Partner 42

SADRŽAJ 4 VOJNI PREDSTAVNIK EU U CRNOJ GORI: REDUKCIJE BUDŽETA I BEZBJEDNOST 6 ÿETVRTE BILATERALNE KONSULTACIJE U OBLASTI ODBRANE SA SAD: IMPRESIVNA DOSTIGNUýA 8 KOMENTAR: NESLAVNA GODIŠNJICA Ilija Despotoviþ 10 IZLOŽBA FOTOGRAFIJA VCG: SNAGA IDENTITETA 11 PETI KONTINGENT ZA MISIJU U AVGANISTANU: STROGA SELEKCIJA DO SAMOG ODLASKA B.ăurĄiþ 13 TREýI NAPREDNI KURS ZA PODOFICIRE V.Kojiþ 14 KABUL NA PRVI POGLED T.Goranoviþ 15 SVE VIŠE PRIPADNIKA VCG UÿI ENGLESKI P.DuĀiþ 16 VIJESTI 17 REGION: UÿEŠýE MAKEDONIJE U BEZBJEDNOSNIM PROJEKTIMA EU 18 OFICIRI VCG POMAŽU U OBUCI VOJNE POLICIJE U AVGANISTANU: U MISIJI BEZ RADNOG VREMENA P.DuĀiþ 20 DNEVNIK IZ LIBERIJE D.Stankoviþ 22 PREDNOSTI ÿLANSTVA U NATO: NAUÿNI FONDOVI ZA MLADE STRUÿNJAKE-F.M. 24 STAV: KRIZA? I. Jovetiþ 26 FELJTON: ADMIRAL ZMAJEVIý - OTAC RUSKE MORNARICE I. Despotoviþ

IMPRESSUM Partner - mjeseĀnik o evroatlantskim integracijama, odbrani i Vojsci BROJ: 42 - Novembar 2011. godine IZDAVAÿ: Ministarstvo odbrane Crne Gore ZA IZDAVAÿA: mr Boro VuĀiniþ UREăIVAÿKI ODBOR: Draško Jovanoviþ, Olivera ăukanoviþ, Ilija Despotoviþ, puk Zoran Lazareviþ i Tamara Popoviþ REDAKCIJA: Irena Radoman, Gligor R. Bojiþ TEHNIÿKI UREDNIK: Miodrag Kankaraš FOTO: Ivan Petroviþ i arhiva Ministarstva odbrane KONTAKT: Portparol TEL/FAX: +382 20 241 375 E-MAIL: pr@mod.gov.me WEB: www.odbrana.gov.me ADRESA: Jovana Tomaševiþa 29 ŠTAMPA: Pobjeda, Podgorica TIRAŽ: 5.000 novembar 2011.

PARTNER

3

Povod

Vojni predstavnik EU u Crnoj Gori

Redukcije budžeta i bezbjednost P

redsjedavajući Vojnog komiteta Evropske unije, general Hakan Siren posjetio je u prvoj polovini novembra Ministarstvo odbrane Crne Gore i tom prilikom razgovarao sa ministrom Borom Vučinićem.

Ministar je podsjetio da je proces učlanjenja u Evropsku uniju jedan od strateških ciljeva Crne Gore, kao i da naša zemlja odgovorno pristupa implementaciji svih obaveza na tom putu. Takođe, istakao je da dugoročno usklađivanje sa zajedničkom spoljnom i bezbjedno-

snom politikom EU čini osnovu odnosa naše zemlje prema regionalnim, evropskim i svjetskim pitanjima.

Ministar Vučinić kazao je da je Crna Gora posvećena očuvanju globalnog mira i bezbjednosti kroz učešće u mirovnim misijama, podsjetivši da pripadnici Vojske Crna Gore od 2010. godine učestvuju u misiji EU NAVFOR Atalanta na grčkim i italijanskim brodovima, u borbi protiv pirata u vodama Somalije.

4

PARTNER

novembar 2011.

General Siren pohvalio je napore koje Crne Gora ulaže na putu evropskih i evroatlantskih integracija, istakavši značaj saradnje zemalja regiona kroz inicijativu udruživanja i dijeljenja vojnih kapaciteta (pooling and sharing), što predstavlja mogućnost za povećanje efikasnosti, transparentnosti i povjerenja među zemljama, u uslovima ekonomske i finansijske krize i smanjenja budžeta za odbranu. Takođe, sa generalom Hakanom Sirenom razgovarao je i načelnik Generalštaba Vojske Crne Gore viceadmiral Dragan Samardžić.

Tokom posjete, general Siren održao je predavanje na temu „Zajednička bezbjednosna i odbrambena politika EU - trenutno stanje i izazovi“, kojem su prisustvovali službenici Ministarstva odbrane i pripadnici VCG. U razgovoru za dnevni list „Pobjeda“ general Siren istakao je da, s obzirom na sve veće rezove budžeta, većina oružanih snaga primorana je da se fokusira na kratkoročno smanjenje troškova. Uticaj na ulaganja u buduće kapacitete mogao bi biti veoma ozbiljan.

Bezbjednosna struktura u brojnim državama članicama trenutno je na kritično niskom nivou, a dalje redukcije bi mogle da ugroze postojanje čitavih jedinica. Odgovoriti na ove zahtjeve na pravilan način jedan je od najvećih izazova za članice EU. Moramo radikalno da promijenimo način rada. Moramo da budemo efikasniji, a naše zalaganje za ispunjavanje obaveza mora biti usklađeno na mnogo bolji način u odnosu na nekadašnji. Kod većine država članica uočavamo težnju ka kratkoročnim rješenjima u državnim okvirima.

Kako bismo opravdali evropsku perspektivu, moramo usaglasiti potrebu za hitnim smanjenjem troškova sa potrebom za dugoročnom.

Na pitanje kako naša zemlja, sa statusom države

Povod kandidata, može da razvije bezbjednosnu politiku unutar EU i da li postoje fondovi koj EU ulaže u tu svrhu, general Siren je kazao da zalaganje za ispunjenje standarda međusobnog djelovanja NATO i EU, a Crna Gora to i čini, najvažniji je korak koji trenutno možete da preduzmete. Crna Gora, kao i ostale države ne-članice, može da doprinese aktuelnim operacijama i misijama EU. Doprinos može da bude mali, ali će doprinijeti ranom razumijevanju pravca u kojem oružane snage treba da se razvijaju, da bi bile spremne da pruže punu podršku kao članica. Za ovu namjenu ne postoje fondovi EU - troškove vojnih operacija snose države članice. Međutim, Vojni štab EU, kao i štabovi pojedinačnih država članica, na raspolaganju su za pružanje savjeta o razvoju i transformaciji vaših oružanih snaga.

Govoreći o obavezama Crne Gore u oblasti odbrane tokom procesa pregovora za prijem u EU, general Siren je kazao da ne postoje zvanične obaveze država kandidata u oblasti odbrane. Međutim, sav uložen napor u usaglašavanje odbrane sa prioritetima Zajedničke bezbjednosne i odbrambene politike (CSDP) EU, preuzimanjem obaveza država članica, skratiće put i značajno uticati na budućnost te države kao države članice. General Siren je, govoreći o izazovima na putu ka EU i NATO, istakao da u oblasti odbrane, vidi dva velika izazova. Personal i opremu. Transformacija i prilagođavanje strukture sa onom koja postoji kod država članica EU i NATO jeste prvi izazov. Za zajedničko funkcionisanje biće neophodan visok stepen poznavanja engleskog jezika i prihvatanje zajedničkih procedura i vrijednosti, kao i tehničkih standarda.

Drugi je izazov uspostavljanje ravnoteže između dugoročnog i kratkoročnog. S obzirom na aktuelni pritisak na vojne budžete, važno je imati na raspolaganju dovoljno sredstava za modernizaciju opreme.

Takođe, general Siren govorio je i o misiji EU NAVFOR ATALANTA, prvoj pomorskoj operaciji u

borbi protiv pirata u vodama Somalije koju predvodi EU, a u kojoj učestvuju crnogorski mornarički oficiri. Istakao je da se nakon dvije godine rada, pokazala efikasnim katalizatorom saradnje sa širokom paletom partnera. Među njima je i NATO, kao i veliki broj pojedinačnih država - Rusija, Kina, Japan i Indija. Zaštita pomorskih linija komunikacije od piratskih prijetnji postaje sve veća briga cijele svjetske zajednice. Naši su napori za spriječavanje piratskih napada bili djelotvorni. Međutim, piratske aktivnosti nisu zaustavljene. Pozamašan je broj otetih brodova čije se posade, koje broje po nekoliko stotina članova, drže kao taoci. Za njihov otkup je, tokom protekle godine, uplaćeno oko stotinu miliona dolara. Stoga, ne ostaje mnogo prostora za osjećaj samozadovoljnosti. Problemi se ne rješavaju samo na moru.

Potrebna su opsežna zalaganja koja podrazumijevaju dalji razvoj i stvaranje bezbjednosnih uslova na susjednim teritorijama. EU se značajno zalaže za to. Primjer toga je aktuelna misija obuke somalijskih snaga bezbjednosti koju EU sprovodi u Ugandi. EU radi na stvaranju sveobuhvatne strategije za operaciju Rog Afrike. Neposredno učešće Crne Gore u dosadašnjim operacijama koje je predvodila EU bilo je, naravno, ograničeno. Učešćem dopinosite razvoju vaših oružanih snaga, unaprjeđujući svoje kapacitete i spremnost na puni doprinos kada postanete članicom Evropske unije.

Takođe, istakao je da se Evropska unija raduje danu kada će Crna Gora i njene komšije biti spremne da pristupe Uniji. Crna Gora može dati svoj doprinos razvijanju bezbjednosne politike unutar EU na različite načine. Sve države Zapadnog Balkana imaju važnu ulogu u stvaranju bezbjedne budućnosti ovog konfliktnog regiona. Ne treba zaboraviti da je Evropska politika za bezbjednost i odbranu (ESDP) nastala kao odgovor EU na sukobe u ovom regionu koji su nastali nakon raspada Jugoslavije. novembar 2011.

PARTNER

5

Tema broja

ÿetvrte bilateralne konsultacije u oblasti odbrane sa SAD

Impresivna dostignuþa “Sjedinjene AmeriĀke Države snažno podržavaju crnogorsko Ālanstvo u NATO, a dostignuþa koja je Crna Gora postigla u oblasti odbrane su impresivna”, ocijenila je zamjenica pomoþnika Sekretara za odbranu SAD dr Seleste Valander i dodala: “SAD su ponosne što su vaš partner”

M

inistarstvo odbrane Crne Gore bilo je 18. novembra 2011. domaćin četvrtih bilateralnih konsultacija sa Sjedinjenim Američkim Državama u oblasti odbrane.

“Sjedinjene Američke Države snažno podržavaju crnogorsko članstvo u NATO, a dostignuća koja je Crna Gora postigla u oblasti odbrane su impresivna”, ocijenila je na konfe-

renciji za novinare nakon završetka konsultacija zamjenica pomoćnika Sekretara za odbranu SAD dr Seleste Valander i naglasila da je Crna Gora pozitivan primjer za region.

“Imajući u vidu da je Crna Gora nezavisnost stekla 2006. godine njena dostignuća u polju odbrane su impresivna”, rekla je dr Valander, dodajući da je uprkos napretku, ostalo još mnogo toga da se uradi. “Imaćete još dosta posla, ali SAD će vam u tome pomoći. Crna Gora je stabilna, multietnička država koja doprinosi susjedima, i SAD su ponosne što su vaš partner.

Tokom sastanka razmatrali smo kako SAD može pomoći Crnoj Gori u pristupanju Alijansi. Naše Ministarstvo odbrane podržava reforme sistema odbrane u Crnoj Gori na bilateralnoj osnovi”, kazala je dr Valander, navodeći da vojske dvije države imaju odličnu saradnju.

Ministar odbrane Boro Vučinić ocijenio je da će se crnogorski vojnici bolje i više obučavati i školovati kroz dalje ra-

6

PARTNER

novembar 2011.

zvijanje saradnje u oblasti odbrane. „Vjerujem da ćemo kroz dalje reforme u narednom periodu bolje i savremenije obučavati naše vojnike i da će se oni usavršavati u poznatim američkim vojnim centrima“, rekao je ministar Vučinić i zahvalio što SAD snažno podržavaju Crnu Goru na putu ostvarenja njenih strateških ciljeva.

„Takođe, bićemo u prilici da uz pomoć naših partnera rješavamo važna pitanja iz sfere bezbjednosti u Crnoj Gori - pitanja zaštite mora i kontrole neba. Oni su nas podržali u aktivnostima za normativno uređenje nekih pitanja kroz izmjene zakona o odbrani i zakona o vojsci, s ciljem da uredimo sistem u skladu sa NATO standardima“, zaključio je ministar Vučinić.

U delegaciji Sjedinjenih Američkih Država, koju je predvodila dr Seleste Valander, pored predstavnika Pentagona Nejtana Bajna bili su i predstavnici EUCOM-a kk. John Beret i ppk. Kevin Hil i Stejt Departmenta Keli Farmer zaduženi za saradnju sa Crnom Gorom.

Održavanje Bilateralnih konsultacija u Crnoj Gori prigodnim riječima pozdravila je Njena ekselencija ambasadorka SAD Sju K. Braun, a u sastavu američke delegacije bili su i vojni ataše ppuk. Brus Marfi i šef kancelarije za bilateralnu saradnju kk. Džeremi Bobek.

Tema broja U crnogorskoj delegaciji, pored ministra odbrane Bora Vučinića, bili su načelnik Generalštaba Vojske Crne Gore viceadmiral Dragan Samardžić, pomoćnik ministra za materijalne resurse Rifet Kosovac, pomoćnik ministra za ljudske resurse Rajko Novićević, pomoćnica ministra za razvoj i zaštitu informaciono-komunikacionih sistema Mira Cerović. Konsultacijama su prisustvovali ambasador Crne Gore u SAD Srđan Darmanović, vojni izaslanik ppuk. Velibor Bakrač i savjetnica u kancelariji vojnog izaslanika Zorica Marić-Đorđević.

Sa Sjedinjenim Američkim Državama, kao strateškim partnerom, Crna Gora ima snažnu i intenzivnu saradnju u oblasti odbrane. Saradnja se odvija kroz realizaciju Državnog partnerskog programa sa državom Mejn, Programe vojnog obrazovanja i opremanja, Tehnički sporazum o uništenju lakog naoružanja i različitih tipova municije, Program saradnje sa Maršal Centrom iz Garmiš Partenkirhena (Njemačka), školovanje na američkim vojnim akademijama kao i kroz zajedničke vježbe u organizaciji Američke komande u Evropi (US EUCOM).

rješavanju jednog od ključnih bezbjednosnih problema, ne samo naše države već i regiona, a to su viškovi zastarjelog i neperspektivnog naoružanja i municije.

Dr. Valander je naglasila spremnost da se nastavi školovanje našeg kadra kroz programe školovanja sa SAD. “Crna Gora je posebno zbog svog doprinosa ISAF misiji prepoznata kao pouzdan partner”, ocijenila je dr Valander.

Ministar Vučinić se zahvalio na tome što je prepoznat napor Crne Gore da od korisnika bezbjednosti, postane zemlja koja kredibilno doprinosi globalnom miru u skladu sa svojim kapacitetima.

Admiral Samardžić je govorio o značaju integrisanja po pitanju pomorske bezbjednosti.“ To je naš imperativ i spremni smo da u dostizanju tog cilja sarađujemo sa susjednim zemljama”, kazao je admiral Samardžić i istakao da će Izvje-

Nakon uvodnih izlaganja, vođeni su ekspertski razgovori tokom kojih je bilo riječi o ulozi Crne Gore u unapređenju regionalne stabilnosti, viziji razvoja Vojske Crne Gore, učešću u ISAF misiji, Akcionom planu za članstvo (MAP), Strateškom pregledu odbrane i Dugoročnom planu razvoja, budžetu za odbranu, formiranju vojno-obavještajne službe, razvoju ljudskih resursa, viziji razvoja Mornarice VCG. Usaglašeni su budući zajednički koraci u cilju produbljivanja saradnje dvije zemlje, kao i reforme sistema odbrane u Crnoj Gori.

Istaknuto je da je jedan od spoljnopolitičkih prioriteta naše zemlje jačanje regionalne saradnje i u tom cilju Crna Gora daje značajan doprinos kroz učešće u svim regionalnim inicijativama. Na sastanku je zaključeno da treba ulagati značajne napore u cilju uspostavljanja stabilnog i bezbjednog regiona.

Ministar Vučinić je istakao značaj saradnje koji Crna Gora od obnove državnosti ostvaruje sa državom Mejn kroz Državni partnerski program i ocijenio da je to jedan od najboljih saradnje država u pomenutom programu.

Na konsultacijama je predstavljena struktura Vojske Crne Gore i istaknuto da je cilj razvoj male, efikasne i održive vojske koja će biti interoperabilna sa vojskama NATO zemalja.

Za ispunjenje tog cilja, nastavak modernizacije i implementacija partnerskih ciljeva su od krucijalnog značaja.

Kada je u pitanju vojno obrazovanje, ministar Vučinić je podsjetio da Crna Gora ne razvija sopstveni sistem vojnog školstva te da nam je stoga posebno važna mogućnost školovanja naših kadeta i oficira na najprestižnijim američkim vojnim školama. On je takođe istakao značaj pomoći koju nam SAD pružaju u opremanju Vojske kao i na pomoći u

štaj interresorne grupe za pitanja nadzora i kontrole vazdušnog prostora biti završen do kraja godine.

Načelnik GŠVCG je naglasio da je izvještaj Centra za civilno-vojne odnose SAD od velike pomoći u donošenju odluka za koncipiranje integrisanog sistema bezbjednosti Crne Gore, te zahvalio SAD na spremnosti da kroz FMF fond finansiraju izgradnju savremenog operativnog centra Mornarice, koji će ujedno biti sposoban da zadovolji potrebe i na nacionalnom nivou.

Na kraju konsultacija ministar Vučinić se zahvalio SAD na dogovorenoj saradnji za 2012, ističući zadovoljstvo snažnom i jasnom podrškom naših strateških partnera. Zamjenik pomoćnika sekretara odbrane SAD dr Valander, takođe ističući zadovoljstvo produktivnošću sastanka, kazala je da u potpunosti podržava dogovor delegacija oko oblasti saradnje u narednoj godini.

Tamara Popović

novembar 2011.

PARTNER

7

Komentar

Neslavna godišnjica V

eći dio Evrope i ove godine, 11. novembra, memorijalno se odužio tom datumu iz 1918. godine, kada je potpisano primirje, nakon Prvog svjetskog rata. Zvanično, 11. novembar je oznaj j U više zemalja j ponovo p čen kao Dan sjećanja. su položeni vijenci na spomenike nacionalnim borcima, kao i na obilježja kog stradanja saveznika u zajedničkog vjetskom ratu. U Crnoj Gori Prvom svjetskom nije bilo ceremonija. Reklo bi se, i s m. Saveznički trirazlogom. avlje prije 93 jumf i slavlje godine zaa Crnu Goru u njen drznačili su žavni sumrak. la saveIako je bila znica i pobjedi ma nad silama osovine dala doprinos, go što veći nego odgovara njenoj veličini i snazi, ra je, od istih Crna Gora a, bila “nagrasaveznika, enim sopstveđena” njenim ezdržavljenjem, likvinim obezdržavljenjem, dacijom države i nestankom njenog vropski “Dan sjećanja” za Crnu imena. Evropski Goru je isto to, ali sa potpuno drugačijim kontekstom.To je sjećanje na krah nezavisne kraljevine i na podlu izdaju saveznika. Crna Gora je u Prvom svjetskom ratu, prema podacima istoričara Živka Andrijaševića i Šerba Rastodera, izgubila oko 20 hiljada vojnika, ili deset odsto svog ukupnog stanovništva, odnosno, oko 40 odsto ukupno mobilisanih vojnika.

Gotovo 15 hiljada njenih ljudi prošlo je kroz logore u Austriji, Mađarskoj i Albaniji. Materijalne štete koje je Crna Gora pretrpjela u Prvom svjetskom ratu cijene se na oko 720 miliona franaka. Toliko je iznosio zahtjev Crne Gore za ratnu odštetu, podnesen Mirovnoj konferenciji u Parizu. I umjesto da

8

PARTNER

novembar 2011.

budu priznate njene žrtve, da se Crna Gora nagradi bar toliko da ostane kao država i u granicama koje je do tada imala, evropski saveznici, od kojih su neki igrali perfidnu igru, nedostojnu iole korektne p j okupirali p diplomatije, su Crnu Goru u jjesen 1918. ggodine. go dine. To je, takoreći, jedi jedini slučaj u i toriji da jedna zemlja doživi is dož okupaistoriji c ju od saveznika! U Crnu ci Crn Goru su ciju ušle francuske, britanske, italijanske, američke i srpske okupac okupacione trupe.

Naravno, svi tti saveznici nijesu imali iste ciljev , niti ulog ve ve, ulogu. Neki od njih su, gotovo go njih simbolično bili vojno pris tni u Crnoj su C sutni Gori, a drug drugi sa većim kontigentom svo vojske. svoje Ulazak srpske v vojske u Crnu Go Goru nije bio u planu saveznika.

Ipak, i ona se pridružila okupacionim trupama, sa po izričitoj i samovoljnoj odluci Francuske. Polit Političke ambicije Francuske bile su jasne - da se Srbiji pomogne u likvidaciji crnogorske države i u stvaranju nove države, pod krunom Karađorđevića.

Doduše, Francuska je u Crnoj Gori nešto jače bila involvirana i zbog svog suparništva sa Italijom koja je, takođe, na Balkanu imala svoje interese. Ipak, francuska crnogorska misija bila je prosrpski motivisana. Engleska, inače, nije imala neke posebne aspiracije na Balkanu, pa se nije mnogo ni petljala u suštinu crnogorskog pitanja. Amerika je tada taj region prepuštala Evropi, a Italija je slijedila svoj interes, bez osjetnijeg rivalstva sa Britanijom i Francuskom, samim tim što je ona, na početku rata, bila uz Njemačku. I tako je Crna Gora postala žrtva međusobnog potkusurivanja saveznika, naravno, i po-

Komentar sljedica u samoj zemlji već politički-propagandno pripremljene likvidacije nezavisne države. Činjenici da se Crna Gora, na kraju Prvog svjetskog rata iz pobjednice pretvorila u poraženu državu i vojsku, svakako, doprinio je i niz drugih faktora i okolnosti.

Dinastička megalomanija i političke zablude kralja Nikole, nezadovoljstvo dobrog dijela stanovništva njegovom vladavinom, istorijska nezrelost crnogorske nacionalne svijesti, političke podjele u zemlji, “mentalitetska” sklonost Crnogoraca da se priklanjaju jačim etničkim korpusima, a da “zaborave” na svoje interese i dostojanstvo, samo su neki od činilaca koji su pogodovali likvidaciji crnogorske države.

Ipak, saveznička lakoća žrtvovanja interesa malog naroda i male zemlje bila je presudna u tome, uz očigledno favorizovanje Srbije od strane Francuske. I ne samo to, nego i začuđujuća. Crnogorska izbjeglička vlada, sam kralj Nikola, koliko su mogli, pokušavali su da evropsku diplomatiju ubijede u razloge poštovanja interesa Crne Gore. Išli su predstavnici Crne Gore na diplomatske skupove, pisane su poruke, zahtjevi, molbe, ali ništa nije pomoglo. Posljednji predsjednik izbjegličke vlade, divizijar, brigadir Milutin Vučinić je slao i dokumenta o zvjerstvima okupacionih, srpskih, trupa u Crnoj Gori, ne bi li “saveznicima” skrenuo pažnju na suštinu crnogorskog državnog pitanja. Evropska diplomatija je ostala gluva na te apele. Francuska se, čak, usprotivila i tome da Crna Gora bude pozvana na Konferenciju mira u Parizu.

Pristalice kralja Nikole i nezavisne Crne Gore, štaviše, pokazali su, u nekim momentima, i poseban smisao i napor za propagandnu djelatnost za interes države. Snimljen je i film “Voskresenja ne biva bez smrti”, s ciljem da se evropsko javno mnjenje uvjeri u opravdanost zahtjeva Crne Gore. U važnim evropskim centrima, pa i u Americi, formirani su i komiteti za odbranu nezavisnosti Crne Gore. U njih su se uključile poznate ličnosti u drugim zemljama, među njima, čak, i istaknuti naučnici. Jedan od njih bio je i Norvežanin Fridjof Nansen, naučnik, humanista i političar, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1922. godine. Na inicijativu Nansena, u Njujorku je 1924.

godine osnovan Međunarodni komitet za crnogorsku nezavisnost. Komitet je imao namjeru da crnogorsko pitanje iznese pred tek osnovano Dtruštvo naroda, što je preteča Ujedinjenih nacija. U odbranu nezavisnosti Crne Gore uključio se i američki arhitekta, učesnik pariske Konferencije o miru Vitni Voren. Napisao je i knjigu “Crna Gora - zločin mirovne konferencije”. Za Crnu Goru borili su se i jedan Nijemac, geograf Kurt Hasert i Italijan, botaničar, Antonio Baldaći. Državni “razlozi” crnogorskih ratnih saveznika, međutim, bili su jači od glasova razuma uglednih Evropljana. Prije svega, i od prava svakog naroda na samopredjeljenje.

Crna Gora je u novembru 1918. godine nestala sa političke mape Evrope. Nelegalnim odlukama tako-

zvane Velike narodne skupštine u Podgorici, sazvane bez izbora i mandata legitimnosti, već pod zaštitom okupacionih trupa, Crna Gora je prisajedinjena Srbiji i, utopljena u nju, ušla u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Bez imena države i naroda. Novembarski krah Crne Gore, prije više od devet decenija, nije razlog samo za sjećanje na vrijeme kad je država nestala, nego i svojevrsno upozorenje - da male zemlje i narodi uvijek, i danas, imaju razloga da u svojoj diplomatskoj aktivnosti, što bi se reklo, otvore četvore oči. Takođe, 11. novembar, neke naredne godine, može i na stotu godišnjicu kraja Prvog svjetskog rata, treba iskoristi za dan protesta, dan prekora Evropi za ono što (ni)je 1918. godine učinila Crnoj Gori.

Ilija Despotović novembar 2011.

PARTNER

9

Povod

Snaga identiteta P

ovodom pet godina od formiranja Ministarstva odbrane Crne Gore, u Centralnoj narodnoj biblioteci „Đurđe Crnojević” na Cetinju otvorena je 18. novembra izložba fotografija Ivana Petrovića, koja je ujedno i poklon Ministarstva odbrane povodom prve godine rada Ministarstvu kulture na Cetinju. Otvaranju izložbe, koju su organizovali ministarstva odbrane i kulture, prisustvovao je predsjednik Crne Gore Filip Vujanović, ministar odbrane Boro Vučinić, ministar kulture Branislav Mićunović, kao i delegacija Pentagona predvođena zamjenicom pomoćnika sekretara odbrane SAD za

ra je naša prva odbrana, a odbrana slobode duboko je utkana u našu kulturu.

Ovo je zemlja čiju su vojsku predvodili pjesnici, čiji je jedini kralj pisao operu istovremeno vodeći svoju vojsku u nove pobjede, čiji su vojnici motiv mnogih slika i pjesama.

Zbog svega ovoga mi je posebno zadovoljstvo što večeras možemo da vas ugostimo na Cetinju, da upoznate drugo, istorijsko i umjetničko lice Crne Gore.

Nakon obnove državne nezavisnosti, crnogorska

vojska je nova snaga i nova inspiracija.

Rusiju, Ukrajinu i Evroaziju dr. Seleste Valander, koja je boravila u Crnoj Gori povodom godišnjih bilateralnih odbrambenih konsultacija. „Ako je kultura jednog naroda nemušta, ako ne bije svakim damarom njegovog bića, ako ne blješti njeno oružje - nema Identiteta! A bez identiteta nema nas”, rekao je prije tačno godinu dana ministar kulture Branislav Mićunović, prilikom otvaranja novog doma Ministarstva kulture ovdje, na Cetinju. „Nijesam slučajno citirao baš ovu rečenicu. Njena simbolika je u jubilejima koje ovih dana obilježavamo, ali je njena snaga u suštini koju oslikava - kultu-

10 PARTNER

novembar 2011.

Večeras imamo priliku da, kroz 50 fotografija našeg saradnika i prijatelja Ivana Petrovića, vidimo dio nove crnogorske istorije, onaj koji ispisuje crnogorska vojska.

Ove fotografije su koliko dokumentarne, toliko i umjetničke, koliko snažne, toliko i nježne. Uostalom, kao i sama Crna Gora”, kazao je otvarajući izložbu načelnik Generalštaba Vojske Crne Gore viceadmiral Dragan Samardžić.

Postavku izložbe čine 50 fotografija koje predstavljaju autorovo umjetničko viđenje razvoja Ministarstva odbrane i Vojske Crne Gore od osnivanja do danas.

T. Popović

Tema

Veþ se sprema peti kontingent za misiju u Avganistanu

Stroga selekcija do samog odlaska Š

estomjesečni ciklusi smjenjivanja jedinica Vojske Crne Gore u ISAF misiji u Avganistanu već su stigli do petog kontingenta koji će biti upućen u tu daleku zemlju. Pripadnici novog kontigenta se od druge nedjelje novembra nalaze na zajedničkoj obuci sa Oružanim snagama Mađarske. Obuka se izvodi u mjestu Hodmezovašarhelj (malo teže za izgovor, ali ipak lakše nego ga izgovarati u bukvalnom prevodu: vašarište u dolini dabrova), na jugu Mađarske. Lokacija je nova za naše vojnike, prvi put obuku izvodimo ovdje, ali s obzirom na to da je ovo već peti put da dolazimo u Mađarsku, nivo samopouzdanja je veći nego kod prethodnih kontingenata. Učešće u misijama više nije nepoznanica. Izazov ovom kontingentu nije samo da uspješno savlada obuku, već i da sačuva visoke standarde koje su postavili prethodni kontingenti VCG, ne samo na obuci ovdje u Mađarskoj, već i kasnije, tokom obavljanja zadatka u Avganistanu.

Crna Gora, iako bez iskustva u tom domenu, relativno brzo je savladala izazove mirovnih misija.

Jedinica na zadatku na kriznom području je dobra prilika za predstavljanje države iz koje jedinica potiče. Pitanja rješavanja logističkih problema te jedinice, problemi opremanja i osposobljavanja ljudstva i slika koju ta jedinica ostavlja u toku šestomjesečnog angažovanja su kao jednačina sa više nepoznatih. Da bi se ovakva jednačina uspješno rješila, prije svega iza takve jedinice mora stajati stabilna drža-

va, sa jakim sistemom komandovanja, motivisanim i osposobljenim sastavom i čvrstom disciplinom u svojoj vojsci. Tu greške ne smije biti. Ovakvo angažovanje ne dopušta propuste, ovdje nema foliranja, niti se za ovakve zadatke može angažovati ljudstvo koje nije doraslo zadatku. ovakav zadatak traži odri-

canja - bez odricanja nema discipline, bez discipline nema savršenstva.

Crna Gora ima relativno malu, ali dobro motivisanu i osposobljenu vojsku. Do sada su sva četiri kontingenta bili primjer funkcionalne i dobro osposobljene jedinice sa jakim i zdravim vojničkim kolektivom. I ostavili su jak pečat iza sebe. To je rezultat discipline, mukotrpnog rada i samoprijegora u ponekad zaista teškim uslovima svih onih koji su uključeni u sistem obuke. Redovno visoki procenat zainteresovanih pripadnika koji se javljaju na konnovembar 2011.

PARTNER 11

Tema kurs za učešće u misijama, omogućio je i bolju selekciju.

Peti kontingent je na osnovu uslova konkursa probran od najboljih među 120 njih koji su konkurisali, što ne znači da je selekcija gotova. Dobra praksa, koju smo usvojili iz iskustva naših partnera, je da se na selektivnu obuku upućuje i do 30 odsto više lica nego što će biti angažovano na zadatku.

Obuka petog kontingenta je pri kraju prvog mjeseca obučavanja. Stroj je izuzetno heterogen, čine ga pripadnici iz svih jedinica u VCG. Prije upućivanja u Mađarsku izvedena je obuka u 2. podcentru Centra za obuku sa težištem na gađanju iz ličnog i kolektivnog naoružanja, procjeni od strane psihologa ljudstva, naučene su osnovne informacije o Avganistanu i ISAF misiji i usvojene osnovne radnje iz taktičke obuke vezane za obezbjeđenje baze. U bazi u Hodmezovašarhelju je generalna proba naše jedinice pred upućivanje na zadatak i prije konačne selekcije. U okviru od mjesec dana, koliko traje obuka, ovdje se ljudstvo upoznaje sa ostatkom PRT 12 (Provincijsko-rekonstrukcijski tim), u okviru koje će obavljati zadatak očekuje nas dalje usavršavanje u taktičkoj obuci, nastavak gađanja iz pješadijskog naoružanja i uvježbavanje u različitim supozicijama u toku obezbjeđenja baze. Na kraju, dobijamo ocjenu u okviru završne vježbe koju ocjenjuje ekipa iz Generalštaba mađarskih oružanih snaga. Do sada imamo samo pohvale od komande PRT-a.

Vikendom organizujemo sportska takmičenja i druženja sa kolegama iz ostalih nacionalnih kontingenata. Ljubazni domaćini su nam uprkos ekonomskoj krizi koja pogađa i njihovu zemlju i usljed koje su njihovi vojnici uskraćeni za mnogo šta, obezbjedili više nego dobar smještaj i uslove za obuku naših pripadnika. Po povratku u Crnu Goru slijedi nastavak obuke, a zatim i selekcija V kontingenta koja će biti privedena kraju. Po sistemu koji je jasno utvrđen i efikasan: svaki pripadnik iza sebe ima četiri brojčane ocjene (vojno-stručna obuka, vatrena obuka, engleski jezik i fizička obuka) i tri opisne ocjene (mišljenje komandira odjeljenja, komandira voda i trupnog psihologa). Na osnovu ovih sedam parametara komandiri odjeljenja, komandir voda i komandant kontingenta daju konačno mišljenje za svakog pojedinca na selektivnoj obuci. Sva trojica u lancu komandovanja detaljno obrazlažu svoj prijedlog sastava rotacije načelniku 2. podcentra i

12 PARTNER

novembar 2011.

na osnovu toga se formira prijedlog konačnog spiska ljudstva koje se u sastavu kontingenta upućuje na zadatak, koji se dostavlja na dalje razmatranje.

Dosad, nijedan komandir i komandant nijesu poveli ljudstvo na zadatak koje nijesu sami odabrali, u skladu sa pravilima selektivne obuke.

Za oficira koji komanduje jedinicom u misiji, princip komandne odgovornosti je ono što mu daje za pravo da raspolaže sa probranim licima koji će biti pod njegovom komandom i za koje će biti odgovoran punih šest mjeseci u inostranstvu. Zato postoji selektivna obuka. Da na zadatak idu najbolji i najpouzdaniji. Na zastavi Vojske Crne Gore je

ispisano “Čojstvo i junaštvo”. Najelitnija jedinica u Vojsci koja brani sve ono što ove dvije riječi znače za naš narod je jedinica koja se upućuje u misiju ISAF. Peti kontingent VCG u misiji ISAF se nalazi na obuci koja će mu omogućiti da postane upravo to - elita. kapetan Branko Đurđić

Povod

Treþi napredni kurs za podoficire U

Centru za obuku, od 4. septembra do 21. oktobra, realizovan je Napredni podoficirski kurs, na koji je iz Vojske Crne Gore bilo upućeno 15 podoficira. Njih je 14 uspješno završilo kurs, sa prosječnom vrlodobrom ocjenom 4,46. Tokom realizacije kursa polaznici su imali priliku da prošire svoja znanja iz savremenih vojnih operacija, organizacije i rada štaba, upravljanja obukom, liderstva, vojne istorije, vojne psihologije i fizičke obuke. Stečena znanja će polaznicima kursa omogućiti da u narednom periodu profesionalnu karijeru nastave na formacijskim mjestima prvih podoficira u vodovima, četama i bataljonima, kao i štabnih podoficira u komandama bataljona.

Ovo je treći po redu Napredni podoficirski kurs koji je realizovan u Centru za obuku. Ovaj kurs je posebno značajan zbog toga što je kompletan nastavni proces bio realizovan od strane instruktorskog tima Centra za obuku. U sprovođenju nastavnog procesa bio je angažovan i mentorski instruktorski tim Podoficirske škole Oružanih snaga Hrvatske, čiji su članovi, stožerni narednici Miroslav Raštogorac i Krunoslav Pajdak, imali zadatak da prate rad i savjetodavno utiču na rad crnogorskog instruktorskog tima.

Sama uspješna realizacija kursa dio je planskog procesa koji je trajao preko godinu dana. Tokom pripreme kursa, instruktorski tim Centra za obuku, koji čine stariji vodnici I klase Radojica Stojanović, Miloš Mentović i Dejan Korać, upućen je u Podoficirsku školu Oružanih snaga Hrvatske.

Tokom šestomjesečne obuke oni su sa najboljim ocjenama završili Osnovni i Napredni instruktorski kurs i Napredno podoficirsko školovanje. Nakon povratka u Crnu Goru, u saradnji sa glavnim podoficirom Vojske Crne Gore, angažovani su na izradi Nastavnog plana i programa i pripremi Naprednog podoficirskog kursa.

Prilikom izrade Nastavnog plana i programa korišćena su iskustava u sprovođenju srodnih vidova usavršavanja podoficira zemalja članica NATO. Uporedo sa ovom aktivnošću započeta je procedura izbora polaznika kursa.

Kandidati jedinica dobili su skriptu, u cilju pripreme za prijemni ispit, sa preko 200 pitanja (sa odgovorima) iz svih oblasti koje su bitne za vršenje službe u Vojsci. Kandidati su nakon mjesec dana lične pripreme, upućeni na prijemni ispit u Centar za obuku, gdje su provjereni iz vojnostučnih, psiholoških i fizičkih sposobnosti. Na osnovu postignutih rezultata na prijemnom ispitu odabrano je 15 polaznika kursa. Napredni podoficirski kurs usklađen je sa potrebama jedinica VCG, sa ciljem podizanja interoperabilnosti podoficirskog kadra i usaglašen je sa NATO strategijom za podoficirski kadar i preporučenim smjernicama za razvoj. glavni podoficir VCG stariji vodnik I klase Vladan Kojić

novembar 2011.

PARTNER 13

Avganistan

Kabul na prvi pogled Reportažni zapis oficira VCG Todora Goranoviþa, mentora u obuci vojne policije avganistanske armije

V

ozeći se sa avganistanskog aerodroma KAIA ka našem permanentnom kampu u garnizonu Darulaman na jugoistoku Kabula nijesam mogao da se odbranim od šokirajućih slika iz okruženja. Kazem “šokirajucih” jer to je stanje u koje čovjek neminovno upadne kada se prvi put sretne sa “kabulskim čarsijama”. Sebi sam izgledao kao dječak koji je odrastao na nekom selu u dubokoj socijalnoj i geografskoj izolaciji i koji se po prvi put sreće sa urbanim okruženjem. Ali mislim da bi svako na mom mjestu isto reagovao.

to kod nas, svako ko ima automobil je istovremeno potencijalni taksista. Ovaj oblik taksiranja datira od perioda kada su talibani bili na vlasti, a jedan od rigorznih zakona koji su bili nametnuli je da automobil može da ima samo ko ga koristi u profesionalne svrhe. Ali i taksiranje ovdje ima nove dimenzije, za nas potpuno neobične. Vjerovatno podstaknuti nemaštinom, ali i borbom za “tržište” taksisti u putničkom automobilu registrovanom za četiri osobe prevoze po sedam putnika. Ovdje sam prvi put vidio da se na mjestu suvozača voze dva do tri odrasla čovjeka.

“Gurajući” se kroz gradsku gužvu, primijetio sam da saobraćajna pravila niko ne poštuje. Najveća ironija je to što se na svakih 500m nalazila policijska patrola, ali to, ipak, u Kabulu ne znači mnogo. Kako postoji ogroman broj automobila koji su pravljeni za britansko podneblje, vozači takvih automobila kao da ne shvataju da bez obzira na to na kojoj se strani kabine automobila nalazi upravljač propisi nalažu da se vozi desnom stranom. Iako je u Kabulu to potpuno normalna stvar, ja sam se osjećao kao kamikaza dok je vozač pokušavao da se “provuče” između “mora” tojoti. Ovdje vozilo marke Toyota nezvanično ima status nacionalnog automobila, kao Yugo ili Zastava u bivšoj Jugoslaviji ili Golf II u onoj koja je nastala poslije raspada SFRJ. E sad, tu se ne zavrsava maštovitost Avganistanaca, već tek počinje. Iako su automobili marke Toyota zastupljeni na ulicama sa preko 90% ucešća, nijesam nikako mogao da osjetim monotoniju, jer Avganistanci prosto obožavaju da stavljaju razne ukrase na automobile, pa oni više liče na pokretne štandove sa jeftinim nakitom nego na automobile. Nije mi bilo jasno u početku zašto toliko ukrašavaju kola, ali i to ima svoju priču.

Osim što je u njihovoj kulturi utemeljena ljubav prema svemu što sjaji i što je jakih boja, vozači automobila su istovremeno i biznismeni, pa je to jedan od vidova reklame za njih. Pošto taksi udruženja maltene ne postoje, makar ne u onom obliku kako je

Nastavljajući svoj put ka bazi propustio sam da jasno vidim lica ljudi koji su se zatekli na ulici. Dijelom zato jer je vec počeo da pada mrak, a dijelom zbog prašine koja je nepodnošljiva u Kabulu, pa se stiče osjećaj da grad konstantno u magli. Ali ipak, uspio sam da vidim nešto što sam mislio da postoji samo u Rio de Žaneiru - favele. Naravno, ja sam ih nazvao favele jer me jako podsjećaju na originalne favele u Brazilu, ali u suštini su to kuće nastale ilegalnom gradnjom kao posljedica naglog povećanja broja stanovnika. U Kabulu živi oko pet miliona stanovnika, a procjena je da čak tri miliona ljudi živi u ovom tipu kuća, a u pogledu infrastrukture ove kuće čine 75% Kabula. Glavni problem ovog tipa gradnje je što bi u slučaju zemljotresa, poplava ili bilo kojih drugih katastrofa 3/4 stanovništva bilo ugroženo.

Ovo je još jedan primjer kako nesreća nikada ne dolazi sama, pa ljudi kojima je miran san utopija imaju još jednu stvar zbog koje brinu i strahuju. Opet djelimičan optimizam uliva ideja gradskih vlasti da do 2025. godine izgrade dovoljno stanova u koje bi se uselili ljudi iz “favela”. Međutim, postavlja se pitanje koliko će ljudi iz ovih divljih naselja biti finansijski u mogućnosti da priušte sebi “miran san”, makar u pogledu sigurnog krova nad glavom. ppor Todor Goranović

14 PARTNER

novembar 2011.

Povod

Sve više pripadnika Vojske Crne Gore uĀi engleski jezik U

proteklih nekoliko godina, oko 1.000 pripadnika Vojske Crne Gore obuhvaćeno je kursevima stranih jezika, najviše engleskog, u zemlji i inostranstvu, a njima se ove godine pridružilo još oko 300. Ministarstva odbrane Crne Gore i Holandije, planom bilateralne saradnje za 2011. godinu, dogovorili su nastavak saradnje u stvaranju za unapređenje uslova za učenje stranih jezika u VCG. Holandsko Ministarstvo dobrane je, kao i u 2010. godini, i za ovu godinu opredijelilo sredstva, u iznosu od

10.000 eura za opremanje dvije učionice za učenje stranih jezika. Lani su donirana sredstva za opremanje učionice za strane jezike u Mornarici Crne Gore u Baru. Učionica je opremljena sa 10 jedinica za slušaoce i jednu internet jedinicu za Program ADL. U skladu sa potrebama u pravcu unapređenja sposobnosti VCG, adaptirani su prostori za učenje stranih jezika u Kasarni “13. jul” u Nikšiću i u Kasarni “Vladimir

Knežević-Volođa” u Pljevljima. Prostorije su opremljene učioničkim inventarom i kompjuterima. Učionice su opremljene sa 14 jedinica za slušaoce, a u toku je obezbjeđivanje softvera za računare, tako da bi se početak njihovog punog korišćenja mogao očekivati u decembru ove godine.

Težište u izučavanju stranih jezika je na engleskom. To je jedan od preduslova da naša Vojska može realizovati zadatke države u međunarodnim mirovnim misijama.

Realizujući ovaj zadatak, koji je u partnerskim ciljevima Partnesrtva za mir, Crna Gora ima nesebičnu podršku partnerskih zemalja. Jedna od zemalja koja kroz proces bilateralne saradnje pruža pomoć Ministarstvu odbrane i Vojsci Crne Gore na ispunjavanju ovog zadatka je Kraljevina Holandije. Izučavanje engleskog jezika težišno se realizuje u zemlji, angažovanjem sopstvenih kadrova i u saradnji sa referentnim institucijama, a u inostranstvu kroz bilateralnu saradnju sa partnerskim zemljama. Pored toga, pripadnici VCG mogu samostalno da izučavaju engleski jezik po Programu ADL (Advanced Distributed Learning) - pohađanje kurseva on-line, koji je uspostavljen od strane Odsjeka za NATO MO. Vojska Crne Gore u svom formacijskom sastavu ima profesore i referente engleskog jezika koji su u dosadašnjem radu dali veliki doprinos na podizanju nivoa znanja naših pripadnika. U cilju unapređenja sistema izučavanja engleskog jezika uspostavljena je saradnja sa SAD, odnosno sa DLI “San Antonio”, koji je donirao literaturu za izučavanje engleskog jezika, a, takođe, donirana je i oprema za laboratoriju stranih jezika u Centru za obuku, čime su stvoreni veoma povoljni uslovi za realizaciju nastave.

Engleski jezik se izučava kroz intezivne i neintezivne kurseve. U cilju implementacije programa naši profesori i referenti engleskog jezika prolaze polugodišnju obuku u DLI “San Antonio”, gdje se trenutno nalaze dvije profesorice. Radi verifikacije znanja engleskog jezika, po NATO standardu STANAG 6001, realizuje se saradnja sa Test timom Bosne i Hercegovine koji su do sada testirali 138 kandidata, a očekuje se još oko 30 do kraja godine. Od blizu 250 pripadnika koji posjeduju STANAG 6001, njih 58 ga je dobilo testiranjem od strane Test tima Bosne i Hercegovine. potpukovnik Petar Dučić novembar 2011.

PARTNER 15

Vijesti

Reforme planiranom dinamikom

Most “Bejli” postavljen u Gostilovini V

ojska Crne Gore izgradila je most u mojkovačkom selu Gostilovina i time, kao i više puta do sada, pokazala svoju spremnost da uvijek pomogne tamo gdje je to potrebno. Most je postavljen pored starog – improvizovanog čije su obalne potpore tokom prošlogodišnjih poplava oštećene i saobraćaj preko njega nije bio bezbjedan.

ZnaĀaj regionalne saradnje N

ačelnik Generalštaba Vojske Crne Gore viceadmiral Dragan Samardžić učestvovao je u radu XV Konferencije načelnika

M

inistar odbrane Boro Vučinić prisustvovao je sastanku proširenog Kolegijuma načelnika Generalštaba viceadmirala Dragana Samardžića koji je održan u Vazduhoplovnoj bazi u Golubovcima.

Načelnik GŠVCG iznio je prioritete u radu do kraja 2011. godine. Nacrt Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o odbrani se već nalazi u Vladinoj proceduri, a u toku je izrada nacrta Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o Vojsci. Takođe, u pripremi je Informacija o nadzoru vazdušnog prostora i nadzoru mora, postavljenju lica po novoj formaciji VCG, a nastaviće se aktivnosti na uništavanju zastarjele municije i naoružanja i implementaciji partnerskih ciljeva.

Viceadmiral Samardžić istakao je da među kolegama iz regiona vlada nepodijeljeno mišljenje da je način i broj riješenih stambenih pitanja za kratko vrijeme od obnove državne nezavisnosti Crne Gore najbolji primjer u regionu.

Ministar Vučinić je naglasio da će uz podršku Vlade i najviših državnih organa takva politika stambenog zbrinjavanja pripadnika Vojske Crne Gore kroz valorizaciju nepokretne vojne imovine biti nastavljena i u narednom periodu. ,,Reforme Vojske biće nastavljene u 2012. godine planiranom dinamikom i tome ćemo kao i do sada biti veoma posvećeni. U tome je vaš doprinos, kao oficira i vojnika, veoma dragocjen. Vaše aktivnosti ovdje u Crnoj Gori, učešće na brojnim vježbama i doprinos u mirovnim misijama su veliki ponos crnogorske države”, kazao je ministar Vučinić, koji je na kraju sastanka uručio Odluke Savjeta za odbranu i bezbjednost o postavljenju oficira Vojske Crne Gore na komandne dužnosti.

16 PARTNER

novembar 2011.

Značaj mosta je veoma veliki jer povezuje veći broj okolnih sela sa opštinom Mojkovac.

Most su izgradili pripadnici Brigade kopnene vojske, i to angažovanjem dvije jedinice, Inžinjerijske čete iz Danilovgrada i II Planinske čete koja je razmještena u Kolašinu.

Most je jednozidne – jednospratne konstrukcije od elemenata kompleta Mosta “Bejli” dužine 15.24 metra i nosivosti 20 tona.

Vojska Crne Gore je na teritoriji Crne Gore postavila više ovakvih mostova, a samo tokom prošlogodišnjih poplava izradila je tri mosta i to dva u opštini Plav i jedan u opštini Andrijevica koji se i sada koriste. Postavljanjem ovog mosta pripadnici Brigade kopnene vojske odgovorili su jednom od zadataka Druge misije, a to je podrška civilnim institucijama u zemlji u sanaciji posljedica izazvanih prirodnim i vještačkim katastrofama.

generalštabova zemalja Američko-jadranske povelje (A-5) „Multinacionalna obuka i učešće u međunarodnim operacijama“ koja je održana u Zagrebu.

Tokom konferencije naglašeno je da Američko-jadranska povelja ima vrlo važnu ulogu u evroatlantskim integracijama u regionu i da predstavlja instrument političke, bezbjednosne, odbrambene i vojne saradnje. Kao dokaz je istaknut zajednički projekat zemalja potpisnica i Slovenije, Vojno-policijska škola u okviru ISAF misije u Kabulu, koja doprinosi unapređenju svih vidova saradnje kao i bezbjednosne situacije u Avgansitanu.

Predstavnici NATO dali su presjek trenutne situacije po pitanju regionalnog pristupa u rešavanju nadzora vazdušnog prostora i protivvazdušne odbrane (Balkan Regional Approach to Air Defence – BRAAD) i nagovijestili da će rezultate analize prezentovati na sledećem ministarskom sastanku A-5 u Albaniji.

Region

UĀešþe Makedonije u bezbjednosnim projektima EU Redakciji Partnera se, svojim zapisom, javio saradnik Ministarstva odbrane Makedonije, Āije djelove prenosimo

E

vroatlantske institucije odigrale su ključnu ulogu u regionu u reformi sektora bezbjednosti nakon završetka ratova na prostoru bivše Jugoslavije.

One su razvile niz alata za pružanje pomoći sektoru bezbjednosti, sa obavezama za reforme, koje su prećutno podijeljene između NATO i EU. Dok se NATO, uglavnom, angažuje u reformama sektora bezbjednosti, EU je aktivna u reformi pravosuđa i unutrašnjih poslova. Glavni cilj reforme u sektoru bezbjednosti je postizanje široke transformacije čitavog spektra sigurnosnih agencija.

Makedonija nije član EU i shodno tome ne može punopravno da učestvuje u donošenju njenih odluka, ali je to ne sprečava da u potpunosti učestvuje u konceptu Borbene grupe EU 2012/II, u okviru Zajedničke spoljne i bezbednosne politike.

Makedonija je deklarisala svoje kapacitete za EU BG 2012/II, a njihova puna operativna sposobnost biće ostvarena u drugoj polovini 2012. godine. Šta konkretno očekuje Makedonija od učešća u EU Borbenoj grupi (EU BG) može se vidjeti iz sadržaja tog koncepta. Borbene grupe EU su instrument za upravljanje vojnom krizom i dio su evropske bezbjednosne i odbrambene politike. One su namijenjene izvršavanju autonomne vojne operacije kriznog menadžmenta ili operacija koje sprovodi EU sopstvenim sredstvima, pod okriljem Ujedinjenih nacija. Takođe, mogu se koristiti u autonomne operacije, ali kao snage za početnu akciju. U ovom slučaju pripremaju teren za dolazak većih snaga koje su angažovale UN ili države članice EU, u skladu sa tradicionalnom ulogom mirovnih operacija. Snage angažovane u BG potiču iz sastava naci-

onalnih oružanih snaga zemlje članica EU, a matične zemlje obezbeđuju ličnu opremu, obuku i finansije.

Angažuju se pod direktnom kontrolom Savjeta ministra EU, čije su odluke obavezajuće za sve članice “drugog stuba EU”.

U skladu sa katalogom EU BG (Headline Goal), maja 2006. godine, Makedonija je deklarisala svoje snage koje će učestvovati u EU BG 2012. godine. Angažovano je 150 osoba i time je Makedonija, kao zemlja kandidat, dala svoj doprinos u jačanju vojne snage Unije. U istoj borbenoj grupi učestvuju i Austrija, Češka, Irska i Hrvatska.

Makedonija preko implementacije i praktičnog učesća u konceptu borbene grupe, ima za cilj da obezbijedi koherentan, transparentan i uzajamno koristan razvoj kapciteta za brze reakcije. Borbena grupa treba da dostigne punu operativnu gotovost u drugoj polovini 2012. godine. Jezgro ove borbene grupe biće jedan pješadijski bataljon, sastavljen od tri pješadiske čete. Pored toga, jedna ili dvije pješadijske čete biće odgovorne za zaštitu jedinica i obezbjeđenje konvoja, uključujući i obezbjeđenje infrastrukture. Hrvatska, Makedonija i Češka potvrdile su svoje učešće sa pješadijskim snagama. Makedonija će učestvovati sa svojim štabnim elementima, jednom mehaniziranom pješadijskom četom za obezbjeđenje infrastrukture i komande, zatim jednim vodom vojne policije, timom za deminiranje i jednim ABHO timom. Makedonija će biti predvodnik u komandi Čete vojne policije. Planirana finansijska sredstva za ove snage iznose oko 7,5 miliona eura ili približno oko 50.000 eura po vojniku. mr Igor Gjoreski novembar 2011.

PARTNER 17

Avganistan

Oficiri Vojske Crne Gore pomažu u obuci vojne policije u Avganistanu

U misiji bez radnog vremena Stariji vodnik prve klase Miodrag Jokanoviþ poslao nam je pismo iz Kabula, gdje od kraja avgusta ove godine, zajedno sa potporuĀnikom Todorom Goranoviþem, uĀestvuje, kao mentor, u Školi vojne policije avganistanske vojske

I

spraćaj u Podgorici 27. avgusta. Zatim, put do Zagreba, pa Bišket u Kirgistanu, gdje se nalazi tranzitni kamp za ISAF misiju u Avganistanu. Sve funkcioniše na savršenom nivou - kontrola, pakovanje, pregled i transport opreme, uslovi za privremeni boravak i rad, medicinska zaštita, procedure prilikom ulaska i ulaska u avion. Ovdje se javljaju i prvi zdravstveni problemi kod nekih kolega. Razlog - velika nadmorska visina, temperatura i izuzetno suv vazduh. Čini se da ne uzimate vazduha koliko vam treba i

da pluća uvijek traže više.

Nakon četiri dana boravka u Kirgistanu uslijedio je očekivani strateški transport do Kabula. U zavisnosti od bezbjednosne situacije i vremenskih prilika neki imaju sreće da prvi dan budu transportovani do krajnje destinacije. Neki opet čekaju i do sedam dana. Let do Kabula je trajao tri sata. Čudna geografija i fascinantni predjeli koji mame uzdahe pogledima iz aviona. Napravi se pokoja fotografija. Avganistan - čini se sve poznato i iz ove perspektive, odiše skladnošću boja, i na nebu i na zemlji. Da je bar tako i u životima ljudi koji žive u ovoj decenijama napaćenoj zemlji.

Nakon slijetanja u Kabul, čekaju nas pripadnici drugog

18 PARTNER

novembar 2011.

mentorskog tima Škole vojne policije, koji su izvršavali zadatke u prethodnih šest mjeseci i koje mi treba da zamijenimo. Sa nama je i komandant Škole. Prikupljanje opreme i naoružanja i prilika za susret sa nacionalnim predstavnicima većine zemalja, članica Američko-jadranske povelje koji su raspoređeni u Kabulu, u programu obuke vojne policije. Riječi podrške i uvijek korisni praktični savjeti. Nakon toga priprema, raspored ruta i prva prilika da se u stvarnoj situaciji primijeni naučeno, konvoj operacija na relaciji Aerodrom - grad Kabul - garnizon Darulaman - kamp Dubs. Prije polaska još jednom slažem slike svega onoga što sam do sada imao prilike da vidim i naučim. Dio sam tima koji mora funkcionisati kao jedan i gdje svako zna svoje mjesto i ulogu. Prostora za nesigurnost i greške jednostavno nema. Prolazak kroz Kabul u večernjim satima. Saobraćaj je slabijeg intenziteta, tako da prolazimo brže nego što je to uobičajeno. Saobraćajem se ovdje naziva kretanje vozila i pješaka - propisa nema, vozačkih ispita, semafora i trotoara. Pravilo je: ko brži taj će prije. Uz cestu ka garnizonu Darulaman koji je izgrađen uz pomoć koalicionih snaga mnoštvo raznovrsnih lokala. Sagrađeni od kojekakvog materijala, uz obilje svjetlosti i raznih boja. Tako je i u domovima na stranama kotline u kojoj se cesta nalazi. Poslije godina tame, svjetlosti nikad dosta. Što šarenije to ubjedljivije i upečatljivije. Ovdje marketing počiva na tome.

Bezbjedan dolazak konvoja u kamp i smještaj u tranzitu do odlaska “starih” kolega. Prvo jutro obilazak kampova Dubs i Džulien, upoznavanje sa personalom Škole i objektima koji joj pripadaju. U kampu Dubs se nalaze prostorije za smještaj, a u Džulienu su naše radne prostorije. U kampu Dubs, pored smještajnih kapaciteta za koalicione snage postoji i restoran koji radi 24 časa, sportska sala, medicinska stanica nivoa ROL-1, nekoliko oskudno snabdjevenih prodavnica u vlasništvu Avganistanaca, kapela i Američka po-

Avganistan štanska kancelarija (APO). U kampu Džulien osim nekoliko civilnih organizacija koje rade za potrebe ISAF-a nalazi se protiv-teroristički Centar za obuku (COIN TC).

Slijedi prezentacija svih odsjeka Škole sa onim šta je do sada urađeno i šta treba da uradi treći tim kojem mi pripadamo. Našli smo svoje mjesto i ulogu. Sekcija S-1 škole nije postojala i treba krenuti iz početka. Od strane komandanta škole predstavljena nam je njegova vizija šta se od nas očekuje i definisani dnevni, periodični i zadaci do kraja misije.

S obzirom na to da smo prvi predstavnici Vojske Crne Gore ovdje, biće nam čast da damo svoj doprinos procesu tranzicije uloge sa koalicionih na avganistanske snage bezbjednosti. Izazov više, ali i obaveza. Nakon kratke zvanične primopredaje, drugi tim odlazi kući. Poruka: gdje ja stadoh ti produži. Dani teku, a sa njima i obaveze. Iz nekoliko korpusa Avganistanske nacionalne armije (ANA) koji u svojim sastavima imaju jedinice vojne policije stigla je nova generacija polaznika obuke. Naše radno angažovanje prije podne je zasnovano na prisustvu obuci radi evidencije polaznika i instruktora, koordinaciji zadataka sa prevodiocima koji su u nadležnosti naše sekcije i mentorisanju jednog oficira i jednog podoficira koji su postavljeni u ljudskim resursima Škole.

Prevodioci, njih trinaest, su avganistanske nacionalnosti i većina od njih ima bogato radno, neki čak i ratno iskustvo sa koalicionim snagama. Uglavnom su akademski obrazovani mladi ljudi i studenti, porijeklom iz imućnijih porodica.

Samo radno angažovanje na poslovima prevodioca donosi im niz benefita: dobra plata, mogućnost besplatnog studiranja na američkim fakultetima u Kabulu i šansa za dobijanje američke vize. S druge strane, neprijatnosti za njih i njihove porodice ukoliko informacija o njihovom radnom angažmanu dođe do pobunjeničke strane. Zbog toga se većina njh, nakon isteka ugovora odlučuje za odlazak u SAD. Za sada, sa njima imamo odličnu saradnju.

Popodne su sve aktivnosti vezane za rad na koalicionim poslovima. Naređenja, kompletna komunikacija i izvještaji pristižu putem kompjuterskih mreža NIPR (Non-InternetProtective) i NU (NATO-Unclassified). Radnog vremena nema, traje dok se ne završe sve obaveze. Prihvatili smo da sa kolegama iz Hrvatskog kontingenta učestvujemo u realizaciji vatrene obuke na poligonima i strelištima garnizona Darulaman koja je kondicionog karaktera. Narednih dana očekujemo drugu generaciju polaznika specijalističkih kurseva vojne policije (oficiri, podoficiri i vojnici) i težište svih aktivnosti u Školi je dato na pripreme za prihvat, obuku i slanje u matične jedinice sa potrebnim nivoom znanja i vještina.

Saradnja sa kolegama predstavnicima zemalja A-5 inicijative i Slovenije, kao i sa predstavnicima 21 države sa kojima smo direktno ili indirektno na neki način ovdje povezani je na visoko profesionalnom nivou. Rad u međunarodnom okruženju diktira takve uslove. Dobrom saradnjom, profesionalnim odnosom prema zadacima i druženjem u vanradno vrijeme, šaljemo signal da države članice A5 zajednički žele da daju doprinos globalnom miru bez obzira na to što su u bliskoj prošlosti bile u konfliktnim odnosima.

U martu 2012. godine se očekuje dolazak još dva naša

predstavnika i jednog instruktorskog tima iz Bosne i Hercegovine, koji će biti direktno uključeni u cjelodnevni proces izvođenja borbene obuke i mentoriranja avganistanskih instruktora. U sastavu smo koalicionih snaga i nalazimo se na putu koji nema alternativu - bezbjedan i siguran život na ovim prostorima radi generacija koje dolaze. Na glavnom ulazu u Regionalnu komandu Centar u Kabulu stoji jasna poruka: “Mir u svijetu, mir u kući”. Riječi koje ne treba da budu strane ni jednom civilizovanom građaninu ove planete. stariji vodnik I klase Miodrag Jokanović, mentor u Školi vojne policije u Kabulu

novembar 2011.

PARTNER 19

Liberija

Major VCG iznosi svoje tehničko iskustvo iz misije UN u Liberiji

Sve na elektronski klik N

ešto više od 120.000 ljudi iz 144 države raspoređeno je u 16 misija Ujedinjenih nacija u svijetu. Za UN misije je karakteristično da mnogo manji broj osoba opslužuje njihove misije nego što je to u NATO misijama.

To omogućava, prije svega, veoma napredna informaci-

ći ID karticu kroz čitač kartica. Svi podaci o mojim aktivnostima se objedinjuju u Komandi UNMIL, tako da je moguće za mene provjeriti kada sam ušao i izašao iz bilo kojeg UN objekta, kada sam vozio UN vozilo, koliko dugo, gdje i kojom brzinom.

Naravno, to znači da ako prekoračim brzinu u vožniji autom, na e-mail mi stiže opomena, a ako je saobraćajni prekršaj bio veći, vozačka dozvola mi prestaje biti aktivna na nekoliko mjeseci i ne mogu više da pokrenem ni jedno UN vozilo (iako i dalje imam vozačku dozvolu). Ove dvije kartice su veoma važne i bez njih se ne može funkcionisati u UNMIL-u, tako da sam ih stalno nosio oko vrata.

UN VOZILO

ono-tehnička (IT) podrška pripadnicima misija, izvan destinacije same misije.

Nakon više od godinu dana rada u misiji UNMIL u Liberiji, kao vojni posmatrač, i nakon par mjeseci rada u Komandi UNMIL u G6 (Odjeljenju za telekomunikacije i IT), ovdje ću ukratko opisati sredstva telekomunikacije i IT sisteme koje sam koristio u radu.

Osnovni zadatak vojnih posmatrača je odlazak u udaljene lokacije i prikupljanje podataka, a nakon toga izrada i slanje izvještaja. Ponekad je potrebno izvještaj poslati odmah sa lokacije. Zbog toga je svako UN vozilo koje koriste vojni posmatrači veoma dobro opremljeno za tu namjenu sljedećim sredstvima: (1) CarLog (čitač ID kartica koji omogućuje startovanje i praćenje vozila); (2)

ID DOKUMENTI Odmah nakon što sam se javio u Komandu UNMIL, morao sam se registrovati unošenjem mojih podataka u bazu podataka na jednom od 2.000 računara koji se nalaze u računarskoj mreži UNMIL-a. Nakon toga je slijedilo fotografisanje, skeniranje potpisa i izdavanje ID kartice. Par dana nakon toga položio sam vozački ispit i dobio sličnu ID karticu koja je vozačka dozvola. Sa te dvije ID kartice mi je bilo omogućeno da ulazim u UN objekte i da “upalim” bilo koje UN vozilo. Prije ulaska u UN objekat i prije pokretanja vozila obavezno je provu-

20 PARTNER

novembar 2011.

HF Radio sa GPS-om; (3) VHF Radio ugrađen u vozilo; (4) Ručni VHF Radio; (5) GPS; (6) Satelitski Telefon; (7)

Liberija Laptop sa bežičnom mrežom - UN Intranet (dostupno samo u UN objektima); (8) Digitalna kamera; i (9) Mobilni telefon sa UN SIM karticom (signal postoji samo u većim naseljima). Evo, za ilustraciju, dva konkretna slučaja iz prakse naprednog korišćenja ovih sredstava: 1. Očitavanje lokacije vozila Jedno od vozila je bilo upućeno u rizičan rejon i bilo je potrebno često provjeravati lokaciju vozila. Radio sam u operatvnom centru i korišćenjem HF Radio uređaja Baret uspješno sam nekoliko sati pratio lokaciju vozila koje je bilo udaljeno više od 400 km.

2. Hitno slanje izvještaja i fotografija iz udaljenog rejona Jednom prilikom sam bio član patrole koja je upućena u naselje Belengazi, u kojem se baš u trenutku našeg dolaska pripremao ozbiljan sukob između dva plemena zbog nerazjašnjenih podjela obradive zemlje. Obišli smo oba plemena, napravili par fotografija i napisali izvještaj sa predlogom mjera na sprečavanju mogućeg konflikta.

Bili smo udaljeni četiri sata od najbližeg UN kampa, odakle bismo mogli posati izvještaj. Zbog toga smo izvještaj i fotografije poslali povezivanjem Laptopa na Internet, korišćenjem satelitskog telefona. Na osnovu našeg izvještaja snage UN su odmah uputile snage za intervenciju u ovakvim situacijama, a nakon manje od sat vremena od slanja našeg izvještaja rejon je preletio borbeni UN helikopter koji je izvršio dodatno izviđanje prije pristizanja snaga UN. Ova brza intervencija UN-a spriječila je veoma vjerovatan sukob, koji bi možda mogao imati za poslijedicu i gubitak ljudskih života.

RAČUNARSKA MREŽA UNMIL I EMAIL

U Liberiji nije moguće slati zvanične dokumente, odštampane na papiru do svih lokacija gdje su snage UN raspoređene, jer bi do pojedinih lokacija jedan dokument putovao više od nedjelju dana, uz veoma velike troškove (korišćenje više vozila, a ponekad i helikoptera). Zbog toga se sva dokumenta u UNMIL-u dostavljaju isključivo elektronskim putem, korišćenjem računarske mreže UNMIL koja je napravljena korišćenjem najsavremenije svjetske opreme, tako da je brzina u većim centrima do 300Mbps, a u udaljenim lokacijama brzina se smanjuje na 12Mbps.

Takođe, računarska mreža UNMIL je spojena na Internet koji dolazi iz Obale Slonovače brzinom 15Mbps.

UN Elektronska pošta (UN eMail) je zasnovana na LOTUS aplikaciji koja obezbjeđuje potrebnu brzinu i zaštitu podataka. Veoma je slična uobičajnim eMail aplikacijama koje svakodnevno koristimo na Internetu.

BAZE PODATAKA U UNMIL UN baze podataka omogućavaju da administracija UN-a bude relativno mala, ali veoma efikasna. U nastavku ću da navedem par baza podataka koje sam koristio: eMOP (electronic Movement Of Personnel database) - koristi se za putovanja. Kada dobijem naređenje za putovanje unutar Liberije, popunjavam podatke u eMOP i šaljem zahtjev na odobrenje. Kada moj zahtjev bude odobren, dobijam poruku na moj eMail sa nalogom za putovanje i rezervacijom sjedišta u helikopteru kojim ću da putujem. eLeave - (electronic Leave database) - moja najomiljenija baza podataka koja se koristi kada želim da koristim odsustvo i putujem do moje porodice. Prilikom popunjavanja baze podataka automatski se ispisuje kada najranije i koliko dugo mogu biti odsutan. Nakon toga šaljem zahtjev predpostavljenom, a nakon odobrenja dobijam nalog za putovanje, takođe sa rezervacijom sjedišta za UN avion koji leti do Akre u Gani, odakle polijeću avioni za druge destinacije. eCMR - (electronic Cargo Movement Request) - baza podataka koja se koristi kada treba da prenosim svoju opremu tešku do 100 kg unutar Liberije. eITRq - (electronic IT Request) - koristi se za IT opremu. Ukoliko ne posjedujem svu IT opremu koja me sljeduje, podnosim zahtjev, a nakon odobrenja dobijam vaučer sa kojim preuzimam opremu iz IT skladišta. ePCU - (electronic Property Control Unit) - veoma korisna baza podataka sa evidencijom svih pokretnih sredstava u UNMIL i licima koja ih duže. U ovoj bazi podataka mogu da vidim koja sve UN sredstva dužim, a niko ne može da napusti misiju ukoliko ima neko od sredstava na dugovanju.

Postoji još mnogo baza podataka, a jedna od mojih interesantnih korišćenja baza podataka je bila kada smo imali problema tokom kišne sezone da priđemo vozilima UN kampu u Vojindžami zbog prevelikih rupa ispred ulaza u kamp. Tada sam popunio zahtjev u bazi podataka eENG da se te rupe popune. Istog dana zahtjev je bio odobren, a nakon par dana je stigao kamion sa šljunkom i rupe su bile popunjene, a put prohodan. potpukovnik mr Dejan Stanković

novembar 2011.

PARTNER 21

Povod

Prednosti Ālanstva u NATO

NauĀni fondovi za mlade struĀnjake P

ovodom Evropskog dana nauke, na Fakultetu za državne i evropske studije u Podgorici, održana je kon-

ferencija pod nazivom “NATO program -Nauka za mir i bezbjednost - mogućnosti i šanse za crnogorske institucije visokog obrazovanja”. Konferenciju su organizovali Fakultet za državne i evropske studije i Vladin Koordinacioni tim za implementaciju Komunikacione strategije o evroatlantskim integracijama Crne Gore. Osnovni cilj Konferencije bio je podsticanje dijaloga u akademskoj zajednici i podizanje nivoa informisanosti o mogućnostima korišćenja sredstava iz NATO naučnih fondova. Konferenciju je otvorila ministarka nauke prof. dr Sanja Vlahović. Naglasivši važnost NATO programa “Nauka za mir i bezbjednost”, kako za nauku, tako i za društvo uopšte, ministarka je ocijenila značajnim i uključivanje akademske zajednice u proces evroatlantskih integracija Crne. Govoreći o strateškim ciljevima Crne Gore i NATO, ministarka je naglasila važnost internacionalne multilateralne i bilateralne saradnje, sa ciljem uključivanja mladih naučnika u razvojne projekte NATO programa. Šef Koordinacionog tima za implementaciju Komunikacione strategije Dragan Pejanović je rekao da mladi u Crnoj Gori čine nešto više od 25 odsto ukupne populacije, a da oko 25.000 mladih studira i da oni predstavljaju najvažniji resurs na putu ostvarivanja osnovnih razvojnih ciljeva Crne Gore, a jedan od njih jeste članstvo u NATO. Pejanović je naglasio da NATO mnogo ulaže u mlade i naveo da se osnovne aktivnosti koje su važne za naučno djelovanje članova crnogorske akademske zajednice ogledaju, pored programa “Nauka za mir i bezbjednost”, još kroz dva pravca djelovanja NATO: “Intership program” - program stažiranja u NATO za studente završnih godina studija i diplomce i YATA - Asoci-

22 PARTNER

novembar 2011.

jacija mladih Sjeverno-atlantskog ugovora, sa kojom mogu sarađivati razne studentske organizacije. Dekan Fakulteta za državne i evropske studije Đorđije Blažić je kazao da je ova Konferencija značajna, jer pruža mogućnost upoznavanja sa prednostima članstva Crne Gore u NATO. Blažić je podsjetio da Fakultet za državne i evropske studije, kao akademska

institucija, prepoznao značaj informisanja studenata i ostalih mladih ljudi u Crnoj Gori evroatlantskim integracijama.

Nakon uvodnog dijela konferencije, u panel diskusiji su učestvovali hrvatski ambassador u Crnoj Gori Petar Turčinović, direktor Seizmološkog zavoda Crne Gore Branislav Glavatović i profesor Elektrotehničkog fakuleta Radovan Stojanović. Pored panel diskusija, organizovane su i dvije interaktivne radionice. Direktorka Direkcije za NATO u Ministarstvu vanjskih poslova i evropskih integracija Dubravka Lalović je rekla da studenti iz Crne Gore još ne mogu aplicirati za stažiranje u okviru “NATO intership” programa, jer naša država još nije članica Alijanse, ali to može biti motiv da podrže evroatlantske integracije.

Filip Matović student III godine Fakulteta za državne i evropske studije

Stav

Kriza? ?

S

tvaranje Evropske Unije (EU) je posljedica brojnih kriza. Paralelno sa procesom evropskih integracija dešavale su se (političke) krize.

Danas je EU suočena sa novom, dužničkom, krizom koja se pokušava predstaviti kao kriza eura. Na drugoj strani, euro je vrhunac, ali i simbol evropske integracije.

Da li to znači da je u krizi proces evropske integracije?

Ako je tako, znači li to da je evropski “odgovor” na proces globalizacije doveden u pitanje?

Ključni aspekt dužničke krize jeste politički karakter stvaranja ekonomske i monetarne unije. U prilog toj tezi idu neki, lako provjerljivi, podaci. Prvo, sve kriterijume iz Mastrihta su zadovoljavale samo Finska, Francuska, Luksemburg i Velika Britanija posmatrano u repernim godinama (1997 i 1998). Ukoliko se uzme ispunjenje kriterijuma u samo jednoj godini (1998), pridružuju im se Danska, Irska i Portugal.

Ostale (izuzev Grčke) su zadovoljavale po tri kriterijuma u obije godine. Na kraju, primljeno ih je jedanaest. Drugo, kriterijum za visinu javnog duga iznosi 60% BDP-a. Belgija i Italija su postale članice euro zone iako su obije imale prosječan javni dug (u dvije posmatrane godine) od 120% BDP-a. Međutim, bile su to zemlje osnivači EU. Ostale, osim Grčke, bile su relativno blizu mastihtskog kriterijuma Treće, prosječan grčki javni dug je iznosio 108% dok u 1997. nije ispunjavala ni jedan, a u 1998. samo jedan kriterijum. Ipak, 2001. na osnovu lažiranih podataka Grčka je postala dio euro zone. Četvrto, Pakt stabilnosti i rasta (PSR) je trebao da bude mehanizam koji će garantovati da će države članice poštovati mastrihtske kriterijume javnih finansija.

Pretpostavka tog poštovanja su bile kazne predviđene za narušavanje kriterijuma koje je trebala sprovoditi

EK. Međutim, prva zemlja koja je prekršila PSR bila je Njemačka. Naravno, nije kažnjena. Kažnjavanje nekih manjih država članica nije povratilo smisao PSR-u. Dovitljivi mogu zaključiti da EK i Njemačka snose svoj dio krivice. Loše političko ponašanje je pitanje eura dovelo do nivoa sistemskog problema i rizika.

Drugi prilično važan aspekt jeste nastavak ponašanja država članica. Drugim riječima, nesankcionisano

ponašanje (p)ostaje društveno prihvatljivo. Oni dovitljivi se, možda, pitaju otkud toliki dug pojedinih članica i kako i zašto EU nije reagovala ranije. Prema teoriji javnog izbora, akteri na političkom tržištu se ponašaju slično akterima na ekonomskom tržištu – zadovoljavaju sopstveni interes. Na ekonomskom tržištu, to je profit.

Na političkom tržištu, to je izbor odnosno reizbor. (Re) izbor se postiže na tržištu izbora na osnovu zadovoljenja interesa različitih interesnih grupa. Valjda će se Grčka predavati na univerzitetima kao dokaz potvrde public choice teorije. Naravno, ako se negdje već uveliko ne predaje.

Grčki dug je nastao finansiranjem potrošnje paternalističke države; pokrivanjem duga uzrokovanog izbornovembar 2011.

PARTNER 23

Stav nim obećanjima interesnim grupama (zbog (re)izbora), ali i naklonošću EU u vidu njenih subvencija (i svega što su podrazumijevale uključujući i novonastale vrste obveznica).

Grčka je primjer paternalističke države. Sistem sa državom kao najvećim poslodavcem decenijama; vrijednosni sistem u kojem je država posljednje (češće prvo) utočište za rješenje svih problema i sistem sa visokim poreskim opterećenjima i nekonkurentnim biznis sektorom. Slučaj Grčke ukazuje na izraziti stepen ranjivosti paternalističke države blagostanja kao koncepta i ukazuje na važnost jake, ali minimalno prisutne države. U prilog tome i podsjećnje da je paternalizam stvaranja Klintonovog društva svojine u SAD-u uzrokovao krizu 2008. Ponovo, oni dovitljivi će zaključiti da su sva poređenja sa crnogorskim veličanjem paternalizma izrazito namjerna.

Fukujama je pisao o kraju istorije, a brojni ekonomisti i političari govore o kraju eura. Možda se to i dogodi, ali zanemaruje se nekoliko otvorenih pitanja.

Prvo, da li kraj eura znači i kraj EU? Čini se da je ekonomska integracija bila vezivno tkivo razvoja EU. Imajući u vidu da je vrhunac ekonomske integracije euro, treba promišljati o njegovoj važnosti za opstanak EU. Drugo, ako nestane EU kakva ekonomska “sudbina” čeka države članice uslijed promjena na globalnoj sceni? Većini njih EU je zaista “strategija reakcije na globalizaciju”. Treće, da li kraj eura ima svoju ekonomsku cijenu? Analitičari UBS-a su procjenjivali koliko bi pojedine zemlje koštalo napuštanje eura. Njihova analiza je podijeljena na centralne (primjer Njemačka) i periferne (primjer Grčka) držva.

Zemlje poput Njemačke bi imale trošak od 20-25% BDP-a dok bi zemlje poput Grčke to koštalo od 45-50% BDP-a.

Precjenjivanje troška je moguće posebno jer nije objašnjena metodologija, ali je sigurno da je trošak značajan posebno u situaciji visoke zaduženosti. Četvrto, da li je nekome u interesu spas eura? Makar najveća evropska ekonomija ima interes da spasi euro. Motiv je jednostavan – jedinstveno tržište EU je tržište za njemačke proizvode i usluge. Istovremeno, važan je i snabdijevač nekih poluproizvoda neophodnih njemačkoj industriji. Upravo je euro veoma važan za jedinstveno tržište. Čini se da u tom slučaju njemačka ekonomija ne bi bila kao sada. Peto, da li neko ima interesa da spasi Grčku? Struktura grčkog duga ukazuje da gotovo 80% čini dug prema bankama. Gotovo 90% tih (znači i tog duga) banaka su njemačke i francuske.

Neko treba da vrati neotpisanih 50% grčkog duga. Šesto, da li će Grčka napustiti euro zonu? Uvođenje “nove drahme” bi značilo njeno devalviranje u odnosu na euro, zadržavanje aktuelnog grčkog duga u eurima, drastičan pad sposobnosti servisiranja aktuelnog duga, povećanje cijene budućeg zaduživanja Grčke i veoma negativan uticaj na

24 PARTNER

novembar 2011.

konkurentnost ionako nekonkurentne grčke ekonomije.

Imajući u vidu da Grčka najviše razmjenjuje sa ostatkom EU, kao i da najviše duguje francuskim i njemačkim bankama, evidentan je negativan uticaj izlaska Grčke iz euro zone kako za EU tako i za ove dvije članice. Dodatno (možda za EU i ključno), prema trenutnom pravu EU isključivanje Grčke nije moguće. Ugovor iz Lisabona definiše dobrovoljan izlazak (član 50) što je malo vjerovatna opcija kao i opseg sankcija (opomene, preporuke i kazne) u slučaju prekomjernog deficita (članovi 121 i 126). Na drugoj strani, Ugovor iz Amsterdama definiše opseg i razloge za suspenziju prava, ali ne i obaveza pri čemu nema opcije isključenja. Sedmo, što je mehanizam spasa? ECB je već narušila Ugovor iz Lisabona kupovinom grčkog duga (sada je vlasnik gotovo dvije trećine istog). Trenutno je evidentan pritisak da se odupre daljoj kupovini istih zbog straha od izazivanja inflacije. Možda je izlazak u jačanju finansijske i druge moći ESFS-a. Iako će biti neophodno da i sadašnje ali i moguća buduća korišćenja ESFS sredstava budu zasnovana na striktnim pravilima.

Postoji saglasnost da EU nakon krize više neće biti ista.

Mojmir Mrak smatra da evropske integracije smanjuju manevarski prostor za gluposti političara. Posmatrajući EU moglo se zaključiti da je to tačno, ali ex post. Ali kao da su kanski samit G20 i poruka Grčkoj ukazao da će se supranacionalni – EU – nivo sve više miješati u nacionalni. Možda sve dok ovaj drugi ne izgubi značaj.

Gotovo izvjesnim se čini da ovo nije posljednja kriza na globalnoj sceni. Ali, kako primjećuje Alan Melcer, “kapitalizam bez krize je kao religija bez grijeha”. Shodno tome, važno je kako preventivno djelovati i shvatiti da rješenje ove krize neće biti model prevencije budućih. Bez obzira da li će EU biti zajednica država ili zaista supranacionalna briselska tvorevina, neophodno je poštovati pravila i realizovati strukturne reforme. Prevencija budućih kriza je i u odgovoru na pitanje kako učiniti EU konkurentnijom. Jedan od mogućih odgovora je u smanjenju troškova biznisa. Problem je što to podrazumijeva eliminaciju barijera, fleksibilno tržište rada, biznisu naklonjeno zakonodavstvo, veću produktivnosti, manju ulogu sindikata, manje miješanje država, neharmonizovanje poreza, odgovornije vođenje javnih finansija, ali i oslobađanje i resterećenje države svih funkcija (privatizacija) koje može obavljati privatni sektor. Dodatni problem je da li je Evropa spremna na to ili će ostati talac političko-ekonomskih tradicija. Konačno, ključ rješenja evropskog problema je u evropskim rukama.

mr Ivan Jovetić UDG - Fakultet za međunarodnu ekonomiju, finansije i biznis; Institut za strateške studije i projekcije

Feljton

Admiral Zmajeviþ - otac ruske mornarice B

oka Kotorska, sa svojom slavnom pomorskom tradicijom, sa Bokeljskom mornaricom, starom 12 vijekova, samim tim, imala je i velike moreplovce, iskusne pomorce, graditelje brodova. Kao takva, bila o, i rasadnik pomorskog je, kako bi se danas reklo, znanja. Istaknuti Bokelji prenosili su svoja pomorska znanja i vještine pomorcima u nekim drugim zemljama. Prvi, po slavi, na toj listi, ajević, poznat kao svakako je Matija Zmajević, miralski čin dobio admiral Zmajević. Admiralski je upravo u Rusiji.

Zmajević je rođen 6. januara 1680. vnoj pomorgodine u Perastu, u slavnoj jeni u Njeskoj porodici, čiji su korijeni ac Krsto gušima kod Cetinja. Otac oje iskuje bio kapetan broda. Svoje stvo i znanje prenosio je na sina morsku Matiju. A Matija je pomorsku teoriju učio u Perastu, a pomorsku praksu sticao na brodu svog oca. Sa nepunih 30 godina, Matija je morao napustiti Perast, pošto je učestvovao u ubistvu kapetana Vicka Bujovića, peraštanskog silnika. Zmajević je pobjegao u Dubrovnik, a odatle otišao u Carigrad, gdje se povezao sa ruskim konzulom Tolstojem, sa kojim se ranije upoznao u Perastu, u čijoj su se Pomorskoj školi nautički obrazovali mladi ruski boljari. Sa Tolstojem Zmajević je 1712. godine otišao u Rusiju. Primio ga je ruski car Petar Prvi Veliki, onaj što će Rusiju izvesti na mora, južna i sjeverna, i učiniti je pomorskom silom, car koji je osnovao Petrograd. Zmajević sa svojim pomorskim znanjem i iskustvom došao je Petru Velikom kao poručen. Pošto se uvjerio u njegovo znanje i pomorske vještine, dao mu je čin kapetana bojnog broda i, praktično, povjerio mu

izgradnju i komandovanje ruskom mornaricom koja je bila u početku formiranja. Petar Veliki je početkom 18. vijeka vodio takozvani Sjeverni rat, sa Švedskom, s ciljem da je ukloni kao pomorsku silu na Baltičkom moru. Sam Zmajević u učestvovao je u jednoj rusko-švedskoj pomors pomorskoj bici, u kojoj je stekao slavu, jer je, kako je zapisano, uništio kompletnu eskadru kontrad kontradamirala švedske mornarisv ce. Zmajević je, svojim uspjesima u pomors Šveđanima, postao, reklo skim okršajima sa bi se, zmaj na B Baltičkom moru. Zbog toga je njegov ugled kod ruskog cara snažno porastao. Po Pošto su Rusi, zahvaljujući i Zmajeviću, nakon gotovo dvodecenijskog ra rata, pobijedili Švedsku, PeVelik je Peraštanina uveo u Adtar Veliki miralite miralitetski kolegij i povjerio mu rukovo rukovođenje brodogradilištem u Sankt Petersburgu.

Kasnije Zmajević odlazi na jug Rusije, na rijeku Don, radi gradnje ruske rječne flote. Za nekoliko godina i taj zadatak je obaviio sa uspjehom.

Zatim se vratio u prestonički Petrograd. Godine 1725. umire Petar Veliki. Zmajević je dobio počast da u pogrebnoj povorci nosi krunu dinastije Romanovih, onu kojom je veliki ruski imperator bio krunisan 1682. godine. Petrova nasljednica, Katarina Prva imenovala je Zmajevića admiralom. Pod njegovom komandom, Ruska flota je dostigla slavu vojne moći ogromne zemlje. Zmajević je rukovodio i osnivanjem flote na Volgi, sa lukom u Astrahanu, na ušću te rijeke u Kaspijsko jezero/more. I taman kad je bio na vrhuncu vojničke slave, admirala Zmajevića su zadesile nevolje. Doživio je velike neprilike - da li je bio žrtva zbog svog ogromnog ugleda ili je to posljedica karaktera ruskog novembar 2011.

PARTNER 25

Feljton se nalazi u Zadru. U Crkvi Gospe od Škrpjela nalazi se portret admirala Zmajevića. Sačuvana je i diploma koju je Petar Prvi Veliki dao Zmajeviću nakon što je nekoliko sati ispitivao njegovo poznavanje pomorstva, prilikom dolaska u Rusiju.

Matija Zmajević je od Petra Velikog dobio i rusku zastavu, a od carice Katarine Prve Orden Aleksandra Nevskog. Slavni Peraštanin zadužio je velikim ugledom i djelom i svoj zavičaj, svoju Boku, Crnu Goru, i veliku zemlju Rusiju.

Ilija Despotović

NAŠI LJUDI U TUĄIM VOJSKAMA jeseþnik Partner üe, kako je i najavljeno, od ovog, u nekoliko narednih brojeva objaviti zapise o ljudima iz Crne Gore koji su službovali u vojskama nekih drugih država. Pojedinci su u tuÿini ostvarili zavidnu profesionalnu karijeru, a neki su stekli i slavu svojim uspjesima, bilo u bitkama stranih vojski, bilo u njihovoj modernizaciji. Naše ljude u svijet nosile su njihove životne okolnosti, ali i njihove sposobnosti, znanje i iskustvo. Crnogorci su vojevali, komandovali, ali radili i kao organizatori u vojskama Rusije i Amerike, ratovali u Grþkoj i Španiji. Najviše ih je bilo u ruskoj vojsci.

Prema zapisu publiciste Dušana Martinoviüa, u Rusiji su, kao oficiri, pored þuvenog admirala Matije Zmajeviüa, bili angažovani Marko Martinoviü, Rako Kusovac, Marko I. Špadijer, Petar Kažanegra, Aleksandar Vešoviü, Ivan Podgoriþanin, Jovan Vukotiü, Petar Vukotiü, Vasilije Špadijer, Jovan Popoviü Lipovac, Luka Gojniü i drugi. ýak je, kaže Dušan Martinoviü, teško i reüi koliko je Crnogoraca bilo u ruskoj carskoj vojsci. Pod ruskom zstavom plovili su mnogi odvažni Crnogorci, uglavnom, Bokelji. Nije malo onih koji su za Rusiju gradili brodove ili su uþestvovali u podizanju ruskih pomorskih luka. Sa tla današnje Crne Gore, u ruskoj vojsci bilo je 30 admirala i generala, piše Dušan Martinoviü. U toj grupi su i kralj Nikola koji je od ruskog cara dobio þin feldmaršala i prestolonasljednik Danilo, sa þinom general-majora.

M

carskog režima, ili je u pitanju jedno i drugo? Admiral je bio, čak, osuđen na smrt, navodno zbog, savremenim jezikom rečeno, zloupotrebe službenog položaja.

Zmajević je, navodno, kako je predstavio ruski istoričar Solovjev, tokom gradnje flote u Astrahanu, prisvojio novac, a ljude iz svoje komande koristio za svoje lične poslove. Ipak, bio je oslobođen najteže kazne, ali je degradiran u čin viceadmirala, a morao je da plati i visoku kaznu. Kasnije je ponovo ušao u Admiralitet i postavljen je za guvernera Astrahanske oblasti. Međutim, on je i dalje bio snažno posvećen izgradnji ruske flote u tom dijelu zemlje, koja je kasnije imala važnu ulogu u proširenju teritorije Rusije na njenim južnim granicama.

Uprkos velikoj slavi u Rusiji, admiral Zmajević je stalno čeznuo za Bokom i Perastom. Pokušavao je i da se vrati, ali ga je ruski car od toga odvraćao. Želio je da umre u svom zavičaju. Smrt ga je zadesila 23. avgusta 1735. godine u Tavrovu, u Astrahanskoj oblasti. Sahranjen je Moskvi, u rimo-katoličkoj crkvi. Njegov brat, zadarski nadbiskup Vicko Zmajević, prenio je Matijine zemne ostatke u Zadar. Rođacima i prijateljima Matija je iz Rusije je pisao pisma, a ostavio je i testament, u kome je neke darove zavještao rodnom Perastu. Zastava Ruske mornarice, sa “andrijevskim krstom”, čuva se u Zavičajnom muzeju u Perastu. Admiralov testament

26 PARTNER

novembar 2011.

Naš þasopis üe, u kraüoj formi, predstaviti liþnost i djelo nekoliko Crnogoraca koji su se istakli u vojskama drugih zemalja, na osnovu raspoloživih podataka, bez pretenzije da to budu cjeloviti prikazi.