Guidestar 02-2009

Guid e s tar Ste rre nk unde , k l im atol ogie e n ruim te vaartvoor ie de re e n

H e tGRATIS e -z ine van de As tro Eve ntGroup vz w - Jaargang 4 - Fe bruari 2009

Be z oe k ook de Be l gis ch e w e bs ite op w w w .as tronom y2009 .be

Editoriaal Dit GRATIS e -z ine is e e n non-profit product van de As tro Eve nt Group vz w e n h e e ft tot doe l om s te rre nk unde , kl im atol ogie e n ruim te vaart te prom ote n naar e e n z o bre e d m oge l ijk publ ie k .

Ve rantw oorde l ijk e uitge ve r Patrick Jae cq ue s , As tro Eve ntGroup vz w , Prof. J. Ve rcoul l ie s traat38, 8400 O os te nde . Te l .: 059 /51.83.88.

W e rk te n m e e aan dit num m e r: K urt Ch ris tiae ns , JW G, David Vans te e l ant, Dom iniq ue H os te , Ge e rt Be e k m ans , Fil ip Fe ys e n Patrick Jae cq ue s . Z in om ook e e n artik e lte s ch rijve n of rubrie k te onde rh oude n voor dit e -z ine ?

Contacte e r ons dan via patrick jae cq ue s @ gm ail .com Sam e nw e rk ing De re dactie van de z e publ icatie w e rk t nauw s am e n m e t oa de w e bs ite s w w w .as tros tart.nl , w w w .de s te rre n.ne t, w w w .as tronom ie .be e n w w w .s pace page .be e n k w am tot s tand dank z ij de te ch nis ch e onde rs te uning van vol kss te rre nw ach t As trol ab Iris . M e t dank aan w w w .s k ym aps .com voor h e t ge bruik van de s te rre nk aart. Door de s te un van de dive rs e aute urs , e n natuurl ijk de s pons ore n, k unne n w e de z e publ icatie GRATIS ve rs pre ide n.

Voorpagina De ringe n van Saturnus z ijn m om e nte e l , door de s tand van de pl ane e t te n opz ich te van de Aarde , z o goe d al s nie t te z ie n. Daarom , uit pure nos tal gie , de z e indruk w e k k e nde JPL / NASA foto ge nom e n door de Cas s ini s onde . Bron: NASA. Inh oude l ijk De As tro Eve nt Group vz w noch e nige ande re pe rs oon die in z ijn naam optre e d is ve rantw oorde l ijk voor h e t ge bruik dat z ou k unne n w orde n ge m aak t van de inform atie in de z e publ icatie of voor e ve ntue l e foute n die e r, ondank s de uite rs te z org bij de voorbe re iding van de te k s te n, nog in z oude n s taan. Te ve ns h e e ft de re dactie al l e nodige m oe ite ge daan om te vol doe n aan de w e tte l ijk e voors ch rifte n inz ak e aute urs re ch te n e n om contact op te ne m e n m e t de re ch th e bbe nde n. El k e pe rs oon die be nade e l d m e e nt te z ijn e n z ijn re ch te n w il l ate n ge l de n w ordt ve rz och tz ich be k e nd te m ak e n.

Vol l e dig ontw orpe n m e t ope n-s ource of fre e w are s oftw are z ijnde Scribus , FoxitRe ade r, Paint.ne te n Gim p.

Rubrie k

R e d actione e l Artik e l

Aute ur

04 - H e tAntik yth e ra m e ch anis m e 06 - Exopl ane e tonde r de l oe p 07 - Gal il e o vs H arriot 08 - De k ip ofh e te i 09 - Ch ange w il lcom e 10 - Vuurbalbove n Ne de rl and 10 - M e te ore n, m e te oroĂŻde n e n m e te orie te n 14 - Be s tars 15 - O nbe k e nde s tral ing 15 - RĂśntge ns tral ing van de m aan 16 - In h e tonz ich tbare h e e l al 18 - Gigantis ch e ijs pl aatbre e k taf...

21 - Sch ijn ofw e rk e l ijk h e id 26 - Sas te ria, publ ie k e s te rre nw ach top K re ta 28 - Be z oe k e e ns ... de Aarde 29 - Al be do 0.39 32 - W ie w as de e ch te vade r v/d ruim te vaart?

33 - e Training via s ate l l ie t 36 - Er be w e e gtw atop de m aan

David Vans te e l ant ER Re dactione e l Be l ga /JV Be l ga /K A H LN JW G Dom iniq ue H os te Ge e rtBe e k m ans Re dactione e l K e nnis l ink NGV EDP Fil ip Fe ys Re dactione e l H ie r e n nu ESA ESA NGV

Rubrie k Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l K urtCh ris tiae ns Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l K urtCh ris tiae ns

08 - M ul tim e dia 11 - Fil m tip 17 - De AEG k al e nde r 19 - H e tAEG nie uw s 20 - Z oe k e rtje s 22 - Die p in ...

24 - H e m e l k al e nde r 30 - Activite ite nk al e nde r 35 - w is tje dit?

37 - Uitde oude doos ...

38 - Productin de k ijk e r

Voorw oord H e t is bijz onde r l e uk om te z ie n dat onz e nie uw s brie f bl ijft e vol ue re n. Nie t al l e e n h e bbe n w e opnie uw e e n paar k l e ine grafis ch e aanpas s inge n ge daan, m aar bl ijve n nie uw e aute urs z ich aanm e l de n. En vooraldit l aats te vinde n w e bijz onde r aange naam . W ant h e t be w ijs t dat onz e ins panninge n ge appre cie e rd w orde n. Dus doe n w e m e t pl e z ie r voort, e n h ope n dat w e bl ijve n onde rs te und w orde n door de s te rre nk undige ge m e e ns ch ap. W ant door e l k aar te s te une n be re ik e n w e m e e r. Dat be w ijz e n w e de z e m aand m e e r dan ooit. M e tde z e nie uw s brie fe n natuurl ijk onz e tw e e de be urs ...

Patrick Jae cq ue s , Voorz itte r e n h oofdre dacte ur.

O ok e e n e nth ous ias te l e z e r van ons e -z ine ? Ste un ons dan door l id te w orde n van onz e dynam is ch e ve re niging. H e t l idge l d, op jaarbas is , be draagt ove rige ns s l e ch ts 15 e uro. En al s u z ich NU l id m aak t, k rijgt u de k om e nde tw e e m aande n e r GRATIS bij ! K ortom , s tort h e t be tre ffe nde be drag op re k e ning nr.: 380-019 5842-70 m e t ve rm e l ding van l idge l d 2009 + je vol l e dige naam e n e -m ailadre s . Z o k unne n w e onz e dive rs e GRATIS die ns te n bl ijve n garande re n. Al vas tbe dank t!

Dit e -z ine k an m e n h e t be s te raadpl e ge n m e t de com pacte , ve e l z ijdige e n s tabie l e FoxitRe ade r. De GRATIS PDF l e z e r die m e n k an te rugvinde n e n dow nl oade n op: w w w .foxits oftw are .com .

8 M e e r inform atie w w w .as tro-e ve nt-group.be

Th e guide s tar | 03

H oofdartik e l

H e tA ntik yth e ra m e ch anism e In 19 00 w are n duik e rs nabij h e t Grie k s e e il and Antik yth e ra op z oe k naar s pons , e n vonde n op e e n die pte van 200 m e te r e e n s ch e e ps w rak .

Na een jaar s pe urw e rk is e e n k l e in m e ch anis m e ontde k t.

De oude rdom w e rd be paal d op onge ve e r 100 v.C. H e t s ch ip ve rtrok vanuit Rh odos met een l ading be s te m d voor Rom e . H e t be vatte 100 bronz e n e n m arm e re n be e l de n, m unts tuk k e n, juw e l e n, potte n, w ijn, gl az e n e n z il ve re n vaz e n.

W aarom het m e ch anis m e op h e t s ch ip m e e w as , is e e n raads e l . M is s ch ie n w e rd h e t m e t de be e l de n m e e ge brach t om in Rom e te w orde n te ntoonge s te l d in e e n parade voor Jul ius Cae s ar. H e t s ch ip, dat m e e r dan 100 jaar oud w as , m oe t z ijn ge z onk e n tus s e n 80 e n 60 v.C. W aars ch ijnl ijk door e e n te grote l ading.

H e t w as z e l fs de be roe m de duik e r Jacq ue s -Yve s Cous te au die voor h e tl aats t h e t w rak be z och t in 19 78, m aar vond ge e n s tuk k e n m e e r van h e tm e ch anis m e .

H e t w e rd h e e l s ne l tot e e n k l e in m ys te rie uitge roe pe n. H e t w ordt be s ch re ve n al s de e e rs te m e ch anis ch e com pute r, om de s tande n van h e m e l obje cte n te voors pe l l e n. Ee n s ys te e m dat z e e r inge nie us w as voor z ijn tijd.

H e t m e ch anis m e m oe t in e e n h oute n doos h e bbe n ge z e te n.

Tie ntal l e n jare n w are n nodig om h e t s ys te e m op te s ch one n. H e t m e ch anis m e is nu te be w onde re n in h e t Ath e e ns e m us e um . In totaal z ijn nu 82 bronz e n e n h oute n fragm e nte n opge borge n.

W at h e t m e ch anis m e z o bijz onde r m aak t, is de m anie r w aarop h e t z o kl e in m oge l ijk m oe s t w orde n ge bouw d. En dat m e t e e n de rtigtal w ie l e n, die e r al s e e n com pl ex ge h e e l uitz ie n. De tandw ie l en h e bbe n tus s e n de 15 e n 223 tandje s . Al l es l ijk t dus s te rk op de kl e ine tandw ie l e n s ys te m e n in kl ok k e n, die w e pas goe d k e nne n vanaf de 18e e e uw . Al l e w ie l tje s h e bbe n de z e l fde tandje s , m e t de z e l fde grootte e n h oe k .

W e w e te n dat de oude Grie k e n h andig w are n m e t tandw ie l e n, h e tge e n z e bij h un w ate rm ol e ns be w e z e n.

Toch z ijn in de ge s ch rifte n van H e ro e n Vitruvius 04 | Th e guide s tar

sl e ch ts s im pe l e s ys te m e n be s ch re ve n m e t w e inig w ie l e n, z oal s bvb. de taxim e te r, die de afs tand be paal de dat e e n w ie lvan e e n trans portm idde lh e e ftafge l e gd.

H e t grote vore ns te w ie l k on m e t e e n h e nde l(nie t te rugge vonde n) in e e n be paal de s tand ge draaid w orde n, z odat voor die be paal de datum de pos itie s van Z on, M aan e n pl ane te n k on afge l e z e n w orde n.

Ee n vol l e dige ronde m e t h e t grote w ie ls te l tdus één jaar voor.

Enk e l e pl ate n w are n vooraan be ve s tigd al s de ure n, w aarop 2000 k arak te rs te l e z e n z ijn, e n die al s e e n s oort h andl e iding die nde n. Bij h e t onde rz oe k h e e ft m e n h e t vaak ove r de 'ins criptie s ' die op h e t m e ch anis m e af te l e z e n w are n. Er is z e k e r voor 9 5% te k s t be w aard ge bl e ve n. De te k e ns z ie n e r ook uit al s de z e uit de e e rs te e e uw v.C. Som m ige pl ate n z ijn nie t te rugge vonde n, m aar de ins criptie s die e rop s tonde n, z ijn nu door de corros ie al s e e n s pie ge l be e l d te l e z e n op de e ronde r l igge nde pl ate n.

Pas in 19 71 be gon m e n m e t gam m a- e n X-s tral e n h e t binne ns te van h e t m e ch anis m e te ontde k k e n,

e n daaruit onts tond e e n nie uw e s ch at aan inform atie .

H et m e ch anis m e be z it e e n h e l e re e k s w ie l e n, m aar nie t al l e n z ijn te rugge vonde n. H e t h e e ft drie h oofdw ie l e n, w aarvan dus één aan de voork ant goe d te z ie n is . O p dit voorw ie l z ijn tw e e s ch al en aange brach t. O p de buite ns te ring z ijn de 365 dage n aange duid.

Binne nin z it e e n tw e e de ring m e t de die re nrie m te k e ns e n e e n ve rde l ing in grade n.

H e t voorw ie lk an ie tw at in ach te ruit ve rpl aats t w orde n, één dag na e l ke vie r jaar, z odat re k e ning k an ge h oude n w orde n met de s ch rik k e l dage n. H ie r onts taat al m e te e n e e n inte re s s ant ge ge ve n w aarop k an ge l e t w orde n. H e t w are n nam e l ijk de oude Egypte nare n die één jaar de finie e rde n al s 365 dage n. Z ij cons tate e rde n dat de vl oe d van de Nijl s am e nvie l m e t de e e rs te w e de rve rs ch ijning van de s te r Sirius . Ee n Egyptis ch jaar s tartte bij die dag, e n h ad drie s e iz oe ne n van te l k e ns 4 m aande n, m e t ie de re m aand 30 dage n. O p e l k jaare inde w e rde n 5 dage n e xtra toe ge voe gd, in totaal dus 365 dage n. Toch h adde n in die tijd al h e e l w at as tronom e n door, dat e r om de vie r

K ortnie uw s Ee n door h e t be m ande ruim te s ch ip Sh e nz h ou VII uitge z e tte s ate l l ie t die h e t m oe de rtuig s te e ds bl e e f be ge l e ide n e n vol ge n, h e e ft z ijn vooropge s te l de m is s ie afge rond, z o h e e ft h e t officië l e Ch ine s e pe rs bure au Xinh ua vandaag ge m e l d. Ch ina l ance e rde op 25 s e pte m be r s ucce s vol z ijn de rde be m ande ruim te caps ul e , de Sh e nz h ou VII. Voor h e t e e rs t vl oge n e r drie Ch ine z e n te ge l ijk in de ruim te e n op 26 s e pte m be r w e rd Z h ai Z h igang ook de e e rs te Ch ine e s om in de ruim te te w ande l e n. Al bl e e f dat e xpl oot grote nde e l s be pe rk t tot z ijn tors o uit de caps ul e te l ate n z w e ve n e n voor de cam e ra te z w aaie n m e t e e n Ch ine s e vl ag. Z ow at tw e e uur na de e e rs te Ch ine s e ruim te w ande l ing w e rd e e n s ate l l ie tje uitge z e t dat de Sh e nz h ou VII bl e e f vol ge n. H e t tuig vol gde de orbital e m odul e ook na l anding van de te rugk e e rm odul e.

De be ge l e ide r w e nte l de rond de orbital e m odul e in een el l iptis ch e baan m e t 7,6 k m al s ve rs te e n 3,8 k m al s dich ts te punt. Die baan w e rd de rtie n k e e r bijge s te l d. De tw e e cam e ra's aan boord h e bbe n h onde rde n foto's van bijz onde re k w al ite it ge m aak t van de orbital e m odul e . De prim aire m is s ie van de be ge l e ide nde s ate l l ie t is na 100 dage n afge rond. H e t officië l e pe rs bure au z e gt op ge z ag van h e t vl uch tl e idings ce ntrum dat Pe k ing m e t de be ge l e ide nde m is s ie h e e ft l ate n bl ijk e n nu "pre l im inaire s ate l l ie tm onitoringte ch nol ogie te be h e e rs e n". Er is nog w at brands tof ove r in de m onitors ate l l ie t, w aardoor h e t tuig z ijn vl uch t z alvoortz e tte n te n be h oe ve van "m e e r w e te ns ch appe l ijk e e xpe rim e nte n".

Bron: Be l ga /K A /05-01-2009 .

Vijf jaar nadat de ruim te s onde Spirit van ruim te vaartorganis atie NASA op M ars l andde , w e rk e n de ge ol ogie robot e n z ijn tw e e l ing O pportunity nog al tijd. De tw e e s onde s pre s te re n daarm e e bove n al l e ve rw ach ting. Z e w e rde n naar M ars ge s tuurd m e t h e t ide e dat z e daar m aar drie m aande n z oude n rondrijde n. In h un vijf jaar op de Rode Pl ane e t h e bbe n de tw e e ruim ts onde s 21 k il om e te r afge l e gd e n e e n k w art m il joe n foto's te rugge s tuurd naar de aarde . H un w e te ns ch appe l ijk e ins trum e nte n h e bbe n aange toond dat de pl ane e t ooit ve e lnatte r e n w arm e r w as . Bron: Novum /EDP /05-01-2009 .

O p Cape Canavaralin Fl orida is h e t ruim te ve e r Dis cove ry naar het l ance e rpl atform ge brach t voor e e n l ance ring naar h e t Inte rnationaal Ruim te s tation ISS op 12 fe bruari.

Tijde ns de 125s te m is s ie van e e n Am e rik aans ruim te ve e r w ordt h e t l aats te , door de VS ge bouw de , gigantis ch e z onne pane e lvoor h e t ISS aange voe rd e n ge ïns tal l e e rd. O nde r de z e ve n be m annings l e de n is e r ook K oich i W ak ata die in h e t ISS de Am e rik aans e as tronaute Sandy M agnus z alafl os s e n e n die de e e rs te Japanne r w ordt om e e n l ange duurvl uch t te m ak e n. De m is s ie van de Dis cove ry e indigt norm aal op 26 fe bruari. Bron: Be l ga / GB / 15-012009 .

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

jaar be s t e e n s ch rik k e l dag w e rd toe ge voe gd, z oal s bvb.

Ptol e m ae us in 238 v.C. alaangaf, m aar de k al e nde r l ie t m e n l ie ve r onge w ijz igd. De Jul iaans e k al e nde r die h e t e e rs t e e n s ch rik k e l dag be vatte , w e rd pas inge voe rd vanaf 46 v.C. H e t voorw ie l drijft k l e ine re w ie l en aan, om z o de dag e n de pos itie van Z on e n M aan aan te w ijz e n. De w ie l tje s voor de aanduiding van de Z on z ijn w e lve rl ore n ge gaan. H e t voorw ie ldre e f ook e e n ande re s e t w ie l tje s aan die de fas e van de M aan voors te l de n op e e n h al f ve rz il ve rd bol l e tje . H e t m e ch anis m e voor de M aan is nog h e t m e e s t indruk w e k k e nd.

Tw e e w ie l en h e bbe n e e n k l e ine offs e t e n e e n prach tig pin e n s l ot s ys te e m . Z o k onde n de w e tte n van H ipparch us ge vol gd w orde n, h e t e l l ips vorm ig k arak te r van de m aanbaan.

In de ins criptie s w orde n M ars e n Ve nus ve rm e l d. Er is w e ltw ijfe lof de m ak e r ook de pos itie s van e nk e l e pl ane te n in z ijn s ys te e m ve rw e rk t h e e ft. Bij al l e w ie l e n die bij de vonds t ge s paard z ijn ge bl e ve n, k an nie t m e te e n e e n aanw ijz e r w orde n ge vonde n voor pl ane e tpos itie s .

H e t voorw ie l be vat im m e rs ook aante k e ninge n voor e nk e l e be l angrijk e s te rre n, z odat h un opk om s t e n onde rgang voor die dag k on afge l e z e n w orde n. In die tijd s tond dit be k e nd al s een parape gm a. Dit w as e e n s oort k al e nde r w aarop je bijna voor e l ke dag een as tronom is ch e ge be urte nis of w e e rs voors pe l l ing k on afl e z e n. H e t w as Ptol e m ae us die al re l atie s tus s e n s te rre n e n w e e rs ve rande ringe n be s ch re e f. Dit al l e m aalop bas is van de e e rs te e n l aats te ve rs ch ijninge n van be paal de s te rre n bij h un opk om s t of onde rgang, of op bas is van de z ons h oogte aan de h e m e l . H ij s pe e l de dit s l im uit, w ant al s de w e e rs voors pe l l ing nie t k l opte , dan w as de ve rk l aring dat e r s te e ds e e n invl oe d van ande re h e m e l l ich am e n aanw e z ig k an z ijn. H e t is ge w e te n dat ook Ge m inos op Rh odos ooit e e n parape gm a be s ch re e f.

M e ton dit re e ds z ag in 432 v.C.) H ie r h angt nog e e n w ie l tje aan, w aarvan e e n e e rs te ve rm oe de n is dat h e t de m e e r e xacte re vie rvoud van de z e cycl us aanduidt (9 40 m aande n of 76 jaar, z oal s de as tronoom Cal l ippus dit e e n e e uw l ate r z ag). Bij l ate r onde rz oe k z ag m e n de inte k e ning van jaartal l enen h e t w oord 'O l ym pia', e n ande re nam e n van oude Grie k s e s pe l e n.

M e n k an dus ook de data van de z e s pe l e n h e bbe n ge vol gd in e e n vie rjarige cycl us . O p h e t onde rs te w ie l z ijn 223 de l e n te pas s e re n, e n dit doe t ons de nk e n aan h e t aantal m aande n in e e n Saros (de pe riode van 18 jaar nadat e cl ips e n van z on e n m aan in e e n z e l fde vol gorde e n tus s e ntijd optre de n). O ok h ie r is e e n s ubw ie l tje m e t h e t ve rm oe de n dat h e t de m e e r e xacte re drie voud van de z e pe riode aanduidt (54 jaar).

Z e s tie n s e ts van k arak te rs z ijn te l e z e n in e nk e l e van de 223 de l e n.

El k e s e t be s taat uit vie r tot tie n k arak te rs . Bijna e l k e s e t h e e ft e e n S of e e n H . De S s taat z e k e r voor de M aan, e n H voor de Z on.

Som m ige s e ts h e bbe n be ide n.

M aar te l k e ns w ordt ook h e t uur na z ons opk om s t of z ons onde rgang ge ge ve n. Som m ige s e ts h e bbe n een tw e e tal k arak te rs die aanduide n dat e e n m aane cl ips ove rdag ge be urt. De re s te re nde k arak te rs in e e n s e t w e z e n naar e e n inde x, om bijk om e nde uitl e g te vinde n. M e t de ach te rw ie l e n k on dus de dag e n h e t uur van e cl ips e n voors pe l d w orde n.

H e t m oe t ge z e gd dat h e t onde rz oe k in ge s ch rifte n ons w e l l e e rt dat de h e m e l k e nnis , e n h e t ide e e n de te ch nol ogie voor e e n de rge l ijk m e ch anis m e , z e k e r al be k e nd w as vanaf de 3e e e uw v.C. Bijna ze k e r w e e t m e n dat Arch im e de s s inds dat m om e nt al tw e e as tronom is ch e toe s te l l en h e e ft ge m aak t. En ook Pos idonius h e e ft z e k e r een e xe m pl aar ge m aak t.

Toch k an h e t m e ch anis m e uit h e t s ch e e ps w rak nie t ge l ink t w orde n aan de z e drie e xe m pl are n. De tw e e e xe m pl are n van Arch im e de s w are n in Rom e aanw e z ig, 30 jaar na h e t Van de tw e e ach te rw ie l e n is ook ge z onk e n s ch ip. O ok Pos idonius ve e lontde k t. O p h e t bove ns te w ie l be z at z ijn e xe m pl aar nog rond die e rvan, z ijn vijf cirk e l s inge te k e nd, tijd. Tot z ove r z ijn dus vie r die e l k in 47 de l e n z ijn ge m ark e e rd. de rge l ijk e re al is atie s be k e nd. H e t Dit m aak t dus dat je vijf k e e r k unt Antik yth e ra m e ch anis m e is dus nie t rondgaan, te l k e ns 47 de l en unie k , m aar h e t bl ijft gis s e n naar de pas s e re nd. vijf k e e r 47 is 235, e n m ak e r e rvan. O ok bl ijft de dit doe t ons m e te e n de nk e n aan com pl e xite it van h e t s ys te e m ons h e t aantalm aande n in de Cycl us ve rras s e n. En te rw ijl de Grie k e n van M e ton (de pe riode van 19 jaar m is s ch ie n w e l h andig w are n m e t nadat de Vol l e M ane n te rug op s tal e n ge re e ds ch ap, m ag h e t grote de z e l fde dage n van de m aand voorw ie ltoch e e n fraai k uns tw e rk je val l e n, z oal s de Grie k s e as tronoom ge noe m d w orde n.

Th e guide s tar | 05

H e t w as l oute r om de be w e ging van de l ich am e n aan de h e m e l te vol ge n.

Wel is w aar w as het Aris tarch os die in 29 7 v.C. al oppe rde om de Z on in h e t ce ntrum te pl aats e n. M aar of m e n nu ge l oofde dat de Z on of de Aarde in h e t m idde n s taat, h ad voor h e t m e ch anis m e dus ge e n be l ang.

m e ch anis m e nie t al l e e n voor z e e vaart k an be doe l d z ijn.

Ecl ips voors pe l l inge n z ijn nie t nodig voor e e n k apite in, en het m e ch anis m e z ou trouw e ns op z e e s ne l ve rroe s te n.

Dat het m e ch anis m e ge w oon voor as tronom e n w as , is ve e lbe te r te ve rk l are n. Aange z ie n e cl ips tijde n k unne n be paal d w orde n, is m e n bvb. al in s taat om de l ongitude van de w aarne e m l ocatie te be re k e ne n.

H e t is be k e nd dat Pos idonius e e n as tronom is ch en m e ch anis ch ce ntrum voor de Grie k e n op h e t e il and Rh odos h e e ft ge s tich t. Ee n e e rs te m oge l ijk h e id is dat de as tronoom H ipparch us het Antik yth e ra m e ch anis m e uitte k e nde . Vooralde pos itie van de M aan k an e rm e e be re k e nd w orde n, e n H ipparch us be s ch re e f re e ds e e n th e orie ove r de be w e ging van de M aan. Ve rde r l ijk e n de s im ul atie s van de pl ane te n s te rk op h e t e e nvoudige 'e picycl ic' m ode l van Apol l onius (w aarbij de pl ane te n z e l f een kl e ine cirk e lm ak e n l angs h e e n h un baan).

O p e e n ge ge ve n m om e nt w as e r de indruk dat de w ie l e n, al s een s oort diffe re ntiaal , e e n k ort s tuk je vooruit e n ach te ruit k onde n ve rz e t w orde n, z odat de ge bruik e r e ve ntue e lk on corrige re n voor bvb. e e n s ynodis ch e of s ide ris ch e m aanom -l oop.

Late re s tudie s h e bbe n e ch te r aange toond dat e r ge e n diffe re ntial e n aanw e z ig z ijn.

In ie de r ge val , h e t onde rz oe k is nog s te e ds nie t te n e inde . M e n is bijna z e k e r dat m e ch anis m e nog e nk e l e ve rras s inge n in pe tto h e e ft.

M aar al vas t h e e ft h e t ons aange toond dat de oude Grie k e n h e e l w at ve rde r s tonde n in de as tronom ie e n de w is k unde dan w e aanvank e l ijk dach te n. Bron: David Vans te e l ant.

O nl angs h e e ft m e n e ch te r de nam e n van m aande n k unne n afl e z e n op h e t m e ch anis m e , e n de z e l ijk e n dan w e e r e e rde r e e n l ink te h e bbe n m e t h e t w e rk van Arch im e de s .

In de 'h andl e iding' w orde n ook e nk e l e pl aats e n l angs de M idde l l ands e Zee aange ge ve n, m aar h e t is duide l ijk dat h e t

8 M e e r inform atie w w w .antik yth e ra-m e ch anis m .gr

Artik e l

Exopl ane e tond e r d e l oe p H e t is as tronom e n ge l uk t om m e t e e n te l e s coop vanaf de aarde w arm te s tral ing van tw e e ve rs ch il l e nde e xopl ane te n w aar te ne m e n.

De re s ul tate n w orde n de z e w e e k ge publ ice e rd in As tronom y & As troph ys ics door tw e e onafh ankel ijk e onde rz oe k s groe pe n, w aarvan ĂŠĂŠn van de Unive rs ite it Le ide n.

De ge m e te n s tral ing duidt e r op dat op de Le ids e pl ane e t e e n te m pe ratuur h e e rs t van m e e r dan 1700 grade n Ce l s ius .

H e t te am van de Ste rre w ach t Le ide n, be s taande uit Erns t de M ooij e n Ignas Sne l l e n, h e e ft m e t be h ul p van de W il l iam H e rs ch e l Te l e s cope op h e t Canaris ch e Eil and La Pal m a voor h e t e e rs t vanaf de aarde e e n z oge noe m de s e cundaire e cl ips w aarge nom e n van de pl ane e t die draait rond de s te r TrES-3. TrES-3 s taat op 800 l ich tjaar afs tand van de aarde in h e t 06 | Th e guide s tar

s te rre nbe e l d H e rcul e s . De pl ane e t s ch uift e e ns in de 31 uur pre cie s voor z ijn m oe de rs te r l angs e n ve rduis te rt daarbij e e n k l e in be e tje van h e t s te rl ich t. De Le ids e as tronom e n h e bbe n de s e cundaire e cl ips ge m e te n, h e t m om e nt dat de pl ane e t ach te r de s te r l angs s ch uift, w aarbij h e t pl ane e tl ich t w ordt ve rduis te rd. Dit l ich t k om t van de w arm e gl oe d van de pl ane e t. De pl ane e t is z o w arm om dat h ij h e e l dich t bij de s te r s taat, 40 k e e r dich te r bij z ijn s te r dan dat de aarde bijde z on s taat.

Erns t de M ooij, die h e t onde rz oe k ge l e id h e e ft, is e rg bl ij m e t h e t be h aal de re s ul taat: "Voorh e e n z ijn e r m e t de Spitz e r-s ate l l ie t van NASA al w aarne m inge n ve rrich t aan e nk e l e e xopl ane te n, m aar al l e m aalop l ange gol fl e ngte s , w aar de s tral ing van de pl ane e t m inde r inte re s s ant is ". Ignas Sne l l en

ve rvol gt: "O nz e nie uw e w aarne m inge n ope ne n e e n h e e lnie uw s tuk s pe ctrum , nie t w aarne e m baar m e t de Spitz e r-te l e s coop. De z e ge ve n inz ich t in de opbouw van de pl ane e tatm os fe e r. De w aarne m inge n duide n op de aanw e z igh e id van een th e rm is ch e inve rs ie l aag, w aarbij de bove ns te l age n van de atm os fe e r w arm e r z ijn dan die daaronde r, e e n proce s dat ook vaak in de dam pk ring van de aarde voork om t.

De tw e e de s tudie is uitge voe rd door David Sing van het O bs e rvatoire de Paris , en M e rce de s Lope z -M oral e z van h e t Carne gie Ins titution of W as h ington.

Z ij be s tude e rde n e xopl ane e t O GLE-TR-56b. De z e w aarne m inge n z ijn op nog k orte re gol fl e ngte n ge daan e n duide n op e e n nog h e te re pl ane e t dan TrES-3b. Bron: ER /14-01-2009 .

K ortnie uw s Vol ge ns s ate l l ie te n van NASA is s inds 2003 l ie fs t tw e e bil joe n ton ijs ge s m ol te n in Groe nl and, Al as k a e n Antarctica. M e e r dan de h e l ft van dat ijs is in Groe nl and ge s m ol te n. En vol ge ns re ce nte s tudie s s m e l t h e t ijs daar s te e ds s ne l l e r. De cijfe rs van 2008 z ijn albij alm inde r dram atis ch dan h e t jaar daarvoor. Vooralin Al as k a k on h e t ijs op h e t l and e inde l ijk w e e r e e n be e tje aangroe ie n. M aar al dat ge s m ol te n ijs draagt natuurl ijk w e lbij tot e e n s tijging van h e t z e e nive au.

Te rw ijl Groe nl and in 19 9 0 nog ge e n invl oe d h ad op h e t z e e nive au, z orgt h e t ge bie d nu jaarl ijk s voor e e n s tijging van e e n h al ve m il l im e te r. H e t z ie t e r nie t naar uit dat de s ituatie de k om e nde jare n z al ve rbe te re n.

Vol ge ns w e te ns ch appe rs l ag de te m pe ratuur de voorbije h e rfs t in s om m ige de l e n van de Noordpool ne ge n tot tie n grade n h oge r dan norm aal . Al s de pl ane e t opw arm t, z al dat h e t s ne l s t ge be ure n in ge voe l ige ge bie de n z oal s de Noordpool . Bron: GB /05-01-2009 .

Vol ge ns Ts je ch is ch pre s ide nt Vacl av Kl aus w ordt de opw arm ing van h e t kl im aat m is bruik t door onrus ts tok e rs om de pe rs oonl ijk e vrijh e id te be k notte n. In e e n opinie s tuk in de Brits e k rant Th e FinancialTim e s s te l de de notoire e uros ce pticus en ul tral ibe raal voor te s noe ie n in de s ocial e re ge l s e n de m il ie uw e tte n.

Kl aus l ie t in Th e FinancialTim e s z ijn l ich t s ch ijne n ove r de financië l e en e conom is ch e cris is .

Vol ge ns de pre s ide nt is e e n s te rk e re re gul e ring van de financië l e m ark te n op dit m om e nt ge e n priorite it. Dat z ou de re ce s s ie e nk e l m aar ve rl e nge n.

Vol ge ns K l aus is h e t nuttige r om h e t mes te z e tte n in e e n aantal be pe rk inge n op h e t private initiatie f.

"H e t be s te w at w e nu k unne n doe n is ve rs ch e ide ne norm e n inz ak e arbe id, m il ie u, s ocial e z ak e n e n ge z ondh e id tijde l ijk af te z w ak k e n of z e l fs te s ch rappe n, w ant z e bl ok k e re n ratione l e m e ns e l ijk e activite it, m e e r dan w at dan ook ." K l aus be k ritis e e rt ook de EU-doe l s te l l inge n in de s trijd te ge n k l im aatve rande ring. Vol ge ns h e m is de h uidige opw arm ing van de aarde nie t unie k of z orgw e k k e nd e n w ordt h e t th e m a m is bruik t door onrus ts tok e rs om de vrijh e id te be k notte n. "W e k unne n e rop re k e ne n dat de Ts je ch is ch e re ge ring z ich inz ak e k l im aatve rande ring nie t z al opw e rpe n al s de panie k z aaie r bij uits te k . De Ts je ch e n de nk e n dat vrijh e id e n w e l vaart m e e r w ordt be dre igd dan h e t k l im aat", s te l t h ij. In Ts je ch ië h e e ft de pre s ide nt in principe e nk e le e n ce re m onië l e functie . K l aus ne e m t e ch te r ge e n bl ad voor de m ond e n pre m ie r M ire k Topol ane k m oe s t in h e t ve rl e de n al m e e rm aal s z ijn Europe s e col l e ga's s us s e n en be k l e m tone n dat de pre s ide nt nie t nam e ns de re ge ring s pre e k t. Bij e urow atch e rs re e s de voorbije m aande n nie tte m in de vraag h oe e n in wel ke m ate Kl aus op h e t EUvoorz itte rs ch ap van de re ge ring z al w e ge n. Ee n ontm oe ting m e t de l e ide rs van het Europe e s Parl e m e nt ontaardde de z e m aand re e ds in e e n fik s e re le n ook h e t opinie s tuk in Th e FinancialTim e s z e t k w aad bl oe d in h e t h al frond. De s ocial is tis ch e fractie van h e t Europe s e Parl e m e nt vindt h e t artik e l"totaalonaanvaardbaar". "K l aus probe e rt de k l ok van z e s tig jaar vooruitgang, die m il joe ne n m e ns e n in Europa vre de en wel vaart h e e ft ge brach t, te rug te draaie n", ve rk l aarde fractie l e ide r M artin Sch ul z in e e n m e de de l ing. Bron: Be l ga / ADB / 0701-2009 .

Artik e l

Gal il e o vs H arriot De w e inig be k e nde Enge l s m an Th om as H arriot z ag in 1609 voor h e t e e rs t de m aan door e e n te l escoop.

O p 15 januari 2009 w e rd in Parijs h e t s tarts ch ot ge ge ve n van h e t inte rnational e jaar van de as tronom ie . Dit jaar w ordt de 400s te ve rjaardag h e rdach t van de hemel w aarne m inge n van de be roe m ds te Ital iaans e w e te ns ch appe r, Gal il e o Gal il e i. H ij w as in 1609 de e e rs te die door een (z e l fge k nuts e l de ) te l e s coop naar bove n k e e k .

In dat s ch arnie rjaar in de ge s ch ie de nis van de w e te ns ch ap z ag Gal il e i de s ch ijnge s tal te n van Ve nus , de ringe n van Saturnus , de m ane n van Jupite r ... e n k rate rs op de m aan. H ij te k e nde w at h ij z ag nauw k e urig op in z ijn Side re us Nuncius e n toonde daarm e e aan dat in de h e m e l de z e l fde natuurw e tte n ge l de n al s op aarde .

M aar Enge l s e w e te ns ch aps h is torici bre nge n ne t nu te r h e rinne ring dat

Gal il e i nie t de e e rs te w as om de m aan door e e n te l e s coop te z ie n.

Th om as H arriot, e e n w e l ge s te l de Enge l s e ge ntl e m an z e tte alop 26 jul i 1609 z ijn w aarne m inge n van de m aan – m ét m aank rate rs e n z e e ë n – op papie r. Gal il e i de e d dit pas in de ce m be r van h e tz e l fde jaar.

H arriot w as Gal il e i dus e nk e l e m aande n voor, w at het te l e s copis ch e onde rz oe k van de m aan be tre ft al th ans . In 1610 m aak te H arriot nog meer te k e ninge n van de m aan, e n z e l fs tw e e k aarte n van het m aanoppe rvl ak die in de tail de vol ge nde 30 jaar nie t ove rtroffe n w e rde n. Vol ge ns Enge l s e h is torici w as H arriot dan ook e e n ve e lbe te r k aarte nm ak e r dan Gal il e i, m aar m is te h ij de drang om z ijn w aarne m inge n te ge l de te m ak e n.

Bove ndie n w as h ij w e te ns ch appe l ijk ve e l m inde r onde rl e gd dan Gal il e i, die z ijn w aarne m inge n aangre e p om aan te tone n dat h e t Cope rnicaans e w e re l dbe e l d kl opte .

Th om as H arriot h ad ge e n z in om ops ch udding te ve roorz ak e n – tw e e van z ijn vrie nde n z ate n in de tijd opge s l ote n in de Tow e r voor ‘ pol itie k e m is drijve n’ – e n k oos e rvoor z ijn te k e ninge n e n k aarte n nie t te publ ice re n. Pas l aat in de vorige e e uw w e rde n z ijn s ch e ts e n van de m aan ontde k t.

De m aans ch e ts e n van Th om as H arriot z ul l e n dit jaar te z ie n z ijn in m us e a in Ital ië – naas t h e t w e rk van Gal il e i – e n in h e t Ve re nigd K onink rijk . De organis atore n van h e t inte rnationaal jaar van de as tonom ie prijz e n z ich ge l uk k ig dat H arriot z ijn w aarne m inge n opte k e nde in h e tz e l fde jaar al s Gal il e i, alw as h e t e nk e l e m aande n e e rde r. (s s t) 8 M e e r inform atie w w w .l um inarium .org/re nl it/h ariot.h tm

Th e guide s tar | 07

Rubrie k - M ul tim e dia

W h en w e l e ftEarth ...

M e t de gl oe dnie uw e 'W h e n w e l e ft Earth ' DVD box k rijg je de ge h e l e ge s ch ie de nis van de Am e rik aans e ruim te vaart voorge s ch ote l t. M ooi onde rve rde e l d in z e s h oofds tuk k e n van e l k onge ve e r 50 m inute n. Dat bre ngt de total e tijds duur ove rige ns op bijna 300 m inute n ve rde e l d op drie DVD's . Vol l e dig in h e t Enge l s, m e t Ne de rl ands tal ige onde rtite l s.

Ee n productvan Dis cove ry Ch anne l .

H oofds tuk I gaat ove r h oe e n w aarom de e e rs te z e ve n NASA as tronaute n z ijn ge k oz e n e n opge l e id. H oofds tuk II gaat ove r h e t Ge m ini proje ct w aar nie t één m aar tw e e as tronaute n te ge l ijk e rtijd ge l ance e rd w e rde n. O ok w e rde n h ie r e nk e l e m ijl pal e n ne e rge z e t.

De nk m aar aan Ed W h ite 's ruim te w ande l ing of de k oppe l ing van Ge m ini 6 e n 7. H oofds tuk III

gaat ove r de re is naar de M aan.

Van Apol l o 1 tot 11. H oofds tuk IV ne e m t de Apol l o 13 m is s ie onde r de l oe p e n k ijk t h oe de l aats te Saturnus V draagre k e tte n ge bruik t w e rde n voor de l ance ring van h e t al l e re e rs te ruim te s tation: Sk yl ab.

H oofds tuk V w e rpt l ich t op de Space Sh uttl e . H oofds tuk VI, m e te e n h e t l aats te , e e rt de H ubbl e ruim te te l e s coop, h e t inte rnational e ruim te ts tation e n k ijk t w at de toe k om s tm oge l ijk s bre ngt.

De z e s e t is e e n m us t voor ie de re e n die ge boe id is door ruim te vaart.

Jong of oud, ie de re e n z alge boe id k ijk e n naar de s ch itte re nde be e l de n...

8 M e e r inform atie w w w .e ure k as h op.be

Artik e l

D e k ip ofh e te i As tronom e n l ijk e n e e n oud k ip-of-e i probl eem te h e bbe n opge l os t om tre nt h e tge e n e r e e rs t k w am : ofw e l s te rre ns te l sel s ofw e l de z w arte gate n in h un h un ce ntrum .

De k os m is ch e k annibal e n bl ijk e n, al vas t vol ge ns Ch ris Caril l i van h e t National Radio As tronom y O bs e rvatory (NRAO ), e r e e rde r te z ijn ge w e e s t.

Ee n inte rnationaalte am van as tronom e n h e e ft onde rz oe k ve rrich t naar h e t e e rs te m il jard jaar van h e t Unive rs um , w aarvan de l e e ftijd op 13,7 m il jard jaar w ordt ge s ch at. De be l angrijk s te re s ul tate n van de z e s tudie z ijn voorge s te l d op e e n bije e nk om s t van de Am e rik aans e Ve re niging van As tronom e n in h e t Cal ifornis ch e Long Be ach .

Vroe ge re s tudie s van "nabije " s te rre ns te l sel s e n h e t z w art gat in h un m idde n brach te n een opm e rk e l ijk e band aan h e t l ich t tus s e n de m as s a van die z w arte gate n e ne rz ijds e n de m as s a van de s te rre n e n gas die e rrond draaie n ande rz ijds . De ratio tus s e n be ide is bijna de z e l fde voor e e n 08 | Th e guide s tar

groot aantal s te rre ns te l sel s van ve rs ch il l e nde om vang e n l e e ftijd.

Z o be draagt de m as s a van h e t z w art gat bijna e e n duiz e nds te van de m as s a aan s te rre n e n gas s e n e rrond.

"Die cons tante ratio w ijs t e rop dat h e t z w arte gat e n de m ate rie e rrond el k aars groe i be ïnvl oe de n in e e n s oort van inte ractie ve re l atie ", al dus Dom inik Rie ch e rs van h e t Cal ornia Ins titute of Te ch nol ogy (Cal te ch ) in e e n com m uniq ué van de NRAO .

"De grote vraag is of de e ne voor de ande re (aan)groe it, dan w e lof z e s am e n (aan)groe ie n e n h un m as s aratio ge dure nde dit h e l e proce s aanh oude n".

O m die vraag op te l os s e n, ge bruik te n w e te ns ch appe rs de Am e rik aans e Ve ry Large Array Radio Te l e s cope e n de inte rfe rom e te r op h e t pl ate au de Bure in Frank rijk om naar de pril l e je ugd van h e t unive rs um - tot e e n m il jard jaar na de Big Bang - e n de ge boorte van de e e rs te s te rre ns te l sel s te "k ijk e n". Aan de

orde w as of die m as s aratio aldan nie t cons tant bl e e k . Vol ge ns Fabian W al te r van h e t M ax-Pl anck Ins tituur voor Radio-As tronom ie gave n de m e tinge n aan dat de in onz e buurt vas tge s te l de cons tante m as s aratio e r toe n nie t w as . De m as s a van de z w arte gate n w as ve e lgrote r, w at al s im pl icatie h e e ft datz w arte gate n e r e e rs tw are n.

De vol ge nde s tap is uitvl ooie n h oe z w arte gate n e n de s te rre n pl us gas s e n e rrond el k aars groe i h e bbe n be ïnvl oe d, al dus Rie ch e rs .

"W e w e te n nie t w e l k m e ch anis m e e r s pe e l t e n w aarom e r op e e n z e k e r oge nbl ik e e n s tandaard m as s aratio is opge dok e n".

Daarvoor is h e t nodig te be grijpe n h oe de e e rs te s te rre n en s te rre ns te l sel s z ich in de pie pjonge k os m os h e bbe n ge vorm d, z e gt Caril l i. Bron: Be l ga / JV / 08-012009 .

8 M e e r inform atie w w w .nrao.e du

K ortnie uw s Som m ige s te rre n race n al s k oge l s door de ruim te e n s ch e ure n m e t grote s ne l h e id door de gas w ol k e n die z e onde rw e g te ge nk om e n. Dat bl ijk t uit be e l de n van de H ubbl e -ruim te te l e s coop, die ve e rtie n van die jonge "runaw ays tars " h e e ft onde rz och t. De s te rre n die z ich door ge bie de n van dich t inte rs te l l air gas pl oe ge n, ve roorz ak e n "boe ggol ve n". Die z ijn ve rge l ijk baar m e t de gol ve n die e e n s ne l l e boot in h e t w ate r van e e n m e e r ve roorz aak t.

W aar de k rach tige s te rre nw ind van de s te r op h e t om ringe nde gas s tuit, onts taat e e n hel de re , w igvorm ige s tructuur. O m dat nie t pre cie s be k e nd is h oe ve r de s te rre n van de Aarde ve rw ijde rd z ijn, is al l e e n m aar e e n s ch atting m oge l ijk van de w e rk e l ijk e afm e tinge n van de s tructure n. Voor de 'punt' van de boe ggol f k om e n de z e s ch attinge n uit op 150 m il jard tot ande rh al f bil joe n k il om e te r. De s ne l h e de n van de s te rre n l igge n in de orde van 180.000 k il om e te r pe r uur. W aars ch ijnl ijk z ijn de s te rre n ve rs tote n uit de s te rre nh oop w aarin z e onts taan z ijn. Dat k an bijvoorbe e l d ge be ure n al s tw e e dubbe l s te rre n e l k aar op k l e ine afs tand pas s e re n. O f al s e e n s te r de e l uitm aak t van e e n dubbe l s te rs ys te e m w aarin z ijn be ge l e ide r al s s upe rnova ontpl oft. In de jare n tach tig z ijn w e l m e e r van dit s oort op h ol ge s l age n s te rre n ontde k t, m aar de e xe m pl are n die H ubbl e nu h e e ft ontde k t, z ijn l ich te r e n ie ts l angz am e r. Bron: Be l ga /ADB /08-01-2009 .

Pl ane toïde n z ijn fors e brok k e n ge s te e nte die m e t nam e tus s e n de bane n van M ars e n Jupite r om de z on draaie n. W e te ns ch appe rs ginge n e r al tijd van uit dat de k l e ine afm e tinge n van e e n pl ane toïde e e n be pe rk ing z oude n vorm e n voor de s oorte n ge s te e nte die z ich in z ijn k ors t k unne n vorm e n. M aar uit onde rz oe k van tw e e re ce nt op Antarctica ontde k te m e te orie te n bl ijk t dat dit be e l d m oe t w orde n bijge s te l d. De z e m e te orie te n bl ijk e n h e t ve l ds paatrijk e m ine raal ande s ie t te be vatte n (Nature , 8 januari 2009 ).

Dit vul k anis ch e s tol l ings ge s te e nte w as tot nog toe al l e e n op de aarde aange troffe n, m e t nam e op pl aats e n w aar aardpl ate n op e l k aar bots e n, z oal s bij de Ande s . M aar uit de ge vonde n m e te orie te n bl ijk t dat ande s ie t nie t al l e e n door te k tonis ch e proce s s e n k an onts taan. Z e z ijn 4,5 m il jard jaar oud, w at e rop w ijs t dat z e h e e l k ort na de ge boorte van h e t z onne s te l s e lz ijn ge vorm d. Dat m aak t het onw aars ch ijnl ijk dat het brok s tuk k e n z ijn van e e n pl ane e t w aar z ich proce s s e n al s die op de aarde afs pe e l de n. Vol ge ns de onde rz oe k e rs is h e t de nk baar dat z ich ook in k l e ine pl ane toïde n l ok aal vol doe nde w arm te ontw ik k e l t om ge s te e nte n de e l s te doe n smel te n.

Door kl e ine uitbars tinge n z ou z ich aan h e t oppe rvl ak van de pl ane toïde dan ande s ie tk unne n vorm e n. 07-01-2009 .

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Artik e l

Ch ange w il lcom e ...

Nas a-h oofd M ik e Griffin w il op 20 januari, de dag dat de De m ocraat Barack O bam a de e e d afl e gt al s nie uw e pre s ide nt van de VS, ops tappe n, al dus h ardne k k ige be rich te n in de Am e rik aans e pe rs die ook Ch arl ie Bol de n naar vore n s ch uift al s z ijn opvol ge r. Al s ge z agvoe rde r tijde ns de h is toris ch e m is s ie van de Be l g Dirk Frim out, z ou h ij h e t e e rs te z w arte h oofd van h e t Am e rik aans e ruim te vaartbure au w orde n.

Griffin h e e ft, s am e n m e t al l e NASAfunctionaris s e n die pol itie k door de re ge ring Bus h z ijn be noe m d, z ijn onts l ag aange bode n z oal s dat in de VS ge bruik e l ijk is bij e e n m ach ts w is s e l . M aar de k ans dat de re ge ring O bam a de e rvare n rak e tw e te ns ch appe r aan boord z ou h oude n is op z ijn z ach ts t ge z e gd kl e in nie tte ge ns taande druk van vrie nde n e n fam il ie op O bam a, z o l e re n de k rante nbe rich te n. Al l e s w ijs t e rop dat e e n nie uw e be s tuurde r e n een nie uw adjunct-be s tuurde r w orde n be noe m d, e e rde r vroe g dan l aat, m e l dde de ge z agh e bbe nde k rant Fl orida Today. Daarna z ou de nie uw e re ge ring pas ove rgaan tot s ignificante be s l is s inge n inz ak e h e t Am e rik aans e ruim te vaartbe l e id e n de toe k om s t van h e t be m ande program m a. O nde r h e t rijtje nam e n dat aan de oppe rvl ak te is k om e n drijve n voor e e n m oge l ijk e opvol ge r van Griffin is e r ook die van de z w arte e x-as tronaut Ch arl ie Bol de n.

Indie n de 62-jarige Bol de n de job k rijgt, w ordt h ij onde r de e e rs te afroAm e rik aans e pre s ide nt van de VS h e t e e rs te z w arte h oofd van de NASA. De m an k w am in 19 80 in die ns t bij de NASA e n is tijde ns vie r vl uch te n m e t de s pace s h uttl e in totaal 28,36 dage n in de ruim te ge w e e s t. H ij w as pil oot van h e t ruim te ve e r Col um bia dat in januari 19 86 e e n te l e com s ate l l ie t uitz e tte e n w as pil oot van de Dis cove ry die in april 19 9 0 de H ubbl e Ruim te te l e s coop l ance e rde .

In Be l gië k re e g Bol de n be k e ndh e id al s ge z agvoe rde r van h e t ruim te ve e r Atl antis , toe n Dirk Frim out tus s e n 24 m aart e n 2 april19 9 2 de e e rs te Be l g in de ruim te w e rd. W e te ns ch appe l ijk ge z ie n ge w aag-de n z e l fs e rns tige s pe cial is te n van e e n "Am e rik aans Be l gis ch e vl uch t". Te ns l otte w as Bol de n in fe bruari 19 9 4 ge z agvoe rde r van de Dis cove ry, toe n Se rge j K rik al jov de e e rs te Rus in e e n s pace s h uttl e w e rd. Enk e l e m aande n l ate r ve rl ie t Bol de n de

NASA. In 2002 w e rd de e xas tronaut be noe m d tot as s is te nt van h e t vice h oofd van de NASA. M aar na de aans l age n van 11 s e pte m be r w e rd die be noe m ing inge trok k e n opdat h ij z ijn m il itaire die ns t z ou k unne n ve rde rz e tte n. In 2003 z e i Bol de n adie u aan het M arinie rs k orps w aar h ij h e t tot m ajoor-ge ne raal h ad ge s ch opt e n ging h ij in de private s e ctor w e rk e n.

O ve rige ns w as één van de be m annings l e de n tijde ns de e e rs te vl uch t van Bol de n De m ocratis ch s e nator Bil lNe l s on voor Fl orida, e e n pol iticus die e e n doors l agge ve nde rolz als pe l e n in de ve rk ie z ing van e e n nie uw h oofd voor de NASA, al dus Fl orida Today. Vol ge ns de O rl ando Se ntine lis h ij e e n fe rve nte s upporte r van Griffin én van Bol de n.

Om uitl eg ge vraagd door Am e rik aans e m e dia, z e i Bol de n dat h ij nie t door de om ge ving van O bam a is ge contacte e rd ge w e e s t e n dat h ij ope n s taat voor e e n "ge s pre k ove r de toe k om s t van de NASA". H ij z e i ook "e xtre e m ve re e rd" te z ijn op h e t officie uz e k andidate nl ijs tje te s taan. In h e t k am p van O bam a w as ge e n com m e ntaar te rape n.

O nde r de ande re nam e n om Griffin op te vol ge n z ijn e r Sal l y Ride , de e e rs te Am e rik aans e vrouw in de ruim te , w e te ns ch appe r Al an Ste rn (be k e nd van e e n robotm is s ie naar Pl uto), W e s l e y H untre s s (die e e n be l angrijk e rol s pe e l de in h e t l ance re n van vital e w e te ns ch appe l ijk e m is s ie s z oal s de H ubbl e en de Gal il e o naar Jupite r) e n Scott H ubbard die z ow e lbe trok k e n w as bij M ars proje cte n al s bij h e t onde rz oe k naar h e t dode l ijk e onge val m e t de s pace s h uttl e Col um bia. Vol ge ns de k rant O rl ando Se ntine lz ou Griffin bij e e n aanvaard onts l ag tijde l ijk w orde n opge vol gd door z ijn adjunct Ch ris Scol e s e . Die ruim t h e t ve l d e e nm aal e e n e ch t nie uw h oofd is be noe m d. Nog vol ge ns die k rant z ou h e t h oofd van O bam a's ove rgangs te am , Lori Garve r, h ope n de nie uw e adjunct van de NASA te w orde n. M ik e Griffin l e idt pas s inds be gin 2005 de NASA nadat Se an O 'K e e fe , e e n vroe ge re nauw e m e de w e rk e r van Re publ ik e ins pre s ide nt Ge orge Bus h , ve rras s e nd onts l ag h ad ge nom e n. Bron: Be l ga / K A / 09 -012009 .

8 M e e r inform atie w w w .nas a.gov Th e guide s tar | 09

Curs us

M e te ore n, m e te oroïd e n e n m e te orie te n (d e e l2/ 2) Natuurl ijk h ore n nie t al l e m e te ore n bij e e n be paal de m e te ore nz w e rm .

Er z ijn ook m e te ore n die bij ge e n e nk e l e z w e rm h ore n. De z e w orde n s poradis ch e m e te ore n ge noe m d.

Sporadis ch e m e te ore n z ijn w aars ch ijnl ijk ge e n re s tante n van k om e te n. M e n de nk t dat de z e m e te oroïde n z ijn onts taan door bots inge n tus s e n pl ane toïde n.

Pl ane toïde n z ijn k l e ine hemel l ich am e n die in e ige n bane n om de z on be w e ge n, m e t nam e tus s e n de pl ane te n M ars e n Jupite r.

Van m e te oroïde n die h e l e m aal in de dam pk ring ve rbrande n, is h e t e rg m oe il ijk de grootte e n de m as s a te be pal e n. Daarom l ope n de s ch attinge n h ie rove r nogal uite e n.

Som m ige onde rz oe k e rs de nk e n dat e e n m e te oor van m agnitude 0 ve roorz aak t w ordt door e e n de e l tje van 0,06 gram , ande re n de nk e n dat z o’ n m e te oroïde z e k e r 25 gram w e e gt. Dat k om t doordat juis t van de kl e ine re m e te oroïde n de opbouw nie t be k e nd is . Er val t natuurl ijk w e inig te onde rz oe k e n aan de e l tje s die vol l e dig ve rbrande n.

O ve r het al ge m e e n w ordt aange nom e n dat de e l tje s die m e te ore n van m agnitude 1 tot 6 ve roorz ak e n ge m idde l d 0,002 tot 2 gram w e ge n. W aars ch ijnl ijk z ijn z e ge m idde l d e e n m il l im e te r tot e e n ce ntim e te r groot. Vuurbol l e n, z e e r hel de re m e te ore n, w orde n ve roorz aak t door de e l tje s die ve e l grote r e n z w aarde r z ijn. Z o’ n vuurbol is dan ook m e e s tal hel de rde r dan de pl ane e t Ve nus , die toch van m agnitude -4 is . Ie de re dag w ordt de aarde ge bom barde e rd door grote aantal l en m e te oroïde n. In totaal w ordt de aarde op de z e m anie r pe r jaar z o’ n 1000 tot 10.000 ton z w aarde r. Dat is één tot tie n m il joe n k il o. Dit k om t voornam e l ijk door z e e r k l e ine m e te orie te n.

Die w e ge n wel ve rs ch rik k e l ijk w e inig, m aar e r z ijn e r h e e lve e lvan. Dage l ijk s k om e n e r naar s ch atting e nk e l e m il jarde n op h e t aardoppe rvl ak te re ch t. Door grote m e te orie te n w ordt de aarde dage l ijk s m aar onge ve e r duiz e nd k il o z w aarde r: daar z ijn e r nu e e nm aal ve e l m inde r van.

O ve rige ns val t de jaarl ijk s e h oe ve e l h e id m e te orie te n in h e t nie t bij de total e m as s a van onz e pl ane e t, die circa 6.000.000.000.000.000.000.000.000 k il o be draagt!

10 | Th e guide s tar

Sam e ns te l l ing van m e te orie te n M e te orie te n w orde n naar h un s am e ns te l l ing in tw e e h oofdgroe pe n ve rde e l d: s te e nm e te orie te n en ijz e rm e te orie te n. Ste e nm e te orie te n ofte w e l ch rondrie te n k om e n ve rre w e g h e t m e e s te voor. Ste e nm e te orie te n be s taan voornam e l ijk uit s il icium (k ie z e l ), z uurs tof, ijz e r e n m agne s ium . Er k om e n ook nog kl e ine h oe ve e l h e de n in voor van ande re el e m e nte n: natrium , ch room , k al ium , k ool s tof, k obal t, fos for e n titaan. Bij e l k aar vorm e n de z e l aats te s toffe n s l e ch ts drie proce nt van de m as s a van e e n m e te orie t. IJz e rm e te orie te n be s taan vooral uit ijz e r e n nik k e l . In ijz e rm e te orie te n k om e n w e ook nog w at k obal t, fos for e n k ool s tof te ge n: onge ve e r e e n proce nt. Z w ave l e n k ope r k om e n in ijz e rm e te orie te n in nog k l e ine re h oe ve e l h e de n voor.

Ins l age n op aarde Grote m e te orie te n k unne n e e n be h oorl ijk e k rate r ve roorz ak e n al s z e op h e t aardoppe rvl ak te re ch t k om e n. Ee n m ooi voorbe e l d is de Ariz onak rate r. De z e k rate r w ordt ook w e lBarringe r-k rate r ge noe m d, naar Danie lM ore au Barringe r, die de k rate r al s e e rs te nauw k e urig onde rz och t. (Barringe r dach t dat e r e e n grote ijz e rm e te orie t onde rin de k rate r z ou l igge n, e n w il de h e t ijz e r

e rvan ve rk ope n!) De k rate r is onge ve e r 1200 m e te r in m idde l l ijn e n 165 m e te r die p. De rande n van de k rate r s te k e n ve e rtig tot vijftig m e te r bove n de om ge ving uit.

W aars ch ijnl ijk is de m e te orie t die de z e k rate r ge vorm d h e e ft, z o’ n 50.000 jaar ge l e de n ne e rge s tort.

O ve r de m as s a van die m e te orie t l ope n de s ch attinge n nogaluite e n: van 10.000 tot 5 m il joe n ton. H e t ove rgrote de e l e rvan is bij de ins l ag van de m e te orie t ve rdam pt e n ve rpul ve rd. (Barringe r h e e ft dus voor nie ts ge z och t!). Er z ijn w e lw at brok s tuk k e n van de m e te orie t te rugge vonde n – in totaal m e e r dan 30 ton. H e t z w aars te brok s tuk w e e gt639 k il o.

Ee n ande re grote ins l ag vond in 19 08 in Sibe rië pl aats . Al l e bom e n tot op e e n afs tand van 150 k il om e te r van de ins l ag w e rde n door de k rach t e rvan ontw orte l d.

Vre e m d ge noe g z ijn e r ge e n brok s tuk k e n en ook ge e n m e te orie tk rate r ge vonde n. Daarom de nk e n s te rre nk undige n dat h ie r e e n k om e e tk e rn in de l uch t is ontpl oft, vl ak voordat h ij op aarde z ou ins l aan. Dit z ou z ow e l h e t om val l e n van de bom e n al s het ontbre k e n van de k rate r k unne n ve rk l are n. O ve r h e t al ge m e e n w ordt ge dach t dat ook het uits te rve n van de dinos aurië rs e n ande re die re n (e n pl ante n) – 65

K ortnie uw s India w e rk t aan e e n nie uw e ge ne ratie draagrak e tte n om z w are s ate l l ie te n te l ance re n.

Dat ze i dire cte ur Radh ak ris h nan van h e t Vik ram Sarabh ai Space Ce ntre aan h e t Indias e pe rs bure au PTI. India bie dt m om e nte e l op de com m e rcië l e l ance e rm ark t tw e e rak e tte n aan: de PSLV e n de GSLV. De z e l aats te is be doe l d om s ate l l ie te n in e e n ge os ynch rone baan te bre nge n, of de baan van w aaruit com m e rcië l e te l e com s ate l l ie te n ope re re n.

H et Az iatis ch e l and w e rk t nu aan M ark III van die GLSV, die in 2010 à 2011 voor h e t e e rs t z ou m oe te n vl ie ge n. De nie uw e GSLV m oe t vie r ton aan nuttige l ading k unne n m e e ne m e n. De oude ve rs ie van de GSLV k on s l e ch ts 2,2 ton aan. De Antrix Corporation, de com m e rcië l e arm van h e t Indias e ruim te vaartbure au ISRO , w il de goe dk oops te l ance ringe n aanbie de n in dit m ark ts e gm e nt. Bove ndie n is h e t de be doe l ing dat de nie uw e rak e t w ordt inge z e t voor be m ande ruim te vaart. De rak e t z aldus Indië rs naar de ruim te sl inge re n. Voorl opig is voor be m ande ruim te vaart de s tandaardve rs ie van de GSLV voorz ie n, m aar m e t e e n capacite it van tw e e ruim te vaarde rs , al dus Radh ak ris h nan. Bron: Be l ga / ADB /08-01-2009 .

Afge l ope n z ate rdag is op Cape Canave ralin Fl orida de e e rs te Fal con 9 van h e t Space Expl oration Te ch nol ogie s Corp (Space X) m e t s ucce s ve rticaal op h e t l ance e rpl atform ge pl aats t. De rak e t is tw e e dage n e e rde r dan ge pl and op h e t Space Launch Com pl e x 40 (SLC-40) in Cape Canave ral , Fl orida e n is de e e rs te be l angrijk e s tap te r voorbe re iding voor de l ance ring van h e t ruim te vaartuig l ate r dit jaar. "W e w e te n pas of w e al l e s ys te m e n vol ge ns s pe cificatie functione re n al s w e al l e onde rde l e n van de Fal con h e bbe n ge m onte e rd," z e gt Brian M os de l l , Dire ctor of Fl orida Launch O pe rations for Space X. "Doordat h e t ops te l l e n van de Fal con z o s poe dig ve rl oopt k unne n de te ch nici s ne laan h e t w e rk om de e e rs te Fal con 9 l ance ring l ate r dit jaar m oge l ijk te m ak e n."

Space X vol tooide de m ontage van de Fal con 9 op 30 de ce m be r 2008. Na h e t m onte re n w e rd de Fal con opge h e s e n e n s am e nge voe gd m e t de l ance e rtore n.

De Fal con 9 is 54,8 m e te r h oog e n h e e fte e n diam e te r van ruim vijfm e te r.

M e t de H ubbl e Space Te l e s cope is e e n unie k e opnam e ge m aak t van e e n pl ane taire ne ve l in een ope n s te rre nh oop. Pl ane taire ne ve l s z ijn l angz aam uitdije nde gas s ch il l e n, die de ruim te in w orde n ge bl az e n w anne e r e e n s te r z oal s de z on aan h e t e ind van z ijn l e ve n k om t. De ne ve l (NGC 2818) be vindt z ich op ca. tie nduiz e nd l ich tjaar afs tand in h e t z uide l ijk e s te rre nbe e l d Pyxis (K om pas ). De opnam e is op 28 nove m be r 2008 ge m aak t door de W ide Fie l d and Pl ane tary Cam e ra 2 van de ruim te te l e s coop, e n w e rd vandaag vrijge ge ve n door h e t Space Te l e s cope Scie nce Ins titute . 15-012009 .

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Rubrie k - Fil m tip

Kl aatu b arad a nik to O nz e vre e s is h e l aas uitge k om e n...

H e t s ch itte re nde 'Th e day th e e arth s tood s til l ' uit 19 51, dat m e t K e anu Re e ve s re ce nte l ijk nog e e n m ode rne 'm ak e -ove r' h e e ft ge k re ge n, z ie t erh el aas uit al s e e n dronk e n 'dragq ue e n' m e t uitge l ope n oogs ch aduw . Ve rw arre nd, irrite re nd e n bij m om e nte n ronduit be l ach e l ijk .

Nogth ans bl e e k de rolvan buite naards e am bas ade ur w e lw e gge l e gd voor s tijve h ark Re e ve s ... Tja, dan m is s ch ie n m e e r ge l uk m e t 'Cow boy Be bop' w aar Re e ve s in de h uid k ruipt van e e n pre m ie jage r e n s am e n m e t z 'n te am al l e rh ande w ins tge ve nde z aak je s doe t. Ge bas e e rd op de ge l ijk nam ige te k e nfil m re e k s die vooral in '9 8 furore m aak te in Japan e n l ate r in '03 w e re l dw ijd be k e ndh e id ve rw ie rf m e t de fil m ve rs ie . Logis ch dat e r dan nu alge ruch te n de ronde doe n al s z ou men kl as s ie k e rs al s 'Ak ira' e n h e t fantas tis ch e 'Gh os t in th e s h e l l ' ve rfil m e n... De m e e s te n onde r ons k e nne n 'Judge Dre dd' vooralvia de uit '9 5 ve rfil m de ve rs ie met Syl ve s te r Stal l one , Diane Lane e n Rob Sch ne ide r m aar de com ic be s taat re e ds m e e r dan de rtig jaar.

H oe danook , vol ge nd jaar m oge n w e ons aan e e n nie uw e ve rfil m ing ve rw ach te n. W ie e rin s pe e l t of de z e re gis e e rt is nog nie t be k e nd. W e l dat h e t budge t is voorz ie n... M aar e r z ijn be s l is t ook z ak e n om naar uit te k ijk e n. Z o z al 'Ende r's gam e ' e inde l ijk ve rfil m d w orde n. H e t SF ve rh aalvan O rs on Scott Card, dat z ow e l de be faam de H ugo e n Ne bul a prijs w on in '85, w aarin e e n z e s jarige jonge k e re lnaar h e t l e ge r w ordt ge z onde n e n m e e doge nl oos opge l e id w ordt tot s upe rs ol daat om te gaan ve ch te n te ge n e e n nade re nde buite naards e invas ie vl oot.

Naar al l e w aars ch ijnl ijk h e id z al W ol fgang Pe te rs on, die vooral be k e nd is ge w orde n van h e t fantas tis ch e 'Das s boot' m aar ook rom m e lal s 'Th e ne ve r e nding s tory' e n de re m ak e van 'Th e pos e idon adve nture ' de w e re l d in h e e ft ge s tuurd, de re gis s e urs toe l gaan ope is e n. Late n w e ge w oon h ope n dat h e t ge e n 'Th e l as t s tarfigh te r' w ordt m e t k inde re n... H ou u vas t...

W ant e e n Z uid-Afrik aans e re gis s e ur is van pl an e e n SF fil m te m ak e n ove r e e n buite naards ras dat as ie l k om t vrage n in de fil m 'Dis trict 9 ' te rw ijlin h e t e ch t 'Dis trict s ix' e e n z one w as tijde ns de apparth e id w aarin ge k l e urde n nie t m och te n k om e n. Laat de controve rs e m aar be ginne n... Be s te lal vas t je popcorn

w ant de z e z om e r k om t 'Trans form e rs 2: Re ve nge of th e fal l e n' uit w aarin Sk orpinox z 'n l e ide r M e gatron w e e r tot l e ve n w e k t e n het hel e z ootje opnie uw k an be ginne n. O pnie uw ook m e t Sh ia LaBe ouf, Jos h Duh am e l , Joh n Turturo e n M e gan Fox... K w ijl en m aar...

O rginal ite it troe f in 'O utl ande r' w aar e e n buite naards ge vange ne n trans port op Aarde ne e rs tort e n de be w ak e r de l ocal e be vol k ing al s h e t w are m agis ch e k rach te n ge e ft aan h un m idde l e e uw s e w ape ns z odoe nde ze s am e n de oe rl el ijk e 'bad guy' k unne n om l e gge n. Ge e uw ... O ch ... e n m e t Jim Cavie z e lin de h oofdrol .

Inde rdaad, Je z us m e t z w aarde n e n l as e rw ape ns ...

Trail e r v/d m aand Ak k oord, de l aats te X-M e n fil m w as hel aas m idde l m atig op z 'n be s t.

Daarom k e k e n w e nie t e ch t uit naar z 'n 's pin-off'. En toch ... W ol ve rine w as al tijd al , z ow e l in h e t s tripve rh aal , te l e vis ie s e rie of bios coopfil m , h e t m e e s t boe ie nde pe rs onage . Daarom roe pe n w e 'XM e n O rigins : W ol ve rine ' uit tot trail e r v/d w e e k .

Fil m fe s tival Vroe ge r w as e r h ie r in O os te nde ook e e n h e us SF fil m fe s tival . M aar z oal s bij al l e goe de dinge n is ook h ie r e e n e inde aan ge k om e n. Dus de tre in op naar Enge l and voor h e t Sci-Fi fil m fe s tival te London. O ok dit jaar, van 29 aprilt/m 4 m e i is e r in de Apol l o w e s t-e nd cine m a, één van de m ode rns te die ik ooit ge z ie n h e b, dit unie k e fil m fe s tival dat doorgaans m e e r dan 60 fil m s bie d ve rs pre id ove r z e s dage n. Naas t de traditione l e bl ock bus te rs k rijge n ook k l e ine re productie s h ie r e e ns k ans . En dat is z e l dz aam . Ik de nk h ie rbij vooral aan 'Ede n Log' die één van m 'n favorie te fil m s w as van h e t afge l ope n jaar. K ortom , e e n be z oe k z e k e r m e e r dan w aard...

8 M e e r inform atie w w w .s ci-fi-l ondon.com Th e guide s tar | 11

Curs us

M e te ore n, m e te oroïd e n e n m e te orie te n (d e e l2/ 2) m il joe n jaar ge l e de n – door de ins l ag van e e n z e e r grote m e te orie t is ve roorz aak t. De k rate r van de z e ins l ag l igt voor de k us t van h e t M e xicaans e s ch ie re il and Yucatán.

Ge l uk k ig vinde n z ul k e bots inge n m e t grote obje cte n m aar h e e laf e n toe pl aats .

Ste e nm e te orie te n die op Antarctica z ijn ge vonde n, z ijn vaak be te r be w aard ge bl e ve n dan die op ande re pl aats e n op aarde . Dit k om t doordat de m e te orie te n in h e t ijs z itte n inge vrore n. De z e s te ne n w orde n dus nie t door w e e r e n w ind aange tas t(e ros ie ) e n s l ijte n m inde r.

Ne de rl ands e m e te orie te n

Zel fw aarne m e n

O ok in Ne de rl and z ijn m e te orie te n ge val l e n, m aar ge l uk k ig nooit z ul ke grote al s bijvoorbe e l d in Ariz ona. Er z ijn e r nog m aar vie r be k e nd. In 1840 k w am e r e e n te re ch t bij Ude n, in 1843 w e rde n tw e e fragm e nte n van één m e te orie t ge vonde n bij Utre ch t (e e n van 6,5 k il o bij Bl auw k ape le n e e n van 2 k il o bij Loe ve nh outje ) e n in 19 25 vie l e r e e n ne e r bij El l e m e e t (Z e e l and). De meest re ce nte ‘ Ne de rl ands e ’ m e te orie t is de Gl ane rbrug, die z ich op 7 april19 9 0 door h e t dak van e e n h uis in de buurt van Ens ch e de boorde .

Ne t al s de ande re m e te orie te n die in ons l and z ijn ge vonde n, is de Gl ane rbrug e e n s te e nm e te orie t. H ij w as w aars ch ijnl ijk e e n ce ntim e te r of vijf groot, m aar is bij de ins l ag in ve l e s tuk je s uite e nge val l e n. Enk e l e ve rtone n e e n be l angrijk k e nm e rk van e e n m e te orie t: de donk e re smel tk ors t, die h e t ge vol g is van de toch t door de dam pk ring. De Gl ane rbrug in w aars ch ijnl ijk onde rde e l van een grote re m e te orie t, om dat s l e ch ts e e n k l e in de e l van de fragm e ntje s m e t smel tk ors t is be de k t. In de buurt van Gl ane rbrug z oude n dus nog m e e r brok s tuk je s k unne n l igge n.

Ee n m e te orie t k rijgt de naam van e e n nabijge l e ge n dorp (of ie ts ande rs dat je ge m ak k e l ijk op e e n k aart te rug k unt vinde n, z oal s een rivie r, e e n be rg of e e n e il and). H ij k rijgt dus nie t de naam van h e t dich ts tbijz ijnde pos tk antoor, z oal s je w e le e ns l e e s t!

M e te orie te n rape n op Antarctica O ok op Antarctica (de z uidpool ) z ijn in de l oop van duiz e nde n jare n ve e l m e te orie te n inge s l age n.

Die m e te orie te n z ijn in h e t ijs k om e n te z itte n. Som s k an h e t ge be ure n dat e e n m e te orie t door h e t w e gs l ijte n van de bove nl aag van h e t ijs (w inde ros ie ) aan h e t oppe rvl ak k om t. Je k unt z o’ n m e te orie t dan ge m ak k e l ijk vinde n, om dat h ij goe d te ge n de w itte onde rgrond afs te e k t.

12 | Th e guide s tar

De m e e s t ge bruik e l ijk e m anie r om m e te ore n w aar te ne m e n, is z e m e t h e t bl ote oog te be k ijk e n. Je z orgt dan dat je e e n ge bie d van de h e m e l goe d in de gate n h oudt e n je probe e rt van e l k e m e te oor die je z ie t de tijd van ve rs ch ijning, de hel de rh e id, de pl aats aan de h e m e l (inte k e ne n op e e n k aartje ) e n e ve ntue e l de z w e rm w aar de m e te oor bijh oortte be pal e n.

H e t is be s t l as tig om al de z e ge ge ve n op te s ch rijve n. H e t is daarom e e n prim a oe fe ning om ge w oon m e t e e n m atje e n e e n sl aapz ak buite n te gaan l igge n e n om h oog te k ijk e n. (K l e e d je w e l w arm aan, w ant al s je s till igt, k oe l je h e e ls ne laf!) Van ie de re m e te oor k un je dan probe re n na te gaan w aar h ij vandaan l ijk t te k om e n. K ijk m aar e e ns of je z e l f de radiant te rug k unt vinde n. Al s dat l uk t, k un je e e ns k ijk e n of je k unt s ch atte n h oe hel de r e e n m e te oor is . Dit k un je h e t be s te doe n door van e nk e l e s te rre n die z ich tbaar z ijn, van te vore n de h e l de rh e id op te z oe k e n.

De m e te ore n die je z ie t, k un je dan ge w oon ve rge l ijk e n m e t de s te rre n e r om h e e n.

M e te ore n fotografe re n Je k unt natuurl ijk ook een fotocam e ra h e t w aarne e m w e rk l ate n doe n. Z org e rvoor dat je cam e ra l ekker l ang ope n bl ijft s taan om e e n paar m e te ore n op h e t ne gatie f te ve re e uw ige n (digital e cam e ra’ s z ijn nie t ge s ch ik t). Doordat je cam e ra l ange r ope n s taat dan de m e te oor z ich tbaar is , z ie je h e t h e l e pad van de m e te oor op één ne gatie f.

De m e te oor l ijk t dus e e n l ange s tre e p tus s e n de s te rre n. Vóór je cam e ral e ns k un je ook nog e e n s e ctor m onte re n. Ee n s e ctor l ijk t nog h e t m e e s t op e e n ve ntil ator z oal s je die in s om m ige ge bouw e n aan h e t pl afond k an z ie n h ange n. Doordat z o’ n s e ctor voor de l e ns van je cam e ra ronddraait, is h e t ne t al s of ie m and re ge l m atig z ijn h and voor de l e ns h oudt. Af e n toe k om t h e t l ich t van de s te rre n (of van de m e te ore n die je w ilfotografe re n) nie t bij de cam e ra. Al s e r nou e e n m e te oor l angs k om t, dan ‘ z ie t’ de cam e ra die afw is s e l e nd w e l e n nie t. H ie rdoor k rijg je , in pl aats van e e n m ooie s tre e p, e e n s tippe l l ijn op je ne gatie f! Al s je w e e t h oe s ne lde s e ctor draaide , k un je de s ne l h e id van de m e te oor be re k e ne n.

K ortnie uw s Bij NASA's M ars h al l Space Fl igh t Ce nte r l oopt m om e nte e le e n bijz onde r proje ct. M e de w e rk e rs z ijn in de s taat M ontana m e t m ok e rs in de w e e r om grote brok k e n ge s te e nte in s tuk je s te h ak k e n. H e t doe l ?H e t m ak e n van ie ts dat ve e lop m aans tof l ijk t. De brok k e n w orde n m e t grote vrach tw age ns naar de US Ge ol ogical Surve y (USGS)in De nve r ve rvoe rt. En daar w orde n z e tot 'm aans tof' ve rm al e n. Dat l ijk t om s l ach tig, m aar vol ge ns de NASA is dat de be s te m anie r om je voor te be re ide n op de s toffige om s tandigh e de n op de m aan. Er is wel is w aar ook e ch t m aans tof op aarde , ve rz am e l d door de as tronaute n van de Apol l o-m is s ie s , m aar dat z ijn m inus cul e h oe ve e l h e de n. M e t h e t nage m aak te m aans tof k unne n ook groots ch al ige e xpe rim e nte n w orde n ge daan, z oal s h e t aanm ak e n van e e n s oort be ton m e t be h ul p van e poxyh ars . Z ul k be ton k om t goe d van pas al s e r s trak s pe rm ane nte ve rbl ijve n op de m aan ge bouw d m oe te n w orde n. O ok z al onde rz och t w orde n h oe je z uurs tof e n w ate rs tof aan h e t s tof k unt onttre k k e n. De z e be l angrijk e e l e m e nte n k unne n im m e rs w orde n ge bruik t al s bron van l uch t, om w ate r van te m ak e n, e l e k tricite it te ge ne re re n e n z e l fs die ns t doe n al s rak e tbrands tof. Aange nom e n w ordt dat h e t ge s te e nte van de be rge n in M ontana ve e l w e g h e e ft van h e t ge s te e nte in de z uide l ijk e h oogl ande n van de m aan. 07-01-2009 .

O nde rz oe k m e t h e t bal l onins trum e nt ARCADE ('Abs ol ute Radiom e te r for Cos m ol ogy, As troph ys ics , and Diffus e Em is s ion') h e e ft e e n ve rras s e nde ontde k k ing opge l e ve rd. H e t ins trum e nt h ad de taak om s tral ing van de e e rs te ge ne ratie s te rre n in h e t h e e l al te de te cte re n. In pl aats daarvan ontde k te h e t e e n k os m is ch e ach te rgrondruis van onduide l ijk e oors prong. Dat h e t in het heel al e e n k ak ofonie van radios tral ing is , w e te n w e al s inds 19 31, toe n de Am e rik aans e natuurk undige K arlJans k y de radioruis van ons e ige n M e l k w e gs te l s e l ontde k te .

O ok ande re s te rre ns te l sel s produce re n z o'n radioruis , m aar de h oe ve e l h e id radios tral ing die ARCADE nu h e e ft ge de te cte e rd is z e s m aal grote r dan je op grond van h e t w aarge nom e n aantal s te l sel s z ou ve rw ach te n. H oe h e t ook z ij: h e t ge z och te s ignaal van de e e rs te ge ne ratie s te rre n k om t nie t bove n die onbe k e nde radioruis uit. M aar e l k nade e l h e e ft z ijn voorde e l : m oge l ijk k an de h inde rl ijk e radios tral ing ons uite inde l ijk meer ve rte l l en ove r ontw ik k e l ing van de s te rre ns te l sel s die de z e s tral ing op de e e n of ande re m anie r produce re n. 07-01-2009 .

Al s je ge l uk h e bt, h e e ft ie m and ande rs op e e n ande re pl aats de z e l fde m e te oor ge fotografe e rd.

Dat h e e t dan e e n s im ul taanw aarne m ing. Je k unt dan ook de h oogte van h e tm e te oors poor uitre k e ne n.

M e te ore n h ore n H et kl ink t m is s ch ie n e e n be e tje vre e m d, m aar h e t k an e ch t: l uis te re n naar m e te ore n. H e t e nige w at je nodig h e bt, is e e n goe de radio m e t ante nne . H e t bl ijk t nam e l ijk dat de ge ïonis e e rde l uch t die door e e n m e te oroïde w ordt ve roorz aak t, radiogol ve n w e e rk aats t. Al s je nu afs te m t op e e n radios tation dat je norm aalnie t k unt ontvange n om dat h e t ach te r de h oriz on l igt, dan k un je h e t dat s tation w él ontvange n via z o’ n m e te oors poor.

Foto: Afh ank e l ijk van de s ne l h e id van de m e te oroïde be ginne n m e te ore n op h oogte n tus s e n 80 e n 130 k m . M e rk op dat de be ide w aarne m e rs de onde rs te m e te oor nie t in de z e l fde rich ting z ie n: de e ne w aarne m e r (re ch ts ) z ie t h e m in s te rre nbe e l d 1, de ande re (l ink s ) in s te rre nbe e l d 2.

Bron: De Jonge re nw e rk groe p voor Ste rre nk unde (k ortw e g JW G) is e e n s te rre nk undige ve re niging voor jonge re n tus s e n 8 e n 21 jaar. De JW G ge e ft e e n e ige n bl ad uit – Unive rs um , organis e e rt l ande l ijk e bije e nk om s te n e n s te rre nk undige k am pe n. Ve rde r k un je al s JW G-l id k ijk e rs bouw e n, dia’ s l e ne n voor e e n s pre e k be urt, of m e e doe n m e t activite ite n in e e n afde l ing in je om ge ving.

8 M e e r inform atie w w w .s te rre nk unde .nl /jw g

Artik e l

Vuurb olb ove n Ne d e rl and O p z ate rdagavond 17 januari l aats tl e de n is om 20.10 uur e e n z e e r hel de re vuurbolaan de Ne de rl ands e h e m e lve rs ch e ne n. H e t l ich ts pe k tak e lw as vooralvanuit h e t noordoos te n goe d te z ie n. De duide l ijk groe n ge tinte m e te oor trok e e n e nk e l e s e conde n dure nd s poor l angs de noordoos te l ijk e h e m e l .

Be h al ve uit de provincie s Groninge n e n Frie s l and z ijn e r ook mel dinge n ge k om e n uit onde r m e e r Zeel and, Duits l and e n h e t z uide n van Z w e de n, w aar de vuurbolz e l fs op vide o is vas tge l e gd. Ee n vuurbol onts taat al s e e n fl ink brok s tuk uit de

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Ee n l e uk bijk om e nd voorde e l van h e t w aarne m e n m e t e e n radio is dat je ook ove rdag, be w ol k t of nie t, m e te ore n k unt w aarne m e n.

Bove ndie n k un je z o ve e lz w ak k e re m e te ore n ‘ w aarne m e n’ , die je ande rs nooit opge m e rk t z ou h e bbe n. M e t be h ul p van radio z ijn ze l fs m e te oorz w e rm e n ontde k t die nooit ’ s nach ts te z ie n z ijn: de z oge h e te n dagz w e rm e n.

De radiante n van de z e z w e rm e n s taat rond h un h oogte punt in de buurt van de z on. H e t is ook m oge l ijk om ze l f e e n s ignaaluit te z e nde n, dat dan door e e n m e te oor w ordt w e e rk aats t. Al s je m e e t h oe l ang h e t radios ignaal e rove r doe t om h e e n e n w e e r te re iz e n, k un je h ie ruit de h oogte van h e t s poor be pal e n. In h e t al ge m e e n bl ijk t dat m e te ore n onts taan op h oogte n tus s e n de 80 e n 130 k il om e te r.

Sne l l e re m e te oroïde n be ginne n e e n s poor te vorm e n op grote re h oogte e n z ijn m e e s talopge brand op e e n h oogte van h onde rd k il om e te r. De trage re ve rbrande n in een l age r ge bie d van de dam pk ring e n dal e n af tot e e n h oogte van z o’ n ve e rtig k il om e te r.

ruim te in de aardatm os fe e r ve rbrandt. Som s be l ande n daarbij kl e ine re fragm e nte n al s m e te orie te n op aarde . Al s dat in dit ge val ook is ge be urd, z ijn de z e w aars ch ijnl ijk te n noorde n van Duits l and in z e e ge pl ons d. W ie e e n vuurbolh e e ft ge z ie n, k an daarvan mel ding m ak e n bij de w e bs ite van de Dutch M e te or Socie ty. Bron: H LN /18-01-2009 .

8 M e e r inform atie h ttp://h om e .pl ane t.nl /~ te rk uil e/ Th e guide s tar | 13

Artik e l

Be stars M ijn pe rs oonl ijk e ontde k k ing van e e n Be s tar ge be urde bij de opnam e van h e t s pe ctrum van gam m a Cas . Ee n opnam e m e t e e n m onoch rom e w e bcam gaf e e n hel de re e m is s ie l ijn op 6563Ä, w aar ik e ch te r de H al fa abs orptie l ijn ve rw ach tte . W at ve roorz aak te de z e e m is s ie ? M ijn e e rs te Be s te r opnam e w as e e n fe it.

Be s te rre n z ijn re uz e s te rre n m e t e e n s traaldie z e s m aalde z e van de z on ove rs tijgt, e e n m as s a die tot 8 m aalde z e van de z on be draagt e n e e n te m pe ratuur van 20000 K .

Tie n tot tw intig proce nt van de B s te rre n z ijn Be s te rre n. Uit de s pe ctros copis ch e om s ch rijving van de z e k l as s e be s l uit m e n e ne rz ijds dat de z e s te rre n tot de B k l as s e be h ore n e n ande rz ijds w ijs t de s uffix ‘ e ’ op e e n e m is s ie op e e n wel be paal de gol fl e ngte . Be s te rre n tone n in pl aats van een abs orptie l ijn m e e s tal een e m is s ie l ijn op de 6563 ängs trom H al fa l ijn. M e e s t fre q ue nt z ijn inde rdaad de H l ijne n in e m is s ie , m aar ook ande re l ijne n k unne n in e m is s ie voork om e n: O II, CII, NII, SiIII, H e I,N

Foto: Gam m a Cas s pe ctrum toont e e n e m is s ie op 6563 ängs trom .

Foto: gam m a Cas op 171208 m e t SA op obje ctie f 200 m m Canon D350: de h e l de re s pot in h e t rood k om tove re e n m e tde H e m is s ie pie k .

De e m is s ie gol f is m e t de Star Anal ys e r nie t te s pl its e n in e e n naar bl auw e n re s pe ctie ve l ijk in e e n naar rood ve rs ch ove n l ijn, w at e ch te r w e l m oge l ijk is m e t h oge re s ol utie s pe ctros copie .

Die s pl its ing ve rh e l de rt de aanw e z igh e id van e e n s ch ijf van gas die rond de s te r rote e rt. De s ch ijf is dun e n de ns dich tbij de s te r e n w ordt dik k e r e n ijl e r op afs tand van de s te r. H oe w ordt die m as s a ge ë je cte e rd? De rotatie s ne l h e id al l e e n is onvol doe nde om z ove e l m as s a te e je cte re n; non-radial e 14 | Th e guide s tar

pul s atie s k unne n h ie rbij actie f bijdrage n.

En m agne tis ch e ve rs ch ijns e l e n z orge n daarbove nop nog voor e e n h oge r angul air m om e ntum om gas te e je cte re n..

De s ch ijfaanw e z igh e id k an ruim varië re n: pe riode s van aan- e n afw e z igh e id vol ge n e l k aar op m e t variabe l e pe riode s van de cade s , e n s om s w ordt de s ch ijf ve rvange n door rings tructure n.

De s te rk e UV s tral ing van de s te r ionis e e rt die s ch ijf, die dan op h aar be urt bij re com binatie e e n l age re e ne rgie s tral ing uitz e ndt op 6563 ängs trom . De e m is s ie gol fze l f h e e ft e e n dynam is ch k arak te r e n k an grondig ve rande re n in functie van de tijd: z o k an op e nk e l e ure n de z e gol f aanz w e l l e n of uitdove n; z o k an z e ook s tabie l bl ijve n ge dure nde jare n. O ok k an de z e e m is s ie gol f varië re n naarge l ang de incl inatie pos itie van de s ch ijf te n opz ich te van de s te r. De afm e tinge n van de s ch ijf e n onz e inval s h oe k bij de w aarne m ing be pal e n de m orfol ogie van de e m is s ie gol fook .

De s pe ctrum opnam e s van Be s te rre n z ijn nie t al tijd vis ue e l z o duide l ijk z oal s bij gam m a Cas . Ee n s pe ctrum opnam e van z e ta Tau toont vis ue e l ge e n h e l de re s pot.

Enk e l bij be w e rk ing van de data m e t Iris e n Vs pe c m ak e n h e t z aak je duide l ijk .

De opnam e w e rd opnie uw ge m aak t m e t de Star Anal ys e r op h e t 200 m m obje ctie f van de Canon D350. H e t bl auw e s pe ctrum is van z e ta Tau e n h e t paars e s pe ctrum van de A s te r Cas tor, die al s re fe re ntie s te r funge e rde voor al de opnam e s van die avond. In de vol ge nde figuur w ordt de re gio bove n de 6000 Ä afge be e l d. Bij de A s te r Cas tor vindt m e n de ve rw ach tte abs orptie -l ijn, een typis ch e bal m e rl ijn die bij A s te rre n al tijd h e t duide l ijk s t z ijn. Bij z e ta Tau is e r ge e n abs orptie , w e l e m is s ie !

Be s te rre n, w e te ns ch appe l ijk inte re s s ant om te m onitore n z ijn: gam m a Cas , de l ta Sco, 48 Lib, 66 O ph , be ta CM i, Ph i Pe r, om i Cas , pi Aq rN Bron: Dom iniq ue H os te .

8 M e e r inform atie h ttp://nl .w ik ipe dia.org/ w ik i/Spe ctraal l ijn

K ortnie uw s Ch ina is officie e l be gonne n m e t de bouw van de groots te radiote l e s coop te r w e re l d. Dat h e e ft h e t officië l e Ch ine s e pe rs bure au Xinh ua ge m e l d.

De ins tal l atie m oe t de Ch ine s e as tronom ie e e n s e rie uz e duw in de rug ge ve n.

Na ve e rtie n jaar voorbe re iding e n onde rz oe k is vrijdag de bouw ge s tart van de FAST ("Five h undre d-m e te r Ape rture Sph e ric Te l e s cope ") in e e n afge l e ge n ge bie d in de provincie Guiz h ou. De cons tructie z al tot 2013 dure n.

De rtig voe tbal ve l de n groot z alde FAST tie n keer k rach tige r z ijn dan de be s tuurbare ape rture te l e s coop in Duits l and. De gl obal e capacite it z al ook tie n k e e r h oge r l igge n dan de h uidige groots te radiote l e s coop te r w e re l d, de 300 m e te r grote radiote l e s coop in Are cibo. H e t proje ct k os t 102,3 m il joe n dol l ar e n ve rgt de ve rh uis van tw aal f h uis h oude ns .

Vol ge ns h e t Ch ine s e Ins tituut voor As tronom ie m oe t de k ijk e r bijvoorbe e l d toe l ate n op e e n jaar tijd 7.000 tot 10.000 pul s ars te vinde n, w aar e r nu nog m aar 1.760 van de rge l ijk e h e m e l l ich am e n ge k e nd z ijn.

De FAST z al ook s ate l l ie te n e n ruim te s ch root vol ge n, al s m e de z oe k e n naar ande re be s ch avinge n door h e t de te cte re n en onde rz oe k e n van com m unicatie s ignal e n in h e t unive rs um . Bron: Be l ga /EDP /07-01-2009 .

Nie t al l e e n de aarde , m aar ook ande re pl ane te n, de z on e n ve e l s te rre n h e bbe n e e n m agne tis ch ve l d. De s te rk te n van de z e ve l de n l ope n s te rk uite e n. W aar h e t m agne e tve l d van Jupite r altie n k e e r z o s te rk is al s dat van de aarde , z ijn e r s te rre n m e t e e n ve l d dat nog e e ns duiz e nd k e e r s te rk e r is . Ee n goe de ve rk l aring voor de z e ve rs ch il l e n ontbrak tot nog toe .

Bove ndie n w e rde n de m agne tis ch e ve l de n van pl ane te n e n s te rre n op ve rs ch il l e nde m anie re n ve rk l aard.

W e te ns ch appe rs van h e t M ax-Pl anck Ins titut für Sonne ns ys te m fors ch ung e n de unive rs ite it van Göttinge n h e bbe n nu e ch te r e e n th e orie ontw ik k e l d die voor al l e s ne l rote re nde hemel l ich am e n ge l dt. Vol ge ns de z e th e orie z ijn s l e ch ts tw e e factore n be pal e nd voor de s te rk te van e e n m agne e tve l d: de h oe ve e l h e id e ne rgie die h e t h e m e l l ich aam uitz e ndt e n z ijn dich th e id (Nature , 8 januari 2009 ).

Daarnaas t m oe t e r in h e t inw e ndige van het hemel l ich aam uite raard ge l e ide nde , gas vorm ige of vl oe ibare m ate rie aanw e z ig z ijn, om de be nodigde dynam ow e rk ing op te w e k k e n die h e t m agne tis ch e ve l d ve roorz aak t. De rotatie s ne l h e id van het hemel l ich aam s pe e l t e e n ve e l m inde r grote roldan tot nog toe w e rd ge dach t: bij één om w e nte l ing pe r dag is de m axim al e ve l ds te rk te albe re ik t.

Be l angrijk e r is de h oe ve e l h e id e ne rgie die in h e t inw e ndige w ordt opge w e k t (e n dus ook w ordt uitge z onde n) e n voor de opw e k k ing van het m agne tis ch e ve l d be s ch ik baar is . 0701-2009 .

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Artik e l

O nb e k e nd e stral ing Er is s tral ing uit onbe k e nde bronne n opge vange n uit h e t h e e l al . Die k om t uit al l e rich tinge n van de ruim te . De s tral ing h e e ft e e n gol fl e ngte van m e e r dan 3 ce ntim e te r e n l igt daarm e e in h e t ge bie d van de m icroen radiogol ve n.

H e t ve rs ch ijns e lis ontde k t m e t e e n ins trum e nt dat in jul i 2006 aan e e n bal l on op 37 k il om e te r h oogte bove n Te xas z w e e fde e n ure nl ang m e t ante nne s e e n bre de s trook van de h e m e lbove n z ich aftas tte . Door op z o’ n grote h oogte om h oog te m e te n, k on de invl oe d van de w arm te s tral ing van de atm os fe e r e n van al l e rl e i m icrogol fbronne n op aarde tot e e n m inim um w orde n be pe rk t. Bove ndie n w e rd h e t ins trum e nt, ARCADE-2 ge h e te n, m e t be h ul p van vl oe ibaar h e l ium ge k oe l d tot nog ge e n 3 grade n bove n h e t abs ol ute nul punt, z odat h e t ook ze l f ge e n s tore nde w arm te s tral ing m e e r uitz ond. Die ve rs toringe n z ijn e r de oorz aak van dat de s tral ing tot nu toe onopge m e rk tbl e e f.

ARCADE-2 m at de inte ns ite it van de s tral ing uit h e t h e e l al op z e s

gol fl e ngte n in h e t ge bie d tus s e n 3 m il l im e te r e n 10 ce ntim e te r, de ove rgang van m icrogol ve n naar radiogol ve n. Al an K ogut e n z ijn col l e ga’ s ontde k te n z o dat de s tral ings inte ns ite it op gol fl e ngte n kl e ine r dan 3 cm in ove re e ns te m m ing is m e t de te m pe ratuur van de k os m is ch e ach te rgronds tral ing, te w e te n 2,725 K , m aar dat bij l ange re gol fl e ngte n de inte ns ite it toe ne e m t. O p e e n gol fl e ngte van 10 ce ntim e te r l igt de te m pe ratuur van de h e m e l0,05 K bove n die van h e t ‘ nagl oe ie n’ van de oe rk nal . Dat l ijk t w e inig, m aar is in dit ge val ve e l (As troph ys ical Journal , nog te ve rs ch ijne n).

De vraag is w aar de s tral ing vandaan k om t. Ve e lvan de m e e r dan h onde rd m il jard s te rre ns te l sel s in h e t h e e l al z e nde n radios tral ing uit, m aar e r z ijn e r h onde rd k e e r z o ve e l nodig om de m e ting te ve rk l are n. M is s ch ie n s tral e n de vroe gs te s te rre ns te l sel s e ch te r ande rs , m is s ch ie n is e r e e n h e e l ande re oorz aak .

Bron: G. Be e k m ans .

8 M e e r inform atie h ttp://w w w .iop.org/EJ/h om e /AP

Artik e l

R öntge nstral ing van d e m aan De Indias e m aanve rk e nne r Ch andrayaan-1 h e e ft voor h e t e e rs t röntge ns tral ing van h e t m aanoppe rvl ak ge de te cte e rd. Ch andrayaan-1 w e rd op 22 ok tobe r 2008 ge l ance e rd e n k w am op 8 nove m be r aan in e e n baan om de m aan op s l e ch ts 100 k il om e te r h oogte . M e t be h ul p van e l f w e te ns ch appe l ijk e ins trum e nte n w ordt onde rz oe k ge daan aan topografie e n s am e ns te l l ing van h e t m aanoppe rvl ak . H e t C1XS-ins trum e nt (Ch andrayaan-1 im aging Xray Spe ctrom e te r), ontw orpe n door de Indias e ruim te vaartorganis atie ISRO e n h e t Brits e Ruth e rford Appl e ton Laboratory, de te cte e rt e ne rgie rijk e röntge ns tral ing die w ordt opge w e k t door z onne vl am m e n. El e k tris ch ge l ade n de e l tje s van de z on k om e n m e t h oge s ne l h e id op h e t m aanoppe rvl ak

te re ch t, w aardoor atom e n in h e t m aans tof op röntge ngol fl e ngte n be ginne n te fl uore s ce re n. Door de e ne rgie -ve rde l ing van die röntge nfl uore -s ce ntie te m e te n, k an de s am e ns te l l ing van de m aanbode m w orde n be paal d. De röntge nw aar-ne m inge n w e rde n ge daan op 12 de ce m be r 2008, e nige tijd na een z w ak k e z onne vl am . Naar ve rw ach ting z al de z onne activite it de k om e nde jare n toe ne m e n, z odat e r m e e r e n k rach tige r z onne vl am -m e n optre de n. De röntge nm e tinge n van Ch andrayaan-1 z ul l e n dan ve e l ge de tail l e e rde re inform atie opl e ve re n ove r de s am e ns te l l ing van h e tm aanoppe rvl ak .

8 M e e r inform atie w w w .is ro.org/Ch andrayaan Th e guide s tar | 15

Artik e l

In h e tonz ich tb are h e e l al In e e n k raak h e l de re w inte rnach t fonk e l e n tie nduiz e nde n s te rre n aan de h e m e l . Ie de re e n k an z e z ie n.

M e t h e t bl ote oog, e e n ve rre k ijk e r of e e n k l e ine te l e s coop. W at nie t ie de re e n w e e t, is dat e r ach te r dit z ich tbare h e e l alnog e e n h e e lande r heel al s ch uil gaat.

Dit h e e l al ope nbaart z ich in infraroods tral ing e n k an al l e e n w orde n w aarge nom e n m e t s pe cial e apparatuur.

H oe dat w e rk t e n w at e r te ontde k k e n val t, gaat h e t K apte yn Ins tituut van de RUG vol ge nd jaar in h e t l and ve rte l l e n. De door h aar voorge s te l de aanpak , onde r de naam O ntde k h e t onz ich tbare heel al , l e ve rde de Acade m is ch e Jaarprijs 2007/2008 op: h onde rdduiz e nd e uro voor de be s te ve rtal ing van w e te ns ch appe l ijk onde rz oe k naar e e n bre e d publ ie k .

Foto: Z o z ie t h e t h e l e s te rre nbe e l d O rion e r in de w inte r uit in vis ue e l l ich t. De roodge k l e urde gas w ol ken z ijn e rg l ich tz w ak e n al l e e n te z ie n op h e e ll ange be l ich te opnam e s . Z e be vinde n z ich in ons e ige n mel k w e gs te l sel . Tot 19 83 w as dit al l e s w atw e e rvan k onde n z ie n.

Infraroods tral ing w e rd in 1800 ontde k t door de Brits -Duits e as tronoom Frie drich W il hel m H e rs ch e l . H ij l ie t z onl ich t door e e n pris m a val l e n, w aardoor h e t uite e nrafe l de in al l e kl e ure n van de re ge nboog. Door ve rvol ge ns m e t e e n th e rm om e te r de te m pe ratuur van de ve rs ch il l e nde k l e ure n te m e te n, k w am h ij e rach te r dat de te m pe ratuurs tijging van bl auw naar rood doorging w aar de k l e ur rood voor h e t m e ns e l ijk oog oph ie l d. Er m oe s t dus m e e r z ijn dan w e m e t h e t bl ote oog k onde n z ie n. Doordat 16 | Th e guide s tar

w arm e obje cte n op aarde (z oal s radiatore n) ve e l infrarood s tral ing uitz e nde n, w ordt infrarood ook w e l w arm te s tral ing ge noe m d.

Ee n e nigs z ins m is l e ide nde naam , w ant al l e obje cte n s tral e n w arm te s tral ing uit, ook e xtre e m k oude . O m infraroods tral ing van k oude obje cte n in h e t h e e l al w aar te ne m e n, h e b je uite rs t ge voe l ige s ate l l ie tins trum e nte n nodig, die nog k oude r z ijn dan de s tral ing die z e opvange n.

De s te rre nh e m e l is al z o m ooi.

W aarom z ou je h e t h e e l al dan w il l e n be k ijk e n in infraroods tral ing?

O m dat je h e e lande re dinge n z ie t dan al l e e n de s te rre n e n pl ane te n, z e gt Gijs Ve rdoe s K l e ijn, as tronoom e n doce nt virtue l e w aarne m inge n bij h e t ins tituut. Ne e m bijvoorbe e l d een s te rvorm ings ge bie d.

In het z ich tbare l ich t z ie je daar h e e l w e inig van. Al h e t z ich tbare l ich t w ordt ge abs orbe e rd door de grote s tofw ol k die e r om h e e n h angt. In infrarood k ijk je dw ars door die s tofw ol k h e e n. Dan z ie je ine e ns h oe s te rre n w orde n ge bore n e n h oe pl ane te n z ich vorm e n. Be h al ve s te re n pl ane e tvorm ing onth ul t het infrarode h e e l al nog ve e l m e e r ge h e im e n. M e t de juis te de te ctore n k un je naar de vinge rafdruk k e n van s pe cifie k e s toffe n in h e t h e e l al z oe k e n. Bijvoorbe e l d naar w ate r, ĂŠĂŠn van de be l angrijk s te bouw s te ne n voor l e ve n.

H e t K apte yn ins tituut h e e ft e e n l ange traditie in infraroodonde rz oe k .

Al in de jare n z e s tig e n z e ve ntig w e rd door de as tronom e n van h e t Gronings e ins tituut met infraroodins trum e nte n onde rz oe k ge daan naar de inte rs te l l aire ruim te , de ruim te tus s e n de s te rre n. Die bl e e k e e n s tuk m inde r l e e g dan aanvank e l ijk w e rd ge dach t. Er z ijn grote w ol k e n van h e l ium - e n w ate rs tofatom e n te vinde n, die op e e n ge ge ve n m om e nt onde r h un e ige n z w aarte k rach t ine e n k unne n s torte n.

Zo onts taan nie uw e k raam k am e rs voor s te rre n e n pl ane te n. Door die grondig te onde rz oe k e n, k om e n w e vol ge ns w e te ns ch appe rs te w e te n h oe onz e e ige n aarde e n de ande re pl ane te n in ons z onne s te l s e l z ijn onts taan.

De infraroodtraditie van h e t K apte yn Ins tituut be l e e ft vol ge nd jaar e e n h oogte punt m e t de l ance ring van de nie uw e ESA-ruim te te l e s coop H e rs ch e l . Aan boord z ijn drie ins trum e nte n, w aaronde r het

H e te rodyne Ins trum e nt for th e Far Infrare d (H IFI). Dit is h e t groots te en meest com pl e xe m e e tins trum e nt dat ooit in Ne de rl and w e rd ge bouw d. Dat juis t Ne de rl and w e rd ge k oz e n om e e n cons ortium van 23 ins titute n uit tw aal f ve rs ch il l e nde l ande n te l e ide n, h e e ft vol ge ns Ve rdoe s K l e ijn te m ak e n m e t de fys ie k e com binatie van tw e e ins titute n in Groninge n: h e t Ne de rl ands ruim te onde rz oe k s ins tituut SRO N e n h e t K apte yn Ins tituut van de RUG. Infraroodw e te ns ch appe rs e n ins trum e ntbouw e rs w e rk e n h ie r s am e n in e e n prach tige s yne rgie . W ij h e bbe n de k e nnis e n e rvaring in h uis om dit ins trum e ntte bouw e n.

Foto: De z e foto van O rion toont ve e lm e e r gas w ol k e n dan die in h e t vis ue l e l ich t. Infrarood l ich t w ordt nie t te ge nge h oude n door donk e re ne ve l s e n k an ons daardoor be re ik e n.

Al s H IFI vol ge nd jaar ope ratione e l is , gaan ve rs ch il l e nde onde rz oe k e rs van h e t ins tituut e rm e e aan de s l ag. O nde r m e e r om de vrage n naar s te r- e n pl ane e tvorm ing te be antw oorde n.

En om de re l atie in k aart te bre nge n tus s e n s te rvorm ing e n de activite it van z w arte gate n in s te rre ns te l sel s.

H et w orde n s panne nde tijde n. Ve e l van de antw oorde n l igge n in het infraroodge bie d ve rborge n, dat is z e k e r. M aar pas m e t H IFI be s ch ik t de w e te ns ch ap ove r een ins trum e nt dat in s taat is om z e te ach te rh al e n. Bron: K e nnis l ink .

K ortnie uw s De k oude gol f die m om e nte e love r h e t W e s te n van Europa tre k t ve rras t m is s ch ie n ve e l m e ns e n, m aar m ag nie t l e ide n tot e e n ve rw arring tus s e n de h uidige te m pe rature n e n de opw arm ing van de aarde . De h e vige w inte r m ag e r nie t voor z orge n dat de m e ns e n ve rge te n dat de gl obal e te m pe ratuur van de pl ane e t, als inds 1850 s te e ds m aar bl ijft s tijge n. "De te nde ns is e n bl ijft dat de aarde opw arm t", al dus M ich e l Jarraud, s e cre taris -ge ne raal van de W orl d M e te orol ogical O rganiz ation (W M O ).

"Al s w e k ijk e n naar de te nde ns de l aats te 160 jaar, z ie n w e dat de z e onde rh e vig is aan ve rs ch il l e nde natuurl ijk e fe nom e ne n. H e t is juis t h ie rdoor dat e r ve rw arring k an onts taan. 2008 is e e n s tuk k oude r ge w e e s t dan 2007 m aar toch is 2008 h e t tie nde w arm s te jaar ge w e e s t s inds h e t be gin van de s tatis tie k e n in 1850.

De l ich te afk oe l ing is te ve rk l are n door e e n fe nom e e n dat w e k e nne n onde r de naam La Nina, w anne e r h e t oppe rvl ak te w ate r van de Grote O ce aan afk oe l t. "H e t probl e e m is dat m e ns e n h e t w e e r ve rw arre n m e t h e t kl im aat", al dus de Am e rik aans e kl im atol oge Sus an Sol om on. Vol ge ns Sol om on, die l id is van de inte rgouve rne m e nte l e Groe p ove r de e vol utie van h e t k l im aat (Gie c), k an de ge m idde l de te m pe ratuur van de pl ane e t te ge n 2100 s tijge n m e t 1,1 tot 6,4 grade n. De "ge m idde l de opw arm ing" van de pl ane e t is jaarl ijk s onge ve e r tw e e h onde rds te n van e e n graad e n dus nauw e l ijk s w aar te ne m e n, z o z e gt de Frans e k l im atol oog Je an Jouz e l . Vol ge ns e e n s tudie , die in april ge publ ice e rd w e rd in h e t tijds ch rift Nature , k an de opw arm ing tijde ns de vol ge nde tie n jaar ook e ve n pauz e re n. Re de n h ie rvoor is de natuurl ijk e e vol utie van de oce anis ch e s trom inge n. M e e r in h e t bijz onde r m e t e e n tijde l ijk e afz w ak k ing van de Gol fs troom w aardoor h e t w ate r van de Noord-Atl antis ch e oce aan s tijgt.

Sce ptici van de opw arm ing van de aarde z ijn onge tw ijfe l d te vre de n m e t de z e k oude te m pe rature n, al dus Jouz e l . "M aar h e t is ook nie t aan ons om , z odra dat h e t w arm is , te z e gge n dat h e t te m ak e n h e e ft m e t de gl obal e opw arm ing." Bron: AFP / GB / 07-012009 .

H e t K M I publ ice e rde h e t rapport "O og voor h e t k l im aat".

Ee n 15-tal m e de w e rk e rs s tak e n de l aats te 2 jaar de h oofde n bij e l k aar om door m idde l van de z e publ icatie h un k now h ow e n be z igh e de n op k l im aatge bie d aan h e t grote publ ie k e n de be s l is s ings be voe gde pe rs one n k e nbaar te m ak e n. De naam van h e t rapport: “ O og voor h e t k l im aat” ge e ft uits te k e nd w e e r h oe de z e be z igh e de n in de publ ie k e m is s ie van h e t ins tituut k ade re n: H e t k l im aat van Be l gië be s tude re n, e e n opdrach t die in de 19 de e e uw be gon. Vanuit Be l gië , e n el de rs , e e n bijdrage l e ve re n aan de gl obal e w aarne m ing e n h e t op w e re l dvl ak be grijpe n van h e t k l im aat, onde r ande re door m idde l van Be l gis ch e ins trum e nte n die z ich aan boord van s ate l l ie te n be vinde n.

Ge vaarl ijk e m e te orol ogis ch e fe nom e ne n of e ve ntue l e im pacte n van de kl im aatve rande ring voorz ie n. U k an dit docum e nt in pdf-form aat dow nl oade n via onde rs taande l ink .

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Rubrie k

D e A EG k al e nd e r Alde AEG activite ite n vinde n, te nz ij ande rs aange ge ve n, pl aats in h e t l ok aalge l e ge n in de O os ts traat 29 te 8400 O os te nde . Dit s te e ds vanaf 20.30 uur t/m 22.30 uur of l ate r.

De e l nam e is s te e ds GRATIS !

Vrijdag 6 fe bruari As tro Eve ntGroup vz w

Docu-nigh t O p de docu-nigh ts w orde n de al l e rnie uw s te s te rre nk undige , k l im atol ogis ch e of ruim te vaartge rich te docum e ntaire s ve rtoont.

De z e avond be k ijk e n w e 'Journe y to th e e dge of th e unive rs e ' die onl angs nog te z ie n w as tijde ns de 'Space W e e k ' op NationalGe ograph ic. Ee n ande rh al f uur s pe cial e e ffe cte n te n die ns te van de w e te ns ch ap.

Ve rtoont op onz e grote s ch e rm in Surround Dol

by Ste re o. Enge l s tal ig.

Daarnaas t w e rk e n w e ook w at aan de be urs door de Sk ytube uit te te s te n, de ne t ge l e ve rde l ich te ffe cte n voor in de grote te nt na te z ie n e n be s pre k e n w e ook nog e nk e l e z ak e n m e t be tre k k ing tot de activite ite n op de be urs z oal s de 's tar party' e n de w e rk ing van h e t 'as tro café'.

Z ate rdag 7 fe bruari

Vrijdag 20 fe bruari As tro Eve ntGroup vz w

W e rk dag Logis ch e rw ijz e z ul l e n w e op de l aats te tw e e vrijdagavonde n voor de be urs onz e tijd nuttig be s te de n aan al l e rh ande voorbe re idinge n.

Ee n l ijs t van w at e r nog te doe n val t w ordtaan h e tbord ge h ange n...

Vrijdag 27 fe bruari t/m 1 m aart As tro Eve ntGroup vz w

AE-2009 Na m e e r dan e e n jaar voorbe re idings w e rk z alonz e tw e e de be urs e inde l ijk e e n fe it z ijn. De w e g w as l ang e n volvan h inde rnis s e n. M e t val l e n e n ops taan e n bijk om e nde probl e m e n dank z ij de h uidige cris is . M aar w e z ijn bijz onde r e nth ous ias t dat w e ondank s al de z e be proe vinge n toch e e n h e l e re s e m s tande n bije e n h e bbe n k unne n k rijge n. H e t w ordt be s l is t e e n activite ite n w aar w ij, e n h ope l ijk ook jul l ie , nog l ang van z ul l e n s pre k e n...

Vrijdag 06 m aart As tro Eve ntGroup vz w

Docu-nigh t+

As tro Eve ntGroup vz w

Prom otie cam pagne Om onz e be urs optim aal te prom ote n h e bbe n w e onde rtus s e n pe rs be rich te n naar al l e k rante n van het l and ge s tuurd al s ook infopak e tte n naar de tw intig groots te s te de n (pe rs m appe n e n pos te rs ).

M aar ook in onz e e ige n s tad m oe te n we prom otie m ak e n.

Daarom dat w e vandaag om 14.00 uur s am e nk om e n in h e t l ok aalom e e n h al f uur l ate r, in dive rs e groe pe n, pos te rs e n fl ye rs te ve rde l e n. Al l e h ul p is van h arte wel k om !

Vandaag e e n s pe cial e e ditie van de 'docu-nigh t' w aarin w e foto's e n vide obe e l de n van onz e e ige n be urs be k ijk e n tus s e n pot e n pint. Ee n officië l e e val uatie vol gt w e l l ich t e nk e l e wekenl ate r...

Vrijdag 13 m aart As tro Eve ntGroup vz w

W e rk groe pe navond Einde l ijk k an de 'ge w one ' w e rk ing w e e r h e rl e ve n. Z o w e rk e n w e vandaag ve rde r aan de te l e s cope n e n be ginne n w e de com pute r te ins tal l e re n w aar w e h e t w e e rs tation op z ul l e n aans l uite n.

Vrijdag 13 fe bruari As tro Eve ntGroup vz w

W e rk dag Logis ch e rw ijz e z ul l e n w e op de l aats te tw e e vrijdagavonde n voor de be urs onz e tijd nuttig be s te de n aan al l e rh ande voorbe re idinge n.

Ee n l ijs t van w at e r nog te doe n val t w ordtaan h e tbord ge h ange n...

Ee n al ge m e ne jaark al e nde r m e t de re e ds voorz ie ne activite ite n (z oal s uits tappe n, curs uus e n e n be s tuurs ve rgade ringe n) is re e ds ve rs tuurd.

Binne nk ort z al de z e ook be s ch ik baar w orde n ge s te l d op de AE-2009 w e bs ite in de AEG rubrie k . Na de be urs z ul l e n w e ook be ginne n m e t h e t s am e ns te l l e n van e e n gl oe dnie uw e AEG w e bs ite .

Th e guide s tar | 17

Artik e l

Gigantisch e ijspl aatb re e k af...

De W il k ins pl aat, e e n re us ach tige Antarctis ch e ijs pl aat, s taat op h e t punt te de s inte gre re n e n in z e e te s trom e n, z e gge n Brits e en Ne de rl ands e onde rz oe k e rs .

De ijs pl aat h e e ft e e n oppe rvl ak van duiz e nde n vie rk ante k il om e te rs e n s te e k t al s e e n pl atte be rg 20 m e te r bove n z e e nive au uit. O p s ate l l ie tbe e l de n is te z ie n dat de pl aat inm idde l s volgrote s ch e ure n z it e n e nk e l nog w ordt bije e nge h oude n door e e n s te e ds s m al l e re s trook z e e -ijs . De z e 40 k il om e te r l ange ijs dam , die 'al s e e n k urk op e e n fl e s ' de re s t van de ge bars te n ijs pl aat fixe e rt, w as in 19 50 nog 100 k il om e te r bre e d. Inm idde l s re s t vol ge ns de Britis h Antarctic Surve y (BAS) nie t m e e r dan e e n s pl inte r s tabie lijs , s l e ch ts 500 m e te r bre e d.

Z odra de z e doorbrok e n w ordt, z al ook de ach te rl igge nde m as s a in ze e s trom e n, ve rw ach te n de onde rz oe k e rs .

z o s ne l ve rdw ijne n. H e t afbre k e n van de be s ch e rm e nde ijs pl ate n k an e r vol ge ns Van de n Broe k e voor z orge n dat ook de ach te rl igge nde gl e ts je rs s ne l l e r naar z e e gaan s trom e n.

Dit k an de z e e s pie ge l s tijging ve rs te rk e n.

M as s ave rl ie s

Ne de rl ands onde rz oe k H e t k an nu e l k m om e nt ge be ure n z e gt David Vaugh an, een gl aciol oog van BAS. W e z ijn h ie r ge tuige van de l aats te m om e nte n van de W il k ins -ijs pl aat. O m de be w e ginge n van h e t ijs te re gis tre re n h e e ft Vaugh an e e n GPSm e te r op de pl aat ge s tatione e rd.

De z e ve rz am e l t ge ge ve ns voor onde rz oe k van IM AO , h e t Ins tituut voor Atm os fe ris ch e n M arie n O nde rz oe k van de Unive rs ite it Utre ch t. De z e ijs pl ate n z ijn e e n s oort gl e ts je rs , die op h un pl ek w orde n ge h oude n door bijvoorbe e l d e il andje s '', ve rte l t M ich ie lvan de n Broe k e , van IM AO .

H e t is z e e r z orgw e k k e nd dat z e nu

18 | Th e guide s tar

h oogs t w aars ch ijnl ijk te nge vol ge van te m pe ratuurs tijginge n. Grote de l e n van de ijs pl aat w e rde n in m aart vorig jaar, aan h e t e inde van de Antarctis ch e z om e r, ins tabie l . In voorgaande jare n ve rdw e ne n alde 'Prince Gus tav Ch anne l ', 'Lars e n Inl e t', 'Lars e n A', 'W ordie ', 'M ul l e r' e n de Jone s -ijs pl aat in z e e . H e t m e e s t ge ruch tm ak e nd w as h e t ins torte n van Lars e n B in 2002.

De z e om vangrijk e ijs pl aat ve rdw e e n in 30 dage n vol l e dig van de k aart. Uit s e dim e ntonde rz oe k is ge bl e k e n dat de ijs pl ate n in e l k ge val m e e r dan 10.000 jaar oud w are n.

Foto: IJs pl ate n z ijn dik k e e n grote s tuk k e n ijs , die vas th ange n aan e e n k us tl ijn e n op e e n oce aan drijve n.

Z e w orde n ge vorm d door gl e ts je rs die nabij de k us t uitm onde n.

Te nge vol ge van de z w aarte k rach t bre k e n s om s grote s tuk k e n af van de z ijde die naar de z e e ge rich t is .

De z e s tuk k e n gaan dan e e n e ige n l e ve n l e ide n al s ijs be rge n.

Sinds h e t m idde n van de jare n 19 9 0 be gonne n s om m ige ijs pl ate n e e n tot dan toe onge k e nd ge drag te ve rtone n: z e vie l e n h e e l s ne l uit el k aar in tal rijk e k l e ine s tuk k e n,

"H e t ve rdw ijne n van de z e ijs pl aat e n de ne ge n ande re is e e n dire ct ge vol g van k l im aatve rande ring", z e gt Vaugh an. H e t Antarctis ch s ch ie re il and is daar re l atie f ge voe l ig voor, om dat h e t ijs daar vrij ve r in de om ringe nde oce aan s te e k t. De ge m idde l de te m pe ratuur is e r s inds 19 50 alm e t drie grade n ge s te ge n. M aar ook de W e s tAntarctis ch e ijs k ap ve rl ie s t de l aats te jare n m as s a, bl ijk t uit s ate l l ie tm e tinge n. En in te ge ns te l l ing tot de popul aire th e orie dat h oge re te m pe rature n h e t ijs op Antarctica z oude n ve rs te rk e n m e t e xtra s ne e uw val , bl ijk t z e l fs de nog im m e r ze e r k oude O os tAntarctis ch e ijs k ap nie t te groe ie n.

Vanw e ge de ve l e onz e k e rh e de n is in de officil e voors pe l l inge n voor z e e s pie ge l -s tijging van h e t IPCC tot nog toe e ch te r ge e n re k e ning ge h oude n met een m oge l ijk ve rs ne l d be w e ge n van gl e ts je rs op Antarctica e n Groe nl and. Bron: NGV.

K ortnie uw s W e te ns ch appe rs h e bbe n in de NoordAm e rik aans e bode m m inus cul e diam antje s ge vonde n die e r op w ijz e n dat 13.000 jaar ge l e de n een gigantis ch e e xpl os ie van e e n k om e e t e e n groot aantal s oorte n z oogdie re n h e e ft uitge roe id. Dat m e l dt de Am e rik aans e z e nde r CNN op bas is van e e n w e te ns ch appe l ijk onde rz oe k door de unive rs ite ite n van O re gon, Cal ifornië , Ariz ona, O k l ah om a e n De Paul . Door de e xpl os ie k w am e n e r al l e rl e i ve rs tik k e nde de e l tje s vrij, w aardoor ve e l die rs oorte n z ijn uitge s torve n. De onde rz oe k e rs vonde n in de onde rz och te ge bie de n, onde r m e e r de s taat Ariz ona, h e e l ve e l nanodiam antje s . De aanw e z igh e id van de z e s te e ntje s in de ve rs ch il l e nde aardl age n k an vol ge ns de onde rz oe k e rs al l e e n m aar al s er e xtre m e ve rande ringe n, onde r h oge druk en h oge te m pe rature n, pl aats h e bbe n. Dire ct na de e xpl os ie , z o’ n 12.9 00 jaar ge l e de n, k w am e r z o ve e l h itte vrij dat e e n gl e ts je r te r grootte van de Lak e s Re gion bij Ch icago s m ol t e n tot e e n e norm e ove rs trom ing van de M is s is s ippi l e idde .

Dit k oude w ate r k w am z e l fs in de Atl antis ch e oce aan te re ch t, w at tot w e re l dw ijde kl im aatve rande ringe n l e idde . Uit de s tudie bl ijk t ook dat de ins l ag van de k om e e t e e n groot de e l van de m e ns h e id in die re gio h e e ft uitge roe id e n dat e r e e n 1.300 jaar l ange k ou w e rd ve roorz aak t, die de hel e w e re l d h e e ft ge te is te rd. Door de e xpl os ie k w am e n er al l e rl ei ve rs tik k e nde de e l tje s vrij, w aardoor ve e ldie rs oorte n z ijn uitge s torve n. De re s ul tate n van de s tudie z ijn de z e week ge publ ice e rd in het w e te ns ch appe l ijk e tijds ch rift Nature .

Bron: R. van de r K l oor. 08-01-2009 .

De Am e rik aans e gam m as ate l l ie t Fe rm i h e e ft tw aal f nie uw e pul s ars ontde k t.

Daarnaas t z ijn van ach ttie n ande re pul s ars voor h e t e e rs t gam m apul sen w aarge nom e n. Ee n pul s ar is h e t re s tant van e e n ontpl ofte z w are s te r: e e n s ne l rondtol l e nde ne utrone ns te r m e t e e n s te rk m agne tis ch ve l d. De m e e s te van de 1800 pul s ars die w e tot nog toe k e nne n, z ijn ontde k t op radiogol fl e ngte n.

M aar in dat gol fl e ngte ge bie d w ordt s l e ch ts e e n fractie van de total e e ne rgie van de pul s ar uitge z onde n. W at dat be tre ft is h e t gam m age bie d, dat tie n proce nt van de e ne rgie -uits toot ve rte ge nw oordigt, inte re s s ante r.

Door proce s s e n die nog nie t goe d w orde n be gre pe n, k rijge n ge l ade n de e l tje s door de com binatie van het m agne tis ch e ve l d e n de s ne l l e rotatie van de pul s ar e e n s ne l h e id die de l ich ts ne l h e id be nade rd. De h oop is dat de pre cie z e oorz aak van de z e dynam ow e rk ing in h e t gam m age bie d opge s poord k an w orde n. Z e k e r is al w e l dat de gam m as tral ing nie t op de z e l fde pl ek onts taat al s de radios tral ing, dat w il z e gge n: op h e t oppe rvl ak van de ne utrone ns te r, in de buurt van de m agne tis ch e pol e n. De gam m as tral ing onts taat juis t op e e n h oogte van e nk e l e h onde rde n k il om e te rs .

De s tral ing w ordt uitge z onde n door s ne l l e ge l ade n de e l tje s die l angs boge n van nie tge s l ote n m agne tis ch e ve l dl ijne n be w e ge n. 08-01-2009 .

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Rubrie k

H e tA EG nie uw s De afge l ope n paar m aande n w as h e t be tre k k e l ijk rus tig in e n om h e t l ok aal . Logis ch ook , w ant ge dure nde de w e e k z it h e t be s tuur tot ove r z 'n ore n in h e t w e rk . Dus s til z itte n doe n w e e ch t nie t h oor...

W ant de w e rk e n aan de be urs bl ijve n al onz e aandach t vrage n.

Z e k e r door e e n h e l e re s e m te ge ns l age n die w e h e bbe n m oe te n ve rw e rk e n. Strik t financië e l ge z ie n h e bbe n w e h e t h e e l k rap. Daar h e e ft de cris is re ch ts tre e k s m e e te m ak e n. O ok h e bbe n w e , e e rl ijk ge z e gd, ve e l m e e r re actie s ve rw ach t van de dive rs e ove rh e de n.

En toch z ul l en we er wel l ich t uit ge rak e n. Dat h ope n w e toch ... Ee n ande re te ge ns l ag is h e t fe it dat de toe gangs w e g van e n naar h e t O pe nl uch tce ntrum Duin & Zee re ce nte l ijk is ope nge brok e n. Ee n h e rte k e ning van de pl anne n (l ogis tie k , te ch nis ch e n e l e ctris ch ) w as dan ook aan de orde . Daare nbove n h adde n w e ook e e n probl eem met de gas ts pre k e rs . Vl adim ir Pl e ts e r, e e n goe de vrie nd van onz e ve re niging, m oe s t op buite nl ands e m is s ie .

Stijn M e uris , onz e publ ie k s tre k k e r, m oe t dringe nd opge nom e n w orde n in h e t h os pitaal e n w e ge ns h e t w e gval l e n van e e n grote s pons or, h e bbe n w e Al an Ch an m oe te n afbe l l e n. Ge l uk k ig z ijn w e onde rtus s e n e nk e l e ande re e re -gas ts pre k e rs op h e t s poor.

K ortom , al s je h e t m e t w e inig financië l e m idde l e n m oe t s te l l e n is cre ativite it e e n abs ol ute m us t. M aar kl age n w il l e n w e z e k e r nie t, w ant h e t e ve ne m e nt z albe s l is t m éér dan de m oe ite w orde n. Dat is nie t al l een onz e e ige n m e ning, m aar de z e van ve rs ch il l e nde de e l ne m e rs e n vooraans taande s ym patis ante n. Enfin, je z albinne n ne t ie ts m inde r dan e e n m aand z e l f de concl us s ie k unne n tre k k e n. H e t afte l l e n is be gonne n...

Juis t ook door de druk te rond de be urs h e bbe n w e be s l is t om sl e ch ts één dag (of be te r nach t) m e e te doe n aan de s te rre nk ijk dage n. O ok h e bbe n w e de pe rs voors te l l ing van ons ontw orpe n pl ane te npad ve rz e t naar de be urs .

Erge ns l e e k dit ook l ogis ch , w ant daar h e bbe n w e h oe danook de nodige pe rs aandach t. H e t pl ane te npad, ontw orpe n voor de s tad O os te nde , s taat e r onde rtus s e n.

Dus w ie nie t l ange r k an w ach te n m oe t m aar e e ns e e n w ande l ing m ak e n in h e t M aria H e ndrik apark te O os te nde .

Naar aanl e iding van h e t inte rnational e jaar v/d s te rre nk unde h e bbe n w e ook e e n re s e m publ ie k e voordrach te n uitge w e rk t. En z e l fs e e n h e us e curs us s te rre nk unde die gans s e pte m be r in be s l ag z al l e gge n.

W e ge ns onz e e rvaringe n m e t Typo3 voor onz e AE-2009 w e bs ite h e bbe n w e be s l ote n om onz e 'oude ' AEG w e bs ite vol l e dig te h e rbouw e n. O pnie uw h e e l w at w e rk , m aar z e k e r de m oe ite . H e t h andige aan dit s ys te e m is dat w e m e t ve rs ch il l e nde pe rs one n te ge l ijk e rtijd h ie raan k unne n w e rk e n.

Te ve ns z ul l e n w e onz e be k e nds te troe ve n, z ijnde onz e s oftw are col l e ctie , nie uw s brie f e n k nuts e l activite ite n be te r in de ve rf z e tte n. O ok alh e t k ortnie uw s , z oal s h ie rnaas t w e e rge ge ve n, z ul l e n w e al s RSS fe e d be s ch ik baar s te l l e n. K ortom , de w e bs ite w ordth e e lw atbe te r.

Dit jaar voorz ie n w e ook drie uits tappe n. Eén traditione e lnaar de ATT m e s s e in Duits l and e n (ve rm oe de l ijk ) één naar Futuros cope e n één naar h e t ve rnie uw de Pal ais de L'unive rs e n La Coupol e . Be ide n in Frank rijk .

Uw s te un aan de s te rre nk unde !

Ge boe id door s te rre nk unde ?Dan m oe t u be s l is t l id w orde n van de As tro Eve nt Group vz w uit O os te nde . O ok alk an u m is s ch ie n nie t s te e ds aanw e z ig z ijn op onz e activite ite n, toch m aak t uw l idm aats ch ap e e n w e re l d van ve rs ch il . W ant dank z ij uw s te un k unne n w e onz e dive rs e gratis die ns te n, z oal s oa dit e -z ine , bl ijve n ve rw e z e nl ijk e n e n z e l fs uitbre ide n. K ortom , s tort vandaag nog 15 e uro op onz e re k e ning e n u k rijgt van ons m e te e n ook h e t l idm aats ch ap bij vol k s s te rre nw ach t As troLAB Iris e r GRATIS bove nop (te r w aarde van 30 e uro) ! Storte n k an op re k e ning nr.: 380-019 5842-70 m e t ve rm e l ding van 'Lidge l d 2009 ' + je vol l e dige naam e n e -m ailadre s . Z e k e r doe n !

Th e guide s tar | 19

Rubrie k - Z oe k e rtje s

Van occul airs totte l e scope n...

Te k oop Ik ve rk oop m ijn Nagl e r 16m m type 6 w e ge ns ove rbodig. H e t ocul air is in nie uw e s taat e n origine l e ve rpak k ing is e r nog bij. M ag w e g voor e e n goe d bod. E-m ail : H ube rt.H aute cl e r@ te l e ne t.be .

Te k oop Ik ve rk oop e e n Lum icon O rth o 12m m k ruis draad ocul air m e t ve rl ich ting - ful l y m ul ti-coate d. In nie uw s taat. Bijna nooit ge bruik t. Af te h al e n voor € 100 in Boute rs e m of Brus s e l . K an ook pe r pos t ve rz onde n w orde n. E-m ail : ol ivie r. van.ae l s t@ te l e ne t.be .

Te k oop M e ade LX200GPS 12" UH TC. Te l e s coop in z e e r goe de s taat, z e e r goe d onde rh oude n, w e rk t pe rfe ct e n z ie t e r z o goe d al s nie uw uit (voor h e t groots te ge de e l te vas t opge s te l d in m ijn s te rre nw ach t).

O ptie k is goe d ge cal ibre e rd e n door de tuning m e t de “ Pe te rs on” onde rde l e n in ge bruik h e e l w at com fortabe l e r, al s ook de pe riodis ch e fout w e rd s e rie us ge re duce e rd. O bje cte n k unne n h e e l pre cie s ge vonde n w orde n m e t de goto dank z ij de Sm art M ount Upgrade .

1) Te l e s coop + m onte ring + z w are drie poot : 29 9 0 e uro. M e ade LX200GPS 12” f/10 UH TC coating (optie k + vork m onte ring). M e ade Z e nith pris m a UH TC coating.

M e ade Z e ro Im age -Sh ift M icrofocus e r, 4 s ne l h e de n. M e ade Autos tar II H and Control l e r. M e ade z oe k e r. M e ade z w are drie poot.

20 | Th e guide s tar

M e ade AC adaptor. Te l e s coop is ge tune d met “ Pe te rs on” onde rde l e n. Te l e s coop + m onte ring + z w are drie poot + acce coire s : 3800 e uro. M e ade Dauw k ap 12” in m e taal : 140 e uro. Afs l uitde k s e l voor op dauw k ap M e ade Dauw k ap : 60 e uro. De k s e lm e t 3 gate n voor s ch e rps te l l ing, te m onte re n op M e ade dauw k ap : 60 e uro. M e ade Bal ance : baar m e t 3 ge w ich te n : 80 e uro. M e ade Piggy Back Brack e t: 40 e uro. M e ade Supe r W e dge : 450 e uro. De acce s s oire s k unne n e ve ntue e l ook apart ge k och t w orde n. O ok te k oop: Atik 16H R CCD cam e ra. W ordt ge l e ve rd m e t voe ding 220V/12V + k abe l + drive rs + opbe rgk offe r. In pe rfe cte s taat. H igh re s ol ution m onoch rom e cam e ra. CCD : 139 0x1040 pixe l s.

Afm e tinge n : 10,2m m x 8,3m m .

Grootte pixe l s : 6,45 m icrom e te r.

Prijs : 1150 e uro. E-m ail : l ie ve n. pe rs oons @ s k yne t.be .

Te k oop H e b ne t de k noopce l batte rije n in m ijn Los m andy G11 Ge m ini e n Ce l e s tron CGE ve rvange n. Ik m oe s t m inim um 5 s tuk s van e l k be s te l l e n.

Daarom bie d ik de re s t te k oop aan voor 3 e uro pe r s tuk , incl us ie f ve rz e nding. Voor de Los m andy Ge m ini: CR 2354 3V Lith ium .

Ve rval datum 12/2011. Voor de CGE: CR 2025 3V Lith ium .

Ve rval datum 2013. Laat m aar ie ts w e te n al s je e r e e ntje nodig h e bt.

Te k oop Te k oop w e ge ns aans ch af nie uw e CCD cam e ra: Starl igh t Xpre s s M X716 m onoch rom e CCD cam e ra m e tUSB inte rface , in pe rfe cte s taat.

Prijs : 550 e uro.

Suite s oftw are (Lunar Pl ane tary e uro. E-m ail : s k yne t.be .

M e ade Autos tar + LPI cam e ra Im age r) Prijs : 65 l ie ve n.pe rs oons @

Te k oop Ik ve rk oop e e n 2” baade r fringe k il l er fil te r.

55€ incl us ie f ve rz e nding. E-m ail : pie te rjan.de k e l ve r@ gm ail . com .

Te k oop Te l e Vue 100° Eth os 13m m e n 17m m .

Be ide ocul aire n z ijn gl oe dnie uw - s l e ch ts uitge pak t e n e e nm aal ge bruik t voor e e n k orte w aarne m ings s e s s ie . Re de n van ve rk oop: h oe w e lz e k w al itatie f van h e t al l e rbe s te z ijn, ge ve n z e in m ijn w aarne m ings s ituatie nie t h un vol l e k unne n prijs . De 13m m m ag voor 475 e uro naar e e n nie uw e e ige naar, de 17m m voor 575 e uro.

Ge e n bie dinge n AUB. Ve rz e ndk os te n z ijn e xtra, afh al ing h e e ft de voork e ur. E-m ail : Joris .Cuype rs @ pandora.be

Nota: W ie ie ts te ve rk ope n h e e ft die te m ak e n h e e ft m e t s te rre nk unde of ruim te vaart (boe k e n, te l e s cope n, docum e ntaire s , ...) l aat ons dit ge w oon w e te n. O ok w ie ie ts z oe k t k an h ie r te re ch t. Stuur je be rich t naar patrick jae cq ue s @ gm ail .com . W ij z orge n voor de re s t... O ch , e n de z e die ns t is vanz e l fs pre k e nd gratis !

K ortnie uw s Uit e e n röntge ns urve y die m om e nte e l door de NASA-s ate l l ie t Sw ift w ordt onde rnom e n, bl ijk t dat e r duide l ijk e ve rs ch il l e n be s taan tus s e n re l atie f nabije actie ve s te rre ns te l sel s en s oortge l ijk e s te l sel s die z ich op afs tande n van m il jarde n l ich tjare n be vinde n.

Ne t al s 'ge w one ' s te rre ns te l sel s h e bbe n actie ve s te l sel s e e n s upe rz w aar z w art gat in h un k e rn.

M aar ande rs dan bij ge w one s te l sel s is die k e rn e e n bron van inte ns e s tral ing. Ve rm oe d w ordt dat de be nodigde e ne rgie w ordtontl e e nd aan de grote h oe ve e l h e de n m ate rie die dat z w arte gat aan h e t ve rorbe re n is . Bij e e n s urve y die bijna tie n jaar ge l e de n w e rd ve rrich t, bl e e k dat de m e e s te actie ve s te rre ns te l sel s op e e n afs tand van onge ve e r 7 m il jard l ich tjaar ve e l al vrij rood van k l e ur z ijn. Dat w ijs t e r op dat in de z e s te l sel s w e inig s te rvorm ing pl aats vindt. Ste l sel s w aarin dat w élh e t ge valis , z ijn juis t bl auw van k l e ur. De actie ve s te l sel s die bij de Sw ift-s urve y z ijn ge ïnve ntaris e e rd z itte n e rge ns tus s e n bl auw e n rood in. De m e e s te z ijn s piraal s te l sel s e n onre ge l m atige s te l sel s van norm al e m as s a. 09 -012009 .

O p 21 fe bruari 2006 nam de H ubbl eruim te te l e s coop e e n h e l de re l ich tfl its e rge ns uit h e t h e e l al w aar. H e t m ys te rie uz e l ich ts ch ijns e l nam h onde rd dage n in h e l de rh e id toe e n w as nog e e ns h onde rd dage n l ate r w e e r ve rdw e ne n. Z o'n ge drag is nooit e e rde r w aarge nom e n.

Supe rnovae xpl os ie s be re ik e n h un groots te hel de rh e id al na 70 dage n e n gravitatie l e ns ve rs ch ijns e l e n dure n ve e l k orte r. O ok h e t onde rz oe k van h e t s pe ctrum van de m e rk w aardige l ich tfl its h e e ft nog nie t ve e l opge l e ve rd: de l ijne n die daarin te z ie n z ijn, k unne n nie t m e t z e k e rh e id aan be k e nde ch e m is ch e el e m e nte n w orde n ge k oppe l d. H e t z oude n s te rk roodve rs ch ove n l ijne n van m ol e cul aire k ool s tof k unne n z ijn, w at z ou be te k e ne n dat h e t om e e n s te l l air obje ct op e e n afs tand van onge ve e r e e n m il jard l ich tjaar z ou gaan. M aar in die rich ting is ge e n s te rre ns te l s e l te z ie n. Voor h e t ve rs ch ijns e lz ijn al l e rl ei ve rk l aringe n be dach t, van het e xpl ode re n van e e n k ool s tofrijk e s te r tot de bots ing van e e n w itte dw e rg m e t e e n z w art gat. Ge e n van de z e s ugge s tie s l ijk t e ch te r goe d bij de w aarge nom e n l ich tfl its te pas s e n. 0801-2009 .

M e t de Am e rik aans e infraroods ate l l ie t Spitz e r is s tof ontde k t rond e e n oude s te r in h e t re l atie f nabije Scul ptordw e rgs te l s e l(Scie nce , 16 januari). H e t bijz onde re van de z e ontde k k ing is dat h e t s te rre ns te l s e l in k w e s tie ve e l m inde r e l e m e nte n z w aarde r dan hel ium be vat dan ons e ige n Me l k w e gs te l sel . Daarm e e is het e nigs z ins ve rge l ijk baar m e t de s te rre ns te l sel s die vroe g in de ge s ch ie de nis van h e t h e e l al z ijn onts taan.

M oge l ijk k an de z e ontde k k ing h e l pe n ve rk l are n w aar al h e t s tof in h e t h e e l alvandaan k om t e e n vraags tuk dat s te rre nk undige n al ge ruim e tijd be z igh oudt. Tot nog toe w e rde n vooral s upe rnova-e xpl os ie s al s be l angrijk e vroe ge s tofproduce nte n ge z ie n, m aar h e t l ijk t e r op dat dit be e l d m oe t w orde n bijge s te l d. 15-012009 .

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Artik e l

Sch ijn ofw e rk e l ijk h e id Jonge k inde re n ontw ik k e l e n ge m ak kel ijk val se h e rinne ringe n aan fictie ve ge be urte nis s e n. Ne de rl ands onde rz oe k , uitge voe rd aan de unive rs ite it van M aas trich t, w e e s uit dat z e ve n op tie n k inde re n z ich e e n ontvoe ring door ufo's h e rinne rde nadat z e e r e e n ve rh aal ove r h adde n ge h oord. De Unive rs ite it M aas trich t toonde e e rde r alaan dat h e rinne ringe n aan s e k s ue e l m is bruik nie tal tijd be trouw baar z ijn.

Dat s taat te l e z e n in e e n pe rs be rich t op de Ne de rl ands e databank nie uw s bank .nl . H e t onde rz oe k w e rd ook ge publ ice e rd in h e t w e te ns ch appe l ijk e tijds ch rift Appl ie d Cognitive Ps ych ol ogy. H e t onde rz oe k w e rd uitge voe rd bij 9 1 l age re s ch ool k inde re n, onde rve rde e l d in tw e e groe pe n: 44 k inde re n van 7-8 jaar e n 47 k inde re n van 1112 jaar.

Tijde ns h e t onde rz oe k w e rd de k inde re n ve rte l d ove r een ge be urte nis die z e e ch t h adde n m e e ge m aak t, nam e l ijk h un e e rs te s ch ool dag, e n e e n ge be urte nis die ze h e l e m aal nie t m e e h adde n ge m aak t. De e ne h e l ft van e l ke groe p k re e g inform atie ove r e e n nie t m e e ge m aak te ge be urte nis die h e e l pl aus ibe l w as , nam e l ijk h e t bijna ge s tik t z ijn in e e n s noe pje . De ande re h e l ft k re e g e e n onw aars ch ijnl ijk e ge be urte nis voorge s pie ge l d nam e l ijk ontvoe rd z ijn door e e n UFO . De h e l ft van al l e k inde re n k re e g, te rw ijl z e naar h e t ve rh aal ove r de UFO of h e t s noe pje l uis te rde n, e xtra inform atie ove r de fre q ue ntie van de ge be urte nis in de vorm van e e n fictie f k rante nartik e l .

H e t k rante nartik e l im pl ice e rde dat

de ge be urte nis (bijv.

UFO ontvoe ring) ve e l vak e r voork w am dan m e n voorh e e n z ou aanne m e n.

Daarna w e rd de k inde re n in tw e e ge s pre k -k e n ge vraagd al l e s te ve rte l l en ove r w at z e z ich h e rinne rde n van de ge be urte nis s e n. De ve ronde rs te l l ing dat pl aus ibe l e , nie t-ge be urde s ituatie s (h e t s tik k e n in e e n s noe pje ) e e rde r tot val se h e rinne ringe n z ou l e ide n dan nie tpl aus ibe l e ge be urte nis s e n (UFO ontvoe ring), bl e e k nie tte k l oppe n.

De tw e e l e e ftijds groe pe n ontw ik k e l de n bij be ide nie t-ge be urde s ituatie s e ve nve e l val s e h e rinne ringe n. Ee n ve rs ch il tus s e n de l e e ftijds groe pe n w as e r w e lin de groe p die e xtra inform atie h ad ge k re ge n. De k inde re n van 7-8 jaar oud die e xtra inform atie k re ge n, h adde n tw e e k e e r z ove e l val se h e rinne ringe n al s de k inde re n die die inform atie nie t h adde n ge k re ge n. In de groe p van 11-12 jaar w as e r ge e n ve rs ch iltus s e n de be ide groe pe n.

Eindconcl us ie van h e t onde rz oe k is dat vooral de jonge k inde re n ge voe l ig z ijn voor s ugge s tie ve inform atie . Z e ontw ik k e l e n ge m ak kel ijk val s e h e rinne ringe n aan z e e r onw aars ch ijnl ijk e ge be urte nis s e n.

Fictie ve inform atie k an dit e ffe ct ve rs te rk e n.

De onde rz oe k e rs be nadruk k e n dat al l e k inde re n na h e t onde rz oe k grondig ge de brie fe d w e rde n om z e te l ate n inz ie n dat h un h e rinne ringe n fictie f w are n.

Bron: EDP. 8 M e e r inform atie w w w .ufonie uw s .nl

Th e guide s tar | 21

Foto: M 44 of de 'k ribbe ' door Raine r M e ie r.

Te l e s coop: M e ade 10" LX200 GPS f/10.

Cam e ra: Canon EO S 20Da m e t 10 x 600 s e conde n /ISO 400.

22 | Th e guide s tar

Rubrie k

D ie p in...fe b ruari Bij h e t val l e n van de avond - e n dat m om e nt k om t ie de re avond opval l e nd e e n s tuk je l ate r – bl ijft de s te rre nh e m e lvan de w inte r ons nog e ve n in z ijn ijz ige grip h oude n. De hel de rs te s te rre n van O rion e n om ge ving z ijn bij h e t be gin van de nach t m ooi bove n h e t z uide n z ich tbaar e n de w itfonk e l de Sirius , h e t gl as h e l de re oog van de Grote H ond (Canis M ajor), s ch roe it l aag bove n de z uide l ijk e h oriz on. H e t typis ch e h e rk e nnings punt van e e n avond in fe bruari is de z ich tbaarh e id van de z oge naam de 'w inte rz e s h oe k ' [1] ge vorm d door de hel de rs te s te rre n van de w inte rs te rre nh e m e l . De z e z e s h oe k s ch uift e l k e dag e e n be e tje m e e r naar h e t w e s te n e n m aak t pl aats voor e e n ande r s e iz oe n m e t ande re s te rre nbe e l de n: de l e nte m e t z ijn typis ch e cons te l l atie s z oal s de Le e uw (Le o), de K re e ft (Cance r), de M aagd (Virgo), de O s s e nh oe de r (Boöte s )... De z e s te rre nbe e l de n l igge n e e n e ind w e g van h e t mel k w e gvl ak e n h un l ich tk rach t is e e n s tuk m inde r dan de opval l e nde w inte rs te rre nh e m e l : h e tl ijk t w e le e n donk e r s tuk s te rre nh e m e l !

in e e n ve e rtig tal s te rre n. O p 4 m aart 1769 ve re e uw igde Ch arl es M e s s ie r dit obje ct in z ijn ons te rfe l ijk e catal ogus .

Me t e e n te l e s coop is het cl us te re ffe ct e nk e l bij de l aags te ve rgrotinge n op te m e rk e n m aar nie t ge tre urd, de ve l e dubbe l s te rre n in dit obje ct z ijn e e n O nde r e e n goe d donk e re h e m e l w are ve rade m ing voor w ie h e t k un je de h e l de rs te l e de n van de z e ge bie d in de tail w il gaan m ooie ope n s te rre nh oop nog juis t be s tude re n. Voor de be z itte rs van z ie n: e r z ijn e e n 5tal s te rre n tot grote te l e s cope n h e e ft M e s s ie r 44 m agnitude 6,6. De re de n e rvan is nog e e n ande re uitdaging w ant in duide l ijk w ant ne t z oal s de h e t be e l dve l d van de z e grote ope n Pl e jade n [2] l igt de z e ope n s te rre nh oop be vinde n z ich m aar s te rre nh oop m e t e e n afs tand van l ie fs t 14 e xtragal actis ch e s te l sel s 610 l ich tjare n vrij nabij. Tijde ns e e n tus s e n m agnitude 14,5 e n 15,7. De goe d h e l de re nach t h e b ik de vijf m ak k e l ijk s te (m ins t indruk dat ik pe rife e r e nk e l e s te rre n m oe il ijk s te ?) nl . NGC2624, 2625, k an z ie n aan- e n uitpink e n e n 2637, 2643 e n 2647 s taan ve rm e l d M e s s ie r 44 is h ie rm e e e e n goe de op k aart 141 van Uranom e tria param e te r van de gre ns m agnitude 2000 (e e rs te e ditie ). De z e s te l sel s van de h e m e l . M e t e e n doors ne de z ijn vis ue e le e n w are uitdaging e n van 100 l ich tjare n en e e n m ins te ns e e n ope ning van 30 cm is ve rm oe de l ijk aantal l e de n van h ie r noodz ak e l ijk . Ik de nk dat m is s ch ie n w e l1000, is dit e e n vrij C.C.D. cam e ra's h ie r fantas tis ch grote ope n s te rre nh oop. Z ow e l m oe te n k unne n pre s te re n. W ie M e s s ie r 44 al s de H yade n (Stie r) s tuurt e e n te k e ning of e e n z ijn 500 m il joe n jaar ge l e de n uit opnam e ? M e t k l e ine re l e nz e n is de z e l fde as s ociatie ons taan. [3] M e s s ie r 44 in z ijn ge h e e le n m e t w at ruim e om ge ving te Ee n k l e ine ve rre k ijk e r ge e ft e e n fotografe re n. H e t l e ve rt al tijd m ooie prach tig be e l d: de h e l de rs te l e de n, pl aats je s op. m e t de opval l e nde ce ntral e h uis je s vorm , l igge n in e e n ve l d van Probe e r tijde ns de k om e nde dage n Late r op de avond is h e t z w ak k e re s te rre n en ne ve l , e n w e k e n e ve n naar buite n te s te rre nbe e l d de K re e ft (Cance r) ge vorm d door de ‘ ne t-nie t- l ope n e n probe e r de z e l e uk e ope n m ooi op te m e rk e n. H e t is nie t e ch t opge l os te ’ z w ak k e re s te rre n. Ee n s te rre nh oop in onz e gal actis ch e een hel de r s te rre nbe e l d m aar w ie groot be e l dve l d is voor M e s s ie r 44 ach te rtuin e ve n op te z oe k e n. En op e e n re de l ijk donk e re pl aats s taat onm is baar om e ch t te ge nie te n van ja, ik k ijk graag jul l ie pe rs oonl ijk k an tus s e n de ce ntral e s te rre n van h e t cl us te re ffe ct w ant de s ch ijnbare e rvaringe n te ge m oe t. Tot vol ge nde dit s te rre nbe e l d (g, q , d, h Cancri) doors ne de is 1,2°. Vooral de m aand w ant dan gaan w e l angs bij e e n re de l ijk h e l de r vl e k je (m ag 3,1) ve rs ch il l e nde drie h oe k je s z ijn m ooi e e n duo van m e l k w e gs te l sel s. m e t h e t bl ote oog opm e rk e n nl . op te m e rk e n e n h e t ge h e e ltoont M e s s ie r 44 (NGC 2632), ook w e lde z ich al s een bol vorm ige Foto: M 44 s am e n m e t k om e e t K ribbe (Prae s e pe ) of de Bije nk orf ve rz am e l ing van h e l de re s te rre n, C/2001 Q4. Bron: Cl oudynigh ts . ge noe m d. De be nam ing ‘ K ribbe ’ (of m ooi afge s ch e ide n van de Prae s e pe ) date e rt uit de oudh e id om ringe nde ruim te . Ge bruik voor [1] K urt Ch ris tiae ns : Die p in De ce m be r, Th e te rw ijl de ‘ Bije nk orf’ e e rde r e e n dit obje ct dus e e n ve rre k ijk e r of uw Guide s tar (12,2009 ). [2], [3] Stoyan R.: Atl as re ce nte aanduiding is e n e ch t w e l z oe k e r.

U k an een goe ie de r M e s s ie r-O bje cte , p. 182 (2006) ve rw ijs t naar h e t ce ntral e de e lvan bre e dve l dk ijk e r bouw e n m e t e e n de ope n s te rre nh oop dat de vorm te l el e ns e n e e n ocul air. Aan de 8 M e e r inform atie van e e n h uis je (ofbije nk orf) toont. sl ag! w w w .de e ps k y.be De z e s ch itte re nde ope n s te rre nh oop m oe t z e k e r re e ds ge k e nd ge w e e s t z ijn s inds de oe rtijd m aar de e e rs te be s ch rijvinge n vinde n w e onde r ande re te rug bij de grie k s e w aarne m e rs Aratos (260 v. Ch r.), H ipparch os (130 v. Ch r.) e n Ptol e m e us voe gde h e t obje ct toe aan z ijn Al m age s t, dé e e rs te grote Ste rcatal ogus w aar ook e nk e l e ‘ ne ve l ige ’ obje cte n in w e rde n opge nom e n. M e t de k om s t van de te l e s coop s te l de Gal il e o Gal il e i s ne l vas t dat e r van ne ve l igh e id ge e n s prak e w as : H ij l os te h e t obje ct op Th e guide s tar | 23

Rubrie k

H em el k al e nd e r Dank z ij de K onink l ijk e Ste rre nw ach t van Be l gië k unne n w ij u de z e hemel k al e nde r aanbie de n. Le t w e l!

Al l e tijds tippe n z ijn aange ge ve n in UT (w e re l dtijd). M e n m oe t één uur bijte l l e n om de pl aats e l ijk e tijd te be k om e n.

2e - Ee rs te K w artie r van de M aan om 23 h 13 m .

4e - De k l e ine pl ane e t (27) Eute rpe (+ 8,8) in oppos itie m e t de Z on in h e t s te rre nbe e l d Cance r om 4 h . De M aan in w ijde conjunctie m e t de s te r Al de baran (+ 1,1), 10° te n noorde n e rvan om 22 h .

5e - De M aan in de nabijh e id van de s te r Be ta Tauri (+ 1,6) rond 19 h (Te be k ijk e n m e t binocul air).

Rak e nde be de k k ing van de s te r SAO 77322 (+ 5,7) aan de donk e re m aanrand in de onm idde l l ijk e nabjh e id van e e n l ijn l ope nde door Se dan (F), Fl ore nvil l e e n M e rs ch (L) rond 19 h 52 m .

6e - Be de k k ing van de s te r 27 Eps il on Ge m inorum (+ 3,2) m e t ve rdw ijning van de s te r aan de donk e re m aanrand rond 19 h 35 m e n w e de rve rs ch ijning aan de ve rl ich te m aanrand rond 20 h 42 m .

7e - De M aan 6° te n z uide n van de s te r Pol l ux (+ 1,2) om 19 h . De M aan in h e t pe rige um (op 361 488 k m van de Aarde - Sch ijnbare diam e te r : 33'03") om 20 h .

9 e - Vol l e M aan om 14 h 49 m .

M aans ve rduis te ring door de bijs ch aduw , onz ich tbaar in Be l gië , van 12 h 36 m tot 16h 40m (O pk om s t van de M aan om 16 h 55 m ).

10e - De M aan 3° te n z uide n van de s te r Re gul us (+ 1,3) om 7 h . De kl e ine pl ane e t (511) Davida (+ 10,1) in oppos itie m e tde Z on.

11e - De m e e s t l ate z onne cul m inatie van h e t jaar (om 11 h 56 m

24 | Th e guide s tar

47,7 s te Uk k e l ) e n groots te ne gatie ve w aarde (-14 m 13,7 s ) van de tijds ve re ffe ning, m .a.w . h e t ve rs ch ilde r re ch te k l im m inge n van de m idde l bare e n van de w are Z on.

De M aan 7° te n z uide n van Saturnus (+ 0,7) om 19 h .

12e - Ne ptunus in conjunctie - dus nie t w aarne e m baar - m e t de Z on om 13 h e n ove rige ns op h e t ve rs t van de Aarde de 13 fe bruari op 31,0201 as tronom is ch e e e nh e de n AE of4640,541 m il joe n k il om e te r.

13e - M e rcurius (+ 0,0) in z ijn groots te w e s te l ijk e e l ongatie - 26°06' te n w e s te n van h e t m idde l punt van de z onne s ch ijf - om 21 h (Ee n och te ndve rs ch ijning in nie t bijz onde r guns tige w aarne m ings om s tandigh e de n).

14e - De M aan 4° te n z uide n van de s te r Spica (+ 1,2) om 7 h .

16e - Laats te K w artie r van de M aan om 21 h 37 m .

17e - Ve rdw ijning van de s te r Pi Scorpii (+ 3) ach te r de m aanrand k ortvoor z ons opk om s tom 6 h 44 m M ars in nie t w aarne e m bare conjunctie m e t Jupite r, 0°35' te n z uide n e rvan om 10 h (de tw e e pl ane te n te dich t bij de Z on op h un opk om s t).

De M aan in nie t w aarne e m bare conjunctie m e t de s te r Antare s om 21 h (Ve rs ch ijns e londe r de h oriz on).

18e - In h e t s te rre nbe e l d Capricornus vanaf de 22 januari e n in h e t s te rre nbe e l d Aq uarius vanaf onge ve e r de 17 fe bruari, tre e dt de Z on in h e t te k e n de Vis s e n om 12 h 46 m . De k l e ine pl ane e t (13) Ege ria (+ 10,1) in oppos itie m e tde Z on.

23e - De M aan in nie t w aarne e m bare conjunctie m e t Jupite r om 1 h (onde r de h oriz on).

24e - M e rcurius in nie t w aarne e m bare conjunctie m e t Jupite r, 0°37' te n z uide n e rvan om 3 h (onde r de h oriz on). Prach tige groe pe ring van de m aans ik k e l e n drie pl ane te n (M e rcurius , Jupite r e n M ars ) in de och te ndh e m e l om 6 h (Nie t z ich tbaar in onz e s tre k e n m e t z ons opk om s tom 6 h 37 m ).

25e - Nie uw e M aan om 1 h 35 m .

De k l e ine pl ane e t (1) Ce re s (+ 6,9 ) in oppos itie m e t de Z on - dan de hel e nach t z ich tbaar m e t e e n binocul air in h e t s te rre nbe e l d Le o - om 14 h , e n ove rige ns op h e t dich ts t bij de Aarde op 1,5832 AE of 236,843 m il joe n k il om e te r om 24 h .

27e - Uranus (+ 5,9 ) in h e t aph e l ium - op h e t ve rs t van de Z on - op 20,09 89 AE of 3006,753 m il joe n k il om e te r (O m l oops tijd van Uranus : 84,02 jaar !). Prach tige s am e ns tand 's avonds bove n de w e s te l ijk e h oriz on : de m aans ik k e l nabijVe nus (+ 4,6).

Z ich tbaarh e id van de pl ane te n Z ich tbaar m e t h e t bl ote oog: Ve nus e n Saturnus . M e t te l e s coop of binocul air: M e rcurius e n Uranus .

O nz ich tbaar: M ars , Jupite r e n Ne ptunus .

19 e - De M aan in h e t apoge um (op 405 129 k m van de Aarde - Sch ijnbare diam e te r : 29 '30") om 17 h .

M e rcurius (+ 1,0/-0,1), op z ijn groots te w e s te l ijk e e l ongatie op 13 fe bruari, in de al l e re e rs te dage n van de m aand m e t e e n binocul air 's m orge ns bove n de z uidoos te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Sagittarius , k om t de 1 om 6 h 05 m , de 14 om 5 h 53 m e n de 28 om 5 h 55 m of re s pe ctie ve l ijk 1 h 14 m , 1 h 04 m e n 0 h 34 m voor de Z on op.

22e - De M aan in nie t w aarne e m bare conjunctie m e t M e rcurius om 22 h (onde r de h oriz on).

Ve nus (-4,6/-4,6), 's avonds bove n de w e s te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Pis ce s , gaat de 1 om

20 h 56 m , de 14 om 21 h 05 m e n de 28 om 20 h 53 m of re s pe ctie ve l ijk 4 h 22 m , 4 h 07 m e n 3 h 31 m na de Z on onde r.

M ars (+ 1,3/+ 1,2), in het s te rre nbe e l d Capricornus , k om t de 1 om 6 h 46 m , de 14 om 6 h 23 m e n de 28 om 5 h 55 m of re s pe ctie ve l ijk s l e ch ts 33 m in, 34 m in e n 34 m in voor de Z on op, dus prak tis ch nie tw aarne e m baar.

Jupite r (-1,9 /-2,0), in h e t s te rre nbe e l d Capricornus , k om t de 1 om 7 h 08 m , de 14 om 6 h 25 m e n de 28 om 5 h 37 m of re s pe ctie ve l ijk sl e ch ts 11 m in, 32 m in e n 52 m in voor de Z on op, dus prak tis ch nie t w aarne e m baar.

Saturnus (+ 0,8/+ 0,6), s te e ds vroe ge r 's avonds bove n de z uidoos te l ijk e h oriz on e n de re s t van de nach t bove n de h oriz on in h e t oos te l ijk de e l van het s te rre nbe e l d Le o, k om t de 1 om 19 h 52 m , de 14 om 18 h 57 m e n de 28 om 17 h 56 m op.

Uranus (+ 5,9 /+ 5,9 ), 's avonds bove n de z uidw e s te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Aq uarius , gaat de 1 om 20 h 02 m , de 14 om 19 h 15 m e n de 28 om 18 h 24 m onde r.

Ne ptunus (+ 8,0/+ 8,0), in conjunctie m e t de Z on op 12 fe bruari e n dus nie t w aarne e m baar, gaat door de m e ridiaan de 1 om 12 h 39 m , de 14 om 11 h 50 m e n de 28 om 10 h 57 m door.

Te k e ning v/d m aand O p de te k e ning h ie rnaas t k an je M 20, ook w e l be k e nd al s de Trifidne ve l in h e t s te rre nbe e l d boogs ch utte r, te rugvinde n. Dit m e t e e n ve rgroting van 6,7 m aal e n ge z ie n door e e n Starbl as t 4.5 te l e s coop (z ie pagina 38). W aarge nom e n door K urtCh ris tiae ns .

8 M e e r inform atie w w w .de e ps k y.be

Th e guide s tar | 25

Artik e l

Saste ria, pub l ie k e ste rre nw ach top K re ta H oe is h e t ide e nu ge groe id om e e n s te rre nw ach t op te rich te n in e e n ande r l and dan Be l gië ?

Al s trots e e ige naars k unne n w e jul l ie e e n onve rge te l ijk e vak antie be z orge n voor de gans e fam il ie . W ij bie de n u aan: z e e , z on, natuurw ande l inge n, art-w ork s h ops e n al s h oofdth e m a obs e rve re n van de nach te l ijk e h e m e l .

W ie z ijn w ij ? M ijn naam is Fe ys Fil ip ge bore n in 19 61 ne t z oal s m ijn vrouw De brabande re Ch antal .

Ch antalis alve l e jare n z e l fs tandig k uns te nare s e n z e t dit ve rde r h ie r op K re ta door m e ns e n te be ge l e ide n tijde ns de w ork s h ops . Ik be n afge s tude e rd al s Te ch nis ch H outbe w e rk e r e n m e t ve rde re s tudie s h e b ik h e t dipl om a be h aal d van l e e rk rach t h outbe w e rk ing. Door m ijn vorige functie al s l e e rk rach t be n ik ge w oon om m e t m e ns e n om te gaan, w at e e n groot pl us punt is .

Na één jaar Grie k s te vol ge n e n h e t vre e m de al fabe t aan te l e re n w are n we kl aar om de inw one rs te confronte re n m e t onz e pl anne n. W e z ijn h ie r h e e l ontvange n e n z ij s te une n ons vol op, e r is z e l fs ve e l inte re s s e bij de be w one rs .

O nm idde l l ijk h e bbe n z e vrage n: w at z ie je door e e n te l e s coop, w at is die hel de re s te r e nz . M e t de e rvaring die ik al h e b m e t s te rre nk unde vanaf 19 80, k an ik de be z oe k e rs van Sas te ria uitl e g ve rs ch affe n.

Indie n nodig be ge l e id ik vooropge s te l de inte re s s e s e n re al is e e r ik be paal de voors te l l e n.

Sam e n h e bbe n w e e e n naam ge z och t, met het Grie k s e w oorde nboe k e rbij e n w at ge z ond ve rs tand s l aagde n w e in onz e opz e t. De naam “ Sas te ria” w e rd afge l e id van h e t Grie k s e w oord “ k s as te rià” . De be te k e nis “ s te rre nhemel ” is dan ook tre ffe nd voor onz e publ ie k e s te rre nw ach t h oog in de be rge n. M e t m e e r dan 300 hel de re nach te n pe r jaar is dit e e n uitge l e z e n pl aats om te obs e rve re n.

Ee n gre ns m agnitude van 7 is h ie r ge m ak k e l ijk h aal baar w at h e t contras t s te rk be vorde rd bij h e t w aarne m e n van de e ps k y. W at is nu de l ocatie van “ Sas te ria” ?

Noorde rbre e dte 35° 04’ 13” / O os te rl e ngte 25° 58’ 21” . De z e l ocatie is één van de m e e s t z uide l ijk e van Europa. De h oogte van de s te rre nw ach t is 420 m e te r e n 6 k m van de z e e w aar je de h e t badpl aats je M ak ri Gial os vind. De rit e r naar toe gaat l angs e e n k ronk e l e nde w e g m e t fantas tis ch e ve rz ich te n. De s te rre nw ach t be vindt z ich in e e n h e e lk l e in dorp, e n is 26 | Th e guide s tar

Sinds ve l e jare n be z oe k e n w e Grie k e nl and e n al tijd w as ik ve rw onde rd door de prach tige s te rre nh e m e ldie e r h e e rs t op de Grie k s e e il ande n. Te l k e ns h ad ik een kl e ine te l e s coop m e e of ve rre k ijk e r om de nach te l ijk e h e m e l af te s pe ure n. O ok h e t ge dach t om te gaan w one n in Grie k e nl and h ie l d ons al e nk e l e jare n be z ig. Dus h e bbe n w e de s prong ge w aagd in de z om e r van 2004. O nm idde l l ijk z age n w e h e t pote ntie e lom de tuin te om vorm e n tot publ ie k e s te rre nw ach t.

Foto: Eige naar Fil ip Fe ys m e t één van de vie r be s ch ik bare te l e s cope n. z uidw aarts ge rich t. Er s taan vie r te l e s cope n opge s te l d e n indie n nodig k unne n dit e r vijf z ijn, bijvoorbe e l d bij s te rbe de k k inge n of m aanve rduis te ringe n e n z o ve rde r.

Door h e t m il de k l im aat k unne n w e al tijd obs e rve re n m e t te l e s cope n die opge s te l d s taan in onz e tuin op vas te m onte ringe n. Er is natuurl ijk ook de m oge l ijk h e id om te l e s cope n te ve rpl aats e n in ge val van as tronom is ch e ge be urte nis s e n op ande re l ocatie s op h e te il and.

H e t aanpal e nde h uis z orgt e rvoor dat w e onz e k l ante n k unne n ontvange n in e e n aange nam e s fe e r.

Na 3,5 jaar ve rbouw inge n, z ijn w e e r uite inde l ijk in ge s l aagd om al één jaar officie e lope n te z ijn voor h e t publ ie k . W e h e bbe n al ve l e te vre de n k l ante n ge h ad uit al l e h oe k e n van de w e re l d. M om e nte e l be s taat h e t groots te de e l , z o'n 70% van onz e k ijk l us tige n, uit toe ris te n e n natuurl ijk ook be w one rs van h e t m ooie vak antie l and Grie k e nl and.

De l aats te m aande n is e r m e e r e n m e e r inte re s s e uit de h oe k van de am ate ur as tronom e n w at ik al l een m aar k an toe juich e n. Dit is één van onz e groots te doe l s te l l inge n, de am ate ur as tronoom de m oge l ijk h e id bie de n h e t gans e jaar te k unne n obs e rve re n onde r e e n e xce l l e nte nach te l ijk e h e m e l .

K ortnie uw s O nge ve e r 330 jaar ge l e de n ontpl ofte e r e e n z w are s te r in h e t s te rre nbe e l d Cas s iope ia. H e t re s tant van de z e s te r is nog s te e ds w aarne e m baar e n is onde r meer een bron van röntge ns tral ing. Ee n nie uw fil m pje van Cas s iope ia A, ge bas e e rd op ge ge ve ns van de NASA-röntge ns ate l l ie t Ch andra, toont ve rande ringe n in de tijd, z oal s die nog nie t e e rde r bij e e n obje ct van dit type z ijn w aarge nom e n.

Van de s upe rnovare s t is nu bove ndie n ook e e n drie dim e ns ionaal m ode l be s ch ik baar. Bijna tie n jaar ge l e de n m aak te Ch andra z ijn e e rs te opnam e van Cas s iope ia A. Sinds die n z ijn m e t e nige re ge l m aat nie uw e opnam e n ge m aak t. Daarm e e is e e n fil m pje ge m aak t w aarop te z ie n is h oe de door e e n ontpl offe nde s te r uitge s tote n gas ne ve l opz w e l t e n ve rande rt. Uit m e tinge n bl ijk t dat Cas s iope ia A m inde r s ne luitdijt dan op bas is van de h uidige th e ore tis ch e m ode l l e n w ordt ve rw ach t. Vol ge ns de s te rre nk undige n die h e t obje ct onde rz oe k e n, k om t dit m ys te rie uz e e ne rgie ve rl ie s te n goe de aan de ve rs ne l l ing van de de e l tje s die be k e nd s taan onde r de ve rz am e l naam 'k os m is ch e s tral ing'. H e t drie dim e ns ional e m ode lvan Cas s iope ia A l aat z ie n dat de s upe rnovare s t in fe ite uit tw e e com pone nte n be s taat: e e n bol vorm ige com pone nt, be s taande uit de buite ns te l age n van de oors pronk e l ijk e s te r, e n e e n afge pl atte com pone nt, die uit m ate rie van die pe r ge l e ge n l age n be s taat. Uit de s ch ijfvorm ige com pone nt s ch ie te n ve rs ch e ide ne pl uim e n of je ts van s ne l be w e ge nde m ate rie naar buite n. 09 01-2009 .

W aarne m inge n m e t de NASAinfraroods ate l l ie t Spitz e r h e bbe n z e s w itte dw e rgs te rre n opge l e ve rd die om ringd z ijn door de ove rbl ijfs e l e n van ve rbrijz e l de pl ane toïde n. Dat k l ink t nie t e rg h oopge ve nd, m aar dit pl ane toïde npuin ge e ft inform atie ove r h e t m ate riaal w aaruit pl ane te n bij ande re s te rre n k unne n be s taan. Tot dus ve r l ijk e n de re s ul tate n e r op te w ijz e n dat h e t m ate riaal w aaruit de aarde e n ande re rots ach tige pl ane te n van ons z onne s te l s e lz ijn opge bouw d, ook e l de rs in h e t h e e l alve e lvoork om t.

Ande rs ge z e gd: ook bij ande re s te rre n z ul l en z ul ke pl ane te n ge e n ze l dz aam h e id z ijn. Pl ane toïde n e n pl ane te n onts taan uit s tofrijk m ate riaal dat in s ch ijve n rond jonge s te rre n aanw e z ig is . Al s z o'n s te r h e t e inde van z ijn be s taan nade rt, z w e l t h ij op tot e e n rode re us , w aardoor de m e e s t nabijge l e ge n pl ane te n e n pl ane toïde n w orde n opge s l ok t e n de bane n van obje cte n op grote re afs tande n ve rs toord w orde n. Uite inde l ijk bl aas t de re uz e ns te r z ijn buite ns te l age n w e g, e n bl ijft e r e e n k l e in re s tant ove r: de w itte dw e rg. Pl ane toïde n die nadie n e e n baan h e bbe n die h e n te dich t bij de w itte dw e rg voe rt, z ul l en onde r invl oe d van ge tijk rach te n ve rbrijz e l d w orde n. H ie rdoor onts taat e e n nie uw e gorde lvan s tof rond de w itte dw e rg. Tot nu toe is bij ach t w itte dw e rge n z o'n s tofgorde l w aarge nom e n. De h oe ve e l h e id s tof z ou in al l e ge val l e n toe te s ch rijve n z ijn aan één fors e ve rbrijz e l de pl ane toïde . 09 -01-2009 .

Natuurl ijk h e bbe n we nog doe l s te l l inge n. O m te be ginne n w il l e n w e s te rre nk unde be k e nd m ak e n bij h e t grote publ ie k . W e w il l e n ook de m oge l ijk h e id bie de n om te w e rk e n m e t ve rs ch il l e nde type n te l e s cope n. H e t aanl e re n van de s te rre nh e m e l m e t al z ijn w onde re n is pl e z ie r e n h e e ft ve e l vol doe ning. M e e r e n m e e r gaan w e ook m e e w e rk e n aan w e te ns ch appe l ijk e proje cte n. Daarom h e bbe n we ons tw e e de grote proje ct opge s tart, e e n z w are GO TO m onte ring van M ath is Ins trum e ns t voor de 20” ne w ton. De z e z al w orde n aange s tuurd door GTO CP3 As tro Ph ys ics s e rvo drive . O ok e e n nie uw ge bouw m e t afrol l e nd dak z al de te l e s coop be s ch e rm e n te ge n w e e rs om s tandigh e de n (Z ie onz e w e bs ite voor m e e r info h ie r ove r).

Dit z alm e e r de ure n ope ne n naar w e te ns ch appe l ijk e proje cte n e n m e e r m oge l ijk h e de n s ch e ppe n voor de am ate ur die k om t obs e rve re n e n aan as trofotografie de nk t. Al l e s z ou ope ratione e lm oe te n z ijn te ge n h al f m aart 2009 . In de nabije toe k om s t z al e r ook e e n Sol ar Te l e s cope bijk om e n e n z ul l e n w e ook e e n ve re niging ops tarte n om z o de je ugd of w ie dan ook de toe gang te ve rz e k e re n op be paal de dage n. Nu als taan w e in contact m e t Urania om as trore iz e n te organis e re n tijde ns be paal de vak antie pe riode s .

Daarvoor k unt u in de toe k om s t ook Urania voor contacte re n.

De TAL 250m m F8.5 K l e vs ov op GO TO m onte ring die nt voor al l e rh ande w aarne m inge n al s ook voor as trofotografie . De 20” of 500m m F4.5 Ne w ton op GO TO m onte ring s pre e k t voor z ich z e l f, De e ps k y is h ie r h e t h oofddoe le n al s ook as trofotografie . Piggyback op de 20” s taat e r e e n ne w ton 130m m F 5 de z e h e e ft tw e e functie s , die nt al s e ve ntue l e z oe k e r e n al s vol gk ijk e r bijh e tfotografe re n.

Al l e k ijk e rs z ijn voorz ie n van bijh ore nde ocul airs e n fil te rs . Bij de TalK l e vs ov e n de 20” Ne w ton z ijn al l e ocul airs e n fil te rs 2” . Voor h e t fotografe re n is e r onde r be ge l e iding de Canon D40 be s ch ik baar, de z e w ordt dan be die nd via l aptop, l ive vie w .

H e t w aarne m e n is vol ge ns jul l ie k e uz e , onde r be ge l e iding z odat u m axim aalde w aarne m ings tijd k unt be nutte n of z e l fs tandig. W e h e bbe n tw e e ve rs ch il l e nde form ul e s . O fw e l obs e rve e rt u ge w oon m e e in groe p Ie de re e n die ge s tart is e n be z e te n op ge re s e rve e rde dage n e n dit is van as tronom ie w e e t dat z ijn e e rs te te l e s coop nie t z ijn l aats te z al voor onge ve e r 2.5 uur. O f u h uurt de s te rre nw ach t af z odat u privé z ijn. Ik h e rinne r nog m ijn e e rs te 50 k unt obs e rve re n tot vijf uur m m Es s e nbach k ijk e r. W at e e n obs e rvatie tijd m e t al l e ins trum e ne rvaring. Nu is de z e m e t ve l e tarium tot be s ch ik k ing, z ie m e e r tus s e ns tappe n uitge groe id tot e e n info op onz e w e bs ite . O nz e h e us e 500m m ne w ton op GO TO . ge ge ve ns z ijn: Sas te ria Agios De m oge l ijk h e de n die e r nu z ijn in Stéfanos , South -Cre te , 72055 ve rge l ijk ing m e t 28 jaar te rug z ijn Gre e ce . E-m ail : s as te ria.cre te @ e norm . Ne t door de z e grote s prong gm ail .com . Te l e foon: 0030/28430 in te ch nol ogie , bie dt h e t m ij dit de 52053. Gs m :0030 69 45143787. m oge l ijk h e id om e e n proje ct op te rich te n van de z e om vang. Nu k an ik m ijn pas s ie ove rbre nge n naar ande re n.

Z oal s re e ds ge z e gd s taan e r al tijd vie r te l e s cope n te r be s ch ik k ing.

Laat ons be ginne n m e t de k l e ins te , de ETX 70 F5 van M ae de op GO TO az im ut. De z e w ordt m e e s tal

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

ge bruik t om te w e rk e n m e t jonge re n, de z e re fractor is éénvoudig te be die ne n e n h un e e rs te e rvaring m e t de nach te l ijk e h e m e lis e e n s ucce s . De 150m m F12.5 M ak s utov op e q uatorial e m onte ring h e e ft al s h oofddoe lh e t w aarne m e n van pl ane te n e n dubbe l s te rre n. M e t de z e te l e s coop w orde n ook dage l ijk s de z on w aarge nom e n, al l e w aarne m inge n k unt u te rugvinde n op onz e w e bs ite in PDF form aat.

8 M e e r inform atie w w w .s as te ria.com Th e guide s tar | 27

Artik e l

Be z oe k e e ns...d e A ard e ! in re l atie ge s pl aats t m e t w e rk van h e de ndaags e k uns te naars die re fl e cte re n ove r duurz am e ontw ik kel ing.

De vz w De m e te r s te l t de e xpos itie Dit is onz e Aarde ! voor die ge re al is e e rd w e rd door nv Te m pora. Dit is onz e Aarde ! is de groots te te ntoons te l l ing ooit ove r duurz am e ontw ik k e l ing e n vindt pl aats op de s ite van Tour & Taxis te Brus s e l . De groots te in te rm e n van oppe rvl ak te aange z ie n m e e r dan 2.500 m 2 voorz ie n is van e e n rijk parcours m e t prach tige de cors . De groots te ook in te rm e n van am bitie : de e xpos itie z al ge rich t z ijn op e e n h arm onie uz e ontw ik k e l ing van onz e s am e nl e ving. Dit gaat ve rde r dan al l e e n h e t probl eem van de opw arm ing van de aarde .

De m e te r h e e ft ge k oz e n om de te ntoons te l l ing Dit is onz e Aarde ! aan h e t publ ie k voor te s te l l en om dat z e pas t binne n de doe l s te l l inge n die de ve re niging voor oge n h oudt: bijdrage n aan h e t s ch e ppe n van de voorw aarde n voor e e n h arm onie uz e ontw ik k e l ing voor ie de re e n, voor vandaag e n m orge n.

De Aarde k an z onde r de m e ns , m aar de m e ns k an nie t l e ve n z onde r de natuurl ijk e h ul pbronne n die de Aarde bie dt. Toch z ijn die h ul pbronne n nie t onuitputte l ijk e n be paal de e cos ys te m e n h e bbe n z w aar te l ijde n onde r onz e activite ite n. Ie de r h e e ft z ijn ve rantw oorde l ijk h e id, m aar ie de r m oe t ook z ijn drom e n w aar k unne n m ak e n – vandaag e n m orge n. Dat is h e t pe rs pe ctie f van de e xpos itie Dit is onz e Aarde !: e e n m idde nw e g vinde n tus s e n ontw ik k e l ing e n e e n ve rs tandig ge bruik van natuurl ijk e h ul pm idde l e n van onz e pl ane e t.

Z onde r e e n onnodig s ch ul dge voe l te cre ë re n, m aar ook z onde r be s taande probl e m e n te ne ge re n.

De nk bijvoorbe e l d aan de e norm e

28 | Th e guide s tar

• Ee n m aats ch appe l ijk -re l e vante te ntoons te l l ing: h e t parcours is e e n w e e rs pie ge l ing van onz e tijd.

• Ee n te ntoons te l l ing m e t ontroe re nde voorw e rpe n: de e e rs te s pore n die de m e ns h e e ft ach te rge l ate n op Aarde , onz e vooroude r Lucy, de e e rs te vorm e n van k uns t (bv. Las caux), N • Ee n te ntoons te l l ing voor k inde re n: k inde re n k unne n z ich inl e ve n in s pe cial e s pe l ruim te s .

De z e unie k e te ntoons te l l ing l oopt van 18 ok tobe r 2008 tot e n m e t 26 april2009 op de s ite van Tour & Taxis , H ave nl aan 86 – 1000 Brus s e l

kl oof die gaapt tus s e n ons e n de arm e l ande n in h e t z uide n. O m de z e doe l s te l l ing te be h al e n, h e bbe n de ontw e rpe rs be s l ote n om e e n be roe p te doe n op e e n grote w aaie r aan m idde l e n. Dit is onz e Aarde ! is te ge l ijk e rtijd...

• Ee n w e te ns ch appe l ijk e te ntoons te l l ing: e r z ijn ve rs ch il l e nde w e te ns ch appe l ijk e inte ractie ve n: door producte n van de s upe rm ark e t te s canne n, ve rne e m t de be z oe k e r de CO 2-uits toot ge ge ne re e rd door h e t trans port e rvan, s te l t h ij in e e n re s taurant e e n bord s am e n m e t s e iz oe nproducte n, N • Ee n artis tie k e te ntoons te l l ing: de th e m a’ s die aan bod k om e n w orde n

O pe nings ure n: Van m aandag tot vrijdag : van 9 u00 tot 17u00.

Tijde ns h e t w e e k e nd, s ch ool vak antie s e n op fe e s tdage n : van 10u00 tot 19 u00. El k e w oe ns dagavond tot 21u. Be z oe k tijd : 1u30 tot 2u00.

Vol w as s e ne n:10 € . K orting: Stude nte n, s e niore n, w e rk z oe k e nde n: 8 € .

Groe pe n (m in. 15 pe rs .): 8 € .

K inde re n (6-18 jaar): 7 € . Sch ool groe pe n: 6 € . K inde re n jonge r dan 6 jaar: gratis . Re s e rvatie voor s ch ol e n e n groe pe n (vrij of ge l e id be z oe k ) is ve rpl ich t. Te l e fonis ch op + 32 (0)2 549 60 49 van m aandag tot vrijdag van 9 u30 tot 12u30 e n van 13u30 tot17u00.

8 M e e r inform atie w w w .tourtaxis .be

K ortnie uw s W e te ns ch appe rs van de NASA h e bbe n grote e ruptie s van m e th aangas op M ars w aarge nom e n e n ge ve n daarm e e de vraag naar m oge l ijk l e ve n op de Rode Pl ane e t e e n nie uw e duw in de rug, z o s taat te l e z e n in de jongs te uitgave van h e t w e te ns ch appe l ijk e vak bl ad Scie nce . De as tronom e n l oe rde n z e ve n jaar l ang m e t te l e s cope n op Aarde naar onz e buur e n s te l de n de e l s s te rk e s e iz oe ns ch om m e l inge n in de conce ntratie m e th aan in de atm os fe e r van de pl ane e t vas t. Z o nam e n z ij in 2003 tijde ns de z om e r e e n grote e ruptie w aar in h e t noorde l ijk h al frond, ne t z oal s in de M ars l e nte van 2006.

De pre cie z e oors prong van h e t gas is onbe k e nd, al h oe w e lh e t uit m e e rde re bronne n l e e k te k om e n e n s om s e e n re uz e ngrote conce ntratie w as . Z o om vatte e e n gas w ol k z ow at 19 .000 ton m e th aan. O p Aarde h e e ft 9 0 proce nt van h e t m e th aangas e e n biol ogis ch e oors prong te rw ijl de re s t e e n ge och e m is ch e bron h e e ft. H e t m e th aan op M ars k an van be ide s tam m e n, al dus de onde rz oe k e rs .

Se de rt 2003 h e bbe n drie groe pe n onde rz oe k e rs m e th aan op M ars vas tge s te l d. Enk e l e m aande n ge l e de n k w am de vraag naar m oge l ijk l e ve n op M ars w e e r op de voorgrond na nie uw e aanw z ijz inge n van de aanw e z igh e id van w ate r. Bron: Be l ga / GB / 15-012009 .

Th e ore tici vrage n z ich alh e e ll ang af h oe z w are s te rre n van s om s m e e r dan h onde rd z ons m as s a's k unne n onts taan. Eige nl ijk z ou je ve rw ach te n dat z e , l ang voor die om vang w ordt be re ik t, al h e t gas e n s tof uit h un om ge ving w e g bl az e n. M aar dat probl eem l ijk t m inde r groot dan h e t ooit l e e k . Am e rik aans e s te rre nk undige n h e bbe n e e n opl os s ing be dach t, die te ve ns ve rk l aart w aarom z w are s te rre n z o vaak de e l uitm ak e n van m e e rvoudige s te rs ys te m e n.

De vorm ing van s te l l aire be ge l e ide rs bl ijk t e e n ne ve ne ffe ct te z ijn van de ge boorte van s upe rz w are s te rre n (Scie nce Expre s s , 15 januari). De be l angrijk s te be vinding is e ch te r dat de s tral ings druk de vorm ing van z w are s te rre n nie t ve rh inde rt. Stral ings druk is de k rach t die el e k trom agne tis ch e s tral ing uitoe fe nt op de oppe rvl ak k e n die z ij tre ft. Ste rre n van e nk e l e tie ntal l e n z ons m as s a's produce re n al z 贸 ve e l s tral ing, dat z e de gas w ol k w aar z e uit ge bore n w orde n h e l e m aal aan fl arde n bl az e n. Toch z ijn e r ook s te rre n die ve e lz w aarde r z ijn dan dat.

De nie uw e com pute rs im ul atie l aat z ie n h oe dat m oge l ijk is .

In de s am e ntre k k e nde gas w ol k ontw ik k e l en z ich ins tabil ite ite n, w aardoor e r 'gate n' in w ol k onts taan w aarl angs e e n groot de e l van de s tral ing naar de ruim te onts napt. El de rs bl ijft gas naar de s te rin-w ording toe s trom e n. 15-01-2009 .

Artik e l

Al b e d o 0.39 Kl im aatve rande ring k an be te r w orde n afge re m d al s nie t al l e e n de h oe ve e l h e id broe ik as gas s e n w ordt te rugge dronge n, m aar ook de uits toot van roe t w ordt aange pak t, z e gge n w e te ns ch appe rs van NASA.

Ee n s tudie van de ruim te vaartorganis atie l aat z ie n dat h e t te rugdringe n van de ve rvuil ing m e t donk e re roe tde e l tje s de w e re l dw ijde te m pe ratuurs tijging k an te m pe re n. W ant ook de w aarge nom e n toe nam e van de z e k ool s tofre s te n, die in grote h oe ve e l h e de n vrijk om e n bij onvol l e dige ve rbrandings proce s s e n, l e ve rt e e n be l angrijk e bijdrage aan de h uidige opw arm ing: De m inus cul e z w e ve nde de e l tje s m ak e n de atm os fe e r e n h e t aardoppe rvl ak ie ts donk e rde r. De al be do, h e t w e e rk aats ings ve rm oge n van de aarde , ne e m t daardoor af, w aarbij e e n grote r de e lvan de ink om e nde z onne -e ne rgie in w arm te w ordt om ge z e t.

Vooral w anne e r roe tde e l tje s ne e rs l aan op s ne e uw e n ijs rond de pol e n is h e t e ffe ct groot.

O pw arm ing door roe t w e rk t daarm e e buite n h e t broe ik as e ffe ct om e n is tot nog toe voor e e n groot de e l buite n de aandach t van kl im aatw e te ns ch appe rs ge bl e ve n, die h oofdz ak e l ijk k ijk e n naar de be l angrijk s te ve roorz ak e rs van kl im aatve rande ring, broe ik as gas s e n al s CO 2 e n m e th aan.

NASA pl e it e r nu voor om naas t CO 2-re ductie s ook de uits toot van roe t te rug te dringe n. Dat h e e ft e e n aantal be l angrijk e voorde l e n, s te l l e n de Am e rik ane n. Z o bl ijft de CO 2 die w ij nu uits tote n z on h onde rd jaar actie f, te rw ijl roe tde e l tje s alna k orte tijd uit de atm os fe e r val l e n. De h oe ve e l h e id roe t te rugdringe n k an de opw arm ing dus dire ctte m pe re n.

Daarnaas t h e bbe n ve e l l ande n al e nige e rvaring m e t h e t e ffe ctie f ve rm inde re n van de roe tuits toot,

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

onde r ande re m e t be te re indus tril e fil te rs .

De rge l ijk be l e id h e e ft bove ndie n e e n pos itie f e ffe ct op de vol k s ge z ondh e id.

Roe t-de e l tje s , onde r ande re afk om s tig uit uitl aatgas s e n, be vatte n tot 40 ve rs ch il l e nde k ank e rve rw e k k e nde s toffe n. Daarnaas t k unne n z e ade m h al ings probl e m e n e n h artkl ach te n ve roorz ak e n.

Jaarl ijk s ove rl ijde n w e re l dw ijd m e e r dan tw e e m il joe n m e ns e n door roe tve rvuil ing. In Ne de rl and w ordt de h oge conce ntratie fijns tof in ve rband ge brach t m e t 10.000 s te rfge val l e n pe r jaar.

NASA concl ude e rt: H e t aanpak k e n van de z e ve rvuil ing bie dt s ubs tantil e voorde l e n voor de l uch tk w al ite it te rw ijl h e t ge l ijk tijdig een be l angrijk e bijdrage k an l e ve re n in de s trijd te ge n kl im aatve rande ring. Daarnaas t z ou h e t e e n unie k e k ans bie de n om ontw ik k e l ings l ande n bij de kl im aatonde rh ande l inge n te be tre k k e n. Naas t trans port e n indus trie w ordt ook ve e l roe t uitge s tote n door het pl atbrande n van l andbouw gronde n e n door h e t s tok e n op h outvuurtje s , de dage l ijk s e prak tijk voor h onde rde n m il joe ne n arm e boe re n. M e t nam e de ve rs pre iding van biogas ins tal l atie s k an e e n be l angrijk e bijdrage l e ve re n aan ve rl aging van die roe tuits toot.

Aan h e t be gin van h e t be s l is s e nde jaar voor h e t nie uw e k l im aatve rdrag w ordt h e t voors te l van NASA door de k l im aat-advis e urs voor de nie uw e Am e rik aans e re ge ring s e rie us ge nom e n. M aar h e t W as h ingtons e Ins tituut voor Be s tuur e n Duurz am e O ntw ik kel ing (IGSD) w aars ch uw t dat de NASA-s tudie vooral m oe t w orde n ge nte rpre te e rd al s sl e ch tnie uw s .

H e t opw arm e nde e ffe ct van roe t bl ijk t nam e l ijk grote r dan e e rde r ge dach t e n daarm e e ve rl oopt ook de h uidige kl im aatve rande ring s ne l l e r. Z w arte k ool s tof ve re rge rt de kl im aats ituatie . Sne l actie onde rne m e n is s im pe l w e g onz e e nige k orte te rm ijnoptie , z e gt Durw ood Z ae l k e , h oofd van h e t IGSD. Bron: H ie r e n nu.

8 M e e r inform atie h ttp://gcm d.nas a.gov Th e guide s tar | 29

Rubrie k

A ctivite ite nk al e nd e r Naar aanl e iding van h e t inte rnational e jaar v/d s te rre nk unde h e bbe n w e de z e rubrie k uitge bre id m e t activite ite n uith e tgans e l and z oal s ...

m e ns e n. W anne e r : 10 fe bruari W aar: Z e ge r van H e e auditorium , K ULe uve n, Tie ns e s traat 41, Le uve n M e e r inform atie : w w w .s te r.k ul e uve n .be /outre ach /iya2009 /inde x_ nl .h tm l .

01 Fe bruari Dive rs e n

11 Fe bruari ULB

Concours de te xte s de l a m ais on de l a Francité

e n-De nde r. Be tal ing: z o s ne l m oge l ijk na ins ch rijving op h e t re k nr. 001-4018612-75. W anne e r: donde rdag 29 januari van 19 u30 tot 22u00. W aar: Vorm ingpl us Grote Baan 183 Me l sel e (Be ve re n).

Me e r inform atie : w w w .vorm ingpl us .be /w aas -e nde nde r.

Gal axie s e tm atière noire 13 Fe bruari

«La tête dans l e s étoil e s », te le s t l e titre du grand concours de te xte s q ue l ance l e 1e r févrie r 2009 l a M ais on de l a Francité. Ce th èm e n’ e s t ce rte s pas étrange r à l ’ Année de l ’ As tronom ie , procl am ée par l ’ O .N.U. e n s ouve nir de Gal il ée , q ui pour l a pre m ière fois obs e rva l es étoil e s dans un tél e s cope ily a 400 ans . M ais , au gré de l a fantais ie de ch acun, l e titre de notre concours pe ut s ’ inte rpréte r de bie n de s façons N Date : du 1e r févrie r au 19 avril .

Pl us d’ inform ations : w w w .m ais onde l afrancite .be .

Quatrièm e l e çon (s ur 5) du trois ièm e m odul e du cours publ ic d'as tronom ie , s ous l 'égide du cons e il de l 'éducation pe rm ane nte de l 'ULB, tout publ ic, e ntrée l ibre (200 pl ace s ). Date : m e rcre di 11 févrie r, 18 à 19 h . Lie u: Auditoire H 1301, Bâtim e nt H , Ave nue H ége r, Cam pus du Sol bos ch , ULB, 1050 Bruxe l l es.

Pl us d'inform ations : h ttp://w w w .as tro.ul b.ac.be /CPA. 12 Fe bruari Vol k s s te rre nw ach tArm and Pie n

Curs us 's te rre n e n k os m os ' 04 Fe bruari O nbe k e nd

Gal axie s e tm atière noire Trois ièm e l e çon (s ur 5) du trois ièm e m odul e du cours publ ic d'as tronom ie , s ous l 'égide du cons e ilde l 'éducation pe rm ane nte de l 'ULB, toutpubl ic, e ntrée l ibre (200 pl ace s ) Date : m e rcre di 04 févrie r, 18 à 19 h Lie u: Auditoire H 1301, Bâtim e nt H , Ave nue H ége r, Cam pus du Sol bos ch , ULB, 1050 Bruxe l l es.

Pl us d'inform ations : h ttp://w w w . as tro.ul b.ac.be /CPA.

Ee n curs us die in 10 l e s s e n die pe r ingaat op de bouw e n l e ve ns l oop van s te rre n, s te rs ys te m e n e n s te rre ns te l sel s . O ok k os m ol ogie k om t aan bod. M e ns e n m e t ale e n z e k e re bas is k e nnis ove r s te rre nk unde . M axim aal 35 pe rs one n. W anne e r : Van 12 fe bruari t.e .m . 14 m e i, 20h 00-22h 00 (10 donde rdagavonde n). W aar : UGe ntVol k s s te rre nw ach t A. Pie n, Roz ie r 44 (ingang Ge z us te rs Love l ings traat), 9 000 Ge nt e n UGe nt-Ste rre Cam pus (K rijgs l aan 281, 9 000 Ge nt).

Me e r inform atie : w w w .arm andpie n.be .

12 Fe bruari Vorm ing Pl us

Confére nce 'La q uête de s e xopl anète s '

Confére nce 'La vie de s étoil es' Confére nce donnée dans l e cadre du cycl e d'introduction à l 'as tronom ie . Prix: 2,5 € , 1,5 € pour l e s étudiants , gratuit pour l es m e m bre s SAL. Grand publ ic, 178 pe rs onne s m ax. Date : ve ndre di 13 févrie r, 20h .

Lie u: Ins titut d'Anatom ie , Rue de Pitte urs 20, Liège .

Pl us d’ inform ations : w w w .s ocie te as tronom iq ue de l ie ge .be .

13 Fe bruari Vol k s s te rre nw ach tUrania

06 Fe bruari Pl ane tarium Brus s e l

O nbe k e nd

Voordrach tove r k os m ol ogie O p vrijdag 13 fe bruari om 20h 30 k an je op Urania e e n voordrach t ove r "K os m ol ogie " door Ch arl es Ram s donck bijw one n.

Van pl ane te n e n s te rre n gaat w e s ne l naar s te rre ns te l sel s . W e z ie n w e l ke rol die op k os m is ch e s ch aal s pe l e n. W e ontde k k e n dat de z e s te l sel s uit e l k aar drijve n. De z e k os m is ch e e xpans ie l e gt be pe rk inge n op voor de w aarne m e r, w e z ul l e n nooit h e t vol l e dige h e e l al k unne n be w onde re n. De toe gang is 5 e uro, voor Uranial e de n gratis .

Vol k s s te r-re nw ach t Urania, J. M atth e e s s e ns -s traat 60, 2540 H ove . w w w .urania.be .

Zel fs te rre n k ijk e n 14 Fe bruari

La re ch e rch e d’ e xopl anète s , par Rodrigo Al vare z (Pl anétarium de Bruxe l l e s ). Entrée l ibre . Date : 06 févrie r à 20h . Lie u : Ce ntre cul ture l de Braine -l ’ Al l e ud, 4 rue Jul es H ans , Braine -l ’ Al l e ud.

Pl us d’ inform ations : 02/387.16.42; Em ail : m ich e l _ vde _ as tro@ yah oo.fr.

10 Fe bruari K ULe uve n

Confe re ntie 'K os m ol ogie ' Confe re ntie "O ntde k je z e l f. Be gin bij h e t h e e l al (1/8)". Gratis , al ge m e e n publ ic, m ax.

200 30 | Th e guide s tar

K ijk jij ’ s nach ts ook w e le e ns naar bove n, om je te ve rbaz e n ove r de uitge s tre k th e id van ons h e e l ale n de ve l e s te rre n? W il je jouw k e nnis daarove r op e e n l aagdre m pe l ige m anie r uitbre ide n?Dan be n je m e e r dan w e l k om op de z e curs us re e k s !

Le s ge ve r Ivo De m e ul e nae re , natuurk undige van opl e iding, is al ruim 40 jaar ge pas s ione e rd be z ig m e t as tronom ie al s h obby. H ij is ook l id van as tronom ie cl ub M e rcator uit K ruibe k e , die m e e h ie l p aan de re al is atie van de z e re e k s . Prijs : 21 e uro, m e t k orting: 10,5 e uro.

Ins ch rijving: tot 5/1 op h e t te l nr. 03775 44 84 van Vorm ingpl us W aas -

Vol k s s te rre nw ach tM ira

W is k unde e n s te rre nk unde , e e n h arm onie us h uw e l ijk W is k unde e n s te rre nk unde , e e n h arm onie us h uw e l ijk . Toe gang: € 3,00. W anne e r: Z ate rdag 14 fe bruari 2009 om 15 uur. W aar: Vol k s s te rre nw ach t M IRA – Abdijs traat 22 – 1850 Grim be rge n. M e e r inform atie : 02/269 .12.80 w w w .m ira.be .

K ortnie uw s

18 Fe bruari ULB

As tronom e n van Prince ton Unive rs ity in de Ve re nigde State n h e bbe n e e n s am e nw e rk ings ove re e nk om s t onde rte k e nd m e t de National As tronom ical O bs e rvatory of Japan (NAO J). NAO J be h e e rt onde r ande re de grote 8,2m e te r Subaru-te l e s coop op M auna K e a, H aw aii. De Am e rik ane n w orde n m e de -ge bruik e rs van tw e e ge voe l ige nie uw e ins trum e nte n op de Subarute l e s coop: H ype r Suprim e -Cam (H SC, een e xtre e m ge voe l ige digital e cam e ra) en H igh Contras t Coronagraph ic Im age r w ith Adaptive O ptics (H iCIAO ), e e n ins trum e nt w aarm e e h e t m oge l ijk is om z w ak k e obje cte n vl ak bij h e l de re l ich tbronne n vas t te l e gge n. M e t de tw e e nie uw e w aarne m ings ins tru-m e nte n w ordt s trak s onde r ande re onde rz oe k ge daan naar z w ak k e obje cte n op z e e r grote afs tande n in h e t h e e l ale n naar pl ane te n bij ande re s te rre n. In h e t ve rl e de n is e r al op ve e l ande re ge bie de n s am e nge w e rk t door as tronom e n uit Prince ton e n uit Japan.

15-01-2009 .

De Brits e RoyalAs tronom icalSocie ty h e e ft de w innaars be k e ndge m aak t van e e n groot aantalprijz e n, m e dail l es en onde rs ch e idinge n in de as tronom ie e n de ge ofys ica.

De Gol d M e dal (ge noe m d naar as trofys icus Th om as Gol d) is toe ge k e nd aan as troch e m icus David W il l iam s van Unive rs ity Col l e ge London.

De Eddington M e dal (ge noe m d naar Arth ur Eddington) gaat naar Jam e s Pringl e van de Unive rs ite it van Cam bridge voor z ijn w e rk aan accre tie s ch ijve n in dubbe l s te rs ys te m e n. Sarah Bridl e van Unive rs ity Col l e ge London ontvangt de Fow l er Priz e (ge noe m d naar W il l y Fow l e r) voor h aar baanbre k e nde bijdrage n aan de k os m ol ogie . Ande re Royal As tronom ical Socie ty-prijs w innaars op h e t ge bie d van de s te rre nk unde z ijn Pe te r Ade (Unive rs ity of Cardiff), Sir Arnol d W ol fe ndal e (Unive rs ity of Durh am ), e n h e t SCUBA-te am dat de Sub-m il l im e tre Com m on Us e r Bol om e te r Array (SCUBA) van de Jam e s Cl e rk M axw e l l Te l e s cope ontw ik k e l de e n bouw de . 16-01-2009 .

Spaans e s te rre nk undige n h e bbe n, be h ul p van de Ve ry Large Te l e s cope , 37 nie uw e , jonge , s tofrijk e s te rvorm ings ge bie de n ontde k t in h e t nabije s te rre ns te l s e l NGC 253. De 's te rfabrie k e n' z itte n s am e nge pak t in e e n ge bie d dat s l e ch ts één proce nt van de total e afm e tinge n van NGC 253 be s l aat. Aanvul l e nde w aarne m inge n m e t de H ubbl e -ruim te te l e s coop e n de VLA-radiote l e s coop w ijz e n e rop dat e r in e l k van de s te rvorm ings ge bie de n ve l e tie nduiz e nde n z w are s te rre n z ijn onts taan. Daarm e e doe t NGC 253 z ijn naam al s 's tarburs t'-s te l s e l e e r aan.

O ok is vas tge s te l d dat z ich in h e t ce ntrum van dit s te l sel een s upe rz w aar z w art gat be vindt, dat onge ve e r ne t z o z w aar is al s het ce ntral e z w arte gat van ons e ige n Me l k w e gs te l sel . 19 -01-2009 .

Gal axie s e tm atière noire Cinq uièm e l e çon (s ur 5) du trois ièm e m odul e du cours publ ic d'as tronom ie , s ous l 'égide du cons e il de l 'éducation pe rm ane nte de l 'ULB, tout publ ic, e ntrée l ibre (200 pl ace s ). Date : m e rcre di 18 févrie r, 18 à 19 h . Lie u: Auditoire H 1301, Bâtim e nt H , Ave nue H ége r, Cam pus du Sol bos ch , ULB, 1050 Bruxe l l es.

Pl us d'inform ations : h ttp://w w w .as tro.ul b.ac.be /CPA. 19 Fe bruari Pl ane tarium Brus s e l

Confe re ntie De Bure n: Gérard Bodifée Gratis , m ax.

340 m e ns e n.

W anne e r: donde rdag 19 fe bruari, 19 u30-22u. W aar: Pl ane tarium van de K onink l ijk e Ste rre nw ach t van Be l gië , Boe ch outl aan 10, 1020 Brus s e l . M e e r inform atie : de Bure n, T 02 212 19 30, info@ de bure n.e u, w w w .de bure n.e u.

20 Fe bruari Société As tronom iq ue de Liège

Th éorie e te xpérie nce de Gal il ée à Eins te in Cycl e de confére nce s de l a Société As tronom iq ue de Liège « La révol ution gal il ée nne ». Prix : 2,5 € , 1,5 € pour l e s étudiants , gratuit pour l e s m e m bre s SAL. Grand publ ic, 178 pe rs onne s m ax. Lie u : Ins titut d'Anatom ie , Rue de Pitte urs 20, Liège . Pl us d’ inform ations : Société As tronom iq ue de Liège , réponde ur: 04 253 35 9 0, A.Laus be rg@ s k yne t.be .

21 Fe bruari Euro Space Ce nte r

fe bruari: Dr. Sve n De Rijck e , ‘ O nz e pl aats tus s e n de s te rre n’ . Bre e d publ ie k , 100 p/l e z ing. W anne e r: 21 fe bruari. W aar: UGe nt-Vol k s s te rre nw ach t A. Pie n, Roz ie r 44 (ingang Ge z us te rs Love l ings traat), 9 000 Ge nt.

Me e r inform atie : w w w .arm andpie n.be .

25 Fe bruari ULG

Stage rh étos : 'Découve rte de s m étie rs s patiaux' Stage s de 1 à 3 jours , s ur de m ande , dans l a période de carnaval (du 25 au 27/2/2009 ) Date : 25-27 févrie r 2009 Lie u: SartTil m an, Bat B5C, Liège Pl us d’ inform ations : naz e @ as tro.ul g.ac. be .

27 Fe bruari O nbe k e nd

L’ Âge d’ O r de s Scie nce s arabe s La Vil l e de M ons e t l ’ Unive rs ité de M ons -H ainaut (UM H ) accue il l e nt à l a Sal l e Saint-Ge orge s , s ur l a Grand Pl ace , l a très be l l e e xpos ition L’ âge d’ or de s Scie nce s arabe s , réal is ée par l ’ ULB s ous l a dire ction du Prof.

H os s am El k h ade m , com m is s aire s cie ntifiq ue . À ce tte occas ion, e t dans l e cadre de l ’ Année m ondial e de l ’ As tronom ie , l ’ e xpos ition intégre ra un vol e t inédit q ui déve l oppe ra l ’ évol ution de l ’ h is toire de l ’ as tronom ie .

En m arge de l ’ e xpos ition, q uatre confére nce s d’ e xce ption s e ront propos ée s à l ’ UM H , ains i q ue de s s oirée s de découve rte du cie l . La participation à tous ce s événe m e nts e s tgratuite .

Date : du 27 févrie r au 12 avril09 .

Lie u: Sal l e St-Ge orge s , Grand Pl ace , M ons . Pl us d’ inform ations : w w w .um h .ac.be /cds .

Inauguration de l ’ e xpos ition te m poraire 'Le s pl us be aux cl ich és du cie lpar de s as tronom e s am ate urs be l ge s '

27 Fe b. t/m 1 m aart

Expos ition « Le s pl us be aux cl ich és du cie l par de s as tronom e s am ate urs be l ge s »(s al l e Envis at).

Date : 21 févrie r. Lie u : Euro Space Ce nte r (Trans inne s ). Pl us d’ inform ations : info@ e uros pace ce nte r.be ; w w w .e uros pace ce nte r.be .

De groots te s te rre nk undige e n ruim te vaartge rich te be urs uit de Be ne l ux! W anne e r : 27 fe bruari t/m 1 m aart. W aar: Forts traat 128, 8400 O os te nde . M e e r inform atie : w w w .ae 2009 .be .

As tro Eve ntGroup vz w

AE-2009

21 Fe bruari Vol k s s te rre nw ach tArm and Pie nt

Coolcos m os Ee n voordrach te nre e k s , w aarbij z e s Vl aam s e as tronom e n, w aarvan s om m ige met inte rnational e carrière , k om e n ve rte l l e n w at z ij ‘ cool ’ vinde n aan de cos m os . 21 Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

8 M e e r inform atie w w w .iya2009 .be Th e guide s tar | 31

Artik e l

W ie w as d e e ch te vad e r van d e ruim te vaart l andge note n (Je an-Jacq ue s Se rra, Ph il ippe Jung e t Th éo Pirard) ontde k te n h e t artik e lvan Coq uil h at e n tw e e van h e n s te l de n h un vonds t vorig jaar voor op h e t 59 s te Inte rnationaal As tronautis ch Congre s in h e tSch ots e Gl as gow .

Cas im ir-Eras m e Coq uil h at (1811189 0) w as e e n groot s pe cial is t op h e t vl ak van artil l e rie in h e t toe n nog jonge Be l gis ch l e ge r. Z ijn m il itaire carrière l ie p van de Be l gis ch e onafh ank e l ijk h e id in 1830 tot 1874. H ij h ad e e n gave voor w is k unde e n h ij s ch re e f ge vat ove r w e te ns ch appe l ijk e vraags tuk k e n.

Z ijn artik e lTraje ctoire s de s fus ée s vol ante s dans l e vide s te unde op de curs us s e n die h ij h ad ge vol gd aan de Unive rs ite it van Luik , op pyrote ch nis ch e h andl e idinge n e n de h andl e idinge n ove r artil l e rie voor de opl e iding van officie re n.

De Rus K ons tantin Ts iol k ovs k i w ordt al ge m e e n be s ch ouw d al s de 'vade r' van de ruim te vaart. M aar nog voor Ts iol k ovs k i publ ice e rde de Be l gis ch e ge ne raal -m ajoor Cas im irEras m e Coq uil h at voor h e t e e rs t de form ul e die aan de bas is l igt van de w e rk ing van e e n rak e tin de ruim te .

In 1873 ve rs ch e e n in M ém oire s de l a Société Royal e de s Scie nce s de Liège e e n artik e lvan 16 pagina’ s m e t al s tite lTraje ctoire s de s fus ée s vol ante s dans l e vide , w aarin bane n van rak e tte n in h e t l uch tl e dige w orde n be s ch re ve n. De s ch rijve r van h e t artik e lw as ge ne raal -m ajoor Cas im ir-Eras m e Coq uil h at (1811189 0). In dat artik e ls tond voor h e t e e rs t de form ul e die aan de bas is l igt van de w e rk ing van e e n rak e t in de ruim te . H e t w as e e n onde rde e l van e e n artik e ldat de w is k undige bas is l e gde om de be w e ging van m il itaire rak e tte n m e t vas te brands tof te be re k e ne n.

Die form ul e w e rd tot nu toe toe ge s ch re ve n aan de Rus K ons tantin Edoe ardovits j Ts iol k ovs k i (1857-19 35), die ze in 19 03 publ ice e rde in z ijn boe k De e xpl oratie van de k os m is ch e ruim te bij m idde l van rak e tte n. Toe n de ruim te vaart re al ite it w e rd k w am z ijn w e rk in de be l angs te l l ing e n w e rd h ij al s 'vade r' van de ruim te vaart be s ch ouw d. M aar de rtig jaar e e rde r h ad de Be l gis ch e m il itair Coq uil h at dus re e ds de form ul e ne e rge s ch re ve n in e e n acade m is ch w e te ns ch appe l ijk tijds ch rift. Drie door ruim te vaart ge pas s ione e rde 32 | Th e guide s tar

Z ijn artik e l w as k l aar op 11 april 1871 e n w e rd in 1873 ge publ ice e rd, 25 jaar voor Ts iol k ovs k i m e t w is k unde inz ag dat rak e tte n k onde n w orde n ge bruik t om de h e m e l te be s torm e n. Voor z ove r be k e nd w as h e t ook de l aats te publ icatie van ge ne raal Coq uil h at.

H e t artik e lge raak te s l e ch ts in h e e l be pe rk te k ring be k e nd. M aar z onde r dat h ij dat z e l f inz ag l e gde Coq uil h at de w is k undige bas is voor w at in de 20s te e e uw de ruim te vaart z ou w orde n.

De ve rge l ijk ing van Ts iol k ovs k i z ou dus e ige nl ijk de ve rge l ijk ing van Coq uil h at m oe te n ge noe m d w orde nN Aan boord van h e t inte rnationaal ruim te s tation ISS h ange n onde r m e e r foto’ s van Ts iol k ovs k i e n van 's w e re l ds e e rs te ruim te vaarde r Joe ri Gagarin aan de w and van de Rus s is ch e m odul e Z ve z da.

M is s ch ie n ve rdie nt Cas im ir-Eras m e Coq uil h at al s m is k e nde pionie r van de ruim te vaart daar ook een pl aats je ?

Cas im ir-Eras m e Coq uil h at w e rd ge bore n in Ge nt, al w are n z ijn oude rs van Frans e afk om s t. Z ijn vade r m aak te de e luit van h e t l e ge r van Napol e on e n h ad z ich op 4 ok tobe r 1811 ge ve s tigd in w at l ate r Be l gië z ou w orde n. Coq uil h at s tude e rde w is k unde aan de Unive rs ite it van Luik . In die s tad sl oot h ij z ich aan bij vrijw il l ige rs die de H ol l ande rs in de s e pte m be rdage n van 1830 h e t

l e ve n m oe il ijk m aak te n.

In de ce m be r 1830 nam h ij die ns t bij de artil l e rie van h e t pas opge rich te Be l gis ch l e ge r. In m e i 1831 k re e g h ij de graad van onde rl uite nant. H ij w e rd profe s s or aan de artil l e rie s ch oolin Luik in nove m be r van h e tz e l fde jaar. Tw intig jaar l ate r w e rd h ij onde rdire cte ur van de de k onink l ijk e k anonne ngie te rij in Luik .

Daarna w e rd h ij onde rins pe cte ur van oorl ogs w ape ns , w aarvan e r e nk e l e ge m aak t w e rde n m e t z ijn naam e rop. H ij k re e g in 1858 de rang van l uite nant-k ol one le n w e rd be noe m d tot be ve l h e bbe r ove r h e t artil l e rie m ate riaalin Antw e rpe n. H ij be ë indigde z ijn m il itaire l oopbaan al s ge ne raal -m ajoor e n provincie be ve l h e bbe r.

H ij s ch re e f e e n th e ore tis ch e curs us ove r artil l e rie en voe rde ve rs ch il l e nde ve rbe te ringe n in voor de fabricatie e n h e t ge bruik van artil l e rie . In 1872 publ ice e rde h ij e e n artik e love r de ve rde diging van Parijs .

In jul i 1873 aanvaardde h ij m e t te ge nz in e e n ove rpl aats ing van de provincie W e s t-Vl aande re n e n h ij vroe g e e n audië ntie bij k oning Le opol d II om z ijn be w e z e n die ns te n naar w aarde te l ate n s ch atte n. H ij m oe s t uite inde l ijk ge dw onge n op pe ns ioe n gaan.

M aar daarvoor voch t h ij nog e e n due l uit m e t de ge ne raal -m ajoor die z ijn pl aats h ad inge nom e n in Antw e rpe n.

Nie m and ge raak te ge w ond, m aar in 1875 w e rd Coq uil h at door h e t m il itair ge re ch t voor h e t due l ve roorde e l d. H ij ove rl e e d op 26 ok tobe r 189 0 in Antw e rpe n e n ge raak te in de ve rge te l h e id. Z ijn z oon Cam il l eAim é Coq uil h at (1853-189 1) brach t h e t ove rige ns tot vice -gouve rne ur van Congo, w aar h ij aan de ge vol ge n van e e n z ie k te ove rl e e d.

Tot in 19 66 h e e tte de h oofds tad van de Eve naars provincie – nu M bandak a – z e l fs Coq uil h ats tad.

Bron: Naar e e n origine l e te k s t van Je an-Jacq ue s Se rra, Ph il ippe Jung e n Th éo Pirard. M e t dank aan H e rm an H e nde rick x /ESA.

8 M e e r inform atie w w w .ruim te vaart.be

K ortnie uw s In juni 2008 m aak te n s te rre nk undige n de ontde k k ing be k e nd van e e n k l e ine pl ane e t bij e e n k l e ine s te r of bruine dw e rg op 3000 l ich tjaar afs tand. De m as s a van de e xopl ane e t, m e t de aanduiding M O A-2007-BLG-19 2Lb, w e rd toe n nog ge s ch at op drie aardm as s a's . H e t h e e ft e r nu e ch te r al l e s ch ijn van dat de pl ane e t nog aanz ie nl ijk l ich te r is dan dat. De w e e gs ch aal s taat nu op 1,4 aardm as s a. De pl ane e t w e rd ontde k t m e t be h ul p van m icrol e ns ing. Daarbij pas s e e rt e e n s te r vanaf de aarde ge z ie n pre cie s vóór e e n ande re s te r l angs . H e t l ich t van de ach te rgronds te r w ordt dan afge boge n door de z w aarte k rach t van de voorgronds te r, w at in e e n e nk e l e dage n dure nde hel de rh e ids toe nam e van de ve rre s te r l e idt. Al s e r bij de voorgronds te r e e n pl ane e t s taat, ge e ft de z w aarte k rach t daarvan ge dure nde e e n paar uur nog e e n e xtra h e l de rh e ids pie k je . H e t is nie t e e nvoudig om uit die hel de rh e ids pie k e n af te l e ide n h oe z w aar de be ide h e m e l l ich am e n z ijn.

Aanvank e l ijk ginge n de onde rz oe k e rs e r nog van uit dat de s te r e e n bruine dw e rg w as - e e n m is l uk te s te r e ige nl ijk . M aar re ce nte re w aarne m ing w ijz e n e rop dat de s te r w aars ch ijnl ijk z w aarde r is : h e t z ou gaan om e e n rode dw e rg. En in dat ge val is de m as s a van de pl ane e t ruim tw e e k e e r zo k l e in al s tot nog toe w e rd aange nom e n. Dit voorjaar z alm e t de Ve ry Large Te l e s cope opnie uw naar de s te r w orde n ge k e k e n, om z ijn m as s a nauw k e urig vas tte s te l l e n.

O p m aandag 26 januari is vanuit e e n s m al l e s trook in de Indis ch e O ce aan een ringvorm ige z ons ve rduis te ring z ich tbaar.

Bij een ringvorm ige z ons ve rduis te ring be w e e gt de m aan w e lvoor de z on l angs , m aar is h ij aan de h e m e l nie t groot ge noe g om de hel de re z onne s ch ijf vol l e dig te be de k k e n. Tijde ns h e t m axim um van de e cl ips bl ijft daardoor e e n s m al l e ring van h e l de r z onl ich t z ich tbaar. Al s ge vol g daarvan w ordt h e t nie t e ch t donk e r, e n is de z w ak k e corona (de 's tral e nk rans ') van de z on nie t te z ie n.

Vanaf de z uidpunt van Sum atra e n vanaf Borne o is de ringvorm ige z ons ve rduis te ring w aarne e m baar tijde ns z ons onde rgang. In h e t groots te de e l van de Indis ch e O ce aan, e n vanuit z uide l ijk Afrik a, w e s te l ijk Aus tral ië e n h e t z uidoos te n van Az ië is m orge n een ge de e l te l ijk e z ons ve rduis te ring te z ie n. In Europa is het hemel ve rs ch ijns e l nie t w aarne e m baar. Late r dit jaar, op 22 jul i, is e e n total e z ons ve rduis te ring z ich tbaar vanuit o.a. Ne pal e n Z uidCh ina. 24-01-2009 .

De m ys te rie uz e ach te rk ant van de m aan, die w e vanop aarde nooit te z ie n k rijge n, w as m is s ch ie n ooit w e l z ich tbaar vanop onz e pl ane e t.

As tronom e n ge l ove n dat een m e te orie tins l ag h e t h e m e l l ich aam ooit h e e ft om ge draaid. Dat l e idde n de Parijs e fys ici M ark W ie cz ore k e n M atth ie u Le Fe uvre af uit e e n onde rz oe k van 46 m aank rate rs , s taat in Ne w Scie ntis t. De w e s te l ijk e h e m is fe e r van de m aan z ou im m e rs m e e r k rate rs m oe te n h e bbe n dan de oos te l ijk e h e l ft, om dat uit die rich ting meer m e te orie te n k om e n.

De w e te ns ch appe rs ontde k te n dat dit e ch te r e nk e lh e t ge valis voor de jonge k rate rs , te rw ijlde oude re k rate rs z ich vooral aan de ande re k ant s itue re n.

Ee n m oge l ijk e ve rk l aring daarvoor z ie n z e bij de ins l ag van e e n k rach tige m e te orie t, die de om w e nte l ing van de m aan ooit z o ove rh oop h aal de dat de s ate l l ie t uite inde l ijk op e e n ande re pos itie te re ch tk w am . Bron: Sam .

Artik e l

e Training via sate l l ie t M e t financië l e onde rs te uning van de Be l gis ch e re ge ring l oopt s inds nove m be r in Congo e e n innovatie f proje ct voor de productie e n de afl e ve ring van z oge naam de m odul e s voor e Le arning te r onde rs te uning van ve rk ie z inge n in h e t l and.

H e t gaat om de ope ratione l e fas e van h e t proje ct SatEl e ctions te r onde rs te uning, via s ate l l ie t, van ve rk ie z inge n in de De m ocratis ch e Re publ ie k Congo. H e t proje ct ging van s tart op 18 nove m be r 2008 e n het w e rd inge h ul digd door Apol l inaire M al u M al u, voorz itte r van de onafh ank e l ijk e ve rk ie z ings com m is s ie van Congo.

Luxe m bourg e n h e t be drijf Ne w te c in Be l gië . H e t s ate l l ie tne tw e rk van SatEl e ctions is ge bas e e rd op de bre e dband inte rne tprotocol te ch nol ogie van Sat3Pl ay, dat Ne w te c in h e t k ade r van ESA's program m a ARTES ontw ik k e l de . SES As tra is de ope rator vanuit e e n gronds tation in Be tz dorf in h e t Grooth e rtogdom Luxe m burg. H e t m aak t daarbij ge bruik van K u-bandcapacite it van SES As tra op de z uide l ijk Afrik a ge rich te be am van de s ate l l ie t NSS7.

Via de s am e nw e rk ing indus trie e l cons ortium proje ct SatEl e ctions de doe l s te l l inge n nas tre ve n:

van h e t w il h e t vol ge nde

- Voor h e t e e rs t e Le arning m odul es produce re n voor de e ffe ctie ve onde rs te uning van ve rk ie z inge n - De m oge l ijk h e id nagaan van h e t doors ture n van de m odul e s m e t de juis te , re l atie f goe dk ope en duurz am e s ate l l ie tte ch nol ogie - De m oge l ijk h e de n nagaan om de z e l fde s ate l l ie tte ch nol ogie te ge bruik e n voor de opz e t van e e n inte rn ne tw e rk van e l e ctoral e l ich am e n e n de datatrans m is s ie bij ve rk ie z inge n H e t proje ct SatEl e ctions h angt nauw s am e n m e t de activite ite n van e e n z oge naam d gl obaal trainings pl atform voor de ve rk ie z inge n, dat ge l e id w ordt door e e n ge z am e nl ijk e tas k force van de Europe s e Com m is s ie e n de Ve re nigde Natie s (Europe an Com m is s ion - Unite d Nations De ve l opm e nt Program m e Tas k Force of EC-UNDP). H e t gaat om de e e rs te s tap in de val ide ring van ope ratione l e node n op h e t vl ak van com m unicatie en het doors ture n van ge ge ve ns , z oal s die z ich voordoe n bij de m e e s te l ich am e n, die z ich in Afrik a m e t ve rk ie z inge n be z igh oude n.

M e t de financië l e onde rs te uning van de Be l gis ch e , Luxe m burgs e e n Ital iaans e re ge ringe n w ordt h e t s ys te e m SatEl e ctions ontw ik k e l d door e e n indus trie e l cons ortium , ge coördine e rd door ESA in h e t k ade r van h e t Indus try Partne rs h ip Te l e com m unications Program m e , h e t vie rde e l e m e nt van h e t ESAprogram m a Advance d Re s e arch in Te l e com m unications Sys te m s (ARTES). H e t indus trie e l cons ortium om vat O pe nNe t Te ch nol ogie s S.p.A. in Ital ië , SES ASTRA in

H e t proje ct w iltijde ns de e l e ctoral e cycl us in Congo van 2008 tot 2011 aantone n dat het s ys te e m SatEl e ctions e n de bijbe h ore nde die ns te n e e n goe de opl os s ing z ijn voor h e t doors ture n van audio, vide o e n data al s onde rs te uning van ve rk ie z inge n in Afrik a. Bron: ESA.

8 M e e r inform atie w w w .ne w te c.be Th e guide s tar | 33

Artik e l

Ecl ipsre is naar h e tl and van d e d raak Foots te ps in As ia, de re is s pe cial is t voor s pe cial e th e m are iz e n naar Az ië , ne e m t u m e e op e e n s ch itte re nd re is avontuur m e t al s h oogte punt h e t be l e ve n van de total e z ons ve rduis te ring op één van de h e il ige be rge n van Ch ina: M t.

Em e i.

H e tre is program m a Dag 1: Inte rnational e vl uch t naar Be ijing.

Dag 2: (L,D) Be ijing. U l andt in de och te nd op Be ijing Inte rnational Airport. H ie r w ordt u opge w ach t door onz e Enge l s s pre k e nde gids e n naar uw h ote lge brach t. Tijd voor opfris s e n e n ve rk l e de n. Aans l uite nd ge bruik e n w e de l unch . Re s t van de dag be nt u vrij om te w e nne n aan h e t tijdve rs ch ilof m e t ons m e e te gaan. O p de fie ts gaan w e de oude s tad ve rk e nne n. Door de s m al l e s traatje s van de be roe m de H utongs van Pe k ing. W e k rijge n e e n w e l k om dine r in e e n be roe m d Pe k ing e e nd re s taurant.

Dag 3: (O ,L) Be ijing. Na h e t W e s te rs e ontbijt bre nge n w e e e n be z oe k aan de Te m pe l van de H emel . De k e iz e r k w am h ie r 4x pe r jaar om te bidde n voor e e n goe de oogs t. H ie r k om e n de inw one rs van Be ijing bije e n voor taich i, s tijl dans e n, z inge n e n gym nas tie k .

Je k ijk t je oge n uit! Na de l unch be z oe k e n w e h e t groots te pl e in te r w e re l d h e t Tian’ an M e n Pl e in e n de Ve rbode n Stad. In de avond gaan w e naar e e n be roe m de K ungfu Sh ow .

Dag 4: (O ,L) Be ijing-Ch e ngdu. Na h e t ontbijt m ak e n w e e e n e xcurs ie

346 | Th e guide s tar

naar h e t z e ve nde w e re l dw onde r: De Ch ine s e M uur bij M utianyu. H ie r k ronk e l t de m uur z ich al s e e n draak ove r de be rgk am m e n. Na h e t ruim e be z oe k rijde n w e naar h e t vl ie gve l d w aar w e de binne nl ands e vl uch t ne m e n naar Ch e ngdu.

Dag 5: (L)Ch e ngdu. W e gaan vroe g op pad om e e n be z oe k te bre nge n aan h e tPanda re s ortbuite n de s tad.

In de och te nd z ijn de pandabe e n h e t actie fs t. Z e s pe l e n e n e te n bam boe bl ade re n. Na de l unch be z oe k e n w e h e t Sanxingdui m us e um w aar w e k e nnis m ak e n m e t h e t Ch ina van 2800 v.C tot 800 v.C. daarna bre nge n w e e e n be z oe k aan e e n z ijde fabrie k e n th e e w ink e l .

Dag 6: (O ,L) Ch e ngdu-Le s h an-M t.

Em e i. Na h e t ontbijt rijde n w e 2 uur naar Le s h an. H ie r be z oe k e n w e de re uz e z itte nde Boe ddh a.

H et cul ture l e e rfgoe d. Daarna rijde n w e door naar M t Em e i, e e n van de h e il ige be rge n van Ch ina. Ee rs t be z oe k e n w e de W annian Te m pe l aan de voe t van de be rg. M e t de k abe l baan gaan w e om h oog e n ch e ck e n in bove nop de be rg in h e t Gol de n Sum m itH ote l .

Dag 7: (O ,L) M t Em e i:Dag van de Ecl ips op 3077m ASL. Vanaf h ie r h e bbe n w e e e n s pe ctacul air z ich t op de e cl ips . H e t uitz ich t h ie r is s pe ctacul air ook vanw e ge de be rgtoppe n die in de vroe ge och te nd bove n de m is tuits te k e n.

Dag 8: (O ,L) M t Em e i-Ch e ngdu. Na h e t ontbijt k e re n w e te rug naar Ch e ngdu. H ie r be z oe k e n w e de W uh ou te m pe l e n de oude Jinl i s traat e n drink e n th e e in h e t be roe m de Re nm in Park .

Afs ch e ids dine r in uits te k e nd re s taurantin K uanz aixiang Dag 9 : ( O ) Ch e ngdu-Am s te rdam .

Inbe gre pe n: 1. Al l e e ntrée ge l de n z oal s be s ch re ve n in re is program m a. 2. Al l e m aal tijde n be s ch re ve n in program m a. 3. Enge l s s pre k e nde gids e n. 4. Trans fe rs . 5. H ote l s m e t W e s te rs ontbijt 3 of 4 s te rre n naar k e uz e . 6. Binne nl ands e vl uch te n.

Nie t inbe gre pe n: 1. Uitgave n van pe rs oonl ijk e aard. 2. Inte rnational e vl uch t naar e n van Ch ina (K unne n w ij voor u re ge l e n). 3. fooie n. 4.

Re is / annul e rings ve rz e k e ring (ve rpl ich t!). 5. Vis a. 6. Ine ntinge n.

N.B: De z e re is w ordt ge boe k t bij W e re l dcontact Re iz e n B.V. in H oute n e n val t al s z odanig onde r de Al ge m e ne re is voorw aarde n van ANVR, de Stich ting garantie fonds re iz e n e n h e tcal am ite ite nfonds .

Unie k e groe ps k orting Foots te ps in As ia, i.s .m . de As tro Eve nt Group vz w , voorz ie t e e n s pe cial e k orting van m aar l ie fs t 10% voor e e n groe p van m inim aal 15 de e l ne m e rs . H e t e nige w at u m oe t doe n, bij ins ch rijving (via info@ foots te ps inas ia.nl ), is 'Guide s tar l e z e r' ve rm e l de n.

H et ge m ak k e l ijk s t is dat u z e l f k ijk t voor e e n groe p van m inim aal 15 pe rs one n, door e e n oproe p te l ance re n (bv. via dit e -z ine ). Dan be nt u al vas t z e k e r van h e t aantal .

Al vas ve e lre is pl e z ie r ! w w w .foots te ps inas ia.nl

K ortnie uw s Te ge n h e t e ind van de e e uw z alh e t nive au van de z e e ë n e n oce ane n m e t onge ve e r e e n m e te r toe ne m e n, w aardoor z e e r dich tbe vol k te ge bie de n op de w e re l d, z oal s Ne de rl and e n Bangl ade s h , be dre igd z ijn.

Dat be w e re n w e te ns ch appe rs die de band tus s e n te m pe rature n e n h e t z e e nive au h e bbe n nage gaan. "In pl aats van be re k e ninge n te m ak e n op bas is van h e t afs m e l te n van de ijs k appe n, h e bbe n w ij ge k e k e n naar w at e r vroe ge r e ch t is ge be urd", z e i As l ak Grins te d, ge ofys icus aan de Unive rs ite it van K ope nh age n. In de l aats te duiz e nd jaar w as e r in de tw aal fde e e uw e e n w arm e pe riode w aarbij h e t pe ilvan h e t z e e w ate r 20 cm bove n h e t h uidige nive au l ag. In de ach ttie nde e e uw w as e r e e n "m iniijs tijd", w aarbij h e t pe il 25 cm l age r w as dan nu. "De te m pe ratuurs s ch om mel inge n w are n toe n be duide nd ge ringe r dan nu", z e i de w e te ns ch appe r die m e t e e n Fins e e n e e n Enge l s e col l e ga h e e ft be re k e nd dat h e t z e e pe il te ge n 2100 tach tig cm h oge r z all igge n indie n de ge m idde l de oppe rvl ak te te m pe rature n w e re l dw ijd m e t tw e e grade n toe ne m e n. Al s het 4,5 grade n is , z alde s tijging 135 cm be drage n.

"Z e l fs al s we de te m pe ratuurs tijging s toppe n, z al h e t z e e pe il m e t nog 20 tot 40 cm toe ne m e n", z e i Grins te d. Na de te m pe ratuurs tijging in de M idde l e e uw e n is h e t nive au im m e rs nog 200 tot300 jaar bl ijve n s tijge n.

Japan h e e ft e e n s ate l l ie t ge l ance e rd die inform atie m oe t ve rgare n ove r h e t broe ik as e ffe ct e n daarm e e m oe t hel pe n in de s trijd te ge n de opw arm ing van h e t k l im aat, z o h e e ft h e t Japans e ruim te vaartbure au Jaxa be k e ndge m aak t. O m 04.54 uur Be l gis ch e tijd ve rtrok van op h e t e il and Tane gas h im a e e n H -2A draagrak e t van M its ubis h i H e avy Indus trie s . H e t w e rk paard van de Japans e ruim te vaart z e tte ve rvol ge ns de Ibuk i-s ate l l ie t uit die nu op w e g is naar e e n de finitie ve pos itie op 666 k m h oogte . Ee n baan duurt 100 m inute n. De k uns tm aan is z odanig uitge rus t dat broe ik as gas s e n al s k ool s tofdioxide e n m e th aan op te s pore n z ijn, e n dat h un invl oe d op h e t kl im aat na te gaan is . De vijf jaar dure nde m e tinge n ge be ure n op 56.000 pl aats e n ove r de h e l e w e re l d.

H e t is de e e rs te s ate l l ie t ooit die h e t fe nom e e n vanuit de ruim te z al be k ijk e n, be k l e m toont h e t Jaxa.

Sam e n m e t de Ibuk i z ijn z e ve n kl e ine re s ate l l ie te n ge l ance e rd, ontw ik k e l d door unive rs ite ite n, privébe drijve n e n h e t Jaxa om com m unicatie functie s te be s tude re n.

Bron: AFP /DPA /EB /23-01-2009 .

Le nte e n h e rfs t be ginne n al m aar vroe ge r. In ve rge l ijk ing m e t 50 jaar ge l e de n be gint de s e iz oe ns cycl us 1,7 dage n e e rde r. Dat bl ijk t uit e e n onde rz oe k van Al e xande r Stine van de unive rs ite it van Cal ifornië , Be rk e l y, dat ge publ ice e rd w ordt in h e t Brits e vak tijds ch rift Nature . Vol ge ns de onde rz oe k e rs is de opw arm ing van de aarde ve rantw oorde l ijk voor die ve rs ch uiving.

Bove ndie n z ijn de te m pe ratuurve rs ch il l e n tus s e n z om e r e n w inte r k l e ine r ge w orde n. De w e te ns ch appe rs ve rge l e k e n, m e t e e n nie uw e m e th ode , de w e e rtre nds van de s e iz oe ne n in de e e rs te e n tw e e de hel ft van de vorige e e uw . De re s ul tate n van h e t vas te l and bl eken e e nduidig, m aar voor h e t k l im aat op z e e w as h e t be e l d l ang nie t z o h e l de r.

Vol ge ns de onde rz oe k e rs k an de ve rs ch uiving van de s e iz oe ne n nie t l oute r ve rk l aard w orde n door te m pe ratuurs ch om m e l inge n in de s e iz oe ne n.

Rubrie k - W is tje dit?

W atis e e n A GN ?

AGN is e e n e nge l s tal ige afk orting voor "Active Gal actic Nucl e i", ofw e l de actie ve k e rne n van s te rre ns te l sel s. H et l ich t dat e e n "norm aal " s te l s e luitz e ndt, is m in of m e e r de s om van h e t l ich t dat al l e s te rre n in dat s te l s e l uitz e nde n: bl auw l ich t van jonge e n ge e l /rood l ich t van oude re s te rre n. De m e e s te s tral ing in e e n norm aal s te l sel w ordt uitge z onde n in "z ich tbaar l ich t", dus l ich t m e t gol fl e ngte n die onz e oge n k unne n z ie n.

om ringe nde s te l s e l vol l e dig w ordt ove rs traal d. Al l e e n op be e l de n van uitz onde rl ijk e k w al ite it (z oal s die van de H ubbl e ruim te te l e s coop) k unne n w e nog e e n gl im p van h e t om ringe nde s te l s e l z ie n. Se yfe rt s te l sel s h e bbe n ook e e n actie ve k e rn, m aar die is ve e lz w ak k e r dan de k e rn in QSO 's . Bij Se yfe rts k unne n w e h e t om ringe nde s te l sel goe d z ie n.

Actie ve s te l sel s z e nde n naas t z ich tbaar l ich t ook nog ve e ls tral ing uit op ande re gol fl e ngte n, z ow e l l anggol vige (van infrarood tot radio) al s k ortgol vige (van ul traviol e t tot Röntge n) s tral ing. In te ge ns te l l ing tot norm al e s te l sel s , z ijn actie ve s te l sel s dus hel de r op al l e gol fl e ngte n w aarbij z e w orde n w aarge nom e n. O ok z ijn z e e rg l ich tk rach tig.

Al s w e goe d naar actie ve s te l sel s k ijk e n, z ie n w e dat aldat e xtra l ich t (t.o.v. norm al e s te l sel s ) uit e e n h e e l kl e in ge bie dje in h e t ce ntrum van h e t s te l s e l k om t. Dit ge bie dje is sl e ch ts e e n paar l ich tjaar, grofw e g tie n k e e r de afm e ting van h e t z onne s te l sel , in doors ne de . M aar h oe k an z ove e le ne rgie (s om s w e l 1 bil joe n k e e r h e t ve rm oge n van de z on) opge w e k t w orde n in z o'n k l e in ge bie d?

W e de nk e n dat e r in de k e rn van e e n actie f s te l s e le e n h e e lz w aar (tot wel h onde rd m il joe n z ons m as s a's ) z w art gat z it. Door de e norm e z w aarte k rach t van h e t z w arte gat w ordt e r m ate riaalvanuit h e t om ringe nde s te rre ns te l s e lnaar h e t gat ge trok k e n. H e t k om t in e e n pl atte s ch ijf, e n z aluite inde l ijk in h e t z w arte gat ve rdw ijne n. Daarbij k om t z w aarte k rach ts e ne rgie vrij (ve rge l ijk h e t m e t e e n s te e n die naar be ne de n val t: de s te e n k rijgt s ne l h e id, dus e ne rgie ), e n h e t m ate riaal w ordt h e e l h e e t.

Daardoor gaat h e t l ich t uitz e nde n.

O p de z e m anie r k un je ve rk l are n h oe e r z ove e ls tral ing uit z o'n k l e in ge bie d k an k om e n.

Er z ijn ve rs ch il l e nde s oorte n actie ve s te l sel s . Radios te l sel s z ie n e r in z ich tbaar l ich t h e tz e l fde uit al s ge w one s te l sel s , m aar z e nde n ve l e m al e n m e e r radios tral ing uit. Quas i Ste l l aire O bje cte n (QSO 's of q uas ars ) z ie n e r uit al s s te rre n: h un k e rn is zo h e l de r dat h e t

Foto: Bij dit Se yfe rt s te l s e lis h e t om ringe nde s te l s e l rondom de hel de re k e rn goe d te z ie n. Bron: H ubbl e Space Te l e s cope .

H oe w e lAGN's dus in ve l e s oorte n l ijk e n voor te k om e n, de nk e n w e dat z e in fe ite al l e m aalm in of m e e r de z e l fde opbouw h e bbe n. Dat z e e r z o ande rs uitz ie n, k om t doordat z e e e n ande re orië ntatie te n opz ich te van ons h e bbe n. Bij QSO 's k ijk e n we l oodre ch t op de h e te s ch ijf e n z ie n w e ve e lz ich tbaar l ich t, bij e e n radio s te l s e lz oude n w e de s ch ijf op z 'n k ant z ie n, w are h e t nie t dat e r ook nog ve e ls tof rondom de s ch ijf z it (in e e n "donutvorm ") z odat h e t l ich t dat van de s ch ijf k om t ons nie t k an be re ik e n. Uit de k e rn van de z e s te l sel s z ie n w e dus nauw e l ijk s e xtra l ich t, m aar de radios tral ing k om t uit e e n ve e lgrote r ge bie d e n die z ie n w e w e l . De ge bie de n die de radios tral ing uitz e nde n w orde n w e l"ge voe d" door de k e rn, dus de e ne rgie w ordt w e l in de k e rn ge produce e rd. Van de Se yfe rt s te l sel s de nk e n w e dat z e nie t z o l ich tk rach tig z ijn al s h un grote broe rs (de radio s te l sel s e n de QSO 's ) om dat z e e e n l ich te r z w art gat h e bbe n, van "s l e ch ts " 1 m il joe n z ons m as s a's .

8 M e e r inform atie w w w .e s o.org Th e guide s tar | 35

Artik e l

Er b e w e e gtw atop d e M aan Er m ag dan w e lge e n l e ve ns te k e n z ijn ontvange n van h e t 'm anne tje op de m aan', m aar de m aan h e e ft w e l e e n te k e n van l e ve n ge ge ve n. Ge e n te k e n van organis ch l e ve n, m aar e e n te k e n dat de m aan nie t h e t dode hemel l ich aam is w aarvoor h e t w e rd ge h oude n: de m aan l ijk tnog te l e ve n.

Le ve n m oe t in de z e (aardw e te ns ch appe l ijk e ) conte xt ge z ie n w orde n al s vul k anis ch e (e n daarm e e ook te k tonis ch e ) activite it.

W e te ns ch appe rs de nk e n dat de m aan ale nk e l e m il jarde n jare n 'dood' is , m aar die m e ning m oe t nu dus w orde n h e rz ie n. Te nm ins te al s de inte rpre tatie van re ce nte w aarne m inge n corre ct is .

Enk e l e Am e rik aans e onde rz oe k e rs h e bbe n nam e l ijk ve rs ch ijns e l e n w aarge nom e n die duide n op ge ol ogis ch be tre k k e l ijk re ce nte (d.w .z . m inde r dan tie n m il jard jaar oude ) ontgas s ing; z e s l uite n ook nie t uit dat de rge l ijk e ontgas s ingve rs ch ijn-s e l en ook nu nog optre de n.

De de s be tre ffe nde w aarne m inge n z ijn ge daan aan Ina, e e n re l ië fvorm op 19 ° NB e n 5° OL op de m aan. De z e re l ië fvorm l igt in h e t Lacus Fe l icitatis (Me e r van h e t Ge l uk ), e e n oude l avavl ak te . Ina is e e n D-vorm ig, ge put ge bie d m e t e e n l e nte van om s tre e k s 2,5 k m . H e t k an dan ook nie t vanaf de aarde w orde n w aarge nom e n, m aar w e rd voor h e t e e rs t opge m e rk t door de be m an-ning van e e n Apol l ovl uch t.

Ina h e e ft drie k e nm e rk e n die vol ge ns de onde rz oe k e rs op re ce nte vorm ing w ijz e n. H e t e e rs te k e nm e rk z ijn de z e e r s ch e rpe gre nz e n. Vanw e ge de cons tante 're ge n' van m e te orie te n e n as te roïde n ve rvage n de rge l ijk e s ch e rpbe gre ns de re l ië fvorm e n

366 | Th e guide s tar

binne n z o'n 50 m il joe n jaar. Ina m oe t dus jonge r z ijn. H e t tw e e de k e nm e rk is h e t ge ringe aantal ins l agk rate rs binne n Ina. Op de total e oppe rvl ak te van ca. 8 k m 2 vonde n de onde rz oe k e rs s l e ch ts 2 k rate rs m e t e e n doors ne de van m e e r dan 30 m .

Ook dat w ijs t op e e n ge ringe l e e ftijd.

H e t de rde k e nm e rk is de k l e ur. Door k os m is ch e s tral ing, z onne s tral ing e n de ins l ag van m e te orie te n w ordt de kl e ur van h e t m aanoppe rvl ak ge l e ide l ijk donk e rde r. Ina is e ch te r hel de r, e n toont ook 'vre e m de ' kl e ure n. Die z ijn ve rge l ijk baar m e t de kl e ure n van de jongs te ins l agk rate rs op de m aan, m aar Ina is ge e n ins l agk rate r.

onde rgronds opge s l ote n is ge bl e ve n e n dat door e e n bijz onde r proce s w e rd vrijge z e t. Ee n m aanbe ving l ijk t daarbij het w aars ch ijnl ijk s t.

Inte re s s ant in die conte xt is dat Ina l igt op h e t k ruis punt van tw e e re ch te groe ve n, ne t z oal s aardbe vings ce ntra op aarde vaak l igge n op h e t k ruis punt van bre uk l ijne n.

Am ate uras tro-nom e n h e bbe n al vak e r s ignal en w aarge nom e n w aaruit ze opm aak te n dat de m aan nie t dood w as . Z o h e bbe n z e dive rs e m al en l ich ts ignal e n ge z ie n die ve rge l ijk baar z ijn m e t l ich tfl its e n die op aarde s om s bij aardbe vinge n optre de n.

Profe s s ione l e as tronom e n h e bbe n aan die w aarne m inge n e ch te r nooit ve e l w aarde ge h e ch t.

De onde rz oe k e rs s te l l e n nu voor om daarnaar meer ge s tructure e rd onde rz oe k te doe n. De l ich tfl its e n dure n w e l is w aar z o k ort dat h e t toe valis al s z e w orde n ge z ie n, m aar bij e e n aardbe ving of ontgas s ing z ou s tof k unne n opdw arre l e n, en de rge l ijk e s tofw ol k e n z oude n w e l l ich t z o'n 30 s e conde n bl ijve n be s taan e n met profe s s ione l e te l e s cope n w orde n w aarge nom e n.

In ie de r ge val z ou Ina e e n inte re s s ante pl aats k unne n z ijn voor toe k om s tig m aanonde rz oe k . Nie t om dat h e t w aars ch ijnl ijk is dat de onts nappe nde gas s e n k unne n bijdrage n aan toe k om s tige be w oning De onde rz oe k e rs s te l l e n dat de van de m aan, m aar om dat k e nm e rk e n van Ina al l e e n k unne n voorgaande te k tonis ch e e n/of w orde n ve rk l aard door s ne l l e vul k anis ch e activite it e e n h e e lnie uw ontgas s ing, w aarbij oppe rvl ak te be e l d z ou s ch e ts e n van de m ate riaal w e rd w e gge bl az e n e n m inde r s te rk ve rw e e rd m ate riaal ge s ch ie de nis van de m aan s inds die onts tond doordat e e n de e lvan de k w am bl oot te l igge n. Er z ijn ge e n aarde de ruim te in w e rd ge s l inge rd te k e ne n van de uits troom van l ava.

De onde rz oe k e rs de nk e n daarom dat na contact m e t e e n e norm ande r hemel l ich aam . Bron: NGV. h e t gaat om gas dat l ang

K ortnie uw s Vol ge ns onde rz oe k e rs van de Unive rs ite it van Bris tol is de aarde 12.9 00 jaar ge l e de n nie t ge troffe n door e e n k os m is ch proje ctie l , z oal s e nk e l e w e k e n ge l e de n w e rd be w e e rd door w e te ns ch appe rs in e e n publ icatie in h e t Am e rik aans e w e e k bl ad Scie nce .

Sandy H arris on e n h aar col l e ga's onde rz och te n h outs k ool en s tuifm e e l s pore n uit de pe riode tus s e n 15.000 e n 10.000 jaar ge l e de n, e n ontde k te n e e n ve rband tus s e n de fre q ue ntie van grote bos brande n e n kl im aats ch om m e l inge n. Tijde ns pe riode s w aarin de ge m idde l de te m pe ratuur op aarde re l atie f s ne l toe nam , trade n ve e l vak e r grote bos brande n op. Dat w as onde r ande re h e t ge valaan h e t e inde van h e t Jonge Dryas -tijdpe rk . De e norm e brande n die ca. 12.9 00 jaar ge l e de n in NoordAm e rik a w oe dde n z ijn vol ge ns de Brits e onde rz oe k e rs dan ook nie t h e t ge vol g van de ins l ag van e e n k om e e t of pl ane toïde . H arris on e n h aar col l e ga's publ ice re n de re s ul tate n van h un onde rz oe k vandaag in de Proce e dings of th e NationalAcade m y ofScie nce . 26-01-2009 .

In h e t h e te inw e ndige van de re uz e npl ane te n Jupite r e n Saturnus re ge nt h e t h e l ium . Dat bl ijk t uit th e ore tis ch onde rz oe k van natuurk undige n van h e t Law re nce Live rm ore Natiional Laboratory, uitge voe rd in s am e nw e rk ing m e t Am e rik aans e e n Ital iaans e col l e ga's .

De tw e e re uz e npl ane te n be s taan voor h e t ove rgrote de e l uit w ate rs tof e n hel ium , de tw e e l ich ts te e l e m e nte n in de natuur. O p grote die pte in h e t pl ane e tinw e ndige z ijn druk en te m pe ratuur z o h oog dat w ate rs tof vl oe ibaar e n e l e k tris ch ge l e ide nd w ordt. Dat z oge h e te n 'm e tal l is ch ' w ate rs tof is in grote de l e n van h e t pl ane e tinw e ndige ve rm e ngd met hel ium . Nie uw e m ode l be re k e ninge n tone n e ch te r aan dat die m e nging bove n e e n be paal de te m pe ratuur nie t l ange r m oge l ijk is . De te m pe ratuur w aarop de tw e e gas s e n nie t l ange r m e nge n is s te rk afh ank e l ijk van de druk ; bij de e xtre e m h oge druk in h e t binne ns te van Jupite r is daarvoor e e n ve e l h oge re te m pe ratuur ve re is t, z o bl ijk t uit de be re k e ninge n, die vandaag onl ine ge publ ice e rd z ijn in de Proce e dings of th e NationalAcade m y of Scie nce . Dat be te k e nt dat e r in e e n re l atie f k l e in ge bie d in h e t binne ns te van Jupite r e n in e e n ve e l grote r ge bie d in h e t binne ns te van Saturnus e e n 're ge n' van h e l ium pl aats vindt, w aarbij h e t z w aarde re gas naar grote re die pte z ak t. Die diffe re ntiatie produce e rt w arm te , e n vorm t m oge l ijk de ve rk l aring voor de onge w oon grote h oe ve e l h e id e ige n w arm te s tral ing van Saturnus , al dus de onde rz oe k e rs .

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

Rubrie k

Uitd e oud e d oos...

El k e m aand bl ik k e n w e te rug naar w at e r z ich in die z e l fde pe riode op s te rre nk undig of ruim te vaartge rich t ge bie d h e e ftvoorge daan...

05 fe bruari (19 74) 35e ve rjaardag

M arine r 10 Ve nus 'fl yby' De M arine r 10 w as de l aats te m is s ie uit h e t M arine r-program m a.

De l ance ring m e t be h ul p van e e n Atl as -Ce ntaur rak e t vond pl aats op 3 nove m be r 19 73. H e t doe lvan de m is s ie w as de s onde in e e n vl uch t l angs Ve nus e n M e rcurius te l ate n m ak e n. Tijde ns z ijn vl uch t l angs Ve nus w e rd ge te s t of h e t m oge l ijk w as om door m idde l van de gravitatie k rach t van de pl ane e t de s onde e e n ve rs ne l l ing te l ate n m ak e n e n z o M e rcurius te be re ik e n.

Van de z e te ch nie k w e rd l ate r ook tijde ns h e t Voyage rprogram m a ge bruik ge m aak t om de buite npl ane te n te ve rk e nne n. M e rcurius w e rd be re ik t op 29 m aart 19 74. Na tw e e rondje s om de Z on w e rd op 21 s e pte m be r 19 74 M e rcurius voor de tw e e de k e e r be re ik t. Voor de de rde k e e r w e rd e r l angs M e rcurius ge vl oge n op 13 m aart 19 75. In totaalw e rd 45% van de pl ane e t in k aartge brach t.

09 fe bruari (19 9 9 ) 10e ve rjaardag

Stardus tl ance ring Stardus t (Enge l s voor s te rre ns tof) is e e n onbe m and ruim te vaartuig dat ge l ance e rd is op 7 fe bruari 19 9 9 e n l andde op 15 januari 2006 om 10:11 UT. O p 2 januari 2004 vl oog h e t l angs de k om e e t W il d 2, de e d daar m e tinge n e n m aak te foto's . H e t unie k e van dit proje ct w as dat Stardus t tijde ns z ijn vl uch t s tofde e l tje s uit de ruim te opving, tijde ns de ontm oe ting m e t W il d 2 l os vl ie ge nde k om e e tde e l tje s opving, en h e t opge vange n m ate riaal te rug brach t naar de aarde te n be h oe ve van nade r onde rz oe k . In de h e rfs t van 19 9 5 k re e g h e t proje ct groe n l ich t, e n in januari 19 9 6 w e rd be gonne n m e t de re al is atie . O p 7 fe bruari 19 9 9 w e rd Stardus t ge l ance e rd m e t be h ul p van e e n De l ta 2 rak e t vanaf Cape Canave ral , Fl orida. O p 2 nove m be r 2002 vl oog Stardus t op e e n afs tand van 3300 k il om e te r l angs de pl ane toïde Anne frank , e n nam daarvan e e n aantalfoto's .

20 fe bruari (19 9 4) 15e ve rjaardag

Cl e m e ntine om de m aan K ort na de m is s ie van de Am e rik aans e M aans onde Cl e m e ntine in 19 9 4 w e rd voor h e t e e rs t ge oppe rd dat e r op de z uide l ijk e poolvan de natuurl ijk e s ate l l ie t van de Aarde w e l e e ns s ubs tantië l e ijs afz e ttinge n z oude n k unne n z ijn, l ijk e nd op gl e ts je rs op onz e pl ane e t. M aar, in h e t bijz onde r door de accide nte l e cras h van de s onde Lunar Pros pe ctor, k w am daarvan ge e n be ve s tiging.

25 fe bruari (19 9 4) 40e ve rjaardag

M arine r 6 l ance ring De M arine r 6 w as de z e s de m is s ie in h e t M arine r program m a e n de vie rde die s ucce s volw as . H e t doe l van de m is s ie w as e e n vl uch t l angs de e ve naar e n h e t z uide l ijk h al frond van de pl ane e tM ars .

De M arine r 6 w e rd ge l ance e rd m e t be h ul p van e e n Atl as Ce ntaur rak e t op 25 fe bruari 19 69 O p 31 jul i 19 69 be re ik te de onbe m ande s onde de pl ane e t e n nam s am e n m e t de M arine r 7, e e n ide ntie k e s onde m e t de z e l fde m is s ie , 19 8 foto's w aarop z o'n 20% van h e t oppe rvl ak in de tail te z ie n w as . Toe val l ige rw ijs w e rde n bij de z e m is s ie de grote vul k ane n ge m is t e n de grote k l oof nog nie tontde k t.

28 fe bruari (19 9 4) 50e ve rjaardag

Dis cove re r 1 l ance ring De Dis cove re r 1 w as de e e rs te in e e n re e k s k uns tm ane n die de e l uitm aak te n van h e t Am e rik aans e re connais s ance program m a. De e e rs te s ate l l ie t w e rd ge l ance e rd vanaf e e n Th or Age na rak e t op 28 fe bruari 19 59 vanaf de Vande nburg Air Force Bas e in Cal ifornië . H e t w as de e e rs te k uns tm aan die tot doe l h ad om de pol e n te om cirk e l e n, m aar s l aagde daar hel aas nie tin.

8 M e e r inform atie w w w .ae ros pace guide .ne t Th e guide s tar | 37

Rubrie k - Productre vie w

Starb l ast4.5 A stro Te l e scope Indie n U z oe k t naar e e n k l e ine be taal bare Dobs on te l e s coop, m ak k e l ijk in ge bruik e n z o de k offe r inge duw d voor uw vol ge nde as trore is rich ting Prove nce ...dan h oe ft u m e t de ‘ Starbl as t 4.5 As tro Te l e s cope ’ (k ortw e g: Starbl as t) m is s ch ie n nie tve rde r te z oe k e n.

De firm a O RIO N Te l e s cope & Binocul ars (US) brach t e nk e l e jare n te rug de z e te l e s coop op de m ark t e n m ik te oors pronk e l ijk op de jonge , be ginne nde am ate ur m e t een kl e in budge t. O nde rtus s e n w ordt de z e te l e s coop ook ge appre cie e rd door ve l e e rvare n am ate urs die een com pacte te l e s coop z oe k e n voor vis ue e l ge bruik . Z e l f h ad ik dank z ij de s te un van As tros h op (Urania) tijde ns de e e rs te 2 w e k e n van jul i 2008 de k ans om dit ins trum e nt uitge bre id te te s te n e n te ge bruik e n onde r e e n vrij donk e re Z uid-Frans e hemel .

De te l e s coop w ordt ge l e ve rd in e e n ruim e k artonne n doos voorz ie n van h e t nodige pie ps ch uim om al l e s op z ijn pl aats te h oude n e n te be s ch e rm e n. Bij h e t ope ne n van de doos z ie n w e s ne ldat de te l e s coop z o goe d al s vol l e dig ge as s e m bl e e rd is e n dat h e t obs e rve re n bijna onm idde l l ijk ‘ out-of-th e -box’ k an be ginne n. M aar al vore ns de e e rs te as s e m bl age te be s pre k e n, k ijk e n w e e ve n naar w at ge l e ve rd w ordt: Te l e s coop: 115m m f/D 4 Ne w ton op e e n Dobs on m onte ring. O cul airs : 17m m e n 6m m Expl ore r II. Al tAz M onte ring met O cul airh oude r.

Z oe k e r: EZ finde r. Col l im atie tool .

Starry Nigh t Spe cial Edition Softw are . H andl e iding (Enge l s tal ig).

De as s e m bl age is e e n s pre e k w oorde l ijk fl uitje van e e n ce nt: De tubus z it m e t e e n vrij grote draaik nop be ve s tigd aan de éénarm ige rock e rbox w aardoor h ands ch oe nge bruik pe rfe ct m oge l ijk l ijk t. M e t de z e k nop k an de h oogte ins te l l ing van de te l e s coop ruw w e g ge re ge l d w orde n.

Fijnre ge l ing ge be urt z oal s bij e l ke Dobs on door m anipul atie van de tubus z e l f. De pl aats ing van de z oe k e r nam e l ijk de ‘ EZ finde r’ die nt nog m anue e l te ge be ure n: door m idde lvan 2 vijs je s w ordt de z e op de s tal e n buis be ve s tigd.

O p de rock e rbox w e rd e e n h andige ocul airh oude r be ve s tigd die drie 1,25” ocul airs k an be vatte n, de 386 | Th e guide s tar

uitvoe ring e rvan is de ge l ijk e n s te vig. Dit is trouw e ns de com pl e te e e rs te indruk be tre ffe nde de z e te l e s coop: l e uk uitz ich t, goe de e n s te vige afw e rk ing, nik s te ve e lof te w e inig, functione e lgoe d doordach t.

De k om pl e te uitrus ting m aak t h e t voor ie de re (as pirant) w aarne m e r m oge l ijk om , m its aans ch af van e ve ntue e le e n k l e ine atl as e n e e n rode z ak l am p, onm idde l l ijk z ijn e e rs te w aarne m inge n onde r de s te rre nh e m e l te re al is e re n. Ge e n ge doe met een e q uatorial e m onte ring, e e n s h ow -s toppe r voor ve e lbe ginne rs , e ve n de ‘ EZ finde r’ (z oe k e r) al igne n door de m anipul atie van tw e e m ak k e l ijk te h ante re n draaik noppe n e n h e t obs e rve re n k an be ginne n.

Trouw e ns , de tw e e ‘ m oe il ijk s te h ande l inge n’ nam e l ijk h e t uitl ijne n van de ‘ EZ finde r’ e n h e t col l im e re n van de optie k , s taan uite rm ate de ge l ijk e n ge de tail l e e rd ve rk l aard

in de bijge voe gde h andl e iding.

De z e is e ch te r in h e t Enge l s m aar de bijge voe gde te k e ninge n e n foto’ s ve rk l are n al l es met vol doe nde duide l ijk h e id.

H e t k an nie t vol doe nde ge z e gd w orde n m aar col l im e re n is dé voorw aarde om h e t m axim um uit e e n Ne w ton s ys te e m te h al e n e n bij de z e te l e s coop is dit te ge l ijk e rtijd nie t e n w e l ande rs . Te n e e rs te k w am h e t toe s te l vrij goe d ge col l im e e rd uit de ve rpak k ing w aardoor com pl e xe m anipul atie onnodig w as . Te n tw e e de is de buis z o k ort dat je k an col l im e re n te rw ijl je z it te obs e rve re n: Ve rs ch il l e nde m al e n de e d ik e e n vl ugge ch e ck door e e n h e l de re s te r op te z oe k e n en een kl e in draai aan de ruim uitge voe rde vijz e n te ge ve n. De z e te l e s coop be h oudt trouw e ns z éér goe d z ijn col l im atie , e e n garantie voor frus tratie vrijge bruik .

Ge z ie n de com pacte grootte van de te l e s coop, m e t e e n ocul airh oogte in h e t z e nit van om e n bij de 50 cm , is h e t e ch t w e l e e n m us t om de z e voor vol w as s e n ge bruik e rs op e e n s te vig opge s te l de tafe lte pl aats e n.

Voor k inde re n k an e e n k l e in s toe l tje (m e t k orte pote n) e ve ntue e l e e n be te re opl os s ing z ijn m aar h e t z al op dat vl ak e ve n z oe k e n z ijn. Z e l f ge bruik te ik de te l e s coop te rw ijl de z e op e e n tafe lopge s te l d s tond e n ik com fortabe lvanop e e n s toe l k on obs e rve re n.

K ortnie uw s Brits e w e te ns ch appe rs h e bbe n ontde k t dat e e n de e l tje s de te ctor in e e n die pe m ijns ch ach t in de VS k an w orde n ge bruik t om w e e rs ve rande ringe n in de s tratos fe e r te de te cte re n.

Dat is ge bl e k e n na anal ys e van ge ge ve ns die ove r e e n pe riode van vie r jaar z ijn ve rz am e l d. Daarbij is vas tge s te l d dat e r e e n nauw ve rband be s taat tus s e n de w aarge nom e n inte ns ite it van de k os m is ch e s tral ing de aanh oude nde s troom e ne rgie rijk e de e l tje s uit de ruim te - e n de te m pe ratuur van de s tratos fe e r. Dat k w am nie t onve rw ach t: al s de l uch tte m pe ratuur h oge r is , z w e l t de atm os fe e r op e n w ordt de l uch t ijl e r, z odat e r m inde r k ans is op bots inge n tus s e n k os m is ch e s tral ings de e l tje s e n l uch tm ol e cul e n. Bij h oge re te m pe rature n w orde n dus m e e r de e l tje s uit de ruim te w aarge nom e n. Ve rras s e nd w as e ch te r dat tijde ns de w inte rm aande n k orts tondige toe nam e s in de k os m is ch e s tral ing z ijn ge m e te n. De z e bl e k e n h e t ge vol g te z ijn van pl ots e l inge te m pe ratuurs tijginge n in de s tratos fe e r, die k unne n opl ope n tot 40 °C. Na ve rge l ijk ing m e t ande re w e e rk undige ge ge ve ns bl e e k dat de z e s tijginge n s am e nvie l en met een bijz onde r w e e rve rs ch ijns e l van de h oge atm os fe e r dat 'pl ots e l inge s tratos fe ris ch e opw arm ing' w ordt ge noe m d. Dit ve rs ch ijns e l ge draagt z ich nogal onvoors pe l baar e n tre e dt onge ve e r e e ns in de tw e e jaar op. Tot nog toe w are n w e e rk undige n voor h un onde rz oe k van de z e opw arm inge n afh ank e l ijk van w e e rbal l onne n e n s ate l l ie tge ge ve ns . M aar z e k unne n nu dus ook ge bruik m ak e n van de ge ge ve ns ove r de k os m is ch e s tral ing die alvijftig jaar w orde n ve rz am e l d. De s ne l l e opw arm ing van de s tratos fe e r k an e e n grote uitw e rk ing h e bbe n op onz e w inte rte m pe ratuur e n op de h oe ve e l h e id oz on bove n de pol e n. 2101-2009 .

Ste rre nk undige n h e bbe n h al f januari e e n ca. tie n m e te r groot rots bl ok ontde k t dat in vrijw e l de z e l fde baan om de z on draait al s de aarde . De pl ane toïde , m e t de catal ogus aanduiding 2009 BD, be re ik t vandaag z ijn kl e ins te afs tand tot onz e pl ane e t: ca.

640.000 k il om e te r, ofw e l m inde r dan tw e e k e e r de afs tand tot de m aan. Die afs tand varie e rt m aar w e inig, doordat de baan van 2009 BD vrijw e l s am e nval t m e t de baan van de aarde .

De om l ooptijd be draagt 369 ,3 dage n (de om l ooptijd van de aarde is 365,25 dage n); de ge m idde l de afs tand tot de z on is s l e ch ts z e ve n prom il l e grote r dan die van de aarde . W e lis de baan van 2009 BD e e n k l e in be e tje e xce ntris ch e r dan de aardbaan, e n l igt h ij ook e e n tik je ge h e l d. Uit voorl opige baanbe re k e ninge n vol gt dat h e t k l e ine rots bl ok tot nove m be r 2010 op m inde r dan vijftie n m il joe n k il om e te r afs tand z al bl ijve n dich tbij naar s te rre nk undige be grippe n. Er z ijn al e e ns e e rde r k l e ine pl ane toïde n ge vonde n die z ich ge dure nde l ange re tijd in de dire cte om ge ving van de aarde oph ie l de n.

H e t is nie t uitge s l ote n dat z o'n kl e in hemel l ich aam in de ve rre toe k om s t e e n k e e r m e t de aarde in bots ing k om t. Van 2009 BD is voorl opig e ch te r ge e n concre e t ins l agge vaar te duch te n, al dus de ris ico-anal ys te n van NASA's Ne ar-Earth O bje ct Program .

25-01-2009 .

Le e s ve rde r op de vol ge nde pagina...

H e t obs e rve re n z e l f is een vanz e l fs pre k e ndh e id m e t de z e te l e s coop. Ne t z oal s bij ie de re ande re Dobs onte l e s coop is h e t ge bruik e e rde r intuitie f e n k an ie de re e n na e e n paar oe fe nbe urte n aan de s l ag. H e t ‘ duw -tre k -rich t-k ijk ’ principe l oopt h e e rl ijk vl ot bij de z e te l e s coop e n h e t duurt nie t l ang voor je de e e rs te obje cte n in h e t be e l dve l d k rijgt.

Be ginne nde w aarne m e rs k unne n h un te ch nie k w at oe fe ne n op h e l de re obje cte n z oal s de M aan of e e n pl ane e t, m aar e e ns de k ne e pje s onde r de k nie duurt m axim aal e e n paar m inuutje s om z e l fs de z w ak s te obje cte n te l ok al is e re n.

De tijd dat te l e s cope n ge l e ve rd w e rde n m e t onde rm aats e ocul airs l ijk t ach te r ons te l igge n e n dat is ge e n dram a, inte ge nde e l . De bijge l e ve rd ocul airs , 17m m e n 6m m Expl ore r II, k om e n de ge l ijk individue e l ve rpak t m e e m e t h e t totaal pak e t e n ge ve n re s pe ctie ve l ijk e e n ve rgroting van 27x e n 76x.

Ak k oord, dit is aan de l age k ant m aar m its inve s te ring in e e n goe de Barl ow l e ns , be s ch ik je toch ove r 4 m oge l ijk e ve rgrotinge n die het ge bruik ve rruim e n naar k l e ine obje cte n z oal s de pl ane te n e n kl e ine re ge bie de n op de M aan. De m e e ge l e ve rde ve rgrotinge n m ak e n van de z e te l e s coop e e n e ch te rich fie l d te l e s coop: ruim e dram atis ch e be e l dve l de n van obje cte n om ringt door h un ruim e om ge ving. De l aags te ve rgroting van 27x bie dt e e n be e l dve l d van m e e r dan 2°! Je h oudt e rvan of nie t m aar onde r e e n donk e re h e m e l l e ve rt dit e ch t s pe ctacul aire be e l de n op die onde r een l ich tge pol l ue e rde h e m e le e rde r z ul l e n ve rz uipe n in e e n grijz e w aas .

De k w al ite it van de ocul airs ?

Ve rge l e k e n m e t de duurde re W ide Angl e opl os s inge n van oa M e ade e n Nagl e r, tone n z e e e n opval l e nde kl e ine r be e l dve l d voor e e nz e l fde ve rgroting m aar tone n z e e e n e ve n s ch e rp e n contras trijk be e l d, dus e e n uits te k e nde m atch voor de z e te l e s coop.

Tijde ns e nk e l e nach te n z och t ik e nk e l e obje cte n op: Nie t al l e e n m ijn nie uw s gie righ e id m aar nog m e e r m ijn ve rw onde ring w e rd opge w e k t door dit ins trum e nt. Door jare nl ang ge bruik van grote re ins trum e nte n l ijk t kl e in onte re ch t m inde r aantre k k e l ijk e n k e e k ik inde rdaad w e lh al s rijk e nd uit naar de e e rs te be e l de n m e t de z e te l e s coop. Vooral grote obje cte n z oal s de s ch itte re nde Trifid- (M e s s ie r 20) e n Lagune ne ve l (M e s s ie r 8) k w am e n s ch itte re nd tot h un re ch t e n toonde n z o goe d al s de z e l fde de tail s die ik m e t m ijn 400m m Dobs on vanuit Be l gie k an z ie n. Nog

m aar e e ns e e n be w ijs dat e e n goe de h e m e l al l es be te k e nd. Ge w oon ‘ rondcruis e n’ in de Z om e rm e l kweg w as e e n pl e z ie r op z ich w aarbij Ope n Ste rre nh ope n tus s e n duiz e nde n s te rre n z w e e fde n af e n toe onde rbrok e n door donk e r gape nde Barnard ne ve l s (donk e re ne ve l s ), e e n e ffe ct nooit h aal baar in te l e s cope n met een l ange re brandpunt. Ee n ande r h e e rl ijk m om e ntw as om de OIII fil te r te com bine re n m e t de l age ve rgroting e n op z oe k te gaan naar de Sl uie rne ve l in h e t s te rre nbe e l d de Z w aan: De tw e e boge n te k e nde n z ich contras trijk af e n l e k e n w e lvoor de om ringe nde s te rre n te z w e ve n.

Daarnaas t obs e rve e rde ik ook de Maan: al l e grote re s tructure n w e rde n m ooi e n contras trijk afge be e l d.

Jupite r, ge l e ge n in Me l k w e gge bie d, toonde z ich al s kl e in s ch ijfje m e t 2 w ol k e nbande n om ringt door e e n oas e van s te rre nl ich t. Bij h oge re ve rgroting k onde n e nk e l e bijk om e nde bande n e e rde r m oe il ijk ge z ie n w orde n. De bijge voe gde s ch e ts e n (z ie pagina 25) probe re n e e n s um m ie r be e l d te ge ve n van w at m oge l ijk is m e t de z e te l e s coop. Kl e ine re obje cte n z oal s de m e e s te mel k w e gs te l sel s k om e n m inde r tot h un re ch t m aar daarvoor is de z e te l e s coop nie tontw ik k e l d.

Dit is e e n h e e rl ijk e e n e e rl ijk e te l e s coop. Voor e e n fair budge t k rijgt U e e n z éér de ge l ijk pak k e t voorz ie n van l e uk e acce s s oire s die u toe l ate n om onm idde l l ijk aan de sl ag te gaan. De te l e s coop is z o com pact e n m ak k e l ijk h ante e rbaar dat s ne l e n m obie l obs e rve re n pe rfe ct h aal baar z ijn: s ne l e ve n naar buite n of al l e s in de k offe r van de auto rich ting donk e re oorde n, al l e s is m oge l ijk . M is s ch ie n nog een tip voor de k om e nde fe e s tdage n: Laat uw die rbare n k e nnis m ak e n m e t e e n s ch itte re nde h obby e n introduce e r h e n in de s te rre nk unde m e t de z e l e uk e te l e s coop. Bron: K urtCh ris tiae ns .

Th e guide s tar | 39