Guidestar 01-2009

Gu i d e s tar Th e

S te r r e n k u n d e , k li m a to lo g i e e n r u i m te v a a r t v o o r i e d e r e e n

H e tGRATIS e -z ine van de As tro Eve ntGroup vz w - Jaargang 4 - Januari 2009

Be z oe k ook de Be l gis ch e w e bs ite op w w w .as tronom y2009 .be

Editoriaal Dit GRATIS e -z ine is e e n non-profit product van de As tro Eve nt Group vz w e n h e e ft tot doe l om s te rre nk unde , kl im atol ogie e n ruim te vaart te prom ote n naar e e n z o bre e d m oge l ijk publ ie k .

Ve rantw oorde l ijk e uitge ve r Patrick Jae cq ue s , As tro Eve ntGroup vz w , Prof. J. Ve rcoul l ie s traat38, 8400 O os te nde . Te l .: 059 /51.83.88.

W e rk te n m e e aan dit num m e r: Dom iniq ue Die rick , K urt Ch ris tiae ns , Ronny De Lae t, J. Van Sum m e re n, Erik Brys s inck , Eric Barnard, JW R, JW G, Space Expo e n Patrick Jae cq ue s . Z in om ook e e n artik e lte s ch rijve n of rubrie k te onde rh oude n voor dit e -z ine ?Contacte e r ons dan via info@ as tro-e ve nt-group.be .

Sam e nw e rk ing De re dactie van de z e publ icatie w e rk t nauw s am e n m e t oa de w e bs ite s w w w .as tros tart.nl , w w w .de s te rre n.ne t, w w w .as tronom ie .be e n w w w .s pace page .be e n k w am tot s tand dank z ij de te ch nis ch e onde rs te uning van vol kss te rre nw ach t As trol ab Iris . M e t dank aan w w w .s k ym aps .com voor h e t ge bruik van de s te rre nk aart. Door de s te un van de dive rs e aute urs , e n natuurl ijk de s pons ore n, k unne n w e de z e publ icatie GRATIS ve rs pre ide n.

Rubrie k

R e d actione e l Artik e l s 04 06 07 08 09 10 16 18 21 26 28 29 32 33 34 -

De AE-2009 k om te raan door Patrick Jae cq ue s .

De e cl ips van Eps il on Auriga door Dom iniq ue H os te .

H e tgatin... h e tm agne e tve l d door De nnis Rijnvis .

Vre e m de ve rbande n.

M ars w as l angdurig nat.

M e te ore n, m e te oro誰de n e n m e te orie te n (1/2) Ee n s tuk je ge s ch ie de nis te k oop.

Be tte r, fas te r, ch e ape r ?

Space Expo nodigtu uit...

Via k os m ol ogie naar s naarth e orie .

Th e orie ove r h e tonts taan van l e ve n.

ESA's YouTube k anaal .

Die p in... de Aarde .

W atw e ns jijvoor 2009 ?

Ecl ips re is naar h e tl and van de draak .

Rubrie k e n 08 - De boe k e nh oe k : K inde re ncycl ope die ruim te vaart.

11 - Fil m tip: Th e truth is in h e re ...

14 - Softw are : NASA's W orl d W ind 1.4 door Erik Brys s inck .

17 - De AEG k al e nde r.

19 - H e tAEG nie uw s .

20 - Z oe k e rtje s .

22 - Die p in... Januari door K urtCh ris tiaans .

24 - H e m e l k al e nde r.

30 - De activite ite nk al e nde r.

35 - W e e tje : W atz ijn dubbe l s te rre n ?

Voorpagina H et l e e k ons l ogis ch om , naar aanl e iding van h e t 400 jarige be s taan van de te l e s coop, Gal il e i Gal il e o in de k ijk e r te pl aats e n...

Inh oude l ijk De As tro Eve nt Group vz w noch e nige ande re pe rs oon die in z ijn naam optre e d is ve rantw oorde l ijk voor h e t ge bruik dat z ou k unne n w orde n ge m aak t van de inform atie in de z e publ icatie of voor e ve ntue l e foute n die e r, ondank s de uite rs te z org bij de voorbe re iding van de te k s te n, nog in z oude n s taan. Te ve ns h e e ft de re dactie al l e nodige m oe ite ge daan om te vol doe n aan de w e tte l ijk e voors ch rifte n inz ak e aute urs re ch te n e n om contact op te ne m e n m e t de re ch th e bbe nde n. El k e pe rs oon die be nade e l d m e e nt te z ijn e n z ijn re ch te n w il l ate n ge l de n w ordt ve rz och tz ich be k e nd te m ak e n.

Vol l e dig ontw orpe n m e t ope n-s ource of fre e w are s oftw are z ijnde Scribus , FoxitRe ade r, Paint.ne te n Gim p.

O ok e e n e nth ous ias te l e z e r van ons e -z ine ? Ste un ons dan door l id te w orde n van onz e dynam is ch e ve re niging. H e t l idge l d, op jaarbas is , be draagt ove rige ns s l e ch ts 15 e uro. En al s u z ich NU l id m aak t, k rijgt u de k om e nde tw e e m aande n e r GRATIS bij ! K ortom , s tort h e t be tre ffe nde be drag op re k e ning nr.: 380-019 5842-70 m e t ve rm e l ding van l idge l d 2009 + je vol l e dige naam e n e -m ailadre s . Z o k unne n w e onz e dive rs e GRATIS die ns te n bl ijve n garande re n. Al vas tbe dank t!

Dit e -z ine k an m e n h e t be s te raadpl e ge n m e t de com pacte , ve e l z ijdige e n s tabie l e FoxitRe ade r. De GRATIS PDF l e z e r die m e n k an te rugvinde n e n dow nl oade n op: w w w .foxits oftw are .com .

8 M e e r inform atie w w w .as tro-e ve nt-group.be

Th e guide s tar | 03

H oofdartik e l

D e A E-2009 k om te raan...

Binne n am pe r tw e e m aande n z al h e t re s ul taat van ne t ie ts m e e r dan ande rh al f jaar inte ns ie f voorbe re idings w e rk te z ie n z ijn in de vorm van onz e tw e e de grote s te rre nk undige be urs , de AE-2009 .

W atis de drijfve e r ?

H e t w as be gin '9 8 toe n w e op e e n k oude w inte ravond, m e t e e n groe p l e de n van h e t toe nm al ige JVS Quas ar, s am e nk w am e n voor de e e rs te be s tuurs ve rgade ring van h e t jaar. Na de typis ch e h uis -h oude l ijk e onde rw e rpe n te h e bbe n doorl ope n bl e k e n w e als ne lw e g te drom e n bij m oge l ijk e toe k om s tige proje cte n, e n h oe w e nog be te r h e t publ ie k k onde n inl ich te n ove r de w onde re n van h e t h e e l al . Daarbij ginge n w e uit van de Ste rre nk ijk -dage n e n de im pact h ie rvan op de be z oe k e rs m aar ook op am ate urs te rre nk undige n die de z e pl aats e l ijk organis e e rde n. W ant z o bl e k e n de ge l e ve rde ins panninge n, z e k e r w anne e r h e t w e e r h e t voor de z ove e l s te m aall ie t afw e te n (e n e r al dus z o goe d al s ge e n be z oe k e rs ove r de vl oe r k w am e n) nie t al l een een bijz onde r s pijtige m aar vooralook , z e k e r w at ons be trof, e e n dure z aak . W ant ge z ie n ons l ok aal de s tijds nogal bouw val l ig w as m oe s te n w e k e e r op k e e r uitw ijk e n naar e e n pl aats e l ijk (be tal e nd) s tads ge bouw . Dat w as e ch te r nie t h e t groots te probl e e m ... In fe ite be gonne n w e ons af te vrage n of al die ve l e ure n k nuts e l e n in ons l ok aal , aan curs us boe k e n, s ch aal m ode l l e n e n te ntoons te l l inge n nie t ve rm e de n z oude n k unne n w orde n door de k rach te n te bunde l en met ande re s te rre nk undige n. W ant w e w are n e rvan ove rtuigd dat z ow at ie de re k e rn vroe g of l aat w e laan e e n te ntoons te l l ing ove r h e t z onne s te l s e lz ou w e rk e n of re e ds be z ig w as aan e e n update . M e e r nog.

Z e k e r de h e l ft van al l e activite ite n, van e e n voordrach t tot e e n w ork s h op of te ntoons te l l ing, z ou z ow at ge l ijk aardig z ijn aan de ande re s te rre nk undige ve re niginge n. Dus l e e k s am e nw e rk e n ons nie t al l een een l e uk e , l ogis ch e m aar z e k e r ook ve rrijk e nde k e uz e .

H el aas , z o bl e e k , w are n contacte n l e gge n m e t ande re s te rre nk undige n ge e n e e nvoudige opdrach t e n bl eek ie de re e n vooralm e t z ich z e l f be z ig.

Nie t al l e e n in onz e re gio, m aar ook ove r de taal gre ns h e e n w aar e r z o goe d al s ge e n contacte n w are n.

Daar w e dit e e n z e e r s pijtige z aak 04 | Th e guide s tar

vonde n, e n ove rtuigd w are n dat door s am e n te w e rk e n w e nie t al l e e n e e n m e e r boe ie nde w e rk ing k onde n uitbouw e n m aar ook h e t publ ie k be te r k onde n inl ich te n ove r w at w e pre cie s de de n (e n z o ook aan l e de nw e rving k unne n doe n) h adde n w e h e t ide e om e e n pl atform aan te bie de n w aarop w e nie t al l een nie uw e contacte n k onde n l e gge n tus s e n am ate ur- e n profe s s ione l e s te rre nk undige n e n organis atie s m aar ook m e te e n h e t publ ie k op e e n dive rs e e n l e uk e m anie r k onde n w arm m ak e n voor de z e boe ie nde h obby. Z o w e rde n de pl anne n ge m aak t voor e e n e e rs te be urs die , tot onz e e ige n ve rbaz ing, z o'n 28 ve re niginge n e n organis atie s m och t groe pe re n e n ne t ie ts m e e r dan 4.500 be z oe k e rs m och t ontvange n. Ve e l m e e r dan w e ooith e bbe n durve n drom e n...

W atis e r ve rande rd ?

Aan ons conce pt is e r in fe ite nie ts ve rande rd. W e h ope n nog s te e ds e e n pl atform te bie de n w aar z o ve e l m oge l ijk s te rre nk undige n bije e n k unne n k om e n z odoe nde oude contacte n ve rbe te rd k unne n w orde n of z e l fs nie uw e k unne n onts taan. Dit al l e m aal in e e n ge m oe de l ijk e s fe e r w aar w e m e te e n ook h e t publ ie k op e e n z e e r boe ie nde e n doe l tre ffe nde w ijz e k unne n inl ich te n. W ant w e vinde n, m e e r dan ooit z e l fs , dat onz e Vl aam s e (om nog m aar te z w ijge n van de Be l gis ch e ) s te rre nk undige ge m e e ns ch ap h e l aas nog s te e ds te ve e lin z ich z e l f is ge k e e rd e n e r nie t e ch t s prak e is van één grote s te rre nk undige fam il ie . Daarom h ope n w e te n z e e rs te dat de z e tw e e de be urs doe t ins pire re n, e n de voe dings bode m k an z ijn voor nie uw e ide e ë n e n proje cte n w aar we al l e m aal baat bij k unne n h e bbe n !

Ee n z e e r l ange toch t...

O pnie uw , om dat w e w e l l ich t w e e r de l at voor ons z e l f z e e r h oog ge l e gd h e bbe n, is de organis atie van de z e tw e e de be urs be h oorl ijk m oe il ijk ve rl ope n. En h e bbe n w e h e de n z e l fs nog w at probl e m e n om financië e l rond te k om e n. Z e k e r om dat bl e e k dat, ondank s h e t fe it dat w e l e ve n in e e n k e nnis m aats ch appij, de nodige financië l e m idde l en om w e te ns ch ap te prom ote n z e e r m oe il ijk te ve rk rijge n z ijn. Toch z e k e r w anne e r je al s

vrijw il l ige r ie ts w il organis e re n.

W ant z o bl e e k h e t W e s t-Vl aam s e provincie be s tuur nie t e e ns te be s ch ik k e n ove r budge tte n voor w e te ns ch aps be l e id (al h oe w e l w e ach te raf te h ore n k re ge n dat z e bl ijk baar w él ge l d ove r h adde n voor ande re s te rre nk undige proje cte n (*)), k onde n w e ook nie t re k e ne n op de s te un van de toe ris tis ch e budge tte n (al h oe w e l ve r ve rm oe de l ijk in e e n re l atie f k al m e toe ris tis ch e pe riode e nk e l e duiz e nde n be z oe k e rs naar O os te nde doe n afz ak k e n), k on ook de K oning Boude w ijn Stich ting, h e t DW TC, e nz ... ons nie t onde rs te une n (om onduide l ijk e re de ne n of om dat w e ne t té k l e in of te groot be z ig w are n). O ok ons l ijvige dos s ie r dat w e bij h e t EW I h adde n inge die nd bl e e k ve rl ore n w e rk om dat, na h e t indie ne n bl e e k dat de datum van be tal ing pas z ou pl aats vinde n na ons e ve ne m e nt.

K ortom , ook h ie r h adde n w e nie ts aan. H e t ge h e l e budge t, z ijnde ne t ie ts m e e r dan 13.800 e uro, h e bbe n dan m aar s am e nge s prok k e l d uit een hel e re e k s k l e ine re ink om s te n.

Van dive rs e s ubs idie dos s ie rs bij de Stad O os te nde (w aarm e e w e al jare n goe d s am e nw e rk e n) tot ink om s te n van dive rs e s pons ore n e n natuurl ijk de (doe l be w us t z e e r be s ch e ide n ge h oude n) s tange l de n.

En w atis h e tre s ul taat?

H e t re s ul taat is dat de z e tw e e de e ditie , dank z ij de inz e t van de ve l e vrijw il l ige rs en natuurl ijk de s tandh oude rs uit z ow e l de am ate urs te rre nk undige tot de profe s s ione l e w e re l d, ne t ie ts m e e r dan dubbe l z o groot z al z ijn dan de vorige . Nie t al l e e n in oppe rvl ak te , dive rs ite it m aar ook aan de e l ne m e rs .

H el aas m oe t ook opge m e rk t w orde n dat de ruim te vaartindus trie z o goe d al s nie t ve rte ge nw oordigd is .

Dit k om t om dat de VRI, de Vl aam s e Ruim te vaartindus trië l e n, op de val re e p dan toch be s l is t h e bbe n om (e n dat e e n k l e ine vijf w e k e n na ons e ve ne m e nt) e e n vijfde e ditie van de Vl aam s e Ruim te vaartdage n te organis e re n.

Al h oe w e lw e re e ds m e e rm aal s de h ande n h adde n uitge s tok e n om de k rach te n te bunde l e n z odoe nde w e één groot k os te nl oos s te rre nk undig e n ruim te vaartge rich t e ve ne m e nt k onde n voors te l l en aan het publ ie k . H e l aas , h e t m och t e ch te r nie tz ijn...

K ortnie uw s De as tro-fys icus Ste ph e n H aw k ing gaat al s w e te ns ch appe l ijk onde rz oe k e r w e rk e n voor h e t Pe rim e te r Ins titute for Th e ore tical Ph ys ics in het Canade s e W ate rl oo, in de provincie O ntario. H aw k ing k rijgt de tite l van e m ine nt onde rz oe k e r e n z alvanaf de z om e r van vol ge nd jaar ge re ge l d W ate rl oo in z ijn nie uw e rolbe z oe k e n.

H ij ge e ft vol ge nd jaar in ve rband m e t z ijn l e e ftijd (66) z ijn pos t aan de Cam bridge Unive rs ity in Enge l and op.

H aw k ing is s inds 19 79 Lucas ian Profe s s or of M ath e m atics in Cam bridge , w aar h e t ge bruik e l ijk is dat onde rz oe k e rs e n profe s s ore n in h e t acade m is ch jaar w aarin z ij 67 w orde n m e t pe ns ioe n gaan. H aw k ing is e e n w e te ns ch appe l ijk w onde rk ind s inds h ij e e n th e orie l ance e rde w aarm e e h ij h e t ge l oof l oge ns trafte dat z w arte gate n z o dich t z ijn dat nie ts aan h un aantre k k ings k rach t k an ontk om e n. H ij toonde aan dat z w arte gate n l ich t e n ande re s oorte n s tral ing l e k k e n, e e n fe nom e e n dat s inds die n be k e nd is al s H aw k ing-s tral ing.

Z ijn onde rz oe k om vat th e orie ë n ove r de aard van tijd, w e rk dat h ij voortz e tte ondank s e e n ve rl am m ing die h e m in e e n rol s toe l de e d be l ande n. In 19 88 w as z ijn boe k 'A brie f h is tory of tim e ' e e n inte rnational e be s ts e l l e r. Bron: Novum / M VDB /02-12-2008.

De Le ids e natuur- e n s te rre nk unde s tude nte Tjibaria Pijl oo h e e ft de l e z ingw e ds trijd voor s te rre nk unde s tude nte n onde r de 21 ge w onne n die w as uitge s ch re ve n in h e t k ade r van h e t Inte rnationaal Jaar van de Ste rre nk unde 2009 . Z ij ve rs l oe g op Sonne nborgh - m us e um & s te rre nw ach t in Utre ch t h aar drie m e de final is te n m e t e e n popul airw e te ns ch appe l ijk e l e z ing ove r w orm gate n. Z ow e l h e t aanw e z ige publ ie k al s e e n profe s s ione l e jury ve rk oos h aar pre s e ntatie bove n die van W e rne r Daal m an (Le ide n), Ans H e k k e nbe rg (Nijm e ge n) e n W oute r van Lim be e k (Utre ch t). De h oofdprijs is e e n tick e t naar de ope ning van h e t s te rre nk unde jaar in Parijs . Tjibaria z al de e l ne m e n aan het s pe cial e s tude nte nprogram m a dat de e l uitm aak t van de ope nings confe re ntie op 15 e n 16 januari 2009 . Aan IYA2009 doe n w e re l dw ijd m e e r dan 140 l ande n m e e . Ve l e vaardige n jonge s tude nte n af. De s te rre nk undige l e z ingw e ds trijd is uitge s ch re ve n door NO VA, K NVW S e n Sonne nborgh om in de aanl oop naar h e t Inte rnationaal Jaar van de Ste rre nk unde e e n nie uw e ge ne ratie s te rre nk unde -popul aris atore n uit te dage n e e n bre e d publ ie k te fas cine re n. De vie r s tude nte n z ijn daar goe d in ge s l aagd. H e t publ ie k w e rd in de z e final e ge trak te e rd op vie r ve rras s e nde e n boe ie nde l e z inge n. De jury, onde r l e iding van prof. Ed van de n H e uve l , w as onde r de indruk van h e t nive au van de pre s e ntatie s van de z e jonge s tude nte n. Tjibaria Pijl oo k re e g van z ow e l h e t publ ie k al s de vak jury de m e e s te s te m m e n. Tjibaria is de tw e e de s tude nt die is uitge k oz e n om nam e ns Ne de rl and de ope nings ce re m onie bij Une s co bij te w one n. Ee rde r dit jaar vie lde w innaar van de Ne de rl ands e Ste rre nk unde Ol ym piade , De jan Gajic, die e e r alte be urt. H ijs tude e rtinm idde l s in Utre ch t.

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

En al h oe w e lw e dit bijz onde r s pijtig vinde n, e n w e h ie rdoor ze l fs ge noodz aak t w are n om gans onz e pl anne n te h e rte k e ne n, l ate n w e z e k e r ons h oofd nie t h ange n om dat w e w e te n dat, ondank s al l e te ge nsl age n e n m ane uve rs door de rde n, w e e r toch in ge s l aagd z ijn om e e n l e uk e e n boe ie nde activite it te re al is e re n. Sam e n m e t h éél w at ande re s te rre nk undige n uit z ow e l Vl aande re n al s W al l onië . M e e r nog, e r k om e n z e l fs e nk e l e s tande n uit h e t buite nl and z oal s uit Ne de rl and, Duits l and e n z e l fs Enge l and. Dus k ijk e n w e vols panning uit...

s te rre nk undig 'ding' k an doe n e n w aar ook de gl oe dnie uw e SAM , of Scie ntific As tronom ical M obil e , z al s taan. O ok ons auditorium e n de ge ïm provis e e rde te ntoons te l l ings z aalis h e t ve rm e l de n w aard. W ant w e h e bbe n h e e l w at e ne rgie ge s tok e n om z o ve e l m oge l ijk boe ie nde voordrach te n e n docum e ntaire s bije e n te k rijge n. W at dach t je bijvoorbe e l d van Stijn M e uris die z 'n onde rtus s e n be faam de 'Stijn e n de s te rre n' voordrach t k om t ge ve n ?Le uk h e !

O ok de ve l e ande re s pre e k be urtge ve rs z ijn natuurl ijk m e e r dan de m oe ite . Z o h e bbe n w e voor W atk an je e r doe n ? ie de re e n w e lw at e n is de duur van el k e voordrach t doe l be w us t k ort O m de m e e r dan z e s tig s tande n te ge h oude n z odoe nde de be ginne r be s ch rijve n z oude n w e de h e l ft van z ich nie t alte ve e lm oe t ins panne n dit e -z ine m oe te n opoffe re n. e n w e te ve ns e e n m e e r dive rs Daarom h e bbe n w e e e n uitge aanbod k unne n bie de n. O ok de bre ide w e bs ite ge m aak t w aarvan docum e ntaire s m oge n e r z ijn. Z o m e n de URL h ie ronde r k an k an m e n de gl oe dnie uw e 'Ste rre nte rugvinde n. Ee n k ort ove rz ich t k unde in Vl aande re n' fil m k om e n m e t e nk e l e h oogte punte n w il l en we be w onde re n e n proje cte re n we jul l ie toch nie tonth oude n. ook tw e e gl oe dnie uw e ESA productie s . K ortom , e r is z e k e r voor Re e ds vanaf de ink om val t de ie de re e n w at te doe n op onz e M ys te rix vrach tw age n op. Dit fe l gratis te be z oe k e n be urs ... oranje ge k l e urde m obie l l aboratorium is één van de s tok paardje s En w anne e r de avond val t... van Te ch nopol is w aar jonge re n z ich naar h arte l us t k unne n uitl e ve n.

Wel , dan is ons As tro Café - dat w e O ok de grote te nt, die nie uw is voor voor de z e aange l e ge nh e id naar de z e e ditie (e n z o'n 15 op 45 m e te r de z e l ocatie h e bbe n ve rpl aats t m e e t), val t be h oordl ijk op. H ie rin uits l uite nd ope n voor al l e s te rre nk an je te re ch t voor al l e rl e i profe s k undige n e n de e l ne m e nde s tands ione l e organis atie s .

Zo oa h oude rs (van 19 .00 uur tot 01.30 opnie uw Te ch nopol is met een uur). Daar k unne n w e , ge z e l l ig aan w ork s h op, de Space Pol e m e te e n de toog, h ange nd na e e n l ange dag opbl aas baar pl ane tarium , e nk e l e prom otie te m ak e n voor onz e boe ie nde 's h ops ' e n tw e e w e lh éél ge l ie fde h obby, nie uw e contacte n s pe cial e voe rtuige n z ijnde de l e gge n, ge z e l l ig naprate n of Se gw ay e n de Ecotrace r. Be ide n ge w oon ge nie te n van h e t h e rs te z ijn h e t z oge naam de 's pin-offs ' van nat. ruim te vaartte ch nol ogie . Vol doe nde re de n voor ons om de z e futuH oe danook , w e z ijn e r z e k e r van ris tis ch e trans portm idde l e n e ve ndat dit inte rnational e jaar van de e e ns voor te s te l l e n. W ant ne t s te rre nk unde ook bij ons , in h e t de rge l ijk e prak tis ch e z ak e n tone n toe ne m e nde ch aotis ch e Be l gis ch e h e t publ ie k aan dat w e m e e r doe n l ands ch ap, voor vol doe ning z al dan z om aar ons ge l d de ruim te in z orge n. W ant daar z orge n w e z e l f s ch ie te n. M e e r nog. Je k an de w e lvoor. Sam e n k unne n w e m e e r, Se gw ay, of be te r nog de daar z ijn w e bij de AEG alh ééll ang gl oe dnie uw e 'off-road' Se gw ay van ove rtuigd. Dus al vas t tot onz e ve rs ie , dan ook buite n te s te n op tw e e de be urs , w at h ope l ijk h e t ons park oe r. Le uk h e ! O m je op te be gin is van ve l e nie uw e vrie ndw arm e n h e bbe n w e ook tw e e s ch appe n. W ant te ns l otte k ijk e n w e s tande n voorz ie n w aar je te re ch t toch al l e m aalnaar dat z e l fde s tuk je k an voor e e n l e k k e re w afe lof e e n h e m e lbove n ons ... h e te tas k offie , th e e of ch ocol ade mel k . In h e t O pe nl uch tce ntrum (*) Al h oe w e lande re n bl ijk baar w él Duin e n Z e e z e l f s taan de m e e s te de s te un ge nie te n van de provincie s tande n opge s te l d.

Dit m ooi h e bbe n w e daar ge e n e nk e lproopge de e l d in ve rs ch il l e nde cate bl e e m m e e , daar h e t toch ook te n gorië n. Van am ate urs te rre nk undige goe de k om t van de popul aris e ring ve re niginge n en w e rk groe pe n, van de s te rre nk unde . Logis ch toch ! h oge s ch ol e n e n unive rs ite ite n, de te l e com m unicatie s e ctor tot typis ch e s te rre nk undige s h ops uit h e t binne n- e n buite nl and. O m nog m aar te z w ijge n van de 8 M e e r inform atie w aarne m ings tuin w aar ie de re e n z 'n w w w .ae 2009 .be Th e guide s tar | 05

Artik e l

D e e cl ips van Epsil on A uriga In 2009 s tart in augus tus de e cl ips van Eps il on Auriga door e e n rond de s te r draaie nde k oude gas s ch ijf.

Dit ge be urt m e t e e n pe riode van 27 jaar e n de e cl ips duurt van augus tus 2009 tot m e i 2011. De w e rk groe p ve rande rl ijk e s te rre n z al de z e ge be urte nis nauw k e urig opvol ge n. O ok op s pe ctros copis ch vl ak w ordt ge poogd de ve rande ringe n te note re n. Re fe re ntie s pe ctra w orde n be s t nu al ge nom e n, e n s pe ctros copis ch e ops te l l inge n w orde n be s t nu al ge oe fe nd. En dit k an door ie de re e n! Ee n te l e s coop h oe ft ze l fs nie t ...

M ijn ve rh aals tart bij de groe ie nde e rge rnis op h e t voortdure nd sl e ch te w e de r. W anne e r z alik de re fe re ntie s pe ctra k unne n opne m e n?Ee n vl ugge m e th ode tijde ns e e n opk l aring brach t de ge m oe ds rus t te rug. Robin Le adbe ate r w as m ijn w e l doe ne r. Z ijn ops te l l ing (z ie l ink h ttp://w w w .th re e h il l s obs e rvatory.co.uk /as tro/s pe ctros co py_ 11.h tm ) s te l -de m e in s taat om in e e n m um van tijd e e n goe d s pe ctrum op te ne m e n. Ee n fotos tatie f, m ijn Canon D350 m e t z ijn 200 m m obje ctie f, e n de Star Anal ys e r z ijn vol doe nde .

De Canon w e rd op h e t fotos tatie f ge pl aats t, m aar de be w ol k ing nade rt re e ds uit h e t w e s te n !

Vl ug…

Focus e ring op de h e l de re s te r ve rl ie p h éél vl ot, de Star Anal ys e r w e rd ge pl aats t e n ik nam 5 fram e s van 30 s e c op 800 Is o. De s te r nie t vol ge n gaf e e n “drift” s pe ctrum , w at z e k e r ge e n nade e lbe te k e nt. H e t w e rk w as in 15 m inute n af. De be w ol k ing w as te rug k oppig in z ijn duive l s e rol , m aar ik k on m ijn s ch at ve il ig naar binne n bre nge n.

w e e rs l ag op dit s pe ctrum . De be ge l e ide r is een rote re nde gas s ch ijf, die e e n om l oop van 27 jaar m aak t om h e e n de s te r. De F kl as s e is af te l e ide n uit de te m pe ratuur e ne rz ijds , e n de bal m e rl ijne n ande rz ijds . En ne t z oal s e e n k om e e t rondje s tre k t om h e e n de z on e n h ie rbij s tof ach te rl aat op z ijn traje ct, ve rl ie s t ook de gas s ch ijf s tof op z ijn om l oop om h e e n e ps il on Auriga.

Dit s tof abs orbe e rt h e t l ich t dat de s te r uits traal t e n de z e abs orptie w ordt duide l ijk op de Na abs orptie l ijn op 589 0Ä. Bij ande re F0 Ia s te rre n k om t de z e l ijn bijna nie t voor.

Foto: De bal m e rl ijne n e n de Na abs orptie l ijn m oe te n tijde ns de e cl ips ge vis e e rd w orde n.

H e t w e rd m ijn be s te s pe ctrum ooit van e ps il on Auriga! W e lvroe g ik h ul p voor de ide ntificatie van de

l ijne n in de buurt van 4300Ä: H gam m a e n ook Na k om e n in de z e re gio op h e t voorpl an… .

Foto: Ee n goe d re fe re ntie trum van e ps il on Auriga.

s pe c-

Robin Le adbe ate r gaf h e t vol ge nde m e e : "I h ave ove rl aid m y s pe ctrum (and a s pe ctrum from OH P) on yours and put th e re s ul t in your fol de r. Th e Sodium l ine is at 589 0 (Actual l y 2 l ine s but too cl os e to s e parate ) It is cl e are r on m y s pe ctrum be caus e I de l ibe rate l y adjus te d th e focus untilI coul d s e e it. Your focus is probabl y be tte r th an m ine at th e bl ue e nd and at H al ph a, w h ich I h ad difficul ty s e e ing. H gam m a s h oul d be at 4340 but it is difficul t to pick out as th e re are m any ove rl apping l ine s in th e Eps Aur s pe ctrum in th is are a. You can l ook at th e s pe ctrum in de tail h e re in th e OH P ELODIE arch ive h ttp://atl as .obs h p.fr/e l odie /E.cgi?c=i& z =vs & o=e l odie :20031101/0029

Foto: De opnam e van h e t s pe ctrum van e ps il on Auriga, e e n F0 Ia s te r.

Eps il on Auriga is e e n s upe rre us F0 Ia s te r, m aar de nabijh e id van de k oe l e be ge l e ide r h e e ft ook z ijn 06 | Th e guide s tar

Foto: De Star Anal ys e r w ordt be ve s tigd aan h e t obje ctie f. De l ange afs tand tus s e n h e troos te r e n de ch ip s ugge re e rtre e ds e e n m ooie dis pe rs ie .

K ortnie uw s Ch ina h e e ft e e n nie uw e aardobs e rvatie s ate l l ie t ge l ance e rd, z o h e e ft h e t officië l e pe rs bure au Nie uw Ch ina ge m e l d. Van op de bas is Jiuq uan in de noordw e s te l ijk e provincie Gans u ve rtrok e e n Lange M ars -2D draagrak e t. Die z e tte de Yaogan IV aardobs e rvatie s ate l l ie t af in de ruim te .

O p ge z ag van de Ch ine s e Acade m ie voor Ruim te te ch nol ogie z e i Xinh ua dat h e t tuig te n die ns te s taat van "w e te ns ch appe l ijk onde rz oe k , l andbouw e n ram pbe s trijding". Be h al ve dat h e t de 113de l ance ring w as van e e n Lange M ars be vatte h e t be rich t ge e n ve rde re inform atie . Bron: Be l ga / TDB /01-12-2008.

De Brits e bank ie r, Pe r W im m e r, is de e e rs te m e ns te r w e re l d die e e n ruim te vl uch t z al onde rne m e n z onde r e r m il joe ne n voor ne e r te te l l e n.

Dank z ij een nie uw tw e e z its ruim te voe rtuig be taal t W im m e r s l e ch ts 60.000 e uro voor e e n h al f uurtje ruim te pl e z ie r. In 2010 ne e m t de bank ie r uit Londe n pl aats in de Lynx, e e n tw e e z its ruim te toe s te l dat e e n h oogte van z e s tig m e te r k an be re ik e n.

Tijde ns de vl uch t van e e n h al f uur, z al W im m e r dan e e n paar m inute n e rvare n h oe h e t is om ge w ich tl oos te z ijn. H e t toe s te lis ook in s taat om z e l f op te s tijge n e n te l ande n dank z ij vie r s traal m otore n, dat is e e n voorde e lte n opz ich te van ande re ruim te voe rtuige n z oal s de Virgin Gal actic. De Brit W im m e r h oopt in ie de r ge val om vanuit h e t toe s te lde aarde te k unne n z ie n. "De aanbl ik van de aarde m e t de donk e re ruim te m oe t een onve rge te l ijk e e rvaring z ijn. Ik k ijk e r e ch t naar uit", al dus Pe r W im m e r.

Norm aalge z ie n z ijn ruim te re iz e n nog al tijd nie t te be tal e n voor de doors ne e m e ns . Voor e e n ritje be taalje algauw m il joe ne n e uro's . Bron: K A / 01-122008.

De NASA h e e ft e e n contractw ijz iging m e t de Rus s is ch e z us te rorganis atie FSA onde rte k e nd voor h e t trans port naar e n van h e t Inte rnationaal Ruim te s tation ISS. Dat h e e ft h e t Am e rik aans e ruim te vaartbure au dins dag (pl aats e l ijk e tijd) be k e ndge m aak t.

H e t k om t e rop ne e r dat de Am e rik ane n tw e e Rus s is ch e Sojoe z z e n "k ope n" voor de e e rs te jare n in h e t pos ts h uttl e tijdpe rk . De contractw ijz iging van 141 m il joe n dol l ar s l aat op al l es w at h e t ve rvoe r be tre ft van drie Am e rik aans e as tronaute n naar e n van h e t ISS. Z ij ve rtre k k e n m e t tw e e Sojoe z -caps ul e s in de h e rfs t van 2011 e n k e re n in 2012 te rug. De NASA z e t in 2010 z ijn re s te re nde drie ruim te ve re n op s tal . De organis atie "k oopt" de tw e e Sojoe z z e n naar e ige n z e gge n "om h aar ve rpl ich tinge n te n opz ich te van de inte rnational e partne rs in h e t s tation m e t be tre k k ing tot trans port na te k om e n". De opvol ge r van h e t s h uttl e s ys te e m z alin ie de r ge val voor 2015 nie t ope ratione e l z ijn. H e t contract gaat z ove r dat ook is be paal d dat pe r pe rs oon in de Sojoe z m axim aal30 k il o afval m e e m ag tijde ns de te rugre is .

Bron: Be l ga /M VL/03-12-2008.

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Bij de vol ge nde figuur w e rde n de drie s pe ctra op de z e l fde dis pe rs ie ge pl aats t te r ve rge l ijk ing: Th re e H il l s O bs e rvatory toont h e t s pe ctrum van Robin, h e t onde rs te s pe ctrum k om t uit h e t arch ie f van El odie , e n h e t bove ns te s pe ctrum toont m ijn re s ul taat. H ie ruit be s l uit ik dat de s e tup van de Canon D350 op s tatie f e e n goe d re s ul taat m e t een m ooie dis pe rs ie ge e ft, wel is w aar al l e e n voor h e l de re s te rre n bruik baar. En be re ik baar voor ie de re e n m e t inte re s s e voor l age re s ol utie s pe ctros copie .

Foto: Ve rge l ijk ing van Eps il on Auriga s pe ctra.

De h e l de rh e id van e ps il on Auriga z altijde ns de e cl ips éérs t afne m e n, op h e t m idde n van z ijn tijds ve rl oop

e e n duide l ijk e opfl ak k e ring tone n.

O m ach te raf te rug te dal e n tot e inde e cl ips .

De de ns ite it (aan m e tal e n) in de gas w ol k ne e m t ,vanaf de pe rife re om tre k van de gas s ch ijf rich ting ce ntrum , aanvank e l ijk toe m aar ne e m t daarna af al vore ns h e t ce ntrum te be re ik e n. In de k e rn is de gas w ol k ijl . Dit k om t ove re e n m e t de hel de rh e ids opfl ak k e ring m id-e cl ips .

De be l angrijk s te l ijne n die z ul l en ve rande re n tijde ns de e cl ips z ijn de Na l ijn op 589 0Ä, de bal m e rl ijne n H al fa, be ta e n gam m a, e n ook h e t continuüm van h e t s pe ctrum .

H ope l ijk k unne n w e de e cl ips op ve rs ch il l e nde tijds tippe n vol ge n e n m is s ch ie n e nige nuttige inform atie ook in onz e s pe ctra te rugvinde n.

W e lbe n ik ove rtuigd van één fe it: de Star Anal ys e r z al ons h ie rbij z e k e r véél as tronom is ch pl e z ie r be z orge n. W arm aanbe vol e n…

M e t dank aan Robin Le adbe ate r.

Bron: Dom iniq ue H os te , VVS W e rk groe p ve rande rl ijk e n.

8 M e e r inform atie h ttp://nl .w ik ipe dia.org/ w ik i/Ve rande rl ijk e _ s te r

Artik e l

H e tgat...in h e tm agne e tve l d De Am e rik aans e ruim te vaartorganis atie NASA h e e ft m e t de ge ge ve ns van vijf s ate l l ie te n aange toond dat e r onve rw ach t grote gate n k unne n onts taan in h e t m agne tis ch ve l d van de aarde . De z oge naam de TH EM IS-s ate l l ie te n m ak e n een ve rk e nnings toch t l angs h e t m agne tis ch s ch il d dat de aarde be s ch e rm t te ge n de s tral ing van ge l ade n de e l tje s van de z on. O p 3 juni vorig jaar s tuitte n de k uns tm ane n op e e n groot gat in de m agne tos fe e r, z o h e e ft de NASA be k e ndge m aak t.

Se ns ore n aan boord van de s ate l l ie te n re gis tre e rde n een s tortvl oe d van ge l ade n de e l tje s die bij e e n z onne s torm vaak rich ting de aarde w orde n ge bl az e n.

m e ns e n, m aar k an w e l de com m unicatie tus s e n s ate l l ie te n e n apparate n op aarde ve rs tore n. H e t form aat e n vooral de m anie r w aarop h e t ge m e te n gat tot s tand k w am , h e e ft de w e te ns ch appe rs ve rras t. Tot nu toe ginge n z e e rvan uit dat grote gate n in de m agne tos fe e r al l e e n onts tonde n al s de m agne tis ch ve l de n van de aarde e n de z on in te ge nge s te l de rich tinge n w e z e n.

H e t grote gat dat de TH EM ISs ate l l ie te n op h e t s poor k w am e n, onts tond e ch te r toe n de m agne tis ch e ve l de n de z e l fde k ant op w e z e n. “Voor de ge m idde l de pe rs oon k l ink t dat m is s ch ie n al s e e n onbe l angrijk de tail ” , z e gt De ge ge ve ns tone n vol ge ns NASAh oofdonde rz oe k e r David Sibe ck onde rz oe k e rs aan dat de van h e t TH EM IS-proje ct. “M aar z onne s tral ing in e e n ge bie d van voor ruim te w e te n-s ch appe rs is h e t ruim 6000 k il om e te r de m agne tovan groot be l ang. De m e e s te van s fe e r k on binne ndringe n. H e t is al m ijn col l e ga’s k unne n het l ange r be k e nd dat e r s om s gate n in nauw e l ijk s ge l ove n. H e t is al s of ik h e t m agne tis ch ve l d van de aarde z e ve rte ldat de z on in h e t w e s te n onts taan. De s tral ing die dan opk om t.”Bron: De nnis Rijnvis / 17optre e dt vorm t ge e n ge vaar voor 12-2008.

Th e guide s tar | 07

Rubrie k - De boe k e nh oe k

K ind e re ncycl ope d ie ruim te vaart W ie w as de e e rs te m an op de m aan? Is e r l e ve n op ande re pl ane te n?W at is e e n z w art gat?Is Pl uto e e n pl ane e t? H oe doe n as tronaute n de w as in de ruim te ?

W e e tjijh oe de aarde , ...

Dit de e luit de s e rie 'K ijk e n ontde k ', w aarin ve rs ch il l e nde th e m atis ch e nas l agw e rk e n z ijn uitge k om e n, gaat nie t al l e e n ove r de ruim te vaart, m aar ook ove r h ie raan ge re l ate e rde onde rw e rpe n al s h e t onts taan van de aarde , z on e n ande re pl ane te n.

Daarnaas t w ordt aandach t be s te e d aan onde r m e e r buite naards e w e z e ns , z w arte gate n e n ufo's . O p tw e e naas t el k aar l igge nde bl adz ijde s w ordt s te e ds een s pe cifie k onde rw e rp be s prok e n. De inform atie s taat ve rs pre id ove r de pagina's , in k orte al ine a's m e t e ige n k op. De te k s t s taat in ve rs ch il l e nde

l e tte rtype n e n -grootte s , ve rge z e l d door ve e l kl e ure nil l us tratie s w aaronde r e nige foto's . Door de ve l e aantre k k e l ijk e il l us tratie s , de k ade rs m e t ve rw ijz inge n, de z oe k q uiz je s e n h e t vraag-e nantw oord re ge l tje onde r aan ie de re pagina h e e ft de uitgave e e n h e e l vrol ijk e e n boe ie nde uits tral ing.

Voorz ie n van ve rk l are nde w oorde nl ijs t e n re gis te r. In de z e l fde opz e t ve rs ch e ne n nas l agw e rk e n ove r onde r ande re de natuur e n dinos aurië rs . Vanafca. 10 t/m 14 jaar.

Uitge ve r: Uitge ve rij H e t Spe ctrum .

ISBN: 9 789 0274769 37. Ve rs ch e ne n op 26-09 -2008. Form aat: 29 x23x2. Prijs : 19 ,9 5 Euro.

8 M e e r inform atie w w w .w ink l e rprins .com

Artik e l

Vre e m d e ve rb and e n Er w ordt aljare n ve ronde rs te l d dat e r e e n ve rband be s taat tus s e n de s te rk te van h e t aardm agne tis ch ve l d e n h e t w e re l dw ijde k l im aat. Er w as tot nu toe e ch te r ge e n e nk e l m e ch anis m e dat z o'n ve rband z ou k unne n ve rk l are n. O nde rz oe k e rs van de Ludw ig-M axim il ians Unive rs ität in M ünch e n h e bbe n nu e ch te r e e n m e ch anis m e ontde k t dat z o'n ve rband z ou k unne n be w e rk s te l l ige n. Z e nam e n w aar dat z e e w ate r m inde r CO 2 k an opne m e n naarm ate h e t aardm agne tis ch ve l d z w ak k e r is (e n h e t ve l d w ordt al jare nl ang s te e ds z w ak k e r). Dit be te k e nt dat de oce aan m oge l ijk al jare nl ang m e e r CO 2 naar de atm os fe e r afge e ft dan h e t z e l f opne e m t. Daarm e e ne e m t de conce ntratie van h e t broe ik as gas CO 2 in de atm os fe e r dus e xtra h ard toe . H e t gaat w aars ch ijnl ijk om ve e l ge ringe re h oe ve e l h e de n dan voor de ve rbranding van fos s ie l e brands toffe n op de atm os fe e r w orde n ge l oos d, m aar h e t l ijk t goe d m oge l ijk dat h e t om h oe ve e l h e de n gaat die de - ook z e e r grote uits toot door vul k ane n ove rtre ffe n.

08 | Th e guide s tar

In h oe ve rre dat re s ul te e rt in e e n m e e tbare ve rh oging van de te m pe ratuur is vooral s nog onduide l ijk , m aar h e t l ijk t w e le e n factor w aarm e e k l im aatm ode l l e n re k e ning m oe te n h oude n.

H e t ve rband tus s e n k l im aat e n aardm agne tis ch ve l d w e rd al l ang ve ronde rs te l d op bas is van ge o/arch e ol ogis ch e s tudie s . Daaruit bl ijk t onde r m e e r dat abrupte toe nam e s van h e t aardm agne tis ch ve l d in de l aats te 4000 jaar voor Ch ris tus s am e nval l e n m e t s ne l l e te m pe ratuurdal inge n. O ok s inds 700 na Ch ris tus tre de n ve rge l ijk bare corre l atie s op. De voortdure nde afnam e van h e t aardm agne tis ch ve l d s inds de m e tinge n 150 jaar ge l e de n be gonne n, ve rbaas t dan ook w e inig van de be trok k e n onde rz oe k e rs , m aar m e n durfde nauw e l ijk s van e e n oorz ak e l ijk ve rband te s pre k e n om dat e r ge e n ve rk l are nd m e ch anis m e be k e nd w as . Dat is e r nu dus w e l . In privécorre s ponde ntie w ijs t W ink l h ofe r e rop dat bij h e t onde rz oe k ook e e n duide l ijk ve rband is ge vonde n

tus s e n de ve l ds te rk te e n de vis cos ite it van z e e w ate r. Dat is in de z e conte xt van be l ang om dat vis cos ite it de coh e s ie w e e rs pie ge l t tus s e n de m ol e cul e n van h e t opl os m idde l , e n de z e coh e s ie s pe e l t op z ijn be urt w e e r e e n rolbij de opl os baarh e id van gas s e n.

O ve rige ns w ijz e n uitge voe rde e xpe rim e nte n e rop dat e e n e n ande r nie t opgaat al s e r ge e n ione n in de opl os s ing aanw e z ig z ijn. Z e e w ate r z it volione n, e n h e t is m oge l ijk dat h e t w e rk e l ijk e e ffe ct van variatie s in h e t aardm agne tis ch ve l d op de opl os baarh e id van CO 2 ie ts m inde r groot is dan de uitge voe rde e xpe rim e nte n aange ve n.

Ve rde r w ijs t W ink l h ofe r e rop dat e r nie ts be k e nd is ove r de m oge l ijk e afh ank e l ijk h e id dat h e t e ffe ct van h e t aardm agne tis ch ve l d op de opl os baarh e id van CO 2 in z e e w ate r k an onde rvinde n van variatie s in h ydros tatis ch e druk e n te m pe ratuur. Er bl ijft dus ook nu nog h e e lw at uit te z oe k e n. Bron: NGVnie uw s .

K ortnie uw s Ee n op de tw e e vl uch te n in 2030 z al aank om e n m e t ve rtraging of w orde n ge annul e e rd. Dat k om t door de toe ne m e nde druk te op l uch th ave ns , m aar ook door h e t s te e ds e xtre m e re w e e r, z e gt de Europe s e organis atie voor l uch tve rk e e rs l e iding Eurocontrol .

O ndank s de re ce s s ie voorz ie t Eurocontrol dat h e t aantal vl uch te n ruim ve rdubbe l t van tie n m il joe n dit jaar naar 20,4 m il joe n in 2030. Al l e h uidige uitbre idings pl anne n z ijn nie t ge noe g om die druk te te ve rw e rk e n.

Voor z o'n tw e e m il joe n vl uch te n is ge e n pl aats m e e r. De toe s te l l en k rijge n bove ndie n l as t van s te e ds e xtre m e r w e e r door opw arm ing van de aarde . In h e t s te e ds w arm e re Europa w il l e n vak antie gange rs w aars ch ijnl ijk naar ande re pl aats e n dan nu, w aar vl ie gve l de n nog nie t op be re k e nd z ijn.

"H oe de capacite it ook toe ne e m t, de toe k om s t is dat e r s te e ds m e e r fil e s in de l uch t onts taan", z e i David M ars h , Eurocontrol m anage r voor ve rw ach tinge n e n s tatis tie k e n. Bron: M VL / 0312-2008.

W anne e r de toe ndra rond de Noordpoolbij h e t be gin van de w inte r opnie uw be vrie s t, k om e n grote h oe ve e l h e de n m e th aan vrij in de atm os fe e r. Dat s ch rijft e e n groe p inte rnational e w e te ns ch appe rs in h e t bl ad Nature . O ve r dit fe nom e e n is nog m aar w e inig be k e nd, m aar h e t z ou de biz arre s ch om m e l inge n in de m e th aanconce ntratie s in de h oge re l age n van de atm os fe e r ve rk l are n, z o m e ne n de w e te ns ch appe rs . H e t te am w e rk te onde r l e iding van Torbe n Ch ris te ns e n van de Z w e e ds e unive rs ite it Lund. De w e te ns ch appe rs m ate n de h oe ve e l h e id m e th aan in de atm os fe e r bove n de val l e i van Z ack e nbe rg, in h e t noordoos te n van Groe nl and, op h e t oge nbl ik dat de bode m e r opnie uw be gon te be vrie z e n aan h e t e inde van de h e rfs t e n h e t be gin van de w inte r. De m e th aane m is s ie w as afge nom e n na de l e nte e n de z om e r, m aar s te e g ve rvol ge ns opnie uw bij de e e rs te vrie s te m pe rature n. De w e te ns ch appe rs s te l de n vas t dat de bode m van de toe ndra rond de Noordpool "in de z e pe riode onge ve e r e ve nve e l m e th aan vrijge e ft al s tijde ns de h e l e z om e r". H e e lw at s pe cial is te n, onde r w ie e xpe rts van het inte rnationaal pane l voor kl im aatve rande ring IPCC, tre k k e n aan de al arm be love r de rolvan m e th aan bij de opw arm ing van de Aarde , m e e r be paal d in m oe ras s ige ge bie de n e n bij de dooi van de pe rm afros t rond de Noordpool . Dat gas bl ijft tw aal f jaar in de atm os fe e r. Ee n s tudie die e nk e l e m aande n ge l e de n w e rd ge publ ice e rd in Nature toonde aan dat de Aarde 600 m il joe n jaar ge l e de n aan e e n re cordte m po opw arm de door e e n h oge m e th aane m is s ie in de pe rm afros t. Bron: Be l ga /03-12-2008.

Artik e l

M ars w as l and urig nat M ars be s ch ik te w aars ch ijnl ijk e e n m il jard jaar l ange r dan e e rde r w e rd ge dach t ove r vl oe ibaar w ate r aan z ijn oppe rvl ak . Dat be te k e nt dat s trom e nd w ate r l angdurig e e n rol m oe t h e bbe n ge s pe e l d bij de m orfol ogis ch e ontw ik k e l ing van h e t M ars oppe rvl ak .

Ee n ande re m oge l ijk e cons e q ue ntie is dat M ars re l atie f l ang e e n m il ie u h e e ft ge k e nd w aarin l e ve n tot ontw ik k e l ing k on k om e n. Ee n e n ande r bl ijk t uit w aarne m inge n vanuit de M ars Re connais s ance O rbite r van de NASA m e t de Com pact Re connais s ance Im aging Spe ctrom e te r for M ars . M e t die s pe ctrom e te r w e rd e e n groe p van m ine ral e n h e rk e nd die nie t e e rde r op M ars w are n aange troffe n. Z e bl ijk e n ook nog e e ns ove r grote de l e n van M ars voor te k om e n.

H e t gaat om w ate rh oude nd s il ica (SiO 2.nH 2O ) in e e n vorm die op aarde be k e nd s taat al s opaal (e r be s taan ook ande re vorm e n van w ate rh oude nd s il ica, z oal s vuurs te e n). Ee n de rge l ijk e ve rbinding w ijs t op de ove rvl oe dige aanw e z igh e id van w ate r. O p bas is van h e t voork om e n van opaalk an dus w orde n vas tge s te l d w aar op M ars ve e l w ate r aanw e z ig is ge w e e s t. Door daarbove n ook nog e e ns uit te z oe k e n h oe oud de de s be tre ffe nde m ine ral e n z ijn, k an ook w orde n vas tge s te l d w anne e r dat w ate r aanw e z ig m oe t z ijn ge w e e s t. En dat bl ijk t dus ve e l l ange r h e t ge val te z ijn ge w e e s t dan tot nu toe w e rd ge dach t, m oge l ijk tot tw e e m il jard jaar ge l e de n.

Tot nu toe w are n s l e ch ts tw e e be l angrijk e groe pe n k ris tal w ate r be vatte nde m ine ral e n van M ars be k e nd. Dat w are n de fyl l os il icate n (die vooral k l e ie n vorm e n) e n be paal de s ul fate n. De fyl l os il icate n w e rde n grote nde e l s m e e r dan 3,5 m il jard jaar ge l e de n door ve rw e ring ge vorm d toe n s tol l ings ge s te e nte n

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

l angdurig w e rde n bl ootge s te l d aan w ate r. De k ris tal w ate r be vatte nde s ul fate n onts tonde n ge dure nde e nk e l e h onde rde n m il joe ne n jare n daarna, toe n de inm idde l s z oute (e n s om s z ure ) w ate re n op M ars ve rdam pte n en indam pings ge s te e nte n (e vaporie te n) ch e m is ch w e rde n ne e rge s l age n.

H e t nu ontde k te de rde type , m e t aan s il ica ge bonde n k ris tal w ate r, is jonge r dan de tw e e ande re type n.

De opaal ach tige m ine ral e n m oe te n z ijn onts taan toe n ge s te e nte n aan h e t M ars oppe rvl ak - ge vorm d do vul k anis ch e activite it of de ins l ag van m e te orie te n - ve rw e e rde n onde r invl oe d van vl oe ibaar w ate r.

Ee n van de pl aats e n w aar uitge s tre k te ge bie de n z ijn be de k t m e t opaalis Val l e s M arine ris , e e n kl oof (of l ie ve r: s ys te e m van kl ove n) die ruim z e s m aalz o die p is al s de Grand Canyon. H e t opaal k om t voor al s dunne l aagje s die z ich ve r uits tre k k e n l angs de rande n van de k l oof, e n s om s daarin. Re ce nt w as ook al opaal ge vonde n door de M ars Rove r Spirit in de Gus e v k rate r, m aar daarbij ging h e t om kl e ine h oe ve e l h e de n van nie t goe d be k e nde oude rdom . Bij de nu aange troffe n opaal l age n gaat h e t om (uite raard re l atie f) jonge ge s te e nte n.

O p s om m ige pl aats e n bl ijk e n de opaal ach tige m ine ral e n s am e n m e t ijz e rs ul fate n voor te k om e n. H e t gaat daarbij s te e ds om l ocatie s in of dire ct rondom droogge val l en rivie rs ys te m e n. Dit w ijs t vol ge ns de onde rz oe k e rs op e e n l angdurig voork om e n van z ure w ate re n aan h e t M ars oppe rvl ak . H e t onts taan van de opaal ach tige s il icate n z ou juis t op de rge l ijk e l ocatie s pl aats ge vonde n h e bbe n door de inw e rk ing op ge s te e nte n bij l age te m pe ratuur van z uur w ate r. O m dat de pl aats e n w aar opaal voork om t l ocatie s z ijn w aar het M ars oppe rvl ak l ang vl oe ibaar w ate r be vatte - e n om dat e ve ntue e ll e ve n daar dus l ang de tijd k re e g om z ich te ontw ik k e l e n - z ijn die l ocatie s vol ge ns de onde rz oe k e rs bij uits te k ge s ch ik t om te z oe k e n naar h e t voork om e n van (al dan nie t fos s ie l e ) prim itie ve vorm e n van l e ve n. Bron: NGV. 8 M e e r inform atie w w w .m ars s ocie ty.be Th e guide s tar | 09

Curs us

M e te ore n, m e te oroïd e n e n m e te orie te n (d e e l1/ 2) Je h e bt vas t w e le e ns e e n val l e nde s te r ge z ie n. Je z ie t dan e e n s oort l ich tfl its aan de h e m e l . Eige nl ijk is ‘val l e nde s te r’ ge e n goe de be nam ing. H e t is e ige nl ijk e e n m e te oor, e n e e n m e te oor h e e ft nie ts m e t de s te rre n te m ak e n. Ste rre n s taan z o ontz e tte nd ve r w e g, dat w e z e vrijw e l nie t k unne n z ie n be w e ge n (be h al ve dan te n ge vol ge van de draaiing van de aarde !).

Foto: Ee n typis ch voorbe e l d van e e n m e te oor of val l e nde s te r – e e n Pe rs e ïde om pre cie s te z ijn. De s te rre n op de z e e nk e l e m inute n be l ich te foto z ijn s tre e pje s ge w orde n, doordat de aarde tijde ns de opnam e natuurl ijk ge w oon door draaide . De m e te oor w as in e e n fl its voorbij. (Foto: Trond Erik H il l e s tad).

M e te ore n z ijn ve rs ch ijns e l e n die z ich op grote h oogte in de dam pk ring afs pe l e n. Dat w e rd in 179 8 be w e z e n door H e inrich Brande s e n Joh ann Be nz e nbe rg.

Z e de de n te ge l ijk e rtijd m e te oorw aarne m inge n vanaf ve rs ch il l e nde pl aats e n in de buurt van Göttinge n (Duits l and). De bane n van de m e te ore n te k e nde n z e in op e e n s te rre nk aart. Toe n m e rk te n z e dat de e e n de m e te ore n door e e n h e e l ande r s te rre nbe e l d z ag be w e ge n dan de ande r. De afs tand tus s e n de w aarne m ings pl aats e n w as be k e nd.

Uit h e t ve rs ch il in pos itie van de m e te ore n te n opz ich te van de s te rre nh e m e l k on h un h oogte w orde n be paal d. Daaruit bl e e k dat m e te ore n op e e n h oogte van z o’n tach tig k il om e te r ve rs ch ijne n.

al s een l ich ts poor aan de h e m e l .

H etkl ink t e rg e e nvoudig, m aar h e t is inge w ik k e l de r dan je de nk t. W e z ul l e n h e t toch probe re n uit te l e gge n. Natuurl ijk ve rbrandt e e n groot de e lvan h e t s tuk je gruis dat in de dam pk ring te re ch tk om t, m aar be h al ve h e t gruis de e l tje z e l f z e ndt ook de l uch t e rom h e e n l ich t uit. O m te s nappe n h oe dit k om t, m oe t je e e rs t ie ts w e te n ove r h oe de l uch t is opge bouw d. Al l e s toffe n e n gas s e n die we k e nne n, be s taan uit pie pk l e ine de e l tje s die atom e n h e te n. Ee n atoom h e e ft e e n k e rn w aar e l e k trone n om h e e n draaie n.

O ok de l uch t in de dam pk ring be s taat uit atom e n. Door de grote s ne l h e id w aarm e e h e t s tuk je gruis de aarde nade rt, k rijgt h e t z e e r ve e l e ne rgie . W e noe m e n dat be w e gings e ne rgie . Door die be w e gings e ne rgie w orde n e r e l e k trone n van atom e n in de dam pk ring w e gge sl age n.

Dit ve rs ch ijns e l h e e t ionis e re n. Na z e e r k orte tijd k om e n de l os ge s l age n e l e k trone n w e e r ne tje s te rug bij de atom e n. Atom e n e n de l os ge s l age n e l e k trone n w orde n dus opnie uw m e t e l k aar s am e nge voe gd: z e re com bine re n.

Bij dat re com bine re n onts taat e e n be e tje l ich t. Ee n m e te oor is dus nie t al l e e n h e t opl ich te n van e e n gl oe ie nd gruis de e l tje . H e t groots te de e lvan h e t l ich t w ordt ve roorz aak t door de re com binatie van e l e k trone n e n ge ïonis e e rde atom e n in de l uch t!

M e te oroïde n, m e te ore n e n m e te orie te n W aar k om t z o’n s tuk je gruis e ige nl ijk vandaan?W e l , om de z on be w e ge n nie t al l e e n pl ane te n, m aar ook h e e lve e lgruis e n s tof.

H e t k an dus ge be ure n dat dit gruis op w e g door h e t z onne s te l s e lde aarde te ge nk om t. W anne e r z o’n gruis de e l tje z ich nog buite n de dam pk ring van de aarde be vindt, w ordt het een m e te oroïde ge noe m d. Z oal s w e e e rde r h e bbe n ge z ie n, h e e t h e t l ich ts poor dat je z ie t al s h e t de e l tje de dam pk ring binne nk om t m e te oor.

Is de m e te oroïde z o groot dat e r e e n s tuk je op aarde te re ch tk om t, dan w ordt dat re s tant m e te orie t ge noe m d. En m e te orie t is dus h e t ove rbl ijfs e l van e e n m e te oroïde .

M e te orie te n w orde n ale e uw e nl ang door m e ns e n ge vonde n. O ok de h e il ige ‘Z w arte Ste e n’ in M e k k a bijvoorbe e l d is m is s ch ie n e e n m e te orie t. Vroe ge r w is te n de m e ns e n nie t w aar de m e te orie te n vandaan k w am e n. In 179 5 vie le r e e n m e te orie t van 26 k il o in Enge l and.

Toe n dach te n de m e ns e n dat h e t e e n s te e n w as die uit de IJs l ands e vul k aan H e k l a ge s l inge rd w as . In 1803 k w am e e n groe p m e te orie te n bij l ’Aigl e in Frank rijk ne e r. De as tronoom Je an Baptis te Biot h e e ft toe n oogge tuige n onde rvraagd e n van

H oe onts taate e n m e te oor?

M aar w at is nu e ige nl ijk e e n m e te oor? In ve e l boe k e n k un je l e z e n dat h e t e e n s tuk je gruis is dat de dam pk ring van de aarde binne nk om t. Door de grote w rijving in de bove ns te l uch tl age n ve rbrandt h e t de e l tje . Dat ve rbrande n z ie n w e 10 | Th e guide s tar

Foto: Som s k ruis t de aarde tijde ns h aar om l oop om de z on de baan van e e n k om e e t. In de z e baan ve rz am e l e n z ich in de l oop van de h onde rde n jare n onte l bare gruis de e l tje s die van de (ve rdam pe nde ) k om e e tafk om s tig z ijn.

K ortnie uw s Ee n Rus s is ch e M ol niya-M draagrak e t h e e ft m e t s ucce s e e n m il itaire s ate l l ie t uit de Cos m os -s e rie ge l ance e rd, z o h e e ft l uite nant-k ol one l Al e k s e j Z ol otoe ch in, w oordvoe rde r van de rak e ts trijdk rach te n, be k e ndge m aak t.

De l ich te M ol nyia ve rtrok om 06.56 uur Be l gis ch e tijd van op de bas is Pl e s s e ts k in h e t noorde n van Rus l and.

De m e e ge voe rde Cos m os -2446 s ate l l ie t be re ik te probl eeml oos de ge pl ande baan. O m w e l k e baan h e t gaat e n wel k e de pre cie z e obje ctie ve n van de s ate l l ie t z ijn, is nie t m e e ge de e l d. De vorige l ance ring van e e n M ol nyia op Pl e s s e ts k w as op 23 ok tobe r 2007.

De z e fam il ie draagrak e tte n is al onge ve e r ve e rtig jaar in ge bruik . Er z ijn al 225 e xe m pl are n ge l ance e rd.

Bron: AFP /ADV/02-12-2008.

In 2013 z ale e n Indië r de e e rs te van z ijn l and w orde n om de ruim te in te gaan. H ij z al dit doe n m e t e e n Rus s is ch e Sojoe z -caps ul e , z o h e e ft h oofd Anatol i Pe rm inov van h e t Rus s is ch e ruim te vaartbure au FSA be k e ndge m aak t te rw ijlh ij s am e n m e t de Rus s is ch e pre s ide nt Dm itri M e dve de v op be z oe k w as in India.

Pe rm inov h e e ft in India s am e nw e rk ings ak k oorde n inz ak e ruim te vaart onde rte k e nd. O p grond h ie rvan z al M os k ou India h ul p ge ve n bij h e t re al is e re n van z ijn e ige n ruim te vaartprogram m a, z e i Pe rm inov. Ne w De l hi aas t ook op be m ande ruim te vaart. Er w ordt nu ge dach t aan e e n e e rs te vl uch t van e e n Indië r, in 2013 m e t e e n Rus s is ch e Sojoe z , be s tuurd door e e n Rus s is ch e k os m onaut.

O nde rh ande l inge n ove r h e t contract s tarte n nog de z e m aand of in januari om de ove re e nk om s t dan in de l oop van vol ge nd jaar te onde rte k e ne n. Vol ge ns h e t Rus s is ch e pe rs bure au Novos ti z oude n e r in 2013 tw e e Indië rs m e e gaan m e t e e n Sojoe z . Er is ook nog s prak e van e e n proje ct voor 2015, m aar w at h e t pre cie s inh oudt, is onduide l ijk .

Uit h e t (Enge l s tal ig) be rich t van h e t Rus s is ch e pe rs bure au Itar-Tas s val t af te l e ide n dat India dan ze l f e e n van z ijn l andge note n in de ruim te z ou bre nge n. H e t Frans e pe rs bure au AFP m e l dde daare nte ge n dat in dat jaar Rus l and e e n vol l e dig door Indië rs be m ande m is s ie z al l ance re n. Bron: Be l ga / VSV / 05-122008.

De NASA h e e ft 12 m e i vas tge l e gd al s nie uw e l ance e rdatum voor het ruim te ve e r Atl antis , z o h e e ft h e t Am e rik aans e ruim te vaartbure au NASA be k e ndge m aak t. De be m anning van de Atl antis m oe t de Am e rik aans Europe s e H ubbl e Ruim te te l e s coop een l aats te opk nap- e n re paratie be urt ge ve n. De Atl antis die nde norm aalin ok tobe r naar de H ubbl e te ve rtre k k e n, m aar dit pl an vie l in duige n om dat datave rw e rk ings s ys te e m A in de k ijk e r ze l f het l ie t afw e te n. Inge nie urs w e rk te n aan e e n ve rvange nd s ys te e m dat z ij h ope n in de l e nte naar h e t K e nne dy Space Ce nte r te k unne n bre nge n, om dan in de Atl antis te w orde n ge s touw d. O nde rtus s e n w e rk t de k ijk e r w e e r door h e t s ucce s vol ops tarte n van h e t re s e rve s ys te e m B. Tijde ns de vijfde en l aats te s e rvice m is s ie m oe t de H ubbl e nie uw e ins trum e nte n k rijge n e n die nt nog ande re h ardw are (z oal s batte rije n e n gyros cope n) ve rvange n. Te ve ns h e e ft de NASA be k e ndge m aak t dat e e n van z ijn m e e s t e rvare n as tronaute n e n ruim te w ande l aars , Carl W al z, h e t ruim te vaartbure au ve rl aat om in de private s e ctor te gaan w e rk e n. Bron: Be l ga /JV/05-12-2008.

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Rubrie k - Fil m tip

Th e truth is in h e re ...

Al l een l e z e rs oude r dan de rtig k unne n w e l l ich t e nige be te k e nis l e gge n in de w oorde n 'Buck Roge rs '.

Daarbij de nk t m e n wel l ich t aan de jare n 80' re e k s m e t Gil Ge rard al s Buck Roge rs e n Erin Gray al s de ve rruk k e l ijk e K ol one lW il m a De e ring. Luch tig SF ve rtie r dat in fe ite ge bas e e rd is op e e n s tripve rh aal uit de jare n 28'.

En dan ? W e l nu, ge ruch te n doe n de ronde dat Frank M il l e r graag e e n fil m ve rs ie z ou w il l e n m ak e n van de z e pos t-m ode rnis tis ch e re e k s . Vraag is al l e e n op w e l ke ve rs ie de z e ge bas e e rd z al z ijn... e n of w e h ie rop w e lw ach te n ?O ok Joh n Carpe nte rs l ow budge t, m aar s te vige cul tkl as s ie k e r, 'Th e y Live ' z ou vol ge nd jaar opnie uw ve rfil md w orde n door Strik e Ente rtainm e nt e n Unive rs al . Toch ge ve s tigde w aarde n. H e t ve rh aal gaat ove r e e n z w e rve r die e e n s pe cial e z onne bril vindt w aarm e e h ij de w e re l d aans ch ouw d z oal s de z e éch t is , nam e l ijk vol van buite naards e n. Late n w e h ope n dat z e al vas t de l e uk e one -l ine rs be h oude n z oal s h e t ons te rve l ijk e "I h ave com e h e re to ch e w bubbl e gum and k ick as s ... and I'm al lout of bubbl e gum ". Nu Ste ph e n K ing e inde l ijk ge s topt is m e t h e t s ch rijve n van ve rve l e nde e n vooral voors pe l bare grie z e l ve rh al e n is H ol l yw oord bl ijk baar op z oe k ge gaan naar e e n nie uw e s ch rijve r.

Die h e bbe n z e al vas t ge vonde n in de vorm van Ne ilGaim an die al s be z e te ne s taat te trappe l e n om z 'n 'Grave yard book ' te ve rfil m e n.

W aar w e w élop z itte n te w ach te n is op 'Battl e : Los Ange l e s ' w aar Aaron Eck h art al s m arinie r, in h e t h artje van Los Ange l e s , de s trijd aanbind met een s te l buite naards e n die e e n invas ie pl anne n. Lijk t m e op e e n typis ch e B-fil m , w oe h a... Frank Spotnitz , de s ch rijve r van h e t s l aapve rw e k k e nde 'X-Fil e s : I w ant to be l ie ve ', h e e ft aange k ondigd dat h ij graag h e t s cript van de de rde fil m z ou w il l e n s ch rijve n. En w ij k ondige n aan dat w e h e m z ul l e n uitl e ve re n aan de K onink l ijk e m ars -garde die nog op z oe k z ijn naar e e n sl ach toffe r om h un gl oe dnie uw e "anal -probe " uitte probe re n...

ge s pe e l d door Nicol as Cage , e e n door s tude nte n ge m aak te tijds caps ul e opgraaft e n z o in h e t be z it k om t van e e n l ijs t m e t datum s van grote ram pe n... in de nabije toe k om s t.

W ijz e l f w ach te n voornam e l ijk op 'W atch m e n' (m aart) die al ge m e e n al s de "Citiz e n K ane of Com ics " w ordt aanz ie n. M e t 'X-M e n origins : W ol ve rine ' (m e i) k om e n we e inde l ijk te w e te n h oe W ol ve rine pre cie s is "onts taan". Enfin, toch w ie nie t e e rde r de com ics l as ... H e t w ach te n op 'Star Tre k XI' (m e i) is ove rige ns ook bijna te n e inde ... Ne t voor de z om e rvak antie k om t 'Te rm inator IV: Sal vation" (juni) uit die ve rm oe de l ijk vre e m d z al aanvoe l en z onde r Arnol d Sch w arz e ne gge r...

Ee n m aand l ate r gaat de w e re l d opnie w te n onde r in '2012' van Rol and Em m e rich die dit re e ds e e rde r probe e rde m e t'Inde pe nde nce day'.

Binne nk ortop DVD /Bl u-Ray 06/01 - Re s ide ntEvil : De ge ne ration 13/01 - X-Fil e s : I w antto be l ie ve 21/01 - Journe y to th e ce nte r.

Trail e r v/d m aand X-M e n O rigins : W ol ve rine . Logan (H ugh Jack m an), ook w e lbe k e nd al s W ol ve rine , is e e n agre s s ie ve m utant m e t e norm e k l auw e n e n de k rach t om z ich z e l f raz e nds ne l te k unne n ge ne z e n. Dit ve rh aalove r h e t ve rl e de n van de m utant ve rte l t ove r de ontm oe ting m e t onde r ande re W il l iam Stryk e r (Danny H us ton), die l ange tijde n e xpe rim e nte n h e e ft ge daan m e t Logan, e n Victor Cre e d (Lie v Sch re ibe r), ook w e lbe k e nd al s de m utant Sabre tooth . Gavin H ood is re gis s e ur van die ns t van de e e rs te X-M e n s pinoff, die re gis s e e rde in h e t ve rl e de n alfil m s al s 'Ts ots i' e n 'Re ndition'. Naas t Jack m an z ie n w e ook nog ve rtol k inge n door onde rm e e r K odi Sm it-M cPh e e , Lie v Sch re ibe r, Danny H us ton, Ryan Re ynol ds , Tayl or K its ch , Lynn Col l ins , w il l .i.am , Dom inic M onagh an e n Danie l H e nne y. 29 april 2009 in de bios coop ! De trail e r k an je h ie ronde r te rugvinde n.

Binne nk ortte z ie n...

De k om e nde w e k e n e n m aande n m oge n w e e nk e l e boe ie nde SF fil m s ve rw ach te n z oal s ... 'K now ing' (m aart) w aarin e e n l e e rk rach t,

8 M e e r inform atie w w w .x-m e norigins .com Th e guide s tar | 11

Curs us

M e te ore n, m e te oroïd e n e n m e te orie te n (d e e l1/ 2) h onde rde n m e te orie te n vas tge s te l d w aar z e te re ch t w are n ge k om e n.

Daarm e e k on h ij aantone n dat de s te ne n e e n l ange toch t door de aards e dam pk ring ach te r de rug h adde n e n w aars ch ijnl ijk uit de ruim te afk om s tig w are n. Ve e l m us e a h e bbe n e e n m e te orie te nve rz am e l ing. De groots te m e te orie t die m e n h e e ft ve rpl aats t, l igt in h e t H ayde n-pl ane tarium in Ne w York .

H ij w e e gt onge ve e r 36.000 k il o en is door Robe rt Pe ary in Groe nl and ge vonde n. Bij de H oba-boe rde rij in de buurt van Grootfonte in (Nam ibië ) l igte ch te r e e n nóg grote r e xe m pl aar, dat onge ve e r 60.000 k il o w e e gt. O ok de s te rre nw ach te n ‘Quas ar’ in H oe ve n e n ‘M e rcurius ’ in Dordre ch t h e bbe n e e n aantal m e te orie te n. Lang w e rd ge dach t dat m e te oroïde n een ge vaar z oude n k unne n opl e ve re n voor de ruim te vaart, m aar dat bl ijk t in prak tijk e rg m e e te val l e n.

in e e n be paal de rich ting door e e n w ol k van s tof- e e n gruis de e l tje s be w e e gt.

Ee n m e te ore nz w e rm w ordt ge noe m d naar h e t s te rre nbe e l d w aar de radiant in l igt. Bijna el ke m e te ore nz w e rm is e nk e l e dage n l ang z ich tbaar. H oe l ang e e n z w e rm te z ie n is , h angt af van de bre e dte van de s tof- e n gruis w ol k.

H oe bre de r de w ol k , de s te l ange r h e e ft de aarde nodig om e r doorh e e n te tre k k e n.

De Pe rs e ïde nz w e rm is e e n h e l e ‘bre de ’ m e te ore nz w e rm . O m s tre e k s 20 jul i ve rs ch ijne n de e e rs te m e te ore n van de z e z w e rm . De l aats te m e te ore n k unne n rond 20 augus tus w orde n w aarge nom e n.

De z e z w e rm is dus e e n m aand l ang w aarne e m baar. In die m aand l e gt de aarde z o’n 80 m il joe n k m af. De Pe rs e ïde nz w e rm is dus be s t groot!

In de l oop van die m aand ve rande rt de pl aats van de radiant.

O m s tre e k s 11 augus tus , w anne e r de m e e s te m e te ore n van de z e z w e rm te z ie n z ijn, l igt de radiant in h e t s te rre nbe e l d Pe rs e us . Vandaar dat de z e m e te ore n Pe rs e ïde n w orde n ge noe m d.

H el de rh e id e n m agnitude De s te rre n die je aan de h e m e l z ie t, z ijn nie t al l e m aale ve n h e l de r.

H oe h e l de r e e n s te r is , k un je aange ve n m e t e e n ge tal : de m agnitude . H oe h e l de rde r e e n s te r is , de s te l age r is z ijn m agnitude .

Voor de h e l de re rode s te r in de Stie r, Al de baran, h e bbe n s te rre nk undige n m agnitude +1 ge k oz e n. Ste rre n die onge ve e r 2,5 k e e r z o z w ak z ijn al s Al de baran, z ijn van m agnitude + 2. Dit z ijn bijvoorbe e l d de h e l de re s te rre n in de Grote Be e r e n in Cas s iope ia.

Ste rre n van m agnitude + 3 z ijn w e e r 2,5 k e e r z o z w ak al s die van m agnitude + 2. De z w ak s te s te rre n die je tijde ns e e n h e e l h e l de re donk e re nach t nog k unt z ie n h e bbe n een hel de rh e id van onge ve e r + 6. Som m ige s te rre n z ijn zo h e l de r, dat h un m agnitude ne gatie f is . De al l e rh e l de rs te s te r aan de h e m e l , Sirius , bijvoorbe e l d is van m agnitude -1,4.

Al s je m e te ore n gaat k ijk e n, is h e t h andig al s je de hel de rh e id ops ch rijft van de z w ak s te s te rre n die je nog nét k an z ie n. Z o k un je l ate r z ie n h oe h e l de r e n donk e r de h e m e l w as e n je w aarne m inge n m e t die van ande re n ve rge l ijk e n.

Je k unt ook de h e l de rh e id van e e n m e te oor s ch atte n. Ve rge l ijk de z e m e t s te rre n w aarvan je de hel de rh e id w e e t. Be s t e e n l as tige kl us , m aar oe fe ning baartk uns t!

Foto: De groots te m e te orie te n die je in e e n m us e um k unt z ie n, l igge n in h e t H ayde n-pl ane tarium in Ne w York . Dit ge vaarte w e e gt onge ve e r 15.000 k il o e n k om t uit W il l am e tte , O re gon.

De radiant Al s je e e n m e te ore nz w e rm w aarne e m t, l ijk t h e t ne t al s of al l e m e te ore n uit één be paal d punt aan de h e m e lk om e n (z ie de voork ant van de z e broch ure !). Dat punt h e e t de radiant of h e t vl uch tpunt van de z w e rm . H e t ‘w e gvl uch te n’ van de m e te ore n uit de radiant is nie ts ande rs dan ge z ich ts be drog.

H e tz e l fde ge z ich ts be drog k rijg je al s je m idde n tus s e n tw e e tre inrail s gaat s taan. Dan l ijk t h e t nam e l ijk ne t al s of de rail s in de ve rte bij el k aar k om e n. O p pre cie s de z e l fde m anie r l ijk e n al l e m e te ore n van e e n be paal de z w e rm uit e e n punt te k om e n. Dat k om t doordat de aarde 12 | Th e guide s tar

De z e foto is ge m aak t tijde ns de Le onide nz w e rm van 2001. Al s je goe d k ijk t, z ijn be h al ve vie r h e l de re m e te ore n ook nog e e n paar z w ak k e re te z ie n. (Foto: Robe rt H aas ;h ttp://de l ps urf.w w w .cis tron.nl )

K ortnie uw s Stude nte n van de Unive rs ite it van Le ide n h e bbe n (pe r toe val ) een pl ane e t buite n ons z onne s te l sel ontde k t die de e e rs te is die rond e e n z e e r s ne l rote re nde h e te s te r draait.

Dat h e e ft de Europe s e Z uide l ijk e Ste rre nw ach t ESO vandaag be k e ndge m aak t. De s tude nte n k e k e n tijde ns e e n oe fe ning naar z oe k al goritm e n in e e n databas e naar de s ch om m e l inge n in h e l de rh e id van z ow at 17.500 s te rre n e n vonde n e r e e n w aarvan de h e l de rh e id om de 2,5 dage n ge dure nde tw e e uur z ow at e e n proce nt l age r w as . W aarne m inge n m e t de VLT-te l e s coop van de ESO in Ch il i be ve s tigde n h e t ve rm oe de n dat die s ch om m e l ing w e rd ve roorz aak t door e e n pl ane e t, e n nie t door e e n bruine dw e rgs te r of e e n k l e ine s te r. H e t is m e te e n de e e rs te pl ane e t die rond e e n s ne lrote re nde s te r draait. H e t is ook de tot nu toe h e e ts te w aarbij e e n e xopl ane e t is ge vonde n. De pl ane e t k re e g de proz aïs ch e naam O GLE-TRL9 b, m aar gaat in Le ide n door h e t l e ve n al s Re M e Fra-1, naar de nam e n van de s tude nte n (M e ta de H oon, Re m co van de r Burg e n Francis Vuis je ). H e t obje ct is vijf k e e r z o groot al s 'onz e ' Jupite r e n draait in 2,5 dage n rond z ijn s te r. De pl ane e t be vindt z ich op s l e ch ts drie proce nt van de afs tand aarde -Z on tot z ijn s te r, w aardoor z ij z e e r h e e t e n ve e lgrote r is dan norm al e pl ane te n. H e t z ou e r bijna 7.000 grade n h e e t z ijn, of 1.200 w arm e r dan op de Z on. Bron: Be l ga / SVM /04-12-2008.

W aarne m inge n van m agne tis ch e ve l de n e n e l e k tris ch ge l ade n de e l tje s in de om ge ving van de re uz e npl ane e t Jupite r, uitge voe rd door de Am e rik aans e pl ane e tve rk e nne r Gal il e o, w e rpe n nie uw l ich t op de oorz aak van z oge h e te n m agne tis ch e s ubs torm e n in de om ge ving van de aarde . Dat s ch rijve n onde rz oe k e rs van de Europe s e ruim te vaartorganis atie ESA in Journal of Ge oph ys ical Re s e arch .

Bij m agne tis ch e s ubs torm e n k rijge n el e k tris ch ge l ade n de e l tje s in k orte tijd een grote h oe ve e l h e id e ne rgie , w aarna z e m e t h oge s ne l h e id in de rich ting van de aarde be w e ge n, e n daar onde r ande re ve rs toringe n in s ate l l ie tcom m unicatie en pool l ich t ve roorz ak e n. W aardoor z o'n tw e e à drie uur dure nde s ubs torm door ge trigge rd w ordt - e e n ge be urte nis op de z on, of e e n ve rs ch ijns e l dat z ich binne n de aards e m agne tos fe e r afs pe e l t - w as e ch te r nooit duide l ijk .

Door Gal il e o-w aarne m ige n van Jupite r te ve rge l ijk e n m e t m e tinge n van ESA's Cl us te r-s ate l l ie te n (die l angge re k te bane n rond de aarde be s ch rijve n) is e e n be gin ge m aak t m e t de opl os s ing van h e t raads e l . De s ubs torm e n in de Jupite r-m agne tos fe e r (die ve e l grote r is dan die van de aarde ) dure n e nk e l e dage n in pl aats van e e n paar uur. Z e z ijn ge as s ocie e rd m e t m ate riaal dat vanaf de vul k anis ch actie ve Jupite rm aan Io de ruim te in w ordt ge bl az e n.

Dat doe t ve rm oe de n dat ook de aards e s ubs torm e n ge trigge rd w orde n door ve rs ch ijns e l e n in de m agne tos fe e r z e l f.

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Aantal l e n m e te ore n W e k om e n nog e ve n te rug op h e t aantalm e te ore n dat te z ie n is . Al s je gaat w aarne m e n, k un je nie t de hel e h e m e l te ge l ijk in de gate n h oude n. Je h e bt nu e e nm aalge e n oge n in je ach te rh oofd. H oe h oge r de radiant aan de h e m e ls taat, de s te m e e r m e te ore n je k unt z ie n. H e t be s te is dat de radiant re ch t bove n je h oofd s taat, ofte w e lin h e t z e nit.

H oe l age r de radiant aan de h e m e l s taat, de s te m inde r m e te ore n z ul l e n e r te z ie n z ijn. Ee n m e te oor is vaak nie t l ange r dan e e n fractie van een s e conde z ich tbaar.

H el de re m e te ore n z ijn w at l ange r z ich tbaar dan z w ak k e m e te ore n. Je z ul t w e l be grijpe n dat z w ak k e m e te ore n ve e lm oe il ijk e r z ijn w aar te ne m e n dan h e l de re . M aar van die h e l de re m e te ore n z ijn e r ve e le n ve e lm inde r. De m e e s te m e te ore n die w e z ie n, z ijn van m agnitude 3 of 4.

M e te ore n z w ak k e r dan m agnitude 4 ve rs ch ijne n m aar h e e l k ort e n val l e n h aas t nie t op.

M e te ore n h e l de rde r dan m agnitude 3 z ijn e r nie t z ove e l– die z ie je daardoor ook m inde r. Z w ak k e s te rre n k un je ve e l ge m ak k e l ijk e r z ie n dan z w ak k e m e te ore n. Ste rre n van m agnitude 5 k un je z onde r ve e l m oe ite onde rs ch e ide n, al s je m aar z orgt dat je w e inig l as t h e bt van s tads l ich t. Naar die z w ak k e s te rre n k un je ge conce ntre e rd k ijk e n. Bij m e te ore n van m agnitude 5 gaat dat nie t. Z e z ijn m aar h e e l e ve n z ich tbaar, te rw ijlje nie t van te vore n w e e tw aar z e ve rs ch ijne n.

179 9 , 1866, 19 9 9 e n 2001 h e bbe n ve l e w aarne m e rs e e n prach tige m e te ore nre ge n ge z ie n. H ube rt A. Ne w ton h e e ft k unne n aantone n dat de z e z w e rm al z e k e r s inds h e t jaar 9 02 w ordt w aarge nom e n. O m de 33 of 34 jaar is h e t aantal Le onide n opm e rk e l ijk groot. H oe k om t h e t nu dat ie de re 33 of 34 jaar ve e l m e e r m e te ore n ve rs ch ijne n dan ande rs ?

H e t gruis w aaruit de Le onide nz w e rm be s taat, is afk om s tig van de k om e e t Te m pe l -Tuttl e . Toe n de z e k om e e t in 1866 w e rd ontde k t, w as h ij alve e lvan z ijn m as s a k w ijt ge raak t. H e t s tof e n gruis van de k om e e ts taart h e e ft z ich in de l oop van de h onde rde n jare n l angz aam ove r de baan van de k om e e t ve rs pre id, m aar in s om m ige de l e n van de baan k om t ve e l m e e r gruis voor dan in ande re de l e n. Ie de re 33 jaar gaat de aarde juis t door door z o’n ‘gruis rijk ’ de e l h e e n. Er k om e n dan natuurl ijk ook ve e l m e e r m e te oroïde n in de dam pk ring te re ch t. O ok ande re m e te ore nz w e rm e n ve rtone n s om s z e e r grote aantal l e n m e te ore n. Al s voorbe e l d noe m e n w e nog de ok tobe r-Draconide n.

Op 9 ok tobe r 19 33 w e rde n e r m e e r dan 300 m e te ore n pe r m inuut van de z e z w e rm w aarge nom e n.

Bijz onde re m e te ore nz w e rm e n Ie de re h e l de re avond k un je w e l e e n paar m e te ore n pe r uur z ie n.

Tijde ns m e te ore nz w e rm e n s tijgt dit aantal s om s tot e nk e l e tie ntal l en pe r uur. In h e t ve rl e de n z ijn e r e nk e l e fantas tis ch e m e te ore nre ge ns w aarge nom e n. Ee n m ooi voorbe e l d is de m e te ore nre ge n van 12 nove m be r 1833. Duiz e nde n e n nog e e ns duiz e nde n m e te ore n w e rde n e r toe n in e e n uur w aarge nom e n. Som m ige w aarne m e rs z e ide n z e l fs dat h e t aantal m e te ore n e ve n groot w as al s het aantal s ne e uw vl ok k e n bij e e n s ne e uw bui. Dat is m is s ch ie n w at ove rdre ve n, m aar de m e e s te m e ns e n s ch atte n h e t toch op z o’n tw intig m e te ore n pe r s e conde ! De radiant van de z e m e te ore nz w e rm l ag e rge ns in h e t s te rre nbe e l d Le e uw . De Latijns e naam van dit s te rre nbe e l d is Le o, e n daarom w e rde n de m e te ore n Le onide n ge noe m d. De Le onide n z ijn ie de r jaar z ich tbaar, m aar m e e s talz ijn e r m aar e e n paar m e te ore n pe r uur te z ie n. Toch is de Le onide nz w e rm nie t al l een in 1833 zo indruk w e k k e nd ge w e e s t. O ok in

Foto: Je anne tte Bos .

De z e broch ure is e e n uitgave van de Stich ting Unive rs um t.b.v. de Jonge re nw e rk groe p voor Ste rre nk unde . Voor m e e r inform atie ove r de JW G k un je s ch rijve n naar: JW G, Z onne nburg 2, 3512 NL Utre ch t.

8 M e e r inform atie w w w .s te rre nk unde .nl /jw g

Th e guide s tar | 13

Rubrie k - Softw are

NA SA 's W orl d W ind 1.4 Nas a W orl d W ind 1.4 is e e n vol l e dig gratis program m a, dat je k an dow nl oade n voor 15 M b bij de gratis s oftw are op de AEG w e bs ite .

Surf naar 'w w w .digil ife .be /ae g' e n kl ik door naar 'Educatie f' e n 'Softw are '. De ins tal l atie van h e t program m a ve rl oopt h e e lvl ot. H e t program m a l aat je toe om aan de pl ane e tbolAarde te draaie n, e n in te z oom e n tot op h e t m axim al e de tailvan s ate l l ie tfoto's . Tie ns , dit is dus h e tz e l fde al s Googl e Earth ?

Ne e n, nie th e l e m aal !

Googl e Earth is ook e e n tof program m a, ook daar k an je inz oom e n om te z ie n h oe je e ige n h uis e ruit z ie t vanop grote h oogte .

M aar na e e n uurtje s pe l e n in Googl e Earth h e b je z ow at al l e s al ge z ie n. W orl d W ind h e b ik nu onde rtus s e n ale e n ande rh al f jaar, e n ik be n e r nog s te e ds nie t op uitge k e k e n. H e t pl e z ie r h oudt nie t op, e n daar is ook e e n goe ie re de n voor.

O m te be ginne n is h e t al l e rgroots te ve rs ch il m e t Googl e Earth , dat W orl d W ind vol l e dig off-l ine k an ge draaid w orde n! M e t Googl e Earth l e g je continue e e n ve rbinding m e t h e t inte rne t om de s ate l l ie t-foto's te dow nl oade n. Googl e l aat pre cie s nie t toe dat je foto's op je pc te re ch tk om e n.

M aar w aarom te l k e ns de z e l fde foto's dow nl oade n al s je m e e rde re k e re n naar de z e l fde pl aats w il k ijk e n? W orl d W ind daare nte ge n pl aats t al l e foto's die re e ds z ijn ge dow nl oad, op je h arde s ch ijf. O p die m anie r k an je voortdure nd foto's s pare n, e r nadie n off-l ine bl ijve n van ge nie te n, e n je k an z e z e l fs vrij k opië re n naar ande re pc's van je vrie nde n of fam il ie .

Googl e Earth ge bruik t s l e ch ts één s oort s ate l l ie t-foto's . Z ij h e bbe n dus nie ts m e e r dan de vol l e dige Aarde op één e nk e l e grote foto. Bij W orl d W ind k an je m e te e n voor vijf s oorte n s ate l l ie t-foto's k ie z e n, voor de gans e w e re l d! Voore e rs t z ijn e r de re ce nte NLT foto's van de LandSat7 s ate l l ie t, z ow e lin vis ue l e kl e ure n, al s in aange pas te k l e ure n voor e e n duide l ijk e r de tail . Dan be s ch ik je ook ove r de be e l de n uit de origine l e Ge oCove r 19 9 0 e n de Ge oCove r 2000. En al s l aats te ge nie t je ook van de foto's uit h e t Bl ue M arbl e Ne xt Ge ne ration proje ct, die de w e re l d toont voor e l k van de 12 m aande n van h e t jaar!

14 | Th e guide s tar

Z ie foto 1 die op tw e e ve rs ch il l e nde tijds tippe n van h e t jaar s ne e uw toontin Scandinavië e n Sibe rië .

H e t is dus toe ge l ate n dat je van één s oort foto e e n gans m apje voor één be paal d l e ve l , vrij k opie e rtnaar e e n ande re pc.

W il je m e te e n voor e e n be paal d l e ve l al l e foto's te r be s ch ik k ing h e bbe n, dan k an je h ie rvoor pack s op de s ite 'w w w .w orl dw inddata .com ' dow nl oade n. H ie r vind je bvb. e e n e xe -be s tand van 1,3 Gb die al l e be s tande n voor de l e ve l één van NLT LandSat7 voor je gaat ins tal l e re n. (Z org dus dat je al s doe l m ap voor 'C:/Program Fil e s /Nas a/W orl d W ind 1.4' k ie s t.)

O f je vindt h ie r bvb. ook e e n pack voor de l e ve ltw e e van Bl ue M arbl e (van al l e tw aal f m aande n!) voor sl e ch ts 207 M b.

O ok de Cl e m e ntine foto's voor de M aan vind je h ie r.

Voor al l e foto's w e rd de m e e s te arbe id tus s e n 19 9 9 e n 2002 ve rrich t. De Lands at7 s ate l l ie t, op e e n h oogte van 700 k m , s cant de gans e aardbolaf in 232 rondje s . Dit be te k e nt dat h e t s l e ch ts om de 16 dage n te rug e e n ide ntie k e pl aats k an fotografe re n.

Al s je op e e n be paal de pl ek inge z oom d be nt, k an je al tijd m e t F5 ('re fre s h vie w ') opnie uw de foto's voor de z e pl aats van h e t inte rne tl ate n oph al e n.

Sl e e p m e t de re ch te rm uis k nop inge druk t, om al s e e n vl ie gtuig l aag bove n de vl ak te te be w e ge n.

Late n we nog e e ns meer ve rs ch il l en aantone n tus s e n e Earth e n W orl d W ind. M e e r Voor e l k e s oort foto be s taan e r Googl ijk e r w orde n l e ve l s . El k e h oge re l e ve lbe s taat uit e n m e e r z alh e t duide l d W ind vanuit e e n totaal foto's die e e n s ch e rpe r de tail dat W orl be doe l ing is onts taan. h e bbe n. Al s je dus s te e ds dich te r ande re e al tijd voor de fun inz oom t op de aardbol , z al h e t Te rw ijl Googl k oos , h e e ft W orl d W ind ie ts ve e l program m a te l k e ns de foto's van m e e r e ducatie fs . H e t is trouw e ns e e n h oge r l e ve loph al e n, e n z alje ge k e nd dat Googl e Earth e e n s te e ds m e e r de tailte z ie n k rijge n. nogalz w aar e n s tug program m a is .

W aar w ordt al je re e ds ge dane W orl d W ind k an ook be rge n e n dow nl oad van foto's e n ande re s in 3D w e e rge ve n z oal s ze ge ge ve ns op je pc ge z e t? H e t h e uve l op Aarde w e rk e l ijk voork om e n program m a h e e ft daarvoor e e n (ge bas e e rd op SRTM ge ge ve ns ). h oofdm ap, w aarin h e t s ubm apje s Ik ge e f toe , Googl e Earth doe t dit pl aats t. De h oofdm ap z it op de ook , m aar h e t is ge w e te n dat vol ge nde l ocatie : "C:/Program Googl e Earth nie t h e e l pre cie s Fil e s /Nas a/W orl d W ind 1.4/Cach e " om gaat m e t die h oogte s . W orl d d De foto's voor e l k van de vijf W ind doe t dit e xacte r, e n W orl W ind is ook de e nige die e ve ne e ns s oorte n, w orde n in e e n apart m apje de die pte ve rs ch il l e n in z e e ë n e n ge z e t. In e l k van die m apje s w orde n oce ane n k an w e e rge ve n (de de foto's van e l ke l e ve lnog e e ns in z oge naam de Bath ym e try). Je k an aparte m apje s ge z e t, m e t de nam e n im m e rs z e l f e e n factor k ie z e n 0, 1, 2, 3, e nz ovoort. w aarm e e je de h oogte s e xtra k an uitve rgrote n. Dit k an via h e t m e nu De foto's voor e l k e m aand van de Bl ue M arbl e vind je te rug in h e t "Vie w - Ve rticalExagge ration". De factor 'm aal0' toont al l e s op Aarde m apje "BM NG". De foto's voor de pl at. Je k an ove rdrijve n tot e e n w are e n ps e udo NLT LandSat7, e n factor van 'm aal 10'. O p foto 2 de Ge oCove r 19 9 0 e n 2000, vind je je h e t Sch ots te rug in de m ap "Earth /Im age s / h ie rnaas t z ie ge be rgte in de buurt van Loch Nas a Lands atIm age ry"

K ortnie uw s H e t com prom is ove r de k ool dioxide uits toot van w age ns dat gis te re navond binne n de Europe s e Unie w e rd be re ik t, is e e n l e ge doos , z o h e e ft Gre e npe ace vandaag op h e t ak k oord ge re age e rd. "Europa l aat z ich opnie uw ringe l ore n door de autol obby." De l ids tate n van de EU k w am e n ove re e n de autofabrik ante n vanaf 2012 te dw inge n de CO 2-uits toot van h un nie uw e w age ns te ve rm inde re n op s traffe van boe te s . De m aatre ge l m aak t de e l uit van h e t pak k e t ins panninge n dat de EU w il l e ve re n om de opw arm ing van h e t k l im aat te ge n te gaan. K rach te ns h e t ak k oord m oe t de CO 2-uits toot in de pe riode 2012-2015 te rugge brach t w orde n tot 130 gram pe r k il om e te r. Te ge n 2020 m oe t de uits toot dal e n tot 9 5 gram CO 2 pe r k il om e te r. De doe l s te l l ing van 130 gram CO 2 pe r k il om e te r is opnie uw m e t drie jaar uitge s te l d tot 2015 e n e e n h e l e re e k s van ach te rpoortje s e n de l age boe te s z ul l e n e rvoor z orge n dat dit doe lz e l fs dan w aars ch ijnl ijk nie t ge h aal d w ordt, z o s taat in e e n m e de de l ing van Gre e npe ace . De doe l s te l l ing van 9 5 gram CO 2 pe r k il om e te r te ge n 2020 is vol ge ns de m il ie uorganis atie nie t binde nd. "H ie rm e e z al de autos e ctor w e inig tot nie ts bijdrage n aan de s trijd te ge n de k l im aatve rande ring. Ande re s e ctore n z ul l e n h ie rvan de ge vol ge n m oe te n drage n." "Bove ndie n bl ijft ook de cons um e nt nog jare n op z ijn h onge r z itte n voor éch t z uinige re auto's ", al dus Joe ri Th ijs , cam pagne ve rantw oorde l ijk e voor k l im aat e n trans port van Gre e npe ace . "Lande n al s Duits l and e n Ital ië h e bbe n de re ge l ge ving ge ne k t door de k ortz ich tige be l ange n van h un autofabrik ante n te ve rde dige n."

Aus tral ië s droogs te s taat, South Aus tral ia, h e e ft voor h e t e e rs t w ate r m oe te n k ope n om dre ige nde te k orte n af te w e nde n. Dat h e e ft de m inis te r van w ate rve il igh e id, K arl e ne M ayw al d, ge z e gd. De s taat k och t 231 gigal ite r w ate r om te z orge n dat z ijn h oofds tad Ade l aide in 2009 vol doe nde w ate r h e e ft, ook al s de h uidige droogte voortduurt.

De rtig gigal ite r w e rd ge k och t uit de w ate rvoorrade n die de s taat m e t ande re Aus tral is ch e s tate n de e l t e n 201 gigal ite r w e rd ge k och t op de w ate rm ark t, voor e e n prijs van 350 tot 450 Aus tral is ch e dol l ar (177 tot 227 e uro) pe r gigal ite r. Er h e e rs t alvijf jaar droogte in South Aus tral ia e n de w ate rvoorraad in de ops l agtank s e n s paarbe k k e ns van Ade l aide nam vorig jaar m e t ach t proce nt af. Som m ige de s k undige n h adde n voors pe l d dat South Aus tral ia dit jaar alz onde r w ate r z ou k om e n te z itte n. H e t w ate rge bre k onts taat nie t al l e e n door jare n van w e inig re ge nval , m aar ook doordat South Aus tral ia aan h e t e ind l igt van e e n rivie rs te l s e lw aarvan h e t w ate rpe il ge s taag z ak t. Be w one rs w orde n re ge l m atig ge confronte e rd m e t e e n ve rbod om buite ns h uis w ate r te ge bruik e n, bijvoorbe e l d om de tuin te be s proe ie n of de auto te w as s e n. O p e e n w ate rconfe re ntie in de Am e rik aans e s taat Utah w aars ch uw de n ge l e e rde n donde rdag dat z e ve n w e s te l ijk e s tate n van de Ve re nigde State n de k om e nde jare n w ate rte k orte n k unne n ve rw ach te n. De rivie r de Col orado w aaruit de z e s tate n putte n w ordt al z w aar be l as t door droogte e n be vol k ings aanw as e n z al door de k l im aatve rande ring ve rde r ach te ruitgaan, z e gge n z ij. Al s e r ge e n be te r w ate rbe h e e r k om t z al e r uite inde l ijk w aars ch ijnl ijk e e n ge ve ch t om w ate r tus s e n de z e ve n s tate n uitbre k e n, z e i Dave W e gne r, de organis ator van de confe re ntie op de unive rs ite itvan Utah .

Ne s s , m e t aan de z e e de s tad Inve rne s s . H e t is ook m oge l ijk om de s ch aduw e n van de h e uve l s weer te ge ve n. Ga h ie rvoor naar h e t m e nu 'Tool s ' e n 'Sunl igh tControl '.

Na h e t ops tarte n van W orl d W ind h e b je bove naan e e n re e k s icone n.

Daar vind je de 4 icone n voor de NLT LandSat7 (w are e n ps e udo kl e ure n) e n de Ge oCove r (19 9 0 e n 2000). Je k an dus te l k e ns m e te e n om s ch ak e l e n tus s e n de 4 foto's . Al s je nog nie t s te rk inge z oom d h e bt, of nog ge e n NLT LandSat7 of Ge oCove r ge k oz e n h e bt, dan z ie je s te e ds de foto's van de Bl ue M arbl e . W il je naar e e n ande re m aand van Bl ue M arbl e s pringe n, kl ik dan op h e t icoon 'NASA Bl ue M arbl e '.

Z o is e r ook e e n icoon Pl ace nam e s .

De z e z al de nam e n van s te de n w e e rge ve n. Dit z ijn im m e rs ook ge ge ve ns die ge dow nl oad w orde n.

W il je m e te e n ove r al l e s te de nnam e n be s ch ik k e n, dan vind je h ie rvoor e e n pack op de s ite 'w w w .w orl dw indce ntral .com /addons / l is t', e n k l ik ve rde r door naar 'Cl as s ic Pl ace nam e s Cach e Pack '.

H ie r vind je e e n e xe -be s tand van 36 M b die voor je be s tande n ins tal l e e rt in de m ap 'Data/Earth /Pl ace nam e s '.

Zo be s ch ik je m e te e n ove r de nam e n van al l e s te de n e n dorpe n van de w e re l d, m aar ook bvb. van m e re n e n be rge n.

Z o z ijn e r nog de icone n 'Boundarie s ' (toont de l ands gre nz e n), 'Landm ark s ' (toont pl aats e n e n uitl e g van be k e nde be z ie ns w aardigh e de n, z oal s de Ch ine s e M uur, Stone h e nge , K e nne dy Space Ce nte r, ...), 'Fl ags ' (toont de vl agge n van al l e l ande n), e n de icone n 'Latitude and Longitude l ine s ' e n 'Com pas s ' s pre k e n voor z ich . De icone n 'USGS' e n 'Z oom It' z ijn voorbe e l de n van nog ande re s oorte n s ate l l ie t-foto's , vooral van

Am e rik aans e groots te de n. Z e h e bbe n e e n nog fijne r de tail .

M e t h e t icoon 'W M S Brow s e r' k an je de toe gang tot ande re s e rve rs ins te l l e n, die nog meer w e te ns ch appe l ijk e be e l de n te r be s ch ik k ing s te l l e n. Z oal s van h e t GLO BE proje ct e n h e t SVS Anim ate d Earth proje ct. H e t icoon 'Rapid Fire M odis ' h aal t re ce nte foto's e n ge ge ve ns op ove r ork ane n, bos brande n e n vul k ane n.

M e t h e t icoon 'Gl obalCl ouds ' h aal je z e l fs w ol k e nfoto's op. M e t de 'As trobiol ogy Fie l d Guide ' e n de 'Le w is and Cl ark Trail ' k an je de be l e ve nis s e n vol ge n van ande r onde rz oe k s w e rk . En m e t 'M onte re y Re al tim e W e ath e r' k an je alrade n w atje z alte z ie n k rijge n.

W orl d W ind toont nie t al l e e n de Aarde , m aar ook Jupite r, M ars , de M aan, Ve nus , pl ane e tm ane n, m e t al l e pl aats nam e n e rbij, en e ve ne e ns de gans e h e m e l bolm e t de be k e nde DSS Digitiz e d Sk y Surve y s te rre nfoto's . O m van 'bol ' te ve rande re n, ga je ge w oon naar h e tm e nu 'Fil e '.

En h ie r k om t e e n ande r groot ve rs ch il m e t Googl e Earth . De program m acode is vol l e dig be s ch ik baar. Dit be te k e nt dat w ie h andig is in program m e re n, z e l f s tuk k e n k an s ch rijve n die k unne n w orde n inge pas t in W orl d W ind.

De z e s tuk k e n w orde n dan be s ch ik baar ge m aak t voor h e t gans e publ ie k . Al l e hel p en inform atie ove r de z e add-ons k an je vinde n op de s ite 'w ik i.w orl dw indce ntral .com '.

H ie r vind je re e ds m as s a's add-ons , e n je k unt z e nie t ge k ge noe g be de nk e n. W at je m om e nte e lz oal aan je e ige n W orl d W ind k an toe voe ge n z ijn bijvoorbe e l d de 'm il itaire bas is s e n', 'e cl ips pade n', 'im pact k rate rs ', 'al l e s ch ade van K atrina', 'te ctonis ch e pl ate n', 'dinos aurus l ocatie s ', 'te l e s coop

Th e guide s tar | 15

l ocatie s ', 'z uidpools tations ', 'de re is van M age l l an', 'de re is van Darw in aan boord van de H M S Be agl e ', 'de re is van vik ing O ttar', 'w e re l dtijd z one s ', 'Space Launch l ocatie s ', 'de vl uch t van Fos s e tt', 'nach t-be e l de n', e e n 'Sate l l ite Track e r', e n z e l fs de 'im pact pl aats e n van Sh oe m ak e rLe vy op Jupite r'. O ve rl oop z e k e r e e ns al l e docum e ntatie e n de ve l e m oge l ijk h e de n op de z e s ite ! O ok z ijn e r tal van dis cus s ie forum s te vinde n ove r W orl d W ind.

W aars ch ijnl ijk k e n je ook de K M Len SH P-be s tande n.

H e t z ijn s tandaard form ate n. O ok in W orl d W ind k an je de z e fil e s im porte re n.

Z e tone n bvb. de Trans s ibe ris ch e Spoorl ijn.

En e r z ijn nog e nk e l e functie s te vinde n. In h e t m e nu 'Tool s ' k om t e r m e t 'Scal e Bar Le ge nd' e e n s ch aal te voors ch ijn, om tijde ns het inz oom e n e e n be te r ide e te k rijge n ove r de afs tande n. Via h e t m e nu 'Vie w ' e n 'Sun Sh ading' k om e n de z on en al l e s ch aduw e n te voors ch ijn, dus ook de dag- e n nach tz ijde van de aardbol . En al s je l aag vl ie gt, k an je m e t 'Atm os ph e ric Scatte ring' nie t al l e e n de z on z ie n onde rgaan, m aar w ordt h e t hemel bl auw ook e ch t oranje donk e r e n be ginne n de s te rre n z ich te tone n. M e t h e t icoon 'Tim e Control l e r' l aat je de s te rre n ach te r de aardbol voortbe w e ge n, al s ook de dag- e n nach tz ijde . En bij z w e e fh oogte z ijn dit de h e uve l s ch aduw e n e n de onde rgaande

z on. K ortom , je k an h e e l w at toe voe ge n aan W orl d W ind, m aar h e t al l e rl e uk s te bl ijft dat je de w e re l d k an afre iz e n e n bl ijft ge nie te n van de dive rs e s ate l l ie tfoto's , om al h un de tail s te ontde k k e n, e n dat te rw ijl je al l e foto's ops paart van de ge bie de n die je re e ds h e btbe z och t.

O p foto 3 z ijn Brugge , Z e e brugge e n O os te nde te h e rk e nne n.

Al s e r e ige n e rvaringe n m e t W orl d W ind z ijn, m oge n die z e k e r e e ns doorge s pe e l d w orde n. Bron: Erik Brys s inck .

8 M e e r inform atie w orl dw ind.arc.nas a.gov

H e t icoon 'Laye r M anage r' ge e ft je e e n h andig ove rz ich t van al l e be s taande e n z e l f toe ge voe gde functie s , die je k unt aan- e n uitz e tte n. Z o vind je h ie r ook e e n functie 'Starfie l d' (toont de s te rre n ach te r de Aardbol ) e n e e n functie 'Sk y Gradie nt' (toont het hemel bl auw bove n h e t aardoppe rvl ak ). Al s je de functie 'Anagl yph Ste re o 3D' aanz e t, ve rge e t dan nie t e e n 3D-bril l e tje op je ne us te z e tte n. En e r is e e n functie 'M e as ure Tool ' om s ne lde afs tand tus s e n 2 aange k l ik te punte n te w e te n. Ve rde r z ijn e r 'Earth q uak e ' functie s om aardbe vinge n te l ocal is e re n. Je h e bt im m e rs in h e t m e nu 'Pl ug-ins ' e e n databas e om h is toris ch e aardbe vinge n op te z oe k e n.

Artik e l

Ee n stuk je ge sch ie d e nis te k oop...

Ee n l ot voorw e rpe n uit de ge s ch ie de nis van de Sovje t-Rus s is ch e ruim te vaart raak te gis te re n nie t ve rk och t bij het ve il ingh uis Soth e by's in Ne w York . Soth e by's h ad de ve il ingw aarde op 500.000 tot700.000 dol l ar ge s ch at.

In h e t l ot z it e e n h andge s ch re ve n k opie van h e t rapport dat Joe ri Gagarin m aak te nadat h ij op 12 april 19 61 de e e rs te m e ns in de ruim te w e rd. H ij be s ch re e f e r z ijn hel e m is s ie in. Gagarin w as de e e rs te die vanuit de ruim te e e n be s ch rijving m aak te van w at h ij "de bl auw e pl ane e t" noe m de . Van h e t rapport be s taan s l e ch ts vie r k opie s .

O ok de onde rte k e nde te k s t van Gagarins toe s praak voor de Rus s is ch e s taats com m is s ie voor 16 | Th e guide s tar

Ruim te vaart z it tus s e n de s nuis te rije n in h e t l ot, ne t z oal s de dagboe k e n van vice dire cte ur Vas il y M is jin van h e t Sovje t-ruim te vaartprogram m a.

Die docum e nte n bie de n e e n w aarde vol l e bl ik op de be ginjare n van de Sovje t-Rus s is ch e ruim te vaart. H e t ve il ingh uis h ad h un w aarde op 500.000 dol l ar ge s ch at.

De col l e ctie w e rd in 19 9 3 ge k och t door de Am e rik aans e m il jonair Ros s Pe rot. In 2001 z e i h e t h oofd van de Rus s is ch e Fe de ral e Arch ie ve n, Vl adim ir K oz l ov, dat e r e e n k opie van Gagarins rapport ge s tol e n w as uit e e n Sovje ts taats ins te l l ing. H e t is nie t duide l ijk of dat docum e nt ook in h e t l ot z it.

Bron: Be l ga /ADB /12-12-2008.

K ortnie uw s H e t Am e rik aans e ruim te vaartbure au NASA h e e ft be s l is t de voor 2009 voorz ie ne l ance ring van e e n robot naar M ars m e t tw e e jaar uit te s te l l e n, te rw ijl Ch ina vol ge nd jaar w e l , met Rus s is ch e h ul p, e e n s onde naar de Rode Pl ane e t s tuurt. Aanvank e l ijk w ou de NASA in 2009 z ijn am bitie us M ars Scie nce Laboratory (M SL) naar onz e buurpl ane e t s ture n om op z oe k te gaan naar vroe ge r of be s taand l e ve n.

M aar dat is te ch nis ch nie t h aal baar, al dus Ch arl e s El ach i van h e t Je t Propul s ion Laboratory van de NASA. Er z ijn m oe il ijk h e de n m e t de h ardw are e n e r is ook m e e r tijd nodig voor al l e noodz ak e l ijk e te s ts . In 2009 l ance re n z ou te ris icovol z ijn ge w e e s t. In h e t bijz onde r z ijn e r probl e m e n rond de m e ch anis m e n voor de robotarm e n e n de w ie l e n. H e t M SL h oudt in dat e e n je e p z alrijde n in e e n ge bie d dat op grond van m e tinge n door ande re s onde s vroe ge r nat m oe t z ijn ge w e e s t.

H e t w e te ns ch appe l ijk ins trum e ntarium z altie n k e e r de m as s a h e bbe n van de robotje e ps Spirit e n O pportunity, te rw ijl de je e p ook ve e lgrote re afs tande n z al afl e gge n dan z ijn tw e e col l e ga's die na l anding be gin 2004 nog s te e ds op de M ars bode m actie f z ijn. De ve rdaging naar 2011, w anne e r de Aarde e n M ars w e e r guns tig s taan te n opz ich te van el k aar, z al e e n m e e rk os t van 400 m il joe n dol l ar m e t z ich m e e bre nge n.

De total e k os t van h e t M SL z alal dus 1,63 m il jard dol l ar be drage n. M oge l ijk l ope n door h e t uits te lande re m is s ie s naar de pl ane e t, voorz ie n voor 2010 e n 2011, ve rtraging op. M aar vol ge ns de NASA, die te ge n 2037 h oopt e e n Am e rik aan ne e r te z e tte n op de Rode Pl ane e t, is nog nie ts be s l is t. W e lh e e ft Ch ina vol ge ns de Ch ine s e k rant Xinjing Bao be ve s tigd dat Pe k ing vol ge nd jaar m e e gaat m e t de am bitie uz e Rus s is ch e M ars s onde Ph obos -Grunt. De door h e tRus s is ch e ruim te vaartbe drijf Lavos jk in ve rvaardigde Ph obos -Grunt w ordt m e t e e n Rus s is ch -O e k raïe ns e Z e nith -rak e t op Bajk onoe r ge l ance e rd e n h e e ft al s l ifte r de Ch ine s e Yingh uo-1 m e e , de e e rs te M ars ve rk e nne r van Pe k ing.

Ee nm aal Ph obos -Grunt e l f m aande n l ate r na e e n re is van 350 m il joe n k m bij de Rode Pl ane e t is aange k om e n, s ch e ide n de w e ge n van be ide onbe m ande s onde s . De Yingh uo-1 be s tude e rt M ars e e n jaar l ang vanuit e e n baan rond de pl ane e t, te rw ijlde Ph obos -Grunt op de M ars m aan Ph obos z all ande n e n m e t s tal e n naar de Aarde z alte rugk e re n. Bron: Be l ga / VSV/05-12-2008.

Nie t m inde r dan 362 s te re os copis ch e be e l de n h e e ft e e n te am van de unive rs ite it van Ariz ona onl ine ge z e t.

Z e z ijn ge m aak t door de H iRis e cam e ra, die met de M ars Re connais s ance O rbite r rondje s om de pl ane e t draait. De tail s tot onge ve e r e e n m e te r groot s taan e rop. Vl ak te s op de rode pl ane e t z ijn in drie dim e ns ie s natuurl ijk nie t heel inte re s s ant, m aar w aar e r h oogte ve rs ch il l e n z ijn, voe gt h e t s te re os copis ch e e ffe ct e ch t ie ts toe . En z ul ke be e l de n z itte n e r ve e l vul dig tus s e n.

Die pe bars te n e n gril l ige rots form atie s , be rgrugge n, k rate rs en duine n bijvoorbe e l d. Voor e l k w at w il s, en voor w ie e ch t de de tail s w ilbe k ijk e n al l e m aalte dow nl oade n via de w e bs ite h ttp://h iris e .l pl .ariz ona.e du/anagl yph /

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Rubrie k

D e A EG k al e nd e r Alde AEG activite ite n vinde n, te nz ij ande rs aange ge ve n, pl aats in h e t l ok aalge l e ge n in de O os ts traat 29 te 8400 O os te nde . Dit s te e ds vanaf 20.30 uur t/m 22.30 uur of l ate r.

De e l nam e is s te e ds GRATIS !

Vr. 02 e n z a. 03 januari As tro Eve ntGroup vz w

Vrijdag 16 januari As tro Eve ntGroup vz w

Al ge m e ne l e de nve rgade ring O p de z e al l e re e rs te AV of Al ge m e ne Le de nve rgade ring ge ve n w e e e n ove rz ich t van de financië n van h e t afge l ope n w e rk jaar e n bl ik k e n ook e ve n vooruit. Ie de re e n w e l k om .

H e t4e SF fil m fe s tival Vrijdag 23 januari El k jaar organis e re n w e , uits l uite nd voor onz e l e de n, e e n h e us SF fil m fe s tival . H e t program m a is onde rtus s e n re e ds ve rs tuurd. De e l nam e is , z oal s s te e ds , gratis . Laad al vas t je batte rije n op, w ant h e t duurt tot in de vroe ge uurtje s ... W ie h e t program m a nog nie t z ou ontvange n h e bbe n, of de z e k w ijt z ijn, k an h ie rvoor s te e ds bij h e t be s tuur te re ch t. Al vas ttotdan !

As tro Eve ntGroup vz w

Proje ct: cl e ars k y Tijde ns de vorige be s tuurs ve rgade ring is h e t ide e onts taan om , w e ge ns h e t vaak s l e ch te w e e r, aan onl ine as tronom ie te gaan doe n. Dit door h e t be s tude re n van digital e opnam e s van profe s s ione l e s te rre nw ach te n. En w ie w e e t ontde k k e n w e w e le e n nie uw de e p-s k y obje ct?

Vrijdag 9 januari As tro Eve ntGroup vz w

Vr. 30 e n z a. 31 januari As tro Eve ntGroup vz w

Docu-nigh t Ste rre nk ijk dage n Vanaf dit jaar voe re n w e de dis cus s ie -avond af (om dat w e toch el k e vrijdag, na de activite it, l ang naprate n) e n ve rvange n de z e door e e n docu-nigh t. Logis ch e ige nl ijk daar w e e e n w e lh ééluitvoe rig e n up-to-date as s ortim e nt h e bbe n. En ge z ie n de Apol l o vl uch te n 40 jaar ge l e de n pl aats vonde n, l e e k de 'From th e Earth to th e M oon' re e k s uits te k e nd. De z e avond tone n w e de e e rs te tw e e afl e ve ringe n.

Ne de rl ands onde rtite l d.

Vrijdag 10 januari As tro Eve ntGroup vz w

1e nie uw jaars h appe ning Na de jaarl ijk s e traditione l e gourm e t avond aan h e t be gin van de z om e rvak antie voe re n w e vanaf h e de n ook e e n nie uw jaars h appe ning in. Er is be s l is t om e ch te Z w its e rs e k aas fondue te voorz ie n, w at ide aal l e e k m e t de k oude te m pe rature n. Partne rs z ijn, ne t z oal s op de gourm e t avond, e ve ne e ns van h arte wel k om .

De e l nam e be draagt s l e ch ts 10 e uro pe r pe rs oon (incl us ie f ape re tie f, drank (th e e of w itte w ijn) e n de s s e rt). Ins ch rijve n k an tot uite rl ijk z ate rdag 3 januari. W e z ijn ook nog op z oe k naar e e n paar e xtra fondue s te l l e n. Dus w ie e r één k an m is s e n, bre ngt h e t be s t h e t be s tuur h ie rvan op de h oogte .

Dit jaar voorz ie n w e , w e ge ns de druk te rond onz e tw e e de be urs , uits l uite nd e e n grote w aarne m ings pos t e n dit in h e t M aria H e ndrik apark te O os te nde (nabij de h angbrug e n de s tads randpark ing).

Dit op z ow e l de vrijdag al s de z ate rdag van 20.30 uur t/m 01.30 uur (of z ol ang h e t w e e r h e t toe l aat).

K om dus s am e n m e t ons naar de s te rre n k ijk e . De e l nam e is gratis !

Be z oe k z e k e r ook de ande re w aarne m ings pos te n ve rs pre id ove r gans Vl aande re n. Al l e infom atie h ie rom tre nt k an je te rugvinde n op de w e bs ite van de Ve re niging Voor Ste rre nk unde z ijnde : w w w .s te rre n k ijk dage n.be .

Vrijdag 6 fe bruari As tro Eve ntGroup vz w

Docu-nigh t De z e avond tone n w e de e ldrie e n vie r van de 'From th e Earth to th e M oon' re e k s .

Ee n abs ol ute aanrade r. Ne de rl ands onde rtite l d.

Binne nk ort ontvange n al l e AEG l e de n e e n al ge m e e n jaarove rz ich t al s PDF docum e nt opge s tuurd. De kl ad ve rs ie h ie rvan k an je re e ds te rugvinde n op de AE-2009 w e bs ite .

Th e guide s tar | 17

Artik e l

Be tte r, faste r, ch e ape r ?

De NASA h e e ft contracte n te r w aarde van 3,5 m il jard dol l ar toe ge k e nd aan de Am e rik aans e l ance e rbe drijve n Space X en O rbitalScie nce s voor in totaal20 be voorradings vl uch te n naar h e t Inte rnationaal Ruim te s tation ISS, z o h e e ft h e t Am e rik aans e ruim te vaartbure au be k e ndge m aak t.

Daarm e e z ijn voor h e t e e rs t com m e rciĂŤ l e be drijve n inge s ch akel d voor trans port naar de k ol os .

O rbital Scie nce s z al ach t l ance ringe n ve rz orge n te r w aarde van 1,9 m il jard dol l ar, te rw ijl Space X 1,6 m il jard dol l ar z al ve rw e rve n voor tw aal f l ance ringe n, al dus dire cte ur Bil l Ge rs te m e ie r voor ruim te ope ratie s .

De e e rs te l ance ring van Space X naar h e t ISS is voor de ce m be r 2010 ge pl and, die van O rbitalin ok tobe r 2011. De contracte n l ope n vanaf 1 januari 2009 tot 31 de ce m be r 2016.

Bij e l ke l ance ring die nt m ins te ns 20 ton vrach t naar de s pace m e ccano te w orde n ge brach t. Te ve ns k unne n de tw e e firm a's w orde n aange s prok e n voor "nie t-ge s tandardis e e rde die ns te n" inz ak e vrach tve rvoe r.

O rbital Scie nce s ontw ik k e l t en bouw t onde r m e e r de Pe gas us draagrak e t e n m aak te de NASA w arm voor z ijn Taurus -2 draagrak e t. Dit is e e n tw e e traps -rak e t w aarvan de e e rs te trap draait op door Rus l and ontw ik k e l de m otore n op vl oe ibare brands tof e n w aarvan de tw e e de trap op poe de rbrands tof w e rk t.

O ok s te l de h e t be drijf de Cygnus voor al s e ige nl ijk e cargove rvoe rde r.

18 | Th e guide s tar

Space X ontw ik k e l de de Fal con die z ich m e t e nige m oe ite w is t te k w al ifice re n voor l ance ringe n e n bood de NASA z ijn Fal con-9 (z ie foto) aan, s am e n m e t de e ige nl ijk e "containe r", de Dragon.

Z ow e l de nie uw e Taurus al s de Fal con-9 w orde n re e ds m e de dank z ij fonds e n van de NASA ontw ik k e l d.

Naas t h e t contract gre e p h e t partne rs ch ap Pl ane t Space , dat Boe ing, Lock h e e d M artin e n Al l iant Te ch s ys te m s ove rk oe pe l t, al dus goe de Am e rik aans e ruim te vaartbron. Pl ane t Space s te l de de NASA de Ath e na-3 draagrak e t voor, be s taande uit een kl e ine re ve rs ie van de opduw rak e t (op vas te brands tof) van de s pace s h uttl e e n bove ns te trappe n op vl oe ibare brands tof.

Vrach tve rvoe r naar h e t ISS ge be urt nu m e t de s pace s h uttl e, de Rus s is ch e Progre s s -cargo e n de Europe s e ATV w aarvan h e t e e rs te e xe m pl aar dit jaar e e n buite nge w oon ge s l aagde vl uch t m aak te . In 2010 z e t de NASA z ijn s h uttl es op s tal .

De (be m ande ) opvol ge r, de draagrak e t Are s -1 e n de be m ande caps ul e O rion, z ou te n vroe gs te in 2014 of 2015 k l aar z ijn e n ook nie t e rg ge s ch ik t z ijn voor ve rvoe r van cargo. De NASA de e d daarom e e n be roe p op privĂŠ-firm a's om die l e e m te op te vul l e n. Bron: Be l ga /ADV.

8 M e e r inform atie w w w .s pace x.com

K ortnie uw s Ste rre nk undige n van NASA e n h e t Cal ifornia Ins titute of Te ch nol ogy voors pe l l e n dat e r op 17 nove m be r 2009 rond 22.40 uur Ne de rl ands e tijd een s pe ctacul aire m e te ore nre ge n z ich tbaar z al z ijn. H e t gaat om de z oge h e te n Le onide n-z w e rm , die ook in 19 9 9 e n 2001 e e n groot aantalz e e r hel de re m e te ore n ('val l e nde s te rre n') produce e rde . De s tof- e n gruis de e l tje s in de z w e rm z ijn afk om s tig van k om e e t Te m pe l -Tuttl e , die in h e t ve rl e de n ve rs ch il l e nde s tofs l ie rte n de ruim te in h e e ft ge bl az e n. Tw e e w e k e n ge l e de n, op 17 nove m be r 2008, be w oog de aarde door z o'n s tofs poor dat al uit 1466 date e rt; ge dure nde e e n paar uur w e rde n onge ve e r h onde rd m e te ore n pe r uur w aarge nom e n.

Je re m ie Vaubail l on van Cal te ch h ad de z e m e te ore npie k tot op een uur nauw k e urig voors pe l d. Vol ge ns z ijn be re k e ninge n be w e e gt de aarde vol ge nd jaar opnie uw door h e tz e l fde s tofs poor, m aar dan ve e ldich te r l angs h e t ce ntral e de e l . Naar ve rw ach ting z ul l e n e r op 17 nove m be r 2009 ge dure nde e nk e l e ure n m ins te ns vijfh onde rd 'val l e nde s te rre n' pe r uur z ich tbaar z ijn. 04-12-2008.

M e t de H ubbl e Space Te l e s cope is e e n indruk w e k k e nde opnam e ge m aak t van de bol vorm ige s te rre nh oop M 13 in h e t s te rre nbe e l d H e rcul es.

De bol h oop, op ca. 25.000 l ich tjaar afs tand van de aarde , h e e ft e e n m idde l l ijn van onge ve e r h onde rdvijftig l ich tjaar en te l t een sl ordige h onde rdduiz e nd s te rre n. O p h e l de re h e rfs tnach te n is h ij vanaf e e n donk e re pl e k nét m e t h e t bl ote oog z ich tbaar.

Bol vorm ige s te rre nh ope n be h ore n tot de ouds te obje cte n in h e t h e e l al . H e te re uz e ns te rre n in de s te rre nh oop z ijn l ang ge l e de n al ge ë xpl ode e rd al s s upe rnova; l ich te re z onach tige s te rre n be vinde n z ich nu in h e t rode re uz e ns tadium . Dat e r in de bol h oop toch ook bl auw e s te rre n voork om e n is h e t ge vol g van onde rl inge bots inge n e n ve rs m e l tinge n, w aardoor s te rre n aan e e n 'tw e e de je ugd' k unne n be ginne n. De opnam e toont ove rige ns al l e e n h e t binne ns te de e l van de bol h oop; h ij be s l aat onge ve e r 36 l ich tjaar. 05-12-2008.

Ee n nie uw e opnam e van de Am e rik aans e infraroods ate l l ie t Spitz e r toont h e t turbul e nte s te rvorm ings ge bie d M 17, w aarin gas s trom e n e n s te rre nw inde n h e t s tofrijk e m ate riaalin de om ge ving w e g e rode re n. In h e t ce ntrum van M 17 s taat e e n groe p van ze e r z w are s te rre n, die h onde rdduiz e nd tot e e n m il joe n k e e r z o fe ls tral e n al s onz e z on. De s tral ing e n de de e l tje s die z ij uitz e nde n h e bbe n e e n die pe h ol te in de om ringe nde ne ve l van gas e n s tof ve roorz aak t. M aar dat gaat nie t z onde r sl ag of s toot: de s te rre nw inde n van ande re z w are s te rre n h oude n h e t sl ijtage proce s te ge n. Daarbij onts taan 's m il e y'-vorm ige s ch ok gol ve n bij die s te l l aire obs tak e l s , die al s re us ach tige w indvaantje s funge re n: z e l ate n z ie n uit w e l k e rich ting de 'w ind' in de ne ve l w aait.

Rubrie k - H e tAEG nie uw s

H e e lw atre al isatie s...

In de vol ge nde 'Space Conne ction', de bijl age van h e t gratis 'Scie nce Conne ction' m agaz ine uitge ge ve n door de Fe de ral e O ve rh e id, z al onz e be urs ve rm e l d w orde n naar aanl e iding van h e t inte rnational e jaar van de s te rre nk unde .

Binne nk ort k om t e r e e n s pe cial e m e te r uit om de graad van l ich tpol l utie te k unne n m e te n. De z e z ou rond de 110 e uro s ch om m e l en e n via de w e rk groe p l ich th inde r be s te l d k unne n w orde n. M is s ch ie n e e n boe ie nde uitbre iding van ons w e e rs tation.

De Be l gis ch e IAU de l e gatie die de de e l nam e aan h e t inte rnational e jaar v/d s te rre nk unde voorbe re id, w aar ook onz e voorz itte r in z it, h e e ft onz e tw e e de be urs h e t h oogs t aantal s te m m e n ge ge ve n al s opm e rk e l ijk s te Be l gis ch e s te rre nk undige e ve ne m e nt. De s te rre nk ijk dage n e n de nach t de r duis te rnis vol ge n op de tw e e de e n re s pe ctie ve l ijk de rde pl aats . Al l e drie de activite ite n z ul l e n e e n pl aats k rijge n op de inte rnational e w e bs ite .

O p vrijdagavond 16 januari is e r de officië l e s tart van h e t inte rnational e jaar van de s te rre nk unde voor Be l gië . Dit in e n om h e t K onink l ijk Pl ane tarium te Brus s e l . Ve rm oe de l ijk z alh ie rop e e n de l e gatie van onz e ve re niging op aanw e z ig z ijn.

Binne nk ort ve rh uis d de drie m e te r grote w aarne m ings k oe pe l van de Uge nt naar O os te nde w aar de z e tijde l ijk opge borge n z alw orde n bij de Ste de l ijk e W e rk h uiz e n totdat w ij de z e k unne n pl aats e n op ons dak .

O nz e nie uw e barm an h e e ft h e t voors te l ge l ance e rd om ge e n bie r m e e r in fl e s je s te ve rk ope n e n 's pe cial e ' bie re n al l e e n aan te bie de n tijde ns de z om e rm aande n.

Daar w e s te rre nk unde z o optim aal m oge l ijk w il l e n prom ote n h e bbe n w e be s l ote n dat w e de bouw pl anne n van ons pl ane te npad, na inpl anting e ind januari, be s ch ik baar z ul l e n s te l l e n van ande re s te rre nk undige ve re niginge n. Z o h oe f je al l e e n nog m aar de pl aats e l ijk e burge m e e s te r te ove rtuige n van h e t toe ris tis ch e of cul ture l e nut h ie rvan e n voor je h e t w e e t s taat e r ook e e n pl ane te npad in jouw dorp, ge m e e nte of s tad. O ns pl ane te npad is doe l be w us t l ow -budge t ge h oude n. Dus e r re s t ge e n e nk e l e dre m pe l . W ie inte re s s e h ie rin h e e ft ne e m t ge w oon contact op m e t h e t AEG be s tuur. In de l oop van h e t jaar z ul l e n w e de z e pl anne n ook op onz e ve rnie uw de w e bs ite z e tte n.

Er k om e n nu re e ds , van ge ïnte re s s e e rde n buite n onz e ve re niging, vrage n om m e e te gaan naar de ATT m e s s e (Duits l and). Naar al l e w aars ch ijnl ijk h e id z ul l e n w e dan ook opnie uw e e n m ini-bus inz e tte n.

Al l e de tail s h ie rrond ve rs ch ijne n in h e tvol ge nde num m e r.

O p de vorige be s tuurs ve rgade ring w e rd be s l is t om vol ge nd jaar m aar l ie fs t tw e e daguits tappe n te voorz ie n. Eén tw e e daags e uits tap m e t de TGV, ge dure nde de z om e rvak antie , naar Futuros cope (z ie w w w .futuros cope .com ) e n e e n daguits tap m e t de e ige n w age n naar h e t ve rnie uw de Pal ais de L'unive rs e n La Coupol e in Noord Frank rijk . O p be ide uits tappe n is de vrie ndin, partne r e n k inde re n ook uitge nodigd. W e m ak e n e r e e n ge z e l l ige groe ps uits tap van !

Binne nk ort w orde n e nk e l e boe k e nk as te n aange k och t voor in onz e bibl ioth e e k .

De k ans is groot dat Pie t Sm ol de rs , één van de be k e nds te Ne de rl ands e ruim te vaart e xpe rts , op onz e be urs e e n voordrach t k om t ge ve n. Dit in De w e rk e n aan ons l ok aal gaan de pl aats van Vl adim ir Pl e ts e r die goe d vooruit e n z oude n norm aal h e l aas nie t aanw e z ig k an z ijn ge z ie n, m e t w at h ul p van de l e de n, om dat h ij onve rw ach t voor de ESA e ind januari afm oe te n z ijn. op m is s ie m oe tnaar Az ië .

Eind januari, tijde ns de s te rre nk ijk dage n, z ul l e n w e in ons ve rnie uw de l ok aal de pe rs voors te l l ing organis e re n voor onz e tw e e de be urs .

Norm aalge z ie n z ou h e t door ons ontw orpe n pl ane te npad dan ook

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

door de s tad O os te nde voorge s te l d m oe te n w orde n. Dit pl ane te npad k rijgt ove rige ns e e n pl aats in h e t M aria H e ndrik apark w aar w ij ook , ne t z oal s ve rl e de n jaar, onz e w aarne m ings s tand z ul l e n pl aats e n.

Na onz e be urs z ul l e n w e onz e 'oude ' w e bs ite in e e n nie uw k l e e dje s toppe n. H e t Typo3 s ys te e m dat w e nu toe ge pas t h e bbe n voor onz e be urs w e bs ite is nam e l ijk ve e l ge m ak k e l ijk e r om te onde rh oude n.

Th e guide s tar | 19

Rubrie k - Z oe k e rtje s

Van occul airs totte l e scope n...

Te k oop W e ge ns aans ch af van e e n AP1200 GTO m ag m ijn As tro-Ph ys ics AP9 00 GTO w e g. Incl us ie f AP z uil s tatie f e n 2 contrage w ich te n van el k 10 k g. M onte ring is in z o goe d al s nie uw e s taat. El k bod vanaf 6.000 Euro ne e m ik in ove rw e ging.

Em ail : m arc-bie s m ans @ pandora.be Te k oop Ce l e s tron CPC (opvol ge r vd Ne xs tar) 8 SCT : 203 m m f/10 s ch m idt-cas s e grain met XLT coatings . Vork m onte ring m e t GPS s ys te e m . Incl us ie f s te vig s tatie f, 9 x 50 z oe k e r, vis ualback , z e nitpris m a e n 25 m m pl os s l ocul air. H andl e idinge n in Duits e n Enge l s.

H andcontrol l e r is upge date naar de l aats te ve rs ie (V4.13). In vol s tre k t nie uw e s taat: 1 w e e k oud. Prijs : 1.500 e uro.

Em ail : m arcbie s m ans @ pandora.be Te k oop Ik ve rk oop e e n CarlZ e is s Contax 85m m F1.4 Pl anar T* s am e n m e t e e n Adapte r voor Canon EO S vatting. De l e ns is in pe rfe cte s taat, z onde r ge bruik s s pore n.

Ge e ft raz e nds ch e rpe be e l de n. Prijs : 450 e uro. Ge l ie ve te re age re n naar: Lde be ck @ te l e ne t.be .

contras te n 7 € ve rz e nding incl .

Ce l e s tron de l uxe te l e e xte nde r 60 € ve rz e nding incl . Al l e s s am e n voor de s potprijs van 105€ ve rz e nding incl us ie f. Em ail : m prae t(@ )s k yne t.be Te k oop W e ge ns upgrade ve rk oop ik m ijn Los m andy G11 m onte ring m e t Ge m ini goto-s ys te e m (bouw jaar 2002). Los m andy G11 (te l e s coopge w ich t tot 27 k g) m e t ve rs ch il l e nde upgrade s w aardoor de pre s ttie s fe l ve rbe te rde n: h igh -pre cis ion w orm e n in RVS voor RA e n DEC – 1 jaar oud, h igh pre cis ion l age rs voor de w orm in RA e n DEC (onge v.1 jaar ge l e de n), één e xtra naal dl age r in de RA-as (norm aal2 l age rs , in de z e m onte ring 3 l age rs ), Los m andy pool z oe k e r (4 m aand oud), cl utch k nobs (z e l fbouw m aar ide ntie k e functie ), z w aar Los m andy s tatie f (k an tot 150 k g drage n), één Los m andy te ge nge w ich t van 9 ,5 k g, één te ge nge w ich t (z e l fbouw ) van onge ve e r 5 k g e n m anual . Ge m ini s ys te e m (m e t 2 s e rvo-m otore n) m e t s oftw are l e ve l 4 + m anual voor s oftw are l e ve l4. Prijs voor dit al l es: 2600 e uro (ve rz e n-ding). M onte ring vol gt z e e r goe d. M its goe de pool uitl ijning is h e t m e m oge l ijk om m e t 4 m in. be l ich ting m ooie opnam e s te m ak e n z onde r autoguiding.

Em ail : e rik .brys s inck @ te l e ne t.be

Te k oop Te k oop Adaptor T2 on 1.25" w ith additional T2 m al e th re ad Long ve rs ion (35m m ) voor op fil te rw ie l om in focus te k om e n. 12 € ve rz e nding incl . De e ps k y fil te rs RGB 50 € ve rz e nding incl . Viol e t fil te r (nr47) ide aalvoor de m aan ge e ft m ooie

20 | Th e guide s tar

W e ge ns w e inig ge bruik ve rk oop ik m ijn te l el e ns CarlZ e is s M C Sonnar 300m m F4 Pe ntacon 6. Is in pe rfe cte s taat, bijna ge e n ge bruik s s pore n, ge e ft z e e r s ch e rpe be e l de n m e t h oog contras t. De l e ns is in

onbe ris pe l ijk e s taat. Z e w ordt ge l eve rd m e t z onne k ap, l e de re n k ok e r e n EO S Canon adapte r om dire ct op canon digital e re fl e x te k oppe l e n. De l e ns k an ook s tatie f ge pl aats t w orde n e n is 360° rote e rbaar. Voor w ie nie t te ve e l ge l d w il uitge ve n aan ve e l duurde re te l e 's van de z e l fde brandpunt e n w ie w at k w al ite it w il , is dit w e le e n k oopje ! Prijs : 250 e uro. Em ail : Lde be ck @ te l e ne t.be Te k oop W e ge ns inpe rk ing ins trum e ntarium te k oop: O ptis ch uits te k e nde Ce l e s tron 150/1200 ach rom aat.

Ringe n, z w al uw s taart, 9 x50 z oe k e r.

H e e ls oe pe l e EQ5 m onte ring m e t m otor op re ch te k l im m ing e n be s turings k as tje (Sk yW atch e r) op s te vig h oog uits ch uifbaar h oute n s tatie f m e t groot ocul airpl ate au.

Ie de re e n op de l ijs t k e nt z o'n s e tup wel , dus onnodig h ie r ve e lve rde re ve rk oopbl abl a aan te s l ijte n. Prijs : 575 e uro. e rik .brys s inck @ te l e ne t.be Te k oop W e ge ns aans ch af nie uw e CCD cam e ra te k oop: M e ade DSI im age r (k l e ure n CCD cam e ra) m e t s oftw are e n USB k abe l . Prijs : 200 e uro. M EADE Focalre duce r F/3.3 voor CCD fotografie bij SCT te l e s cope n. Prijs : 75 e uro. Ge l ie ve te re age re n via: e m m anue l .fabe l @ infrabe l .be .

Te k oop Ik ve rk oop 2 ringe n voor e e n tubus van m ax 144m m dik . Prijs : 40 e uro. incl us ie f ve rz e nding. E-m ail : pie te rjan.de k e l ve r@ gm ail .com .

K ortnie uw s Bij de h oge te m pe ratuur e n druk die optre de n bij de ins l ag van e e n (grote ) m e te orie t k unne n com pl e xe organis ch e ve rbindinge n onts taan. Dat s ch rijve n onde rz oe k e rs van de Toh ok uunive rs ite it in Se ndai, Japan (Nature Ge os cie nce , 7 de ce m be r). Tot nog toe ging al l e aandach t uit naar h e t ve rnie tige nde as pe ct van z o'n ins l ag.

M aar vol ge ns de onde rz oe k e rs h e bbe n m e te orie tins l age n in w ate r ook guns tige uitw e rk inge n. Bij e xpe rim e nte n h e bbe n z ij k l e ine caps ul es ge vul d m e t m e ngs e l s van k ool s tof, ijz e r e n nik k e l- de be s tandde l e n van m e te orie te n - én w ate r, am m oniak e n s tik s tof - be s tandde l e n die in de oce ane n e n atm os fe e r van de jonge aarde aanw e z ig w are n - afge s ch ote n op e e n h ard doe l w it. Daarbij k w am de vul l ing van de caps ul e s ge dure nde z e e r k orte tijd bl oot te s taan aan te m pe rature n van te ge n de 4700 grade n e n e e n druk van 60.000 atm os fe e r. Na e l k e te s t w e rd de inh oud van de caps ul e s ge anal ys e e rd, e n in tw e e van de vijf ge val l e n bl eken daarbij ve tz ure n (organis ch e ve rbindinge n die in ce l w ande n voork om e n) e n am ine s (ingre dië nte n van am inoz ure n) te z ijn onts taan. In één ge val w e rde n z e l fs com pl e te am inoz ure n (gl ycine ) aange troffe n. W e te ns ch appe rs s ch atte n dat e r tus s e n 4,4 e n 3,8 m il jard jaar ge l e de n onge ve e r 4 m il jard m il jard ton aan m e te orie te n op aarde is te re ch tge k om e n. H oe w e l de z e ge m idde l d sl e ch ts onge ve e r 0,1 proce nt k ool s tof z ul l e n h e bbe n be vat, z ou bij de ins l age n z e k e r h onde rd m il jard ton aan organis ch e bouw s toffe n k unne n z ijn onts taan. 07-122008.

Vandaag e xact 108 jaar ge l e de n s te l de de Frans e Acade m ie de r W e te ns ch appe n 100.000 francs (onge ve e r 16.000 e uro) be s ch ik baar.

H e t ge l d w as be doe l d voor de e e rs te pe rs oon of natie die contact z ou l e gge n m e t buite naards e w e z e ns .

Te ge nw oordig w e te n w e vrij z e k e r dat op M ars ge e n inte l l ige nt l e ve n is . M aar e e n e e uw ge l e de n dach t m e n daar h e e lande rs ove r. Ve e lm e ns e n w is te n z e k e r dat e r inte l l ige nte w e z e ns op de rode pl ane e t l e e fde n. En e r w are n ge noe g w onde rl ijk e pl anne n ge w e e s t om m e t h e n in contact te k om e n. H e t e e rs te ide e s tam t uit 1802. De Duits e w is k undige K .F. Gaus s s te l de toe n voor om gigantis ch e ge om e tris ch e patrone n te m ak e n in de Sibe ris ch e toe ndra. En in 1819 w il de e ne J. von Littrow uit W e ne n grote s ignaal vure n onts te k e n in de Sah ara. H e t m e e s t fantas ie rijk e ide e ? Dat k w am van de Frans e vis ionair Ch arl e s Cros , in 1874. Cros w il de ook e e n be rich t s ch rijve n. Nie t h ie r op aarde , m aar in h e t oppe rvl ak van M ars . O m dat voor el k aar te k rijge n, w as Cros van pl an e e n e norm e s pie ge l te bouw e n. M e t die s pie ge l , z o dach t h ij, k onde n de s tral e n van de z on ge conce ntre e rd w orde n, ne t al s bij e e n ve rgrootgl as .

En al s de s pie ge ldan op M ars ge rich t w e rd, z oude n de Frans e n ‘bonjour’ in h e t M artiaans e z and k unne n brande n.

Dat de M ars m anne tje s m is s ch ie n ge e n Frans s prak e n, k w am k e nne l ijk nie t in Cros op. Je z ul t be grijpe n dat de prijs nog nie t uitge re ik t is . En dat z al h e l aas ook nie t m e e r ge be ure n: h e t contact m e t de al ie ns m oe s t binne n 10 jaar z ijn ge l e gd. De e nige be l oning die je nu dus k rijgt voor h e t te l e fone re n m e tE.T. is e e uw ige roe m .

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Artik e l

Space Expo nod igtu uit...

Van z ate rdag 20 de ce m be r tot e n m e t z ondag 4 januari k unne n be z oe k e rs van Space Expo contact m ak e n m e t buite naards e be s ch avinge n uith e tGal actis ch K e iz e rrijk .

Star W ars figure n onde rz oe k e n aarde Snow -, s and- e n s torm troope rs ve rove re n ie de r w e e k e nd in de k e rs tvak antie en op tw e e de k e rs tdag de pe rm ane nte ruim te vaartte ntoons te l l ing in Noordw ijk , te z am e n m e t ande re buite naards e col l e ga’s uit de be k e nde Star W ars fil m s . Naar h e t s ch ijnt h e e ft ook Darth Vade r inte re s s e in de ruim te vaartuige n bij Space Expo in Noordw ijk .

Sam e n met de be z oe k e rs ontde k k e n de figure n uit Star W ars de h uidige s tand van z ak e n in de aards e ruim te vaart.

K inde re n die h e t l e uk vinde n k rijge n e e n h e us e Je di-training w aarin z ij l e re n om gaan m e t de fam e uz e l ich tz w aarde n. In ve rs ch il l e nde Star W ars gam e s m ak e n de be z oe k e rs k e nnis m e t vre e m de w e z e ns uit ve rafge l e ge n s te rre ns te l sel s.

H oe w e l Darth Vade r, de s torm troope rs e n de ande re figure n uit Star W ars e r m is s ch ie n ve rvaarl ijk uitz ie n, z ijn z e vol s tre k t onge vaarl ijk e n e rg be h ul pz aam , vooral ook naar de k inde re n toe . Natuurl ijk gaan z e graag m e t de be z oe k e rs op de foto. O ok h e l pe n z e k inde re n en h un oude rs bij een inte rgal actis ch e s pe urtoch t. H e t k e rs tprogram m a w ordt ve rz orgd in nauw e s am e nw e rk ing m e t de officië l e Ne de rl ands e Star W ars fancl ub “Th e Dutch O utpos t” ,

H as bro, Stay O k ay Noordw ijk e n Th e Gam e Syndicate .

Inte ractie ve pre s e ntatie De s k undige as trotraine rs ge ve n in de k e rs tvak antie dage l ijk s uitl eg ove r w at je al l e m aal m oe t w e te n voordat je e ch t door de ruim te k unt re iz e n, ne t al s de figure n in de Star W ars fil m s . De z e inte ractie ve ins tructie is dan ook ge s ch ik t voor ie de re e n die m e e r w il t w e te n ove r ruim te vaart en s te rre nk unde .

Vooralk inde re n z ul l e n e r inte ractie f bijw orde n be trok k e n.

Space Train Tijde ns de k e rs tvak antie k unne n be z oe k e rs van Space Expo pe r Space Train e e n e xcl us ie f be z oe k bre nge n aan ESA-ESTEC, w aar e ch te s ate l l ie te n w orde n ge te s t. In de w e e k e nde n e n op tw e e de k e rs tdag w orde n de be z oe k e rs door s torm troope rs be ge l e id bij h e t ins tappe n. O p al l e dage n in de k e rs tvak antie is voor de e l nam e aan e e n rondl e iding bij ESA-ESTEC een ge l dig l e gitim atie be w ijs ve rpl ich t. De m inim um l e e ftijd voor de Space TrainTour is 9 jaar.

Space Expo, h e t officië l e be z oe k e rs ce ntrum van ESA-ESTEC, is ge dure nde de k e rs tvak antie dage l ijk s ge ope nd van 10.00 – 17.00 uur. O p e e rs te k e rs tdag e n op nie uw jaars dag is Space Expo ge s l ote n. O p 24 e n 31 de ce m be r sl uitSpace Expo om 15.00 uur.

8 M e e r inform atie w w w .s pace -e xpo.nl

Th e guide s tar | 21

Foto: M 42 of de O rion ne ve ldoor Dom iniq ue Die rick . Te l e s coop: TM B 80m m . Cam e ra: STL-4020 m e t RGB fil te r. Be l ich ting: 3.45 uur. Se e ing: 7/10. Locatie : Grandpre (Frank rijk ).

22 | Th e guide s tar

Rubrie k

D ie p in...januari Vorige m aand h ad ik h e t nog ove r de ijs k oude e n l ange nach te n van de ce m be r: w e w e rde n tus s e n Ke rs t e n Nie uw e ch t ge trak te e rd op e e n re e k s k nal hel de re nach te n z onde r s tore nd m aanl ich t. Ve l e w aarne -m e rs trots e e rde n de barre om s tandigh e de n om de s ch itte re nde w inte rh e m e lte obs e rve re n.

De w inte rs te rre nh e m e lis op z ijn m ins t im pos ant te noe m e n e n rond m idde rnach t is h e t s pe ctak e lcom pl eet w anne e r de m ach tige k rijge r Orion bove n h e t z uide n prijk t. Le t ook e ve ntje s op de z oge naam de w inte rz e s h oe k - de te ge nh ange r van de z om e rdrie h oe k - e n be s taande uit de h e l de re s te rre n Cape l l a (Voe rm an), Al de baran (Stie r), Rige l(Orion), Sirius (Grote H ond), Procyon (Kl e ine H ond) e n Pol l ux (Tw e e l ing). De w inte rm e l kw e g is h ie r z w ak e n l oopt l ink s van Be te l ge uz e in de rich ting van Sirius .

Om dit te k unne n obs e rve re n h e b je e e n e ch t donk e re h e m e l nodig e n daarm e e ik be doe lz e k e r z w ak k e r dan gre ns m agnitude 5,5.

e e n afs tand van 1300 l ich tjare n de uitge l e z e n pl aats w aar h e t onts taan van s te rre n in al z ijn face tte n be s tude e rd k an w orde n.

De Orionne ve lm aak t s am e n m e t onde r ande re Me s s ie r 78 en de Paarde k opne ve l de e l uit van e e n grote r ne ve l com pl ex met een s ch ijnbare doors ne de van 10°. De z e h e us e s te l l aire k raam k l inie k toont ce ntraal , in de buurt van h e t be k e nde Trape z ium , e e n dich th e id van 6000 s te rre n pe r k ubie k e l ich tjaar: e e n onge l oofl ijk rijk e e n jonge ope n s te rre nh oop. De h e l de rs te de l e n van de ne ve l k re ge n e l k e e n Me s s ie r num m e r, Me s s ie r 42 voor de ‘grote ’ Orionne ve l e n Me s s ie r 43 voor de ‘k l e ine ’ Orionne ve l , om dat Me s s ie r h e t al s tw e e aparte obje cte n w aarnam .

Ve rs ch il l e nde ande re de l en en obje cte n in de onm idde l l ijk e buurt k re ge n e e n pl aats in de l e ge ndaris ch e NGC catal ogus van J.L.E. Dre ye r (1888).

Trouw e ns , h oe ve e ls te rre n k an U in h e t Trape z ium obs e rve re n? Tot m agnitude 11 z ijn e r 6 s te rre n op te m e rk e n. De s tabil ite it van de l uch t e n de corre cte ve rgroting z ijn h ie rbij van cruciaal be l ang om de z e te obs e rve re n.

De m ode rne ne ve l fil te rs , e e n m us t voor ie de re vis ue l e w aarne m e r, m ak e n h e t m oge l ijk om z e l fs bij uitbundig ve e lm aanl ich t al l e de tail s te obs e rve re n die je je k an voors te l l e n.

H e t z ijn de fil te rs van h e t type OIII, UH C e n De e p Sk y die h ie r m ooie re s ul tate n opl e ve re n e n e l k op z ich e e n apartbe e l d z ul l e n tone n. Me te e n OIII fil te r w ordt h e t gans e ge bie d om ge tove rd in e e n com pl e x, bijna onte k e nbaar ge h e e l . W ie doe t h e t?

Ee n e rvare n te k e naar z alh ie r alvl ug e nk e l e ure n m e t z oe t z ijn om dit unie k e obje ctvas tte l e gge n.

Onge tw ijfe l d be h oort dit ge bie d aan de h e m e l tot één van de m e e s t Tijde ns ie de re w aarne m ings nach t ge fotografe e rde en ie de re be n ik ge ne igd om M 42/43 as trofotograaf rich tte z e k e r ooit z ijn (NGC19 76/19 82) te be k ijk e n. W at apparatuur naar de Orionne ve l . Me t W ie h e t 'ne c pl us ul tra' van de e e n s ch itte re nd obje ct is dit, z e l fs in de m ode rne digital e apparatuur k an de e ps k y obje cte n aan de noorde l ijk e de k l e ins te ins trum e nte n. Ee n k l e ine m e n de m ooie com pl e xite it van dit h e m e l w il obs e rve re n, m oe t z e k e r ve rre k ijk e r toont e e n w it-groe ne , ge bie d goe d be s tude re n.

Me t e nk e l e uurtje s s pe nde re n aan de ge boge n ne ve l vl e k (Lijk t op e e n bre e dh oe k l e nz e n w ordt de w ijde s ch itte re nde Orionne ve l , die tijde ns voge l !) m e t te n noorde n NGC 19 81, om ge ving in alz ijn face tte n in be e l d ie de re h e l de re w inte rnach t m ak k e l ijk e e n m ooie ope n s te rre nh oop m e t ge brach t, e e n m ix van ope n z ich tbaar is onde r de gorde l van e e n 30-tal s te rre n. In e e n grote r s te rre nh ope n, donk e re - e n h e l de re Orion. Me th e tbl ote oog h e b ik s te e ds ins trum e nt vanaf 150m m w e k t ne ve l s.

Me t l ange re m ijn tw ijfe l s ove r de z ich tbaarh e id van M e s s ie r 42/M 43 ve rbaz ing op. brandpunts afs tande n (door de de Orionne ve l , je h e btde indruk ie ts te Lich tgroe ne ne ve l sl ie rte n k rul l e n te l e s coop bijvoorbe e l d) k unne n z ie n m aar de ve rs ch il l e nde s te rre n in z ich door h e t gans e be e l dve l d e n ve rs ch il l e nde de tail s in be e l d de onm idde l l ijk e buurt m ak e n dit h e t ce ntral e s tuk (Nabij h e t be k e nde ge brach t w orde n z oal s h e t ge bie d m oe il ijk e n k unne n bijdrage n tot e e n ‘Trape z ium ’!) is e e n ope e nvol ging rond h e t trape z ium ., e n dat in ne ve l ige indruk . van donk e re e n h e l de re s tuk k e n: ve rs ch il l e nde opval l e nde kl e ure n. het l ijk t w e l e e n k os m is ch Mis s ch ie n l uk t h e t om H e rbig H aro Ook in de oudh e id l e ve rde dit de l appe nde k e n. Probe e r z e k e r h oge re (H H ) obje cte n te fotografe re n, z éér nodige probl e m e n op, ge e n e nk e l e ve rgrotinge n (150 m aale n m éér...) jonge s te rre n w aarvan h un be k e nde w aarne m e r, van Ptol e -m aus om de m e e s t s ubtie l e de tail s te uitge s tote n gas bots t m e t de s tof- e n tot Tych o, be s ch re e f e e n h int van be s tude re n. Z e l fs onde r e e n h e m e l gas rijk e om ge ving, m aar dat is ne ve lin de z e om ge ving. H e t is de van m agnitude 4,5 ge w ape nd m e t ve rh aalvoor e e n ande re k e e r. uitvinding van te l e s coop be gin 17e e e n 130m m Ne w ton w as de groe ne e e uw die de ontde k k ing van de ne ve l k l e ur opval l e nd e n k on ik de tw e e Z oe k t U een h artve rw arm e nd in e e n s troom ve rs ne l l ing brach t. De arm e n pl us fijne s tructure n rond h e t m om e nt tijde ns de z e k oude nach te n m inde r be k e nde Frans e as tronoom trape z ium goe d z ie n. De be k e nde ach te r de te l e s coop, de Orionne ve lis Nicol as -Cl aude Fabri de Pe ire s c arm e n z ijn m e t e e n 200m m de unie k e pl aats om e ve n l angs te ontde k te in 1611 al s e e rs te de ne ve l . te l e s coop duide l ijk e n h e t h e l de rs te gaan tijde ns uw pe rs oonl ijk e In 1769 voe gde Ch arl e s Me s s ie r de ge de e l te rond h e t trape z ium vul t ontde k k ings toch t door h e t w onde rl ijk e Orionne ve ltoe aan z ijn catal ogus m e t z ich com pl e e t m e t donk e re e n h e e l al . U z alde z e ontm oe ting nooit al s num m e r 42 e n 43 (voor de k l e ine hel de re vl e k k e n. O nde r goe de m e e r ve rge te n.

Bron: Kurt Orionne ve l ). W il l iam H e rs ch e le n z ijn om s tandigh e de n k un de tw e e Ch ris tiae ns . z oon W il l iam be s te e dde n z e l f ook de ge boge n arm e n re de l ijk ve r vol ge n nodige aandach t aan dit opm e rk e l ijk e e n h e t is z e l fs m oge l ijk om de [1] Burnh am R., Jr: Burnh am ’s obje ct e n be s ch re ve n al s e e rs te de arm e n te rug naar e l k aar toe te z ie n Ce l e s tial H andbook , Vol um e 2, p. groe ne k l e ur (e rw tgroe n) die vis ue e l buige n z odat z e bijna e e n cirk e l 1316 (19 77). [2] Stoyan R.: Atl as de r z e k e r opval t. vorm e n. In e ch t grote te l e s cope n Me s s ie r-Obje cte , p. 171 (2006) De Orionne ve l , e e n van de be k e ns te (500m m + ) z ou h e t m oge l ijk z ijn om gal actis ch e ne ve l s e n ook ge k e nd al s kl e ur te z ie n: roos e n rood !!! W ie 8 M e e r inform atie Me s s ie r 42/43 e n NGC 19 76, is m e t h e e fth ie r e rvaringe n m e e ? w w w .de e ps k y.be Th e guide s tar | 23

Rubrie k

H em el k al e nd e r Dank z ij de K onink l ijk e Ste rre nw ach t van Be l gië k unne n w ij u de z e hemel k al e nde r aanbie de n. Le t w e l!

Al l e tijds tippe n z ijn aange ge ve n in UT (w e re l dtijd). M e n m oe t één uur bijte l l e n om de pl aats e l ijk e tijd te be k om e n.

1 : Saturnus (+ 1,0) s tationair om 18 h . Van 01 tot 05 januari, optim al e pe riode voor de w aarne m ing ge dure nde de tw e e de de e lvan de nach t van de m e te ore nz w e rm (val l e nde s te rre n) Quadrantide n m e t e e n th e ore tis ch e m axim um activite it voorz ie n op 03 januari rond 13 h (O nde r guns tige w aarne m ings om s tandigh e de n : Ee rs te K w artie r van de M aan op 4 januari).

4 : Ee rs te K w artie r van de M aan om 11 h 56 m . M e rcurius (-0,6) in z ijn groots te oos te l ijk e e l ongatie – 19 °21’ te n oos te n van het m idde l punt van de z onne s ch ijf – om 14 h (M e rcurius ‘s avonds bove n de z uidw e s te l ijk e h oriz on w aarne e m baar). De Aarde in h e t pe rih e l ium - h e t dich ts t bij de Z on – op 0,9 83 273 as tronom is ch e e e nh e de n AE of 147,09 6 m il joe n k il om e te r om 15 h .

7 : Be de k k ing van e e n de e lvan de Pl e jade n door de M aan m e t ve rdw ijning aan de donk e re m aanrand re s pe ctie ve l ijk van de s te rre n 19 q Tau (+ 4,3) om 16 h 49 m , 20 Tau (+ 3,9 ) om 16 h 52 m e n 22 Tau (+ 6,4) om 17 h 11 m e n, m e e r bijz onde r, rak e nde be de k k ing van de s te r 24 Tau (+ 6,3) aan de donk e re m aanrand in de onm idde l l ijk e nabijh e id van e e n l ijn l ope nde door Ve urne , Sl ijpe e n K nok k e -H e is trond 17 h 52 m .

10 : De M aan in h e t pe rige um (op 357 49 7 k m van de Aarde – Sch ijnbare diam e te r : 33’25’’) om 11 h.

11 : Vol l e M aan om 3 h 27 m .

12 : De k l e ine pl ane e t (40) H ar-

24 | Th e guide s tar

m onia (+ 9 ,7) in oppos itie m e t de Z on.

13 : De M aan 3° te n z uide n van de s te r Re gul us (+ 1,3) om 19 h .

14 : Ve nus (-4,4) in h aar groots te oos te l ijk e e l ongatie – 47°07’ te n oos te n van h e t m idde l punt van de z onne s ch ijf – om 21 h (Ve nus ‘s avonds bove n de z uidw e s te l ijk e h oriz on z ich tbaar).

15 : De M aan 6° te n z uide n van Saturnus (+ 0,9 ) om 12 h .

17 : De M aan 9 ° te n w e s te n van de s te r Spica (+ 1,2) om 5 h .

18 : Laats te K w artie r van de M aan om 2 h 46 m . M e rcurius in conjunctie m e t Jupite r, 3°15’ te n noorde n e rvan om 6 h (Nie t w aarne e m bare s am e ns tand m e t de tw e e pl ane te n te dich tbijde Z on).

19 : In h e t s te rre nbe e l d Sagittarius vanaf de 19 de ce m be r e n in h e t s te rre nbe e l d Capricornus vanaf onge ve e r de 22 januari, tre e dt de Z on in h e t te k e n de W ate rm an om 22 h 40 m .

20 : M e rcurius in be ne de nconjunctie – dus nie t w aarne e m baar – m e tde Z on om 16 h .

21 : M e rcurius in h e t dich ts t bij de Aarde op 0,6625 AE of 9 9 ,109 m il joe n k il om e te r. De k l e ine pl ane e t (654) Z e l inda (+ 9 ,9 ) in oppos itie m e t de Z on. De M aan 3° te n w e s te n van de s te r Antare s (+ 1,2) om 6 h (l aag bove n de z uidoos te l ijk e h oriz on).

23 : De M aan in h e t apoge um (op 406 118 k m van de Aarde – Sch ijnbare diam e te r : 29 ’25’’) om 0 h .

Jupite r op z ijn groots te afs tand van de Aarde op 6,09 05 AE of 9 11,126 m il joe n k il om e te r. Ve nus (-4,5) in conjunctie m e t Uranus (+ 5,9 ), 1°24’ te n noorde n e rvan om 16 h (Ee n ve rs ch il van m e e r dan 10

m agnitude n ve e l be te k e ne nd e e n ve rs ch il in h e l de rh e id van onge ve e r e e n factor 10 000 !).

24 : Jupite r in conjunctie – dus ge dure nde e nk e l e w e k e n nie t w aarne e m baar – m e t de Z on om 6 h.

26 : Ringvorm ige z ons ve rduis te ring, nie t z ich tbaar in Be l gië e n in Europa, van 6 h 03 m tot 9 h 55 m Nie uw e M aan om 7 h 55 m .

M e rcurius in nie t w aarne e m bare conjunctie m e tM ars om 18 h .

27 : Sm al l e m aans ik k e lop te z oe k e n m e t e e n binocul air tus s e n 17 h 00 m e n 17 h 15 m bove n de w e s tz uidw e s te l ijk e h oriz on, 33 uur na h e t m om e nt van de Nie uw e M aan (O nde rgang van de Z on om 16 h 26 m e n van de M aan om 17 h 53 m ).

30 : De M aan in conjunctie m e t Ve nus (-4,5) om 11 h (W aar te ne m e n na z ons onde rgang ‘s avonds bove n de z uidw e s te l ijk e h oriz on al s e e n m ooie s am e ns tand) Z ich tbaarh e id van de pl ane te n.

Z ich tbaar m e t h e t bl ote oog: M e rcurius , Ve nus , Saturnus . M e t te l e s coop of binocul air: Jupite r, Uranus , Ne ptunus . O nz ich tbaar: M ars M e rcurius (-0,7/+ 1,0), in z ijn groots te oos te l ijk e e l ongatie op 4 januari e n in be ne de nconjunctie op 20 januari, in de e e rs te h e l ft van de m aand ‘s avonds l aag bove n de z uidw e s te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Capricornus , gaat de 1 om 17 h 16 m , de 16 om 17 h 01 m e n de 31 om 14 h 58 m of re s pe ctie ve l ijk 1 h 28 m e n 0 h 53 m na, e n 1 h 35 m voor de Z on onde r.

Ve nus (-4,3/-4,5), in h aar groots te oos te l ijk e e l ongatie op 14 januari, ‘s avonds bove n de z uidw e s te l ijk e

h oriz on e e rs t in h e t s te rre nbe e l d Aq uarius e n dan in Pis ce s , gaat de 1 om 19 h 55 m , de 16 om 20 h 30 m e n de 31 om 20 h 55 m of re s pe ctie ve l ijk 4 h 07 m , 4 h 22 m e n 4 h 22 m na de Z on onde r.

M ars (+ 1,3/+ 1,3), in het s te rre nbe e l d Sagittarius , k om t de 1 om 7 h 23 m , de 16 om 7 h 09 m e n de 31 om 6 h 48 m of re s pe ctie ve l ijk s l e ch ts 22 m in, 29 m in e n 32 m in voor de Z on op.

Jupite r (-1,9 /-1,9 ), in conjunctie m e t de Z on op 24 januari, m aar in de e e rs te dage n van de m aand ‘s avonds bove n de z uidw e s te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Capricornus , gaat de 1 om 17 h 16 m , de 16 om 16 h 36 m e n de 31 om 15 h 57 m of re s pe ctie ve l ijk 1 h 28 m e n s l e ch ts 0 h 28 m na, e n 0 h 36 m voor de Z on onde r.

Saturnus (+ 1,0/+ 0,8), ‘s avonds s te e ds vroe ge r bove n de z uidoos te l ijk e h oriz on in het s te rre nbe e l d Le o e n de re s t van de nach t bove n de h oriz on, k om t de 1 om 22 h 00 m , de 16 om 20 h 59 m e n de 31 om 19 h 57 m op.

Uranus (+ 5,9 /+ 5,9 ), ‘s avonds bove n de z uidw e s te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Aq uarius , gaat de 1 om 21 h 57 m , de 16 om 21 h 01 m e n de 31 om 20 h 06 m onde r.

Ne ptunus (+ 8,0/+ 8,0), ‘s avonds bove n de z uidw e s te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Capricornus , gaat de 1 om 19 h 27 m , de 16 om 18 h 31 m e n de 31 om 17 h 35 m onde r

Te k e ning v/d m aand O p de prach tige te k e ning h ie rnaas t k an je de O rion ne ve l (of M -42) h e rk e nne n. Sch itte re nd opge te k e nd door Rony De l ae t ge z ie n door z 'n ETX 70 te l e s coop vanuit Be k k e voort. De s e e ing be droe g 2.5 op e e n s ch aal van 5 e n de trans parantie be droe g e ve ne e ns 2.5. W aarge nom e n op 21 fe bruari 2007 om 21.00 uur UT. 8 M e e r inform atie w w w .de e ps k y.be

De As tro Eve ntGroup vz w h e e ftde re ch te n om bove ns taande s te rre nk aartvrijte ge bruik e n in dite -z ine al s non-com m e rcië e le ducatie fproduct.

Th e guide s tar | 25

Artik e l

Via k osm ol ogie naar snaarth e orie Alop de rtie njarige l e e ftijd raak t Van de r Sch aar ge ïnte re s s e e rd in s te rre nk unde . Avonde n l ang tuurt h ij in de tuin m e t z ijn te l e s coop naar de h e m e l . H ij be s l uit th e ore tis ch e natuurk unde te s tude re n. 'De appe l die van de boom val t, w ordt be s ch re ve n m e t de z e l fde th e orie al s de aarde die om de z on draait', z e gt Van de r Sch aar. 'Dat ide e , dat e r h e e lunive rs e l e w e tte n be s taan die je op h e t h e e l alal s ge h e e lm aar ook in de nabijh e id van je h uis toe k unt pas s e n, de e norm e re ik w ijdte van die th e orie ë n s prak m e h e e l e rg aan.'

Die re ik w ijdte bl ijft Van de r Sch aars nie uw s gie righ e id prik k e l e n. H e t is h e t dan ook nie t ve rw onde rl ijk dat h ij in h e t s naarth e ore tis ch onde rz oe k te re ch tk om t. Snaart-h e orie is e e n poging al l e fundam e n-te l e natuurk rach te n s am e n te bre nge n.

Er be s taan ve rs ch il l e nde natuurk undige th e orie ë n die ie de r op h un e ige n s ch aalvoor ve rs ch il l e nde s ituatie s goe d toe pas baar z ijn. Z o ge bruik e n w e in h e t dage l ijk s l e ve n de z w aarte k rach t en be s ch rijft de k w antum m e ch anica de natuur op ze e r k l e ine s ch aal . Snaarth e orie probe e rt de z e th e orie ë n s am e n te voe ge n e n één m e ch anis m e te vinde n dat de z w aarte k rach t ook op z e e r k l e ine s ch aal be s ch rijft: k w antum gravitatie .

In de s naarth e orie w orde n de de e l tje s w aar al l e s om ons h e e n uit is opge bouw d nie t ge z ie n al s kl e ine puntje s , m aar al s tril l e nde s naartje s . En m e t e e n h arde r tril l e nd s naartje be s ch rijf je e e n de e l tje m e t e e n h oge re m as s a. H e t kl ink t s im pe l , m aar e r is w e le e n probl e e m : de s naartje s z ijn z o onge l oofl ijk k l e in dat w e z e m e t de s te rk s te m icros coop te r w e re l d nog nie t z oude n k unne n z ie n. De s naarth e orie is nie tte toe ts e n.

Uitdije n Na z ijn prom otie in Groninge n doe t Van de r Sch aar pos tdoctoraal onde rz oe k in Am e rik a en Z w its e rl and. 'Ik ging m ijn e ige n onde rz oe k s l ijne n uitz e tte n', ve rte l t Van de r Sch aar. 'Ik w il de nade nk e n ove r w at s naarth e orie te z e gge n h e e ft ove r k os m ol ogie .' K os m ol ogie be s ch rijft de e vol utie van h e t h e e l al .

As tronom is ch e w aarne m inge n l ate n z ie n dat h e t h e e l alaan h e t uitdije n 26 | Th e guide s tar

is : w e z ie n s te rre ns te l sel s op grote afs tand van ons af be w e ge n.

Te rugre de ne re nd l e idt dit tot de h uidige , ge acce pte e rde th e orie dat h e th e e l alvroe ge r ve e lk l e ine r w as , e n dat h e t z o'n 13,7 m il jard jaar ge l e de n is onts taan tijde ns e e n grote k nal , de oe rk nal .

Van de r Sch aar is vooralge ïnte re s s e e rd in de e e rs te m om e nte n vl ak na die oe rk nal . 'H e t l e uk e aan k os m ol ogie is dat je h e t k unt z ie n al s de be s te m icros coop die w e h e bbe n. In e e n de e l tje s ve rs ne l l er k un je de e l tje s h e e lh ard op e l k aar bots e n e n z o ie ts l e re n ove r de s ubs tructuur. De de e l tje s ve rs ne l l er w e rk t al s m icros coop, h ij l aat z ie n w aar de de e l tje s uit z ijn opge bouw d.' H oe h oge r de e ne rgie w aarm e e de de e l tje s in de de e l tje s ve rs ne l l e r op e l k aar w orde n afge vuurd, h oe k l e ine r de s tructure n die z ich tbaar w orde n, ofte w e l h oe s te rk e r de m icros coop.

H e t antw oord op die vraag is e e n van Van de r Sch aars grote uitdaginge n. 'Vl ak na de oe rk nal w as h e t h e e l alve rs ch rik k e l ijk k l e in e n de dich th e id z o ontz e tte nd h oog dat z ow e lgravitatie al s k w antum m e ch anica be l angrijk w are n.

Snaarth e orie is e e n voors te l om de z e th e orie ë n te ve re nige n e n be s ch rijft al s kl ap op de vuurpijl ook al l e ande re k rach te n e n de e l tje s .' Al s s naarth e orie in dat hel e pril l e be gin inde rdaad be l angrijk w as , dan z ou dat e ffe ct ge h ad k unne n h e bbe n op al l e s w at daarna ge be urd is .

Nagl oe ie r

Van de r Sch aar z oe k t naar dit m oge l ijk e e ffe ct in de k os m is ch e ach te rgronds tral ing, de nagl oe ie r van de oe rk nal . 'Vl ak na de oe rk nal w as e r e e n h e l e h e te fas e , w aarin e e n pl as m a be s tond van ge l ade n de e l tje s . Daarin s tuite rde n de l ich tde e l tje s - fotone n - al s in e e n fl ippe rk as t h e e n e n w e e r. W ant z odra e e n foton e e n ge l ade n de e l tje te ge nk om t, ve rande rt h e t van rich ting.' Aange z ie n al l e s in h e t pl as m a ge l ade n w as k onde n de fotone n nooit ve r re iz e n. M aar h e t heel al z e tte ve rde r uit e n k oe l de daardoor af. El e k trone n raak te n ge bonde n aan protone n e n z o onts tonde n ne utral e de e l tje s : atom e n. Vanaf dat m om e nt w e rd Foto: De k os m is ch e ach te rgrondhet l ich t, de fotone n, nie t l ange r s tral ing die in h e t h e e l al w ordt ve rs trooid.

H et heel al w e rd ge m e te n is e e n ove rbl ijfs e lvan de doorz ich tig e n de fotone n k onde n oe rk nal . Bron: NASA /W M AP. onge h inde rd re iz e n. 'Dus je h ad een hel e h e te fas e , e n op e e n 'De ve rs ne l l e r die binne nk ort in ge ge ve n m om e nt ging h e t l ich t Z w its e rl and van s tart gaat, h aal t h e e l aan. En dat m om e nt, dat z ie n w e h oge e ne rgie ë n. M aar h e t s te l t nog s te e ds , dat is de k os m is ch e e ige nl ijk nie ts voor al s je h e t ach te rgronds tral ing.' ve rge l ijk t m e t h e t vroe ge h e e l al .

Naarm ate je dich te r bij de oors prong O p h e t m om e nt dat h e t l ich t vrij van h e t h e e l al k om t, z o'n 13,7 k w am , w as h e t bijz onde r h e e t in m il jard jaar ge l e de n, w orde n de h e th e e l al , de fotone n h adde n e e n afs tande n k l e ine r e n de e ne rgie ë n h oge e ne rgie . M aar door de s te e ds grote r. Voor e ne rgie ë n e xpans ie van h e t h e e l al z ijn de ve rge l ijk baar m e t de z oge naam de gol fl e ngte s uitge re k t e n is de Pl anck s ch aalw ordt gravitatie ne t z o e ne rgie van de fotone n be l angrijk al s de ande re afge nom e n. H e t l ich t dat w ij nu nog fundam e nte l e k rach te n e n ve rw ach t s te e ds van de z e fas e in de e vol utie m e n dat k w antum z w aarte k rach t van h e t h e e l alontvange n, k oe l de e ffe cte n e e n be l angrijk e rol gaan e norm af, van drie duiz e nd grade n s pe l e n. En s naarth e orie h e e ft h e t tot 2,7 grade n. En te rw ijls te rl ich t probl e e m dat h e t juis t op die uit e e n be paal de rich ting k om t, gigantis ch k l e ine l e ngte s ch al e n z ijn ontvange n w e de k os m is ch e w are ge z ich t l aat z ie n. Dat is dus ach te rgronds tral ing van al l e ook al jare nl ang e e n van de rich tinge n aan de h e m e l . Zel fs op be l angrijk s te k ritie k punte n: h e t is e e n ge w one te l e vis ie is de z e al l e m aalw e ll e uk , m aar h oe gaan ach te rgronds tral ing z ich tbaar; één w e datooittoe ts e n?' proce nt van de ruis op de tv is

K ortnie uw s De Europe s e pl ane e tve rk e nne r Ve nus Expre s s h e e ft nie uw e inform atie opge l e ve rd ove r h e t dik k e w ol k e nde k van Ve nus . Infraroodm e tinge n w ijz e n uit dat de w ol k e n z ich uits tre k k e n van e e n h oogte van ca. 50 tot ca. 70 k il om e te r bove n h e t oppe rvl ak (al l een bove n de z uidpoolre ik e n z e nie t h oge r dan ca. 40 k il om e te r). In de e ve naarge bie de n van de pl ane e t tre e dt op grote s ch aal conve ctie op, w aardoor m ate riaal uit de onde rs te l age n van h e t w ol k e nde k om h oog w ordt ge brach t. Daardoor h oopt z ich in de w ol k e ntoppe n e e n m ys te rie uz e s tof op die ul traviol e tte s tral ing abs orbe e rt. O p UV-opnam e n van Ve nus is in dit ge bie d dan ook e e n donk e re band z ich tbaar. O p h oge re bre e dte grade n z ijn de w ol k e ntoppe n ve e l k oude r, w aardoor die ve rtical e ve rm e nging nie t optre e dt. Daar z ie t de ul traviol e tcam e ra van Ve nus Expre s s dan ook juis t e e n h e l de re band. De w are aard van de UV-abs orbe re nde s tof is nog s te e ds nie t be k e nd. O ok kl e ine , donk e re vl e k k e n op de UVfoto's w orde n ve roorz aak t door de z e s tof. De nie uw e Ve nus Expre s s w aarne m inge n z ijn de z e week ge publ ice e rd in Nature Na de fe e s tpe riode ve rtre k t Be l gis ch as tronaut Frank De W inne naar Japan om z ich ve rde r voor te be re ide n op z ijn tw e e de ruim te m is s ie naar e n m e t h e t Inte rnationaal Ruim te s tation ISS, al w aar h ij in de z e l aats te w e k e n van z ijn ve rbl ijf de e e rs te Europe s e ge z agvoe rde r z al z ijn. Dat z e i de tw e e de Be l g in de ruim te vandaag in h e t Euro Space Ce nte r in Re du. De W inne re is t alm aande n van h e t e ne ruim te vaartce ntrum in de w e re l d naar h e t ande re om z ich voor te be re ide n op de e e rs te m is s ie van e e n h al f jaar voor e e n Europe aan in h e t ISS. Voor h ij in m e i m e t e e n Sojoe z van op Bajk onoe r ve rtre k t, z aldat nie t ande rs z ijn. Na de e inde jaars fe e s te n re is t h ij e e rs t naar Japan, dan naar Ste rre ns tad in M os k ou, daarna naar H ous ton e n daarna naar h e t Europe s e as tronaute nce ntrum in K e ul e n. "Na e e n w e e k vak antie z alik de h e l e tijd in h e t buite nl and z ijn. U z alm e in Be l gië nie t m e e r z ie n voor e e n jaar", z e i de W inne , die in najaar 2002 z ijn e e rs te ruim te trip m aak te die tie n dage n duurde . O ok toe n re is de h ij naar e n van h e t ISS m e t e e n Rus s is ch Sojoe z , al s boordinge nie ur. Van de ze s be m annings l e de n ove r w ie h ij in de l aats te w e k e n van z ijn toe k om s tig ve rbl ijf in h e t ISS h e t ge z ag z alvoe re n is h ij naar e ige n z e gge n de e nige die al m e t z o'n Rus s is ch e caps ul e h e e ft ge vl oge n. "Ik w ord de rh al ve alal s een 'ancie n' be s ch ouw d", z e i h ij. Bron: Be l ga /EB /23-12-2008.

afk om s tig van h e t vroe ge h e e l al .

'H e t is cons is te nt m e t be re k e ninge n die th e ore tici h e bbe n ge daan w aarin h e t h e e l al in h e t ve rl e de n ve e l h e te r e n k l e ine r e n dich te r w as . K ortom , h e t oe rk nal -ide e is m e t de z e ach te rgrond-s tral ing m in ofm e e r be w e z e n.'

Rim pe l inge n 'Al s je nu h e e lgoe d k ijk t z it in de k os m is ch e ach te rgronds tral ing ontz e tte nd ve e linform atie ve rborge n', z e gt Van de r Sch aar. In h e t h e te pl as m a z ate n s ubtie l e te m pe ratuurvariatie s te n ge vol ge van k l e ine variatie s in de dich th e id, die nog s te e ds z ich tbaar z ijn in de ach te rgronds tral ing. De z e m inie m e ve rs ch il l e n in de oors pronk e l ijk e m ate rie ve rde l ing k onde n in de l oop van m il jarde n jare n uitgroe ie n tot hel e s te rre ns te l sel s . 'En ik h e b h e t e ch t ove r m inie m e ve rs ch il l e n. O p e e n z w e m bad van e e n paar m e te r die p s l e ch ts rim pe l inge n van e e n h onde rds te m il l im e te r. M aar z e z ijn te m e te n e n z e gge n ie ts ove r de dich th e ids ve rde l ing van h e t pl as m a, drie h onde rdduiz e nd jaar na de big bang.'

Er be s taat e e n m ode lom de k l e ine dich th e ids ve rs ch il l e n in h e t pl as m a te ve rk l are n: infl atie . Infl atie is e e n pe riode vl ak na de oe rk nalw aarin h e th e e l alve rs ne l d uitdijde . 'In e e n pe riode van ruw w e g tie n tot de m ach t m in de rtig s e conde n, dus in e e n be l ach e l ijk e k orte tijd, w e rd h e t onge ve e r e e n factor tie n tot de m ach t de rtig k e e r grote r. Dat is nie t voor te s te l l e n!', z e gt Van de r Sch aar e nth ous ias t.

'De k w antum m e ch anica voors pe l t dat e r voortdure nd de e l tje s ge cre ë e rd w orde n.

Norm aal ge s prok e n ve rdw ijne n die m e te e n w e e r: de e l tje e n antide e l tje k om e n e l k aar te ge n e n z e annih il e re n, z e ve rnie tige n e l k aar. M aar ge dure nde de fas e van infl atie raak te n de de e l tje s in k orte tijd z o ve r uit e l k aar dat z e e l k aar nie t m e e r te rug k onde n vinde n. M e t al s ge vol g dat de de e l tje s ve rde l ing nie t m e e r e xacth om oge e n w as .'

Er onts tonde n k l e ine dich th e ids ve rs ch il l e n in h e t pl as m a, die dank z ij de z w aarte k rach t l angz aam k onde n groe ie n.

Te ge l ijk e rtijd s pe e l de ook s tral ings druk e e n rol .

De fotone n opge s l ote n in de cl us te rs ve roorz aak te n druk in te ge nge s te l de rich ting. 'De m ate rie k rim pt tot de s tral ings druk te groot w ordt, dan dijt h ij uit e n ve rvol ge ns k rim pt h ij w e e r. Z o k rijg je 'ak oe s tis ch e ' os cil l atie s in h e t pl as m a.' Van de r Sch aar be e l dt m e t z ijn h ande n de os cil l e re nde be w e ging van h e t pl as m a uit. 'De oe rfl uctuatie s uit de infl atie z ijn

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

be w e rk t door de ak oe s tis ch e os cil l atie s van h e t pl as m a. En die z ijn z ich tbaar in de k os m is ch e ach te rgronds tral ing.

Om de oe rfl uctuatie s te rug te z ie n, m oe t je de ach te rgronds tral ing dus nog ontdoe n van de ak oe s tis ch e os cil l atie s . En uit die oe rfl uctuatie s k unne n w ij h e e l ve e l inform atie h al e n.'

Be l vorm ige curve De ach te rgronds tral ing ge e ft Van de r Sch aar inz ich t in de ge om e trie van h e t h e e l al , m aar be l angrijk e r, m oge l ijk z e gt h e t ook ie ts ove r de s naarth e orie . W anne e r je van al l e ge bie dje s aan de h e m e l de afw ijk ing tot de ge m idde l de ach te rgronds tral ing uitz e t in e e n grafie k k rijg je e e n s ym m e tris ch e be l vorm ige curve , ook w e l e e n Gaus s is ch e ve rde l ing ge noe m d.

'Som m ige m ode l l en uit de s naarth e orie voors pe l l e n dat de z e grafie k nie t h e l e m aal Gaus s is ch m oe t z ijn.

Er z oude n dan bijvoorbe e l d ie ts m e e r k oude re dan w arm e re ge bie dje s m oe te n z ijn.

H e t is e ch t e e n h e e lm inie m e ffe ct, m aar de k ans be s taat dat dit in de toe k om s tge m e te n gaatw orde n.'

Vol ge nd jaar w ordt de Pl anck s ate l l ie t ge l ance e rd die de ach te rgronds tral ing ve e l nauw k e urige r gaat m e te n. 'W e z ijn ons aan h e t voorbe re ide n op die data. H e t z ou e e n re vol utie z ijn al s w e daarin nie t-Gaus s is s ch e e ffe cte n z ie n.'

H e t is nie t z o dat de data de h e l e s naarth e orie k an ontk rach te n of be w ijz e n. W e lis e r e e n h e l e kl as s e m ode l l e n die ge e n nie t-Gaus s is ch e e ffe cte n voors pe l t, e n die dank z ij de m e ting dus m oge l ijk dire ct ge fal s ifice e rd z ijn. 'H oe nauw k e urige r w e de ach te rgronds tral ing k unne n m e te n, h oe s e l e ctie ve r w e z ijn in h e t ide ntifice re n van e e n be paal d m ode lvan infl atie , e n dat k an aanw ijz inge n ge ve n of w e m e t s naarth e orie te m ak e n h e bbe n of nie t. Dit is e e n van de be l angrijk s te dinge n die ik nu doe .' Naas t z ijn w e rk om h e t h e e l al te ve rk l are n m e t be h ul p van s naarth e orie om daarm e e m e te e n aan te tone n dat s naarth e orie inde rdaad dé th e orie is die al l e natuurve rs ch ijns e l en be s ch rijft, h oudt Van de r Sch aar z ich be z ig m e t onde rw e rpe n die h ij om s ch rijft al s e ch te h arde s naarth e orie . ‘O nde rw e rpe n die be tre k k ing h e bbe n tot de s tructuur van de th e orie z èl f.' Sch oorvoe te nd ge e ft h ij toe : 'M aar dat is pas e ch t l as tig uit te l e gge n aan h e t al ge m e ne publ ie k .'

Bron: K e nnis l ink .

8 M e e r inform atie w w w .s upe rs tringth e ory.com Th e guide s tar | 27

Artik e l

Th e orie ove r h e tontstaan van l e ve n Bada h e rh aal de daarom de z e e xpe rim e nte n. De s tijds h ad M il l er vijf ve rs ch il l e nde am inoz ure n ge vonde n al s re s ul taat van de ontl adinge n tijde ns z ijn proe ve n.

Bada vond e r, m e de door de nu ve e l be te re anal ys e te ch nie k e n, m aar l ie fs t 22. O ok de h oe ve e l h e id am inoz ure n w as bij Bada’s e xpe rim e nte n aanz ie nl ijk grote r.

Bada e n z ijn m e de onde rz oe k e rs k om e n daarom tot de concl us ie dat h e t w e l de ge l ijk m oge l ijk is dat vroe ge vul k ane n de bak e rm at w are n van de bouw s te ne n van h e t l e ve n, e n daarm e e m oge l ijk ook van h e t l e ve n z e l f. Z e noe m e n h e t e ch te r ook goe d m oge l ijk dat de in de vul k ane n ge vorm de am inoz ure n met re ge nw ate r van de vul k aanh e l l inge n afs poe l de n naar ondie pe z e e ë n of poe l e n, w aar h e t l e ve n z ich uit de bouw s te ne n (ve rde r) k on ontw ik k e l e n.

In 19 53 publ ice e rde de ch e m icus Stanl e y M il l e r de re s ul tate n van e e n w e re l dbe roe m d ge w orde n e xpe rim e nt. In e e n gl az e n bolm e t daarin e e n m e ngs e l van gas s e n (m e th aan, w ate rs tof e n am m onia) die ve ronde rs te l d w e rde n de aardatm os fe e r van e e n goe de tw e e m il jard jaar ge l e de n te re pre s e nte re n, l ie t h ij e e n vonk ove rs pringe n; daarm e e w e rd bl ik s e m nage boots t. H e t bl e e k dat h ie rbij e nk e l e am inoz ure n w e rde n ge vorm d; am inoz ure n vorm e n de bouw s te ne n van prote ïne n, e n z ijn daarm e e e e n van de meest fundam e nte l e onde rde l en van l e ve nd organis m e n. Bij e e n l ate r e xpe rim e nt voe gde h ij aan z ijn ’oe ratm os fe e r’ ook h e te w ate rdam p toe , om z o de s ituatie tijde ns e n vul k anis ch e uitbars ting te s im ul e re n. Daarm e e k re e g M il l er nog be te re re s ul tate n.

Al ge m e e n w e rd dan ook ge dach t dat z o de oors prong van h e t l e ve n op aarde duide l ijk w as ge w orde n.

Late r w e rd wel is w aar door s om m ige n ge tw ijfe l d of de om s tandigh e de n w aaronde r h e t e xpe rim e nt w e rd uitge voe rd w e l ove re e nk w am e n m e t de w e rk e l ijk e s ituatie ge dure nde de vroe ge aardge s ch ie de nis - e n ook w e rde n ande re th e orie ë n ove r h e t onts taan van l e ve n ge l ance e rd - m aar M il l e r’s e xpe rim e nt bl e e f, m e de vanw e ge z ijn e e nvoud, een be l angrijk onde rde e lvan de - nog s te e ds voortdure nde - dis cus s ie ove r h e tonts taan van l e ve n.

M il l e r ove rl e e d op 20 m e i 2007, e n e e n van z ijn vroe ge re s tude nte n, Je ff Bada inm idde l s ze l f h oogl e raar - e rfde z ijn w e te ns ch ap-

28 | Th e guide s tar

pe l ijk e m ate riaal . Daaronde r bl eek z ich ve e lte be vinde n w at m e t de e xpe rim e nte n uit 19 53 te m ak e n h ad: een onde rz oe k s ops te l l ing, aante k e nboe k e n, ge droogde producte n die van de e xpe rim e nte n afk om s tig w are n, e n z e l fs e e n bl ik je ’oe rs oe p’. Bada w e rd daardoor aange z e t om M il l e rs e xpe rim e nte n te h e rh al e n, w aarbij h ij vooral ge ïntrige e rd w as door M il l e rs e xpe rim e nte n m e t e e n vul k anis ch e atm os fe e r.

H e t w as nam e l ijk wel is w aar be tre k k e l ijk k ort na M il l e rs publ icatie al duide l ijk ge w orde n dat de vroe ge aardatm os fe e r in z ijn total ite it nie t z o re duce re nd w as al s M il l er de s tijds ve ronde rs te l de , m aar in actie ve vul k anis ch e ge bie de n k on dat w e l de ge l ijk h e t ge val z ijn ge w e e s t.

H e t is in ie de r ge valinte re s s ant om te z ie n dat e e n th e orie die de s tijds ve e l oph e f ve roorz aak te en al ge m e e n w e rd ge acce pte e rd m aar l ate r w e rd ve rguis d om dat be paal de as pe cte n onvol doe nde duide l ijk w are n, bij e e n ve rde re ontw ik k e l ing van de w e te ns ch ap opnie uw l e ve n k rijge n inge bl az e n e n w e e r w orde n ge acce pte e rd.

Ee n ve rge l ijk ing met de ontw ik k e l ing ove r de inz ich te n om tre nt de contine ntve rs ch uiving l igt voor de h and. Bron: TDA / Unive rs ite itAntw e rpe n.

8 M e e r inform atie w w w .ucs d.tv/m il l e r-ure y

K ortnie uw s In 2005 ontde k te n s te rre nk undige n e e n bruine dw e rgs te r die tot de z w ak s te in z ijn s oort be h oorde . H e t obje ct, m e t de onuits pre k e l ijk e aanduiding 2M ASS J09 39 3548-2448279 , is nu nade r onde rz och t m e t de infraroods ate l l ie t Spitz e r. En w at bl ijk t?

2 M ASS e nz ovoorts is nog e e n dubbe l s te r ook ! Bruine s te rre n w orde n vaak 'm is l uk te s te rre n' ge noe m d, om dat z e te l ich t z ijn om e ne rgie te produce re n door m idde lvan k e rnfus ie re actie s . H ie rdoor z ijn z e re l atie f k oe l e n z e nde n z e w e inig s tral ing uit. Dat h e e ft tot ge vol g dat bruine dw e rge n z ich m aar m oe il ijk l ate n ops pore n: de e e rs te k w am dan ook pas in 19 9 5 bove n w ate r. Van 2M ASS J09 39 ... w as al be k e nd dat z ijn te m pe ratuur nie t ve e lm e e r dan 300 grade n Ce l s ius k on be drage n. M aar h oe ve e l s tral ing h ij uitz ond, s tond nie t vas t, om dat z ijn afs tand onbe k e nd w as . Na drie jaar m e te n m e t de Angl o-Aus tral ian Te l e s cope k w am daar te n s l otte duide l ijk h e id ove r: de afs tand be draagt 17 l ich tjaar. Dat be te k e nde dat de z e bruine dw e rg buite nge w oon w e inig s tral ing produce e rt. Toch w as dat kl e ine be e tje nog e e n factor tw e e k e e r te ve e l voor e e n s te l l air obje ct van de z e te m pe ratuur. En dat l aat z ich m aar op één m anie r ve rk l are n: de bruine dw e rg m oe t e e n bruine tw e e l ing z ijn. De tw e e m is l uk te s te rre n z e nde n e l k e e n m il joe n k e e r z o w e inig s tral ing uit al s de z on, e n dat dan ook nog grote nde e l s in h e t infrarood. Al s je al l e e n naar de uitge z onde n h oe ve e l h e id z ich tbaar l ich t k ijk t, z ijn de tw e e ze l fs m e e r dan e e n m il jard k e e r z o z w ak al s onz e z on. 10-12-2008.

Ste rre nk undige n z ijn e r voor h e t e e rs t in ge s l aagd om k ool dioxide te de te cte re n in de atm os fe e r van e e n pl ane e t buite n ons z onne s te l sel . De e xopl ane e t, die ie ts grote r is dan de pl ane e t Jupite r, draait om de s te r H D 189 733. H ij doe t dat op z ó'n k l e ine afs tand, dat de te m pe ratuur aan z ijn oppe rvl ak opl oopt tot ruw w e g 800 grade n Ce l s ius - ve e lte h e e t dus om l e ve n in s tand te h oude n. Vanaf de aarde ge z ie n be w e e gt de pl ane e t bij el k e om l oop (die s l e ch ts tw e e dage n duurt) vóór z ijn s te r l angs . En dat bie dt inte re s s ante m oge l ijk h e de n. Al s de pl ane e t naas t z ijn s te r s taat, w ordt h e t ge com bine e rde l ich ts pe ctrum van s te r e n pl ane e t w aarge nom e n. M aar al s h ij z ich ach te r de s te r be vindt, z ie n w e al l e e n h e t s pe ctrum van l aats tge noe m de . Door de be ide s pe ctra van el k aar af te tre k k e n, h oud je h e t s pe ctrum van de pl ane e t ove r. En dat is pre cie s w at Am e rik aans e s te rre nk undige n m e t be h ul p van de nabij-infraroods pe ctrom e te r van de H ubbl e -ruim te te l e s coop h e bbe n ge daan. In h e t pl ane e ts pe ctrum w as op die m anie r e e rde r al w ate rdam p opge s poord, en nu dus ook k ool dioxide - z ij h e t e e n h e e l k l e in be e tje . H e t opm e rk e l ijk e van de z e ontde k k ing is dat de atm os fe re n van Jupite r-ach tige pl ane te n naar ve rw ach ting ge e n m e e tbare h oe ve e l h e de n k ool dioxide be vatte n. Ee n m oge l ijk e ve rk l aring is de grote nabijh e id van de s te r: z ijn inte ns e ul traviol e tte s tral ing z ou tot ve rande ringe n in de s am e ns te l l ing van de pl ane e tatm os fe e r k unne n l e ide n. O ve rige ns be ve s tige n Am e rik aans e onde rz oe k e rs de z e w e e k in Nature (10 de ce m be r) h e t al l ange r be s taande ve rm oe de n dat de atm os fe e r van de pl ane e t bij H D 189 733 ook w ate rdam p be vat.

Artik e l

ESA 's YouTub e -K anaal De Europe s e ruim te vaartorganis atie ESA l ance e rt h aar e ige n YouTube -s ite al s nie uw initiatie f om in nog bre de re k ring be k e ndh e id te ge ve n aan h aar w e rk via de l aats te s ocial e m e diak anal e n.

ESA’s YouTube -k anaal gaat op 5 nove m be r officie e lvan s tart in h e t k ade r van e e n nie uw e com m unicatie s trate gie die h e t w e rk van de organis atie een ‘m e ns e l ijk e r’ ge z ich t z al ge ve n. Dank z ij de toe ne m e nde popul arite it van s ocial e m e dia e n ne tw e rk k anal en op inte rne t, z oal s YouTube , Face book e n Link e dIn, k an ESA be l angrijk e nie uw e doe l groe pe n be re ik e n e n h e t publ ie k be nade re n door ESA-productie s op nie uw e m anie re n te ge bruik e n.

Ee n van de th e m a’s van ESA’s nie uw s te k anaal is dat de ontw ik k e l ing van ruim te vaart e n ruim te onde rz oe k w ordt aange dre ve n door m e ns e n. Nie t al l een w e te ns ch appe rs e n te ch nici van ESA e n m e de w e rk e rs in de Europe s e ruim te indus trie , m aar ook s tude nte n m e t e e n pas s ie voor de ruim te e n h e t be l angs te l l e nde publ ie k in h e t al ge m e e n. O p de s ite s taan m uz ie k cl ips , vide o’s ge m aak t voor te ntoons te l l inge n e n ande re m e dia die s am e n e e n al ge m e e n ove rz ich t van ESA bie de n e n duide l ijk m ak e n w aarom z ove e l m e ns e n ge boe id z ijn door de ruim te . Pe te r H ul s roj, ESA’s dire cte ur juridis ch e z ak e n e n e xte rne be tre k k inge n, z e gt h ie rove r: “ESA’s YouTube -k anaalge e ft e e n duide l ijk s ignaal af dat w e al s Europe s e ruim te vaartorganis atie w e re l dtre nds in com m unicatie vol ge n e n dat w e nie uw e m anie re n ontw ik k e l e n om m e e r inform atie te de l e n e n om de

ruim te onde r de aandach t van h e t publ ie k te bre nge n. Com m unicatie is onm is -baar al s w e de l ids tate n van de Europe s e Unie daadw e rk e l ijk w il l en l ate n profite re n van de inve s te ring die z ij in ons doe n.

W e be s ch ik k e n ove r e e n w are s ch at aan inform atie die voor h e t al ge m e ne publ ie k van grote w aarde is . H e t z ou z onde z ijn al s die al l e e n m aar te z ie n w as voor s pe cial is te n. Uite inde l ijk w orde n w e ge financie rd door de be l as tingbe tal e rs , dus is h e t nie t m e e r dan onz e pl ich t om de ‘ruim te ’ naar h e n toe te bre nge n. Dit nie uw e k anaal is e e n van de m anie re n om dat te doe n. De ruim te is e e n w onde rbaarl ijk e ins piratie bron die m e t nam e jonge re n k an aans pre k e n. Door die boods ch ap ove r te bre nge n via YouTube , be re ik e n w e h e n ook via e e n van de com m unicatie k anal en die z ij h e t l ie fs t ge bruik e n. De ‘ruim te ’ is duide l ijk ook ‘h ip’.”

ESA z al re ge l m atig nie uw e cl ips ove r ge be urte nis s e n e n activite ite n op ruim te ge bie d upl oade n. Daarin pre s e nte e rt de ruim te organis atie z ich op e e n dire ct h e rk e nbare m anie r. H e t m ate riaalbie dt inz ich t in onde rw e rpe n die ve rband h oude n m e t de ruim te e n in h e t w e rk van ESA. H e t m e e s te daarvan is e e nvoudig te be grijpe n, ze l fs al s e r e e n s pe cial is t aan h e t w oord is .. Be z oe k e rs k unne n com m e ntaar ach te rl ate n e n e e n be oorde l ing ge ve n van h e t ESAm ate riaalop YouTube .

8 M e e r inform atie w w w .youtube .com /e s a

Uw s te un aan de s te rre nk unde !

Ge boe id door s te rre nk unde ?Dan m oe t u be s l is t l id w orde n van de As tro Eve nt Group vz w uit O os te nde . O ok alk an u m is s ch ie n nie t s te e ds aanw e z ig z ijn op onz e activite ite n, toch m aak t uw l idm aats ch ap e e n w e re l d van ve rs ch il . W ant dank z ij uw s te un k unne n w e onz e dive rs e gratis die ns te n, z oal s oa dit e -z ine , bl ijve n ve rw e z e nl ijk e n e n z e l fs uitbre ide n. K ortom , s tort vandaag nog 15 e uro op onz e re k e ning e n u k rijgt van ons m e te e n ook h e t l idm aats ch ap bij vol k s s te rre nw ach t As troLAB Iris e r GRATIS bove nop (te r w aarde van 30 e uro) ! Storte n k an op re k e ning nr.: 380-019 5842-70 m e t ve rm e l ding van 'Lidge l d 2009 ' + je vol l e dige naam e n e -m ailadre s . Z e k e r doe n !

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Th e guide s tar | 29

Rubrie k

A ctivite ite nk al e nd e r Naar aanl e iding van h e t inte rnational e jaar v/d s te rre nk unde h e bbe n w e de z e rubrie k uitge bre id m e t activite ite n uith e tgans e l and z oal s ...

03 Januari JVS Staf

W atw e ns jijvoor 2009 De be doe l ing is dat m e n h ie rop z ijn ‘w aarne m inge n’ inge e ft. Z o k rijgt ie de re e n na h e t proje ct e e n z ich t op de total e participatie . M e n k an op ve rs ch e ide ne m anie re n participe re n op de w e bs ite . Z o k an m e n de w e ns e n inge ve n, op e e n Googl em aps -appl icatie aanduide n w aar m e n h e e ft w aarge nom e n e n m e t h oe ve e lvol k , of k an m e n ook de val l e nde s te rre n z e l f re gis tre re n.

Z ie ve rde r in dit e -z ine voor m e e r inform atie !

09 Januari Socie te as tronom iq ue de Lie ge

La vie du Sol e il Confére nce donnée dans l e cadre du cycl e d'introduction à l 'as tronom ie . Prix : 2,5 €, 1,5 € pour l es étudiants , gratuit pour l e s m e m bre s SAL. Grand publ ic, 178 pe rs onne s m ax. Date : ve ndre di 09 janvie r, 20h . Lie u : Ins titut d'Anatom ie , Rue de Pitte urs 20, Liège . Pl us d’inform ations : A.Laus be rg@ s k yne t.be .

15 Januari Vol k s s te rre nw ach tUrania

Fotografis ch e re s ul tate n 2008 De z e avond w ordt h e t as tronom is ch e jaarove rz ich t van 2009 ge pre s e nte e rd door PaulAk a, Jul es Goris e n K oe n De cos te r. Aans l uite nd l aat Sve n De De yne z ijn fotografis ch e re s ul tate n van 2008 z ie n op h e t grote s ch e rm . Van 20.00 uur tot 22.10 uur. M e e r inform atie : w w w .urania.be .

15 Januari Vorm ing+

Zel fs te rre n k ijk e n K ijk jij ’s nach ts ook w e le e ns naar bove n, om je te ve rbaz e n ove r de uitge s tre k th e id van ons h e e l al e n de ve l e s te rre n?W ilje jouw k e nnis daarove r op e e n l aagdre m pe l ige m anie r uitbre ide n? Dan be n je m e e r dan w e l k om op de z e curs us re e k s ! Le s ge ve r Ivo De m e ul e nae re , 30 | Th e guide s tar

natuurk undige van opl e iding, is al ruim 40 jaar ge pas s ione e rd be z ig m e t as tronom ie al s h obby. H ij is ook l id van as tronom ie cl ub M e rcator uit K ruibe k e , die m e e h ie l p aan de re al is atie van de z e re e k s . Prijs : 21 e uro, m e t k orting: 10,5 e uro.

Ins ch rijving: tot 5/1 op h e t te l nr. 03775 44 84 van Vorm ingpl us W aas e n-De nde r.

Be tal ing: zo s ne l m oge l ijk na ins ch rijving op h e t re k nr. 001-4018612-75. W anne e r: donde rdag 15 januari van 19 u30 tot 22u00. W aar : Vorm ingpl us - Grote Baan 183 - M e l sel e (Be ve re n).

de aarde al s l e ve nde pl ane e t. ’s Nach ts z ie n w e de s te rre nh e m e lop de e ve naar. Nabij Quito be z oe k e n w e h e t ‘M itad de l m undo’, h e t m idde l punt van de w e re l d, w aar de Inca’s e n de Frans e n onafh ank e l ijk van e l k aar h e bbe n ge probe e rd de juis te pos itie van de e ve naar vas t te l e gge n. H ie r w orde n w e inge w ijd in de as tronom ie van de Inca’s .

M e e r inform atie : w w w .urania.be .

22 Januari Vol k s s te rre nw ach tUrania

M ars Socie ty 16 Januari K onink l ijk pl ane tarium

O pe nings e ve ntIYA 2009 Voors te l l ing aan de pe rs van de activite ite n in Be l gië voorz ie n in h e t k ade r van h e t Inte rnationaal Jaar Van de Ste rre nk unde . O bs e rvatie van de s te rre nh e m e l .

W aar: Pl ane tarium van de K onink l ijk e Ste rre nw ach t van Be l gië , Boe ch outl aan 10, 1020 Brus s e l . Me e r inform atie : w w w .pl ane tarium .be .

Vanaf17.30 uur tot...

21 Januari ULB

Gal axie s e tm atière noire Pre m ière l e çon (s ur 5) du trois ièm e m odul e du cours publ ic d'as tronom ie , s ous l 'égide du cons e ilde l 'éducation pe rm ane nte de l 'ULB, tout publ ic, e ntrée l ibre (200 pl ace s ). Date : m e rcre di 21 janvie r, 18 à 19 h . Lie u: Auditoire H 1301, Bâtim e nt H , Ave nue H ége r, Cam pus du Sol bos ch , ULB, 1050 Bruxe l l es.

22 Jan. t/m 5 fe b.

Vol k s s te rre nw ach tUrania

As trore is gal apagos Urania s te l t e e n as trore is voor naar Ecuador e n de Gal apagos . De z e e il ande n vorm de n de ins piratie bron voor de e vol utie th e orie van Ch arl es Darw in die e e n re vol utie be te k e nde in h e t w e te ns ch appe l ijk de nk e n: 2009 w e rd trouw e ns uitge roe pe n tot Darw in-jaar: 200 jaar ge l e de n w e rd h ij ge bore n e n h e t is de 150s te ve rjaardag van h e t ve rs ch ijne n van z ijn be roe m d w e rk ‘Th e origin of s pe cie s ’. Naas t de unie k e fl ora e n fauna van de z e e il ande n, l e re n w e e r ve e lbij ove r h e t vul k anis m e e n

Uitl e g ove r de M ars Socie ty door Nancy Ve rm e ul e n, voorz itte r e n l id van Urania. Aans l uite nd l aats te ove rl e g voor De e pie W E. Van 20.00 uur t/23.00 uur.

23 Januari Vol k s s te rre nw ach tM ira

As trocl ub M ul tim e diavoors te l l ing: Ee n as tronom is ch e te rugbl ik op 2008.

W aarne m ings avond + be z oe k te ntoons te l l ings ruim te n. Toe gang: € 5,00. W anne e r: 23 januari om 19 u30. W aar: Vol k s s te rre nw ach t M IRA, Abdijs traat 22, 1850 Grim be rge n.

Me e r inform atie : w w w .m ira.be .

23 Januari ULB

L'origine de l a vie Confére nce s ur l e th èm e de l 'évol ution. Jacq ue s Re is s e e s t profe s s e ur à l 'ULB. Prix : 2,5 €, 1,5 € pour l e s étudiants , gratuit pour l es m e m bre s SAL. Grand publ ic, 178 pe rs onne s m ax. Date : ve ndre di 23 janvie r, 20h .

Lie u: Ins titut d'Anatom ie , Rue de Pitte urs 20, Liège . Pl us d’inform ations : A.Laus be rg@ s k yne t.be .

28 Januari ULB

Gal axie s e r m atière noire (2) De uxièm e l e çon (s ur 5) du trois ièm e m odul e du cours publ ic d'as tronom ie , s ous l 'égide du cons e ilde l 'éducation pe rm ane nte de l 'ULB, tout publ ic, e ntrée l ibre (200 pl ace s ). Date : m e rcre di 28 janvie r, 18 à 19 h . Lie u: Auditoire H 1301, Bâtim e nt H , Ave nue H ége r,

K ortnie uw s W e te ns ch appe rs van de Unive rs ite it van Tübinge n h e bbe n bij e e n van de h e e ts te ooit ontde k te s te rre n e e n onve rw ach t h oge conce ntratie van ch e m is ch e e l e m e nte n ontde k t. W itte dw e rgs te r K PD 0005+ 5106 h e e ft e e n oppe rvl ak te te m pe ratuur van 200.000 grade n ce l s ius , z o de e l de h e t Ins tutuut voor As tronom ie e n As trofys ica van de Tübinge s e unive rs ite it vandaag m e e .

H e t aande e laan cal cium e n h e l ium in de atm os fe e r van dit h e e t obje ct te r grootte van onz e Aarde ove rs tijgt de in al l e m ode l l e n van s te rontw ik k e l ing voors pe l de conce ntratie s duide l ijk , s ch rijft e e n w e rk groe p rond K l aus W e rne r in h e t vak bl ad As tronom y & As troph ys ics . De ontde k k ing m e t e e n ruim te te l e s coop van de NASA s te l t dus de be s taande m ode l l e n van s te rontw ik k e l ing in vraag. Ee n w itte dw e rgs te r onts taat w anne e r s te rre n door h un k e rnbrands tof h e e n rak e n.

Z e s tote n h un uitge brand om h ul s e laf e n w orde n op h un oppe rvl ak k orte tijd 100.000 grade n h e e t. Som m ige van h e n, z oal s K PD 0005+ 5106, doe n e r nog e e n fl ink e s ch e p bove nop. Bron: DPA /K A /12-12-2008.

H e t z w arte gat in h e t ce ntrum van ons mel k w e gs te l s e lh e e ft e e n m as s a van 4.310.000 m aalde m as s a van de z on.

Dat h e bbe n as tronom e n afge l e id uit de s ne l h e de n van s te rre n die h e t dich ts t rond de z e donk e re m as s aconce ntratie draaie n. Vol ge ns de w e tte n van Ne w ton z ijn h un s ne l h e de n e e n m aat voor de m as s a die h e n aantre k t. De onz e k e rh e id in de nu be paal de w aarde , s l e ch ts 1,5 proce nt, is e e n nie uw re cord, al dus de as tronom e n in e e n artik e l dat binne nk ort in As troph ys ical Journal w ordt ge publ ice e rd. Z e s tie n jaar ge l e de n be gonne n de as tronom e n, onde r l e iding van Re inh ard Ge nz e l , de be w e ging van s te rre n in het mel k w e gce ntrum te be s tude re n. Toe n al w e rd – m e de op grond van w aarne m inge n aan ande re s te rre ns te l sel s – ve rm oe d dat z ich h ie r e e n s upe rz w aar z w art gat z ou k unne n be vinde n. De w aarne m inge n w e rde n ve rrich t in h e t infrarood om dat h e t z ich tbare l ich t uit dit ge bie d vrijw e l ge h e e l w ordt te ge nge h oude n door inte rs te l l air s tof. M om e nte e lk an m e n z o s ch e rp k ijk e n dat h e t bij w ijz e van s pre k e n m oge l ijk is e e n e urom unt op e e n afs tand van 10.000 k il om e te r te onde rs ch e ide n. De as tronom e n vol ge n nu in totaal109 s te rre n e n h e bbe n van 28 s tuk s de baan rond het mel k w e gce ntrum be paal d. De s ne l s te s te r, die S2 w ordt ge noe m d, be w e e gt zo s ne l rond h e t onz ich tbare , s upe rz w are z w arte gat dat h ij s inds h e t be gin van de w aarne m inge n al e e n vol l e dige om l oop h e e ft ge m aak t.

In m e i 2002 nade rde h ij h e t z w arte gat tot op e e n afs tand van s l e ch ts drie m aalde afs tand van Pl uto tot de z on e n l ie p z ijn baans ne l h e id op tot ruw w e g 5.000 k il om e te r pe r s e conde .

De as tronom e n h e bbe n nu ook vas tge s te l d dat 9 5 proce nt van de aantre k k e nde m as s a in het mel k w e gce ntrum z ich in h e t z w arte gat z e l f m oe t be vinde n: e r bl ijft in dit ge bie d h e e l w e inig ruim te ove r voor ande re vorm e n van ‘donk e re m ate rie ’.

De grote vraag is e ch te r h oe de s te rre n in de nu ge m e te n bane n z ijn ge k om e n. Z e z ijn nam e l ijk ve e lte jong om op grote re afs tand te z ijn onts taan e n daarna naar h e t ce ntrum te z ijn ge m igre e rd. Aan de ande re k ant is h e t ook onw aars ch ijnl ijk dat z ij z o dich t bij h e t z w arte gat z ijn onts taan: ge tijde nk rach te n z oude n dit proce s onm oge l ijk h e bbe n ge m aak t.

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Cam pus du Sol bos ch , ULB, 1050 Bruxe l l es.

Pl us d'inform ations : h ttp://w w w .as tro.ul b.ac.be /CPA. 29 Januari

01 Fe bruari Dive rs e n

Concours de te xte s de l a m ais on de l a Francité

Vorm ing+

«La tête dans l e s étoil e s », te le s t l e titre du grand concours de te xte s q ue l ance l e 1e r févrie r 2009 l a a Francité. Ce th èm e K ijk jij ’s nach ts ook w e le e ns naar M ais on de l n’e s t ce rte s pas étrange r à l ’Année bove n, om je te ve rbaz e n ove r de de l ’As tronom ie , procl am ée par uitge s tre k th e id van ons h e e l al e n l ’O .N.U. e n s ouve nir de Gal il ée , q ui de ve l e s te rre n?W ilje jouw k e nnis pour l a pre m ière fois obs e rva l es daarove r op e e n l aagdre m pe l ige étoil e s dans un tél e s cope ily a 400 m anie r uitbre ide n? Dan be n je ans . M ais , au gré de l a fantais ie de m e e r dan w e l k om op de z e curs us ch acun, l e titre de notre concours re e k s ! Le s ge ve r Ivo De m e ul e nae re , natuurk undige van opl e iding, is al pe ut s ’inte rpréte r de bie n de s façons …

Date : du 1e r févrie r au ruim 40 jaar ge pas s ione e rd be z ig 5 19 avril . Pl us d’inform ations : m e t as tronom ie al s h obby. H ij is w w w .m ais onde l afrancite .be . ook l id van as tronom ie cl ub M e rcator uit K ruibe k e , die m e e h ie l p aan 12 Fe bruari de re al is atie van de z e re e k s . Prijs : Vol k s s te rre nw ach tArm and Pie n 21 e uro, m e t k orting: 10,5 e uro.

Ins ch rijving: tot 5/1 op h e t te l nr. 03Curs us 's te rre n e n k os m os ' 775 44 84 van Vorm ingpl us W aas e n-De nde r.

Be tal ing: zo s ne l e s s e n die pe r m oge l ijk na ins ch rijving op h e t Ee n curs us die in 10 l ingaat op de bouw e n l e ve ns l oop re k nr. 001-4018612-75. W anne e r: donde rdag 29 januari van 19 u30 tot van s te rre n, s te rs ys te m e n e n s te rre ns te l sel s . O ok k os m ol ogie 22u00. W aar: Vorm ingpl us - Grote k om t aan bod. M e ns e n m e t ale e n Baan 183 - M e l sel e (Be ve re n). z e k e re bas is k e nnis ove r s te rre nk unde . M axim aal35 pe rs o30 Januari ne n. W anne e r : Van 12 fe bruari Dive rs e n t.e .m . 14 m e i, 20h 00-22h 00 (10 donde rdagavonde n). W aar : UGe ntSte rre nk ijk dage n Vol k s s te rre nw ach t A. Pie n, Roz ie r 44 (ingang Ge z us te rs Love l ingOp vrijdagavond 30 en s traat), 9 000 Ge nt e n UGe nt-Ste rre z ate rdagavond 31 januari z e tte n Cam pus (K rijgs l aan 281, 9 000 al l e kl e ine e n grote Vl aam s e Ge nt).

Me e r inform atie : s te rre nw ach te n al s ook tal rijk e w w w .arm andpie n.be . s te rre nk undige ve re niginge n h un de ure n ope n in h e t k ade r van de 20 Fe bruari Ste rre nk ijk dage n. K ijk l us tige n k unSociété As tronom iq ue de Liège ne n dan bij h e l de re h e m e l door e ch te te l e s cope n e e n bl ik in h e t Th éorie e te xpérie nce heel alw e rpe n. Urania is ge ope nd de Gal il ée à Eins te in op vrijdag e n z ate rdag van 19 tot 24 uur. In h e t auditorium van de Cycl e de confére nce s de l a Société s te rre nw ach t ge ve n de m e de As tronom iq ue de Liège « La w e rk e rs uitl e g bij h e tge e n e r buite n révol ution gal il ée nne ». Prix : 2,5 €, te z ie n is , ook de As tros h op e n 1,5 € pour l e s étudiants , gratuit bibl ioth e e k z ijn ope n e n m e n k an pour l e s m e m bre s SAL. Grand z ich ve rw arm e n bij e e n h apje e n publ ic, 178 pe rs onne s m ax. Lie u : e e n drank je in de As trobar. De toe gang is vol l e dig gratis . Inge val Ins titut d'Anatom ie , Rue de Pitte urs 20, Liège . Pl us d’inform ations : van be w ol k ing is er een ve rvangprogram m a voorz ie n. M e e r Société As tronom iq ue de Liège , réponde ur: 04 253 35 9 0, inform atie :w w w .s te rre nk ijk dage n.be A.Laus be rg@ s k yne t.be .

31 Januari Zel fs te rre n k ijk e n

Dive rs e n

Journée National e de l 'As tronom ie Soirée d'obs e rvation du cie l ouve rte au publ ic : Vénus , Lune , Saturne . Gratuit. Lie u : Rue de M arie m bourg, 45 - 5670 Dourbe s .

Pl us d’inform ations : Rol and BO NINSEGNA – T. 060/39 9 9 25 rol and.bonins e gna@ s k yne t.be h ttp://us e rs .s k yne t.be /bonins e gna/in de x.h tm .

8 M e e r inform atie w w w .iya2009 .be Th e guide s tar | 31

Artik e l

D ie p in...d e A ard e W at e r die p in de aarde ge be urt, is nauw e l ijk s z ich tbaar voor de m e ns .

Toch is h e t e e n s ture nde factor voor w at e r aan h e t aardoppe rvl ak pl aats vindt. De nk daarbij aan de oors prong van aardbe vinge n e n vul k ane n. Binne n één van de die pe aardl age n, de aardm ante l , is e e n e norm e variatie te vinde n. Die variatie z orgt voor e e n ve rtrage nd e ffe ct op de afk oe l ing van de aardm ante l e n dus de aarde . O p de z e variatie s prom ove e rde h ij e ind nove m be r aan de Unive rs ite it van Utre ch t.

km) z oal s al e e rde r w e rd ge s ugge re e rd, m aar ook in de ondie pe onde rm ante l (660-1200 k m ). Ve rs ch il l e nde proce s s e n z oal s bijvoorbe e l d h e t z ink e n van oce anis ch e aardk ors t naar de die pe m ante l h e bbe n e r m oge l ijk voor ge z orgd dat in de die pe m ante l groots ch al ige (duiz e nde n km) variatie s z ijn onts taan. Ee n ande re m oge l ijk h e id is dat bij h e t s tol l en van de vroe ge , vl oe ibare aarde e r ve rs ch il l e nde re s e rvoirs z ijn onts taan met een ande re s am e ns te l l ing.’

De die pe aarde De aarde h e e ft e e n diam e te r van onge ve e r 12750 k m e n be s taat uit drie l age n: de aardk ors t, de aardm ante l e n de aardk e rn. In ve rh ouding tot e e n appe l z ijn de dik te s te ve rge l ijk e n m e t de appe l s ch il (de aardk ors t), h e t vruch tvl e e s (de aardm ante l ) en het kl ok h uis (de aardk e rn). De m ante l e n de k e rn z ijn nog w e e r ve rde r opge de e l d in e e n binne n- e n buite nk e rn e n e e n onde r- e n bove nm ante l . De m ante l be s l aat h e t groots te de e lvan de aarde e n h e t ge s te e nte daarin k an l angz aam s trom e n m e t e e n s ne l h e id van e nk e l e ce ntim e te rs pe r jaar.

De h ypoth e s e die Van Sum m e re n in z ijn prom otie onde rz oe k h e e ft ge te s t is dat de be w e ginge n in de die pe aarde nie t al l een aange dre ve n w orde n door te m pe ratuurs ve rande ringe n, m aar m e de be paal d w orde n door groots ch al ige ve rande ringe n in de s am e ns te l l ing van h e t m ante l ge s te e nte . O m dit te onde rz oe k e n h e e ft h ij de be w e ginge n in de m ante lnage boots t m e t be h ul p van com pute rbe re k e ninge n.

De uitk om s te n z ijn daarna ve rge l ek e n m e t obs e rvatie s afk om s tig uit ande re vak ge bie de n z oal s de ge och e m ie , s e is m ol ogie en z w aarte k rach tm e tinge n.

Variatie s in de aardm ante l Van Sum m e re n ve rte l t: ‘De variatie s in de aardm ante ls l aan op variatie s in de ch e m is ch e s am e ns te l l ing (of com pos itie ) van h e t ge s te e nte . Dus bijvoorbe e l d het ve rs ch iltus s e n z w aar, ijz e rh oude nd ge s te e nte en l ich te r m ate riaal (bijvoorbe e l d h e t m ine raal pe rovs k ie t). M ijn onde rz oe k be ve s tigt dat de z e variatie s aanne m e l ijk z ijn in de die pe onde rm ante l (2000-29 00 32 | Th e guide s tar

Foto: H e t te m pe ratuurve l d van e e n conve ctie m ode lvan de m ante l(029 00 k m die pte ). Bl auw = k oud, Rood = w arm . Te z ie n z ijn h e t naar be ne de n duik e n van k oude s trom inge n (ve rge l ijk baar m e t w e gduik e nde aardk ors t) e n om h oogk om e nde , h e te s trom inge n uit de die pe m ante l . De dunne z w arte l ijne n z ijn de pade n w aarl angs m ate riaals troom t. De dik k e z w arte l ijn s te l t de ove rgang tus s e n bove ne n onde rm ante lvoor.

De ve rs ch il l e n in m as s adich th e id die z o onts taan be ïnvl oe de n de s trom ing in de m ante l . Ee n all ang be s taande vraag in de aardw e te ns ch appe n is in h oe ve rre s trom ing tus s e n de bove n- e n onde rm ante lvan e l k aar ge s ch e ide n z ijn. Van Sum m e re n concl ude e rt uit z ijn onde rz oe k dat de ge l aagdh e id van s trom ing tus s e n bove n- e n onde rm ante l be pe rk t is . Ste rk e ge l aagdh e id z ou l e ide n tot grote ve rs ch il l e n in s m e l tte m pe rature n van ve rs ch il l e nde m agm a’s , ve e l grote r dan de w aarge nom e n ve rs ch il l e n aan h e taardoppe rvl ak .

z w aarte k rach tm e tinge n die ale e rde r w e rde n uitge voe rd. Daarnaas t h e bbe n s am e ns te l l ings variatie s in de aardm ante le e n be l angrijk e ffe ct op de s ne l h e id van afk oe l e n. Sinds h aar onts taan 4,57 m il jard jaar ge l e de n ve rl ie s t de aarde h aar w arm te aan de atm os fe e r. H e t com pl e e t afk oe l e n van de m ante l e n k e rn h e e ft e e n dram atis ch e ffe ct op de ge h e l e pl aatte k tonie k . Die z aluite inde l ijk tot s til s tand k om e n.

O ok z ul l e n be l angrijk e k ringl ope n z oal s de k ool - e n s tik s tofk ringl oop, k ringl ope n die be l angrijk z ijn voor h e tl e ve n op aarde , grote ge vol ge n onde rvinde n.

Van Sum m e re n s te l t dat de afk oe l ing nie t s ne l z al ve rl ope n: ‘De afk oe l ing van de aarde gaat e rg traag: e e n graad pe r 10 m il joe n jaar voor de aardm ante l is ge e n onre de l ijk e s ch atting. De variatie s in de die pe m ante lh e bbe n ve rde r e e n ve rtrage nd e ffe ct op de afk oe l ing van de aardk e rn: z e l igge n al s h e t w are al s e e n w arm e de k e n om de k e rn van de aarde e n ve rtrage n daarm e e de afk oe l ing’.

Voorl opig is h e t nog w arm ge noe g op aarde e n h oe ve n w e nie t te vre z e n voor e e n e e uw igdure nde ijs tijd. Bove ndie n, voor de m e ns z ijn de e ffe cte n van de z on e n h e t broe ik as e ffe ctve e lbe l angrijk e r.

Foto: De de pre s s ie s e n h oogte n in de aarde door variatie s in dich th e id van de aardm ante l . De z e h e uve l s e n dal e n h e bbe n ove rige ns w e inig te m ak e n m e tbe rge n e n oce ane n.

Bron: J. Van Sum m e re n, Unive rs ite itvan Utre ch t.

Ge vol ge n voor de aarde De variatie s in te m pe ratuur e n s am e ns te l l ing z orge n e rvoor dat de aarde ge e n pe rfe cte bol is m aar e e n bolm e t de pre s s ie s e n h oogte s .

De ve rs ch il l e n k unne n w e lopl ope n tot bijna 200 m e te r. De z e z ijn w aar te ne m e n door m idde l van

8 M e e r inform atie w w w .e arth w e b.uge nt.be

K ortnie uw s Vorige w e e k ve rz am e l de n tw e e doz ijn w e te ns ch appe rs uit Be l gië e n Z w its e rl and z ich in Be rn. De onde rz oe k e rs voe re n m e tinge n uit op Jungfraujoch , e e n onde rz oe k s s tation in h e t h oogge be rgte e n ne m e n z o de pol s van h e t kl im aat. In h e t “W e te ns ch aps h uis ”van de Z w its e rs e acade m ie voor natuurw e te ns ch appe n (SCNAT) be s prak e n z e de m e e s t re ce nte re s ul tate n van h un onde rz oe k .

Dank z ij de uitz onde rl ijk e l igging van het onde rz oe k s s tation Jungfraujoch k unne n de onde rz oe k s groe pe n onz uive rh e de n van de atm os fe e r m e te n e n de re gional e bronne n e rvan in Europa l ok al is e re n. H e t is duide l ijk dat de ge ografis ch e l igging van Jungfraujoch , unie k vanw e ge z ijn l igging op grote h oogte , h e t m oge l ijk m aak t om , m its k e nnis van de m e te orol ogis ch e om s tandigh e de n, vas t te s te l l e n of e n w aar in Europa de atm os fe e r ve rontre inigd is door ve rbode n s toffe n.

De ge m idde l de te m pe ratuur is m e t onge ve e r 0.4°C ge s te ge n ge dure nde de l aats te tie n jare n. En m e n ve rw ach t dat Jungfraujoch in 2050 drie k e e r m e e r dage n dooi z al k e nne n dan vandaag. De ve rvuil ing van de atm os fe e r door z w ave l h e xafl uoride , dat ge bruik t w ordt in h oogs pannings s ch ak e l aars , s tijgt m e t onge ve e r 4% pe r jaar. O m dat de l e ve ns duur van dit gas in de atm os fe e r van de orde van 3200 jaar is , dringe n m aatre ge l en z ich op. Er is be te r nie uw s in ve rband met de ge vol ge n van het M ontre al protocol , dat al s doe l h e e ft om de oz onl aag te be s ch e rm e n. H e t bl ijk t nam e l ijk dat de tot nu toe ge nom e n m aatre ge l e n e ffe ct h e bbe n e n bove ndie n bijdrage n tot e e n ve rm inde ring van h e t broe ik as e ffe ct.

H e t fe it dat ve e l m e tinge n op Jungfraujoch te ruggaan tot ve r in de vorige e e uw , m aak t h e t m oge l ijk om de e vol utie van de atm os fe ris ch e fe nom e ne n in de tailte re cons true re n.

Ee n onde rz oe k s groe p van de Unive rs ite it Luik is aanw e z ig op Jungfraujoch s inds 19 50 e n s inds 19 9 0 vul l e n de w aarne m inge n van h e t Be l gis ch Ins tituut voor Ruim te Aë ronom ie h un m e tinge n aan. De obs e rvatie s z ijn be l angrijk voor de opvol ging van de ve rande ringe n in de atm os fe ris ch e s am e ns te l l ing en die ne n al s onde rs te uning voor de val idatie van s ate l l ie tm e tinge n.

Eve l op, e e n onde rde e lvan de Ne de rl ands e groe ne s troom groe p Econce rn, h e e ft pl anne n voor de bouw van tie ntal l e n w indturbine s in de h ave n van Z e e brugge . Dat s ch rijft De Tijd.

De e ne rgie groe p is s am e n m e t l ok al e h ave nbe drijve n k andidaat om e r h e t groots te w indpark van Be l gië ne e r te z e tte n. Eve l op z ie t e r ruim te voor m ins te ns 25 e n m axim aale e n 60-tal w indturbine s van 3 m e gaw att. Bron: Be l ga /TDB. H e t Europe e s Parl e m e nt h e e ft vandaag de h oe ve e l h e id CO 2 die nie uw e pe rs one nw age ns m oge n uits tote n ve rl aagd. De norm gaat van 160 naar 130 gram CO 2 pe r k il om e te r.

In 2012 m oe t 65 proce nt van de Europe s e vl oot de z e norm re s pe cte re n, e n in 2015 m oe te n al l e auto's de norm h al e n. Bron: Be l ga / SAM /17-12-2008.

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Artik e l

W atw e ns jijvoor 2009 ?

M e t “W at w e ns jij voor 2009 ?”w il de JVS de aftrap ge ve n van h e t Inte rnationaalJaar van de Ste rre nk unde door z ove e l m oge l ijk m e ns e n te l ate n m e te ore n w aarne m e n. Bij ie de re ‘val l e nde s te r’ k an je bure n, k e nnis s e n of fam il ie dinge n toe w e ns e n voor h e t nie uw e jaar.

O p z ate rdag 3 januari 2009 is de Boötide nm e te ore nz w e rm op z ijn m axim um . H e t ge vol g h ie rvan is dat e r ve e lm e e r val l e nde s te rre n te z ie n z ijn dan op e e n norm al e nach t.

Val l e nde s te rre n w orde n in de nie tw e te ns ch appe l ijk e w e re l d vaak ge as s ocie e rd m e t w e ns e n doe n.

Daarom w il l e n w e graag via e e n origine e l proje ct z ove e l m oge l ijk m e ns e n s am e n naar de s te rre nh e m e l l ate n k ijk e n en te ge l ijk e rtijd, pe r val l e nde s te r, h un k e nnis s e n ie ts te k unne n toe w e ns e n voor h e t nie uw e jaar. En ook als taat ie de re e n ve rs pre id ove r h e e lBe l gië w aar te ne m e n, w e z ie n al l e n de z e l fde s te r val l en en ge nie te n al l e n s am e n van h e tz e l fde s pe k tak e l .

Uitw e rk ing Er w ordt e e n w e bs ite opge rich t: w w w .w atw e ns jijvoor2009 .be . De z e w e bs ite is z ow e l inform atie f al s inte ractie f. De be doe l ing is dat m e n h ie rop z ijn ‘w aarne m inge n’ inge e ft.

Z o k rijgt ie de re e n na h e t proje ct e e n z ich t op de total e participatie .

M e n k an op ve rs ch e ide ne m anie re n participe re n op de w e bs ite . Z o k an m e n de w e ns e n inge ve n, op e e n Googl e -m aps -appl icatie aanduide n w aar m e n h e e ft w aarge nom e n e n m e t h oe ve e lvol k , of k an m e n ook de val l e nde s te rre n z e l f re gis tre re n.

Z o k unne n w e e e n poging doe n om de m e e s t w aarge nom e n val l e nde s te r ooit te z ie n! H e t as pe ct van h e t bl ogge n en h e t actie f de e l ne m e n aan de w e bs ite z alvoor h e t e nth ous ias m e z orge n om te z ie n dat de e ige n w aarne m ing e e n de e lis van e e n grote r ge h e e lvan participatie .

H e t inform atie ve l uik van de w e bs ite be vat o.a. de uitl e g ove r de z e actie , uitl e g ove r h e t inte rnationaaljaar van de s te rre nk unde (IYA2009 ), w at val l e nde s te rre n pre cie s z ijn, h oe m e n m e te ore n w e te ns ch appe l ijk k an bl ogge n, … .

Prak tis ch W e probe re n re cl am e te m ak e n voor de actie via de m e dia. Er w ordt s am e nge w e rk t m e t de organis atie van h e tIYA in Be l gië .

K rante n: Bijvoorbe e l d bij de rubrie k : ‘tre nds voor h e t nie uw e jaar’. O ok de gratis k rante n z oal s ‘De Z ondag’, ‘M e tro’ om dat z ij m e e r aandach t be s te de n aan privéinitiatie ve n voor activite ite n.

Radio: Bijvoorbe e l d Studio Brus s e l .

W e de nk e n dat Studio Brus s e le e n radioz e nde r is w aar m e n in program m a’s z oal s Vol t, M e k k a vaak tre nds e n origine l e activite ite n aank ondigt, die ne t ie ts ande rs z ijn dan e e n doors ne e activite it. O nz e activite it l ijk t aan dit crite rium te vol doe n.

Te l e vis ie : In de m ate van h e t m oge l ijk e e e n ve rm e l ding van de activite it op h e t w e e rbe rich t. De z e activite it h e e ft nie t l oute r de be doe l ing om m e ns e n te l ate n w aarne m e n, m aar w il e ch t ove rs tijge nd e n ve rnie uw e nd z ijn door m e ns e n ook s am e n te l ate n k ijk e n naar de s te rre n.

W e z oude n toch graag de nodige m e dia-aandach t h e bbe n, opdat dit pionie rs proje ct e e n k ans op s l age n z ou h e bbe n, h ie rvoor ve rw ach t h e t im m e rs e e n z e k e re participatie .

Ande re : e ige n publ icatie s , w e bs ite cul tuurw e b,...

8 M e e r inform atie w w w .w atw e ns jijvoor2009 .be

Th e guide s tar | 33

Artik e l

Ecl ipsre is naar h e tl and van d e d raak Foots te ps in As ia, de re is s pe cial is t voor s pe cial e th e m are iz e n naar Az ië , ne e m t u m e e op e e n s ch itte re nd re is avontuur m e t al s h oogte punt h e t be l e ve n van de total e z ons ve rduis te ring op één van de h e il ige be rge n van Ch ina: M t.

Em e i.

H e tre is program m a Dag 1: Inte rnational e vl uch t naar Be ijing.

Dag 2: (L,D) Be ijing. U l andt in de och te nd op Be ijing Inte rnational Airport. H ie r w ordt u opge w ach t door onz e Enge l s s pre k e nde gids e n naar uw h ote lge brach t. Tijd voor opfris s e n e n ve rk l e de n. Aans l uite nd ge bruik e n w e de l unch . Re s t van de dag be nt u vrij om te w e nne n aan h e t tijdve rs ch ilof m e t ons m e e te gaan. O p de fie ts gaan w e de oude s tad ve rk e nne n. Door de s m al l e s traatje s van de be roe m de H utongs van Pe k ing. W e k rijge n e e n w e l k om dine r in e e n be roe m d Pe k ing e e nd re s taurant.

Dag 3: (O ,L) Be ijing. Na h e t W e s te rs e ontbijt bre nge n w e e e n be z oe k aan de Te m pe l van de H emel . De k e iz e r k w am h ie r 4x pe r jaar om te bidde n voor e e n goe de oogs t. H ie r k om e n de inw one rs van Be ijing bije e n voor taich i, s tijl dans e n, z inge n e n gym nas tie k .

Je k ijk t je oge n uit! Na de l unch be z oe k e n w e h e t groots te pl e in te r w e re l d h e t Tian’an M e n Pl e in e n de Ve rbode n Stad. In de avond gaan w e naar e e n be roe m de K ungfu Sh ow .

Dag 4: (O ,L) Be ijing-Ch e ngdu. Na h e t ontbijt m ak e n w e e e n e xcurs ie

346 | Th e guide s tar

naar h e t z e ve nde w e re l dw onde r: De Ch ine s e M uur bij M utianyu. H ie r k ronk e l t de m uur z ich al s e e n draak ove r de be rgk am m e n. Na h e t ruim e be z oe k rijde n w e naar h e t vl ie gve l d w aar w e de binne nl ands e vl uch t ne m e n naar Ch e ngdu.

Dag 5: (L)Ch e ngdu. W e gaan vroe g op pad om e e n be z oe k te bre nge n aan h e tPanda re s ortbuite n de s tad.

In de och te nd z ijn de pandabe e n h e t actie fs t. Z e s pe l e n e n e te n bam boe bl ade re n. Na de l unch be z oe k e n w e h e t Sanxingdui m us e um w aar w e k e nnis m ak e n m e t h e t Ch ina van 2800 v.C tot 800 v.C. daarna bre nge n w e e e n be z oe k aan e e n z ijde fabrie k e n th e e w ink e l .

Dag 6: (O ,L) Ch e ngdu-Le s h an-M t.

Em e i. Na h e t ontbijt rijde n w e 2 uur naar Le s h an. H ie r be z oe k e n w e de re uz e z itte nde Boe ddh a.

H et cul ture l e e rfgoe d. Daarna rijde n w e door naar M t Em e i, e e n van de h e il ige be rge n van Ch ina. Ee rs t be z oe k e n w e de W annian Te m pe l aan de voe t van de be rg. M e t de k abe l baan gaan w e om h oog e n ch e ck e n in bove nop de be rg in h e t Gol de n Sum m itH ote l .

Dag 7: (O ,L) M t Em e i:Dag van de Ecl ips op 3077m ASL. Vanaf h ie r h e bbe n w e e e n s pe ctacul air z ich t op de e cl ips . H e t uitz ich t h ie r is s pe ctacul air ook vanw e ge de be rgtoppe n die in de vroe ge och te nd bove n de m is tuits te k e n.

Dag 8: (O ,L) M t Em e i-Ch e ngdu. Na h e t ontbijt k e re n w e te rug naar Ch e ngdu. H ie r be z oe k e n w e de W uh ou te m pe l e n de oude Jinl i s traat e n drink e n th e e in h e t be roe m de Re nm in Park .

Afs ch e ids dine r in uits te k e nd re s taurantin K uanz aixiang Dag 9 : ( O ) Ch e ngdu-Am s te rdam .

Inbe gre pe n: 1. Al l e e ntrée ge l de n z oal s be s ch re ve n in re is program m a. 2. Al l e m aal tijde n be s ch re ve n in program m a. 3. Enge l s s pre k e nde gids e n. 4. Trans fe rs . 5. H ote l s m e t W e s te rs ontbijt 3 of 4 s te rre n naar k e uz e . 6. Binne nl ands e vl uch te n.

Nie t inbe gre pe n: 1. Uitgave n van pe rs oonl ijk e aard. 2. Inte rnational e vl uch t naar e n van Ch ina (K unne n w ij voor u re ge l e n). 3. fooie n. 4.

Re is / annul e rings ve rz e k e ring (ve rpl ich t!). 5. Vis a. 6. Ine ntinge n.

N.B: De z e re is w ordt ge boe k t bij W e re l dcontact Re iz e n B.V. in H oute n e n val t al s z odanig onde r de Al ge m e ne re is voorw aarde n van ANVR, de Stich ting garantie fonds re iz e n e n h e tcal am ite ite nfonds .

Unie k e groe ps k orting Foots te ps in As ia, i.s .m . de As tro Eve nt Group vz w , voorz ie t e e n s pe cial e k orting van m aar l ie fs t 10% voor e e n groe p van m inim aal 15 de e l ne m e rs . H e t e nige w at u m oe t doe n, bij ins ch rijving (via info@ foots te ps inas ia.nl ), is 'Guide s tar l e z e r' ve rm e l de n.

H et ge m ak k e l ijk s t is dat u z e l f k ijk t voor e e n groe p van m inim aal 15 pe rs one n, door e e n oproe p te l ance re n (bv. via dit e -z ine ). Dan be nt u al vas t z e k e r van h e t aantal .

Al vas ve e lre is pl e z ie r ! w w w .foots te ps inas ia.nl

K ortnie uw s De afge l ope n z e s tie n jaar h e bbe n Duits e onde rz oe k e rs de baanbe w e ginge n be s tude e rd van 28 s te rre n die om h e t ce ntrum van ons M e l k w e gs te l s e ldraaie n. In dat ce ntrum s ch uil t e e n onz ich tbaar obje ct, Sagittarius A* ge h e te n, dat onge ve e r vie r m il joe n k e e r z o z w aar is al s onz e z on. Na dit onde rz oe k be s taat e r w e inig tw ijfe l m e e r ove r dat h e t e e n s upe rz w aar z w art gat be tre ft, w ant ruim te voor e e n ande r, 'norm al e r' obje ct is e r e ige nl ijk nie t. H e t onde rz oe k naar de s te l l aire baanbe w e ginge n is in 19 9 2 be gonne n m e t de 3,5-m e te r Ne w Te ch nol ogy Te l e s cope van de Europe s e Z uide l ijk e Ste rre nw ach t (ESO ) in Ch il i. De l aats te z e s jaar z ijn de w aarne m inge n ge daan één van de vie r 8,2-m e te r te l e s cope n die de Ve ry Large Te l e s cope van ESO vorm e n. Daarbij is vas t k om e n te s taan dan de 28 s te rre n op ve rs ch il l e nde m anie re n om h e t gal actis ch ce ntrum draaie n.

De binne ns te 22 draaie n, al s een een z w e rm bije n, in w il l e k e urig ge orië nte e rde bane n om Sgr A*. M aar de buite ns te z e s vol ge n bane n die in één h e tz e l fde vl ak l igge n, z oal s de pl ane e tbane n van ons z onne s te l sel .

De ove rgang tus s e n be ide popul atie s l igt op onge ve e r e e n l ich tm aand (800 m il jard k il om e te r) van Sgr A*. Eén van de s te rre n, die de aanduiding S2 draagt, draait z o s ne l om het gal actis ch ce ntrum , dat h ij s inds de e e rs te w aarne m inge n e e n com pl e te om l oop h e e ft vol tooid. O nduide l ijk is nog h oe de z e s te rre n in h un h uidige om l oopbane n te re ch t z ijn ge k om e n.

Z e z ijn ve e lte jong om van grote re afs tand naar Sgr A* toe te z ijn ge m igre e rd. M aar dat z e op h un h uidige l ocatie z ijn onts taan, l ijk t e ve nm in w aars ch ijnl ijk : daarvoor z ijn de ge tijk rach te n van h e t z w arte gat ve e l te groot. Toe k om s tige w aarne m inge n, w aarbij de vie r te l e s cope n van de VLT al s inte rfe rom e te r w orde n ge bruik t, z ul l e n h ie rove r w e l l ich t uits l uits e lk unne n ge ve n. 10-12-2008.

In Noord-Ch il i is de e e rs te , Japans e , ALM A-s ch ote l ante nne afge l e ve rd. De Atacam a Large M il l im e te rs ubm il l im e te r Array w ordt op 5000 m e te r bove n z e e nive au ge bouw d door een w e re l w ijd cons ortium w aarin de Europe s e Z uide l ijk e Ste rre nw ach t ESO de e l ne e m t. ALM A gaat be s taan uit in totaal66 s ch ote l s van 7 e n 12 m e te r van Japans e , Am e rik aans e e n Europe s e m ak e l ij. H e t obs e rvatorium gaat de vorm ing van s te rre n e n pl ane te n be s tude re n e n onde rz oe k doe n naar s te rre ns te l sel s in h e t vroe ge h e e l al . De dire cte ur van ALM A, de Ne de rl ands e as tronoom Th ijs de Graauw , is ve rh e ugd ove r de officië l e ove rdrach t van de ante nne . H e t ALM Ate am gaat nu de ontvange rs inbouw e n, w aarna de s ch ote lge re e d is voor z ijn w e te ns ch appe l ijk e tak e n.

ALM A w ordt ge bouw d op de Ch il e e ns e Ch ajnantor-h oogvl ak te , w aar de conditie s (e xtre e m droog e n h oog) uite rm ate ge s ch ik t z ijn voor h e t w aarne m e n op s ubm il l im e te rgol fl e ngte .

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Rubrie k - W is tje dit?

W atz ijn d ub b e l ste rre n ?

Dubbe l s te rre n be s taan uit tw e e om el k aar h e e n be w e ge nde s te rre n die door h un onde rl inge z w aarte k rach t bije e n w orde n ge h oude n. H e t bl ijk t dat m e e r dan de h e l ft van de goe d be s tude e rde s te rre n de e l uitm aak t van z o'n dubbe l s te l sel , dus h e t is ge e n z e l dz aam ve rs ch ijns e l . Som s is e r s prak e van drie of m e e r s te rre n in z o'n ge bonde n s te l s e lw aarbij dan tw e e van de s te rre n e e n nauw e dubbe l s te r vorm e n e n de de rde s te r daar e e n w ijde baan om h e e n be s ch rijft (e n dus h e t ande re dubbe l s te l sel sl e ch ts w e inig ve rs toort). Er be s taan ge bonde n s te rs ys te m e n die z e l fs uit ve l e duiz e nde n s te rre n be s taan, z oge naam de bol h ope n vanw e ge h un bol vorm ige s ym m e trie m aar de z e (oude ) s ys te m e n w orde n nie t tot de m e e rvoudige s te rs ys te m e n ge re k e nd.

Ste rre n conde ns e re n onde r invl oe d van de z w aarte k rach t uit inte rs te l l aire gas w ol k e n. De m e e s te dubbe l s te rre n l ijk e n altijde ns de z e fas e te w orde n ge vorm d, h oe w e lde de tail s nog s l e ch t be k e nd z ijn.

O m dat de (dubbe l )s te rvorm ing z ich binne n in dich te , k oe l e gas w ol ken afs pe e l t e n voor ge w one optis ch e te l e s cope n onz ich tbaar bl ijft w ordt e r ge bruik ge m aak t van infrarood te l e s cope n aan boord van s ate l l ie te n w aardoor onz e k e nnis ove r de ge boorte ge s ch ie de nis van s te rre n de l aats te tijd s ne ltoe ne e m t.

Protos te rre n die de h un om ringe nde gas - e n s tofw ol k door h un inte ns e s tral ing re e ds h e bbe n ve rdam pt bl ijk e n m e e s talom ringd te z ijn door e e n s ne l draaie nde gas s ch ijf. Z e h e bbe n ook vaak tw e e `je ts ' die gas m e t h oge s ne l h e id de ruim te in s puite n. Ee n ge de e l te van h e t gas in de s ch ijf val t op de ce ntral e s te r die daardoor nog ve rde r in m as s a k an groe ie n. Al s z ich in de s ch ijf e e n tw e e de groe ie nde conde ns atie voordoe t k an dit tot e e n dubbe l s te r l e ide n. Dit l ijk t `voorde l ig' te z ijn voor s te rvorm ing om dat de h oe ve e l h e id draai-im pul s m om e nt in de oors pronk e l ijk e inte rs te l l aire gas w ol k w aaruit e e n s te r z ich vorm t be h oude n m oe t bl ijve n. H e t s te rk ge conde ns e e rde s ys te e m k an dit e nk e l doe n door s ne l te rote re n (vandaar ook de afge pl atte gas s ch ijf rond te protos te r) w at ve rde re s am e ntre k k ing be m oe il ijk t.

Bij dubbe l s te rre n k om t e e n ge de e l te van het ove rtol l ige draaiim pul s m om e nt in de baan te re ch t. In bol h ope n, w aar de s te rdich th e id

ve e l h oge r is dan in h e t mel k w e gvl ak , k unne n dubbe l s te rre n ook onts taan w anne e r tw e e s te rre n in de bol h oop die e l k aar toe val l ig dich t nade re n bl ijve nd ge bonde n rak e n.

Al l e s te rre n onde rgaan in h e t h e te inw e ndige th e rm onucl e aire fus ie proce s s e n w aarbij atoom k e rne n s am e ns m e l te n e n e r e e n grote h oe ve e l h e id e ne rgie vrijk om t. H ie rbij ve rande rt de ch e m is ch e s am e ns te l l ing van h e t s te rre ngas w aardoor de s te rk e rn k rim pt e n de buite nl age n juis t uitz e tte n z odat de s te r al s ge h e e le xpande e rt. Al s de s te r de e l uitm aak t van e e n dubbe l s te l s e l k an de z e e xpans ie nie t onbe pe rk t doorgaan, m aar z al op z e k e r m om e nt h e t gas aan h e t uitdije nde s te roppe rvl ak te n ge vol ge van de z w aarte k rach t van de be ge l e ide r naar de be ge l e ide r ove rs trom e n.

Door de z e m as s aove rdrach t ve rl oopt de ve rde re e vol utie ge h e e lande rs dan bij e nk e l voudige s te rre n (of s te rre n in z e e r w ijde dubbe l s te l sel s ). O m dat de z w aars te s te r al s e e rs te z al uitz e tte n, z alde z e m as s a ve rl ie z e n e n de l ich te re be ge l e ide r juis t in m as s a toe ne m e n. Daarbij w ordt de dubbe l s te r nauw e r e n w ordt de m as s aove rdrach t nog ve rs ne l d.

O nde r be paal de om s tandigh e de n k an dit catas trofal e ge vol ge n h e bbe n w aarbij de be ge l e ide r in de m ante l van de z w aarde re s te r te re ch t k om t e n naar binne n s piral e e rt.

Door de daarbij vrijk om e nde e ne rgie k an de m ante l van de s te r prak tis ch vol l e dig `ve rdam pe n' z odat al l een de s te rk e rn ove rbl ijft w aar de be ge l e ide r in e e n nauw e baan om h e e n l oopt. O ok onde r m e e r s tabie l e om s tandigh e de n ve rl ie s t de oors pronk e l ijk z w aars te s te r op de n duur prak tis ch z ijn ge h e l e m ante l die dan e ch te r ge h e e lof ge de e l te l ijk door de be ge l e ide r w ordt inge vange n z odat de z e vaak de z w aars te com pone nt w ordt.

Afh ank e l ijk van de m as s a van de afge pe l de k e rn z alde z e ofw e lal s w itte dw e rg e indige n of z e l fs e e n s upe rnova e xpl os ie onde rgaan w aarbij e e n ne utrone ns te r of z w art gat ove rbl ijft. Afh ank e l ijk van de dubbe l s te r param e te rs (m as s a's e n baanafs tand) doe t z ich al dus e e n grote variatie aan ve rs ch il l e nde s oorte n e vol utie voor, w aarm e e ve e l van de w aarge nom e n type n dubbe l s te rre n ve rk l aard k unne n w orde n.

Th e guide s tar | 35

Artik e l

D e e psk yd ag 2008 O p z ate rdag 13 de ce m be r j.l . w are n in h e t ge bouw van de Vol k s s te rre nw ach t Saturnus in Nijm e ge n voor h e t vie rde ope e nvol ge nde jaar tie ntal l e n Ne de rl ands e e n Be l gis ch e de e ps k yl ie fh e bbe rs ve rz am e l d voor de De e ps k ydag 2008.

De De e ps k ydag w ordt ge organis e e rd door individue l e l ie fh e bbe rs e n be k e nd ge m aak t via h e t inte rne t.

Dat is vol doe nde om m e ns e n uit h e e l Vl aande re n e n Ne de rl and h onde rde n k il om e te rs te l ate n rijde n om te l uis te re n naar voordrach te n, bij te prate n m e t oude be k e nde n, ide e ë n op te doe n e n e rvaringe n uit te w is s e l e n e n e ve ntue e l e e n aank oop te doe n bij één van de vie r l e ve rancie rs van s te rre nk undige boe k e n, k ijk e rs e n acce s s oire s die ook aanw e z ig w are n.

Be l angrijk s te onde rde e lvan de dag w are n de voordrach te n ove r uite e nl ope nde onde rw e rpe n. Dagvoorz itte r Jan van Gas te l k on dit jaar l e z inge n aank ondige n van Jan W il l em van de r K ouw e , K urt Ch ris tiae ns , Bob H ooge ve e n, Fre d H is s ink e n O l ivie r van Ae l s t. Z e l f gaf h ij ook e e n pre s e ntatie . H e t th e m a van de dag w as w aarne e m program m a’s Jan W il l e m van de r K ouw e be s prak l e ve n e n w e rk van Ch arl e s M e s s ie r e n w is t te ve rras s e n m e t de tail s ove r de tots tandk om ing van de be roe m de l ijs t van ne ve l ige obje cte n, h e t pe rs oonl ijk l e ve n van M e s s ie r e n de om s tandigh e de n w aaronde r h ij z ijn w aarne m inge n ve rrich tte . W ie h ad bijvoorbe e l d ve rm oe d dat M e s s ie r alin h e t Parijs van 1780 l as t h ad van e e n be h oorl ijk e dos is nach te l ijk e l ich tve rontre iniging?

K urt Ch ris tiae ns l ich tte de s tand van z ak e n toe bij h e t w aarne e m program m a ‘VVS M e s s ie r Ce rtificaat” , dat e nige jare n ge l e de n tijde ns Starnigh ts in h e t Be l gis ch e Ie pe r w e rd ge ïntroduce e rd en dat inm idde l s w e l e e n groot s ucce s m ag w orde n ge noe m d, ne t al s de daaraan ge k oppe l de inte rne tdatabas e w w w .de e ps k yl og.be w aar inm idde l s h onde rd w aarne m e rs h un w aarne m inge n invoe re n.

De e ps k yl og w ordt voortdure nde uitge bre id e n ve rbe te rd. Z o z ijn e r s te e ds m e e r w aarne e m l ijs te n op te vrage n e n is de functional ite it re ce nte l ijk uitge bre id m e t de m oge l ijk h e id de contras tre s e rve voor ie de re com binatie van obje ct, 366 | Th e guide s tar

w aarne e m pl aats e n ins trum e nt uit te re k e ne n.

Bob H ooge ve e n introduce e rde een w aarne e m program m a voor pl ane taire ne ve l s, dat vanaf dit m om e nt onde r de naam ‘Fre d’s 200’ al s publ ie k e l ijs t be s ch ik baar is op h e t Be l gis ch e De e ps k yl og. W ie m e t die w e bs ite nie t be k e nd is k an ook te re ch t bij w w w .bobh ooge ve e n.nl /pl anne b.

Fre d H is s ink brak e e n l ans voor de kl e ine re fractor. H ij l ie t z ie n h oe onde r re de l ijk e om s tandigh e de n m e t e e n 8cm k ijk e r m e e r dan inte re s s ante w aarne m inge n z ijn te doe n. Nog m e e r dan ge w oonl ijk k om t h e t daarbij w e l aan op voorbe re iding, ge dul d en de be re idh e id om uit te probe re n w at h e t be s te w e rk t, ook al s je daarbij te ge n de al ge m e ne w ijs h e id ingaat.

Jan van Gas te l be s prak het w aarne m e n van Arp gal axie s , buite nge w one s te rre ns te l sel s die bijvoorbe e l d inte ractie h e bbe n m e t e e n ande r s te l s e le n daarbij w orde n ve rvorm d. De aanduiding Arp gal axie s k l ink t e xotis ch , m aar ook in de M e s s ie rl ijs t k om e n ve l e Arp s te l sel s voor.Be k e nde voorbe e l de n z ijn M 51, M 66, M 82 e n M 101. O m de typis ch e Arp k e nm e rk e n te k unne n w aarne m e n is vaak e e n fl ink e ve rgroting nodig, bove n de 500x is nie t uitz onde rl ijk . O ok Jan van Gas te lne e m tbijz ijn w aarne m inge n ruim de tijd, alw as h e t m aar om dat z e l fs onde r e xtre e m donk e re h e m e l s h e t oog ach te r h e t ocul air nog m inute nl ang be te r aange pas t raak t e n dus s te e ds m e e r l aatz ie n.

Ol ivie r van Ae l s t te ns l otte h e e ft m e t e e n 20cm Ne w ton al l e obje cte n van de H e rs ch e l 400 l ijs t w aarge nom e n, het groots te ge de e l te vanuit z ijn w oonpl aats Boute rs e m . In ande rh al f jaar h e e ft h ij de l ijs t afge w e rk t e n dat vraagt vooral e e n goe de pl anning e n doorz e ttings ve rm oge n. Al s h e tgoe d w aarne e m w e e r is m oe t e r ook be s l is t w orde n w aarge nom e n, l ie fs t z ove e l m oge l ijk obje cte n. M e t Sk ytool s k an voor e e n w aarne e m nach t de optim al e vol gorde van obje cte n w orde n be paal d en k unne n de tail k aartje s in batch w orde n afge druk t. Sam e n m e t h e t ge bruik van goto z orgt dat voor e e n e fficië nt ge bruik van de tijd. O ve rige ns s te l t h ij dat ook in de H 400 nog grote , hel de re e n opval l e nde obje cte n voork om e n, z e z ijn z e k e r nie t al l e m aal obs cuur. Ee n paar tips voor h e t k om e nde w inte rs e iz oe n: NGC 404, NGC 89 1, NGC 2022 e n 2024, NGC2371 e n NGC 2362.

Aan de aanw e z ige n die het afge l ope n jaar in De e ps k yl og 25, 50 of 110 M e s s ie robje cte n h adde n ge l ogd w e rde n de bijbe h ore nde bronz e n, z il ve re n e n goude n M e s s ie r-ce rtificate n uitge re ik t e n bij w ijz e van ve rras s ing introduce e rde K urt Ch ris tiae ns ook nog de bril jante n e n pl atina ce rtificate n voor 200 e n 400 H e rs ch e l 400 obje cte n. Bron: Eric Barnard.

8 M e e r inform atie w w w .de e ps k yl og.be

K ortnie uw s De uits toot van broe ik as gas s e n door de Be l gis ch e h uis h oude ns is in w e rk e l ijk h e id ve e l grote r dan tot dus ve r w e rd aange nom e n. Factor-X, e e n bure au dat advie s ge e ft m e t be tre k k ing tot k l im aats trate gie en duurz am e ontw ik k e l ing, concl ude e rt uit z ijn 'k ool s tofbal ans ' voor Be l gië dat de uits toot z e l fs z e s tie n k e e r h oge r k an l igge n dan tot nu toe w e rd ge s ch at. H e t bure au re k e nde m e t e e n 's tandaardbe nade ring' van de k ool s tofbal ans uit dat de Be l gis ch e uits toot van broe ik as gas s e n voor 2006 uitk om t op 337 m il joe n ton CO 2. Dat is 2,4 k e e r m e e r dan de ram ing van de National e Kl im aatcom m is s ie , die de k adas tral e m e th ode ge bruik te . In e e n m e de de l ing l e gt Factor-X uit dat de m e th ode van h e t advie s bure au ook de e m is s ie s uit h e t buite nl and m e e te l t die nodig z ijn om binne nl ands e activite ite n m oge l ijk te m ak e n, z oal s bijvoorbe e l d inen uitgaand trans port m e t vrach tw age ns , vl ie gtuige n e n bote n.

M e t e e n ruim e re be nade ring van de k ool s tofbal ans k w am e n de onde rz oe k e rs van Factor-X op e e n uits toot die z e s tie n k e e r grote r is .

Vol ge ns de z e be re k e nings m e th ode , w aarbij ook de e m is s ie van de productie van al l e ge cons um e e rde goe de re n w ordt m e e ge re k e nd, s toot el k e Be l g 224 ton e q uival e ntge w ich t CO 2 pe r jaar uit, te ge n 13 ton vol ge ns be re k e ninge n m e t de k adas tral e m e th ode .

Op bas is van de z e re s ul tate n e n in h e t l ich t van de kl im aatconfe re ntie van de Ve re nigde Natie s die in h e t Pool s e Poz nan aan de gang is , raadt Factor-X onde r m e e r de oprich ting van e e n com m is s ie voor duurz am e cons um ptie in Be l gië aan.

Bron: Be l ga /LPB /10-12-2008.

Tw e e te ddybe re n z ijn voor h e t s ch am e l e be drag van 70 e uro de ruim te inge s ch ote n.

De k nuffe l s m och te n m e e m e t e e n w e e rbal l on, die h e n tot de rtig k il om e te r bove n h e t aardoppe rvl ak brach t. M AT e n K M S m oe s te n daar te m pe rature n van -35 grade n Ce l cius doors taan, m aar dank z ij h un s pe ciaal ruim te pak doors tonde n z e de te s t m e t gl ans . Na vie r uur z at h un trip e rop. H e t initiatie f k w am van e e n s ch oolin Cam bridge , die h un l e e rl inge n z o m e e r ve rtrouw d w il de m ak e n m e t ruim te vaart e n w e te ns ch ap. "De k inde re n m aak te n de pak je s voor de te ddybe re n e n k onde n ook pe rfe ct vol ge n h oe k oud z e h e t h adde n daarbove n", al dus de 21-jarige proje ctl e ide r H e nry H al l am . M is s ie ge s l aagd, z o bl ijk t uit de w oorde n van de tw aal fjarige Th ia Uns w orth . "H e t w as onge l oofl ijk om de bal l on te z ie n ops tijge n e n foto's van de te ddybe re n in de ruim te te z ie n. Ik w as alge k op w e te ns ch ap, m aar nu s nap ik ook h oe de e ch te w e re l d e r baat bij k an h e bbe n." Bron: SVM /23-12-2008.

Artik e l

A lz e ve n jaar in d e ruim te ...

H oe w e l de e e rs te Be l gis ch e s ate l l ie t PRO BA1 oors pronk e l ijk tw e e jaar in de ruim te z ou bl ijve n, is de uits te k e nd pre s te re nde te ch nol ogie nog s te e ds vol l e dig ope ratione e l , m e t vol op w e te ns ch appe l ijk e ge ge ve ns al s re s ul taat. PRO BA be ve s tigde h ie rm e e h e t nut van kl e ine s ate l l ie te n voor aardobs e rvatie , e e n s e ctor die de l aats te jare n s te rk e vol ue e rt e n w aar Ve rh ae rt Space , al s bouw e r van PRO BA, e e n toonaange ve nde rol s pe e l t.

O p 22 ok tobe r 2001 w e rd PRO BA ge l ance e rd m e t al s doe l nie uw e te ch nol ogie ë n uit te probe re n voor ESA’s Ge ne ralSupport Te ch nol ogy Program m e . Ee nm aal in om l oop m aak te de proe fs ate l l ie t duide l ijk dat h ij m e t z ijn unie k e m oge l ijk h e de n e n re s ul tate n van grote w e te ns ch appe l ijk e be te k e nis k on z ijn. Daarom w e rd z ijn nom inal e l e ve ns duur ve rl e ngd e n w e rd h ij inge z e t naas t de grote aardobs e rvatie s ate l l ie te n van ESA. PRO BA is e e n m icros ate l l ie t (60 x 60 x 80 ce ntim e te r) ontw ik k e l d door e e n be drijve ncons ortium onde r l e iding van de Be l gis ch e onde rne m ing Ve rh ae rt Space . De k l e ine PRO BA voe rt m e t de boordcom pute r z ijn functie s (navigatie , be s turing e n re ge l ing van de ins trum e nte n) ge h e e l z e l fs tandig uit. De tw e e cam e ra’s - de Com pact H igh Re s ol ution Im aging Spe ctrom e te r (CH RIS) e n de panch rom atis ch e H igh Re s ol ution Cam e ra (H RC) h e bbe n inm idde l s m e e r dan tie nduiz e nde n afbe e l dinge n van ruim duiz e nd l ocatie s ge produce e rd. PRO BA w ordt ge ë xpl oite e rd vanuit ESA’s gronds tation Re du in Be l gië .

Eind 2004, 3 jaar na de s ucce s vol l e l ance ring van PRO BA 1 te k e nde h e t Europe s e ruim te vaartage nts ch ap ESA e e n contract m e t Ve rh ae rt Space voor de ontw ik k e l ing e n bouw van e e n tw e e de , ie ts grote re s ate l l ie t in de PRO BA-fam il ie .

De z e s taat m om e nte e lk l aar in de cl e an room in K ruibe k e in afw ach ting van z ijn l ance ring. Vanw e ge probl emen met de Rus s is ch e l ance e rde r w e rd de l ance ring re e ds e nk e l e m al en uitge s te l d. H e t ESA-gronds tation in Re du, m e t Re du Space Se rvice s (e e n joint ve nture tus s e n Ve rh ae rt Space e n SES ASTRA), z al opnie uw die ns t doe n al s control e ce ntrum .

De re ce nte s ucce s s e n van k l e ine s ate l l ie te n w ijz e n e rop dat de s e ctor de l aats te jare n vol w as s e n is ge w orde n. De m ark t voor aardobs e rvatie s ate l l ie te n onde rgaat m om e nte e l e e n e vol utie die door Ve rh ae rt Space e e n tie ntal jaar ge l e de n re e ds voors pe l d w e rd. Voorts ch rijde nde m iniaturis atie van e l e k tronica e n optronica l e ve re n k l e ine s ate l l ie te n m oge l ijk h e de n die vroe ge r e nk e l de nk baar w are n m e t grote re s ate l l ie te n.

En z ul ke kl e ine s ate l l ie te n z ijn e e n s tuk voorde l ige r om te ontw ik k e l e n, bouw e n e n l ance re n dan h un grote re broe rs .

De toonaange ve nde rol van Ve rh ae rt Space in de s e ctor van de m icros ate l l ie te n w ordt ge confirm e e rd door vol ge nde nie uw e proje cte n die in voorbe re iding z ijn: • In de PRO BA V m is s ie voor h e t Europe s e ruim te vaartage nts ch ap ESA z ul l e n w ij nogm aal s de gre nz e n ve rl e gge n van de m oge l ijk h e de n van k l e ine s ate l l ie te n, in h e t bijz onde r in h e t k ade r van aardobs e rvatie . W e z ul l e n de pe rform antie van e e n be s taande s ate l l ie t van e nk e l e duiz e nde n k il ogram e n e e n cam e ra van 150 k g ve rbe te re n m e te e n pl atform van am pe r 160 k g.

• In de PRO BA 3 m is s ie , e e n te ch nol ogie de m ons tratie voor form atie vl uch te n voor h e t Europe s e ruim te vaartage nts ch ap ESA, is voorz ie n dat Ve rh ae rt Space h e t h oofdpl atform z al l e ve re n.Bron: Ve rh ae rt.

8 M e e r inform atie w w w .ve rh ae rts pace .com Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Th e guide s tar | 37