BILJNOG MATERIJALA Rezultati analiza biljnog materijala se veoma razlikuju, što je vjerovatno opet posljedica primijenjene metode. CETI je analize vršio po akreditovanoj ofijelnoj metodi AOAC 999.11 za određivanje teških metala u biljnom materijalu, dok je laboratorija u Vinči radila po metodi EPA 200.7 za određivanje rijetkih metala u vodama i otpadu koja nije akreditovana.

Biljni materijal-trava sa lokacije Lokva Lager analiziran je na prisustvo teških metala, PAH, PCBs, TNT i urađen je GCMS scan radi eventualne determinacije prisustva nepoznatih jedinjenja.

Rezultati CETI su upoređivani sa normativima za MDK opasnih i štetnih materija u stočnoj hrani, a ne sa normativima za zemljište. Iz dobijenih podataka vidi se da nije utvrđeno povećanje sadržaja teških metala niti prisustvo TNT ili njegovih raspadnih produkata. Pored toga treba istaći da se kroz program monitoringa vazduha u Crnoj Gori od 1998. godine prati i bioakumulacija teških metala u bioindikatorskim biljkama i bioakumulacija u lišajevima na sedam lokacija u Crnoj Gori na početku i kraju vegetativne sezone. Utvrđeno je povećanje sadržaja olova u Podgorici i Pljevljima, a u svim ostalim lokacijama povećanje sadržaja mangana i cinka. U lišajevima sa svih lokacija osim na Cetinju utvrđeno je povećanje sadržaja olova, mangana, cinka i bakra tokom vegetativne sezone.

Svi uzeti uzorci su analizirani gamaspektrometrijski i na prisustvo radioaktivne kontaminacije na prisustvo prirodnih i vještačkih radionuklida. Utvrđeno je da su svi ispitani uzorci bezbjedni sa aspekta radiološke ispravnosti.

R. P.

Vojna tehnika

Istorija naoružavanja u Crnoj Gori

Džeferdar iz radionica u Boki B

orba Crnogoraca za oslobođenje i nezavisnost države trajala je nekoliko vijekova. Uslovi su se mijenjali, a u tom okviru razvijana je i osobena vojna organizacija. Uporedo sa tim, vršena je modernizacija naoružanja i vojne opreme. Crna Gora je u 18. vijeku do oružja, uglavnom, dolazila zaplijenom prilikom borbi ili kupovinom iz okolnih krajeva koji su bili pod turskom ili mletačkom okupacijom. Trgovina je bila razvijena u radionicama Kotora, Risna, Perasta i Herceg Novog. Konkretno, proizvodnja vatrenog oružja je uzela maha nakon Morejskog rata (1684-1699) i pojačanog uticaja i dominacije Venecije na ovim prostorima. U Kotor, Risan i Herceg Novi su imigrirali majstori iz Foče, Mostara, Trebinja, Podgorice i Stare Crne Gore, pa je upravo u ovim mjestima nastajalo oružje, proisteklo iz unakrsnih uticaja Istoka i Zapada. Kao tipičan primjer tih uticaja je nastala puška džeferdar.

Međutim, Crnogorci su bili svjesni da se nikada ne mogu u potpunosti osloniti na pomoć neke od sila. Tako na primjer kada je juna 1712. godine Danilo Petrović (1697-1735) vodio krvave borbe sa bosanskim namjesnikom Ahmet-pašom, Mletačka Republika je crnogorskom promorskom stanovništvu zabranila prodaju oružja i pružanje azila Crnogorcima.

Indentična situacija se ponovila i dvije godine kasnije, tokom ofanzive bosanskog begler-bega Numan-paše Čuprilića (1714-1719) i skadarskog sandžak-bega Ahmet-paše. Jedno je bilo činjenica, Crnogorci su obožavali raskošno oružje i više izvora govori upravo o toj ljubavi prema oružju. Ti izvori govore da se prosječan Crnogorac tog vremena često mogao vidjeti prosto odjeven, ali sa najčistijim srebrom okovanim puškama, koje su zbog svog sjaja zvali ledenice. Crnogorci su slično Turcima imali konzervativan odnos prema oružju, pa stoga ne čudi da su sve do sredine 19. vijeka ostali privrženi arhaičnom tipu oružja tzv. mikeletu ili nekim tradicionalnim formama pušaka i pištolja iz zanatske proizvodnje.

Međutim, kako su oduvijek političke prilike u svijetu diktirane napretkom u pogledu stepena razvijenosti naoružanja i oružanih snaga neke vojne sile, tako su i u Crnoj Gori toga vremena osjetili vjetrovi tehnološkog progresa u proizvodnji naoružanja. Postalo je jasno da tradicionalan pristup u snabdjevanju oružjem neće doprinijeti da se dugotrajna i iscrpna borba protiv Otomanske imperije uspješno privede kraju.

Skoro sve armije u 19.vijeku su počele da prelaze na moderniji sistem perkusionog spredpunećeg oružja tzv. kapislara.

Perkusiono oružje radi na principu nabijanja više odvojenih komponenti kroz usta cijevi i pali se kapislom. Puške ovog tipa su se još zvale “sprednjače”, zbog punjenja odnaprijed (sprijeda) ili “kapislari” zbog paljenja uz pomoć kapisle.

Crna Gora je u posjed perkusionog oružja došla prvi put tokom bitke na Grahovcu, od 7. do 10. maja 1858. godine.

Tom prilikom od Turaka je zaplijenjeno 3000 glatkocijevnih (unutrašnjost cijevi nema žljebove) M.1840 i M.1846, kalibra 18mm i 1000 žljebljenih M.1850, kalibra 17.8mm kapislara francusko-belgijskog sistema. Kada su Crnogorci nakon za-

plijene ovog oružja uočili njegove prednosti, odmah se javila ideja o modernizaciji dotadašnjeg naoružanja. Uvod u mo-

Sl. 1. Perkusioni mehanizam sistema Lorenc M.1854 (“bečki štuc”)

dernizaciju crnogorskog naoružanja napravio je austrijski car Franc Jozef (1848-1916), kada je, kao izraz političkog gesta, knjazu Nikoli I Petroviću poklonio 400 standardnih lovačkih “štuceva” 13.9 mm Lorenc M.1854. Zahvaljujući tadašnjoj blagonaklonosti Beča, knjaz Nikola je naredio nabavku još 5000-6000 “štuceva”. Ali slaba finansijska situacija je natjerala Crnu Goru da se okrene Rusiji, u cilju obezbjeđenja sredstava radi nabavke savremenijeg naoružanja koje bi joj pomoglo u borbama protiv Turaka. Tako je, uz novčanu pomoc Rusije, knjaz Nikola otkupio patentna prava na prvu verziju zatvarača za jednometnu pušku sistema Krinka (M.1869 14.8mm) od poznatog kontruktora češkog porijekla Silvestra Krinke.

Jednometne puške su se odlikovale punjenjem od samo jednog metka nakon čijeg ispaljenja bi bilo potrebno ponovno punjenje. Pošto Krinka nije posjedovao sopstvenu proizvodnju, knjažev rođak Božo Petrović je ugovor prenio na Tomasa Sedlera, koji je na Krinkin sistem prepravljao stare perkusione sprednjače Lorenc M.1854 kalibra 14.8mm.

Sl. 2. Jednometna konverziona puška 14.8 mm sistema Krinka M.1869

ppr Todor Goranović

januar 2011.

PARTNER 17

Stav

Kako de nisati Evropsku uniju Mogu a tranzicija EU u regija-države

E

vropska unija (EU) predstavlja jedinstven eksperiment i najveće zajedničko tržište na svijetu. Sa površinom od preko 4,3 miliona kvadratnih kilometara i 501 milionom stanovnika EU je karakterisana značajnim razlikama. Upravo ovo obilježje i sama EU želi promovisati čak i kroz moto “ujedinjeni u različitosti”. Ipak, pitanje je da li je moguće ujediniti sve divergentne elemente, odnosno, da li političke elite EU umiju i hoće iskoristiti sve prednosti unutrašnje drugojakosti. Različitost bi trebalo biti i impuls razvoja.

EU je izuzetno teško definisati, a ipak postoji veći broj tumačenja, definicija i shvatanja EU i njene strukture, ali i misije. Sa tržišta definicija su slobodnim izborom na osnovu preferencija izdvojene tri. One EU, iako sa različitih aspekata, izuzetno dobro i, koliko je moguće, precizno definišu.

Profesor Veselin Vukotić posmatra EU kao “bijeg od nacionalne države kroz pokušaj stvaranja mega-nacionalne države! (“države država”)”, pri čemu je riječ o proširenju ali ne i ukidanju granica. Istinitost ovog stava se može pronaći u činjenici da je EU kreirala jedinstveno tržište, ali ga istovremeno učinila prilično zatvorenim za treće zemlje, što je značajno smanjilo ekonomski uspjeh država članica u poređenju sa pretpostavljenim performansama potpuno slobodnog i otvorenog tržišta. U prilog tezi o samo proširenim granicama ide i činjenica da oko 67% trgovine EU pripada internoj trgovini država članica EU. Vukotić dalje zaključuje da “... želja za ulaskom u EU je-

18 PARTNER

januar 2011.

ste svjesno ili nesvjesno prihvatanje teorije liberalizma i liberalnog tržišta, iako su u praksi najveći kritičari liberalizma po pravilu veliki zagovornici ulaska u EU...”. Prema njemu, iako je EU način preživljavanja birokratije i vjera u državu blagostanja ona je istovremeno posljedica strateške konkurencije i konkurencije na globalnom nivou i predstavlja suštinu globalizacije. Polazeći od ideje prevencije sukoba na evropskom tlu EU je postala proces transfera nadležnosti i odlučivanja sa nacionalnog na supranacionalni nivo. Na taj način se i odvija globalizacija na evropskom kontinentu i strateški se pokušava odgovoriti brojnim globalnim izazovima.

Za Sajmona Hiksa EU je jedinstveni eksperiment koji je politički sistem, ali ne i država. Zaključuje da EU posjeduje sve elemente demokratskih političkih sistema (stabilne i jasno definisane institucije i određena pravila; pojedince i društvene grupe sa političkim željama; kolektivne odluke i neprestanu interakciju). Dodaje i da je “nivo stabilnosti i složenosti institucija u EU daleko veći nego u bilo kom drugom međunarodnom režimu” i da su sve šira ovlašćenja institucija EU proizvela “visoko razvijen sistem pravila i postupaka koji uređuju korišćenje tih ovlašćenja od strane institucija EU”. Zaključuje da je sa rastom ovlašćenja insitucija EU rastao i broj grupa koji je pokušavao da ostvari svoje interese unutar sistema kao i da su odluke EU izuzetno značajne i da proizvode posljedice u čitavoj EU. U Hiksovoj opservaciji EU primijećuje se da EU nema tradicionalni mehanizam nacionalne dr-

Stav žave - monopol nad zakonitom upotrebom sile. Ipak, ako se prihvati različitost države i političkog sistema onda se može smatrati da organi vlasti i kreiranja politika kao i sama politika mogu postojati bez postojanja klasične države i klasičnog državnog aparata. Upravo to daje osobenost EU. Miroslav Prokopijević smatra da je EU “zajednica država zasnovana na elementima različitih modela”. Prvi dio upućuje, kako na realnost, tako i na primarni cilj stvaranja te zajednice (Čerčil, 1946.) uz neizvijesnost koji će model građani država članica EU izabrati. Drugi dio definicije se odnosi na nepostojanje karakteristika jedinistvenog, do sada, poznatog modela na primjeru EU. Nasuprot tome, kombinovan je veći broj različitih modela.

EU nije unitarna država, nije konfederacija, nije federacija, ali kombinuje elemente svih ovih modela uređenja.

Poput unitarne države ona ima zajedničku valutu, što je karakteristika i federalnih država koje, pored ove, imaju i druge karakteristike poput carinske unije, zajedničkog tržišta i zajedničkih ekonomskih politika. Posljednje tri navedene karakteristike su i karakteristike konfederacija čija je još jedna karakteristika prisutna u EU, a to je (još uvijek) veća moć država članica. I u nekadašnjim stubovima EU su postojali konfederalni (međuvladina saradnja u II i III stubu) i federalni elementi (supranacionalizam i stuba). Dodatno, EU nije zatvoreni klub kako pojedini autori i političari žele predstaviti ali jeste klub u kontekstu mogućnosti da pojedine države članice mogu voditi posebne politike dok se neke zajedničke politike usklađuju samo među onim članicama koje ih dobrovoljno prihvate. Istina, pitanje je do kada će ovo biti moguće, ali i kakva je sudbina nacionalnih država u EU. Pokušaj ličnog doprinosa definisanju EU zasnovan je na kombinaciji elemenata dijela ranije navedenih stavova.

Pokušaj riješavanja brojnih dilema rezultirao je četvrtom definicijom koja EU posmatra kao političkim sistemom (trenutno) ograničeni liberalizam. Stvaranje EU, odnosno, prvobitnih zajednica i proces dalje integracije predstavljali su suštinsko realizovanje ideje filozofije liberalizma. Praktično, bilo je to kreiranje otvorenog društva, zasnovanog na ekonomskoj saradnji i prevenciji sukoba kao poštovanju osnovnog ljudskog prava, prava na život, i svih iz njega izvedenih prava. Ipak, nastavak procesa integracije, uz sve veću dominaciju politike i stvaranje

zone (pretjerane) regulacije vodili su ograničavanju realizacije ideje filozofije liberalizma. Imajući u vidu da je riječ o regulaciji koja je dio političkog sistema, a ne nove države (u ovom trenutku), zaključuje se da je upravo novostvoreni politički system ograničio liberalizam na primjeru EU. Čini se, ipak, da istrajavanje na konceptu intervencionizma i svojstvene mu funkcionalne pameti u okviru arhitekture EU može trajno ograničiti osnovnu ideju liberalizma.

Pretpostavka je, ipak, da će budućnost EU, odnosno, individua koje žive i rade na njenoj teritoriji biti upravo u

tranziciji EU u regija-države. Iste mogu biti dijelovi nacija-država, ali i prelaziti van njihovih granica, formirajući posebne ekonomske (ne političke) jedinice otvorenosti (Ohmae). Osnovna karakteristika regija-država jeste usmjerenost ka otvorenosti i različitosti, što je i poželjni smjer budućnosti EU. Dodatni impuls otvaranju je i činjenica da su svi oblici zasnovani na logici ježa (centralizaciji i zatvorenosti) propali (Rimsko carstvo, Evropa Karla Velikog, Evropa Napoleona, Evropa Hitlera). Istovremeno, ustupile su mjesto fleksibilnijim, otvorenijim i dobrovoljnim formama međusobnih interakcija i integracija (i sama EU na početku). Potvrda pretpostavke se može naći i u činjenici da su ekonomske integracije bile motor evropskih integracija (istina, u cilju političkih). Shodno tome, za očekivati je da sloboda razmjene i dalje određuje oblik EU. Ipak, trenutno je budući oblik EU neizvjestan. mr Ivan Jovetić saradnik na UDG-Fakultetu za međunarodnu ekonomiju, finansije i biznis; analitičar Instituta za strateške studije i projekcije

januar 2011.

PARTNER 19

Povod

Obuka Planinskog bataljona u zimskim uslovima

Za izazove snijega, leda i mraza Drugi dio kursa u februaru, u Austriji

U

drugoj polovini janura pripadnici Planinskog bataljona Brigade kopnene vojske, u saradnji sa Centrom za planinsko ratovanje iz Safeldena, Austrija, realizovali su obuku u zimskim uslovima. Smješteni u kasarni ‘’Breza’’ u Kolašinu, obuku su realizovali u dnevnim izlascima na skijalište Jezerine i obronke Bjelasice. Obuka u zimskim uslovima spada u obuku koja zahtijeva izuzetnu psihofizičku pripremljenost, čija realizacija sama po sebi nosi veliku dozu rizika.

Obuka se planira i izvodi sa manjim grupama koje predvode sposobni, iskusni i vješti instruktori-komandiri, osposobljeni za rješavanje svih zadataka u planini. Broj članova planinarske grupe je onoliki koliko je potrebno da se svaka incidentna situacija može adekvatno riješiti.

Cilj obučavanja planinskog bataljona u zimskim uslovima jeste: ovladavanje vještinom skijanja na uređenim i neuređenim stazama, obučavanje lidera za vođenje u planini, boravak jedinice u planini, pružanje pomoći i spasavanje u raznim nesrećama (promrzline, lavine, nepovoljni vremenski uslovi i sl).

Obuka u zimskim uslovima je, sasvim sigurno, jedan od najsloženijih vidova obučavanja, čija realizacija zahtijeva kontinuiran i naporan rad, adekvatno planiranje i vođenje kroz obuku, kako pojedinca, tako i grupe. Do sada je sa pripadnicima Planinskog bataljona realizovana obuka u zimskim uslovima sa težištem na realizaciji osnovne obuke u skijanjui ospobljavanju jedinice za boravak u planini u zimskim uslovima.

Da bi se uspješno planirale i realizovale teme iz ovog dijela zimske obuke, prethodno je potrebno osposobiti pripadnike u skijanju i izradi objekata za boravak u zimskim uslovima. Ovaj vid obuke obuhvata: kretanje u planini pomoću skija i krplji, kretanje po zaleđenim površinama uz pomoć dereza, upotreba cepina (izrada sidrišta pomoću cepina, zaustavljanje na zaleđenim površinama), vođenje u planini (izrada plana, orijentacija, opasnosti u planini), izrada i boravak u objektima od snijega, pronalazak unesrećenog od lavine (pomoću uređaja za lavine, lavinske sonde, lavinske lopate), transport povrijeđenog (pomoću UT 2000, AKI čamca, motornih sanki i skija), obuka u vožnji motornih sanki.

20 PARTNER

januar 2011.

Imajući u vidu karakter i zahtjevnost sadržaja koji se realizuju, u obuci se pripadnici Planinskog bataljona oslanjaju na partnere koji imaju iskustvo u ovom poslu, a to su pripadnici Oružanih snaga Austrije i Vojske Slovenije. Dosadašnja saradnja kroz razmjenu iskustava i realizaciju kurseva naročito je bila intezivna sa pripadnicima OS Austrije, odnosno instruktorima iz Centra za planinsko ratovanje iz Safeldena.

U sklopu bilateralne saradnje sa OS Austrije, pripadnici Planinskog bataljona su završili više kurseva od kojih se posebno ističu: osnovna obuka u skijanju sa 5 pripadnika, zimski kurs planinskog ratovanja sa 2 pripadnika, zimski kurs vojnog planinara sa 1 pripadnikom.

Austrijanci realizaciju obuke u zimskim uslovima

dijele na 3 stepena: I stepen - kurs vojnog planinara koji se sastoji iz ljetnjeg i zimskog dijela, II stepen - asistent planinskog vodiča, III stepen - planinski vodič.

O tome koliko je zahtjevan i dugotrajan preces obučavanja govori činjenica da je do sada samo jedan pripadnik Planinskog bataljona završio cjelokupni ciklus - ljetnji i zimski kurs vojnog planinara.

Prvi dio kursa vojnog planinara (ljetnji) ukupno je završilo devet pripadnika i obuka koja se ovih dana izvodi na obroncima Bjelasice je priprema za drugi dio, koji će biti realizovan u Austriji. Ovaj kurs će se realizovati u februaru 2011. godine u trajanju od tri nedjeje. Uspješan završetak kursa u Austriji otvara nove perspektive i daje novu i kvalitetniju dimenziju razvoja i realizacije obuke pripadnika Planinskog bataljona. ppk Živko Rakočević

Direkcija za zaštitu tajnih podataka

Prošla godina uspješna Uskoro podregistar i u Stalnoj misiji u Briselu

P

rošla godina bila je još jedna od uspješnih za Direkciju za zaštitu tajnih podataka. Nastavljena je kvalitetna saradnja sa NATO, koja je rezultirala stvaranjem mreže registara i intenzivnom razmjenom tajnih podataka između Crne Gore i NATO. Direkcija je, u te svrhe, oformila mrežu registara i podregistara, i to: Centralni registar u Direkciji, podregistre Direkcije u crnogorskoj Misiji pri NATO i komandi SHAPE u Monsu, registar u Ministarstvu odbrane sa kontrolnim tačkama, registar u Ministarstvu vanjskih poslova i evropskih integracija i u Agenciji za nacionalnu bezbjednost. Razmjena podataka svih stepena tajnosti sa NATO je naročito intezivirana nakon slanja prvog kontigenta crnogorskih vojnika u misiju ISAF u Avganistanu.

Preduslov ovako intenzivne razmjene NATO tajnih podataka bilo je i korišćenje kripto-softvera PEM HEART koji je omogućio elektronsku razmjenu podataka stepena “POVJERLJIVO”, čije korišćenje je Crnoj Gori odobrila NATO kancelarija za bezbjednost (NOS).

Takođe, u okviru pomenute saradnje Direkcija je imala veliki broj aktivnosti u dijelu ispunjavanja obaveza iz MAP-a, budući da je nadležna za poglavlje “Bezbjednosna pitanja”, kao i u okviru partnerskih ciljeva sa NATO, s obzirom na to da je odgovorna za realizaciju visokoprioritetnog partnerskog cilja “Nacionalni program za bezbjednosnu saradnju sa NATO-om”.

I na polju saradnje sa Evropskom unijom prošla godina je bila vrlo uspješna. Nakon pregovora, koji su započeli u maju, te inspekcije eksperata EU, kojom je konstatovana ispunjenost uslova za bezbjednu razmjenu tajnih podataka sa EU, u septembru je zaključen Sporazum o bezbjednosnim procedurama za razmjenu i zaštitu tajnih podataka sa EU. Na osnovu ovog Sporazuma, Direkcija je sa bezbjednosnim

organima EU usaglasila Bezbjednosne aranžmane za implementaciju sporazuma, čije se potvrđivanje od strane Vlade CG se očekuje uskoro. U toku su radovi na izgradnji i opremanju podregistra tajnih podataka u novoj zgradi Stalne misije Crne Gore pri EU u Briselu, čiji završetak se očekuje krajem januara ove godine. Za sada se sa EU razmjenjuju tajni podaci koji se tiču no za Misije NAVFOR-Somalija, u kojoj učestvuju dva pripadnika Vojske Crne Gore.

U godini koja je za nama usvojene su i dvije uredbe.

Uredbom o bližim uslovima i načinu sprovođenja informatičkih mjera zaštite tajnih podataka definisane su nove nadležnosti Direkcije (NDA, NCSA, SAA) i stvoreni uslovi za donošenje niza akata za njeno sprovođenje. Takođe, Vlada je u decembru usvojila Uredbu o bližim uslovima i načinu sprovođenja industrijskih mjera zaštite tajnih podataka, kojom su stvoreni uslovi za ostvarivanje nadležnosti Direkcije, koje se tiču izdavanja dozvola za pristup tajnim podacima pravnim licima u postupku zaključivanja i izvršavanja povjerljivih ugovora. Trenutno su u toku prvi postupci za izdavanje ove vrste dozvole.

Proteklu godinu obelježilo je i vršenje inspekcijskog nadzora od strane Direkcije u pogledu funkcionisanja i sprovođenja propisa iz oblasti tajnih podataka, u organima u kojima su tokom godine uspostavljeni registri tajnih podataka. U okviru ovih aktivnosti Direkcija je, u skladu sa svojim nadležnostima, vršila i kontrolu primjene bezbjednosnih standarda u navedenim podregistrima tajnih podataka, kao i njihovu akreditaciju. Učinjeni su i znatni pomaci na stručnom usavršavanju državnih službenika i namještenika iz oblasti tajnih podataka. Shodno program stručnog usavršavanja, u saradnji sa Upravom za kadrove, realizovan je veći broj seminara na temu “Implementacija Zakona o tajnosti podataka”. januar 2011.

PARTNER 21

Povod

Ministarstvo odbrane nastavlja sa dodjelom stanova

Klju eve dobilo deset porodica Uskoro oglas i za stanove u Tološima

M

inistarstvo odbrane, kao što je najavljivano tokom 2010. godine, počelo je sa raspodijelom 100 stanova. Već u prvom mjesecu ove godine uručeno je 10 ključeva porodicama koje su stekle pravo na dodjelu stana. Tom prilikom dodijeljeno je šest stanova u Podgorici, jedan u Tivtu i tri u Ulcinju. Pored već pomenutih stanova, Ministarstvo odbrane ima na raspolaganju još 12, a njihovo useljenje očekuje se veoma brzo, u zavisnosti od pripreme dokumentacije i potpisivanja ugovora sa licima koja su dobila iste.

Prve ključeve u 2011. godini dodijelio je pomoćnik ministra dr Rajko Novićević porodici Ljuben. Novi vlasnik stana na Starom Aerodromu, Georgijev Ljuben kazao je da je zadovoljan stanom i izrazio zadovoljstvo što Ministarstvo odbrane vodi računa i o vojnim penzionerima.

Od ukupnog broja, 78 stanova se nalazi u novoj zgradi na Starom Aerodromu, čija je gradnja pri kraju i očekuje se ubrzo useljenje tog objekta za koje su već dodijeljenja rješenja.

Da Ministarstvo odbrane i dalje radi na poboljšanju stambenih prilika zaposlenih u Ministarstvu i Vojsci Crne Gore pokazuje i činjenica da se očekuje vrlo brzo raspisivanje oglasa za raspodijelu stanova u stambenoj zgradi u Tološima. Objekat je rađen po modelu privatno-javnog partnerstva, a tom prilikom planirano je da se dodijeli 46 stambenih jedinica.

Pomoćnik Novićević, na svečanoj dodjeli klju-

22 PARTNER

januar 2011.

čeva u Podgorici, podsjetio je i da su u toku pripreme za izgradnju objekta na Rsojevici u Danilovgradu, za koji je idejno rješenje već usvojeno. ’’Očekujemo da će na tom lokalitetu biti 68 stanova. Radi se o vrlo lijepo koncipiranim konfornim stanovima, strukture: jednosobni 55 m2, dvosobni 75 m2 i trosobni 92 m2’’, kazao je Novićević.

Ministarstvo odbrane raspolaže i sa šest neuslovnih stanova, za koje se razmatra inicijativa kod Vlade Crne Gore, da se isti dodijele zainteresovanim licima u zakup na neodređeno vrijeme, s tim da bi se lica koja dobiju takve stanove oslobodili plaćanja otkupne cijene, jer bi na račun te cijene sami renovirali stan i riješili svoju stambenu potrebu.

Iz Ministarstva odbrane će i u narednom periodu nastaviti sa rješavanjem stambenih potreba zaposlenih u ovom resoru.

S.Žiga

Predstavljamo

Atletski stadion u kasarni u Danilovgradu S

avremenog vojnika karakterišu obučenost, fizička i psihofizička sposobnost. Nijedna od ovih kakteristika sama za sebe ne znači ništa bez pravilnog i sistematskog razvoja ostalih i svih. Razvoj i održavanje fizičkih sposobnosti preduslov je ne samo za uspješnu realizaciju sadržaja obučavanja, već i za pravilno oblikovanje moralno-voljnih karakteristika i očuvanje zdravlja. U sklopu ukupne modernizacije i osavremenjavanja poligona za obuku Vojske Crne Gore, Ministarstvo odbrane i Generalštab Vojske Crne Gore su posebnu pažnju posvetili izgradnji objekta za unapređenje i razvoj fizičke obuke, kao jednog od bitnih činilaca u sistemu obučavanja i osposobljavanja pripadnika Vojske.

Najznačajniji od objekata za razvoj sporta i fizičke kulture u VCG svakako je sportski poligon kasarne “Milovan Šaranović” u Danilovgradu. Od svih sadržaja, po svojim savremenim karakteristikama izdvaja se atletski stadion sa četiristometarskom tartan stazom sa osam traka i obilježenim linijama za sve trkačke discipline od sprinta do dugih staza, izdvojenim skakalištem za skok u dalj, sa dvije doskočne jame, posebno bacalište za kuglu; kombinovano bacalište za disk i kladivo, ograđeno zaštitnom mrežom za bezbjedan izbačaj hitaca, dva zaletišta za bacanje koplja, jedno sa južne, jedno sa sjeverne strane stadiona, skakalište za vis sa strunjačama dimenzija 6m x 4 m, visine 80 cm, postavljeno na južnom dijelu stadiona i skakakalište za skok sa motkom postavljeno na sjevernom dijelu stadiona.

U cilju potpunog stavljanja svih atletskih kapaciteta u funkciju izvršena je nabavka opreme “Polanik”. Opremanje je podrazumijevalo i nabavku mjernih instrumenata za trening i takmičenja u svim atletskim disciplinama. Nabavkom i instaliranjem ove opreme, atletski stadion će opravdati svrhu i namjenu, prvenstveno, kroz realizaciju časova fizičkog vježbanja sa pripadnicima vojske. Pored toga, nova oprema i mjerni instrumenti znatno će unaprijediti realizaciju redovnih i vanrednih provjera fizičkih sposobnosti pripadnika Vojske. Činjenica da nabavljena oprema i rekviziti posjeduju sertifikat i odobrenje svjetske atletske asocijacije (IAF) otvara mogućnost organizacije i izvodjenja državnih i međunarodnih, vojnih i civilnih atletskih takmičenja pod pokroviteljstvom CISM, ASCG, IAAF, te time i doprinosa razvoju i popularizaciji sporta i atletike, kako u Vojsci, tako i u Crnoj Gori.

Ovako izgrađen i opremljen atletski stadion sa ostalim sportskim poligonima pruža izvanredne mogućnosti pripadnicima Vojske za unapređenje fizičkih sposobnosti, ali i priliku za one koji žele da se bave profesionalnim treningom i usavršavanjem u trkačkim, skakačkim i bacačkim disciplinama. Atletski stadion u kasarni u Danilovgradu zasigurno predstavlja jedan od savremenijih atletskih poligona u Crnoj Gori i uz predstojeće potpisivanje ugovora sa Atletskim savezom Crne Gore, može značiti novi početak u razvoju i popularizaciji “Kraljice sportova” u Crnoj Gori. ppk Živko Rakočević

januar 2011.

PARTNER 23

Crnogorski kadeti na školovanju u SAD

Naporna obuka, sa malo odmora Roberto i Savo me u pitomcima sa svih kontinenata

R

oberto Golović i Savo Franović kadeti su druge, odnosno treće godine na Pomorskoj akademiji Anapolis u Sjedinjenim Američkim Državama. To je najstarija ustanova takve vrste, poslije West Pointa, osnovana 1845. godine. Smještena je u gradu Anapolisu, država Marilend, a namijenjena je za školovanje oficira za Ratnu mornaricu SAD (US Navy) i Korpus Marinaca (US Marine Corps). Budućim oficirima obezbjeđuje sva potrebna znanja za uspješno obavljanje dužnosti.

Naši momci ponosni su što im se ukazala prilika da pohađaju jednu od najprestižnijih akademija u svijetu.

Kasarna u kojoj se nalazi Akademija je mjesto od nacionalnog istorijskog značaja, u kojem se nalaze mnoge istorijske znamenitosti. Njihova obuka realizuje se u savremenim kabinetima i poligonima, uz praktično stažiranje na nekom od brodova Mornarice SAD. Studentima su na raspolaganju i brojni sportski poligoni, koji pružaju mogućnost za bavljenje raznim sportskim aktivnostima u vannastavnom vremenu.

“Oduvijek sam želio da budem u mornarici”, kaže kadet Golović. Po završetku srednje pomorske škole, upisao je fakultet političkih nauka. Međutim, čim se ukazala prilika prijavio se na konkurs Ministarstva odbrane i prošao sve neophodne testove. Golović pohađa istoriju, a kao pozitivno iskustvo ističe praktičnu nastavu koju imaju tokom ljeta.

“U sklopu američke Ratne mornarice, tokom ljeta, imamo praktičnu nastavu na brodovima. Pomiješani smo sa ostatkom posade, tako da nemamo poseban tretman kao kadeti. Jednostavno smo tamo, i učimo na djelu kako se šta radi od podoficira i oficira”, kaže Roberto.

24 PARTNER

januar 2011.

“Brigada broji oko 4.400 ljudi, podiljenih u 30 četa.

Svaka četa ima oko 130 kadeta svih klasa”, kaže kadet Franović. On dodaje da su pomiješane sve četiri godine, a da stranih kadeta ima gotovo sa svih kontigenata. Život se razlikuje u zavisnosti koja ste godina.

“Na prvoj godini imamo školsku nastavu koju čine predmeti određeni za tu godinu, kao što su matematika, hemija i sl. Tu nemamo izbora. A kako napredujemo, tako nam se stvaraju prilike da izaberemo smjer, a kasnije i kurseve iz tog smjera.” Franović pohađa političke nauke, smjer međunarodni odnosi.

Kao najteže iskustvo sa studija, kadeti ističu činjenicu da imaju veoma malo slobodnog vremena. Tokom prosječnog radnog dana, Golović i Franović imaju svega dva sata slobodnog vremena, a tokom nedjelje ne smiju napuštati kampus. Za učenje i relaksaciju imaju po tri-četiri sata dnevno, što, kako kažu, nije dovoljno. “Sveukupan trud koji se ulaže je dosta teško iskustvo, s obzirom na malu količinu odmora. Tokom godine imamo manje od mjesec dana odmora”, kažu kadeti.

Uprkos tome, kadeti su ipak imali mogućnost da upoznaju američki način života i posjete gradove Njujork, Vašington, Baltimor i Filadelfiju. Kako kažu, život se ne razlikuje previše, osim u većim gradovima. Sa sobom će ponijeti samo lijepa iskustva.

Po završetku školovanja u Americi, Franović i Golović stupiće u službu Vojske Crne Gore. Oba kadeta voljela bi da budu oficiri na brodu crnogorske Mornarice. Takođe, voljeli bi da učestvuju u mirovnim misijama, kao što je pomorska operacija NAVFOR ‘ATALANTA’.

Senada Žiga

Povod

Vojska CG pritekla u pomo stanovništvu u sjevernim opštinama

Podizali mostove, vra ali rijeke u korita...

Dje ak u Gusinju prvi put vidio crnogorskog vojnika

P

oplave koje su i sjever Crne Gore pogodile u decembru prošle godine, ne pamte ni najstariji žitelji toga kraja.

Planinske rijeke i potoci su i ranije znali da napuste svoje korito i pričine štetu priobalnom dijelu, ali nikada kao sada nijesu pokazali svoju divlju ćud. Pored domaćinstava, vodena stihija je veliku materijalnu štetu pričinila i komunalnoj infrastrukturi, a posljedice su utoliko teže, jer su, uglavnom, pogođene siromašne opštine. Kao i ranije, pomoć u saniranju posljedica poplava tražena je od Vojske Crne Gore u opštinama Berane, Andrijevica i Plav. Lim je porušio tri mosta. Dva je toliko oštetio da više nijesu bila upotrebljiva za saobraćaj. U mjestu Skakavac rijeka je potkopala i odnijela dio magistralnog puta, tako da je sjever bio odsiječen od centralnog dijela Crne Gore i tamo se moglo stići samo alternativnim pravcima.

U većem dijelu opština rijeke i potoci su oštetili lokalne puteve, odnijeli više manjih mostova. Oštećeni su i glavni gradski vodovodi u Andrijevici i Plavu.

Dosta sela je bilo odsječeno od gradskih centara, a do pojedinih sela se teško i pješke dolazilo. Nakon sagledavanja stanja, načelnik Generalštaba Vojske Crne Gore viceadmiral Dragan Samardžić je naredio upotrebu inžinjerijske jedinice u pružanju pomoći stanovništvu na saniranju posljedica od poplava. Pripadnicima inžinjerijske čete na izvršenju zadatka, a prije svega na sklapanju mostova pomagali su pripadnici planinske čete iz Kolašina. Jedna grupa je u kamenolomu, u mjestu Gradinsko Polje u beranskoj opštini, izvršila pripremu kamenog materijala radi izrade obaloutvrda u gradskoj zoni Berana, na rijeci Lim, kao i radi opravke magistralnog puta Mojkovac - Berane, u mjestu Skakavac. Izbušeno je 450 metara bušotina u kamenu, aktivirano više od 900 kg eksploziva “Beranit”. Tako je obezbijeđeno oko 10.000 m3 kamenog materijala. Druga grupa je u opštini Andrijevica izvršila opravku puta Andrijevica - Đulići- Konjuhe - Jošanica - Krajišta, dužine oko 17 km i opravku puta Andrijevica - Đulići - Cecuni - Kuti, u dužini od 15 km.

Tokom realizacije radova na putu Andrijevica - Đulići Konjuhe - Jošanica - Krajišta sanirana su dva klizišta, dva odrona pored rijeke Perućice i uklonjena su sa puta tri nanosa od preko 150 m3 raznog materijala. U selu Jošanica izvršena je sanacija i produbljivanje korita rijeke u dužini od 300 metara, a zatim Rijeka vraćena u svoje korito. Na putu Andrijevica - Đulići - Cecuni - Kuti izvršena je sanacija jednog klizišta i jednog odrona. Izvršeno je i produbljivane korita rijeke Kutckaje, u dužini od oko 100 metara. Na Štickoj rijeci u selu Kuti napravljen je most od “Bejli” materijala dužine 9 metara.

Radna grupa je u toku radova u opštini Andrijevica utova-

rila, prevezla i ugradila preko 2.300 m3 materijala i 150m3 kamena. U opštini Plav su od elemenata lansirnog mosta “Bejli” napravljena dva mosta ukupne dužine 24 metra i to u mjesnoj zajednici Murina i u mjesnoj zajednici Gusinje - u selu Dragije.

Radovi su realizovani u nepovoljnim uslovima sa ekstremno niskim temperaturama (do -170C). Loše vremenske prilike nijesu spriječile rukovaoce i vozače da stručno i kvalitetno izvršavaju svoje zadatke. Želja da se pomogne mještnima i da se sela spoje sa gradskim jezgrima ih je zagrijavala u kabinama njihovih mašina i vozila.

Važno je istaći i to da su se na terenu susretali s mnogim problemima lokalnog stanovništva koji su ih dodatno motivisali, pa su često činili i više od mogućeg. Na primjer, saznanje da u selu Krajišta živi dijete oboljelo od cerebralne paralize bilo je dodatni motiv da se i to selo spoji s glavnim putem, pa su radovi realizovani često bez pauze za obrok i do kasno u noć.

Motiv više je bio i srdačan doček svih mještana u selima gdje su se radovi izvodili. Prilikom izgrdanje mosta na Murinskoj rijeci mještani su pomogli u montiranju teških elemenata mosta “Bejli”. Srdačnost i gostoprimstvo mještana pratilo je vojnike na svakom koraku. Zanimljiv događaj se desio u Gusinju, kad je tokom istovara elemenata mosta prišao jedan dječak od nekih 12 godina, zagledao se u uniformu i pitao: “Jeste li vi vojnici”.

Kad je dobio potvrdan odgovor, nastavio je: “Ja prvi put vidim vojnika uživo” i odmah ponudio dvorište svoje kuće da se smjeste sitni elementi kako bi ih on čuvao.

Pomoć u poplavama ugroženim još jednom je dokazala spremnost Vojske Crne Gore da građanima uvijek pruži ruku pomoći u nevolji. ppk Saša Ivanović

januar 2011.

PARTNER 25

Feljton

Andrija Radovi od ministra i premijera do tzv. ujedinitelja M

inistarstvo vojno Kraljevine Crne Gore od Danila Gatala preuzeo je u januaru 1907. godine Andrija Radović. On je, zapravo, bio zastupnik ministra svega dva i po mjeseca, od 19. januara do 4. aprila te godine, u vrijeme paralmentarne krize u Crnoj Gori. Još jedan od ministara koji se samo upisao u personalnu hronologiju Ministarstva vojnog, a da je mnogo više poznat po onome što je učinio na drugim funkcijama, i više po tome šta je uradio protiv Crne Gore kao države.

Radović je rođen 1872. godine u Martinićima, a umro je 1947. godine. Završio je artiljerijsko-inženjersku akademiju u Italiji, kao pitomac kralja Nikole. Radović je jedan od šestorice ministara vojnih koji su školovani u Italiji. Sa vladarskom familijom Petrović zbližio se i samom ženidbom.

Njegova žena bila je kćerka vojvode Boža Petrovića, bliskog rođaka kralja Nikole.

Andrija Radović je bio, jedno vrijeme, i predsjednik Kraljevske vlade Crne Gore. On je na toj funkciji održavao tajne veze sa predsjednikom vlade Srbije Nikolom Pašićem, od koga je upravo potekla ideja o osnivanju takozvanog Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje (Srbije i Crne Gore) i koji je bio glavni realizator tog političkog projekta. Pašić je krajem 1916. godine napisao opširan memoar o crnogorskom pitanju, a u 15 tačaka razradio glavne pravce djelovanja pomenutog Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje. U tom odboru su, uglavnom, bili bivši crnogorski ministri. Među njima i Andrija Radović, i to u vrijeme kad je bio premijer. Pašić je pomenuti memoar prvo uputio upravo Radoviću koji se u to vrijeme nalazio u Parizu. Radoviću je namijenio čelno mjesto u Crnogorskom odboru za narodno ujedinjenje. On je odmah prihvatio Pašićevu ideju. Štaviše, na njegov nagovor, podnio je ostavku na mjesto predsjednika crnogorske vlade, da bi se stavio u službu ostvarivanja projekta likvidacije države Crne Gore.

Na osnovu Pašićeve ideje i sugestija, Radović je i sam pripremio memorandum o “svesrpskom i jugoslovenskom ujedinjenju”. Podnio ga je kralju Nikoli koji ga je odbio, jer je Radović predlagao bezuslovno prisajedinjenje Crne Gore Srbiji. To je i bio formalni razlog za ostavku Radovića na premijersku funkciju, a stvarni motiv bio je da sebi odriješi ruke za izvršenje Pašićevog plana.

26 PARTNER

januar 2011.

Srpska vlada je veoma perfidno postupala u takvoj situaciji. Zvanično nije stajala ni iza pomenutog Crnogorskog odbora, niti iza njegove aktivnosti. Čak nije javno napadala ni kralja Nikolu. Sve je prepustila crnogorskim državljanima koji, članstvom i aktivnostima u Crnogorskom odboru, nijesu znali da, suštinski, rade protiv svoje države i naroda. Oni su, štaviše, smatrali da rade na ostvarivanju pravednih ideala. Andrija Radović je na osnivačkom skupu Crnogorskog odbora, u februaru 1917. godine, izabran za predsjednika Odbora.

U Odbor su još tri bivša crnogorska ministra, među njima i Radovićev predhodnik na položaju ministra vojnog Danilo Gatalo.

Političko djelovanje protiv Dvora i knjaza Nikole, Radović je počeo još prvih godina 20. vijeka, kada je parlamentarizam u Crnoj Gori bio u povoju. Radović je jedan od osnivača “Kluba narodnih predstavnika” - Klubaša, iz čega je nastala Narodna stranka, čiji je on bio lider. Ali, kasnije Radović je političku aktivnost protiv autokratizma knjaza Nikole zamijenio podrivačkom djelatnošću protiv Dvora Petrovića, i same Crne Gore. Bio je akter takozvane bombaške afere, čiji je krajnji cilj bio ubistvo kralja Nikole. Za takvu antidržavnu djelatnost, Andrija Radović je bio osuđen na 15 godina zatvora. Ipak, pomilovan je 1913. godine. Vrlo je čudno da je ponovo zadobio povjerenje kralja Nikole, pa je od aprila 1916. do januara 1917. godine bio i predsjednik crnogorske vlade u emigraciji.

U neku ruku kao glavni državni inženjer Crne Gore, Andrija Radović je bio rukovodilac radova na podizanju Mauzoleja vladike Danila na Orlovom kršu, krajem 19. vijeka.

Njegova sudbina u novostvorenoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca slična je ostalim ujediniteljima iz Crne Gore.

Niko od njih nije u novoj državi doživio priznanja koja su, vjerovatno, očekivali za rad protiv crnogorske države. Andrija Radović, bivši predsjednik Vlade Crne Gore, u novoj državi “dogurao” je do položaja viceguvernera Narodne banke. Radović se, preko partije kojoj je pripadao, politikom bavio i u novoj državi, uglavnom učešćem na izborima na području Crne Gore, ali bez većeg uticaja.U Beogradu je proveo i Drugi svjetski rat, kao i prve poratne godine, gdje je i umro 1947. godine.

Ilija Despotović