Guidestar 01-2011

Sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart voor iedereen

Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw 足 Jaargang 6 足 Januari 2011

Editoriaal Patrick Jaecques

002

Patrick Jaecques is, naast grafisch vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voor足 zitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie ge足 dreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de hemelse wonderen.

Redactioneel

Inhoudelijk 06 ­ NASA bacterie onder vuur.

07 ­ Media ­ En maar zoeken naar het befaamde Higgs deeltje...

08 ­ Adaptieve optiek.

10 ­ Het klimaatoverleg sleept zich voort...

12 ­ ESO ­ Donkere gammaflitsen tegen het licht gehouden.

14 ­ Rubriek ­ Het AEG nieuws.

15 ­ Serie ­ Licht in de sterrenkunde.

20 ­ De concrete beslissingen van de Cancun klimaattop.

21 ­ Rubriek ­ Zijn er nog vragen ?

22 ­ ESA ­ SOHO ziet tweeduizendste komeet.

24 ­ ESO ­ Een zwerm oude sterren uit Messier 107.

26 ­ Kwantumtheorie is zo gek nog niet...

28 ­ Rubriek ­ Lancering in de kijker (special).

32 ­ De AEG voordrachten !

34 ­ Rubriek ­ Nieuw aan het firmament.

35 ­ Media ­ Telescopenproject krijgt opnieuw uitbreiding.

36 ­ Hemels vuurwerk tijdens de eerste maand v/h jaar.

37 ­ Rubriek ­ Astrofoto van de maand.

38 ­ Sneeuwbal Aarde.

40 ­ ESA ­ Controlehub voor Galileo geopend in Fucino.

42 ­ Afgelopen jaar wa het warmste jaar ooit. Echt waar !?

44 ­ Rubriek ­ De hemelkalender.

49 ­ Media ­ China grootste producent van windmolens.

50 ­ Kijkerbouw VSRUG stelt voor: Scholenproject 2010­2011.

52 ­ Rubriek ­ Woord van de maand.

56 ­ Rubriek ­ Observatoria wereldwijd.

60 ­ Rubriek ­ De AEG activiteitenkalender.

62 ­ Fotoreeks ­ 40e verjaardag van de Apollo 14.

70 ­ Fotoreeks ­ Sfeerbeelden van STS­133.

72 ­ Rubriek ­ Sasteria onder de sterren.

76 ­ ESA ­ Triltafel ESTEC simuleert Galileo lancering.

78 ­ Cubesats ­ Studenten toegang geven tot de ruimte.

Red. / A. Jaspers Redactioneel Chris De Pauw Red. / Klimaatportaal Red. / ESO Patrick Jaecques Philippe Vercoutter Red. / FOD Redactioneel Red. / ESA Red. / ESO Red. / J. Engels Kris Christiaens Redactioneel Patrick Jaecques Redactioneel Redactioneel Koen van Gorp.

Red. / B. Den Hond Red. / ESA Red. / NOVA Marc van der Sluys Redactioneel Jean­Pierre Grootaerd Dirk Devlies Philip Corneille Redactioneel Danny Van Hoecke Jacques van Oene Filip Feys Red. / ESA Kris Christiaens

Informatief Dit digitale magazine is een non­profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek.

mie.be. Met de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht.

Door de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de sponsoren kunnen we dit digitale magazine gratis verspreiden.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Kris Christiaens (redactie ruimtevaart) en Sander Vancanneyt (redactie sterrenkunde). Vaste rubrieken worden voorzien door Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Philippe Vercoutter, Philip Corneille, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven of rubriek te onderhouden ? Contacteer dan de hoofdredacteur via info@astro­event­group.be.

Deze nieuwsbrief is volledig ontworpen met gratis open­source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink­scape en Paint.net.

De Astro Event Group vzw noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met de websites: www.desterren.net en www.astrono­

Ook een enthousiaste lezer van ons magazine?

Steun ons dan door lid te worden van onze dynamische vereniging. Het lidgeld, op jaar­ basis, bedraagt slechts 15,00 euro. Alvast van harte dank !

Alle artikels, foto's en reclame­blokken voor de volgende editie moeten bij de redactie binnen zijn tegen uiterlijk donderdag 27 januari. Gelieve deze datum te respecteren !

Voorpagina: De 35ste Amerikaanse bemande ruimtevlucht naar het ISS is voorzien voor begin februari.

Tijdens deze STS­133 zal men ondermeer de vierde ExPRESS Logistics Carrier met daarop reserveonderdelen naar het ruimtestation brengen. Daarnaast zal men tijdens missie ook de Permanent Multipurpose Module vasthechten aan het ISS. Aan boord van het ruimteveer Discovery zullen zich zes Amerikaanse ruimtevaarders bevinden. Bron: NASA. Gammaflitsen behoren tot de meest energierijke verschijnselen in het heelal, maar sommige produceren merkwaardig weinig zichtbaar licht.

Bij het tot nog toe grootste onderzoek van deze zogeheten donkere gammaflitsen, uitgevoerd met het GROND­instrument van de 2,2­meter MPG/ESO­telescoop op La Silla in Chili, is ontdekt dat voor deze kolossale explosies geen exotische verklaringen bedacht hoeven te worden. Hun geringe helderheid blijkt het gevolg te zijn van een combinatie van oorzaken, waarvan de aanwezigheid van stof tussen de aarde en de explosie de belangrijkste is. Bron: ESO.

003

Kortnieuws Een internationaal team van sterrenkundigen heeft een dubbelster ontdekt die bestaat uit een witte dwerg en een methaanrijke bruine dwerg. Dat meldt de website astronieuws dinsdag. De twee dwergsterren vormen een unieke combinatie. Een witte dwerg is het overblijfsel van een ster die de eigen buitenlagen heeft weggeblazen, een bruine dwerg is een mislukte ster. De astronomen ontdekten de dubbelster met twee telescopen die op Hawaï staan. De twee dwergen draaien in een wijde baan om elkaar heen. Bron: ANP / 01­12­2010.

Astronomen hebben met behulp van de Amerikaanse infraroodsatelliet Spitzer een reusachtige geboortegolf van sterren waargenomen. Het slechts 700 lichtjaar grote stervormingsgebied produceert net zo veel infraroodstraling als ons complete Melk­ wegstelsel en is daarmee een van de helderste objecten in onze kosmische achtertuin. De ontdekking van de stellaire geboortegolf bewijst dat er ook buiten het centrum van een sterrenstelsel binnen korte tijd grote aantallen nieuwe sterren geboren kunnen worden.

Voorlopig komt daar ook nog geen einde aan, want de botsing tussen de beide sterrenstelsels is nog in volle gang. Geschat wordt dat deze nog een paar honderd miljoen jaar gaat duren.

Bron: NU / 01­12­2010.

Sterrenkundigen van ASTRON hebben, door tegelijkertijd twee pulsars te detecteren die ver van elkaar aan de hemel staan, de bruikbaarheid aangetoond van nieuwe ontvangertechnologie waarvan verwacht wordt dat die een grote verandering teweeg zal brengen in de radiosterrenkunde. Dit resultaat is onderdeel van de ontwikkeling van een nieuwe groothoek­radiocamera, Apertif genaamd, voor de Westerbork Synthese Radio Telescoop (WSRT). Het resultaat luidt een nieuw tijdperk in voor de radiosterrenkunde.

Joeri van Leeuwen, pulsar­onderzoeker bij ASTRON, is erg enthousiast over de nieuwe mogelijkheden: 'Deze technologie maakt hele nieuwe onderzoeksmethoden mogelijk. Pulsars horen bij de meest bijzondere en interessante objecten in het heelal; de nieuwe radiocamera maakt het mogelijk om honderden nieuwe pulsars te ontdekken.' Tom Oosterloo, hoofd van het Apertif­project, voegt daaraan toe: 'Met de nieuwe groothoekcamera kunnen waarnemingen dertig keer sneller gedaan worden. Waarnemingen waar we eerder een maand over deden, kunnen we nu in een enkele dag doen! Dit feit zal ongetwijfeld talrijke nieuwe ontdekking mogelijk maken, niet alleen van pulsars, maar ook van sterrenstelsels en andere tot nu toe onbekende soorten objecten.'

Vele sterrenkundigen onderkennen de grote mogelijkheden van Apertif en willen het instrument graag gebruiken. Op 22 en 23 november komen astronomen van over de hele wereld samen in Dwingeloo om over alle interessante projecten te praten die met Apertif gedaan zouden kunnen worden. Bron : NU / 01­12­2010.

Europese astronomen hebben een unieke planeet ontdekt. Voor het eerst is een planeet gevonden die is ontstaan buiten het Melkwegstelsel, het sterrenstelsel waarin de aarde zich bevindt. Dat heeft de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) donderdag bekendgemaakt. De planeet HIP 13044 b staat in het sterrenbeeld Oven, op een afstand van ongeveer 2000 lichtjaar (bijna 19 biljard kilometer) van de aarde. De planeet is ongeveer even groot als Jupiter en draait in slechts zestien dagen om zijn zon. HIP 13044 b maakte deel uit van een sterrenstelsel dat meer dan zes miljard jaar geleden is opgeslokt door

de Melkweg. De ster waar de nieuw ontdekte planeet omheen draait, HIP 13044 genaamd, heeft volgens astronomen van de ESO niet lang meer te leven. Het zal binnenkort vermoedelijk uitdijen en de planeet verzwelgen.

Door de ondergang van de planeet te bestuderen, hopen de wetenschappers een beter beeld te krijgen van het lot dat ook de aarde over enkele miljarden jaren wacht. 01­ 12­2010.

Een internationaal team van onderzoekers heeft maandag het graf geopend van de beroemde zestiende­eeuwse astronoom Tycho Brahe. Zij willen zijn plotselinge en mysterieuze dood in 1601 onderzoeken. Brahe werd geboren in 1546 en is begraven in de Týnkerk in Praag. Na onenigheid met de Deense koning liet Brahe zijn wetenschappelijke observatorium op het eiland Hven achter zich en vertrok op uitnodiging van de Heilige Roomse Keizer Rudolf II naar de Tsjechische hoofdstad. Zijn buitengewoon nauwkeurige waarnemingen van sterren en planeten droegen bij aan het ontstaan van de vroegmoderne astronomie.

Lange tijd werd aangenomen dat Brahe overleed aan een blaasontsteking, die volgens de legende een gevolg zou zijn van zijn weigering tijdens een receptie de etiquette te breken door naar het toilet te gaan. Onderzoek in 1996 in Zweden en later Denemarken van haren uit zijn snor en van zijn hoofd ­de haren werden bij een eerdere opgraving van zijn overblijfselen in 1901 verkregen­ toonde een bijzonder hoge concentratie kwik aan. Hieruit ontstond de theorie dat Brahe zou zijn bezweken aan een kwikvergiftiging en misschien wel zou zijn vermoord. Deze keer wordt het graf opengemaakt om overblijfselen te onderwerpen aan CAT­scans en een röntgentechniek die PIXE­analyse wordt genoemd. Op deze wijze moet worden vastgesteld dat Brahe in de laatste weken van zijn leven kwik tot zich heeft genomen via een pijnstiller die het metaal bevatte. De resultaten van het onderzoek worden volgend jaar verwacht. 02­12­2010.

Adaptieve optiek is een tech­ niek die de kwaliteit van optische systemen verbetert door het effect van bestaande, snel veranderende storingen – vooral atmosferische trillingen – zo goed mogelijk te reduceren resp. te compenseren. Deze techniek werd in de jaren 1970 voor militaire toepassingen ontwikkeld. Pas een kleine twintig jaar later werd deze techniek bij astronomische waarnemingen vanaf de aarde toegepast. Bron: Wikipedia.

Sterrenkundigen die naar planeten bij andere sterren speuren, roepen de hulp in van vrijwilligers. Iedereen met een computer en interverbinding kan nu de gegevens helpen uitpluizen die met de NASA­satelliet Kepler zijn verzameld. De Kepler­satelliet houdt sinds een jaar de helderheden van ongeveer 150.000 sterren in de gaten. In de berg gegevens die dat oplevert, zoeken computers naar de regelmatige fluctuaties zoals die worden veroorzaakt door planeten die voor hun moederster langs trekken. Dat heeft al honderden potentiële exoplaneten opgeleverd.

Computerzoekprogramma's werken echter volgens een aangeleerd stramien en 'zien' daardoor nog wel eens wat over het hoofd. Het is de bedoeling dat de deelnemers aan het Planet Hunters­project die missers opsporen.

Het menselijk brein in nu eenmaal beter in patroonherkenning dan een computer.

Deelnemers hoeven niets van sterrenkunde of exoplaneten af te weten. Ze krijgen chaotisch ogende grafiekjes te zien, waarin de meest opmerkelijke 'helderheidsdips' moeten worden aangegeven. Sterrenkundigen zorgen voor de verdere verwerking van deze meetpunten. 04­ 12­2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

005

NASA bacterie onder vuur Red. / A. Jaspers

Felicia Wolfe­Simon neemt monsters in Lake Mono in Californie, waar de arseen­ bacterie vandaan komt.

Ondanks alle kritiek, publiceert Nasa nog steeds alleen maar juichende commentaren op de eigen website. Het werk zou 'een Nobelprijs waard' zijn.

Ene John Walker schreef direct na de persconfertentie: 'Abso­ lutely fantastic work. Thanks for using some of my tax dollars so well. Keep up the good work.'

Dit is hem dan, het wezentje waar alle ophef over gaat: de bacterie die kan leven zonder de essentiele bouwsteen fosfor. Voorlopig draagt het micro­organisme de naam GFAJ­1. De bacterie is onder­ deel van een groep bacterie­ soorten die Halomonadaceae worden genoemd. Bron: Science / AAAS. Kort daarna werd bekend, dat GFAJ de afkorting is van Give Felicia A Job.

006

Artikel

Media 足 En maar zoeken naar het befaamde Higgsdeeltje...

Redactioneel

Rubriek

CERN is een Europese organi足 satie die fundamenteel onder足 zoek doet naar elementaire deeltjes. De organisatie is gehuisvest ten westen van Gen竪ve op de grens van Frankrijk en Zwitserland.

007

Adaptieve optiek Chris De Pauw

Meade Instruments Corpora­ tion (Meade) is een bedrijf dat gevestigd is in California (United States). Het bedrijf pro­ duceert en importeert telesco­ pen, verrekijkers, microsco­ pen, CCD camera's en telescoop accessoires voor de consumenten markt. Meade is opgericht in 1972 door John Diebel en begon als een catalogus bedrijf die refractor telescopen en accessoires verkocht aan consumenten.

Meade is daarna snel gegroeid en begon ook reflector teles­ copen en Schmidt­Cassegrain telescopen te verkopen die eerder vooral verkocht werden door Celestron. Meade heeft daarna een grote groei doorgemaakt tot één van de grootste producenten van telescopen ter wereld.

008

Artikel

Er zijn inmiddels meerdere onofficiële vervolgen op 'Flat­ land' geschreven die de lezer de huidige (wetenschappelijke) stand van zaken op dezelfde simpele en effectieve wijze proberen uit te leggen. In de film Dimensions wordt deze aanpak visueel uitgelegd aan de hand van tweedimensionale wezens in het werk van Maurits Cornelis Escher. Bezoek ook: www.flatlandthemovie.com.

Flatland: A Romance of Many Dimensions (Nederlands: Plat­ land: een roman van vele afmetingen) is geschreven door Edwin Abbott Abbott (1838 ­ 1926) in 1884 en probeert de lezer op informele wijze de mogelijkheid (de wiskundige waarschijnlijkheid zelfs) van meerdere dimensies uit te leggen.

Flatland volgt de avonturen van A. Square (Nederlands: Een Vierkant) die op een dag wordt bezocht door een cirkel (die eigenlijk een bol blijkt te zijn die als cirkel verschijnt in Flatland) en die hem uit z'n tweedimen­ sionale wereld tilt en hem meeneemt naar lijnland en puntland om hem duidelijk te maken dat er meer dimensies zijn dan alleen de 2 van Flatland. Als A. Square aan de bol vraagt of er misschien zelfs meer bestaan dan de 3 waar de bol vandaan komt, wordt deze boos en stopt hem weer terug in zijn tweedimensionale wereld.

009

Het klimaatoverleg sleept zich voort...

ESA / Red.

Ook in BelgiĂŤ (Heizel / Brussel) hebben we een IMAX bioscoop die echter, sinds enkele jaren, niet langer wordt gebruikt. En dat is een regelrechte schande.

Net daarom, als ook het feit dat 3D vertoningen steeds meer de regel worden, hebben we het heft in eigen handen genomen en uitbater Kinepolis gevraagd of hier, in de nabije toekomst, verandering in zal komen. We zullen zien...

010

Artikel

Kortnieuws Vanop de basis Bajkonoer in Kazachstan is een nieuwe bemanning naar het Internationaal Ruimtestation ISS gelanceerd, zo was op NASA TV te volgen. Om 20.09 uur Belgische tijd steeg een Sojoez­FG op. Zowat negen minuten later kwam van het restant van die draagraket de capsule Sojoez TMA­20 los. Die moet zich vrijdagavond vastklinken aan het ISS, waardoor er weer zes mensen in het complex zullen wonen en werken. De Sojoez vervoert de 26ste hoofdbemanning van het ISS, bestaande uit de Rus Dmitri Kondratjev, de Amerikaanse Catherine Coleman en de Italiaan Paolo Nespoli. Die laatste zal als astronaut van het Europees Ruimtevaartbureau ESA onder meer toezien op de aankomst van de tweede Europese cargo (ATV). Hij zal volgens ESA in het kader van zijn 'MagISStra'­ missie ook "een intensief programma" van wetenschappelijke experimenten uitvoeren, in het bijzonder in de Europese Columbus­ module. Nespoli is de derde Europeaan die langdurig in het ISS zal werken. Hij werd voor zo'n missie van een half jaar onder meer voorafgegaan door Frank De Winne. Aan boord van de spacemeccano bevinden zich nu de Russen Aleksandr Kaleri en Oleg Skripotsjka en de Amerikaan Scott Kelly. Bron: Belga / VSV / 15­12­2010.

De ruimtesonde Voyager 1 nadert de grens van het zonnestelsel. Dat maakt de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA vandaag bekend.

Toch duurt het waarschijnlijk nog vier jaar voor de sonde het zonnestelsel definitief verlaat en de interstellaire ruimte betreedt. De op 5 september 1977 gelanceerde Voyager­1 heeft al 17,4 miljard kilometer afgelegd en staat op het punt ons zonnestelsel te verlaten. De sonde bezocht Jupiter en Saturnus in 1979 en 1980.

Daarbij seinde de onbemande verkenner de eerste gedetailleerde foto's van hun manen door. Net zoals de op 20 augustus 1977 gelanceerde zustersonde Voyager­2 maakte het ruimtetuig ook foto's van alle buitenste planeten. In 1990 schoot de Voyager de eerste complete foto van ons zonnestelsel. Het tuig bestudeert nu de buitenste regio van ons zonnestelsel, waar de invloed van onze ster tanende is. In juni stelden de instrumenten vast dat de snelheid van de zonnewind, de stroom van geladen deeltjes uitgestoten door onze ster, tot niets was herleid. Over zowat vier jaar zal de Voyager­1 zodoende ons zonnestelsel vaarwel hebben gezegd en in de interstellaire ruimte vertoeven. Wetenschappers verwachten dat dat te merken zal zijn aan een terugval van de dichtheid van hete deeltjes en een toename van koude deeltjes. De Voyager­2 volgt een ander traject en vliegt trager dan de Voyager­1.

Over enkele jaren zal de tweede Voyager hetzelfde meemaken als zijn voorganger in juni, zo zegt de NASA. Bron: DPA / SPS / 15­02­ 2010.

Brazilië heeft van op zijn ruimtehaven Alcantara succesvol een sondeerraket gelanceerd.

Bedoeling was de 100 km hoogte te overschrijden en daarmee microgewicht­ loosheid te bereiken. De VSB­30 bereikte een hoogte van 241,9 km en vervoerde materiaal voor zowat tien experimenten. Er was een deelname van het Duitse ruimtevaartbureau DLR. Na een vlucht van 16 minuten landde het onderzoeksmateriaal aan valschermen weer op Aarde. Bergingsteams visten het 140 km van de kust op uit de Atlantische Oceaan. Alcantara ligt in de deelstaat Maranhão en wordt klaargestoomd voor commerciële draagraketten. Vanaf 2012 moeten Oekraïense Cyclone­4 draagraketten satellieten in de ruimte afzetten. Brasilia en Kiev hebben immers akkoorden afgesloten aangaande samenwerking inzake ruimtevaart. Ze houden

onder meer in dat opgewaardeerde Oekraïense Cyclone­draagraketten gaan vertrekken van op Alcantara. De basis ligt dicht bij de Evenaar, wat het lanceren van geostationaire satellieten eenvoudiger, sneller en goedkoper maakt.

Sedert de eerste lancering in 1989 zijn er van op Alcantara 200 succesvolle missies geweest.

In 2003 liep het goed mis toen een VLS­ draagraket op het lanceerplatform ontplofte, enkele dagen voor de start. Daarbij verloren 21 mensen het leven. Bron: Belga / SVM / 13­12­ 2010.

De Belgische ruimtevaarder Frank De Winne krijgt zaterdag de Gouden Penning van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten. Die prijs gaat elk jaar naar "een persoon die voor het brede publiek een belangrijke bijdrage heeft geleverd tot de aanmoediging, de beoefening en de verspreiding van de wetenschap en van de kunst". "Als er iemand voldoet aan de voorwaarden van de Gouden Penning, dan is Frank De Winne het zeker. Met twee ruimtemissies bezorgde hij ons land mondiale erkenning en waardering", luidt het. De prijs wordt morgen officieel uitgereikt in Paleis der Academiën in Brussel. Vroegere winnaars zijn onder meer Dries Van Noten, Roger Raveel, Karel Van Miert en Paul Janssen. Over De Winne luidde het nog: "Wie even googelt, kan er haast niet naast kijken. Het internet bulkt van artikels die verband houden met zijn ruimtemissies, zijn curriculum vitae en zijn diverse publieke optredens in de nasleep van zijn verblijf in het internationaal ruimtestation ISS (International Space Station). Frank De Winne heeft zich inmiddels ontpopt als een gedreven pleitbezorger van de ruimtevaart."

Bron: Belga / GB / 10­12­2010.

Het mislukken van de poging om de Japanse ruimtesonde Akatsuki in een baan om de planeet Venus te brengen, lijkt te zijn veroorzaakt door een gebrekkige brand­ stoftoevoer in de remraket. Dat heeft het Japanse ruimteagentschap JAXA bekend­ gemaakt. Uit de technische gegevens die Akatsuki heeft geregistreerd, blijkt dat de druk in de brandstoftank van de ruimtesonde direct na het starten van zijn raketmotor begon weg te vallen. Hierdoor werd de sonde niet alleen onvoldoende afgeremd om in een baan om Venus te komen, hij raakte ook uit evenwicht.

Dat laatste zorgde ervoor dat Akatsuki zijn raketmotor uitschakelde en zichzelf in 'veilige modus' bracht. Waarschijnlijk zat er een defect in een van de leidingen of kleppen die ervoor moesten zorgen dat de druk in het brandstofsysteem op peil bleef. Bovendien vrezen JAXA­technici dat door de mislukte poging om de raketmotor op starten zijn keramische straalpijp ('uitlaat') beschadigd is geraakt. Het begint er dus op te lijken dat ook de tweede Japanse poging om een ruimtesonde in een baan om een planeet te brengen definitief mislukt is. In 1998 strandde de missie van de Marssonde Nozomi al in een vroeg stadium. Saillant detail is dat ook toen de druk in het brandstofsysteem wegviel. Bron: NU / 13­12­2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

SELENE (Selenological and Engineering Explorer), ook bekend onder de Japanse bijnaam Kaguya, was het tweede Japanse ruimtevaartuig dat in een baan rond de maan werd gebracht. De SELENE was geproduceerd door de Institute of Space and Astronautical Science en NASDA (nu beide onderdeel van de Japan Aerospace Exploration Agency, JAXA). De lancering vond plaats op 14 september 2007. In totaal draaide SELENA een jaar en 8 maanden om de maan, waarna men op 10 juni 2009 het voertuig bewust liet neerstorten op het maanoppervlak nabij de krater Gill. De naam SELENE is afgeleid van de gelijknamige Griekse maangodin.

De bijnaam Kaguya komt uit het oude Japanse volksverhaal Taketori Monogatari. Bron: Wikipedia.

011

ESO 足 Donkere gammaflitsen tegen het licht gehouden Red. / ESO

Swift is de naam van een satelliet voor astronomische observaties, in het bijzonder van zogenaamde gammaflitsen of GRBs (Gamma足Ray Bursts): kortstondige uitbarstingen van gammastraling, die beschouwd worden als de meest krachtige explosies in het heelal. De satelliet kreeg de naam Swift vanwege het vermogen om zichzelf, autonoom en snel, naar de juiste positie te draaien, om zo de "nagloei" van de kortstondige gamma足 flitsen te kunnen opvangen.

012

Artikel

013

Het AEG nieuws Patrick Jaecques

014

De Astro Event Group vzw is een non足profit vereniging uit Oostende voor volwassenen die ge誰nteresseerd zijn in sterrenkunde, klimatologie of ruimtevaart. Naast de diverse activiteiten voor haar eigen leden, zoals voordrachten, kampen, uitstappen, enz..., organiseren ze ook diverse zaken voor een breed publiek.

Van deze nieuwsbrief tot de organisatie van de 'Starnights' star足party. Kortom, waarom bent u nog geen lid ?

Rubriek

Kortnieuws De Boliviaanse president Evo Morales heeft vandaag bevestigd dat zijn land bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag zal aankloppen om het resultaat van de klimaatconferentie van Cancun aan te vechten.

Dat het akkoord zonder consensus werd goedgekeurd, is een aanfluiting van de internationale rechtsregels, vindt La Paz. Morales zei op een persconferentie dat die procedure een "andere, internationale, strijd" zal worden en hij riep de volkeren ter wereld op die strijd te ondersteunen, "een strijd voor gerechtigheid wat betreft klimaatsverandering".

De Boliviaanse president herinnerde eraan dat de regels van de VN­Conferentie omtrent het klimaat vereisen dat alle 194 lidstaten met consensus beslissen. Bolivia was zaterdag bij de stemming over een reeks mechanismen om klimaatsverandering af te remmen de enige tegenstemmer. Het Andesland vindt dat het akkoord niet ver genoeg gaat en Morales vindt dat de voorstellen van zijn delegatie omtrent de oprichting van een Internationaal Klimaattribunaal ter sanctionering van inbreuken tegen de klimaatakkoorden dode letter zijn gebleven. Bron: AFP / EB / 14­12­ 2010.

Sterrenkundigen die campagne voeren tegen nutteloze straatverlichting in de nachtelijke uren hebben een nieuw argument gevonden om deze 'lichtvervuiling' te bestrijden. Uit onderzoek blijkt namelijk dat omhoog gerichte buitenverlichting van negatieve invloed is op de chemische reacties die normaal gesproken 's nachts de lucht zuiveren.

Oftewel: lichtvervuiling geeft meer luchtvervuiling. Elke nacht worden chemische stoffen uit uitlaatgassen vanzelf afgebroken door zogeheten nitraatradicalen. Dat voorkomt dat deze stoffen zich tot smog, ozon of andere schadelijke stoffen verbinden. Bekend was al dat deze nitraatradicalen door zonlicht worden afgebroken. Maar uit metingen boven Los Angeles blijkt dat ook stadsverlichting een steentje bijdraagt. Hoewel straatverlichting tienduizend keer zo weinig licht geeft als de zon, blijkt deze de nachtelijke luchtzuivering met een procent of zeven te vertragen.

Overdag resulteert dat in vijf procent extra ozonvervuiling. De onderzoekers pleiten overigens niet voor het doven van alle straatlantaarns. Het is voldoende om ervoor te zorgen dat er zo min mogelijk licht recht omhoog gaat ­ wat toch al niet erg zinvol is.

14­12­2010.

Nieuwe woningen, scholen en kantoren in Vlaanderen moeten vanaf 2012 een stuk energiezuiniger zijn. Dat heeft de Vlaamse regering vandaag beslist. Europese regels leggen op dat alle nieuwe gebouwen in 2021 zo goed als energieneutraal moeten zijn. Dat betekent dat het gebouw bijna geen energie meer verbruikt. De energie die toch nog nodig is, wordt ter plaatse opgewekt, bijvoorbeeld met zonneboilers of een warmtepomp. De Vlaamse regering besliste vandaag om dat einddoel nu al in Vlaamse regelgeving te gieten. "Zo krijgt de bouwsector een duidelijk perspectief", legt Vlaams minister van Energie en Wonen Freya Van den Bossche uit. "Tegelijk leggen we de eerste stappen in die richting vast." Sinds begin dit jaar moesten nieuwbouwwoningen qua energiepeil al aan de E80­norm voldoen. Voor scholen en kantoren geldt de E100­norm.

Vanaf 2012 wordt dat voor alle nieuwbouwgebouwen de E70­norm en vanaf 2014 de E60­norm. Tegelijk zullen ook de isolatienormen aangescherpt worden. De Vlaamse regering sprak ook af om nieuwbouwwoningen te verplichten een minimum van hun energie uit hernieuwbare bronnen te halen. Vanaf wanneer er welk

percentage opgelegd zal worden, zal de regering volgend jaar beslissen. Bron: Belga / ADB / 17­12­2010.

China gaat meer investeren in onderzoek naar technieken om het weer te kunnen beïnvloeden. Volgens een belangrijke Chinese meteoroloog wordt hard gewerkt om regen, zonneschijn en andere weersoorten te kunnen manipuleren.

Dat meldt het Chinese staatspersbureau Xinhua vandaag. Peking hoopt met de nieuwe technieken natuurrampen te kunnen voorkomen. Daarnaast zou de nieuwe kennis ook ingezet kunnen worden om akkers te beregenen in droge periodes of om mooi weer te garanderen bij grote evenementen. China stelde in de eerste tien maanden van dit jaar 762 miljoen yuan (86 miljoen euro) beschikbaar voor onderzoek naar het beïnvloeden van het weer. Dat is een toename van 19 procent ten opzichte van het jaar daarvoor, toen voor het eerst geld werd weggezet voor dit onderzoek. Bron: ANP / ADV / 17­12­2010.

Er werden nog nooit zoveel milieuvriendelijke auto's verkocht in België, melden de Concentra­kranten vandaag. Drie op de tien wagens die in de eerste tien maanden van dit jaar in het verkeer werden gebracht, stoten minder dan 115 gram CO2 per kilometer uit.

Zo'n 18 procent stoot zelfs minder dan 105 gram CO2 uit.Volgens cijfers van sectororganisatie Febiac is de verkoop van wagens die minder dan 115 gram CO2 per kilometer uitstoten in de eerste tien maanden van 2010 met 86 procent gestegen, in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. De verkoop van auto's die minder dan 105 gram CO2 uitstoten, steeg zelfs met 204 procent.

Ook het aandeel van de milieuvriendelijk auto in de totale autoverkoop is opvallend gestegen.

De eerste tien maanden van dit jaar steeg het aandeel van de auto's die minder dan 115 gram CO2 uitstoten tot 30 procent. Voor auto's die minder dan 105 gram CO2 uitstoten, bedraagt dat aandeel 18,4 procent. Op drie jaar tijd is het aandeel van de groene auto in de totale autoverkoop meer dan verdrievoudigd. Uit de cijfers van Febiac blijkt ook dat vooral de particuliere autokoper aandacht heeft voor het milieu. Bron: Belga / KA / 17­12­2010.

De zonne­energiesector heeft aan het Vlaams Parlement eclipsbrilletjes uitgedeeld. Met de actie wil de sector waarschuwen voor de "nakende totale zonsverduistering" in Vlaanderen. De sector vindt dat de Vlaamse regering de steun voor zonne­energie te drastisch afbouwt en vreest daarom voor massaal jobverlies. De Vlaamse regering besliste onlangs om de subsidies voor wie zonnepanelen plaatst, versneld af te bouwen.

Het plan moet nog goedgekeurd worden door het parlement, maar de sector heeft al aan de alarmbel getrokken. De sector noemt de afbouw van de subsidies "te snel en te drastisch" en stelt dat er in de sector 10.000 jobs verloren dreigen te gaan. "De beslissing is een aanslag op de zonne­energiesector", luidt het. De bedrijven uit de zonne­energiesector trokken naar het kabinet van minister van Energie Freya Van den Bossche (sp.a). Daar overhandigden ze een open brief met meer dan 1.700 handtekeningen. Nadien volgde de protestactie met de eclipsbrilletjes aan het Vlaams Parlement. Bron: Belga / GB / 17­12­ 2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Sinds het begin van de twintigste eeuw is de gemid­ delde temperatuur met onge­ veer 0,74 °C gestegen. Deze temperatuurstijging wordt zeer waarschijnlijk veroorzaakt door menselijke activiteiten: door het verbranden van fossiele brand­ stoffen, ontbossing en bepaal­ de industriële en landbouw­ activiteiten is de concentratie aan broeikasgassen in de aardatmosfeer sterk gestegen sinds 1750.

Modelbereke­ ningen geven aan dat de gemiddelde temperatuur op Aarde tussen 1990 en 2100 met 1,1 °C tot 6,4 °C stijgt. Met name temperatuurstijgingen van meer dan 2 °C zouden grote veranderingen met zich meebrengen voor mens en milieu, door zeespiegelstijging, toename van droogte­ en hitteperioden, extreme neer­ slag en andere effecten.

015

Licht in de sterrenkunde Philippe Vercoutter

016

Philippe Vercoutter is voorzitter van volkssterrenwacht AstroLAB Iris te Ieper waarvan de Astronomische Contact Groep vzw deel van uitmaakt. Hij is een zeer ervaren waarnemer gespecialiseerd in het fotogra足 feren van deep足sky objecten.

Serie (4/5)

Heel wat amateur sterren足 kundigen kopen bij de Duitse firma Baader Planetarium hun kleurenfilters. Er bestaat zelfs een speciale set van zes kleurenfilters. Voor elk van deze filters is de doorlaat足 grafiek beschikbaar.

Chromatische aberratie bete足 kent dat alle kleuren niet in hetzelfde punt worden gefocu足 seerd. Een enkelvoudige bolle lens heeft veel last van deze lensfout.

017

Voorbeeld van een zonnespec足 trum met haar typische absorptie足 en emissielijnen.

Drie soorten spectra met bovenaan een continu spec足 trum, in het midden een emissie足spectrum en onderaan het absorptiespectrum.

018

Maanfoto genomen in AstroLAB IRIS II toen de Zon nog niet onder was gegaan (25 Juni 2004 omstreeks 20h 5m UT, 1/25s @ 100 ASA, CANON EOS­1D Mark II, VAF 200/2400). We zien heel duidelijk de blauwe lucht. Het is ook alsof men door een soort van mist, afkomstig van de verstrooiing van het nog aanwezige zonlicht, aan het kijken is. Naarmate de Zon verder onder gaat wordt de hemel alsmaar donkerder. Bron: Philippe Vercoutter.

Bruno Nolf nam op 6 mei 2004 deze halo rond de Zon waar.

Merk het 3D effect van de foto op: boom, wolken, vliegtuig­ condensspoor (met bijhorende schaduw) en de halo.

Op 14 mei 2004 werd in AstroLAB IRIS II bovenstaande opname van Venus gemaakt.

Venus stond op dat ogenblik zo’n 16° boven de horizon. De kleurenschifting, vooral aan de onderste punt van de sikkel, valt onmiddellijk op.

019

De concrete beslissingen van de Cancun klimaattop Astron / Red.

Het bezoekerscentrum (toe­ gang, winkel en cafetaria) met bovenaan rechts de gigan­ tische koepel van 'La coupole'.

Bron: Eureka.

Onder de koepel is er een zeer indrukwekkende tentoonstel­ lingsruimte terug te vinden met daarin oa een échte V1 en V2.

Oude en nieuwe technologie ontmoeten er elkaar, dankzij het gebruik van een heuse 3D televisie en twee overmaatse tablet 'touch­screen' computers.

Bron: Eureka.

020

Artikel

Zijn er nog vragen ?

Redactioneel

Rubriek

De pas ontdekte 'buckyballs' bestaan uit zestig koolstof atomen en zijn reeds meer dan een kwart eeuw geleden voorspeld te bestaan in het heelal.

Deze boeiende ontdekking werd gedaan door het team van de Belg Jan Cami met behulp van de Spitzer ruimte足telescoop van de NASA. Bron: NASA.

021

ESA ­ SOHO satelliet ziet tweeduizendste komeet Artikel

Red. / ESA

SOHO is een ruimtesonde die de zon observeert. Omdat hij geen baan om de aarde of de zon beschrijft is SOHO een ruimtesonde en geen satelliet.

De ruimtesonde bevindt zich in een baan met een halve lange as van ongeveer 660 000 km rond het Lagrangepunt L1, dat zich op ongeveer 1,5 miljoen km van de Aarde in de richting van de Zon bevindt.

Unieke brunch met astronaut Frank De Winne Op zondag 16 januari 2011 om 10u30 organiseert Technopolis® een unieke brunch met Frank De Winne en zijn echtgenote, Lena Clarke.

Frank De Winne zal ronduit vertellen over zijn avonturen in de ruimte aan de hand van een boeiende presentatie. Verder staan op het programma: raketjes bouwen, een boeiend experiment rond ruimtevaart, signeersessies van zowel Frank De Winne als Lena Clarke en nog veel meer. Als kers op de taart kun je bovendien met Frank De Winne op de foto! Mis deze onvergetelijke brunch dus zeker niet.

Volledig verzorgde brunch met dranken inclusief toegang tot Technopolis®: Volwassenen: € 30. Kinderen jongeren dan 12 jaar: € 25 Deze brunch vindt plaats in Technopolis®, Technologielaan, 2800 Mechelen.

Voor meer informatie surf naar www.technopolis.be of bel 015/34.20.20 Inschrijven via de website: www.technopolis.be

022

023

ESO ­ Een zwerm oude sterren uit Messier 107 Red. / ESO

024

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belang­ rijkste intergouvernementele sterrenkunde organisatie in Europa, en het meest produc­ tieve astronomische observa­ torium ter wereld. ESO wordt ondersteund door 14 landen: België, Denemarken, Duits­ land, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portu­ gal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerp, de bouw en het beheer van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschap­ pelijke ontdekkingen te doen.

Artikel

025

Kwantumtheorie is zo gek nog niet...

Red. / J. Engels

Een artistieke weergave van de planeet GJ 1214b en zijn ster.

GJ 1214 is een rode dwergster die drie keer zo weinig licht geeft als onze zon. De planeet is heeft een diameter van 2,6 keer die van de aarde, en is ongeveer 6,5 keer zo zwaar.

Bron: ESO.

026

Artikel

Kortnieuws De kilometers hoge bergrug langs de evenaar van Japetus geeft deze Saturnusmaan het aanzien van een reusachtige walnoot. In oktober suggereerden Amerikaanse wetenschappers dat de bergrug is veroorzaakt door de vroegere snelle rotatie van dit hemellichaam. Enkele van hun collega's denken daar anders over. Volgens onderzoekers van twee Amerikaanse universiteiten is de bergrug het restant van een maan die tijdelijk om Japetus heeft gecirkeld.

Het maantje dat rond Japetus zou hebben gedraaid, zou het gevolg zijn geweest de inslag van een groot object. Dat maantje zou onder invloed van getijdenkrachten uit elkaar zijn gevallen en een ring van (ijs)puin hebben achtergelaten, waarvan het materiaal uiteindelijk op Japetus is neergeploft. De onderzoekers hebben hun theorie onderbouwd met berekeningen, die laten zien dat op deze manier inderdaad een bergrug langs de evenaar van Japetus kan zijn ontstaan. Computersimulaties zullen de theorie meer kracht moeten bijzetten. Bron: NU / 13­ 12­2010.

Ergens begin deze maand is 'planetoïde' 596 Scheila zich als een komeet gaan gedragen. Dat blijkt uit opnamen van de Catalina Sky Survey, die gisteren zijn vrijgegeven. Dat er met Scheila iets bijzonders aan de hand is, bleek pas afgelopen zaterdag. Het 113 kilometer grote hemellichaam, dat deel uitmaakt van de planetoïdengordel tussen de planeten Mars en Jupiter was opeens twee keer zo helder als normaal.

Op foto's was te zien dat hij zich had gehuld in een wolk van waterdamp en een kleine 'komeetstaart' had gevormd. Theoretisch is het niet onmogelijk dat de planetoïde in botsing is gekomen met een kleinere soortgenoot. Maar het is waarschijnlijker dat Scheila geen normale planetoïde is ­ een object dat grotendeels uit gesteente bestaat ­, maar een komeet die zich sinds zijn ontdekking in 1906 koest gehouden heeft. Blijkbaar is de zon er pas nu weer eens in geslaagd om een hoeveelheid bevroren water onder het komeetoppervlak voldoende op te warmen om deze te laten verdampen. De afgelopen jaren zijn in de planetoïdengordel meer van die 'verdwaalde' kometen ontdekt. Zo gaat de voormalige planetoïde 1979 OW7 door het leven als komeet 133P/Elst­ Pizarro. Bron: NU / 13­12­2010.

Op 1 augustus van dit jaar vond er een kolossale uitbarsting plaats op de zon. Uit het onderzoek van dat verschijnsel met de NASA­satellieten SDO en STEREO blijkt dat explosies op de zon geen lokale, op zichzelf staande gebeurtenissen zijn. Op de zon hangt alles met alles samen: verspreid over afstanden van duizenden kilometers kunnen gelijktijdig allerlei explosieve verschijnselen plaatsvinden, zonder dat helemaal duidelijk is wat gevolg is, en wat oorzaak.

De grote uitbarsting van 1 augustus bestond uit meer dan tien afzonderlijke schokgolven, zonnevlammen en coronale massa­ejecties die bijna de helft van de zon omspanden en 28 uur aanhielden. Op het eerste gezicht leek er geen patroon in de reeks verschijnselen te zitten, maar uit metingen van het magnetische veld van de zon blijkt dat de verschillende verschijnselen direct met elkaar in verband stonden. Volgens de zonneonderzoekers die de grote uitbarsting hebben geanalyseerd, onder wie de Nederlander Karel Schrijver, is het voor het voorspellen van uitbarstingen op de zon dus niet voldoende om je tot de meest actieve gebieden te beperken. In feite moet voortdurende het magnetische veld van vrijwel de complete zon in de gaten worden gehouden. Dat betekent dat er veel meer werk aan de winkel is voor wetenschappers die zich bezighouden met het 'ruimteweer' ­ de invloed die de zon heeft op de naaste omgeving van de aarde. Bron: NU / 14­12­ 2010.

Een internationaal team van astronomen heeft een planeet ontdekt bij een naamloze ster op een afstand van 550 lichtjaar. Dat is op zich niet zo bijzonder, ware het niet dat de exoplaneet op naam komt van de oliestaat Qatar. De planeet is opgespoord met het automatische camerasysteem Alsubai, een opstelling van een handjevol digitale camera's, die zich overigens niet in Qatar bevindt, maar in de Amerikaanse staat New Mexico. Vergelijkbare systemen staan op La Palma en in Zuid­Afrika. Met Alsubai worden de helderheden van honderdduizenden sterren gemeten. Daarbij houdt een computer bij of daar sterren tussenzitten die regelmatige helderheidsveranderingen vertonen. In veel gevallen zullen deze fluctuaties een andere oorzaak hebben, maar zo af en toe wordt er op die manier een ster ontdekt waar een planeet omheen draait die (vanaf de aarde gezien) steeds voor zijn ster langs trekt.Vervolgwaarnemingen met grote

telescopen in de VS en Groot­Brittannië hebben aangetoond dat één van de sterren die het Alsubai­ systeem op deze manier heeft opgespoord inderdaad van die planeetovergangen vertoont. Planeet Qatar­1b is bijna een kwart groter en tien procent zwaarder dan de planeet Jupiter. Hij draait op een afstand van slechts 3,5 miljoen kilometer om zijn ster en heeft daardoor een oppervlaktetemperatuur van ongeveer 1100 graden Celsius. Zulke planeten worden ook wel 'hete Jupiters' genoemd. Bron: NU / 14­12­2010.

Uit een nieuwe analyse van gegevens van de ruimtesonde Cassini blijkt dat er een direct verband bestaat tussen periodieke radiopulsen uit het magnetische veld van Saturnus en explosies van heet gas in de buurt van de planeet. Deze explosies bemoeilijken het vaststellen van de rotatietijd van Saturnus, die net als de overige grote planeten van ons zonnestelsel, geen vast oppervlak heeft. Net als bij de aarde is het magnetische veld van Saturnus geen volmaakte bol. Onder invloed van de zonnewind waaieren de veldlijnen aan de schaduwkant van de planeet uit tot een lange staart. Het lijkt erop dat die magnetische staart wordt meegesleept door elektrisch geladen gas dat oorspronkelijk van de maan Enceladus afkomstig is. Daarbij wordt de staart uitgerekt tot het niet verder gaat, waarna hij terugschiet. Door het losschieten van de magnetische staart wordt het geladen gas rond Saturnus verhit. Dat hete gas raakt gevangen in het magnetische veld en draait als een soort wolken met de planeet mee.

Elektrische stromen in deze wolken verstoren op hun beurt het magnetische veld van Saturnus. Bron: NU / 15­12­2010.

Op 3D­radarbeelden van de Amerikaanse ruimtesonde Cassini zijn op het oppervlak van de grote Saturnusmaan Titan twee vulkaanachtige structuren ontdekt. Volgens wetenschappers zouden dat vulkanen kunnen zijn die in plaats van lava ijs uitbraken. Ze vertonen overeenkomsten met bijvoorbeeld de vulkaan Etna op Sicilië.

Wetenschappers discussiëren al jaren over het bestaan van ijsvulkanen op de koude manen van de verre reuzenplaneten. Daarvoor is het nodig dat er ondergrondse geologische activiteit is, die het inwendige van zo'n ijsmaan deels doet smelten, waarna de gesmolten ijsdrab door een opening in de korst naar buiten stroomt. Dat dat proces niet altijd tot het ontstaan van een vulkaanachtige structuur leidt, bewijst de kleinere Saturnusmaan Enceladus, die wel water en ijs uitstoot, maar daarbij geen bergen vormt.

In een gebied op Titan zijn nu echter twee diepe kraters ontdekt, omgeven door bergpieken van een kilometer hoog. Over de omgeving lijkt een ijsmassa te zijn uitgestroomd, maar vooralsnog zijn er geen aanwijzingen dat de vulkanen momenteel actief zijn.

Bron: NU / 15­12­2010.

Wetenschappers van over de hele wereld hebben nog eens goed gekeken naar de brokstukken van een kleine planetoïde, die in 2008 boven de woestijn van Noord­Soedan ontplofte. In de maanden na de explosie van het 59 ton wegende gevaarte uit de ruimte zijn bijna duizend meteorieten in het gebied gevonden ­ alles bij elkaar een kilo of veertig.

Vastgesteld is dat planetoïde 2008 TC3 zeker tien verschillende soorten meteorieten heeft afgeleverd.

Uit chemisch onderzoek blijkt dat een aantal daarvan zogeheten polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's) bevatten ­ een teerachtige substantie. Maar de opmerkelijkste ontdekking is die van aminozuren.

Net als PAK's worden deze organische verbindingen beschouwd als bouwstenen van het leven zoals wij dat kennen. Doorgaans gaan wetenschappers ervan uit dat aminozuren alleen onder gematigde temperaturen ontstaan, in een omgeving waar ook water is. Dezelfde meteorieten bevatten echter ook mineralen die alleen onder temperaturen van meer dan 1000 graden worden gevormd. Volgens de onderzoeker kan dit erop wijzen dat er meer manieren zijn waarop aminozuren ontstaan. Mogelijk kunnen zulke moleculen ook ontstaan uit reacties tussen de hete gassen in een planetoïde die met een soortgenoot in botsing is gekomen. Bron: NU / 16­12­ 2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

De LCROSS (afkorting van Lunar Crater Observation and Sensing Satellite) was een robot­ruimteschip van de NASA. Het belangrijkste doel van dit ruimteschip was om aan de hand van het door een Centaur draagraket opge­ worpen stof vast te stellen of er zich al dan geen water nabij een van de polen van de maan bevond.

Inderdaad heeft LCROSS nabij de zuidelijke maankrater Cabeus ca. 90 liter bevroren water aangetroffen.

Bron: NASA.

027

Lancering in de kijker: COTS Demo Flight 1 Kris Christiaens

028

Kris Christiaens is reeds sinds jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Hij is tevens de beheerder van de populaire www.spacepage.be en www. belgiuminspace.be websites.

Rubriek

029

Lancering in de kijker: Sojoez TMA足20 Kris Christiaens

030

Kris Christiaens is reeds sinds jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Hij is tevens de beheerder van de populaire www.spacepage.be en www. belgiuminspace.be websites.

Rubriek

031

TNO, KBO en SDO: Objects on the edge of our solar system Voordracht

Door dhr. Philip Corneille

In Augustus 2006 besliste de Internationale Astronomische Unie dat de planeet Pluto haar status verloor en voortaan deel zou uitmaken van de dwerg­planeten. De discussie omtrent Kuiper Belt Objecten begon met de ontdekking van 1992 QB1 en andere cubewanos door de astronomen David Jewitt en Jane Luu. Wanneer, in Mei 2005, Dr Mike Brown de dwerg­planeet Eris ontdekt blijkt deze groter te zijn dan Pluto en begon een interessante discussie over de objecten aan de rand van ons zonnestelsel.Tijdens deze voordracht geven we een overzicht van de meest recente ontwikkelingen en bespreken we de rol die kleinere sterrenwachten en amateur astronomen kunnen spelen !

Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur op vrijdag 7 januari 2010.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw ­ www.astro­event­group.be ­ Deelname is GRATIS

MARS 3D De herontdekking van de rode planeet Voordracht

Door dhr. Patrick Jaecques

Sinds de film 'Avatar' is 3D weer helemaal in. En leek ons de tijd aangebroken om ook wat meer diepte te steken in onze presentaties. Niet zozeer inhoudelijk, maar wel grafisch. Door gebruik te maken van zogenaamde anaglyph beelden samengesteld met de kleuren magenta (rood) en cyaan (blauw). Die, gebruik makend van een speciale bril, een verbluffend ruimtelijk gevoel weergeven. Bestemming van dit 3D avontuur is Mars, de rode planeet, die we zowel uit de ruimte als vanop het oppervlak zullen verkennen. Hou alvast uw adem in....

Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur op vrijdag 4 februari 2010.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw ­ www.astro­event­group.be ­ Deelname is GRATIS

Kortnieuws De Russische vluchtleiding Tsoup heeft gisteren urenlang het contact verloren met de Sojoezcapsule en het Internationaal Ruimtestation ISS, waar de ruimtecapsule zich straks aan moet vasthechten. De bemanningen zijn niet in gevaar (geweest), zegt een woordvoerder van de Tsoup aan het onafhankelijke persbureau Interfax. De Sojoez TMA­20 is eergisteren vertrokken op de basis Bajkonoer in Kazachstan, en moet zich vandaag om 21.12 uur Belgische tijd koppelen aan het ISS. Terwijl Tsoup alle contact verloor, konden de collega's van de Amerikaanse NASA de toestellen naar verluidt nog lokaliseren dankzij gps. De panne was te wijten aan een beschadiging van het glasvezelnetwerk op de grond, zegt een woordvoerder van de Tsoup, dat zich even buiten Moskou bevindt. Zulke communicatie­ problemen doen zich nu en dan wel eens voor, zegt een niet nader genoemde medewerker van de vluchtleiding. In de regel duren dergelijke pannes slechts korte tijd. Aan boord van de Sojoez bevinden zich de Amerikaanse astronaute Catherine Coleman, de Russische kosmonaut Dmitri Kondratijev en de Italiaan Paolo Nespoli. Het welkomstcomité in het ISS bestaat uit de Russen Aleksandr Kaleri en Oleg Skripotsjka, en de Amerikaan Scott Kelly. Die drie keren in maart naar de Aarde terug. De nieuwkomers zullen er zeker 152 dagen blijven, zegt het Russische staatspersbureau Ria Novosti. Bron: Belga / SAM / 17­12­2010.

De NASA heeft minstens tien afgeschreven computers verkocht die nog zeer gevoelige informatie bevatten over het spaceshuttleprogramma van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie. Een intern onderzoek ontdekte begin deze maand ook gevoelige info op vier toestellen die klaar stonden om te worden verkocht.De computers kwamen van het Kennedy Space Center, het Johnson Space Center en de onderzoekscentra Ames en Langley. De beheerders die alle data moesten verwijderen, hadden dat niet grondig genoeg gedaan. De onderzoekers vonden in het Kennedy Space Center ook enkele computers die klaargemaakt waren om verkocht te worden, maar waarop nog netwerkinformatie van de NASA stond. Volgens de onderzoekers is het op die manier voor hackers wel erg eenvoudig om specifieke delen van het NASA­ netwerk aan te vallen of kwetsbare punten uit te buiten om data te stelen. Bron: SAM / 26­12­2010.

Een Indiase draagraket van het type GSLV is vandaag kort na lancering ontploft. Daardoor ging ook de meegevoerde Indiase telecomsatelliet verloren. De mislukking deed zich om 11.35 uur Belgische tijd voor op de basis Sriharikota, ten zuiden van India. De raket van 51 meter was toen acht kilometer hoog en 2,5 kilometer van de lanceerbasis verwijderd. Het bevel tot vernietiging door de vluchtleiding kwam er al 47 seconden na de start, liet voorzitter K Radhakrishnan van het Indiase ruimtevaartbureau ISRO weten.

Volgens de topman leken de bevelen van de boordcomputers niet meer de motoren van de eerste trap te bereiken, maar dit vraagt nog nader onderzoek.

De meegevoerde telecomsatelliet beschikte over 36 antwoordzenders en zou een kunstmaan vervangen die al meer dan een decennium lang operationeel was.

India startte zijn ruimtevaartprogramma in 1963 op, kwestie van minder afhankelijk te zijn van andere landen voor het lanceren van zijn satellieten. Met de lancering in 2007 van een Italiaanse satelliet kwam New Delhi op de internationale commerciële lanceermarkt. In januari 2008 lanceerde een Indiase draagraket een Israëlische spionagesatelliet. In 2001 lanceerde de minder krachtige Indiase PSLV­draagraket de eerste Belgische kunstmaan, Proba­1. De start was voor 20 december voorzien, maar werd uitgesteld nadat ingenieurs een klein lek in de motor van de Russische derde trap hadden gevonden. Het was het tweede falen van de GSLV dit jaar. Vier van de zeven lanceringen van een GSLV zijn mislukt. India aast tegen 2016 op een eerste bemande ruimtemissie.

Bron: Belga / EP / SVM / 26­12­2010.

Een Russische Proton­raket heeft in de nacht van zondag op maandag succesvol de krachtigste telecomsatelliet ooit gelanceerd, zo heeft het Russische persbureau Itar­Tass gemeld.De Proton­M van raketbouwer Kroenitsjev vertrok om 22.51 uur Belgische tijd op de basis Bajkonoer in Kazachstan.

De uitzetting van de meegevoerde KA­SAT door de baaninjector Breeze­M in een voorlopige geostationaire baan was negen uur 12 minuten later een feit, aldus de Amerikaans­Russische raketuitbater ILS. Volgens Europees satellietbouwer Astrium en ILS is de 6,1 ton wegende kunstmaan van de Europese operator Eutelsat de krachtigste telecomsatelliet ter

wereld. Ten dienste van snelle breedband­ internettoegang en 40 conventionele televisie beschikt het tuig over 82 "spot beams" in (alleen) de Ka­band.

De KA­SAT kan 70 gigabytes per seconde aan. Het is met een hoogte van 6 meter en met een spanwijdte van 40 meter (bij opengeklapte zonnepanelen) ook de grootste kunstmaan in haar soort, aldus EADS­ dochter Astrium. De kunstmaan zal wellicht vanaf mei vanop 9 graden oosterlengte minstens 15 jaar zeker twee miljoen huishoudens bedienen in Europa, Noord­ Afrika en het Midden­Oosten. Begin december mislukte nog een lancering van een Proton­M. Daarbij gingen drie Russische navigatiesatellieten verloren.

Bron: Belga / GB / 27­12­2010.

De Russische president Dimitri Medvedev heeft twee hooggeplaatste directeurs uit de ruimte­industrie bedankt voor bewezen diensten na de mislukte lancering van drie belangrijke communicatiesatellieten begin december. De baas van het Russische ruimteagentschap kreeg een berisping, meldt het Kremlin. Vicepresident Viatsjeslav Filin van het ruimteconglomeraat RKK Energia en vicepresident Viktor Remisjevski van het Russische ruimte agentschap Roskosmos werden ontslagen. De algemene baas van Roskosmos Anatoli Perminov werd terechtgewezen. Daarnaast zal Roskosmos samen met de Russische president aanvullende maatregelen nemen om de discipline in zijn eigen structuren te versterken, zo luidt het. De drie satellieten met het Russische communicatiesysteem Glonass werden op 5 december gelanceerd via een Russische Protonraket. De lancering mislukte echter, waardoor ze in de Stille Oceaan belandden. Volgens de onderzoekscommissie konden de navigatie­ satellieten niet in een baan rond de aarde gebracht worden, doordat er te veel brandstof aanwezig was in de draagraket. Het Glonass­systeem werd in de jaren 1980 gecreëerd in de Sovjet­Unie op militair­ industrieel niveau.

Rusland ontwikkelde het programma vervolgens verder in een meer burgerlijke sfeer om te concurreren met het Amerikaanse GPS­ systeem en het toekomstige Europese Galileo programma. Het project wordt echter belemmerd door vertragingen. Bron: DPA / SAM / 29­12­2010.

De NARO­1, voordien bekend als de Korea Space Launch Vehicle (KSLV), werd voor het eerst gelanceerd op 25 augustus 2009. Deze beschei­ den draagraket is gebaseerd op de eerste trap van de Russische Angara raket. Beide lanceringen zijn tot op heden mislukt. Bron: KARI.

Een Europese Arianedraagraket heeft succesvol twee telecomsatellieten gelanceerd vanop de basis Kourou in Frans­Guyana. De ene satelliet is de Hispasat­1E van de Spaanse operator Hispasat, die met 53 antwoordzenders in de Ku­band en bijkomende capaciteit in de Ka­band 18 jaar allerhande telecomdiensten zal leveren voor Europa en de Amerika's. De 2,85 ton wegende Koresat­6 van Korea Telecom (KT) moet met 30 antwoordzenders in de Ku­ band zeker 15 jaar telecomdiensten aanbieden aan Zuid­Korea en buurlanden. Bron: Belga / SAM / 29­12­ 2010.

Nu de eindejaarsdagen voor de deur staan, wordt het tijd dat we al eens vooruitblikken op wat 2011 ons te bieden heeft op vlak van ruimtevaart. 2011 zal voor ruimtevaartfans een zeer interessant jaar worden aangezien er enkele opmerkelijke gebeurtenissen gepland staan. Zo zal Europa in 2011 zijn tweede Automated Transfer Vehicle (ATV) lanceren richting ISS en moet de nieuwe Europese Vega raket voor het eerst gelanceerd worden. De Verenigde Staten plannen in 2011 ondermeer de lancering van de Juno ruimtesonde die ons meer moet vertellen over de planeet Jupiter en gaan de Maan verder verkennen met de twee GRAIL ruimtetuigen. Daarnaast zal NASA eind 2011 zijn nieuwste Marsrover lanceren die in augustus 2012 moet landen op de 'rode planeet'.

China is van plan in 2011 zijn eerste ruimtestation in een baan om de Aarde te brengen waarna de Aziatische grootmacht er een onbemande Shenzhou ruimtecapsule wil aan koppelen. In dit artikel geven we een uitgebreid chronologisch overzicht van wat ons het volgende jaar allemaal te wachten staat op vlak van ruimtevaart. Lees het uitgebreide artikel op de onderstaande website !

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

033

Nieuw aan het firmament...

Patrick Jaecques

De deelnemers aan het Eureka Space Camp te Ieper samen met edutainer Dieter Janssoone en gastspreker Bianca Nowak.

Zin om er de volgende keer bij te zijn ? Duid dan alvast 25 t/m 29 juli 2011 aan in je agenda.

Bron: Eureka.

034

Rubriek

Media 足 Telescopenproject krijgt opnieuw uitbreiding Redactioneel

Rubriek

De pas ontdekte 'buckyballs' bestaan uit zestig koolstof atomen en zijn reeds meer dan een kwart eeuw geleden voorspeld te bestaan in het heelal.

Deze boeiende ontdekking werd gedaan door het team van de Belg Jan Cami met behulp van de Spitzer ruimte足telescoop van de NASA. Bron: NASA.

035

Hemels vuurwerk tijdens de eerste maand v/h jaar Redactioneel

Een zonsverduistering is een astronomisch fenomeen, waar足 bij overdag het licht van de zon de waarnemer niet bereikt, doordat een hemellichaam (meestal de maan) in de weg van het licht staat. Een zonsverduistering is een voor mensen op aarde direct waarneembaar astronomisch fenomeen, waarbij in feite het niet de zon, maar een gedeelte van de aarde is dat verduisterd wordt. Een waarnemer ziet bijvoorbeeld de zon dan door de maan bedekt en de zon lijkt daardoor vanaf de aarde verduisterd te zijn. Voor astronomen biedt een totale zonsverduistering een unieke kans om de corona (de lichtkrans om de zon) te bestu足 deren.

036

Artikel

De totale zonsverduistering van 1 augustus 2008 in Kurai (Rusland) gezien alsook op de gevoelige plaat vastgelegd door Koen van Gorp.

Vastgelegd met een Canon EF 70足200 mm f/2.8 LUSM lens met een Canon EF 1.4 extender op 280 mm f/5.6.

Toestel: Canon EOS 40D. ISO: 400. Betreft een combinatie van 24 beelden, bewerkt met Photoshop CS2.

037

Sneeuwbal Aarde Red. / B. Den Hond

De Jǫrmungandr is als oer­ slang nagenoeg het grootste en gevaarlijkste monster uit de Noordse mythologie. Het is één van de drie kinderen van Loki en Angrboða en waarschijnlijk het meest afschrikwekkende.

De Midgaardslang is zo enorm groot dat hij in een cirkel om Midgard, de wereld, ligt. Zijn kop reikt tot aan de punt van zijn staart en wanneer hij er in bijt schudt hij van woede, waarmee hij aardbevingen veroorzaakt.

038

Artikel

039

Controlehub voor Galileo geopend in Fucino Red. / ESA

De LYRA radiometer, steeds verder gedemonteerd. LYRA (Lyman Alpha Radiometer) is een zonneradiometer met vier ultraviolette banden, die zo gekozen zijn voor hun relevantie voor de zonnefysica, aeronomie en het ruimteweer.

Hij maakt deel uit van de PROBA2足missie en is ontworpen door de Koninklijke Sterrenwacht van Belgi谷. Lyra gebruikt bandgapdetectoren gebaseerd op diamant.

Diamanten sensoren maakt het instrument resistent tegen de effecten van de straling die PROBA2 waarschijnlijk gaat tegenkomen. PROBA2 houdt de stabiliteit en de opspoor足 baarheid van de synchrotron足 bronstandaard in het oog. Op deze manier kan mogelijke degradatie van de detectoren en filters opgemerkt worden.

040

Artikel

041

Afgelopen jaar was het warmste ooit. Echt waar !?

Red. / NOVA

De Australische wetenschap足 pers gebruikten de Europese Very Large Telescope in Chili om hun waarnemingen mee te doen. Bron: ESO.

042

Artikel

Kortnieuws In april van dit jaar mislukte het oplaten van een NASA­ballon met twee telescopen in Australië. Uitgebreid onderzoek heeft een waslijst van 25 slordigheden opgeleverd die aan het ongeluk hebben bijgedragen. NASA trekt daar lessen uit en hoopt het ballonprogramma later deze maand alweer te kunnen voortzetten. De conclusies van het onderzoeksrapport zijn niet mals. Het ongeluk in april, waarbij overigens geen gewonden vielen, is het gevolg van gebrekkige risico­ analyses, personeelsopleiding, toezicht en veiligheidsmaatregelen. De wetenschappelijke ballonnen van NASA bestaan uit lichtgewicht folie en stijgen op tot hoogten van bijna veertig kilometer. Ze kunnen tot ongeveer drie ton aan meetinstrumenten voor (onder meer) sterrenkundig onderzoek meevoeren. Bron: NU / 16­12­2010.

van het verval van radioactieve stoffen.

Stromingen in deze buitenkern veroorzaken een dynamo­effect, dat de bron is van het aardmagnetische veld. De aantrekkingskracht van de maan heeft een afremmende werking op de binnenkern van de aarde. Deze afremmende werking wordt echter weer gedempt door de magnetische velden die in de vloeibare buitenkern worden gegenereerd. Die dempende werking is nu indirect gemeten.

Radiowaarnemingen van quasars, die als vast referentiekader fungeerden, hebben zeer exacte getallen opgeleverd over de invloed van de maan op de stand van de aardas. Met behulp van een computermodel kon daaruit de grootte van het dempende effect van de buitenkern worden gemeten en daarmee ook de sterkte van het magnetische veld ter plaatse. 16­12­2010.

Sterrenkundigen die naar planeten bij andere sterren speuren, roepen de hulp in van vrijwilligers. Iedereen met een computer en interverbinding kan nu de gegevens helpen uitpluizen die met de NASA­satelliet Kepler zijn verzameld. De Kepler­satelliet houdt sinds een jaar de helderheden van ongeveer 150.000 sterren in de gaten. In de berg gegevens die dat oplevert, zoeken computers naar de regelmatige fluctuaties zoals die worden veroorzaakt door planeten die voor hun moederster langs trekken. Dat heeft al honderden potentiële exoplaneten opgeleverd.

Computerzoekprogramma's werken echter volgens een aangeleerd stramien en 'zien' daardoor nog wel eens wat over het hoofd. Het is de bedoeling dat de deelnemers aan het Planet Hunters­project die missers opsporen.

Het menselijk brein in nu eenmaal beter in patroonherkenning dan een computer.

Deelnemers hoeven niets van sterrenkunde of exoplaneten af te weten. Ze krijgen chaotisch ogende grafiekjes te zien, waarin de meest opmerkelijke 'helderheidsdips' moeten worden aangegeven. Sterrenkundigen zorgen voor de verdere verwerking van deze meetpunten.

Bron: NU / 16­12­2010.

Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft een nieuwe nauwkeurige maankaart gepresenteerd. De kaart is gebaseerd op gegevens van de Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO), die sinds een jaar om de maan draait. Voor de LRO­kaart is niet alleen het maanoppervlak gedetailleerd gefotografeerd, ook zijn ­ met behulp van een laser ­ hoogtemetingen gedaan. Sommige delen van de maan, zoals de achterkant en de diepe kraters rond de polen, werden nooit eerder zo nauwkeurig in kaart gebracht. Het landschap van de poolkraters spreekt tot de verbeelding, omdat veel van de kraters zo diep zijn, dat de bodem nooit zonlicht ziet. Het was tot nog toe dan ook niet helemaal duidelijk hoe steil de hellingen van de kraterwanden waren. Op sommige plaatsen blijken deze over enkele kilometers onder hoeken van maar liefst 36 graden te staan. Bron: NU / 18­12­2010.

Een internationaal team van astronomen heeft een verre populatie van sterrenstelsels ontdekt die grote aantallen sterren produceren. De ontdekking bevestigt het idee dat de productie van nieuwe sterren ongeveer 11 miljard jaar geleden ­ 3 miljard jaar na de oerknal ­ zijn top bereikte. De verre sterfabrieken zijn ontdekt met de vorige jaar gelanceerde Europese infraroodsatelliet Herschel. De sterrenstelsels zenden weinig zichtbaar licht uit, omdat de sterren die zij bevatten nog omgeven zijn door de restanten van de dichte wolken van gas en stof waaruit zij gevormd zijn. Dat kosmische stof, dat een temperatuur van ongeveer 240 graden onder nul heeft, is alleen waarneembaar op infrarode golflengten. De gevonden sterrenstelsels bevatten nog voldoende gas om hun sterproductie nog honderden miljoenen jaren voort te zetten.

Bron: NU / 17­12­2010.

Een geofysicus van de universiteit van Californië in Berkeley is er als eerste in geslaagd om de sterkte van het magnetische veld in de vloeibare buitenkern van de aarde te meten. Daarbij is hij geholpen door de maan en door quasars ­ extreem heldere, verre sterrenstelsels. De veldsterkte in de buitenkern blijk 25 gauss te bedragen, wat vijftig keer zo sterk is als het magnetische veld aan het aardoppervlak (Nature, 16 december). De aarde heeft een ongeveer 2600 kilometer grote binnenkern van gestold ijzer en nikkel. Deze is omgeven door een ongeveer 2250 kilometer dikke laag waar de metalen nog vloeibaar zijn dankzij de warmte die onder meer afkomstig is

Uit nieuw onderzoek met de Amerikaanse röntgensatelliet Chandra is duidelijk geworden hoe vaak de grootste zwarte gaten in onze kosmische achtertuin actief zijn. Niet zo vaak, zo blijkt. De meeste sterrenstelsels, waaronder ook ons Melkwegstelsel, hebben een kolossaal zwart gat in hun kern, dat miljoenen of soms zelfs miljarden zonsmassa's aan materie bevat.

Uit het Chandra­onderzoek blijkt dat van de stelsels die qua omvang vergelijkbaar zijn met ons Melkwegstelsel slechts één procent een superzwaar zwart gat heeft dat zeer actief is.

Zo'n zwart gat krijgt grote hoeveelheden gas aangevoerd vanuit zijn omgeving. Terwijl dat gas naar het zwarte gat toe valt, wordt het heet en zendt het röntgenstraling uit. Vastgesteld is ook dat de zwaarste sterrenstelsels het vaakst een actief zwart gat in hun kern hebben.

Sterrenstelsels die tien keer zo licht zijn als ons Melkwegstelsel hebben een tien keer zo kleine kans op een actief zwart gat. Verder is gebleken dat het totale aantal actieve zwarte gaten in de loop van de miljarden jaren kleiner is geworden. Mogelijk komt dit doordat de gasvoorraden gewoon opraken. Een ander betekent dat het momenteel zeer rustige zwarte gat in de kern van ons Melkwegstelsel (Sgr A*) de komende vijf miljard jaar alles bij elkaar ongeveer 50 miljoen jaar actief zal zijn. In die actieve perioden zal Sgr A* miljarden keren meer röntgenstraling uitzenden dan nu. Maar dat gebeurt zo ver hiervandaan, dat het leven op onze planeet er geen last van zal hebben.

20­12­2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Op de Amerikaanse website www.ifitwasmyhome.com kan men niet alleen zien hoe groot de olie vlek (aan het oppervlak) reeds is, maar ook het oppervlak hiervan vergelijken met waar men woont. Een beeld zegt, ook deze keer, meer dan woorden...

043

De hemelkalender Marc van der Sluys

044

Marc van der Sluys is Natio足 naal Fellow van het Canadees Instituut voor Theoretische Astrofysica (CITA) aan de Universiteit van Alberta. Hij werkt aan de evolutie van dubbelsterren en het waarne足 men van gravitatiestraling van neutronensterren en zwarte gaten met LIGO en Virgo.

Rubriek

045

Gegevens van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en BelgiĂŤ. Kolom 1 geeft de plaatsnaam aan.

Intrede: (kolo

046

Meteorenzwermen zijn zwer足 men van meteoren, vaak afkomstig van stof en gruis achtergelaten door kometen.

Wanneer een komeet in de buurt van de zon komt, gaat het ijs verdampen en via geisers door de korst van de komeet breken. Het stof dat hierbij vrijkomt, kan later een meteorenzwerm veroorzaken.

Interessant bij een meteoren足 zwerm is dat alle deeltjes uit dezelfde richting komen. Door het perspectiefeffect lijkt dan alsof de trajecten van de veroorzaakte meteoren, bij achterwaartse verlenging, uit een zelfde punt lijken te komen (net zoals de sporen van een lange, rechte spoorweg). Dit punt noemt men de radiant van de zwerm. Meteorenzwermen worden doorgaans genoemd naar het sterrenbeeld waarin hun radiant gelegen is. Omdat in de paar dagen dat een zwerm te zien is de aarde verder trekt in zijn baan verschuift de radiant enigszins.

047

Ursiden zijn trage meteoren (33 km/s) en kunnen de hele nacht waargenomen worden.

Heldere exemplaren zijn vaak geel van kleur. Het radiant van de Ursiden is voor onze contreien circumpolair en staat gedurende de maximumnacht in de buurt van de heldere ster Kochab.

048

Media: China grootste producent van windmolens Redactioneel

Rubriek

De beste locaties voor het inplanten van windmolens in China, berekend door de universiteit van Hardvard en Tsinghua.

049

Kijkerbouw VSRUG stelt scholenproject 2010足2011 voor Jean足Pierre Grootaerd

Mohit (st.

Emmauscollege Rotterdam) aan de foucaulttest op de S9 in Gent.

050

Artikel

De mannen van VTI St. Rembert Torhout余 Spiegels zijn klaar, dus tijd om de behuizing te maken !

051

Woord v/d maand: Aleksandr Friedmann Dirk Devlies

052

Dirk Devlies is, naast lid van de Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van beheer. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woorden足 boek. Een omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Rubriek

053

De afbeelding toont de OB足 associaties tot ongeveer 1.500 parsec die voor Hipparcos bekend waren. Met N wordt het aantal sterren aangegeven met een absolute magnitude helderder dan 足5. Voor een verklaring van magnitudes, zie Guidestar februari 2010..

054

Kortnieuws Omstreeks 10 december verscheen op het noordelijk halfrond van Saturnus een opvallende witte vlek. Het bestaan van dit stormgebied in de atmosfeer van de planeet werd ontdekt door amateurastronomen. Enkele dagen geleden kon de 'Grote Witte Vlek' voor het eerst ook in beeld worden gebracht door de ruimtesonde Cassini, die om Saturnus cirkelt.

Dergelijke stormgebieden, die duizenden kilometers groot zijn, verschijnen wel vaker op Saturnus. Maar zo helder als dit exemplaar zijn ze maar zelden: doorgaans ontnemen mistlagen hoog in de atmosfeer het zicht erop.

Uit de Cassini­beelden blijkt dat het stormgebied nog steeds in omvang toeneemt.

Het gebied sleept een inmiddels vele tienduizenden kilometers lange 'staart' van heldere wolken achter zich aan. Bron: NU / 29­ 12­2010.

Een team astronomen van de universiteit van Tel Aviv (Israël) heeft vastgesteld dat de eerste groeispurt van de zwaarste zwarte gaten plaatsvond toen het heelal nog maar ongeveer 1,2 miljard jaar oud was. Tot nog toe werd aangenomen dat dit één tot drie miljard jaar later gebeurde. De meeste sterrenstelsels in het heelal, inclusief ons eigen Melkwegstelsel, hebben een zwart gat in hun kern dat enkele miljoenen tot miljarden malen zo veel massa bevat als onze zon. Zo'n superzwaar zwart gat is alleen waarneembaar op momenten dat het actief is, dat wil zeggen: grote hoeveelheid gas uit zijn omgeving opslokt. Uit onderzoek met enkele van de grootste telescopen op aarde, waaronder de Europese VLT in Chili, is nu gebleken dat de superzware zwarte gaten die 1,2 miljard jaar na de oerknal actief waren nog relatief klein waren, maar wel heel snel groeiden.

Terugrekenend komen de astronomen tot de conclusie dat deze objecten zijn begonnen als objecten van honderd tot duizend zonsmassa's. Waarschijnlijk zijn ze de restanten van de eerste generatie van zware sterren in het heelal, die hun bestaan afsloten met een supernova­explosie. Bron: NU / 29­12­ 2010.

Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft nieuwe opnamen van de Saturnusmaan Rhea gepresenteerd, die in november 2009 en maart 2010 door de ruimtesonde Cassini zijn gemaakt. De opnamen, die een goed beeld geven van het kraterrijke oppervlak van Rhea, zijn de meest gedetailleerde die tot nu toe van deze ijsmaan zijn gemaakt. De nieuwe beelden geven meer duidelijkheid of het netwerk van heldere lijntjes dat dertig jaar geleden door de beide Voyager­ruimtesonde werd ontdekt. De Voyager­beelden waren niet scherp genoeg om precies te kunnen zien wat dit was. Sommige onderzoekers meenden dat deze barsten in de korst van Rhea door ijsvulkanisme konden zijn veroorzaakt. Uit eerdere Cassini­beelden was echter al gebleken dat de lijnen in werkelijkheid steile ijswanden zijn, wat erop wijst dat er in de ijskorst van Rhea tektonische bewegingen plaatsvinden. Op 3D­beelden die aan de hand van de meest recente Cassini­opnamen zijn gemaakt, is nu te zien dat delen van de ijskorst zijn opgetild. De breuklijnen die daardoor zijn ontstaan, lopen dwars door enkele betrekkelijk jonge inslagkraters heen. Dat betekent dat Rhea waarschijnlijk nog steeds geologisch actief is. Op 11 januari 2011 brengt Cassini opnieuw een bezoek een Rhea. Het oppervlak van de Saturnusmaan zal dan tot op een afstand van 76 kilometer worden genaderd.

ASTRON sterrenkundige Marijke Haverkorn heeft de 17e editie van de Nationale Wetenschapsquiz gewonnen. Samen met wiskundige Remco van der Hofstad en hoogleraar sensorsystemen Albert van den

Berg, heeft zij zondag 26 december de academische wereld vertegenwoordigd. Marijke Haverkorn heeft eerder een Vidi­subsidie, een subsidie die door NWO wordt toegekend aan excellente onderzoekers, gewonnen. Remco van der Hofstad is ontvanger van de Vici­ subsidie van NWO, en Albert van den Berg won in 2009 de hoogste Nederlandse onderscheiding in de wetenschap: de Spinozaprijs. De drie wetenschappers namen het succesvol op tegen een team van journalisten bestaande uit Harmke Pijpers, Harm Ede Botje en Hassnae Bouazza. Door het beantwoorden van vijftien pittige vragen streden zij per team om de eer, maar speelde ook individueel voor de hoofdprijs: een week naar Egypte en het bezoeken van een archeologische opgraving in Sakkara door Nederlandse archeologen van het Rijksmuseum van Oudheden. Marijke wist deze prijs eveneens in de wacht te slepen. Marijke Haverkorn: “Het was hartstikke leuk om mee te doen. Natuurlijk geweldig dat ik uiteindelijk gewonnen heb, maar uiteindelijk gaat het er toch om te laten zien hoe leuk wetenschap is.

En dat is wat de wetenschapsquiz natuurlijk fantastisch doet: de fascinatie voor wetenschap, maar ook de lol ervan, naar buiten brengen.” De Nationale Wetenschapsquiz werd georganiseerd door de VPRO in samenwerking met de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), de nationale wetenschapsfinancier. Bron: Astron / 29­12­2010.

In november 2001 was de be­ manning van het internationale ruimtestation ISS getuige van de Leoniden meteorenstorm.

Bron: NASA..

Uit een nieuwe analyse van gegevens van de ruimtesonde Cassini blijkt dat er een direct verband bestaat tussen periodieke radiopulsen uit het magnetische veld van Saturnus en explosies van heet gas in de buurt van de planeet. Deze explosies bemoeilijken het vaststellen van de rotatietijd van Saturnus, die net als de overige grote planeten van ons zonnestelsel, geen vast oppervlak heeft. Net als bij de aarde is het magnetische veld van Saturnus geen volmaakte bol. Onder invloed van de zonnewind waaieren de veldlijnen aan de schaduwkant van de planeet uit tot een lange staart. Het lijkt erop dat die magnetische staart wordt meegesleept door elektrisch geladen gas dat oorspronkelijk van de maan Enceladus afkomstig is. Daarbij wordt de staart uitgerekt tot het niet verder gaat, waarna hij terugschiet. Door het losschieten van de magnetische staart wordt het geladen gas rond Saturnus verhit. Dat hete gas raakt gevangen in het magnetische veld en draait als een soort wolken met de planeet mee. Elektrische stromen in deze wolken verstoren op hun beurt het magnetische veld van Saturnus.

Brazilië heeft gisteren het formele document getekend waarmee de weg wordt geplaveid naar het lidmaatschap van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). Brazilië zal, na ratificatie door het Braziliaanse parlement, het vijftiende land zijn dat lid is van ESO. ESO heeft een lange geschiedenis van succesvolle betrokkenheid bij Zuid­Amerika, sinds Chili in 1963 werd gekozen als de beste locatie voor waarnemingen. Maar tot nu toe was geen enkel niet­Europees land toegetreden tot ESO. Brazilië zal onder meer een bijdrage leveren aan de European Extremely Large Telescope.

De bouw van deze supertelescoop start naar verwachting in 2011. 30­12­2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

055

Observatoria wereldwijd Specola Vaticana (VSA) Philip Corneille

De 1,83 m VATT telescoop in zijn Alt足Azimutale montering in de wit足gele kleuren van het Vaticaan. Bron: Philip Corneille.

056

Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Inter足 planetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

Rubriek

057

De auteur nabij het VATT­ gebouw op de 3270 m hoge Mt Graham in Arizona – VSA. Bron: Philip Corneille.

058

De AEG activiteitenkalender Redactioneel

Het gat in de ozonlaag boven Antarctica waargenomen door het SCIAMACHY instrument op 1 september 2005. Bron: KNMI / ESA.

060

Rubriek

Kortnieuws Nieuwe waarnemingen door astronomen van de universiteit van Michigan wijzen erop dat de zwaarste sterren in het heelal niet per se in het gezelschap van andere sterren ontstaan. Ze kunnen het ook wel alleen af. Dat blijkt uit gedetailleerd onderzoek met de Hubble­ ruimtetelescoop van zware sterren waarvan al het vermoeden bestond dat ze alleen waren.

Met de ruimtetelescoop is op acht van deze reuzen, die 20 tot 150 keer zo zwaar zijn als de zon, ingezoomd. Vijf van de sterren blijken helemaal geen buren te hebben, drie maken deel uit van groepjes van tien of minder sterren.

Doorgaans gaan astronomen ervan uit dat alleen grote stervormingsgebieden voldoende gas bevatten om zulke reuzensterren te produceren. Nu er ook eenzame reuzensterren gevonden zijn, kunnen er vraagtekens bij deze theorie worden gezet. Anderzijds kan niet worden uitgesloten dat de eenzame sterren in grote stellaire kraamkamers zijn ontstaan en daar later uit ontsnapt zijn. 20­12­2010.

Amerikaanse wetenschappers hebben vandaag gemeld dat de bouw van 's werelds grootste observatorium voor neutrino's in een reusachtige kubus van ijs op de Zuidpool afgerond is. Het observatorium moet helpen om het ontstaan van het heelal te begrijpen. De werken aan IceCube in de toendra van Antarctica hebben tien jaar geduurd. Het observatorium, dat op 1.400 meter diepte ligt bij de Amerikaanse basis Amundsen­Scott, heeft ruim 205,5 miljoen euro gekost volgens de Amerikaanse stichting voor wetenschap NSF (National Science Foundation). Neutrino's zijn deeltjes met een verwaarloosbare massa die zich verplaatsen met de snelheid van het licht en die op het moment van de Big Bang ontstaan zouden zijn. De Ice Cube bestaat uit een kubieke kilometer Antarctisch ijs, uitgerust met ruim vijfduizend optische sensoren die, verdeeld over 86 schachten, tussen de 1.450 en 2.450 meter diep zitten. Boven elk van die schachten bevinden zich aan de oppervlakte telkens twee grote tanks gevuld met ijs en optische sensoren. Als onderdeel van het Interuniversitair Instituut voor Hoge Energie (IHE) maken wetenschappers van de Universiteit Gent en de Vrije Universiteit Brussel deel uit van het project, dat ook steun krijgt van het Vlaams Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (FWO). De UGent doe voornamelijk onderzoek naar kosmische straling. De VUB focust op signalen van de sensoren die zich diep in het Antarctisch ijs bevinden. Bron: Belga / ADV / SPS / 20­12­ 2010.

Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft nieuwe opnamen van de Saturnusmaan Rhea gepresenteerd, die in november 2009 en maart 2010 door de ruimtesonde Cassini zijn gemaakt. De opnamen, die een goed beeld geven van het kraterrijke oppervlak van Rhea, zijn de meest gedetailleerde die tot nu toe van deze ijsmaan zijn gemaakt. De nieuwe beelden geven meer duidelijkheid of het netwerk van heldere lijntjes dat dertig jaar geleden door de beide Voyager­ruimtesonde werd ontdekt. De Voyager­beelden waren niet scherp genoeg om precies te kunnen zien wat dit was. Sommige onderzoekers meenden dat deze barsten in de korst van Rhea door ijsvulkanisme konden zijn veroorzaakt. Uit eerdere Cassini­beelden was echter al gebleken dat de lijnen in werkelijkheid steile ijswanden zijn, wat erop wijst dat er in de ijskorst van Rhea tektonische bewegingen plaatsvinden. Op 3D­beelden die aan de hand van de meest recente Cassini­opnamen zijn gemaakt, is nu te zien dat delen van de ijskorst zijn opgetild. De breuklijnen die daardoor zijn ontstaan, lopen dwars door enkele betrekkelijk jonge inslagkraters heen. Dat betekent dat

Rhea waarschijnlijk nog steeds geologisch actief is. Op 11 januari 2011 brengt Cassini opnieuw een bezoek een Rhea. Het oppervlak van de Saturnusmaan zal dan tot op een afstand van 76 kilometer worden genaderd. 21­ 12­2010.

Een team astronomen van de universiteit van Tel Aviv (Israël) heeft vastgesteld dat de eerste groeispurt van de zwaarste zwarte gaten plaatsvond toen het heelal nog maar ongeveer 1,2 miljard jaar oud was. Tot nog toe werd aangenomen dat dit één tot drie miljard jaar later gebeurde. De meeste sterrenstelsels in het heelal, inclusief ons eigen Melkwegstelsel, hebben een zwart gat in hun kern dat enkele miljoenen tot miljarden malen zo veel massa bevat als onze zon. Zo'n superzwaar zwart gat is alleen waarneembaar op momenten dat het actief is, dat wil zeggen: grote hoeveelheid gas uit zijn omgeving opslokt. Uit onderzoek met enkele van de grootste telescopen op aarde, waaronder de Europese VLT in Chili, is nu gebleken dat de superzware zwarte gaten die 1,2 miljard jaar na de oerknal actief waren nog relatief klein waren, maar wel heel snel groeiden.

Terugrekenend komen de astronomen tot de conclusie dat deze objecten zijn begonnen als objecten van honderd tot duizend zonsmassa's. Waarschijnlijk zijn ze de restanten van de eerste generatie van zware sterren in het heelal, die hun bestaan afsloten met een supernova­explosie. 27­12­2010.

Omstreeks 10 december verscheen op het noordelijk halfrond van Saturnus een opvallende witte vlek. Het bestaan van dit stormgebied in de atmosfeer van de planeet werd ontdekt door amateurastronomen. Enkele dagen geleden kon de 'Grote Witte Vlek' voor het eerst ook in beeld worden gebracht door de ruimtesonde Cassini, die om Saturnus cirkelt.

Dergelijke stormgebieden, die duizenden kilometers groot zijn, verschijnen wel vaker op Saturnus. Maar zo helder als dit exemplaar zijn ze maar zelden: doorgaans ontnemen mistlagen hoog in de atmosfeer het zicht erop.

Uit de Cassini­beelden blijkt dat het stormgebied nog steeds in omvang toeneemt.

Het gebied sleept een inmiddels vele tienduizenden kilometers lange 'staart' van heldere wolken achter zich aan. 27­12­2010.

Het beeld op de achtergrond is een optisch beeld van Hanny's Voorwerp en nabijgelegen sterrenstelsel IC2497 (copy­ right: William Keel, Anna Manning, 3.5­m WIYN Teles­ cope). Op de voorgrond zijn de hoge resolutie beelden te zien (oranje en paars) die in het onderzoek zijn verkregen.

Twee hele compacte bronnen zijn waargenomen in de kern van sterrenstelsel IC2497 met het Europese netwerk van radiotelescopen, waaruit blijkt dat er een heel zwaar zwart gat aanwezig is in de kern van het stelsel.

De omliggende radiogolven zijn ontstaan uit een zogenoemde "nuclear starburst", een enorme uitbar­ sting van sterren in de kern van IC2497. Bron: Astron.

Nieuwe waarnemingen door astronomen van de universiteit van Michigan wijzen erop dat de zwaarste sterren in het heelal niet per se in het gezelschap van andere sterren ontstaan. Ze kunnen het ook wel alleen af. Dat blijkt uit gedetailleerd onderzoek met de Hubble­ ruimtetelescoop van zware sterren waarvan al het vermoeden bestond dat ze alleen waren.

Met de ruimtetelescoop is op acht van deze reuzen, die 20 tot 150 keer zo zwaar zijn als de zon, ingezoomd. Vijf van de sterren blijken helemaal geen buren te hebben, drie maken deel uit van groepjes van tien of minder sterren.

Doorgaans gaan astronomen ervan uit dat alleen grote stervormingsgebieden voldoende gas bevatten om zulke reuzensterren te produceren. Nu er ook eenzame reuzensterren gevonden zijn, kunnen er vraagtekens bij deze theorie worden gezet. Anderzijds kan niet worden uitgesloten dat de eenzame sterren in grote stellaire kraamkamers zijn ontstaan en daar later uit ontsnapt zijn. 27­12­2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

061

Kortnieuws Het Duitse Lufthansa gaat als eerste luchtvaartmaatschappij ter wereld passagiers­ vluchten op basis van biobrandstoffen inleggen.

Zes maanden lang zullen de vluchten tussen Hamburg en Frankfurt gebruik maken van een brandstofmengeling die voor de helft uit biobrandstof bestaat. Het is niet de eerste keer dat een passagiersvliegtuig op biobrandstof vliegt. Het Nederlandse KLM en het Amerikaanse Continental hebben al testvluchten gedaan met verschillende mengelingen.

Lufthansa gaat wel voor het eerst biobrandstof gebruiken op een echte lijn. De test moet in april volgend jaar starten en zou de maatschappij zo'n 6,6 miljoen euro kosten. "We doen pionierswerk", zegt Wolfgang Mayrhuber, ceo van de maatschappij. "Lufthansa is de eerste luchtvaartmaatschappij ter wereld die biobrandstof gebruikt in de vluchtoperaties binnen het kader van een proef op lange termijn". Het testtoestel is een Airbus A321, waarvan één motor op traditionele kerosine werkt, terwijl de andere motor het nieuwe mengsel gebruikt. Lufthansa geeft geen details over de gebruikte biobrandstof, maar het zou om een "biosynthetische brandstof" gaan uit een "duurzame bron waarvoor geen regenwoud gekapt zal worden." De brandstof is afkomstig van het Finse Neste Oil en zou de totale uitstoot van broeikasgassen, inclusief de uitstoot tijdens de productie van de brandstof, met 40 tot 80 procent terugdringen in vergelijking met tradi­ tionele vliegtuigbrandstof. Bron: IPS / 04­12­2010.

Het mag dan al twee weken flink sneeuwen, weerinstituut KNMI haast zich te melden dat de aarde heus nog wel opwarmt.

'De wereldtemperatuur blijft stijgen.' Dat zegt KNMI­ woordvoerder Harry Geurts dinsdag in dagblad Trouw. Op de vraag of de opwarming van de aarde voorbij is, antwoordt hij: 'Dat is klinkklare onzin. Door de opwarming van de aarde neemt de kans op koude periodes af, maar koude en warme periodes zullen elkaar blijven afwisselen.'

Hij benadrukt dat één of twee koude winters in Nederland 'geen meetbare invloed hebben op de gemiddelde wereldtemperatuur'. 'Die blijft stijgen.' Het is echter niet alleen koud in Nederland. Zo noteerde de dubbelstad Minneapolis/St. Paul in de Amerikaanse staat Minnesota afgelopen zaterdag een recordhoogte sneeuwval: ruim 43 centimeter.

Elsevier.nl­blogger Afshin Ellian wijst er in zijn weblog op dat het Journaal een paar jaar geleden een reportage had 'over het feit dat we in de toekomst niet meer op wintersport kunnen gaan, omdat het dan niet meer sneeuwt'. 'Ze hadden ook treurige interviews met de middenstand in Oostenrijk en andere gebieden,' vervolgt Ellian. 'Die mensen maakten zich ernstig zorgen: geen sneeuw. Maar een week geleden meldde het Journaal dat nu al kan worden geskied.' Maar ook in dagblad De Pers verzekert het KNMI dat de opwarming van de aarde onverminderd doorgaat. Rob van Dorland van het weerinstituut: 'Sinds 1975 warmt de aarde gemiddeld ongeveer 0,17 graden op per tien jaar. Maar het ene jaar is het warmer dan de trendlijn, het andere juist wat kouder.' Volgens hem komt heeft dit te maken met de 'effecten van sterke vulkaanuitbarstingen, El Nino en variaties in de binnenkomende zonne­energie'.

Bron: J. Langelaar / 21­12­2010.

In de nacht van het oude op het nieuwe jaar zullen er volgens de Duitse stichting DSW (Deutschen Stiftung Weltbevölkerung) waarschijnlijk 6.934.196 000 mensen op de Aarde leven. Dat zijn er ongeveer 80 miljoen meer dan bij de vorige jaarwisseling. De kaap van de 7 miljard wordt wellicht ergens halverwege het jaar 2011 overschreden, gaf de stichting in Hannover te kennen. DWS gaat ervan uit dat elke seconde gemiddeld 2,6

mensen geboren worden. 82 procent van de wereldbevolking leeft in de ontwikkelings­ landen. Bron: Belga / GB / 28­12­2010.

Onderzoekers aan het California Institute of Technology (Caltech) hebben een prototype ontwikkeld van een machine die de fotosynthese van planten imiteert en daarbij de energie van de zon omzet in brandstof. De machine maakt gebruik van zonnestralen en het metaaloxide ceria om koolstofdioxide of water af te breken in brandstoffen die kunnen worden opgeslagen en getransporteerd. Het systeem zou een voordeel betekenen tegenover de conventionele zonnepanelen, die de gegenereerde elektriciteit ter plaatse moeten verbruiken en tijdens de nacht geen energie kunnen leveren. De onderzoekers merken wel op dat het beleid een stimulerende rol moet spelen in de verdere ontwikkeling van dit soort technologieën. 25­12­2010.

Vele tienduizenden tonnen zout belanden in de sneeuwperiode op de wegen om ze begaanbaar te houden. Daarnaast strooien particulieren een aanzienlijke hoeveelheid met de hand bij deuren, op stoepjes en op tuinpaden. Begrijpelijk, want niemand wil onderuit glijden of van de weg raken. Er zit ook een keerzijde aan de gladheidbestrijding. Het is slecht voor boomwortels en bodemleven.

Duizenden Australiërs maken zich klaar om hun huizen te verlaten om aan de "ongeziene" overstromingen in het noordoosten van het land te kunnen ontsnappen. Anna Bligh, de premier van Queensland, waarschuwde dat de crisis dagen en zelfs weken kan aanhouden.

Honderden inwoners hebben ondertussen hun toevlucht gezocht in opvangcentra. "Het is een ramp van een ongeziene omvang", aldus de premier. Vooral de staat Queensland is zwaar getroffen door hevige regenbuien. Afgelopen week nog raasde de cycloon Tahsa over het gebied. Momenteel worden meer dan 10.000 inwoners geëvacueerd uit een tiental dorpen die volledig afgesloten zijn door het water. De mensen moeten met behulp van legerhelikopters gered worden. Honderden woningen riskeren verder nog onder water te lopen, gezien het stijgende waterpeil van de rivieren. Premier Bligh schat dat de kosten van de overstromingen zullen oplopen tot verschillende miljarden Australische dollars.

Bron: AFP / ADB / 29­12­2010.

De klimaatverandering doet de oogst van de vermaarde Assam­thee uit India niet alleen krimpen, maar verandert ook de typische smaak. De noordoostelijke staat Assam telt 850 theeplantages, in totaal goed voor zo'n 320.000 hectare thee. Maar het gaat al enkele decennia steeds minder goed met de theeproductie in de staat. De neerslag is er met een vijfde verminderd en de minimumtemperatuur is gestegen met een graad, precies twee parameters die cruciaal zijn voor de kwaliteit van thee. Bovendien daalt de oogst: van 512.000 ton in 2007 tot 487.000 in 2008 en naar schatting 445.000 ton vorig jaar. "Zelfs met meer plantages vermindert de totale opbrengst", zegt Mridul Hazarika, directeur van Tocklai Tea Research, het oudste onderzoekscentrum ter wereld, in de Britse krant The Guardian. "Dat wijst op de ernst van de bedreiging. Er zijn ook al veranderingen in de smaak gemerkt, hoewel niet alleen de klimaatverandering daarvoor verantwoordelijk is." Ook het gebruik van bepaalde meststoffen en kweekmethoden kan bijdragen aan de veranderende smaak.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Hubert Degroote heeft vanuit Marius, z'n private sterren­ wacht in Vlamertinge, deze prachtige opnames gemaakt van de rode planeet. Dit met z'n 250 mm telescoop op f/6 NT en oculair projectie (met 10 of 16mm oculairs al naar gelang de seeing). Camera betreft een DMK 21 AU 04 met rood of IR filter. Bron: Hubert Degroote.

069

Sfeerbeelden van de uitgestelde S

De "Final Inspection Team" maakt zich klaar om naar lanceerplatform 39B te gaan om Space Shuttle Discovery in de gaten te houden tijdens het tanken van de grote brand­ stoftank. Deze foto is gemaakt 15 minuten voordat het aftellen voor de lancering van Space Shuttle vlucht STS­133 werd stopgezet en de vlucht uitge­ sted werd. Bron: Jaeques van Oene.

070

De tweeling broer van Robo­ naut 2 (R2) geeft een demon­ stratie van zijn kunnen op KSC. In het laadruim van Space Shuttle Discovery bevind zich R2 die eenmaal aan boord van ISS de astronauten zal helpen met verschillende klussen.

Bron: Jaeques van Oene.

STS­133 Space Shuttle lancering

De STS­133 'crew' klaar net voor de (uitgestelde) lancering.

Bron: Jaeques van Oene.

De countdown klok op KSC geeft T­11 uur aan, de lan­ cering van Space Shuttle vlucht STS­133 is met een paar dagen uitgesteld vanwege het slechte weer en een probleem met één van de hoofdmotoren van de Disco­ very. Bron: Jaeques van Oene.

071

Sasteria onder de sterren Filip Feys

072

De Amerikaans schrijver Edward Everett Hale vertelt, reeds in 1869, in het kortverhaal The Brick Moon over een van bakstenen gebouwd ruimte足 station, bedoeld als hulp bij de navigatie op zee. Het was de eerste fictieve beschrijving van een ruimtestation.

Artikel

De Amerikaanse vliegtuigbouwer Boeing is een alliantie aange­ gaan met het ruimtetoerisme bedrijf Space Adventures voor het verkopen van reizen aan ruimetetoeristen,privébedrijven, organisaties en Amerikaanse overheidsdiensten. De toekom­ stige ruimtecapsule zal tegen het midden van het decennium zijn eerste testvluchten maken.

Space Adventures zal plaatsen verkopen in het ruimteschip CST­100, dat zeven plaatsen telt. Boeing heeft de capsule samen met Bigelow Aerospace aan de Amerikaanse ruimte­ vaartorganisatie NASA voorge­ steld om astronauten naar het Internationaal Ruimtestation te brengen.

073

Zin gekregen om de koffers te pakken en op reis te gaan naar een boeiende sterrenkundige bestemming ? Ga dan met Eureka mee naar het Astrofest 2011 en het Royal Observatory.

Alle informatie, alsook een PDF brochure, kan u terugvinden op www.eurekashop.be.

074

Ook dit jaar organiseert Eureka, voor de Astro Event Group vzw, een daguitstap naar deze beurs !

ESA ­ Triltafell ESTEC simuleert Galileo lancering Red. / ESA

Galileo is het Europese civiele globale satellietnavigatiesys­ teem dat gebouwd wordt door de Europese Unie (EU) in samenwerking met de Europese ruimtevaartorgani­ satie ("European Space Agency", ESA). Het Galileo­ project is het grootste Europese ruimtevaartproject aller tijden. Galileo wordt het eerste civiele systeem; dit ter onderscheiding van de huidige bestaande militaire wereldwijde satellietnavigatiesystemen, te weten het Amerikaanse "Global Positioning System" (GPS) en het Russische GLONASS.

076

Artikel

077

CubeSats ­ Studenten toegang geven tot de ruimte Kris Christiaens

Het chassis van een 1 Unit Cubesat (10 x 10 x 10 cm) – Bron: Pumpkin Inc.

078

Artikel

Artistieke impressie van de Deense AAU­Cubesat in een baan om de Aarde. Bron: Aalborg Universit.

Artistieke impressie van NASA’s Nanosail D met zijn opengevouwen zonnezeil.Bron: NASA.

079

De nCube­1 en nCube2 waren twee kunstmanen gebouwd door studenten van diverse universiteiten uit Noorwegen.

Door lanceringsproblemen zijn geen van beide kunstmanen in hun baan terechtgekomen.

NASA’s PreSat ging op 3 augustus 2008 verloren tijdens een mislukte Falcon­1 lance­ ring. Bron: NASA.

080

Kortnieuws Amateurastronomen die zijn uitgekeken op zon, maan en sterrenstelsels kunnen vanaf nu ook het melkwegonderzoek een handje toesteken.

Iedereen die een computer met internet­ verbinding heeft, kan meedoen met het Milky Way Project. De sterrenkunde maakt als een van de weinige wetenschappen al heel lang gebruik van de hulp van amateuronderzoekers.

Dankzij het internet is hun rol alleen maar groter geworden ­ zeker sinds de start van het project Galaxy Zoo, waarbij honderdduizenden vrijwilligers grote aantallen sterrenstelsels helpen inventariseren. Op soortgelijke manier worden ook maankraters en uitbarstingen van de zon in kaart gebracht. Vanaf nu is er een nieuwe uitdaging: het inventariseren van de ontelbare objecten die zijn vastgelegd door NASA's infraroodsatelliet Spitzer. Daarbij gaat het vooral om het opsporen van grote gasbellen in ons Melkwegstelsel. Maar ook andere objecten zoals sterrenhopen kunnen worden aangegeven. Het doel is om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de stervormingsactiviteit in ons thuisstelsel. Bron: NU / 28­12­2010.

Sterrenkundigen hebben een vierde planeet ontdekt bij de jonge ster HR8799. Dat meldt het wetenschappelijke magazine Nature. De eerste drie planeten van de ster werden in 2008 ontdekt. Het planetenstelsel van HR8799 is een van de weinige waarvan beeldmateriaal bestaat. Alle vier de planeten zijn ruwweg vijf tot zeven keer zo zwaar als de planeet Jupiter.

Het zijn dus echte reuzen, wat des te opmerkelijker is als je bedenkt dat hun moederster maar ongeveer dertig miljoen jaar oud is. Ter vergelijking: ons zonnestelsel bestaat al ongeveer 4,6 miljard jaar. De vorming van zulke grote planeten kan blijkbaar vlotjes verlopen .Computermodellen laten echter zien dat de reuzenplaneten zulke grote aantrekkingskrachten op elkaar uitoefenen, dat het een klein wonder is dat ze nog met z'n vieren zijn. De komende tientallen jaren zal naar verwachting uit verdere waarnemingen blijken hoe stabiel het huidige stelsel is. Ook zullen dan mogelijk nog meer planeten bij HR 8799 worden opgespoord. Bron: NU. Een internationaal team van astronomen heeft een verre populatie van sterrenstelsels ontdekt die grote aantallen sterren produceren. De ontdekking bevestigt het idee dat de productie van nieuwe sterren ongeveer 11 miljard jaar geleden ­ 3 miljard jaar na de oerknal ­ zijn top bereikte. De verre sterfabrieken zijn ontdekt met de vorige jaar gelanceerde Europese infraroodsatelliet Herschel. De sterrenstelsels zenden weinig zichtbaar licht uit, omdat de sterren die zij bevatten nog omgeven zijn door de restanten van de dichte wolken van gas en stof waaruit zij gevormd zijn. Dat kosmische stof, dat een temperatuur van ongeveer 240 graden onder nul heeft, is alleen waarneembaar op infrarode golflengten. De gevonden sterrenstelsels bevatten nog voldoende gas om hun sterproductie nog honderden miljoenen jaren voort te zetten.

Bron: NU. Het goud en platina in de mantels van de aarde, de maan en Mars zijn daar waarschijnlijk gedeponeerd tijdens grote inslagen in de begintijd van het zonnestelsel. Dat schrijven Amerikaanse wetenschappers deze week in Science. De beide metalen kunnen niet van oudsher in de aardmantel zitten. Direct na haar ontstaan was de aarde immers vloeibaar en zouden deze zware elementen samen met ijzer naar haar kern zijn gezakt. Dat er toch goud en platina in de mantel van de aarde zit, wijst er dus op dat deze metalen later zijn toegevoegd.

Computermodellen laten zien dat een reeks

inslagen van forse planetoïden, tientallen miljoenen jaren na het ontstaan van de aarde, de gemeten hoeveelheden goud en platina in de aardkorst goed kunnen verklaren. De grootste objecten die onze planeet troffen hadden waarschijnlijk een middellijn van 2400 tot 3200 kilometer. Alles bij elkaar zou ongeveer een half procent van de massa van de aarde aan deze inslagen kunnen worden toegeschreven. Deze theorie is in goede overeenstemming met de bestaande inzichten over het ontstaan van de planeten. Na de vorming van aarde, maan, Mars en de overige planeten wemelde het zonnestelsel van het overgebleven bouwmateriaal. De grootste van deze 'planetesimalen' zouden hun kleinere soortgenoten hebben opgeslokt, waardoor een populatie van grote planetoïden ontstond. Bron: NU. Amerikaanse wetenschappers hebben een methode ontwikkeld om vanuit de ruimte leefgebieden van de Noord­Amerikaanse zwarte specht te kunnen opsporen. Het onderzoeksteam van Idaho University kan met een satelliet­gedragen laser voor een bos in de Amerikaanse staat voorspellen waar de specht leeft, zo schrijft BBC News. Door de nieuwe methode hoeft het team minder onderzoek in het bos te doen. Het apparaat onderscheidt geen individuele beesten of bomen, maar kan wel de specifieke eigenschappen een bosgebied in kaart brengen, zoals de bomendichtheid. Zo is met de laser bijvoorbeeld de diameter van de stammen te bepalen. Bij een grote diameter hoort een hoge boom: de locatie waar spechten graag zitten.

De wetenschappers presenteerden hun eerste bevindingen bij de Amerikan Geophysical Union Fall Meeting in San Francisco, de grootste jaarlijkse bijeenkomst voor aardwetenschappers. Spechten zijn goede indicators voor de vogeldiversiteit binnen een bos. In de holtes die ze met snavel in de boomstam pikken, maken ze bovendien weer plaats voor andere diersoorten. Weten­ schappers verwachten dat ze met behulp van andere vegetatie­eigenschappen ook kunnen inschatten hoe het is gesteld met de variatie in zangvogels, reptielen en bepaalde zoogdieren in het bos.Bron: NU. Net zoals archeologen het verval van radioactieve koolstof gebruiken om de ouderdom van organische materialen te bepalen, hebben astronomen het radioactieve verval van radioactief aluminium gebruikt om de leeftijd van sterren in een nabije sterrenhoop vast te stellen. Daaruit blijkt dat de zware sterren van de zogeheten Scorpius­Centaurus­ associatie slechts enkele miljoenen jaren oud zijn. Het radioactieve isotoop aluminium­26, dat onder meer vrijkomt bij supernova­explosies, heeft een vervaltijd van ongeveer een miljoen jaar. Bij dat verval ontstaat naast stabiel magnesium ook gammastraling van een specifieke golflengte.

Hierdoor kan vervalproces van grote afstand worden waargenomen ­ in dit geval met de Europese gammasatelliet INTEGRAL. De Scorpius­ Centaurus­associatie bevindt zich op een afstand van 325 tot 500 lichtjaar en is daarmee de meest nabije verzameling van jonge, zware sterren. Uit de INTEGRAL­metingen blijkt dat een van de subgroepen van de associatie slechts ongeveer vijf miljoen jaar geleden is ontstaan. Bron: NU.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Hubert Degroote heeft vanuit Marius, z'n private sterren­ wacht in Vlamertinge, deze prachtige opnames gemaakt van de rode planeet. Dit met z'n 250 mm telescoop op f/6 NT en oculair projectie (met 10 of 16mm oculairs al naar gelang de seeing). Camera betreft een DMK 21 AU 04 met rood of IR filter. Bron: Hubert Degroote.

081

Boek

Gadget

Sterrengids 2011

Laserpod classic

De Sterrengids is misschien wel het ultieme Nederlandstalige jaarboek over hemelverschijn­ selen die in het betreffende jaar zichtbaar zijn vanuit de Benelux, met het blote oog, met een verrekijker of met een kleine of grote telescoop.

Een absolute aanrader !

De Laserpod is gebaseerd op de nieuwste laser­ en LED technologie. De unieke mix van natuur en wetenschap resulteert in de Laserpod, een module die unieke lichteffecten produceert. De Laserpod is ontwikkeld door topfotograaf Mario Testino en licht kunstenaar Chris Levine. Het is voor het eerst dat deze lichtfiltertechniek op deze manier in een consumentenproduct is verwerkt. Om deze toepassing uniek te houden is het filter gepaten­ teerd. Nu tijdelijk van 94,50 euro voor...

27,50 euro

84,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Binoculair

DVD / BluRay

Vixen Giant 16­40x80 BCF

When we left Earth

Deze reuze­binoculair van Vixen is zowel geschikt voor Aardse als hemelse waarnemingen. En komt dan ook standaard met een handige statiefadapter voor gebruik op een stevig fotostatief of natuurlijk de Vixen gabelmontering. De grote optiek levert verbluffende beelden van sterrenhopen, kometen, enz...

Een van de belangrijkste gebeurtenissen in de menselijke geschiedenis is het moment waarop we los kwamen van de aarde en onze eerste stapjes waagden in het heelal. In zes fascinerende documentaires vertelt When We Left Earth dit verhaal. Beginnend bij de eerste astronauten en de eerste bemande raket tot de maanmissies en de constructie van een internationaal ruimte­ station: alle mijlpalen in de geschiedenis van NASA komen voorbij.

1.149,50 euro

22,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Poster

Bordspel

Sterren­ en planetenkalender

High Frontier

De kalender bespreekt het ontstaan van de namen en de gestalten van de sterrenbeelden.

Dankzij de Babylonische sterrenwijsheid en de Griekse mythologie kunnen we zeggen 'Ik zie de tweelingen, ik zie Castor en Pollux'. Elk sterrenbeeld van de Dierenriem is fraai in beeld gebracht. Bij het opkomen maakt het beeld een andere indruk dan bij het ondergaan. Zegswijzen zoals 'ik ben een ram', 'we leven in het vissentijdperk' worden toegelicht.

Phil Eklund's bordspel over de exploratie en exploitatie van het heelal. De spelers sturen hun ruimteschepen op pad, zoeken naar een goede balans tussen snelheid en brandstofverbruik, ontdekken en claimen nieuwe planeten, bouwen daar fabrieken en ontdekken aldus nieuwe technologieën. Exclusieve USA import !

24,50 euro

45,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Weerstation

Microscoop

Bresser Weathercenter

Bresser Junior DM40

Het Bresser Weathercenter is een compleet weerstation met eigen externe regenmeter, windmeter en thermo­ hygrometer voor het verkrijgen van locale weergegevens. Geeft datum, regen­, winden temperatuurgegevens weer aangevuld met luchtdruk­ en luchtvochtigheids­ gegevens. Tevens weergave van maanfasen als zonsopkomst en ondergang. Ingebouwd geheu­ gen voor berekening van minimum­ en maximum­ waarden. Alle buitensensoren werken draadloos.

Deze digitale microscoop heeft een ingebouwde 1,3 megapixel camera met uitgebreid lenzen­ systeem waardoor je objecten tot 350 maal kan uitvergroten. Met LED verlichting en USB kabel om rechtstreeks je objecten kan bekijken door zowel de microscoop als op je computer. Werkt uitsluitend met Windows XP, Vista of 7. Ook benieuwd wat je allemaal kan zien door deze digitale microscoop ? Bezoek alvast onze nieuwe microscopen rubriek !

99,50 euro

79,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Prijzen geldig tot 31­01­2011 of zolang de voorraad strekt. Levering (momenteel) uitsluitend in België.

Raadpleeg geregeld onze website voor speciale promoties.

Science and fun for everyone ! www.eurekashop.be E­mail: info@eurekashop.be ­ Tel.: 059/51.83.88

© Eurekashop