Guidestar 02-2011

Sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart voor iedereen

Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw 足 Jaargang 6 足 Februari 2011

Editoriaal Patrick Jaecques

002

Patrick Jaecques is, naast grafisch vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voor足 zitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie ge足 dreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de hemelse wonderen.

Redactioneel

Inhoudelijk 06 ­ Laatste kans voor de natuur.

07 ­ Media ­ De slechtste SF film.

08 ­ Jongste Limburgse astronaut.

10 ­ Stof­ en gaswolken doodden de dinosauriërs.

12 ­ ESO ­ VISTA staart diep in de blauwe lagune.

14 ­ Rubriek ­ Het AEG nieuws.

16 ­ Serie ­ Licht in de sterrenkunde.

20 ­ Iedereen internet dankzij supersatelliet.

21 ­ Rubriek ­ Zijn er nog vragen ?

22 ­ Hanny's voorwerp: een merkwaardige ontdeking.

24 ­ ESA ­ Mission X: Gezond eten in de ruimte.

26 ­ Hoe de atmosfeer van de Zon zo heet komt.

28 ­ Rubriek ­ Lancering in de kijker.

30 ­ Rubriek ­ Astrofoto van de Maand.

34 ­ Rubriek ­ Nieuw aan het firmament.

35 ­ Media ­ Zitten we binnenkort met een tweede zon ?

36 ­ ESO's hidden treasures.

38 ­ ESA ­ Planck levert nieuwe kijk op kosmisch theater.

40 ­ ESO ­ De Orionnevel, nog steeds vol verassingen.

42 ­ An inconvenient truth...

44 ­ Rubriek ­ De hemelkalender 49 ­ Media ­ Klimaatsverandering zorgt voor meer extreem weer.

50 ­ De mars van de rovers.

52 ­ Rubriek ­ Woord van de maand.

56 ­ Rubriek ­ Observatoria wereldwijd.

60 ­ Rubriek ­ De AEG activiteitenkalender.

62 ­ Fotoreportage ­ Apollo XIV (deel 2).

70 ­ Sterrenbeeld v/d maand : Canis Maior.

72 ­ Rubriek ­ Sasteria onder de sterren.

78 ­ De zonsverduistering van 4 januari 2011.

Red. / M. Hulspas Redactioneel Arjan van der Star Redactioneel Red. / ESO Patrick Jaecques Philippe Vercoutter Red. / M. Nieuwenhuizen Redactioneel Red. / Astron Red. / ESA Red. / L. van Rooyen Kris Christiaens Leo van Hoyweghen Patrick Jaecques Red. / UWA Red. / ESO Red. / ESA Red. / ESO Red. / Gunter Brants Marc van der Sluys Red. / SVS Red. / L. van Rooyen Dirk Devlies Philip Corneille Redactioneel Danny van Hoecke Dieter Janssoone Filip Feys Dirk Devlies

Informatief Dit digitale magazine is een non­profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Kris Christiaens (redactie ruimtevaart) en Sander Vancanneyt (redactie sterrenkunde). Vaste rubrieken worden voorzien door Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Philippe Vercoutter, Philip Corneille, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven of rubriek te onderhouden ? Contacteer dan de hoofdredacteur via info@astro­event­group.be.

De Astro Event Group vzw noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met

de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met de websites: www.desterren.net en www.astrono­ mie.be. Met de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht.

Door de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de sponsoren kunnen we dit digitale magazine gratis verspreiden.

Voorpagina: Marc Schuyesmans tij­ dens de gedeeltelijke zonsverduis­ tering te Oostende. Bron: AEG. De Messier 8 regio, ook wel bekend als de 'Lagoon nebula', werd in het infrarood vastgelegd door de VISTA telescoop. Deze maakt deel uit van ESO's Paranal observatoria in Chili.

Bron: ESO.

Deze nieuwsbrief is volledig ontworpen met gratis open­source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink­scape en Paint.net.

Ook een enthousiaste lezer van ons magazine?

Steun ons dan door lid te worden van onze dynamische vereniging. Het lidgeld, op jaar­ basis, bedraagt slechts 15,00 euro. Alvast van harte dank !

Alle artikels, foto's en reclame­blokken voor de volgende editie dienen bij de redactie binnen te zijn tegen uiterlijk donderdag 24 februari.

Gelieve deze datum te respecteren !

Info: Redactie@AEGvzw.be

003

Kortnieuws Het jaar is nog maar pas begonnen en vanmorgen werden we al op een zonsverduistering getrakteerd.

De zon verdween voor 77 procent achter de maan, maar helaas konden we het spektakel door de bewolking in ons land amper zien, al was zeker het begin aan de kust en onder meer in de buurt van Mechelen (zie foto) wel goed te zien.

Elders leverde het wel prachtige beelden op in andere Europese landen zoals Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk en vooral Zweden. Ook in Noord­Afrika en het Midden­Oosten vergaapten miljoenen mensen zich aan het schouwspel.

Intussen is de zonsverduistering bij ons alweer voorbij. Wie geluk had kon een mooie zonsopgang met een verduisterde zon aanschouwen. In Zweden was het spektakel het best zichtbaar. Daar was de zon voor 85 procent verduisterd en het was er bovendien helder genoeg. "De eclips zat in Grimbergen grotendeels achter de wolken", aldus Philippe Mollet van de volkssterrenwacht MIRA in Grimbergen. "Het begin, net na zonsopgang, was op verschillende plaatsen waarneembaar, maar al snel daarna ging de verduistering schuil achter de wolken. Het hoogtepunt van de zonsverduistering viel om 09.17 uur, een half uur na zonsopkomst. Bij haar opkomst om 08.48 uur was de zon al voor de helft verduisterd en stond ze in het zuidoosten boven de horizon. De eclips eindigde om 10.37 uur.

De komende uren trekt de zonsverduistering nog richting China. Zo komen steden als Moskou, Bagdad en Karachi nog aan de beurt. Hopelijk hebben ze daar iets meer geluk met het weer. Bron: Belga / GB. Dankzij een instrument aan boord van NASA's Solar Dynamics Observatory slagen astrono­ men van het Harvard­Smithsonian Center for Astrophysics erin om het allerbinnenste deel van de zonnecorona continu in het oog te houden. Normaalgesproken kan dit gebied alleen tijdens totale zonsverduisteringen worden onderzocht, wanneer het felle zonsoppervlak wordt afgedekt door de maan.

Het Solar Dynamics Obsvertaory (SDO) werd in februari 2010 gelanceerd. De vliegende sterrenwacht maakt continu HD­beelden van de zon in een groot aantal verschillende golflengtegebieden. De Atmospheric Imaging Assembly (AIA) houdt zeven dagen per week en vierentwintig uur per dag het allerbinnenste deel van de ijle, hete corona in de gaten. De verwachting is dat de nieuwe beelden meer informatie gaan opleveren over de beginfase van grote uitbarstingen op de zon (de zogeheten coronale massa­ejecties, of CME's), en over de wijze waarop de zonnewind ­ een stroom van elektrisch geladen deeltjes van de zon ­ wordt versneld. Bron: NU / 04­01­2011.

Jarenlang gingen astronomen ervan uit dat onderlinge botsingen tussen sterrenstelsels verantwoordelijk waren voor de enorme uitbarstingen van energie die in de kernen van sommige stelsels worden waargenomen. Maar uit een groot opgezet onderzoek met de Hubble­ruimtetelescoop en de röntgensatelliet XMM­Newton blijkt dat deze galactische botsingen geen invloed hebben op de eetlust van het superzware zwarte gat dat in hun kern schuilgaat. Bij de meeste sterrenstelsels, waaronder het onze, houdt het zwarte gat in de kern zich rustig. Bij sommige stelsels krijgt dat zwarte gat echter enorme hoeveelheden materie aangevoerd die, voordat zij wordt opgeslokt, intense straling uitzendt. Hierdoor is de kern van zo'n 'actief sterrenstelsel' opvallend helder. Vanwaar het verschil? Tot nog toe werd aangenomen dat de materiestroom naar het centrale zwarte gat pas op gang komt als twee of meer sterrenstelsels met elkaar in botsing komen. Uit een

grootschalige inventarisatie van 1400 sterrenstelsels ­ actieve en niet actieve, botsende en niet botsende ­ blijkt echter dat er geen duidelijk verband bestaat tussen de activiteit van sterrenstelsels en galactische botsingen. Dat betekent dat de activiteit van een sterrenstelsel een andere oorzaak moet hebben. Gedacht wordt aan instabiliteit binnen het sterrenstelsel zelf, botsingen tussen grote gaswolken in het stelsel of de getijdenkrachten die optreden als twee stelsels elkaar rakelings missen.

Een Canadees meisje van tien jaar oud, dat net als haar vader amateurastronoom is, heeft een supernova ontdekt. Ze is daarmee de jongste persoon ooit die een dergelijke ontdekking heeft gedaan, zegt de Royal Astronomical Society of Canada. Kathryn Aurora Gray, die in Fredericton in de provincie New Brunswick (in het oosten van het land) woont, was samen met haar vader op een computerscherm beelden van verafgelegen sterrenstelsels aan het onderzoeken die door een telescoop werden opgevangen. Volgens de Canadese astronomische organisatie zou ze daarbij een supernova met een magnitude van 17 ontdekt hebben in het sterrenstelsel UGC 3378, op 240 miljoen lichtjaar van de Aarde in het sterrenbeeld Giraffe. Een supernova is een sterke toename van de helderheid van een grote ster, als gevolg van een explosie. Het geeft de indruk dat er een nieuwe ster verschijnt, maar in feite verdwijnt het hemellichaam net. De ontdekking van Gray werd snel bevestigd door twee andere amateurastronomen en geregistreerd onder de naam 'supernova 2010lt'. Bron: Belga / SVM / 04­01­2011.

In september vorig jaar detecteerden enkele astronomen een uitbarsting van gammastraling uit de Krabnevel, het bijna duizend jaar oude restant van een supernova­explosie in het sterrenbeeld Stier. Vervolgwaarnemingen met de Hubble­ruimtetelescoop lieten zien dat de gasnevel enkele subtiele veranderingen vertoonde. In Science doen astronomen deze week verslag van de gamma­uitbarsting, maar de oorzaak van het verschijnsel blijft vooralsnog onduidelijk. ''We zijn met stomheid geslagen'', aldus onderzoeker Roger Blandford.

De gamma­uitbarsting van september, die een paar dagen duurde, was niet de eerste die de Krabnevel vertoonde. Ook in februari 2009 en oktober 2007 zijn zulke uitbarstingen van energierijke straling waargenomen. De oorzaak wordt gezocht bij de pulsar in het hart van de nevel ­ het compacte, rondtollende restant van de ster die in het jaar 1054 ontplofte. Deze pulsar blaast voortdurend een wind van energierijke geladen deeltjes uit, die interacties aangaan met het sterke magnetische veld van de pulsar en daardoor straling uitzenden.

Blijkbaar zijn de gamma­uitbarstingen veroorzaakt door geladen deeltjes die nog energierijker zijn dan normaal. Hoe deze deeltjes aan die extra energie zijn gekomen, is voorlopig een mysterie. Bron: NU / 07­01­2011.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Galaxy Zoo is een Engelstalig online sterrenkundig project dat vrijwilligers uitnodigt om oa sterrenstelsels te helpen classi­ ficeren. Het project werd geïn­ spireerd door Stardust@home, waar vrijwilligers werd gevraagd om NASA beelden van een ruimtesonde te onder­ zoeken op inslagen van kosmisch stof. www.galaxyzoo.org

005

Laatste kans voor de natuurkunde Red. / M. Hulspas

Felicia Wolfe­Simon neemt monsters in Lake Mono in Californie, waar de arseen­ bacterie vandaan komt.

Ondanks alle kritiek, publiceert Nasa nog steeds alleen maar juichende commentaren op de eigen website. Het werk zou 'een Nobelprijs waard' zijn.

Ene John Walker schreef direct na de persconfertentie: 'Abso­ lutely fantastic work. Thanks for using some of my tax dollars so well. Keep up the good work.'

Dit is hem dan, het wezentje waar alle ophef over gaat: de bacterie die kan leven zonder de essentiele bouwsteen fosfor. Voorlopig draagt het micro­organisme de naam GFAJ­1. De bacterie is onder­ deel van een groep bacterie­ soorten die Halomonadaceae worden genoemd. Bron: Science / AAAS. Kort daarna werd bekend, dat GFAJ de afkorting is van Give Felicia A Job.

006

Artikel

Media 足 De slechtste SF film Redactioneel

Rubriek

2012 is een film van rampen足 filmspecialist Roland Emmerich (Independence day, Godzilla, The day after tomorrow, Eight legged freaks). De cast bestaat onder anderen uit John Cusack, Amanda Peet, Chiwetel Ejiofor en Danny Glover.

007

Jongste Limburgse astronaut Arjan van der Star

De Mars Society is een internationale organisatie dat zich inzet voor intensiever onderzoek van Mars, liefst door bemande missies, om uitein足 delijk de planeet permanent te koloniseren. De organisatie werd in 1998 opgericht in Boulder (Colorado) in de Verenigde Staten door Robert Zubrin en een aanzienlijke groep NASA足wetenschappers, zoals Christopher McKay, Penny Boston en Carol Stoker, de latere NASA足directeur Michael Griffin en anderen, zoals de sciencefiction schrijvers Gregory Benford en Kim Stanley Robinson. Er bestaat ook een Belgische tak van de Mars Society.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

008

Artikel

Het Euro Space Center werd ingehuldigd in 1991. Het centrum is gebouwd naar het model van de US Space Camp te Huntsville, Alabama, Verenigde Staten en werkt met dezelfde geavanceerde appa足 ratuur en software als de echte astronautenopleiding in het Marshall Space Flight Center, dat eveneens in Huntsville gelegen is. Ondertussen is ook de Euro Space Society opgericht, die onder het voorzitterschap van astronaut Burggraaf Dirk Frimout staat.

Het genootschap heeft als doel een breed publiek (en voornamelijk jongeren) te interesseren voor ruimtevaart足 wetenschap en 足technologie.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

009

Stof­ en gaswolken doodden de dinosauriërs Redactioneel

De Dinosauria ontstonden ongeveer 230 miljoen jaar geleden in het Trias, als afsplitsing binnen de ruimere groep van de Dinosauriformes.

De eerste dinosauriër was een kleine tweevoetige vleeseter.

Die was de directe voorouder van de twee hoofdgroepen waarin alle dinosauriërs onder­ verdeeld kunnen worden: de Saurischia en de Ornithischia.

In deze beide groepen ontwik­ kelden zich al snel ook plantenetende soorten.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

010

Artikel

Kortnieuws China en Rusland hopen in oktober van dit jaar een ruimtesonde naar Mars te sturen voor onderzoek. Staatsmedia meldden zondag dat China in 2013 nòg een onbemande missie naar de rode planeet wil uitvoeren, ditmaal geheel zelfstandig. De lancering van de Yinghuo­1 stond aanvankelijk op het programma voor oktober 2009. Om onbekende redenen werd de missie toen afgeblazen. Als alles nu wel volgens plan gaat, wordt de ruimtesonde met een Russische raket gelanceerd, samen met het Russische landingsvoertuig Phobos Grunt.

Dit apparaat heeft als taak deeltjes mee te nemen van Phobos, de grootste van Mars' twee manen. Met de missie willen de twee landen wetenschappelijk onderzoek doen naar Mars. Eén van de doelstellingen is om meer te weten te komen over het ijs op de planeet. Een grote vraag daarbij is wat er precies is gebeurd met het vloeibare water dat vermoedelijk ooit in overvloede aanwezig was op de planeet.

Eerder bewijs daarvoor is verzameld door Amerikaanse Marslanders. Yinghuo, de naam van de sonde, betekent letterlijk 'vuurvlieg'. Het woord is ook verwant aan een oud­Chinese benaming voor Mars. Bron: ANP / 02­01­2011.

De gewichtsloosheid tijdens ruimtereizen heeft mogelijk een negatieve invloed op het voort­ plantingssysteem van mensen. Dat beweert een Amerikaanse ruimtewetenschapper.

Mensen die lange ruimtereizen ondernemen, lopen volgens onderzoeker Joe Tash van de Universiteit van Kansas het risico om minder vruchtbaar te worden. Dat meldt nieuwssite Physorg.com. De wetenschapper onderbouwt zijn waarschuwing met resultaten van experimenten met muizen. Als de dieren in de ruimte verblijven, daalt het aantal spermacellen bij mannetjes en het aantal eicellen bij vrouwtjes, zo blijkt uit recent onderzoek. “We hebben veel gegevens die nader onderzoek vereisen”, aldus Tash.

“Bij sommige vrouwtjesmuizen die 15 dagen meevlogen met de spaceshuttle Discovery, raakten de eierstokken volledig verstopt.” Volgens Tash is het onderzoek naar de invloed van gewichtsloosheid op het voortplantingssysteem nog een taboe in de ruimtevaart. “Er is grote onwil om dit gevoelige onderwerp verder te onderzoeken”, verklaart hij. “Het wordt gezien als politiek incorrect. De wetenschapper gaat in februari wederom experimenten uitvoeren met muizen die meereizen met een nieuwe missie van de spaceshuttle Discovery. Liever zou hij echter een onderzoek doen bij mensen. Tash heeft dan ook onlangs bij de NASA gegevens opgevraagd over metingen van spermacellen bij mannelijke astronauten. Maar zijn verzoek werd geweigerd. “Men vond deze informatie te privacy­gevoelig”, aldus Tash. Bron: NU / 07­ 01­2011.

Terwijl ingenieurs menen de grondoorzaak te hebben gevonden voor de scheurtjes in het metalen omhulsel van de externe brandstoftank van het ruimteveer Discovery, heeft de NASA dinsdag (plaatselijke tijd) laten weten dat de voorlaatste shuttlevlucht niet voor 24 februari zal vertrekken. Nadat na reeds herhaaldelijk uitstel het veer op 5 november op het laatste nippertje niet was kunnen opstijgen vanwege een verdacht waterstoflek en nadat scheurtjes waren gevonden in de oranje tank, vertoeft de Discovery momenteel in het enorme assemblagebouw (VAB) op Cape Canaveral in Florida. Deskundigen denken eindelijk te hebben gevonden wat de scheurtjes heeft veroorzaakt en menen eveneens met enkele eenvoudige wijzigingen het probleem voor eens en voor altijd uit de wereld te kunnen helpen. In ieder geval vertrekt de Discovery niet voor 24 februari naar het Internationaal Ruimtestation ISS. Een precieze datum heeft de NASA naar

eigen zeggen nog niet in gedachten, want de start hangt ook af van het andere verkeer naar het ISS. Zo moet in principe op 15 februari een Europese Ariane­5 draagraket de tweede Europese cargo naar het complex slingeren.

Bron: Belga / JV / 12­01­2011.

Een Amerikaans veilinghuis veilt deze maand een blootfoto die met de Apollo 12 is meegereisd naar de maan. Bij wijze van grap smokkelde grondpersoneel een Playboy­foto van Miss Augustus 1967 aan boord van het ruimtevaartuig. Terwijl zijn collega's een maanwandeling maakten, ontdekte Richard Gordon de foto van de topless DeDe Lind achter een paneel. Daarbij stond de tekst 'Map of a Heavenly Body' (Kaart van een hemel(s)lichaam). De astronaut bewaarde de pin­up als souvenir, maar wil hem nu verkopen.

Hij moet minstens duizend dollar opbrengen.

Samen met de foto worden ook nog een kleine vijfhonderd andere NASA­souvenirs verkocht, zoals de microfoon waarmee de ruimtevaart­ organisatie contact hield met Neil Armstrong toen die op de Maan landde, en een Amerikaanse vlag die meeging met de eerste maanmissie. Bron: LB / 04­01­2011.

Wie wat geld te besteden heeft, krijgt een nieuwe kans om naar de ruimte te gaan.

Rusland en het Amerikaanse bedrijf Space Adventures bieden drie tiendaagse reizen aan naar het internationale ruimtestation ISS. Omdat de Verenigde Staten de spaceshuttles uit de vloot halen, zijn voor de komende jaren meer lanceringen van de Russische Sojoez­ raketten gepland. Daardoor komen stoeltjes beschikbaar voor ruimtetoeristen. De eerste mogelijkheid voor een betaalde vlucht is in 2013. De afgelopen jaren zijn zeven mensen tegen betaling de ruimte ingegaan. De Amerikaanse multimiljonair Dennis Tito was in 2001 de eerste ruimtetoerist. De prijs van een ruimtereis wordt geschat op ongeveer 20 miljoen euro, hoewel de aanbieders erover zwijgen. Bron: ANP / OBS / 13­01­2011.

In de nasleep van de dodelijke schietpartij in Tucson (Arizona) waarbij een Congreslid en tevens de echtgenote van een astronaut zeer ernstig is gewond geraakt, heeft de NASA een reservegezagvoerder benoemd voor de in principe laatste shuttlemissie.

Het neergeschoten Congreslid Gabrielle Giffords is getrouwd met astronaut Mark Kelly. Deze veteraan van drie shuttlevluchten was aangewezen als gezagvoerder van de in principe laatste shuttlevlucht, die van het ruimteveer Endeavour dat op 20 april (Belgische tijd) naar het Internationaal Ruimtestation ISS zou moeten vertrekken. "Om de continuïteit te verzekeren van de training" heeft de NASA naar eigen zeggen veteraan Rick Sturckow aangesteld als reserve van Mark Kelly die wel de status van gezagvoerder blijft behouden. Kelly "maakt veel onzekerheid mee nu hij Gabrielle steunt. Onze bedoeling is dat hij ongestoord zijn aandacht kan richten op zijn gezin terwijl de missievoorbereidingen verder kunnen gaan", zegt Peggy Whitson, hoofd van het astronautenklasbureau. Geciteerd door de NASA, zegt Kelly dat hij zijn werkgever had geadviseerd "stappen te zetten" om de missie in zijn afwezigheid te kunnen uitvoeren.

Psychologisch alvast ook getroffen, maar daarin door de NASA gesteund, is de schoonbroer van Giffords, Scott Kelly. Hij is de tweelingbroer van Mark Kelly en hij is momenteel één van de zes opvarenden van het ISS. Bron: Belga / KH / 14­01­2011.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Apollo 12 was de tweede missie van het Project Apollo waarbij op de maan werd geland. De bemanning bestond uit Charles Conrad (comman­ dant), Alan Bean (piloot maan­ lander) en Richard Gordon (piloot commando­module). De Apollo 12 landing was gepland in de Oceanus Procellarum waar twee en een half jaar eerder de onbemande sonde Surveyor 3 was geland. De maanlander kwam op een afstand van bijna 183 meter, dus loopafstand, van de sonde neer. De twee astronauten die voet aan grond zetten op de maan hebben daar twee bijna vier uur durende maanwande­ lingen gemaakt. Ze hebben naast maansteen ook monsters van de Surveyor 3 meege­ nomen. Bij terugkeer naar de aarde werden ze opgepikt door de USS Hornet. De capsule wordt tentoongesteld in het Virginia Air and Space Center te Hampton, Virginia. De maanlander sloeg op 20 november stuk op het maan­ oppervlak.

011

ESO ­ VISTA staart diep in de blauwe lagune Red. / ESO

De Lagunenevel (M8) is een diffuse nevel in het sterren­ beeld Schutter (Sagittarius). De nevel zelf is in 1747 ontdekt door Guillaume Le Gentil, de sterrenhoop NGC 6530 die het centrum ervan vormt al circa 1680 door John Flamsteed.

Het is niet helemaal duidelijk welk object door Charles Messier als nummer 8 in zijn catalogus opgenomen werd, tegenwoordig neemt men aan dat de gehele nevel bedoeld werd. De nevel is zeer uitge­ strekt, de schijnbare afmeting is 3 × 1½ keer die van de maan, wat bij een afstand van 5200 lichtjaar neerkomt op 140 × 60 lichtjaar. Als de hemel donker genoeg is is de Lagune nevel met een grote verrekijker (7x50 of 10x50) of kleine telescoop goed te zien als een vage vlek.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

012

Artikel

013

Het AEG nieuws Patrick Jaecques

014

De Astro Event Group vzw is een non足profit vereniging uit Oostende voor volwassenen die ge誰nteresseerd zijn in sterrenkunde, klimatologie of ruimtevaart. Naast de diverse activiteiten voor haar eigen leden, zoals voordrachten, kampen, uitstappen, enz..., organiseren ze ook diverse zaken voor een breed publiek.

Van deze nieuwsbrief tot de organisatie van de 'Starnights' star足party. Kortom, waarom bent u nog geen lid ?

Rubriek

Kortnieuws Europa slaagt erin tegen 2020 20,7 procent van de energiebehoefte duurzaam te produceren. Ook ons land zou het vooropgestelde doel van 13 procent halen. Dat blijkt uit een analyse door het European Wind Energy Association (EWEA) van de actieplannen voor duurzame energie die de 27 EU­lidstaten moesten indienen bij de Europese Commissie.

"Alle actieplannen samen beschouwd, leren ons dat in Europa tegen 2020 20,7 procent van de energieconsumptie duurzaam geproduceerd zal worden", zegt Justin Wilkes, beleidsdirecteur van EWEA. Vijfentwintig lidstaten lijken hun nationale doelstellingen te halen, waarvan 10 lidstaten dat ruimschoots zullen doen. Enkel Luxemburg en Italië zouden niet slagen in hun nationale opzet zonder samenwerkingsmechanismen.

Zweden zal de kroon spannen, met een aandeel van 50,2 procent hernieuwbare energie tegen 2020. Hekkensluiter Luxemburg daarentegen zal het vooropgestelde doel van 11 procent niet halen, en zal maar 8,9 procent verwezenlijken, verwacht EWEA. De belangenbehartiger van de windenergiesector verwacht dat windenergie voor 14 procent zal instaan voor de totale Europese elektriciteitsbehoefte.

Daarnaast voorspelt EAWA dat hydro­energie goed zal zijn voor 10,5 procent van de elektriciteitsvraag, biomassa voor 6,6 procent en zonne­energie voor 2,7 procent. Ierland zal tegen 2020 het land zijn met de grootste windenergieproductie, goed voor 36,4 procent van de totale elektriciteitsvraag. Op de tweede plaats komt Denemarken, voegt EWEA er nog aan toe.

Bron: Belga / ADB / 04­01­2011.

De atmosfeer houdt zichzelf consequenter schoon dan door sommige wetenschappers werd aangenomen. Met die conclusie is een einde gemaakt aan de controverse dat het zelfreinigend vermogen van de atmosfeer gevoelig is voor veranderingen in het milieu.

Dat staat in het wetenschappelijke tijdschrift Science, zo is donderdag bekendgemaakt.

Hieraan werkten onder meer onderzoekers van de Wageningen University en Universiteit Utrecht mee. Het vermogen van de atmosfeer om zichzelf te ontdoen van verontreinigende gassen is stabieler dan jarenlang werd gedacht. Door dit onderzoek wordt de atmosferische chemie beter begrepen en kan de toekomstige samenstelling van de atmosfeer beter worden voorspeld. Bron: ANP. Het afgelopen jaar bedroeg de gemiddelde temperatuur 9,7 graden, wat een zeer normale waarde is.

De gemiddelde minimum­ temperatuur was met 5,9 graden dan weer "zeer abnormaal" laag, zo blijkt uit gegevens van het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI). In Ukkel bedroeg de gemiddelde temperatuur 9,7 graden, wat amper minder is dan de normale waarde van 9,8 graden. Het warmste jaar sinds het begin van de metingen was 2007, met een gemiddelde temperatuur van 11,5 graden. De gemiddelde maximum temperatuur was 13,4 graden, wat eveneens "normaal" is. De gemiddelde minimum temperatuur lag met 5,9 graden wel een stuk lager dan de 6,3 die als normaal wordt beschouwd. Het KMI spreekt over een "zeer abnormaal" laag cijfer. Met die term worden fenomenen aangeduid die slechts eens om de tien jaar worden bereikt of overtroffen.

Daarnaast werden ook voor de gemiddelde luchtdruk (1013,8 hPa), windsnelheid (3,3 meter per seconde) en dampdruk (9,7 hPa) "zeer abnormaal" lage waarden genoteerd in 2010. Voorts blijkt uit de cijfers van het KMI dat het afgelopen jaar 201 dagen met neerslag telde, goed voor een totaal van 914,1 millimeter. Die laatste waarde ligt dan weer

abnormaal hoog. "Abnormaal" duidt op een cijfer dat slechts eens om de vijf jaar wordt bereikt. De zon scheen in totaal 1.555,7 uur, een normale waarde. De relatieve vochtigheid daarentegen bleek met 79,2 procent abnormaal laag. Bron: Belga / DEA / 04­01­2011.

De opwarming van de aarde zorgt voor veel veranderingen bij de Inuït in Canada. Door het smelten van de ijsvlakten kunnen ze minder jagen en moeten ze voedsel inkopen in de winkel. Hierdoor hebben de Eskimo's steeds vaker last van overgewicht en slechte tanden, aldus onderzoeker Barry Smit van de Canadese Universiteit van Guelph.Doordat de aarde steeds warmer wordt ­ wereldwijd is de temperatuur sinds de industrialisatie met 1,2 graden Celsius gestegen, maar op de Noordpool wel met 2 tot 3 graden ­ trekken veel dieren weg uit het leefgebied van de Inuït.

Zeehonden, walrussen, walvissen en ijsberen maken daardoor steeds minder vaak deel uit van het traditionele en gezonde menu van de Inuït, dat bijna exclusief bestaat uit rauw vlees.

"Vanwege de nieuwe problemen met de jacht, passen de mensen hun dieet aan op wat er in de winkel ligt", aldus Smit, die al vijf jaar onderzoek naar de Inuït leidt. De Inuït moeten vaak ver reizen naar een winkel en komen daarom meestal met lang houdbare spullen thuis. "Vooral jongeren eten steeds vaker ernstig bewerkt junkfood." De klimaat­ verandering zorgt niet alleen voor problemen met voedsel. Ook kunnen de Inuït niet meer vertrouwen op hun kennis van het ijs. "De traditionele wegen zijn niet zo veilig meer als ze voorheen waren", stelt Smit. Ook ouderen die veelal gewaardeerd werden om hun kennis over de koude weersomstandigheden, verliezen respect nu hun ervaring door de veranderende omstandigheden niets meer waard is. Wereldwijd leven naar schatting 4 miljoen mensen in Arctische gebied, onder meer in Canada, Alaska, Groenland, Noorwegen en Rusland. Volgens onderzoekers zal de Arctische Oceaan vanaf 2040 ongeveer ijsvrij zijn in de zomer. Daardoor zullen de noordelijke volken een "gigantische transformatie" ondergaan, aldus Smit. In de toekomst zal mogelijk werkgelegenheid komen in het gebied, doordat schepen in de zomer over de Noordpool kunnen varen. Ook kan naar olie geboord gaan worden als het ijs smelt en kan de pool zich ontwikkelen als toeristische trekpleister. Smit: "Als we naar de komende decennia kijken zal de verandering enorm zijn.

Er zijn dan geen Arctische omstandigheden meer en mensen zullen hun manier van leven compleet moeten aanpassen." Bron: ANP / MVL / 07­01­2011.

Sinds het begin van de twintigste eeuw is de gemid­ delde temperatuur met onge­ veer 0,74 °C gestegen. Deze temperatuurstijging wordt zeer waarschijnlijk veroorzaakt door menselijke activiteiten: door het verbranden van fossiele brand­ stoffen, ontbossing en bepaal­ de industriële en landbouw­ activiteiten is de concentratie aan broeikasgassen in de aardatmosfeer sterk gestegen sinds 1750.

Modelbereke­ ningen geven aan dat de gemiddelde temperatuur op Aarde tussen 1990 en 2100 met 1,1 °C tot 6,4 °C stijgt. Met name temperatuurstijgingen van meer dan 2 °C zouden grote veranderingen met zich meebrengen voor mens en milieu, door zeespiegelstijging, toename van droogte­ en hitteperioden, extreme neer­ slag en andere effecten.

De zon is in Groenland twee dagen te vroeg opgekomen. De zonsopgang tekent het einde van een anderhalve maand zonder zonlicht tijdens de winter. Wetenschappers vrezen dat dit een signaal is dat het ijs sneller smelt dan verwacht. In de stad Ilulissat eindigt de donkere winterperiode als de zon even boven de horizon verschijnt. Voor het eerst is de zon er twee dagen te vroeg opgekomen. Wetenschap­ pers staan voor een raadsel, al vermoeden ze dat de ijskappen in de omgeving lager zijn en de zon zo sneller toegang vindt tot de stad. Als het ijs zakt, dan zakt ook de horizon. Daardoor ontstaat de illusie dat de zon vroeger opkomt.

Dat is uiteraard niet het geval. Volgens een rapport zou de temperatuur in Groenland vorig jaar drie graden boven het gemiddelde gestegen zijn. Bron: GB / 14­01­2011.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

015

Licht in de sterrenkunde Philippe Vercoutter

016

Philippe Vercoutter is voorzitter van volkssterrenwacht AstroLAB Iris te Ieper waarvan de Astronomische Contact Groep vzw deel van uitmaakt. Hij is een zeer ervaren waarnemer gespecialiseerd in het fotogra足 feren van deep足sky objecten.

Serie (5/7)

Heel wat amateur sterren足 kundigen kopen bij de Duitse firma Baader Planetarium hun kleurenfilters. Er bestaat zelfs een speciale set van zes kleurenfilters. Voor elk van deze filters is de doorlaat足 grafiek beschikbaar.

Chromatische aberratie bete足 kent dat alle kleuren niet in hetzelfde punt worden gefocu足 seerd. Een enkelvoudige bolle lens heeft veel last van deze lensfout.

017

Voorbeeld van een zonnespec足 trum met haar typische absorptie足 en emissielijnen.

Drie soorten spectra met bovenaan een continu spec足 trum, in het midden een emissie足spectrum en onderaan het absorptiespectrum.

018

Een Bayer­masker bekijk je best in stukjes van 2 op 2 pixels: in één zo’n Bayer­ vierkantje komen 2 groene, één rode en één blauw masker voor. Merk dus op dat zo’n kleurenchip dus 2 x zo gevoelig is in groen licht in vergelijking met blauw en rood licht.

In principe bestaat een Bayer masker uit Rode, Groene en Blauwe elementen (RGB Bayer masker). Niets weerhoudt er een chipfabrikant echter van om een Cyaan, Magenta en Geel (CMY) Bayer masker te gebruiken.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

019

Iedereen internet dankzij supersatelliet Red. / M. Nieuwenhuizen

De single足beam satelliet (links) stuurt zijn signalen met een brede bundel naar de aarde.

De multi足beam satelliet (rechts) gebruikt meerdere kleinere bundels.

De KA足SAT足satelliet is een enorm apparaat. Het is zes meter hoog en weegt 6100 kg.

Bron: Astrium.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

020

Artikel

Zijn er nog vragen ?

Redactioneel

Rubriek

De pas ontdekte 'buckyballs' bestaan uit zestig koolstof atomen en zijn reeds meer dan een kwart eeuw geleden voorspeld te bestaan in het heelal.

Deze boeiende ontdekking werd gedaan door het team van de Belg Jan Cami met behulp van de Spitzer ruimte足telescoop van de NASA. Bron: NASA.

021

Hanny's voorwerp: een merkwaardige ontdekking Astron

Hanny's Voorwerp is een reflectienevel ontdekt in 2007 door de Nederlandse onder足 wijzeres Hanny van Arkel uit Heerlen, toen ze als 24足jarige deelnam aan het Galaxy Zoo足 project. De ontdekking werd bekend door haar vraag: "What's the blue stuff below.

Anyone?" De nevel werd naar haar vernoemd, nadat een andere vrijwilliger van het online astronomieproject 'Hanny's Object' had vertaald naar 'Hanny's Voorwerp'. Het is een reflectienevel dichtbij het sterrenstelsel IC2497 in het sterrenbeeld Kleine Leeuw. In beelden, opgenomen met de 2,5 meter Isaac Newton Telescoop, is de verschijning ongebruikelijk groen. De afstand ernaar toe is zo'n 700 miljoen lichtjaren. De nevel is ongeveer 15.000 属C en is ook al onderzocht door de Hubble Space Telescope.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

022

Artikel

023

ESA ­ Mission X, Gezond eten in de ruimte.

Red. / ESA

Pieter van den Hoogenband, Christer Fuglesang beantwoor­ den vragen van de kinderen met presentatrice Mylène Gordinou. Bron: ESA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

024

Artikel

025

Hoe de atmosfeer van de Zon zo heet komt Red. / L. van Rooyen

In het binnenste van de zon fuseren waterstofkernen onder hoge druk tot helium. Daarbij komen neutrino’s en gamma­ straling vrij. Bron: Mark Tiele Westra.

026

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

Kortnieuws Een nieuwe analyse van meer dan dertig jaar oude gegevens wijst erop dat de kern van de maan vergelijkbaar is met die van de aarde. De gegevens zijn afkomstig van de vier seismische instrumenten die Apollo­astronauten tussen 1969 en 1972 op de maan hebben geïnstalleerd, en die tot 1977 metingen van kleine maanbevingen hebben gedaan. Aan de hand van zulke seismische gegevens kan informatie worden verkregen over het inwendige van de maan.

De gegevens van de afzonderlijke Apollo­ seismometers bevatten veel ruis, maar de dataverwerkingstechnieken zijn de afgelopen dertig jaar sterk verbeterd. Hierdoor kon meer informatie uit de metingen worden gehaald dan eerder mogelijk was. Uit de analyse blijkt dat de maan een vaste, ijzerrijke kern met een straal van 240 kilometer heeft.

Daaromheen zit, net als bij de aardkern, een buitenkern van vloeibaar ijzer met een straal van 330 kilometer. Anders dan de kern van onze planeet heeft die van de maan nog een 150 kilometer grenslaag van gedeeltelijk gesmolten materiaal. Daarmee is de maankern iets groter dan tot nog toe werd gedacht.

Bron: NU / 07­01­2011.

Een van de meest hardnekkige vraagstukken waar zonneonderzoekers mee worstelen betreft de temperatuur van het buitenste deel van de atmosfeer van de zon. Deze zogeheten corona is namelijk miljoenen graden heter dan het oppervlak van de zon.

Uit nieuw onderzoek blijkt dat het hete gas afkomstig is van hete gasfonteinen op het zonneoppervlak (Science, 7 januari). Het bestaan van hete gasfonteinen of 'spiculen' op de zon is al heel lang bekend. Tientallen jaren lang vormden zij ook de belangrijkste kandidaat voor de verklaring van de hoge temperatuur van de zonnecorona. Maar in de jaren tachtig bleek uit metingen dat het gas in de spiculen daar gewoon niet heet genoeg voor was. In 2007 werd echter een nieuwe klasse van spiculen ontdekt, die een veel kortere levensduur hebben dan normale spiculen. Hun gas bereikt ook hogere snelheden: tot meer dan 100 kilometer per seconde.

De korte levensduur van deze spiculen van type II was een aanwijzing dat hun gas heel heet was, maar directe metingen ontbraken. Waarnemingen van de zonnesatellieten SDO en Hinode hebben nu voor het eerst laten zien dat het gas van de kortlevende spiculen miljoenen graden heet is. Daarmee is het vraagstuk van de hete zonnecorona waarschijnlijk wel opgelost. Er komt echter een nieuw raadsel voor in de plaats: hoe kan het gas in de spiculen zo heet worden? Bron: NU / 07­01­2011.

Duitse en Amerikaanse onderzoekers hebben met behulp van een infraroodtelescoop op Hawaï een nieuw type planetoïde ontdekt. De mineralogische samenstelling van het hemellichaam, dat de aanduiding 1999 TA10 draagt, wijst erop dat het een brokstuk is van de grote planetoïde Vesta. Maar de samenstelling van 1999 TA10 wijkt duidelijk af van die van de overige brokstukken die van Vesta bekend zijn.

Met een diameter van ruim 500 kilometer is Vesta een van de grootste planetoïden die tussen de banen van de planeten Mars en Jupiter om de zon draaien. Het is een uniek hemellichaam, dat ondanks zijn bescheiden afmetingen dezelfde gelaagde structuur vertoont als een volwaardige planeet, met een korst van gestolde lava en een kern van ijzer en nikkel. Een reusachtige krater aan de zuidkant van Vesta wijst erop dat deze planetoïde lang geleden met een forse soortgenoot in botsing is gekomen. Bij die botsing moet niet alleen korstmateriaal, maar ook gesteente van grotere diepte de ruimte in zijn geblazen. De brokstukken van Vesta vormen nu een familie van kleine planetoïden die net zo'n samenstelling hebben als de naar schatting 25 kilometer dikke buitenkorst van hun moederlichaam.

De samenstelling van planetoïde 1999 AT10 wijkt daar echter duidelijk van af. Volgens de onderzoekers bestaat hij uit gesteente dat van grotere diepte afkomstig is ­ uit de zogeheten mantel van Vesta.

Bron: NU / 06­01­2011.

Meer dan dertig jaar geleden kwamen wetenschappers tot de conclusie dat de beide Viking­ landers, die de Marsbodem aan een chemisch onderzoek hadden onderworpen, geen duidelijk bewijs hadden gevonden voor de aanwezigheid van organische verbindingen. Maar nieuw onderzoek wijst erop dat die stoffen er wel degelijk zijn. Het nieuwe onderzoek werd opgezet nadat de Marslander Phoenix in 2008 ontdekte dat de bodem van de planeet Mars veel zogeheten perchloraten bevat ­ zouten die een sterk oxiderende werking hebben en de aanwezigheid van organische stoffen kunnen maskeren. Analyse van bodemmonsters uit de Atacamawoestijn in Chili, waaraan perchloraten waren

toegevoegd, heeft nu opmerkelijke overeenkomsten aan het licht gebracht met de resultaten van Viking­ landers. Volgens de onderzoekers wijst dat erop dat de Viking­landers destijds toch organische stoffen op Mars hebben opgespoord, zij het in geoxideerde vorm. Ze benadrukken echter dat dit niet automatisch betekent dat er vroeger leven is geweest op onze buurplaneet. Het Mars Science Lab, dat eind dit jaar wordt gelanceerd, zal waarschijnlijk meer duidelijkheid kunnen geven over de samenstelling van de Marsbodem. Bron: NU / 05­01­2011.

De Keplersatelliet van de NASA heeft voor het eerst in zijn missie samen met telescopen op de grond een planeet buiten ons zonnestelsel gevonden die uit gesteente bestaat. Dat heeft het Amerikaanse ruimtevaartbureau bekendgemaakt. Op basis data die gedurende acht maanden werden vergaard, kwamen wetenschappers tot de bevinding dat exoplaneet Kepler­10b uit gesteente bestaat. "Het is het eerst solide bewijs van (het bestaan van) een gesteenteplaneet die rond een andere ster dan de onze wentelt", zegt wetenschapper Natalie Batalha van de NASA. Het hemellichaam is 1,4 keer zo groot als de aarde en is de tot nu toe kleinst ontdekte planeet buiten ons zonnestelsel. De in maart 2009 gelanceerde en 590 miljoen dollar kostende Kepler speurt in het bijzonder naar aarde­achtige planeten in of nabij de levensvatbare zone rond sterren in onze Melkweg, in de zone van een planetair stelsel waar er vloeibaar water op het oppervlak van een planeet kan zijn. Exoplaneet Kepler­10b bevindt zich echter 20 keer dichter tot moederster Kepler­10 dan Mercurius tot onze Zon, goed voor een omloop van 0,84 dagen, en bevindt zich (dus) niet in dat levensvatbaar gebied.

Kepler­10 b draait in een stelsel op meer dan 2.000 lichtjaar van ons. Bron: Belga / KH / 10­01­2011.

Het kleine, onregelmatig gevormde sterrenstelsel Henize 2­10 bevat een zwart gat met tien miljoen keer zo veel massa als onze zon. Dat hebben Amerikaanse astronomen vastgesteld na onderzoek met de VLA­ radiotelescoop en de ruimtetelescopen Hubble en Chandra. Het dwergstelsel Henize 2­10, dat zich op een relatief kleine afstand van 30 miljoen lichtjaar bevindt, staat bekend om zijn grote stervormingsactiviteit: het is een echte sterrenfabriek.

Astronomen vermoeden dat het kleine sterrenstelsel veel overeenkomsten vertoont met de eerste stelsels die ons heelal bevolkten. Dat ook zo'n klein, vormeloos stelsel als dit een superzwaar zwart gat kan herbergen, komt als een verrassing. Tot nog toe zijn deze objecten alleen gevonden in normale, volgroeide stelsels met een duidelijke kern. De ontdekking van een superzwaar zwart gat in Henize 2­ 10 versterkt het idee dat zo'n zwart gat de 'kiem' is waaromheen zich later de kern van een sterrenstelsel vormt. Eerder was al vastgesteld dat de kern van een sterrenstelsel groter is naarmate het centrale superzware zwarte gat meer massa heeft. Bron: NU / 10­01­2011.

Het Kepler Space Observatory is een satelliet die ontwikkeld is door NASA om planeten die net als de Aarde bewoonbaar kunnen zijn op te sporen. Het onbemande ruimtevaartuig is vernoemd naar de astronoom Johannes Kepler.

Tot nu toe zijn er 415 exoplaneten gevonden rond andere sterren met bij bena­ dering dezelfde afmetingen als de gasreuzen in ons zonne­ stelsel. De uitdaging is nu om exoplaneten te vinden die bewoonbaar zouden kunnen zijn zoals de Aarde. Dat houdt in dat ze een factor 30 tot 600 minder massa dan Jupiter moeten hebben en in de bewoonbare zone rond een ster moeten liggen.

De bewoonbare zone is een zone op een zodanige afstand van de moederster, dat er vloeibaar water op de planeet mogelijk is. http://kepler.nasa.gov/

Uit een grote inventarisatie van rode dwergen blijkt dat deze kleine, koele sterren aanzienlijk minder actief zijn dan uit eerder onderzoek leek te volgen. Rode dwergen zijn de meest voorkomende sterren in het heelal. Ze staan bekend om hun grillige gedrag: de sterren vertonen soms kolossale uitbarstingen waarbij hete materie en energierijke straling worden uitgezonden. Bij zo'n 'sterrenvlam' kan net zo veel energie vrijkomen als bij honderd miljoen atoombomexplosies. Om een indruk te krijgen van de frequentie waarmee rode dwergen zo'n uitbarsting vertonen, hebben astronomen gebruik gemaakt van de gegevens van 215.000 rode dwergsterren die al in 2006 met de Hubble­ruimtetelescoop zijn verzameld.

De ruimtetelescoop was dat jaar een week lang gericht op een klein hemelgebiedje in het sterrenbeeld Boogschutter. Niet om rode dwergen te onderzoeken, maar om naar eventuele planeten te speuren. Uit analyse van de sterhelderheden die toen zijn gemeten, is nu gebleken dat rode dwergsterren vijftien keer minder vaak opvlammen dan tot nog toe werd gedacht. Tijdens de week van metingen zijn slechts een stuk of honderd opvlammende rode dwergen geregistreerd. Overigens is daarbij vastgesteld dat rode dwergen die regelmatige helderheids­ veranderingen vertonen ook de meeste sterren­ vlammen produceren. Bron: KF / 10­01­2011

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

027

Lancering in de kijker: NROL­49 Kris Christiaens

De vijfde Delta 4 Heavy raket vertrekt voor het eerst vanop de Vandenberg lanceerbasis in CaliforniĂŤ. Bron: ULA. Kris Christiaens is reeds sinds jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Hij is tevens de beheerder van de populaire www.spacepage.be en www. belgiuminspace.be websites.

028

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

029

Astrofoto v/d maand De gedeeltelijke zonsverduis­ tering van afgelopen maand op de gevoelige plaat vastgelegd door Leo van Hoyweghen. http://users.skynet.be/leovh

Astrofotografie is een speciali­ satie binnen de fotografie dat zich richt op het nemen van foto's van objecten aan de nachtelijke hemel, zoals planeten, sterren en zgn. Deep sky objecten. In West­Europa zijn er veel amateurs die zich bezighouden met astrofoto­ grafie.

Astrofotografie wordt gebruikt om objecten zichtbaar te maken die te zwak zijn om met het blote oog waar te nemen.

Dit is mogelijk omdat zowel klassieke als digitale camera's in staat zijn om over een langere periode voldoende lichtdeeltjes te verzamelen.

De eerste astrofoto wordt toegeschreven aan John William Draper, die in 1840 een foto nam van de Maan. Zijn zoon, Henry Draper, fotogra­ feerde in 1880 als eerste de Orionnevel, wat in feite de eerste vastlegging was van een Deep Space Object. Sinds het begin van de jaren '90 zijn de meeste professionele observatoria overgeschakeld op het gebruik van CCD camera's. Door de techno­ logische ontwikkeling wordt de ccd­camera ook meer en meer gebruikt door de amateur­ astronoom. Ook het gebruik van de digitale camera kent een sterke opkomst in de astrofotografie en heeft de klassieke emulsie vrijwel verdrongen.

Door de lichtvervuiling is het maken van goede astrofoto's een moeilijke taak. Hierdoor zoeken vele amateurs regel­ matig donkere hemels op.

Enkel het gebruik van dure camera's, speciale filters, ... kunnen iets doen aan de lichtvervuiling, maar maken ook dat astrofotografie enkel weggelegd is voor de gegoede amateurs.

031

MARS 3D De herontdekking van de rode planeet Voordracht

Door dhr. Patrick Jaecques

Sinds de film 'Avatar' is 3D weer helemaal in. En leek ons de tijd aangebroken om ook wat meer diepte te steken in onze presentaties. Niet zozeer inhoudelijk, maar wel grafisch. Door gebruik te maken van zogenaamde anaglyph beelden samengesteld met de kleuren magenta (rood) en cyaan (blauw). Die, gebruik makend van een speciale bril, een verbluffend ruimtelijk gevoel weergeven. Bestemming van dit 3D avontuur is Mars, de rode planeet, die we zowel uit de ruimte als vanop het oppervlak zullen verkennen. Hou alvast uw adem in....

Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur op vrijdag 4 februari 2010.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw ­ www.astro­event­group.be ­ Deelname is GRATIS

Niets is wat het lijkt : Over extra­ dimensies en de theorie over alles Voordracht

Door dhr. Erwin Louagie

De laatste decennia is de zoektocht naar dé theorie die alle oerkrachten in het heelal kan bundelen, in een stroomversnelling terecht gekomen. Het is duidelijk dat de wetten die Newton beschreef, van toepassing zijn op onze aardse omstandigheden, maar dat die niet opgaan voor een beschrijving van de fysica die zich afspeelt in zwarte gaten en tijdens de oerknal. Om die zoektocht tot een goed einde te brengen, was het noodzakelijk het bestaan van extra dimensies in ons heelal te introduceren. En dat opent een wereld waarbij om het even welk science fiction verhaal zou verbleken.

Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur op vrijdag 4 maart 2010.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw ­ www.astro­event­group.be ­ Deelname is GRATIS

Kortnieuws Het Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA zegt tegen eind 2016 geen nieuwe zware draagraket en een bemand transportmiddel te kunnen bouwen zoals voorzien in de door het Congres voorziene begroting, aldus een rapport dat door senatoren gisteren is vrijgegeven en die de NASA aan haar verplichtingen hebben herinnerd. Het Congres heeft de NASA, met bekrachtiging door president Barack Obama, opgelegd tegen eind 2016 een nieuw operationeel lanceersysteem te ontwikkelen en bouwen, alsmede een capsule voor het vervoeren van astronauten (Multi­Purpose Crew Vehicule). In een rapport van 22 bladzijden heeft de NASA laten weten dat ze zo snel mogelijk blijft doorwerken aan de vereisten maar ze niet "realiseerbaar zijn in het licht van de huidige budgettaire inschattingen (...) en de momenteel voorziene architectuur". Maar in een woensdagavond vrijgegeven brief hebben de voornaamste Democratische en Republikeinse leden van de bevoegde Senaatscommissie het Amerikaanse ruimtevaartbureau aan zijn verplichtingen herinnerd.

"De productie van een zware draagraket en een capsule is geen optie, het is de wet", zeggen de Senatoren koudweg. "De NASA dient de decennialang opgedane ruimtevaartexpertise en de vroegere miljardeninvesteringen te gebruiken", menen ze. Ze gewagen van een "prioriteit" die uit te voeren is "met een redelijk budget en op een redelijke en efficiciënte manier". De Amerikaanse shuttlevloot gaat in principe dit jaar op stal. De VS zijn voorlopig voor vervoer naar en van het Internationaal Ruimtestation ISS, waarin ze miljarden dollars hebben geïnvesteerd, afhankelijk van Russische Sojoezen. Zij hebben ook een opvolger nodig voor transport voorbij een lage baan rondom de Aarde. Bron: AFP / KA / 13­01­2011.

Een van de astronauten van het ruimteveer Discovery, dat na herhaaldelijk uitstel op 24 februari naar het Internationaal Ruimtestation ISS zou moeten vertrekken, is gewond geraakt bij een fietsongeval. De precieze gevolgen zijn nog onduidelijk, meldt de krant Florida Today. Tim Kopra, een veteraan van het ISS, had eergisteren een ongeluk met een fiets. Hij raakte gewond, maar niet levensgevaarlijk, zegt de NASA, die omwille van de medische privacy geen verdere details wilde geven over de toestand van de astronaut. Er circuleren mediaberichten dat de man zijn heup zou hebben gebroken. Kopra zou tijdens de missie in de ruimte moeten wandelen, één van de meest veeleisende jobs voor een astronaut. De NASA gaf toe "dat er een impact op de missie" kan zijn en dat dit nog wordt onderzocht. De NASA leidt geen reservebemanningen op voor shuttlevluchten. Als er toch een vervanger zou komen, zal het tijd vragen om die voor de missie in te werken. De Discovery bleef al maanden aan de grond vanwege een verdacht waterstoflek en scheurtjes in het omhulsel van de enorme externe brandstoftank. Het veer is aan zijn laatste missie toe, net als de Endeavour die door het uitstel voor de Discovery zijn startdatum naar april verschoven zag. Er hangen ook donkere wolken boven die allerlaatste shuttlemissie, want gezagvoerder Mark Kelly is gehuwd met het Congreslid dat een goede week geleden bij een schietpartij in Arizona levensgevaarlijk gewond raakte.

In dit geval is wel al een reservegezagvoerder aangesteld. Bron: Belga / SAM / 17­01­2011.

Het Galileo­project, het satellietnavigatiesysteem van de Europese Unie en het Europees ruimtevaart agentschap ESA, zal 1,9 miljard euro meer kosten dan gepland. Dat heeft Europees Commissaris voor Industrie Antonio Tajani vandaag gezegd. "De vooruitgang die recent werd geboekt bij de ontwikkeling van Galileo, waaronder de ondertekening van vier grote contracten en het testen van de eerste vier operationele satellieten, betekent dat het navigatiesysteem in 2014 van start kan gaan", aldus Tajani in een tussentijds verslag over Galileo. Galileo is een prestigieus project waarmee Europa zijn afhankelijkheid van het Amerikaanse GPS­systeem wil verminderen. Het blijkt nu volgens Tajani dat "schattingen uitwijzen dat er in de periode 2014­2020 (dus na de lancering, nvdr.) 1,9 miljard euro zal nodig zijn om de Galileo­infrastructuur te vervolledigen". De totale kostprijs van Galileo zou daarmee op 6,4 miljard komen te liggen, in plaats van de 4,5 miljard waar oorspronkelijk van werd uitgegaan. "Het is niet alleen moeilijk gebleken om vast te houden aan de budgetten, maar ook om eerlijk berekende prijzen te verkrijgen van de verschillende betrokken industriële partners", verklaarde de Europese Commissie vandaag de meerkost. De Commissie gaat nu verschillende mogelijkheden tegen het licht houden om aan de vereiste 1,9 miljard euro te geraken. Eén van de opties die op tafel liggen, is om zowel de

Europese begroting als de begrotingen van de lidstaten aan te spreken om het gat te dichten. Bron: Belga / Bloomberg / LPB / 17­01­2011.

In 2010 heeft NASA aan drie vliegtuigbouwers de opdracht gegeven om nieuwe passagiersvliegtuigen te ontwikkelen.

Zo kunnen we nu via de ruimtevaartorganisatie al een blik werpen op de toestellen van de toekomst. In 2025 moet de eerste vlucht vertrekken. Vliegen we binnen veertien jaar rond in één van de futuristische ontwerpen van Lockheed Martin, Northrop Grumman of Boeing? Het is nog maar de vraag maar de NASA gelooft er alvast erg in. De drie concepten zijn totaal anders maar voldoen aan de strenge criteria van de ruimtevaartorganisatie. Zo worden stillere motoren, een verminderde uitstoot en een lagere brandstofconsumptie geëist. Elk vliegtuig zal op deze drie punten beter moeten scoren. Ook aan veiligheid wordt extra aandacht besteed. NASA hoopt dat de nieuwe toestellen een snelheid halen van 85 procent van de snelheid van het geluid, en een draagvermogen (passagiers of lading) hebben van over de 45.000 kilo. Dit jaar zal duidelijk worden welk ontwerp het beste scoort en verder zal worden ontwikkeld. Bron: KVE / 17­01­2011.

Belangrijke onderdelen van de Europees/Japanse planeetverkenner BepiColombo hebben een gesimuleerde reis naar de kleine planeet Mercurius overleefd. BepiColombo is een project dat uit twee ruimtesondes bestaat: de Japanse Mercury Magnetospheric Orbiter (MMO), uitgerust met een Europees zonneschild, en de Europese Mercury Planetary Orbiter. Beide ruimtesondes moeten in 2019 aankomen bij de kleine planeet Mercurius, die bijna drie keer zo dicht bij de zon staat als de aarde. De hittebestendigheid van de MMO is nu uitgebreid getest in de Large Space Simulator van het Europese technologiecentrum ESTEC in Noordwijk. De ruimtesimulator moest daartoe eerst worden aangepast zodat de krachtige zonnestraling in de omgeving van Mercurius kon worden nagebootst.

Daartoe werden extra spiegels en koelelementen aangebracht. De ruimtesonde heeft de tests ­ waarbij de temperatuur opliep tot 350 graden ­ glansrijk doorstaan. De Planetary Orbiter van BepiColombo zal in een later stadium getest worden. 17­01­2011.

In de clean room van NASA's Jet Propulsion Laboratory in Pasadena is het instrument SAM (Sample Analysis at Mars) met succes geplaatst aan boord van Curiosity ­ een nieuwe Marsauto die eind 2011 gelanceerd wordt en in augustus 2012 op Mars moet aankomen. Curiosity (oorspronkelijk Mars Science Laboratory geheten) zal gedetailleerd onderzoek doen naar de geologie en de mineralogie van de rode planeet, met als belangrijkste doel het beantwoorden van de vraag of er ooit micro­ organismen op Mars geleefd hebben. SAM ­ het grootste van de tien instrumenten aan boord ­ zal op drie verschillende manieren gaan speuren naar organische moleculen op Mars: verbindingen van onder andere koolstof en waterstof, die beschouwd worden als de fundamentele bouwstenen van het leven. 17­01­2011.

Op de basis Bajkonoer in Kazachstan heeft Rusland een nieuwe draagraket met een nieuwe baaninjector gelanceerd, met als nuttige lading een weersatelliet.

Om 13.29 uur Belgische tijd vertrok de allereerste Zenith­2SB draagraket, een verbeterde versie van de klassieke Russisch­Oekraïense tweetrapsraket Zenith­2 die dicht aanleunt bij de Zenith­3SL die door Sea Launch wordt gebruikt. De door het Oekraïense Joesjnoj ontworpen nieuwe raket draait op zuurstof en kerosene, en kan tot 14 ton in een lage baan brengen. Voor het eerst zette Moskou ook een opgewaardeerde versie van baaninjector Fregat in, de Fregat­SB. Die kwam om 13.37 uur Belgische tijd los van de tweede rakettrap en moet drie keer tot ontbranding komen vooraleer de nuttige lading zich om 22.28 uur Belgische tijd moet vrijmaken. Die nuttige lading bestaat uit de Russische weersatelliet Electro­L die op 76 graden oosterlengte in een geostationaire baan moet komen. De 1,766 ton wegende Electro­L heeft een levensduur van 10 jaar en is ontwikkeld door Lavotsjkin, het bedrijf dat de (Sovjet)Russische planetaire verkenners en de Fregat bouwde. Het is voor Rusland pas de tweede weersatelliet die vanuit een geostationaire baan op ongeveer 36.000 km boven de Evenaar moet werken sinds de Electro­1 in 1994. Bron: Belga / VSV.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

De BepiColombo­missie is een geplande onbemande ruimte­ vaartmissie van ESA naar de binnenste planeet van ons zonnestelsel: Mercurius. De lancering staat gepland voor augustus 2013. BepiColombo bestaat uit twee componenten die beide in een baan om Mercurius gaan draaien. De ene component gaat de oppervlakte van de planeet in kaart brengen en de andere component gaat onderzoek doen naar het magnetisch veld van Mercurius. Verder zal BepiColumbo naar water, in de vorm van ijs, zoeken in gebieden die altijd in de schaduw staan. De schaduw­ gebieden zijn in tegenstelling tot rest van de planeet erg koud. Met de verzamelde data zal de ESA proberen meer te weten komen over de geschiedenis van Mercurius en het ontstaan van planeten in het algemeen. www.esa.int

033

Media 足 Zitten we binnenkort met een tweede Zon ?

Redactioneel

Rubriek

Een supernova (meervoud : supernovae of supernova's) is het verschijnsel waarbij een ster op spectaculaire wijze explodeert: een supernova足 uitbarsting is herkenbaar aan de enorme hoeveelheid licht die erbij wordt uitgestraald. De ster vlamt op met de lichtkracht van honderden miljoenen tot meer dan een miljard zonnen.

Supernovae ontstaan via twee mechanismen: ten eerste zijn ze het natuurlijk levenseinde van alle zware sterren (supernovae typen Ib, Ic en II)余 ten tweede kunnen witte dwergen in nauwe dubbel足 sterren zich ontwikkelen tot een supernova (type Ia). De chemische elementen met een atoomnummer groter dan dat van ijzer danken hun ontstaan aan supernova's.

035

ESO's Hidden treasures Red. / ESO

Amateursterrenkundige Igor Chekalin uit Rusland die de ESO Hidden treasure wedstrijd won. Bron: Chekalin / ESO. Foto van de Maan, bewerkt door de Belg Andy Strappaz足 zon. Bron ESO. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

036

Artikel

037

Planck levert nieuwe kijk op kosmisch theater Red. / ESA

Dit beeld toont één van de pas ontdekte superclusters, tijnde PLCK G214.6+37.0, ontdekt door Plack en bevestigd door XMM­Newton. Dit is de eerste supercluster ontdekt door het Sunyaev­Zel'dovich effect.

Bron: ESA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

038

Artikel

039

ESO ­ De Orionnevel, nog steeds vol verrassingen Red. / ESO

Orion (Jager, afkorting Ori) is een opvallend sterrenbeeld aan de hemelequator, liggende tussen rechte klimming 4u40m en 6u35m en tussen declinatie ­11º en +23º. Orion is een jager die de Plejaden achtervolgt, door Diana werd gedood en tot sterrenbeeld verheven.

Op het noordelijk halfrond is Orion in de winter opmerkelijk aanwezig; het lijkt op een zandloper met linksboven de heldere ster Betelgeuze, rechtsboven Bellatrix, rechts­ onder Rigel, en linksonder Saiph. In het midden lopen de drie vrijwel even heldere sterren Alnitak, Alnilam en Mintaka (ζ, ε en δ) schuin als een riem, die tezamen ook wel de "Gordel van Orion" of "Jakobsstaf" worden genoemd.

Mintaka ligt vrijwel op de hemelequator.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

040

Artikel

041

An inconvenient truth...

Red. / Gunter Brants

De Australische wetenschap足 pers gebruikten de Europese Very Large Telescope in Chili om hun waarnemingen mee te doen. Bron: ESO.

042

Artikel

Kortnieuws De kleine ster HD 189733 lijkt te zijn aangezwengeld door de forse planeet die er op geringe afstand omheen draait. Dat blijkt uit Amerikaanse onderzoek dat vandaag tijdens de 217de bijeenkomst van de American Astronomy Society in Seattle (VS) is gepresenteerd.

Planeet HD 189733b is ongeveer net zo zwaar als Jupiter.

Maar daar houden de overeenkomsten tussen de twee ook wel zo'n beetje op. HD 189733b bevindt zich op een afstand van minder dan vijf miljoen kilometer van zijn ster en cirkelt daar in iets meer dan twee dagen omheen. De invloed van getijden en magnetische velden is op die kleine afstand dermate groot, dat de planeet zijn moederster als het ware meesleept. Hierdoor gaat niet alleen de ster steeds sneller ronddraaien (de rotatietijd is nog maar twaalf dagen), maar neemt ook de baansnelheid van de planeet af.

Dat laatste heeft tot gevolg dat de planeet steeds dichter naar de ster toe spiraalt. Dit proces zal er uiteindelijk waarschijnlijk toe leiden dat de planeet aan flarden wordt gescheurd.

In een jong en vrij nabij sterrenstelsel hebben Amerikaanse astronomen een zwart gat gevonden met tien keer de massa van onze zon, meldt de online­editie van het vakblad Nature. De vondst werpt een nieuw licht op de geschiedenis van de kosmos. Het zwart gat bevindt zich in het kleine, onregelmatig gevormde sterrenstelsel Henize 2­10, op 30 miljoen lichtjaar van ons. Het dwergstelsel staat bekend om zijn grote stervorming. Astronomen vermoeden dat het kleine sterrenstelsel veel overeenkomsten vertoont met de eerste stelsels die de kosmos bevolkten. Dat er nu een zwart gat met een dergelijke massa in zo'n dwergsterrenstelsel is gevonden, is zowat een verrassing en doet vermoeden dat zwarte gaten zich voor het sterrenstelsel vormden, zeggen de wetenschappers rond Amy Reines van de Universiteit van Virginia. In het merendeel van de grote sterrenstelsels, zoals onze Melkweg, bevinden zich in het centrum zwarte gaten met honderden keren de massa van onze zon. Zoals het universum nu is, is er een constante ratio tussen de massa van het stelsel en het zwarte gat. Daarom denken astrofysici dat de ontwikkeling van zwarte gaten en sterrenstelsels nauw met elkaar verbonden is. Zo'n zwart gat zou aldus de "kiem" zijn waaromheen zich later de kern van een sterrenstelsel vormt. Bron: Belga / VSV / 10­01­ 2011.

Uit een grote inventarisatie van rode dwergen blijkt dat deze kleine, koele sterren aanzienlijk minder actief zijn dan uit eerder onderzoek leek te volgen. Rode dwergen zijn de meest voorkomende sterren in het heelal. Ze staan bekend om hun grillige gedrag: de sterren vertonen soms kolossale uitbarstingen waarbij hete materie en energierijke straling worden uitgezonden. Bij zo'n 'sterrenvlam' kan net zo veel energie vrijkomen als bij honderd miljoen atoombomexplosies. Om een indruk te krijgen van de frequentie waarmee rode dwergen zo'n uitbarsting vertonen, hebben astronomen gebruik gemaakt van de gegevens van 215.000 rode dwergsterren die al in 2006 met de Hubble­ruimtetelescoop zijn verzameld. De ruimtetelescoop was dat jaar een week lang gericht op een klein hemelgebiedje in het sterrenbeeld Boogschutter. Niet om rode dwergen te onderzoeken, maar om naar eventuele planeten te speuren. Uit analyse van de sterhelderheden die toen zijn gemeten, is nu gebleken dat rode dwergsterren vijftien keer minder vaak opvlammen dan tot nog toe werd gedacht. Tijdens de week van metingen zijn slechts een stuk of honderd opvlammende rode dwergen geregistreerd.Overigens is daarbij

vastgesteld dat rode dwergen die regelmatige helderheidsveranderingen vertonen ook de meeste sterrenvlammen produceren. Bron: NU / 11­01­2011.

NASA heeft een Hubble­foto gepubliceerd waarop nieuwe details zichtbaar zijn van Hanny's Voorwerp, het mysterieuze object dat in 2007 binnen het Galaxy Zoo­project is ontdekt door de Nederlandse onderwijzeres Hanny van Arkel. Hanny's Voorwerp is een mysterieuze groene gaswolk ter grootte van onze Melkweg. De camera's van de Hubble­ ruimtetelescoop laten gebieden in de wolk zien waar sterren worden geboren. De wolk ligt in de buurt van het sterrenstelsel IC 2497, op een afstand van ongeveer 650 miljoen lichtjaar van de aarde. Al eerder lieten radio­opnamen zien dat er gas uit de kern van dit stelsel stroomt.

De nieuwste Hubble­opname toont dat dit gas in interactie is met een klein gebied in Hanny's Voorwerp, waarin stervorming plaatsvindt. De jongste sterren zijn een paar miljoen jaar oud.

Het stervormingsgebied beslaat een paar duizend lichtjaar. Hanny van Arkel was zelf aanwezig bij de presentatie van de foto op de AAS­conferentie die deze week in Seattle wordt gehouden. Bron: NU / 11­01­2011.

Vandaag hebben astronomen tijdens de bijeenkomst van de American Astronomical Society de plannen ontvouwd voor een nieuwe hemelsurvey die het raadsel van de donkere energie moet helpen oplossen. Bij deze Dark Energy Survey (DES) wordt een geavanceerde 570 megapixel camera ingezet, die later dit jaar aan de 4­meter telescoop van de Cerro Tololo­ sterrenwacht in Chili wordt gekoppeld. In de loop van vijf jaar zal DES ongeveer een achtste van de hemel in beeld brengen, om de posities en afstanden van 300 miljoen sterrenstelsels te kunnen meten. Dat moet resulteren in de grootste kaart van de ruimtelijke verdeling van sterrenstelsels die ooit is gemaakt. De survey zal naar verwachting meer inzicht geven in de snelheid waarmee het heelal uitdijt. Sinds een jaar of tien weten astronomen dat die uitdijing aan het versnellen is. De raadselachtige veroorzaker van deze versnelling, die bij gebrek aan beter maar donkere energie wordt genoemd, lijkt als een soort anti­zwaartekracht te werken. Bron: NU / 11­01­2011.

Hanny's Voorwerp is een reflectienevel ontdekt in 2007 door de Nederlandse onder­ wijzeres Hanny van Arkel uit Heerlen, toen ze als 24­jarige deelnam aan het Galaxy Zoo­ project. De ontdekking werd bekend door haar vraag: "What's the blue stuff below.

Anyone?" De nevel werd naar haar vernoemd, nadat een andere vrijwilliger van het online astronomieproject 'Hanny's Object' had vertaald naar 'Hanny's Voorwerp'. Het is een reflectienevel dichtbij het sterrenstelsel IC2497 in het sterrenbeeld Kleine Leeuw. In beelden, opgenomen met de 2,5 meter Isaac Newton Telescoop, is de verschijning ongebruikelijk groen.

De afstand ernaar toe is zo'n 700 miljoen lichtjaren. De nevel is ongeveer 15.000 °C en is ook al onderzocht door de Hubble Space Telescope. www.hannysvoorwerp.com

Een nieuwe telescoop, die nog maar net is begonnen aan zijn verkenning van de hemel boven Hawaï, heeft zijn eerste ontdekkingen al gedaan. Het Panoramic Survey Telescope & Rapid Response System (Pan­STARRS) heeft tien objecten ontdekt in de Kuipergordel ­ de brede gordel van duizenden kleine, ijsachtige hemellichamen voorbij de baan van de planeet Neptunus.De tien nieuwe Kuipergordelobjecten zijn naar schatting 300 tot 500 kilometer groot.

De speurtocht naar objecten in die verre buitenwijk maakt deel uit van een grote hemelverkenning waar zestig procent van de telescooptijd van Pan­STARRS in gaat zitten.

Naar verwachting naast Kuipergordelobjecten ook nabije planetoïden worden opgespoord. De Pan­STARRS­telescoop is sinds juni 2010 in bedrijf. Hij is uitgerust met de grootste digitale camera ter wereld: een 1,4 gigapixel kolos.

Bron: NU / 12­01­2011.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

043

De hemelkalender Marc van der Sluys

044

Marc van der Sluys is Natio足 naal Fellow van het Canadees Instituut voor Theoretische Astrofysica (CITA) aan de Universiteit van Alberta. Hij werkt aan de evolutie van dubbelsterren en het waarne足 men van gravitatiestraling van neutronensterren en zwarte gaten met LIGO en Virgo.

Rubriek

045

De Pleiaden (soms Plejaden gespeld), Zevengesternte (M45) is een open sterrenhoop in het sterrenbeeld Stier (Taurus). De sterrenhoop bevindt zich op ongeveer 440 lichtjaren van de aarde. Met het blote oog ziet men in een stedelijke omgeving 5 of 6 sterren, maar in een volledig donkere omgeving zijn met scherpe ogen wel 9 of 10 sterren zichtbaar余 door een verrekijker of telescoop 足 afhankelijk van de sterkte 足 zelfs tientallen tot honderden.

046

Meteorenzwermen zijn zwer足 men van meteoren, vaak afkomstig van stof en gruis achtergelaten door kometen.

Wanneer een komeet in de buurt van de zon komt, gaat het ijs verdampen en via geisers door de korst van de komeet breken. Het stof dat hierbij vrijkomt, kan later een meteorenzwerm veroorzaken.

Interessant bij een meteoren足 zwerm is dat alle deeltjes uit dezelfde richting komen. Door het perspectiefeffect lijkt dan alsof de trajecten van de veroorzaakte meteoren, bij achterwaartse verlenging, uit een zelfde punt lijken te komen (net zoals de sporen van een lange, rechte spoorweg). Dit punt noemt men de radiant van de zwerm. Meteorenzwermen worden doorgaans genoemd naar het sterrenbeeld waarin hun radiant gelegen is. Omdat in de paar dagen dat een zwerm te zien is de aarde verder trekt in zijn baan verschuift de radiant enigszins.

047

Hubble telescoop kijkt verder dan ooit Red. / NOVA

De Hubble ruimtetelescoop (Hubble Space Telescope, HST) bestaat uit een aantal precisie足instrumenten voor astronomische waarnemingen.

Hij is genoemd naar de Amerikaanse astronoom Edwin Hubble, en draait sinds de lancering door de NASA op 24 april 1990 als een kunstmaan rond de zijn aarde.

Hubble Ursiden trageDemeteoren wordt gebruikt voor optische (33 km/s) en kunnen de hele waarnemingen.

De telescoop nacht waargenomen worden. bezit ookexemplaren een infraroodcamera.

Heldere zijn vaak Voor observaties in het r旦ntgen足 geel van kleur. Het radiant van golflengtegebied de Ursiden is wordt voor gebruik onze gemaakt het Chandra X足 contreien van circumpolair en staat Ray Observatory. gedurende de maximumnacht in de buurt van de heldere ster Meer weten over dit thema ?

Kochab. www.spacepage.be

048

Artikel

Media: Klimaatsverandering zorgt voor meer extreem weer Redactioneel

Rubriek

Zes maanden na de verwoes足 tende overstromingen in Pakistan bevinden zich nog steeds meer dan 4 miljoen mensen in een "hopeloze situatie met inadequaat onder足 dak". Nog steeds zijn verschei足 dene dorpen in de zuidelijke provincie Sindh door besmet water omringd en zoeken families in het noorden bescherming tegen de vrieskou in de overblijfselen van hun huizen. Vele wegen zijn nog altijd onderbroken of bescha足 digd. Staat ons dit in de toekomst ook te wachten ?

049

De mars van de rovers Red. / L. van Rooyen

De Pathfinder werd op 4 december 1996 gelanceerd en bereikte Mars op 4 juli 1997. Bij de landing waren remraketten nodig voor het voldoende afremmen en er werden stuiterballonnen gebruikt om zijn val te breken. Nadat de stuiterballonnen leegliepen en terugtrokken, konden de zijwanden van de lander openklappen, om zo stroom op te wekken en de Sojourner ruimte te geven om weg te rijden.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

050

Artikel

Terwijl de huidige generatie Marsrovers nog op de rode planeet rondhangt wordt er al hard gewerkt aan de opvolger.

Dat gebeurt bij NASA’s Jet Propulsion Laboratory.

De naam is Curiosity (nieuwsgierigheid). Hij is twee keer zo lang en met 900 kilogram vijf keer zo zwaar als de huidige Marsrovers.

Daarmee krijgt hij het formaat van een kleine middenklasser.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

051

Woord v/d maand: Cephe誰de Dirk Devlies

Cephe誰den zijn veranderlijke sterren van een bepaald type die genoemd zijn naar hun prototype, de ster Delta Cephei. Voor deze sterren is een exacte relatie tussen de periode (frequentie) van de intensiteitsverandering en de absolute helderheid ontdekt door Henrietta Leavitt. Bron: ESO.

052

Dirk Devlies is, naast lid van de Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van beheer. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woorden足 boek. Een omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Rubriek

053

De positie van Delta Cephei.

Bron: Stellarium.

Stellarium is een open source planetarium, waarmee het mogelijk is een realistische 3D足 hemel op het computerscherm te bekijken. Het programma bevat standaard meer dan 600.000 sterren, wat uitgebreid kan worden tot 210 miljoen sterren. Ook zijn er afbeel足 dingen van deep sky objecten aanwezig. Verder zijn de Melkweg, de planeten met hun satellieten, en kunstmatige satellieten te zien. De locatie en de tijd kunnen in het programma ingesteld worden余 automatisch volgt de klok van het programma de actuele tijd.

Het landschap waarin de waarnemer zich bevindt, kan aangepast worden. Verder is het mogelijk om een equatoriaal en een azimutaal raster weer te geven.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

054

Kortnieuws Duitse en Amerikaanse wetenschappers hebben met behulp van NASA's gamma­ satelliet Fermi ontdekt dat onweersbuien op aarde antimaterie kunnen produceren. De antideeltjes worden veroorzaakt door de korte flitsen van gammastraling die (veelal ongemerkt) bij bliksemontladingen optreden.

Dagelijks vinden er op aarde naar schatting vijfhonderd van die 'gammaflitsen' plaats.

Hoewel de Fermi­satelliet ontworpen is voor de detectie van gammastraling uit het heelal, heeft hij ook zicht op de onmiddellijke omgeving van de aarde. Hierdoor heeft hij, sinds zijn lancering in 2008, 130 gammaflitsen in de aardatmosfeer kunnen waarnemen. In de meeste gevallen gebeurde dat op een moment dat Fermi zich direct boven een onweersbui bevond. Maar in één geval lag het meest nabije onweerscomplex 4500 kilometer verderop, achter de waarnemingshorizon van de satelliet.

De gedetecteerde gammastraling kon dus niet rechtstreeks van die onweersbui afkomstig zijn.

Waarschijnlijk is de betreffende gammaflits ontstaan doordat Fermi werd getroffen door positronen ­ antideeltjes met de zelfde massa als elektronen, maar een tegengestelde lading ­ van de onweersbui.Deze positronen zouden de satelliet hebben bereikt door de magnetische veldlijnen van de aarde te volgen. Bij aankomst kwamen ze in botsing met elektronen van Fermi zelf, wat in kleine gammaflitsjes resulteert. Wetenschappers vermoedden al langer dat de gammaflitsen die in onweersbuien optreden krachtig genoeg kunnen zijn om tot de vorming van paren van elektronen en positronen te leiden. Dat vermoeden lijkt nu dus te zijn bevestigd. Bron: NU / 11­01­2011.

Tijdens de bijeenkomst van de American Astronomical Society in Seattle (VS) is vandaag de grootste digitale kleurenfoto gepresenteerd die ooit van de hemel is gemaakt. De foto is samengesteld uit miljoenen afzonderlijke opnamen die het afgelopen decennium zijn genomen in het kader van de Sloan Digital Sky Survey (SDSS) ­ een grootschalige verkenning van de sterrenhemel.

Hij telt meer dan een biljoen beeldpunten. De nieuwe foto is het uithangbord van de derde SDSS­gegevenscatalogus die vandaag is vrijgegeven. Dankzij het SDSS­project zijn al bijna een half miljard nieuwe hemelobjecten ontdekt, waaronder planetoïden, sterren, sterrenstelsels en verre quasars. In de SDSS­ III­catalogus zijn de tot nog toe meest nauwkeurige posities, kleuren en vormen van al deze objecten terug te vinden. Dat betekent echter niet dat het SDSS­project nu kan worden afgesloten. De komende jaren zullen de afstanden tot meer dan een miljoen sterrenstelsels worden gemeten.

Deze tijdrovende klus moet uitmonden in een gedetailleerde driedimensionale kaart van het ons omringende heelal. De hoop bestaat dat deze 3D­kaart meer inzicht zal geven in de donkere energie ­ de mysterieuze kracht die het heelal versneld laat uitdijen. Behalve de grote overzichtsfoto is vandaag ook een gedetailleerde kaart van het buitendeel van ons Melkwegstelsel gepresenteerd. Deze kaart, die de verdeling van sterren laat zien, bevestigt de eerdere ontdekking dat veel van de sterren in de galactische buitengebieden afkomstig zijn van kleinere sterrenstelsels die door ons Melkwegstelsel aan flarden zijn getrokken.

Bron: NU / 11­01­2011.

Bij zijn speurtocht naar planeten bij andere sterren doet de Amerikaanse satelliet Kepler soms ook een bijzondere ontdekking van geheel andere aard. De helderheids­ veranderingen die hij bij de ster KOI­126 heeft gemeten, blijken niet te worden veroorzaakt

door een planeet, maar door een tweetal dwergsterren (Science Express, 11 januari).

Alles bij elkaar is KOI­126 dus een drievoudige ster. De hoofdster is iets zwaarder en ruim twee keer zo groot als onze zon. De twee sterretjes die er als dubbelster omheen draaien zijn ongeveer vier keer zo klein en licht als de zon.

De beide kleine sterren wentelen op een onderlinge afstand van slechts drie miljoen kilometer om elkaar heen. Gezamenlijk draait het tweetal op een afstand van nog geen 40 miljoen kilometer om de grote ster. Hoe deze bijzondere drievoudige ster tot stand is gekomen, is nog onduidelijk. Bron: NU / 12­01­ 2011.

Voor het eerst is het directe bewijs gevonden dat cepheïden, sterren die een belangrijke rol spelen bij de bepaling van afstanden in het heelal, zich niet zo betrouwbaar gedragen als tot nu toe werd aangenomen. Dat blijkt uit waarnemingen van de ster Delta Cepheï en 25 andere cepheïden die met de Amerikaanse infraroodsatelliet Spitzer zijn verricht.

Cepheïden worden door astronomen als 'standaardkaarsen' gebruikt.Het zijn pulserende sterren met een bijzondere eigenschap: ze geven meer licht naarmate ze trager pulseren.

Door de pulsperiode van een cepheïde te meten, kom je dus zijn werkelijke helderheid te weten. En door die intrinsieke helderheid ter vergelijken met de schijnbare helderheid zoals we die op aarde waarnemen, kun je zijn afstand berekenen.

Uit de Spitzer­ waarnemingen blijkt nu dat veel cepheïden massa verliezen. Hierdoor vormt zich een stoffige cocon rond de ster die van invloed is op zijn helderheid. En dat heeft consequenties voor de berekende afstand van zo'n ster. Bron: NU / 13­01­2011.

Eind vorig jaar heeft NASA's Goldstone­radar in Californië opnamen gemaakt van de in mei ontdekte planetoïde 2010 JL33. Dit nog geen twee kilometer lange rotsblok was onze planeet enkele dagen eerder op een veilige afstand van 6,5 miljoen kilometer gepasseerd. Op de beelden, waaruit een filmpje is samengesteld, is te zien hoe het nogal vormeloze object in ongeveer negen uur om zijn as wentelt. Het oppervlak vertoont een grote holte die veel weg heeft van een inslagkrater. De 70 meter grote schotelantenne van Goldstone is slechts een van de twee radarinstrumenten ter wereld die passerende planetoïden in beeld kunnen brengen. Het andere is de veel grotere radioschotel van Arecibo (Puerto Rico), die echter maar een klein deel van de hemel kan overzien.

Samen hebben de beide instrumenten tot nog toe 272 planetoïden en 14 kometen in beeld gebracht. 12­01­2011.

De Spitzer Space Telescope is een met vloeibaar helium gekoelde telescoop die in een heliocentrische baan achter de aarde aan om de zon draait, en gebruikt wordt voor observatie van het heelal in het infrarode golflengtegebied.

Tot 18 december 2003 droeg deze ruimtetelescoop de naam Space Infrared Telescope Facility, kortweg SIRTF. www.spitzer.caltech.edu

De zon heeft een stormachtige periode achter de rug. Tussen 13 en 22 december vorig jaar zijn maar liefst 25 kleine kometen op haar oppervlak neergestort. Dat er een komeet op de zon ploft, is op zich niet zo bijzonder. Dat gebeurt elke paar dagen wel een keer. Maar 25 kometen in tien dagen was niet eerder vertoond. De betreffende komeetjes waren overigen niet veel groter dan een meter of tien.

Volgens astronomen kan de kometenstorm de voorbode zijn van de komst van een veel grotere komeet, die wellicht zelfs met het blote oog te zien Iets soortgelijks gebeurde in 1965, toen de komeet Ikeya­Seki uit het niets opdook, vlak langs de zon scheerde en uiteindelijk in drie stukken brak. Ook in 1843, 1882, 1963 en 1970 zijn zulke 'zonnescheerders' waarge­ nomen, maar die waren beduidend minder spectaculair dan Ikeya­Seki. 13­01­2011.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

055

Observatoria wereldwijd : 0,45m Dutch Open Telescope Philip Corneille

056

Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Inter足 planetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

Rubriek

057

DOT telescoop tijdens zonne足 waarnemingen in juni 2010.

Bovenaan de primaire focus, waar het zonlicht door een gaatje van 1,6 mm naar het lenssysteem straalt.Bron: Philip Corneille.

De auteur nabij de DOT toren en containers met waarneming werkruimtes. De DOT controle ruimte bevindt zich in het gebouw van de Swedish solar Telescope.

De Atlantische oceaan aan de einder en uiterst rechts de ORM Residencia, waar de astron足 omen verblijven. Bron: Philip Corneille.

Het open buizen frame van de DOT met deksel op de 45 cm primaire spiegel, het geheel onder gesloten slecht足weer koepel tentcover. Upgrade naar een 75 cm spiegel is technisch mogelijk! Bron: Philip Corneille.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

058

De AEG activiteitenkalender Redactioneel

Het gat in de ozonlaag boven Antarctica waargenomen door het SCIAMACHY instrument op 1 september 2005. Bron: KNMI / ESA.

060

Rubriek

Kortnieuws Astronomen die op zoek zijn naar extreem verre sterrenstelsels kunnen rekenen op hulp van de zwaartekracht. Uit een nieuw onderzoek dat vandaag tijdens de bijeenkomst van de American Astronomical Society is gepresenteerd en ook in Nature is verschenen, blijkt dat veel van deze stelsels ­ dankzij het zogeheten gravitatielenseffect ­ aanzienlijk helderder lijken dan ze in werkelijkheid zijn. Het bestaan van het gravitatielenseffect is allang bekend. Kort gezegd komt het erop neer dat de zwaartekracht van relatief nabije sterrenstelsels het licht van ver daarachter gelegen stelsels zodanig afbuigt, dat het lijkt alsof ze onder een vergrootglas liggen. Tot nu toe werd aangenomen dat dit lenseffect een vrij zeldzaam verschijnsel was, dat nauwelijks invloed zou hebben op grote surveys van sterrenstelsels. Maar uit een statistische analyse, gebaseerd op opnamen van de Hubble­ruimtetelescoop, is nu gebleken dat het licht van misschien wel twintig procent van de verre sterrenstelsel door het effect wordt beïnvloed. Enerzijds is dat gunstig, omdat hierdoor sterrenstelsels waarneembaar zijn die zich normaal gesproken buiten het bereik van de huidige telescopen zouden bevinden. Maar er kleeft ook een nadeel aan: door de vergrotende werking van de gravitatielens zullen bijvoorbeeld stervormingsgebieden in de verre stelsels groter lijken dan ze zijn. Bron: NU / 14­01­2011.

Amerikaanse astronomen hebben in zestien sterrenstelsels die bezig zijn om samen te smelten een dubbel superzwaar zwart gat ontdekt. Deze ontdekking, gebaseerd op waarnemingen met de Keck­telescoop op Hawaï, presenteren zij vandaag tijdens de bijeenkomst van de American Astronomical Society in Seattle. De ontdekking van een superzwaar zwart gat in de kern van een sterrenstelsel is allang geen verrassing meer: bijna elk sterrenstelsel heeft er eentje. En ook dubbele superzware zwarte gaten zijn al eerder waargenomen. Maar in deze zestien gevallen zijn de afstanden tussen de beide gaten honderd tot duizend keer kleiner dan bij de dubbele zwarte gaten die eerder zijn opgespoord. Tot nu toe waren slechts enkele van die compacte paren bekend. Bron: NU / 14­01­2011.

Een team van Amerikaanse en Duitse astronomen heeft, met behulp van de röntgensatelliet Chandra, de donkere materie in enkele grote elliptische sterrenstelsels in kaart gebracht. Daarbij is voor het eerst de relatieve hoeveelheid donkere materie op een specifieke plek in zulke stelsels vastgesteld. De astronomen onderzochten veertien zware sterrenstelsels op een gemiddelde afstand van ongeveer 6 miljard lichtjaar, die precies vóór nog aanzienlijk verder weg gelegen sterrenstelsels staan. Deze verre stelsels zijn zogeheten quasars – jonge stelsels met een extreem heldere kern.

Door het gravitatielenseffect wordt het licht van de quasars zodanig door voorgrondstelsels afgebogen, dat ze vanaf de aarde gezien viervoudig worden afgebeeld.

Uit de waargenomen configuratie van de vier afbeeldingen kan worden afgeleid hoeveel materie zo'n voorgrondstelsel bevat. Maar dat zegt nog niets over de aard van die materie.

Want behalve donkere materie bevatten sterrenstelsels ook normale materie, onder meer in de vorm van sterren, die ook een bijdrage levert aan het gravitatielenseffect.

Berekeningen laten zien dat een stelsel dat uitsluitend uit sterren bestaat niet zou resulteren in de afbeeldingen die Chandra heeft gemaakt. Een sterrenstelsel dat volledig uit donkere materie bestaat echter ook niet. Om

de waarnemingen te kunnen verklaren, moeten de gebieden in de voorgrondstelsels waar het quasarlicht doorheen is gegaan voor 85 tot 95 procent uit donkere materie bestaan. Deze gebieden liggen doorgaans op afstanden van 15.000 tot 25.000 lichtjaar van de kernen van de stelsels ­ vergelijkbaar met de afstand van het zonnestelsel tot het centrum van ons Melkwegstelsel. Bron: NU / 14­01­2011.

De Amerikaanse sterrenkundige Sukanya Chakrabarti denkt een methode te hebben gevonden om een donker satellietstelsel van ons Melkwegstelsel op te sporen. De positie van het kleine sterrenstelsel zou te herleiden zijn uit de verdeling van het waterstofgas in de melkweg. Om veel grote sterrenstelsels, waaronder ook het onze, cirkelen misschien wel duizenden dwergstelsels die te lichtzwak zijn om op te vallen. Deze stelsels bestaan voor een groot deel uit donkere materie. Ze mogen dan weinig of geen licht uitzenden, de donkere satellieten hebben wel massa en oefenen dus een aantrekkingskracht uit op hun omgeving ­ bijvoorbeeld op het gas tussen de sterren van het stelsel waar ze omheen cirkelen.

Berekeningen van Chakrabarti wijzen erop dat rimpelingen in het gas van ons Melkwegstelsel worden veroorzaakt door een klein sterrenstelsel dat zich vanaf de aarde gezien aan de andere kant van de melkweg bevindt.

Het stelsel houdt zich daardoor schuil achter het gas en stof van ons eigen Melkwegstelsel.

Binnenkort zal worden geprobeerd om het dwergstelsel op te sporen met de infraroodsatelliet Spitzer. Maar dat de methode van Chakrabarti werkt, staat al vast. Ze is met succes getest op twee andere sterrenstelsels met bekende zwakke satellieten. Bron: NU / 14­ 01­2011.

Astronomen hebben de massa bepaald van het superzware zwarte gat in de kern van het relatief nabije sterrenstelsel M87. De uitkomst: 6,6 miljard zonsmassa's ­ iets meer dan eerdere metingen lieten zien. De massa van het superzware zwarte gat volgt uit metingen van de snelheden waarmee sterren om het centrum van M87 draaien. Hoe groter die snelheden, des te zwaarder moet het aldaar aanwezige zwarte gat zijn.

Om de massabepaling nog nauwkeuriger te maken, is ook gekeken naar de bewegingen van sterren in de buitendelen van M87. Deze geven een indicatie van de verdeling van de donkere materie, die óók van invloed is op de snelheden waarmee sterren om het centrale zwarte gat draaien. Het uiteindelijk doel is om, aan de hand van de massaverdeling in M87, te kunnen reconstrueren hoe dit kolossale sterrenstelsel tot stand is gekomen. Daarbij spelen zowel het superzware zwarte gat, als de sterren en de donkere materie een belangrijke rol. Bron: NU / 14­01­2011.

Het beeld op de achtergrond is een optisch beeld van Hanny's Voorwerp en nabijgelegen sterrenstelsel IC2497 (copy­ right: William Keel, Anna Manning, 3.5­m WIYN Teles­ cope). Op de voorgrond zijn de hoge resolutie beelden te zien (oranje en paars) die in het onderzoek zijn verkregen.

Twee hele compacte bronnen zijn waargenomen in de kern van sterrenstelsel IC2497 met het Europese netwerk van radiotelescopen, waaruit blijkt dat er een heel zwaar zwart gat aanwezig is in de kern van het stelsel.

De omliggende radiogolven zijn ontstaan uit een zogenoemde "nuclear starburst", een enorme uitbar­ sting van sterren in de kern van IC2497. Bron: Astron.

Exoplaneet WASP­33b heeft een temperatuur van ca. 3200 graden en is daarmee de heetste exoplaneet die tot nu toe bekend is. De temperatuur is afgeleid uit infraroodmetingen die verricht zijn met de 4,2­meter William Herschel Telescope op La Palma. WASP­33b is een 'hete Jupiter' ­ een gasplaneet in een kleine omloopbaan. De omlooptijd bedraagt minder dan dertig uur. De witte moederster is met een oppervlaktetemperatuur van ca. 9000 graden zelf ook aanzienlijk heter dan de zon.

De nieuwe metingen worden beschreven in een artikel dat binnenkort gepubliceerd wordt in Montly Notices of the Royal Astronomical Society. 16­01­2011.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

061

Kortnieuws Smeltende gletsjers over het hele Andes­ gebergte gaven langzaam maar zeker hun geheimen prijs. Volgens The New York Times zijn er de laatste jaren zo onder andere twee gecrashte vliegtuigen, verongelukte berg­ beklimmers en zelfs drie Inca­kinderen tevoorschijn gekomen. Eulalio Gonzalez, een 49­jarige Boliviaanse bergbeklimmer, vond in november bijvoorbeeld nog het lichaam van Rafael Benjamin Pabon, een 27­jarige piloot die in 1990 met zijn Douglas DC­6 crashte in de Andes. Hij vond het lichaam op de Huayna Potosi, een berg van 6.088 meter hoogte op 25 kilometer van La Paz. "Toen ik hem vond, zat hij nog vastgegespt in zijn zetel", aldus Gonzalez. "Hij zat voorovergebogen, alsof hij aan het slapen was." De combinatie van extreme koude en droge lucht zorgt ervoor dat lichamen even goed bewaard worden als gemummificeerde lichamen in het oude Egypte.

Daardoor bezorgen ze onderzoekers ook een schat aan informatie. "Het is een wereldwijd fenomeen", zegt een glacioloog in The New York Times. "Zulke ontdekkingen zijn overal ter wereld te vinden, nu het warmere klimaat steeds meer gletsjers doet smelten." Bron: SPS / 14­01­2011.

De internationale maatregelen die tot nu toe genomen werden om de impact van de luchtvaartsector op de klimaatverandering in te perken, zijn ruim ontoereikend. De sector groeide de laatste decennia veel sneller dan de efficiëntieverbeteringen, "zodat er dringend nood is aan bijkomende maatregelen". Dat berekende ingenieur Julien Matheys van de Vrije Universiteit Brussel in zijn doctoraatsonderzoek. "Er bestaan al heel wat rekeninstrumenten waarmee de impact van een vliegreis op het milieu berekend kan worden.

Die tools zijn echter ontoereikend, omdat ze meestal enkel rekening houden met de CO2­ uitstoot, en niet met de andere complexere, maar even belangrijke verbanden tussen luchtvaart en klimaatverandering", stelt Matheys.In zijn doctoraatsonderzoek formuleert de ingenieur een reeks technische, economische en organisatorische maatregelen die de impact van de luchtvaart op het klimaat zouden kunnen verkleinen. "Een optimaal beleid bestaat uit een gebalanceerd pakket van technologische en wetgevende maatregelen.

Essentieel daarbij is het veranderen van gedragspatronen.

Daarin spelen de klimaatimpactrekentools een onmisbare rol", luidt het. Matheys ontwikkelde dan ook een nieuwe rekentool, 'Aviactor', die een "veel nauwkeurigere" inschatting maakt van de impact van een vliegreis dan de bestaande tools. 'Aviactor' houdt rekening met tal van verschillende factoren die de individuele bijdrage van de reiziger op het klimaat meebepalen. Die factoren gaan van het vliegtuigtype over de bezettingsgraad tot de reisklasse. Naast informatie over de CO2­ uitstoot per individuele reiziger en per volledig toestel verschaft de tool ook informatie over niet­CO2­gebonden klimaateffecten op korte en lange termijn. Bron: Belga / SVS / 17­01­2011.

Door de opwarming van de aarde worden graan en rijst al in 2020 schaars. Dat blijkt uit een studie van de Argentijnse Fundación Ecólogica Universal. Als de CO2­uitstoot aan hetzelfde ritme blijft stijgen, ligt de temperatuur binnen tien jaar 2,4 graden hoger dan in de pre­industriële periode. Nu al ligt de wereldwijde gemiddelde temperatuur 0,8 graden hoger dan voor de industriële revolutie.

Onderzoekers voorspellen grote problemen als de temperatuur binnen tien jaar 2 graden hoger ligt. Uit cijfers van de Verenigde Naties blijkt dat de wereldbevolking in 2020 tot 7,8 miljard oploopt. Volgens de nieuwe studie zal er tegen

dan 11 procent te weinig rijst en 9 procent te weinig maïs zijn om iedereen te voeden. Het tekort aan soja zou 5 procent bedragen. Het grootste probleem voor de landbouwers is dat er steeds meer droge gebieden komen als de aarde opwarmt. De gevolgen daarvan verschillen sterk per regio. In China kan de oogst er bijvoorbeeld nog op vooruit gaan, terwijl in India de productie met een derde zou terugvallen. Om een wereldwijde crisis te vermijden, moeten er volgens de onderzoekers dringend strengere beperkingen op de CO2­ uitstoot komen. Omdat een groot deel van de oogst nu wordt verwerkt in diervoeder, kan ook een menu met minder vlees een deel van het probleem oplossen. Bron: Belga / SPS / 18­01­ 2011.

De kern­ en steenkoolcentrales moeten verdwijnen, want ze staan de ontwikkeling van hernieuwbare energie in de weg. Dat zegt de milieuorganisatie Greenpeace, die vandaag een rapport over de energievoorziening in Europa heeft voorgesteld. In sommige Europese landen worden windmolens al stilgelegd als er te veel elektriciteit wordt geproduceerd. Kerncentrales kunnen niet stopgezet worden en krijgen daarom voorrang.

Greenpeace berekende al dat het mogelijk is om tegen 2050 bijna 100 procent hernieuwbare energie te leveren in Europa. Het nieuwe rapport legt uit hoe het Europese elektriciteitsnetwerk kan worden aangepast om dat doel te bereiken. Tegen 2030 zou voor 98 miljard euro moeten worden geïnvesteerd in het netwerk. Dat volstaat volgens Greenpeace om tegen dan de elektriciteitsvoorziening non­ stop te verzekeren met voor 68 procent hernieuwbare energie. Daarna is de kostprijs afhankelijk van het gekozen scenario.

Greenpeace ziet twee mogelijkheden: ofwel verbinden we het Europese netwerk met Noord­Afrika, om te profiteren van de zonne­ en windenergie die daar kan worden opgewekt; ofwel produceren we de energie dicht bij grote steden en plaatsen met zware industrie. De eerste optie vergt meer investeringen, maar levert goedkopere energie op. De tweede optie kost minder, maar het produceren van elektriciteit is duurder. De hoge kosten zullen worden gecompenseerd door grote opbrengsten, en ook de consument wordt er beter van, zegt Jan Vande Putte van Greenpeace. België kan volgens Vande Putte overigens een actieve rol spelen, want ons land vormt een kruispunt in het Europese netwerk.

Bron: Belga / ADB / 18­01­2011.

Greenpeace is een interna­ tionale milieuorganisatie die als eerste doel heeft grootschalige milieuproblemen onder de aandacht te brengen van de politiek en het publiek door middel van lobbyen en geweldloze acties. Greenpeace is vertegenwoordigd in 41 landen. Het hoofdkantoor is gevestigd in Amsterdam. www.greenpeace.org

De Cubaanse hoofdstad Havana kampt met de ergste drinkwatertekorten in vijftig jaar tijd. De aanhoudende droogte en een een achteruit hollende infrastructuur van het watercircuit zetten de stad met 2,2 miljoen inwoners langzaam droog, aldus de autoriteiten. Het nationale waterschapsinstituut luidt de noodklok en stelt dat 70 procent van het water verloren gaat, omdat twee derde van de 2194 kilometer aan waterleidingen in slechte staat verkeert. Vorig jaar is slechts 80 kilometer vervangen. De situatie is zo nijpend dat in sommige districten het water al op rantsoen is.

Bij ongeveer 110.000 inwoners komt er geen water meer uit de kraan. Zij worden met tankwagens van water voorzien, bericht de staatskrant Granma. Het land heeft verder sinds eind 2008 te maken met relatieve droogte, waardoor grondlagen die water vasthouden dreigen uit te drogen. Bron: ANP / SVS / 22­01­2011.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

069

Sterrenbeeld v/d maand : Canis Maior Dieter Janssoone

070

De Amerikaans schrijver Edward Everett Hale vertelt, reeds in 1869, in het kortverhaal The Brick Moon over een van bakstenen gebouwd ruimte足 station, bedoeld als hulp bij de navigatie op zee. Het was de eerste fictieve beschrijving van een ruimtestation.

Artikel

Kortnieuws Staatssecretaris Halbe Zijlstra van OCW heeft een subsidie van 880.481 euro toegekend voor de restauratie van de radiotelescoop in Dwingeloo. De Dwingeloo­telescoop kreeg in 2009 de status van rijksmonument en kwam daarmee in aanmerking voor restauratie­ subsidie. Liefst 45 monumenten krijgen dit jaar ruim 27 miljoen euro subsidie voor grootschalige restauratie en herbestemming. In totaal ontving de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 138 aanvragen waarvan een derde gehonoreerd kon worden. Driekwart van de gehonoreerde subsidieaanvragen gaat naar monumenten met een herbestemming.

'Herbestemming wordt steeds belangrijker in ons monumentenbeleid. Onze levendige cultuur heeft Nederland in de loop der eeuwen veel karakteristieke gebouwen opgeleverd: kerken, kloosters, boerderijen, fabrieken, watertorens, postkantoren, enzovoort. Als ze hun oorspronkelijke functie verliezen, kunnen we er via herbestemming voor zorgen dat waardevol erfgoed verhouden blijft.' aldus staatssecretaris Zijlstra. 14­01­2011.

Met de Japanse 8,2­meter Subaru­telescoop op Mauna Kea, Hawaii, is ontdekt dat de omloopbanen van sommige exoplaneten sterk geheld zijn ten opzichte van het evenaarvlak van hun moederster. Het gaat om de exoplaneten HAT­P­11 en XO­4. Beide zijn 'hete Jupiters': zware reuzenplaneten in extreem kleine omloopbanen. In ons eigen zonnestelsel vallen de banen van de planeten min of meer samen met het evenaarvlak van de zon ­ precies wat je verwacht wanneer het zonnestelsel ontstaan is uit een platte, ronddraaiende schijf van gas en stof. Van de vele 'hete Jupiters' die de afgelopen vijftien jaar zijn ontdekt, wordt aangenomen dat ze op grotere afstand van hun moederster zijn ontstaan, en door een of ander mechanisme naar binnen zijn 'gemigreerd'.

Welk mechanisme dat is geweest, is echter niet duidelijk.

De nieuwe resultaten doen vermoeden dat er in het geval van HAT­P­11 en XO­4 in elk geval geen sprake is geweest van wrijving en energieverlies door de beweging van de planeet in de resterende gas­ en stofschijf waaruit hij bestond. In dat geval zou de baan nog steeds min of meer moeten samenvallen met het evenaarvlak van de ster.

In plaats daarvan zou de baanmigratie veroorzaakt kunnen zijn door zwaartekrachtsstoringen van andere zware planeten in het stelsel. Computersimulaties laten zien dat zulke verstoringen kunnen leiden tot de meest uitzonderlijke planeetbanen. De 'verstorende' planeet kan zelfs de ruimte in zijn geslingerd. De scheve ligging van de planeetbanen kon achterhaald worden door metingen aan een subtiel spectroscopisch effect tijdens de overgang van de planeet: vanaf de aarde zien we de planeetbanen vrijwel exact van opzij, waardoor hij eens per omloop voor zijn moederster langs beweegt.

Bron: NU / 16­01­2011.

In september vorig jaar maakten Amerikaanse astronomen de ontdekking bekend van de eerste potentieel leefbare exoplaneet.

Exoplaneten zijn planeten die draaien om andere sterren dan de Zon. Maar enkele weken later al uitten sterrenkundigen van de universiteit van Genève die bij dezelfde ster ­ Gliese 581 ­ naar planeten hadden gespeurd hun twijfels over deze primeur. Het lijkt er steeds meer op dat de onderzoekers uit Genève gelijk krijgen. Het bestaan van planeet Gliese 581g ­ de zesde die bij Gliese 581 ontdekt zou zijn ­ werd afgeleid uit kleine schommelbewegingen van zijn moederster. Zijn afstand tot de rode dwergster zou precies goed zijn voor het ontstaan van leven: niet te koud,

niet te warm. Een statistische analyse van de gezamenlijke Amerikaanse en Europese meetgegevens doet de hoop op een leefbare planeet echter vervliegen. Als er al een planeet op die afstand rond Gliese 581 draait, gaat de door hem veroorzaakte schommelbeweging geheel ten onder in de onvermijdelijke ruis van de meetonzekerheden. De kans dat Gliese 581g echt bestaat is daarmee geslonken tot minder dan 0,01 procent. Al zijn de oorspronkelijke ontdekkers van de planeet het daar natuurlijk niet mee eens.

Voor het eerst zijn Nederlandse antenne­ stations van de LOFAR­radiotelescoop (LOw­ Freqency ARray) gekoppeld aan stations in het buitenland. Dat meldt RTV Drenthe vandaag.

LOFAR is een nieuw type radiotelescoop, bestaande uit tienduizenden afzonderlijke antennes, die verdeeld zijn over een groot aantal stations. De meeste daarvan liggen in Drenthe, maar er zijn ook LOFAR­stations in Duitsland, Engeland en Frankrijk. Uiteindelijk moeten alle stations onderling gekoppeld zijn via glasvezel; de metingen worden verwerkt door een supercomputer in Groningen. Bron: NU / 17­01­2011.

NASA­onderzoekers hebben vastgesteld dat meer planetoïden het soort aminozuren bevatten dat door levende organismen op aarde wordt gebruikt. Dat blijkt uit onderzoek van koolstofrijke meteorieten, die brokstukken van planetoïden zijn. Elk aminozuur kent twee varianten die elkaars spiegelbeeld zijn, net als je handen. Organismen op aarde gebruiken uitsluitend 'linkshandige' aminozuren om eiwitten te maken. In maart 2009 werd in meteorieten van enkele koolstofrijke planetoïden een overschot aan linkshandige aminozuren ontdekt. Dat zou erop kunnen wijzen dat de oorsprong van de 'linkshandigheid' van het leven in de ruimte ligt.

Het nieuwe onderzoek versterkt dat idee alleen maar: linkshandigheid lijkt ook in de ruimte de norm. Hoe het overschot aan linkshandige aminozuren precies is ontstaan, is nog niet helemaal duidelijk. Er zijn sterke aanwijzingen dat de aanwezigheid van vloeibaar water daarbij een rol speelt: hoe meer sporen van water een meteoriet vertoont, des te groter is het overschot aan linkshandige aminozuren.

Bron: NU / 19­01­2011.

LOFAR (LOw Frequency ARray / Lage Frequentie Telescoop ) is een nieuwe radiotelescoop met het centrale punt in Noord­ Nederland en 'takken' in Duitsland, Frankrijk, Zweden en Groot­Brittannië. LOFAR doet vanaf 2009 astronomisch onderzoek in het frequentie­ bereik tussen 10 en 240 MHz. LOFAR werd in de loop van 2009 en 2010 gebouwd en in gebruik genomen door stichting ASTRON te Dwingeloo, een instituut van NWO. De officiële opening door koningin Beatrix vond plaats op 12 juni 2010. www.lofar.org

De Europese planeetverkenner Mars Express, die al sinds december 2003 in een baan om de rode planeet draait, maakte op 9 januari jongstleden opnieuw een scheervlucht langs Phobos, de grootste van de twee kleine maantjes van Mars. De kleinste afstand bedroeg slechts ca. 100 kilometer ­ vier keer de gemiddelde middellijn van Phobos. De Europese ruimtevaartorganisatie ESA gaf vandaag een aantal closeups van Phobos vrij, waaronder een stereo­opname (die bekeken moet worden met een rood/groene bril) en een foto waarop de landingsplaats van de toekomstige Russische ruimtesonde Phobos­ Grunt is gemarkeerd. Bron: NU / 22­01­2011.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

071

Sasteria onder de sterren Filip Feys

072

Geboren in het jaar 1961 te Tielt en opgegroeid in Meulebeke ben ik een West Vlamink in hart en ziel. Mijn schoolperiode heb ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mijn beroep als hooggeschoold houtbewerker en later als leerkracht aan het VTI te Izegem. Ik ben getrouwd in 1981 met Chantal en samen hebben we een dochter.

Sharon is afgestudeerd als Bachelor in Elektro­Mechanica en Chantal is professioneel kunstenares. Reeds meer dan 30 jaar is astronomie een ver doorgedreven hobby voor mij.

Gestart met een 50mm kijkertje en lid van de VVS en later van de werkgroep Deep­Sky en zonwaarneming is mijn hobby veranderd in dagelijkse bezigheid. Bepaalde dromen om iets op te starten en mensen een kans te geven om de sterrenhemel te bewon­ deren heb ik altijd in mij gehad.

Griekenland lag ons beiden nauw aan het hart en de keuze was vlug gemaakt voor een locatie waar sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mij thuis hier op Kreta en ben ik één van de gelukkigen die van mijn hobby een beroep heb kunnen maken. Het derde jaar komt eraan en we kijken er terug naar uit om jullie wegwijs te maken in de wonderen van het heelal hier op Kreta.

Rubriek

073

Zin gekregen om de koffers te pakken en op reis te gaan naar een boeiende sterrenkundige bestemming ? Ga dan met Eureka mee naar het Astrofest 2011 en het Royal Observatory.

Alle informatie, alsook een PDF brochure, kan u terugvinden op www.eurekashop.be.

074

Terwijl de huidige generatie Marsrovers nog op de rode planeet rondhangt wordt er al hard gewerkt aan de opvolger.

Dat gebeurt bij NASA’s Jet Propulsion Laboratory.

De naam is Curiosity (nieuwsgierigheid). Hij is twee keer zo lang en met 900 kilogram vijf keer zo zwaar als de huidige Marsrovers.

Daarmee krijgt hij het formaat van een kleine middenklasser.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

075

Ook dit jaar organiseert Eureka, voor deAstro Event Group vzw, een daguitstap naar deze beurs ! www.eurekashop.be

Kortnieuws De onbemande Amerikaanse sonde Stardust heeft op 14 februari (oost­Amerikaanse tijd) een afspraak met komeet Tempel 1, meldt de NASA. De komeetverkenner Stardust werd in 1999 gelanceerd en werd in 2004 de eerste om van een komeet ­ in dit geval Wild 2 ­ deeltjes te verzamelen, alsook van interstellair stof. Die stalen kwamen in 2006 in een dochtercapsule op Aarde terecht. Tegen het einde van Valentijnsdag aan de Amerikaanse Oostkust (15 februari 05.37 uur Belgische tijd) heeft de sonde een afspraakje met komeet Tempel 1.

De Stardust zal 72 scherpe foto's maken en allerhande metingen verrichten om te weten welke materialen de kern omgeven.

Wetenschappers zullen kijken hoe de "staartster" is veranderd na een rondje rondom onze Zon. Mogelijk komt er ook beeld van de krater die werd geslagen toen tijdens de Deep Impact­missie in juli 2005 een "impactor" op het hemellichaam werd gekogeld. De scheervlucht op nog geen 200 km langs Tempel 1 zal wellicht het laatste wapenfeit worden van de Stardust want het ruimtetuig zit bijna zonder brandstof. Waarschijnlijk zal die helemaal op zijn na die date. In november liet de NASA de komeet Hartley 2 van dichtbij fotograferen.

Stardust moet nieuwe informatie opleveren over de vorming en de evolutie van kometen.

Bron: Belga / SVS / 20­01­2011.

Uit onderzoek door Duitse en Amerikaanse sterrenkundigen blijkt dat er geen direct verband bestaat tussen de hoeveelheid donkere materie en de massa van het centrale zwarte gat in een sterrenstelsel. De massa van het centrale zwarte gat wordt volledig bepaald door de omvang van de kern van het omringende stelsel (Nature, 20 januari). In de kern van bijna elk sterrenstelsel is een superzwaar zwart gat te vinden. Daarbij hebben de grootste stelsels, die ook omgeven zijn door de grootste halo's van donkere materie, de zwaarste zwarte gaten. Dat leidde tot speculatie dat er een direct verband tussen beide bestaat. Maar het lijkt er dus op dat de zwarte gaten in de kernen van sterrenstelsels hun omvang domweg te danken hebben aan de hoeveelheid beschikbare materie in het kerngebied van hun stelsel. Waarschijnlijk hebben ze het merendeel van hun massa al verzameld in de tijd dat de vorming van sterrenstelsels nog in volle gang was. In die tijd vonden veel botsingen tussen stelsels plaats, waardoor het daarin aanwezige gas in beroering werd gebracht en (deels) naar het centrum van de stelsels stroomde. Bron: NU / 20­01­2011.

De donkere plek die in juli 2009 plotseling in de atmosfeer van Jupiter verscheen, is hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt door de inslag van een planetoïde.

Dat schrijven wetenschappers in het meest recente nummer van het tijdschrift Icarus. De onderzoekers baseren hun conclusie op waarnemingen met drie infraroodtelescopen, waarmee de temperatuur en samenstelling van de Jupiteratmosfeer is geanalyseerd. Eerder waren ook met de Hubble­ruimtetelescoop al aanwijzingen gevonden dat het inslagobject een planetoïde moet zijn geweest. Uit de infraroodwaarnemingen blijkt dat het onderste deel van de stratosfeer van Jupiter door de inslag drie tot vier graden is opgewarmd. Dat lijkt weinig, maar daar is een enorme hoeveelheid energie voor nodig: het equivalent van 5 gigaton tnt. De wetenschappers leiden hieruit af dat de inslaande planetoïde tweehonderd tot vijfhonderd meter groot moet zijn geweest, Een model opgesteld door Canadese astronomen wijst erop dat één grote inslag op Mars niet voldoende kan zijn geweest om het magnetische veld van de planeet uit te

schakelen. Daar was een snelle opeenvolging van enkele tientallen planetoïden voor nodig.

Bron: NU / 27­01­2011.

Ooit had Mars een magnetisch veld zoals de aarde ­ dat blijkt uit sporen van magnetisme aan het planeetoppervlak. Ongeveer vier miljard jaar geleden moet het zijn verdwenen, waarschijnlijk door een oorzaak van buitenaf.

Het Canadese model laat zien dat één inslag onvoldoende zou zijn om de stromingen in het vloeibare metaal in de kern van Mars zodanig te verstoren, dat het magnetische veld dat zij opwekken permanent uit te schakelen. Na zo'n inslag zou het magnetische veld zich binnen honderd miljoen jaar hebben hersteld. Om het veld helemaal uit te schakelen, moet zich binnen een periode van enkele honderden miljoenen jaren een reeks van zeker twintig inslagen hebben voorgedaan. Een magnetisch veld beschermt een planeet tegen de energierijke deeltjesstraling van de zon. Op aarde was deze factor cruciaal voor het ontstaan van leven.

Een internationale groep sterrenkundigen, onder wie enkele astronomen uit Leiden, heeft het oudste licht ooit gezien. De stralen zijn ongeveer 13,2 miljard jaar geleden uitgezonden. Dat hebben de astronomen woensdag bekendgemaakt op een pers­ conferentie van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. Een artikel over de ontdekking verschijnt binnenkort in het wetenschappelijke tijdschrift Nature. Het licht is afkomstig van het sterrenstelsel UDFj­ 39546284. Toen dat de lichtstralen uitzond, was het heelal ongeveer vijfhonderd miljoen jaar oud. De lichtstralen van het nieuw ontdekte sterrenstelsel UDFj­39546284 zijn infrarood, een kleur die niet met het blote oog te zien is.

Het oeroude licht is opgevangen met een geavanceerde camera die vorig jaar op de ruimtetelescoop Hubble werd geplaatst. In de beginjaren van het heelal ontstonden in korte tijd heel veel sterrenstelsels, vermoeden astronomen. Met de nieuwe ruimtetelescoop James Webb, die rond 2014 wordt gelanceerd, willen de wetenschappers een nog scherper beeld krijgen van die periode. Bron: ANP / 27­ 01­2011.

In de vroege ochtend van 22 januari zijn vanuit de Gemini South­telescoop in Chili voor het eerst vijf kunstmatige sterren aan de hemel geprojecteerd. Dat gebeurde met een vijfvoudige laserbundel die deel uitmaakt van een nieuw optisch systeem dat de beeldscherpte van de telescoop moet verbeteren. De laserbundel van zo'n adaptief optisch systeem brengt op een hoogte van ongeveer negentig kilometer natriumatomen in de aardatmosfeer aan het gloeien. Daardoor ontstaat een perfecte 'kunstster' die wordt gebruikt om hemelopnamen te corrigeren voor de beeldvertroebeling ten gevolge van luchtturbulenties. Zulke adaptieve optische systemen zijn op tal van plaatsen in gebruik, maar de meeste projecteren deze slechts één 'kunstster' aan de hemel. In de praktijk betekent dit, dat slechts een klein hemelgebiedje scherp kan worden afgebeeld. Door meer laserbundels te gebruiken, kan het bruikbare beeldveld aanzienlijk worden vergroot. Het nieuwe adaptieve optische systeem van Gemini South zal pas in de loop van 2012 volledig in bedrijf zijn. Ook bij de nabijgelegen Europese Zuidelijke Sterrenwacht wordt aan zo'n meervoudig systeem gewerkt.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Hubert Degroote heeft vanuit Marius, z'n private sterren­ wacht in Vlamertinge, deze prachtige opnames gemaakt van de rode planeet. Dit met z'n 250 mm telescoop op f/6 NT en oculair projectie (met 10 of 16mm oculairs al naar gelang de seeing). Camera betreft een DMK 21 AU 04 met rood of IR filter. Bron: Hubert Degroote.

077

De zonsverduistering van 4 januari 2011 Dirk Devlies

Nog wat cijfers: Uit de Five Millennium Canon of Solar Eclipses van Fred Espenak en Jean Meeus blijkt dat in de vijf millennia van ­1999 tot +3000 er op Aarde 11.898 zonsverduisteringen zicht­ baar zijn. Daarvan zijn er 4.200 (35,3%) gedeeltelijke (zoals nu), 3.956 (33,2%) ringvormige, 3.173 (26,7%) totale en 569 (4,8%) hybride zonsverduisteringen. In die periode komt het 25 keer voor dat er vijf zonsverduisteringen in een jaar zijn: de vorige was in 1935 en de volgende is in 2206. In die vijfduizend jaar zijn er 3.625 jaren met twee eclipsen. De 20e eeuw telde 224 zonsverduisteringen, waarvan 147 centrale eclipsen (die ergens totaal of ringvormig zijn) en 77 partiële.

078

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

079

Accessoires

Gadget

Starlite mini zaklamp

Laserpod classic

Eureka is officiële verdeler Starlite zaklamp. De ultieme lichtsterkte verstelbare rode stevig. Met draagkoord. De astronomische zaklamp in de cm. Exclusieve USA import !

van de befaamde zaklamp met de in leds. Compact en meest nagemaakte wereld ! Lengte: 14

De Laserpod is gebaseerd op de nieuwste laser­ en LED technologie. De unieke mix van natuur en wetenschap resulteert in de Laserpod, een module die unieke lichteffecten produceert. De Laserpod is ontwikkeld door topfotograaf Mario Testino en licht kunstenaar Chris Levine. Het is voor het eerst dat deze lichtfiltertechniek op deze manier in een consumentenproduct is verwerkt. Om deze toepassing uniek te houden is het filter gepaten­ teerd. Nu tijdelijk van 94,50 euro voor...

Review: "This is the most deluxe flashlight of its type I've seen..." Sky and Telescope Magazine.

32,50 euro

84,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Telescoop

DVD / BluRay

Vixen VMC110L Porta

The planets

Op reis, waarheen dan ook, is ongehinderde mobiliteit een must. De nieuwe VMC110L van Vixen biedt precies dat. Hij is klein, past in elke rugzak en is toch voldoende krachtig. Zijn 1035mm brandpuntsafstand zorgt voor een afgewogen vergrotingsfactor die voor alle soorten objecten bruikbaar is. De geintegreerde klap­ spiegel stelt u in staat om in twee houdingen waar te kunnen nemen en geeft ook nog eens extra mogelijkheden voor astrofotografie.

Take a trip of a lifetime to visit our neighboring planets with A Traveler’s Guide to the Planets.

National Geographic takes off beyond Earth’s boundaries for the ultimate tour of our solar system. From Mars’ monstrous mountains to Saturn’s glittering rings, the sights are out of this world. Each hour offers breathtaking tours of the planets using modern day high­tech telescopes and stunning CGI. Speelduur: 270 minuten (2 CD).

Exclusieve USA import !

699,50 euro

37,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Accessoires

Bordspel

SES 8x50 zoeker + kruisdraad

Launch pad

De Explore Scientific 8x50 zoeker met rode verlichte kruisdraad, met open centraal gedeelte, is perfect voor het nauwkeurig volgen van je hemelse objecten. Daarenboven is de lichtsterkte van je kruisdraad instelbaar. Beeldveld: 6°. De ideale zoeker voor zowel de ES producten alsook elke andere telescoop !

De ruimte­wedloop is begonnen. Heb jij de nodige eigenschappen om een raket te bouwen en te lanceren ? Verzamel de nodige expertise, bouw­ materialen en zorg er ondertussen voor dat je tegenstanders je niet saboteren. Steel desnoods hun grondstoffen. Kortom, de tijd dringt. Engels­ talig.

129,50 euro

27,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Binoculair

Schaalmodel

Yukon Futuris Pro 7x50

Space Shuttle met Boeing 747

De Yukon Futurus Pro met de nieuwe generatie 'Advanced Optics' is een budgetvriendelijke bino­ culair voor de professionele gebruiker. Een 'all­ round' binoculair geschikt voor zowel natuur­ liefhebbers als sterrenkundigen. Met lenzen vervaardigd met BaK­4 type glas en 'True Color' laag voor een uitermate helder en scherp beeld.

Tevens kan deze binoculair voor elk oog afzonderlijk ingesteld worden wat aan te raden is voor iedereen die een bril draagt.

De Space Shuttle is de soortnaam voor een herbruikbaar ruimtevaartuig dat opstijgt als raket en landt als een vliegtuig. De tegenhanger van het ruimteveer is de ruimtecapsule, die hoogstens enkele keren opnieuw gebruikt zou kunnen worden. Met Boeing 747 vliegtuig. Dit is een prachtig houten (meranti) model van dit wereldbekende vliegtuig. Museumkwaliteit ! Wordt verzonden in bijzonder stevige verpakking. Afmetingen: 36,1 x 45,7 cm. Exclusieve Filipijnse import !

142,50 euro

204,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Prijzen geldig tot 31­02­2011 of zolang de voorraad strekt. Levering (momenteel) uitsluitend in België.

Raadpleeg geregeld onze website voor speciale promoties.

Science and fun for everyone ! www.eurekashop.be E­mail: info@eurekashop.be ­ Tel.: 059/51.83.88

© Eurekashop