Guidestar 03-2012

Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw - Redactie@aegvzw.be - www.aegvzw.be - Jaargang 7 - Maart 201 2

E d i tori aal

Patrick Jaecques

E e n n i e u we e v o l u t i e i n d e bem an d e ru i m tevaart

002

Patrick Jaecques is, naast grafisch vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de diverse hemelse wonderen...

Inhoudelijk 04 - Tijd voor een opwaardering van moeder Aarde.

1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker.

1 3 - Astronomen verklaren spoorloze elektronen.

1 4 - De effecten van de 'cloud seeding' techniek.

1 5 - Rubriek : Ik heb een vraag...

1 6 - Rubriek : ESO. 1 8 - Satelliet ruimt rommel in de ruimte op.

1 9 - Rubriek : De boekbespreking.

22 - De maanmantel op z'n kop.

24 - Rubriek : Observatoria wereldwijd.

28 - Hoogtepunten uit de Nederlandse sterrenkunde.

32 - Rubriek : Astrofoto van de maand.

34 - Rubriek : Amateur-astronoom in de kijker.

36 - Scholenteams winnen radioverbinding met Kuipers.

37 - Rubriek : Lanceeroverzicht van de maand.

38 - Rubriek : ESA. 42 - Rubriek : Space History - Columbia STS-1 (deel 1 0).

49 - Infraroodtelescoop Spitzer vindt buckyballen.

52 - Rubriek : Woord van de maand.

56 - De Venusovergang van 6 juni 201 2.

59 - Denktank betaald klimaatsceptici.

60 - Rubriek : De AEG activiteitenkalender.

61 - Nieuwe cursustelescoop WG kijkerbouw VSRUG. 64 - Rondleiding VSRUG werkgroep kijkerbouw.

68 - Schoolproject 2011 -201 2 WG kijkerbouw VSRUG. 73 - Rubriek : Het AEG kortnieuws ...

74 - Rubriek : Hemelkalender.

78 - Rubriek : Sasteria onder de sterrenhemel.

Erwin Louagie Kris Christiaens Roel van der Heijden Red. / IPS Redactioneel Rodrigo Alvarez Jeroen Geuens Redactioneel Marlies ter Voorde Philip Corneille Patrick Jaecques Sven De Deyne Philip Corneille NSO Kris Christiaens ESA Danny Van Hoecke Red. / ED Dirk Devlies Marc van der Sluys Red. / GB Redactioneel Jean-Pierre Grootaerd Stijn Vanderheiden Jean-Pierre Grootaerd Redactioneel Marc van der Sluys Filip Feys

Informatief Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF, Flash en iPad bestand, is een non-profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrieken worden onderhouden door Philip Corneille, Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan via redactie @aegvzw.be.

De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met diverse websites. Deze digitale publicatie kan genieten van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht. Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de diverse sponsoren kunnen we deze digitale publicatie gratis verspreiden.

Deze digitale publicatie is volledig ontworpen met gratis open-source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.

De Astro Event Group vzw, kortweg AEG, is een non-profit sterrenkundige vereniging voor volwassenen uit Oostende die ge誰nteresseerd zijn in sterrenkunde, klimatologie en / of ruimtevaart.

Iedereen met passie voor deze boeiende wetenschappelijke takken is er van harte welkom. Van absolute beginner tot ervaren amateursterrenkundige en dit voor een boeiende, leerrijke en vooral gezellige beleving van z'n hobby.

Ook wie niet in de ruime omgeving van Oostende woont heeft er baat bij om lid te worden. Want de vereniging staat ook in voor een resem andere realisaties. Van de diverse boeiende websites, tentoonstellingen, voordrachten, het jaarlijkse praktijkgerichte 'Starnights' evenement tot dit uitvoerige maandblad. Kortom, steun onze vereniging en stort vandaag nog 1 5,00 euro (of meer) op rekening nummer IBAN: BE84 9730 0675 3759 / BIC: ARSPBE22 met vermelding van "lidgeld" alsook uw naam, adres en e-mail. Wij danken u alvast voor uw steun !

Vega is een draagraket voor kleine kunstmanen die sinds 1 998 door de Europese Ruimtevaartorganisatie ontwikkeld wordt. De eerste lancering vond plaats op 1 3 februari 201 2 vanaf de Europese lanceerinrichting Centre Spatial Guyanais bij Kourou. Bron: ESA.

Deze nieuwe opname toont een stellaire kraamkamer die NGC 3324 wordt genoemd. Hij is gemaakt met de Wide Field Imager van de 2,2-meter MPG / ESO-telescoop van de sterrenwacht op La Silla (Chili). De intense ultraviolette straling van een aantal van de hete, jonge sterren in NGC 3324 heeft de gaswolk tot gloeien gebracht en een holte uitgehouwen uit het omringende gas en stof. Bron: ESO.

003

Hoofdartikel Erwin Louagie

Ti j d voor een opwaard eri n g van m oed er Aard e De hypothese van panspermia of panspermie houdt in dat het leven verspreid in het heelal voorkomt, en dat het leven op Aarde niet op de Aarde zelf is ontstaan. Het leven op Aarde is het gevolg van een "besmetting" met organismen uit de ruimte. Het leven op Aarde kent sindsdien wel zijn eigen geschiedenis (evolutie). Er zijn nauwelijks aanwijzingen die deze hypothese kunnen tegenspreken of bevestigen. Er is op dit moment geen leven buiten de Aarde bekend. Ook op Mars is nog geen bewijs gevonden voor de aanwezigheid van leven, nu of in het verleden.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

004

005

006

De dominerende opvatting is dat de meercellige dieren zich hebben ontwikkeld uit een kolonie van de eencellige choanoflagellaten. Dit zijn een soort zweepdiertjes met een kraag rond de zweepstaart. De morfologie van deze eencelligen lijkt namelijk sterk op bepaalde lichaamscellen van de sponsdieren (de choanocyten), en gelijksoortige kraagcellen komen in het gehele dierenrijk voor.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

007

Kortnieuws Het grote zwart gat in het centrum van de Melkweg verslindt wellicht asteroïden en/of kometen. Dat heeft de NASA op basis van waarnemingen van de Chandra Ruimtetelescoop gemeld. Het fenomeen kan de opflakkeringen van röntgenstraling verklaren die het zwarte gat regelmatig vertoont. Al meerdere jaren heeft de NASA-röntgentelescoop ongeveer één keer per dag een kleine röntgenuitbarsting van het superzware zwarte gat, dat bekendstaat als Sagittarius A* of Sgr A**, waargenomen. De opflakkeringen, waarbij Sgr A** enkele keren tot bijna honderd keer zoveel röntgenstraling produceert als normaal, duren enkele uren. De uitbarstingen zijn ook gezien in het infrarood door de Europese VLT-telescoop in Chili. Ter verklaringen suggereren Kastytis Zubovas van de Universiteit van Leicester dat Sgr A* omgeven zou zijn door een wolk van biljoenen kometen en planetoïden, die aan hun moedersterren zijn ontfutseld. Asteroïden die binnen ongeveer 1 50 miljoen kilometer het zwart gat passeren, worden door zijn sterke getijdekrachten vermorzeld. Hun brokstukken zouden, zoals een meteoor bij de duik in onze atmosfeer, bij hun tocht door het hete gas rond Sgr A* verdampen en röntgenuitbarsting veroorzaken. Uiteindelijk slokt het zwart gat op wat overblijft. De astronomen schatten dat er planetoïden groter dan ongeveer tien kilometer nodig zijn om de door Chandra waargenomen röntgenopflakkeringen te verklaren. Het zwart gat slokt misschien ook kleinere exemplaren op. Maar die uitbarstingen zijn te zwak opdat de Chandra ze kan verschalken zodat ze moeilijk te zien zijn. Bron: NU / 09-02-201 2.

De directeur van de Vaticaanse Sterrenwacht, Jose Gabriel Funes, zegt dat de roomskatholieke Kerk openstaat voor de wetenschappelijke theorie dat de aarde miljarden jaren geleden is ontstaan uit een explosie. Dat meldt de Nederlandse krant 'Reformatorisch Dagblad'. Volgens Funes is de Big Bang-theorie niet in strijd met het roomskatholieke geloof. "We weten dat God de schepper is. Hij is een goede vader die in zijn voorzienigheid een plan met ons heeft. Wij zijn zijn kinderen. Alles wat we met het verstand kunnen leren over de oorsprong van het universum is niet in strijd met de religieuze boodschap van de Bijbel." De rooms-katholieke Kerk heeft ook de evolutietheorie niet volledig afgewezen. De aarde is weliswaar geschapen door God, aldus de uitkomst van een roomskatholiek congres over de evolutieleer in 2009 maar ze is nog niet voltooid. De evolutietheorie werd zo min of meer geïntegreerd in de klassiek-bijbelse scheppingsleer, stelt het Reformatorisch Dagblad. Bron: NU / 08-02201 2.

Nadat bekendraakte dat Mars een zeshonderd jaar durende extreme droogte doorstond, hebben wetenschappers virtueel uitgesloten dat er leven op Mars is. Drie jaar lang hebben ze bodemstalen geanalyseerd om tot de conclusie te komen dat die volledig droog zijn.

Maar het is niet omdat er in de opper-

vlaktelagen geen leven werd gevonden, dat er niets leeft dieper in de grond. Om tijdens de grote droogte te overleven op Mars zouden eventuele micro-organismen zich onder de grond hebben moeten terugtrekken. Daar is wel voldoende water in vloeibare vorm aanwezig om de organismen in leven te kunnen houden.

Aan het oppervlak is het trouwens 65 graden onder nul, terwijl het onder de grond veel warmer is dankzij de warmte van de kern.

"Hoewel er ijs in overvloed is", vertelt wetenschapper Tom Pike, "heeft Mars een superdroogte ondergaan die honderd miljoenen jaar kan hebben geduurd. Wij denken dat Mars er nu helemaal anders uitziet dan vroeger, toen er warmere en nattere periodes waren, waarin wel leven kon voorkomen. De volgende NASAen ESA-missies naar Mars moeten dieper graven om bewijs van leven te kunnen vinden."

De bodemstalen die geëvalueerd werden, werden in de noordelijke regio van de planeet genomen tijdens een NASA-missie in 2008.

Hoewel de regio arctisch is, hebben verschillende studies al aangetoond dat de planeet volledig bedekt is met hetzelfde materiaal. Bron: ADB / 06-02-201 2.

Wetenschappers hebben met een telescoop in Chili twee nieuwe maantjes rond Jupiter ontdekt, weet National Geographic. Ze behoren tot de kleinste maantjes van ons zonnestelsel.

De nieuwe maantjes dragen de voorlopige welluidende naam S/2011 J1 en S/2011 J2. Ze zijn slechts ongeveer een kilometer groot en zijn niet zichtbaar met een huis-tuin-en keukentelescoop in de achtertuin, in tegenstelling tot de vier grote manen van de gasreus. Met een omloop die respectievelijk 580 en 726 dagen duurt, bevinden de maantjes zich zeer ver van Jupiter. De planeet heeft nu al zeker 66 bekende manen. Wetenschappers denken dat het er in werkelijkheid nog - veel meer zijn. De nieuw ontdekte exemplaren maken deel uit van de zwerm van 52 manen die een tegengestelde baan rond de planeet draaien, aldus Scott Sheppard van het gezaghebbende Carnegie Instituut in Washington die de vondst deed. Vanwege hun bizarre baan rondom Jupiter lijkt het erop dat het duo waarschijnlijk delen zijn geweest van een asteroïde of komeet die lang geleden door het zwaartekrachtveld van Jupiter zijn "gevangen". Bron: Belga / VSV / 06-02-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Je eigen telescoop bouwen. Hoe en waarom ?

Je eigen telescoop bouwen. Hoe en waarom ? " door Guy Wauters en Jean-Pierre Grootaerd van de Werkgroep kijkerbouw VSRUG en AEG. Info : Waarom een telescoop zelf bouwen terwijl de laatste jaren de markt overspoeld wordt door goedkope Chinese producten ? En hoe ga je precies te werk ? Kan je zelf de optiek zo goed maken als de commerciële varianten ? Of zelfs beter ? En hoe komt het dat meer en meer scholen een telescoop bouwen als eindwerk ? Allemaal vragen die tijdens deze boeiende voordracht een gedegen antwoord krijgen. Locatie : Forum zaal in de Openbare bibliotheek Kris Lambert, Wellingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B). Van 20.30 uur t/m 22.30 uur (of later).

Datum: Vrijdag 2 maart 201 2. Toegang: GRATIS. Locatie: Openbare bibliotheek Kris Lambert, Wellingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B).

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

009

Rubriek

Lan ceri n g i n d e ki j ker

Kris Christiaens

E u ropa l an ceert h aar eers te Veg a d raag raket

01 0

Kris Christiaens is al sinds jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Door zijn gedrevenheid en kennis over ruimtevaart werd hij enkele jaren terug medebeheerder van de populaire websites Spacepage en Belgium In Space. Daarnaast schrijft Kris Christiaens ook artikelen voor het maandblad van de Vereniging Voor Sterrenkunde en werd hij in 201 0 secretaris van de Astro Event Group vzw.

Nu de Vega voltooid is, beschikt Europa zelf over twee verschillende draagraketten. Vanaf Kourou worden voor het eerst buiten Russisch grondgebied ook Sojoez-draagraketten gelanceerd. Hiermee beschikt ESA over drie verschillende raketten waarmee een breed scala aan ruimtevaartuigen kan worden gelanceerd; de Ariane voor het zware werk, de Vega voor de lichtere en commercieel aantrekkelijke vluchten en de Sojoez voor alles dat daar tussenin valt.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

011

SociĂŠtĂŠ Anonyme Belge de Constructions AĂŠronautiques (S.A.B.C.A.) is een Belgische onderneming binnen de luchtvaartsector. De onderneming is onderdeel van de Franse Dassault Group. Andere aandeelhouders zijn onder andere Stork, die de aandelen overnam van Fokker na diens faillissement. S.A.B.C.A. is tegenwoordig actief op het gebied van het fabriceren / ontwerpen van materialen, structuren en technieken ten behoeve van de lucht- en ruimtevaart, en biedt mogelijkheden tot modernisering en onderhoud van vliegtuigen. De marktsegmenten voor S.A.B.C.A. zijn civiele luchtvaart, ruimtevaart en defensie.

Meer weten over dit thema ?

www.belgiuminspace.be

01 2

Artikel

As tron om en verkl aren s poorl oze el ektron en Roel van der Heijden

Er bestaan twee Van Allen-gordels rondom de aarde, die zijn vernoemd naar de Amerikaanse astrofysicus James Van Allen. De binnenste gordel bevindt zich ongeveer 1 0.000 kilometer boven het oppervlakte van de aarde en is voornamelijk gevuld met protonen.

Enkele duizenden kilometers daar boven begint de tweede gordel, die vooral bestaat uit hoog energetische elektronen. James Van Allen heeft de eer gekregen naamgever van deze twee gordels te zijn, omdat hij erop stond dat de eerste Amerikaanse satelliet Explorer 1 een Geigerteller aan boord zou krijgen.

Toen hij uiteindelijk zijn zin kreeg, bleek deze teller na de lancering in 1 958 onverwacht grote hoeveelheden geladen deeltjes te detecteren buiten de aardatmosfeer.

Meer weten over dit thema ?

www.poollicht.be

01 3

Artikel Red. / IPS

D e effecten van d e ' c l o u d s e e d i n g ' te c h n i e k Cloud seeding houdt in dat wolken vanuit een vliegtuig of vanaf de grond besproeid worden met chemicaliĂŤn, meestal zilverjodide. Daardoor worden ijskristallen gevormd die groeien in omvang totdat ze het juiste gewicht bereiken om op lagere hoogte te vallen in de vorm van neerslag.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

01 4

Rubriek

I k h eb een vraag . . . www.spacepage.be

Redactioneel

Hebt u een vraag rond het thema sterrenkunde, klimatologie of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten ! Wij proberen deze dan zo goed mogelijk te beantwoorden in deze rubriek. Hebt u een praktijkgerichte vraag ? Stel deze dan op het forum op...

01 5

Rubriek

E u ropean S ou th ern Obs ervatory

Rodrigo Alvarez

I n frarood opn am e van d e C ari n an evel De Europese Zuidelijke Sterrenwacht is een Europese organisatie die zich bezighoudt met astronomisch onderzoek. Het hoofdkantoor is gevestigd in Garching, nabij München. De ESO beheert twee sterrenwachten in Chili, een op La Silla, ten oosten van La Serena, de ander op Paranal, ten zuiden van Antofagasta. Op Paranal bevindt zich de Very Large Telescope (VLT). Op dit moment wordt een derde faciliteit gebouwd op de hoogvlakte van Chajnantor, op 5000 m hoogte, in de buurt van San Pedro de Atacama, waar de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) zal verrijzen.

Belgisch contact punt: Rodrigo Alvarez, Koninklijk Planetarium. E-mail: esonbelgium@eso.org.

Kiel of Carina is een sterrenbeeld, liggende tussen rechte klimming 6u02m en 11 u1 8m en tussen declinatie -51 º en -75º. Het is vanaf de breedte van de Benelux niet te zien. Samen met de sterrenbeelden Achtersteven (Puppis), Kompas (Pyxis) en Zeilen (Vela) maakt Kiel deel uit van het klassieke sterrenbeeld Schip Argo, dat tegenwoordig geen officieel sterrenbeeld meer is. Door de precessiebeweging van de aardas zal over een paar duizend jaar de astronomische zuidpool een baan door het sterrenbeeld Kiel beschrijven.

Sterren die achtereenvolgens Poolster worden zijn omega (5770), upsilon (6850) en Turais, iota (8075). Hierna zal de zuidelijke pool naar Zeilen (Vela) gaan.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

01 6

01 7

Artikel Jeroen Geuens

Satelliet ruimt rommel in de ruimte op Ruimteschroot is door mensen gemaakt afval, dat zich in de ruimte bevindt, buiten de dampkring van de aarde. Het kan variĂŤren van verfschilfertjes of metaaldeeltjes, tot niet meer benodigde dekseltjes van satellietinstrumenten, boutjes of veertjes, tot een complete afgedankte kunstmaan of een rakettrap.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

01 8

Rubriek

D e boekbes preki n g Redactioneel

Zin om een door ons aangeleverd gloednieuw sterrenkundig en / of ruimtevaartgericht boek te lezen en kort te bespreken ? Neem dan contact op met de redactie via redactie@aegvzw.be.

01 9

Kortnieuws De vijfde Europese ruimtecargo (ATV) krijgt de naam van de Belgische natuurkundige Georges Lemaître, meldt het Federaal Wetenschapsbeleid. ATV is één van de toonaangevende deelnames van het Europese Ruimtevaartbureau ESA en België in het Internationaal Ruimtestation ISS. Het werd een traditie die ruimtecargo's de naam van beroemde Europese wetenschappers en visionairen te geven. Zo kregen de eerste twee gelanceerde exemplaren de namen Jules Verne en Johannes Kepler. De derde, waarvan de lancering met een Ariane-5 draagraket op stapel staat, werd in Edoaordo Amaldi omgedoopt en de vierde in Albert Einstein. De jongste telg in deze familie, ATV-5, krijgt op voorstel van de Belgische delegatie bij ESA de naam van Georges Lemaître, de vader van de Big Bang-theorie.

"België heeft sinds het prilste begin een sleutelrol gespeeld in het Europese ruimtevaartavontuur.

Zijn bijdrage aan de programma's en activiteiten van het ESA in het algemeen, en aan het Internationale Ruimtestation in het bijzonder, is voor zowel België als het ESA een succes gebleken. Door ATV-5 naar Georges Lemaître te noemen, eren we een Belgisch wetenschapper van wereldklasse die cruciaal geweest is voor onze kennis over de oorsprong van het heelal", aldus directeur-generaal Jean-Jacques Dordain van ESA. De naamgeving toont volgens federaal wetenschapsminister Paul Magnette aan dat het werk en verwezenlijkingen van Lemaître "niet vergeten zijn en zo vele tientallen jaren later nog steeds relevant zijn". Bron: Belga / VSV / 1 6-02201 2.

Het ruimte-instrument SOLAR SOLSPEC is sinds februari 2008 aan boord van het Internationaal Ruimtestation ISS in een baan rond de SOLAR SOLSPEC Aarde voor het meten van de zonnestraling buiten de atmosfeer tussen 1 66 en 3088 nm. SOLAR SOLSPEC is een spectroradiometer geschikt voor de ruimte, uitgerust met drie onafhan-kelijke meetkanalen (UV-VIS-IR). Het Belgisch Instituut voor RuimteAeronomie (BIRA) ontwikkelde het instrument samen met LATMOS (Frankrijk) en de Sterrenwacht van Heidelberg (ZAH, RFA, Duitsland). De vorige versie (SOLSPEC ATLAS) nam deel aan vijf korte missies in de jaren 1 980 en 1 990. SOLAR SOLSPEC is daar een verbeterde versie van bestemd voor een langdurige missie. Het instrument is nu al vier volledige jaren operationeel in de ruimte! Vier jaar SOLAR SOLSPEC in cijfers: 23040 rondjes om onze Aarde, 2530 maal opgestart, 440 volledige zonnemetingen (1 5 minuten per meting), 220 speciale metingen (“Criss-Cross metingen”: 20 minuten per meting. “MGII metingen”: 1 0 minuten per meting), 520 metingen met een interne HCLcalibratielamp, 1 uur per meting, 1 300 calibratiemetingen met interne W- en D2-lampen, telkens 30 minuten per meting Zowel het mechanische, het optische als het softwaregedeelte doen het prima. Alle gegevens worden nog dagelijks doorgestuurd naar het Belgische controlecentrum B.USOC, dat ze op haar beurt aflevert aan het wetenschappelijk team dat ze verwerkt. Het B.USOC, gehuisvest in het Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie

(BIRA), is het centrum dat verantwoordelijk is voor de bediening van SOLAR SOLSPEC. Vertegenwoordigers ervan onderhandelden met de Europese Ruimte-vaartorganisatie ESA, zodat SOLAR SOLSPEC tot eind 201 7 op het ISS kan blijven om metingen uit te voeren. SOLAR SOLSPEC was ontworpen om 1 8 maanden te werken, maar werkt nog altijd prima, een echt succesverhaal. Bron: BIRA / 1 6-02-201 2.

De Europese ruimtesonde Venus Express heeft ontdekt dat onze wolkenrijke buurplaneet Venus een beetje langzamer draait dan eerder is gemeten. Het gaat maar om een klein verschil: sinds de nauwkeurige meting van de rotatietijd van de planeet door de ruimtesonde Magellan, begin jaren '90, lopen bepaalde oppervlaktestructuren op de planeet tot een kilometer of twintig achter bij hun verwachte posities. Destijds werd de rotatietijd van Venus vastgesteld op 243 (aardse) dagen, 26 minuten en 38 seconden.De gemeten posities van de oppervlaktestructuren wijzen er echter op dat een Venusdag de afgelopen zestien jaar gemiddeld 6,5 minuut langer heeft geduurd. Dat is ook in overeenstemming met de meest recente radarmetingen die vanaf de aarde zijn gedaan.

De nieuwe metingen kunnen wellicht uitsluitsel geven over de vraag of Venus een vaste dan wel een vloeibare kern heeft. Als de kern vast is, is de massa van Venus meer in het centrum geconcentreerd. Dan is de planeetrotatie minder gevoelig voor externe krachten, zoals de wrijving die wordt opgewekt door de dichte atmosfeer.

Volgens Venus-wetenschappers zou de afremming van de planeet verband kunnen houden met langetermijnvariaties in het weer op de planeet. Een andere mogelijkheid is dat de rotatie van Venus wordt beïnvloed door de zwaartekracht van de aarde. Bron: NU / 1 6-02201 2.

De Nederlandse astronaut André Kuipers is té actief in het Internationaal Ruimtestation ISS. Hij doet zo veel dat hij moet worden afgeremd, meldt de Nederlandse publieke omroep NOS. Kuipers vloog op 21 december de ruimte in, en heeft het duidelijk naar zijn zin in het ISS. Zodanig dat de de Europese vluchtleiding in Keulen de astronaut van het Europese Ruimtevaartbureau ESA moet afremmen. Zo stuurt hij veel tweets en foto's naar de Aarde. Eén van zijn jongste is een foto van België, Nederland en Duitsland bij nacht terwijl boven de Noordpool ook poollicht te zien is. Bij de Space Expo in het Nederlandse Noordwijk vernam de NOS dat Kuipers zelfs niet alles kan opsturen wat hij wil, omdat de bestanden te groot zijn voor het internetverkeer. Overigens is de Nederlander ook druk bezig met wetenschappelijk onderzoek, het hoofddoel van zijn missie. Hij is al bezig met testen die voor zijn opvolgers zijn gepland. En voor het geval hij zich toch zou vervelen tijdens zijn missie die onverwacht tot 1 juli is verlengd, zal men vanop de grond wel klussen voor Kuipers vinden, aldus de NOS. Bron: Belga / SAM / 22-02-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Ingenieur vanaf ...

RVO-Society organiseert ook dit jaar weer het Zomerkamp “Ingenieur vanaf 1 3” van 1 6 tot 20 juli 201 2 en van 6 tot 1 0 augustus 201 2. Jongeren die starten in het 6de leerjaar tot het 2de middelbaar mogen er LEGO-treintjes elektronisch manipuleren, zodat de trein zijn lichten in het donker aansteekt, voor een obstakel stopt of toetert naar een object op het spoor. Tussendoor staan er ook leuke randactiviteiten op het programma, zoals zelf een luidspreker leren maken, solderen, een spannende schattenjacht, een avontuurlijke vlottentocht, ...

Voor jongeren die starten in het 3de middelbaar tot het 5de middelbaar is er een Zomerkamp “Ingenieur vanaf 1 5” van 20 tot 24 augustus. De jongeren leren - aan de hand van LEGO-treintjes via software echt programmeren.

Datum: 1 6 t/m 20 juli en 6 t/m 1 0 augustus. Prijs: 90,00 euro.

Locatie: ESAT, Katholieke Universiteit Leuven, Kasteelpark Arenberg 1 0, B-3001 Heverlee.

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

021

Artikel Marlies ter Voorde

D e m a a n m a n te l o p z ' n ko p

De gelaagdheid van de maan. Van buiten naar binnen de korst (grijs) van +/- 70 km dik, de mantel (oranje + blauw) van +/- 1 500 km dik, en de kern (geel) met een straal van 1 60 km. Bron: Lennart Kudling.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

022

De smeltmachine in Grenoble. Door aan de middelste grote moer bovenop de pers te draaien wordt een metalen schijf op de bovenkant van het dopje geduwd waar het gesteentemonster in zit.

Tegelijkertijd wordt het monster verhit.

De dichtheid van het verkregen maanmagma wordt in hetzelfde apparaat gemeten, met een krachtige rรถntgenbundel die van rechts naar links door het monster gaat. Bron: W. van Westrenen, VU Amsterdam.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

023

Rubriek

Obs ervatori a werel d wi j d

Philip Corneille MSc FBIS

N A S A ' s 0 , 9 1 m KA O

024

Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Interplanetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

C-1 41 Kuiper Airborne Observatory op de apron van NASA’s Ames Research Center – Moffett Field nabij San Francisco. Bron: Philip Corneille KAO beschikte over een 0,91 m Cassegrain reflector in een open lucht module net achter de cockpit. Astronomen deden observaties via een aparte console achterin het toestel. Bron: NASA-Ames.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

025

KAO’s 0,91 m hoofdspiegel met luxmeter. Bron: NASA-Ames.

De KAO of Kuiper Airborne Observatory met op de achtergrond z'n vervanger zijnde SOFIA of Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy vanop de luchthaven van Moffett Federal Airfield.

Bron: NASA. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

026

027

Artikel Patrick Jaecques

H o o g te p u n te n u i t d e N ed erl an d s e s terren ku n d e

Het Boerhaave museum heeft sinds kort ook, met de Leidse Sphaera, het oudste Nederlandse planetarium in huis. Samen met vele honderden historische sterrenkundige objecten. Een absolute must voor wie de geschiedenis van de sterrenkunde wil beleven !

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

024

Artikel

Zwart g at bes tol en van s terren s tel s el www.spacepage.be

Roel van der Heijden

Opvallend aan sterrenstelsel ESO 24349 is dat er een zwart gat is waargenomen boven de schijf waarin alle sterren zich bevinden. Bron: ESO / NASA. Meer weten over dit thema ?

Een artistieke weergave van een zwart gat met een zogenoemde accretieschijf.

Dat is een wolk van heet gas die met hoge snelheid om het centrum heen draait. Door dit hete gas zijn de eigenlijk onzichtbare zwarte gaten waar te nemen.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

029

Kortnieuws Duitse en Nederlandse sterrenkundigen hebben dankzij nieuwe simulaties ontdekt dat de bolvormige sterrenhopen rondom onze Melkweg de enige overlevenden zijn van een bloedbad dat zich 1 3 miljard jaar geleden heeft voltrokken, zo heeft het Max-Planck-Instituut voor Astrofysica in Garching gemeld. Rondom ons sterrenstelsel bevinden zich zowat 200 compacte sterrenhopen, die elk maximaal een miljoen sterren omvatten. Met een leeftijd van 1 3 miljard jaar zijn ze haast zo oud als het universum zelf, waardoor ze veel kunnen leren over de manier waarop de eerste sterren en sterrenstelsels zijn ontstaan. Bij bolvormige sterrenhopen lijkt overal in de kosmos het aantal sterren ongeveer hetzelfde te zijn.

Jongere sterrenhopen omvatten daarentegen minder dan honderd tot duizenden sterren. Het team rondom Diederik Kruijssen simuleerde nu botsingen van geĂŻsoleerde sterrenstelsels, waarbij er vele nieuwe sterren ('starburst') ontstaan. De veronderstelling was dat ook het aantal sterrenhopen zou toenemen, maar niets daarvan. Alleen de helderste en grootste overleefden de crash op grond van hun eigen aantrekkingskracht. Snel wijzigende gravitationele krachten vernietigden snel de kleinere sterrenhopen. Na afloop van dit bloedbad, dat zo'n 2 miljard jaar duurde, zagen de onderzoekers alleen nog sterrenhopen met relatief grote aantallen sterren, met de karakteristieken van een jonge populatie bolvormige sterrenhopen van zowat 11 miljard jaar geleden. "Het is de ironie van het lot te zien hoe de 'starbursts' de vele sterrenhopen die ze produceren, grotendeels meteen weer vernietigen. Dit gebeurt overigens niet alleen bij botsingen van sterrenstelsels, maar bij elke gebeurtenis waarbij grote hoeveelheden sterren worden gevormd", zegt Kruijssen. Bron: Belga / VSV / 1 6-02-201 2.

Sterrenkundigen hebben twee nieuwe, kleine maantjes ontdekt bij de reuzenplaneet Jupiter.

Jupiter heeft nu in totaal 67 bekende satellieten. De twee nieuwe mini-maantjes zijn ongeveer een kilometer groot, en bewegen in wijde, trage banen rond de planeet, met omlooptijden van 580 en 726 dagen. Ze zijn voorlopig S/2011 J1 en S/2011 J2 genoemd.

De twee maantjes werden in september 2011 ontdekt door Scott Sheppard van het Carnegieinstituut in Washington, met de 6-meter Baadetelescoop op de Las Campanas-sterrenwacht in Chili. De ontdekking is deze week bekendgemaakt in een circulaire van de Internationale Astronomische Unie. S/2011 J1 en S/2011 J2 maken deel uit van de 'retrograde' satellietenzwerm van Jupiter kleine maantjes op grote afstand van de planeet die in de 'verkeerde' richting rond Jupiter bewegen, tegen de draairichting van de planeet in. De banen van de retrograde satellieten zijn bovendien sterk geheld en zeer excentrisch. Jupiter heeft naar schatting een stuk of honderd van dit soort kleine maantjes.

Bron: NU / 1 7-02-201 2.

Grote sterrenstelsels zijn ontstaan door het samengaan van talrijke kleine stelsels. Maar

hoe groeien kleine sterrenstelsels? Misschien wel op dezelfde manier Dat blijkt uit onderzoek door Duitse en Amerikaanse astronomen. De astronomen hebben namelijk ontdekt dat een bekend dwergstelsel een nog veel kleiner stelsel in zijn greep heeft (Nature, 9 februari).

Tot nu toe leek het erop dat dwergstelsels hun huidige omvang zo ongeveer bij hun geboorte hadden meegekregen. Harde bewijzen voor een groeiproces waren er eigenlijk niet. Maar nu is ontdekt dat het nabije dwergstelsel NGC 4449 in het sterrenbeeld Jachthonden een nog kleiner sterrenstelsel als begeleider heeft. Dat mini-stelsel zal binnen astronomisch afzienbare tijd door NGC 4449 worden opgeslokt waarschijnlijk is dat voor een deel al gebeurd Massaschattingen laten zien dat de kleine begeleider van NGC 4449 voor een groot deel uit donkere materie bestaat - materie die geen licht uitzendt, maar wel zwaartekrachtsaantrekking uitoefent. Bron: NU / 1 7-02-201 2.

De Europese ruimtetelescoop Planck heeft koude wolken van moleculair gas in het Melkwegstelsel in kaart gebracht, en bovendien een mysterieuze 'mist' van microgolfstraling ontdekt. Planck werd in het voorjaar van 2009 gelanceerd om precisiemetingen te verrichten aan de kosmische achtergrondstraling - het afgekoelde overblijfsel van de energie die vrijkwam tijdens de oerknal. De eerste resultaten van dat waarnemingsprogramma worden naar verwachting begin 201 3 gepresenteerd, maar op een sterrenkundig congres in Bologna zijn vandaag alvast enkele andere Planck-resultaten bekendgemaakt. Zo heeft de ruimtetelescoop de verdeling van koud moleculair gas in het Melkwegstelsel in kaart gebracht.

Zulke gaswolken bestaan voornamelijk uit waterstofmoleculen (H2), maar die zijn nauwelijks detecteerbaar. De wolken bevatten echter ook koolmonoxide-moleculen (CO), die wĂŠl waarneembare millimeterstraling uitzenden. Rond het centrum van het Melkwegstelsel ontdekte Planck ook een mysterieuze 'mist' van microgolfstraling, vermoedelijk geproduceerd door elektronen die in een magnetisch veld worden afgebogen. De eigenschappen van de waargenomen straling zijn echter nog niet naar tevredenheid verklaard. Bron: NU / 1 8-02-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Kleuren aan de hemel - Over regenbogen en halo's door Frank Deboosere Deze maand heeft Frank het in zijn voorstelling over enkele kleurrijke weerfenomenen. Iedereen heeft ooit wel eens een regenboog of een halo gezien, of gekleurde ringen rond de Maan. Als weerman is Frank de geknipte persoon om tekst en uitleg te geven bij deze mooie hemelverschijnselen. Bij helder weer is er nadien uiteraard de gelegenheid om een blik op de hemel te werpen vanop het waarneemterras. De wintersterrenbeelden maken stilaan plaats voor de lentesterrenbeelden. De planeet Mars is de hele avond waarneembaar en in het westen prijken aan het begin van de avond nog de planeten Jupiter en Venus. Ook de Maan is mooi zichtbaar, en iets later op de avond komt ook de geringde planeet Saturnus binnen het bereik van onze telescopen.

Datum: Vrijdag 30 maart - 1 9.30 uur tot 22.00 uur. 6,00 euro.

Locatie: Volkssterrenwacht Mira, Abdijstraat 22, 1 850 Grimbergen (B).

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

031

Rubriek Sven De Deyne

As trofoto van d e m aan d

032

De 'Bubble Nebula' met links onderaan M52 (NGC 7654). Dit is een open sterrenhoop in het sterrenbeeld Cassiopeia. Het werd in 1 774 door Charles Messier ontdekt. M52 staat op een afstand van ongeveer 5000 lichtjaar. M52 is zichtbaar vanaf de Aarde met een verrekijker. De leeftijd wordt geschat op 35 miljoen jaar. Nabij het centrum heeft M52 een dichtheid van ongeveer 3 sterren per kubieke parsec.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

033

Rubriek

Am ateu r-as tron oom i n d e ki j ker

Philip Corneille MSc FBIS

J en n i e M cC orm i ck Amateurastronomie is een onderdeel van de astronomie dat door amateurs wordt beoefend. Hoewel de meeste amateurastronomen hun hobby uitvoeren voor hun plezier en om hun persoonlijke kennis uit te breiden is astronomie tevens ĂŠĂŠn van de weinige takken van wetenschap waar amateurs een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de wetenschappelijke kennis over het heelal, met name op het terrein van veranderlijke sterren, waarnemingen van planetoĂŻden en sterbedekkingen door de maan. Op deze terreinen kunnen professionele astronomen niet de tijd en de middelen besteden waar amateurs met bescheiden middelen en mobiliteit juist wel veel nuttige waarnemingen kunnen doen.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

034

035

Artikel NSO - Netherlands Space Office

Scholenteams winnen radioverbinding met Kuipers

036

Netherlands Space Office is een samenwerking van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Bron: NSO / ESA. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

Rubriek

Lan ceeroverzi ch t van d e m aan d Uur (GMT)

Raket

Lanceerbasis

Vracht

Gewicht

03-02-1 2 1 3-02-1 2

00.00 uur 11 .00 uur

Safir-1 B Vega

Semnan Kourou

1 4-02-1 2 24-02-1 2 24-02-1 2

1 9.36 uur 1 6.1 2 uur 22.1 5 uur

Proton-M Briz-M CZ-3C Atlas V (551 )

Bajkonoer Xichang Cape Canaveral

Navid-e-Elm-o-Sanat LARES ALMASat 1 e-st@r Goliat MaSat 1 PW-Sat 1 ROBUSTA UniCubeSat-GG XaTcobeo SES 4 BD-2 G5 MUOS 1

50 Kg 400 Kg 1 2 Kg 1 Kg 1 Kg 1 Kg 1 Kg 1 Kg 1 Kg 1 Kg 6.1 80 Kg 4.600 Kg 6.740 Kg

Land

Baan

Doel

Iran LEO Aardobservatie Italië 1 .200 x 1 .200 Km Wetenschappelijk Italië LEO Technologie Italië LEO Technologie Romenië LEO Technologie Hongarije LEO Technologie Polen LEO Technologie Frankrijk LEO Technologie Italië LEO Technologie Spanje LEO Technologie Nederland GEO Communicatie China GEO Navigatie USA GEO Mil. Com.

Kris Christiaens

Datum

Verklarende woordenlijst GEO LEO Mil. Com.

Geostationary Earth Orbit Low Earth Orbit Militaire Communicatiesatelliet

■ Mislukte lancering

037

Rubriek

E u rop e a n S p a ce Ag e n cy

M e d i s c h e k n o wh o w d an kzi j vi rtu el e real i tei t De Europese Ruimtevaartorganisatie ESA houdt zich in Europees verband bezig met projecten op het gebied van ruimtevaart, onderzoek van de Aarde, ruimteonderzoek, ontwikkeling van op satellietsystemen gebaseerde technologieĂŤn en de bevordering van de Europese economie.

Door bundeling van financiĂŤle en intellectuele bronnen is de ESA in staat projecten te realiseren die voor afzonderlijke lidstaten onbereikbaar zijn.

De ESA werkt ook nauw samen met Europese (DLR, NLR, CNES etc.) en internationale ruimtevaartorganisaties (waaronder de NASA, Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) en de Indian Space Research Organisation (ISRO)).

De ESA is onder andere verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de Arianeraketten waarmee kunstmanen in de ruimte worden gebracht.

De ESA is in 1 975 ontstaan uit de European Space Research Organization (ESRO) en de European Launcher Development Organisation (ELDO). De ESRO leverde aanvankelijk raketten en satellieten voor deelnemende landen en had haar eerste lanceringen op 6 en 9 juli 1 964.

038

Voorstelling van de op 21 oktober 2011 gelanceerde eerste twee Galileo satellieten in een baan om de Aarde. Bron: ESA. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

039

Kortnieuws Franse wetenschappers hebben nieuwe simulaties over de klimaatevolutie verricht en die bevestigen dat het tegen het einde van de eeuw 2 tot 5 graden warmer kan zijn op onze planeet, zo hebben de betrokken onderzoeksinstituten vandaag bekendgemaakt. In het licht van het volgende rapport van het VNdeskundigenpanel omtrent het klimaat hebben de wetenschappers van het Nationaal Centrum voor Wetenschappelijk Onderzoek CNRS, het Commissariaat voor Atoomenergie CEA en het weerinstituut Météo-France twee nieuwe modellen ontwikkeld om de onzekerheden in verband met klimaatsvoorspellingen steeds verder in te krimpen. Het nieuwe onderzoek bevestigt de conclusies van het uit 2007 daterende laatste rapport: er is een tendens tot opwarming tegen 21 00 in alle scenario's.

Volgens het meest pessimistische van de vier gehanteerde modellen zal dat met 3,5 tot 5 graden zijn, volgens het meest "optimistische" 2 graden. De vier scenario's berusten op klimaatverstoringen door de mens. Bron: AFP / SPS / 09-02-201 5.

Gletsjers en ijskappen hebben tussen 2003 en 201 0 beduidend minder sneeuw en ijs verloren dan werd aangenomen. Vooral in het hooggebergte van Azië blijkt minder sneeuw en ijs gesmolten dan eerdere studies berekenden.

De gletsjers en ijskappen verloren circa 1 48 miljard ton aan massa per jaar. Dat is een derde minder dan gedacht, meldt het team van Thomas Jacob en John Wahr van de Universiteit van Colorado in vakblad Nature. De smeltende ijs- sneeuwmassa was tussen 2003 en 201 0 goed voor een zeespiegelstijging van ongeveer 1 ,5 millimeter per jaar, waarvan 1 ,1 millimeter door het dooiende ijs op Groenland en Antarctica. De smeltende gletsjers gelden als een beeldbepalend symbool van de klimaatopwarming.De onderzoekers gebruikten gegevens van de Gracesatellieten, die maandelijks de zwaartekracht op aarde meten.

Voor de studie concentreerden de wetenschappers zich op gletsjers en ijsvlakken van meer dan 1 00 vierkante kilometer, zoals de Alpen en de Kaukasus. Bron: DPA / SAM / 08-02-201 2.

Als de aanpak van de CO2-uitstoot de opwarming van de planeet niet kan omkeren, dan moeten we andere manieren zoeken.

Misschien kunnen we de effecten van een vulkaanuitbarsting nabootsen en het zonlicht dimmen? In 1 991 barstte de vulkaan Mount Pinatubo uit. Het was de belangrijkse vulkaanuitbarsting van de 20ste eeuw. De temperatuur op onze planeet daalde met ongeveer een halve graad. Onderzoekers van het Amerikaanse ruimtebedrijf Aurora Flight Sciences zien in de nabootsing van een kunstmatige vulkaanuitbarsting dan ook mogelijkheden om de opwarming tegen te gaan. Ze gaan na of we jaarlijks geen één tot vijf miljoen ton zwavel 30 kilometer hoog in de lucht kunnen loslaten. Op die manier zouden we als het ware het zonlicht dimmen. Het lijkt meer science fiction dan wetenschap. En misschien is het dat ook, want het idee is allesbehalve realistisch. Hoe krijgen we die

enorme hoeveelheid zwavel immers in de bovenste luchtlagen? De auteurs van de studie, geleid door de universiteit van Calgary (Canada), dachten aan een methode om de stof in de lucht te schieten, maar dat blijkt onbetaalbaar. Er zouden jaarlijks immers 70 miljoen schoten met marinegeweren nodig zijn.

Volgens de wetenschappers moet het proces 20 jaar lang herhaald worden om een blijvend effect te hebben. Een andere mogelijkheid is het gebruik van luchtschepen. Dat zou financieel interessanter zijn, maar op technologisch vlak vormt dit dan weer een uitdaging. Luchtschepen zijn immers nog nooit op deze hoogte gebruikt. Ideaal, nou ja, zou de ontwikkeling van een vloot Boeing 747's zijn die de klok rond vanaf de evenaar actief zijn. Al zijn de wetenschappers vermoedelijk wel de uitstoot van deze toestellen vergeten...

Realistisch is de studie dus niet. Wel bewijst het dat wetenschappers op zoek zijn naar alternatieve manieren om de opwarming van de planeet te stoppen, als de CO2-uitstoot niet snel zal worden omgekeerd. Zolang politici het niet eens geraken over een bindend klimaatplan kunnen we maar beter een plan B hebben. Al doen studies als deze vermoeden dat we dat achterpoortje toch maar beter niet gebruiken. Bron: GB / 07-02-201 2.

Wetenschappers zijn erin geslaagd biobrandstof te maken van zeewier. Een microorganisme zet het wier om in ethanol. Dat is minder vervuilend is dan diesel of benzine, schrijft de Nederlandse Volkskrant. Zeewier is een perfecte vervanger van fossiele brandstoffen. De methode om biobrandstof te maken van maïs en suikerbieten staat onder discussie omdat de voedselvoorraad eronder lijdt. Op een groot deel van de aarde dat onder water ligt, groeit zeewier. Het verdringt geen gewassen die nodig zijn voor de voedselproductie. Voor zeewier is ook geen bemesting of irrigatie nodig, omdat het zijn eigen voedingstoffen uit de grond en zee haalt.

Het spul groeit tien keer zo snel als andere planten. Amerikaanse onderzoekers hebben door middel van genetische manipulatie nu een micro-organisme gecreëerd dat zeewier omzet in ethanol. Dat is een belangrijke wetenschappelijke doorbraak voor de productie van biobrandstof. Eerder bleek het erg moeilijk om daar zeewier voor te gebruiken. Het onderzoek verscheen in het wetenschapsblad Science.

Wetenschappers moeten nog wel een manier vinden om de productie van zeewier voor biobrandstof commercieel interessant te maken. De productie van zeewier en microorganismen is immers erg duur en arbeidsintensief. Bron: VK / ADHA / 02-02201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Kunnen we nog zonder satellieten leven ? door Wim Lahaye Satellieten hebben belangrijke toepassingen gevonden in ons dagelijks leven en hebben op die manier tot een nieuwe diensteneconomie geleid. Positiebepaling en aardobservatie zijn de pijlers van de grootste groeimarkt in die satellieteconomie. Op die manier beleeft ook de cartografie van Mercator een merkwaardige revival als sleuteldiscipline. Deze lezing wordt gegeven door Wim Lahaye die als Galileo project manager bij Septentrio Satellite Navigation nv werkzaam is. Zijn expertise omvat technisch project management voor de satellietindustrie.

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be Datum: Donderdag 22 maart - GRATIS !

Locatie: Campusbibliotheek Arenberg te Heverlee, KULeuven. www.kuleuven.be.

041

Artikel

I n frarood tel es coop S pi tzer vi n d t b u c ky b a l l e n Red. / ED

Fullerenen zijn geheel uit koolstof bestaande moleculen, in de vorm van een holle bol, ellipso誰de of buis.

Bolvormige fullerenen worden in de wandelgangen buckyballen (buckyballs) genoemd en cilindrische fullerenen buckybuizen (buckytubes) of (koolstof) nanobuizen (nanotubes). De klasse moleculen is genoemd naar Richard Buckminster Fuller, een bekend architect die de geodetische koepel beroemd heeft gemaakt.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

049

Kortnieuws In het sterrenbeeld Draak staat een spiraalstelsel dat omgeven is door kolossale 'lussen' van sterren. Lang is gedacht dat deze lussen een overblijfsel zijn van een dwergsterrenstelsel dat relatief kort geleden door het spiraalstelsel is opgeslokt. Maar nieuwe computersimulaties, uitgevoerd door Franse en Chinese astronomen, laten zien dat de veroorzaker waarschijnlijk aanzienlijk groter was. Bovendien zou de botsing al veel langer geleden hebben plaatsgevonden.Het stelsel waar het allemaal om draait 'heet' NGC 5907 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 50 miljoen lichtjaar. De nieuwe computersimulaties maken aannemelijk dat NGC 5907, net als veel andere sterrenstelsels, in een ver verleden - toen het heelal nog aanzienlijk kleiner was dan nu - in botsing is gekomen met een gasrijke soortgenoot. Die botsing zou zich acht tot negen miljard jaar geleden hebben voltrokken. Van de computerberekeningen is een 'filmpje' gemaakt. Het slotbeeld vertoont inderdaad treffende overeenkomsten met het huidige aanzien van NGC 5907, maar een hard bewijs voor de juistheid van dit scenario is dat niet. De computersimulaties 'voorspellen' echter dat er rond het stelsel nog veel grotere, maar zwakkere lussen van sterren te vinden moeten zijn. Toekomstige waarnemingen zullen uitwijzen of dat inderdaad zo is. Bron: NU / 11 02-201 2.

Wetenschappers van elf Amerikaanse instituten hebben voor het eerst tellurium opgespoord in de ruimte. Sporen van dit zeldzame semimetaal, dat onder meer wordt gebruikt voor de productie van halfgeleiders, zijn aangetoond in de spectra van drie 1 2 miljard jaar oude sterren in de halo van ons Melkwegstelsel. De ontdekking bevestigt de theorie dat tellurium, samen met nog zwaardere elementen, bij een zeldzaam soort sterexplosies is ontstaan.

Ongeveer 1 3,7 miljard jaar geleden bestond de materie in het heelal uitsluitend uit de drie lichte elementen waterstof, helium en lithium, die bij de oerknal waren gevormd. Daar kwam pas verandering in toen 300 miljoen jaar later de eerste sterren op het toneel verschenen. Deze produceerden de overige 94 elementen die van nature in het heelal voorkomen. De zwaardere elementen kwamen onder meer via grote sterexplosies, supernovae, in de ruimte en uiteindelijk ook in latere generaties van sterren en hun planeten terecht. Zo moet het ook met tellurium zijn gegaan. De ontdekking van dit element in enkele stokoude sterren wijst erop dat het al vroeg in de geschiedenis van het heelal bestond. De aangetroffen hoeveelheid is in overeenstemming met de theorie dat de elementen zwaarder dan ijzer zijn geproduceerd bij het zogeheten r-proces dat alleen bij de explosies van zware sterren optreedt. Bij dat proces worden atoomkernen als die van het element nikkel in rap tempo met zoveel neutronen bestookt, dat ze in (nog) zwaardere elementen veranderen. 1 0-02-201 2.

De kosmische botsing waaruit de maan is ontstaan, heeft een minder ingrijpende invloed op de mantel van de aarde gehad dan tot nu

toe werd aangenomen. Dat blijkt uit onderzoek aan oud vulkanisch gesteente in Rusland, uitgevoerd door geologen van de Universiteit van Maryland. Volgens de gangbare theorie is de maan ontstaan uit de brokstukken van een botsing tussen de jonge aarde en een kleinere protoplaneet. Algemeen wordt aangenomen dat de mantel van de aarde daarbij goeddeels is gesmolten. In dat zou het mantelmateriaal weer geheel gehomogeniseerd zijn. Uit het onderzoek aan het Russische vulkaangesteente blijkt echter dat dat niet het geval was. Het bevat een afwijkende hoeveelheid van de isotoop wolfraam-1 82, een vervalproduct van het radioactieve hafnium-1 82. Omdat dat radioactieve verval snel verloopt, met een halfewaardetijd van ca. 9 miljoen jaar, moeten die isotopenvariaties ontstaan zijn binnen enkele tientallen miljoenen jaren na de vorming van het zonnestelsel, en lang v贸贸rdat de maan ontstond. Het feit dat mantelmateriaal met deze afwijkende isotopenconcentratie 2,8 miljard jaar geleden aan het oppervlak kon komen, betekent dat de aardse mantel bij de inslag waaruit de maan ontstond niet volledig gesmolten is geweest. Bron: NU / 11 -02-201 2.

Astrofysici hebben dinsdag de ontdekking bevestigd van een nieuw type planeet: voornamelijk samengesteld uit water en omgeven door een dikke en vochtige atmosfeer. De astrofysici baseerden zich voor hun conclusie op het onderzoek naar de exoplaneet GJ 1 21 4b, die zich buiten ons zonnestelsel bevindt en in 2009 ontdekt werd met de Hubble-telescoop. Tot nu werd er uitgegaan van drie type planeten: de terrestrische planeten met een rotsachtig oppervlak (zoals de Aarde, Mercurius, Venus en Mars), de gasreuzen (Jupiter en Saturnus) en de ijsreuzen (Uranus en Neptunus). "GJ 1 21 4b lijkt niet op een van de planeten die we kennen", zegt astronoom Zachory Berta, van het centrum voor astrofysica Harvard Smithsonian. "Een groot deel van de massa bestaat uit water." GJ 1 21 4b is ongeveer 2,7 keer zo groot en ongeveer 7 keer zo zwaar als de Aarde. Daarmee behoort hij tot een klasse van exoplaneten die 'super-Aarde' worden genoemd. Zijn moederster staat op ongeveer 40 lichtjaar van ons in het sterrenbeeld Slangendrager. De afstand van GJ 1 21 4b tot zijn ster bedraagt slechts twee miljoen kilometer, waardoor de temperatuur er wellicht 232 graden Celsius zal bedragen. Bron: Belga / DEA / 22-02-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Reis : Sterrekundig Nederland door Eureka De Eureka shop heeft opnieuw een zeer boeiende en vooral uitgebreide daguitstap voor u uitgewerkt. In feite is het een ' best-off ' geworden van de historische Nederlandse sterrenkunde.

Met een bezoek aan Philippus Lansbergen, wellicht de meest actieve volkssterrenwacht van het land (met priv茅 rondleiding). Het Boerhaave museum met de Sphaera als oudste planetarium (1 670) van het land en de sterrenwacht van Leiden als oudste universiteits-observatorium ter wereld (1 633 - (met priv茅 rondleiding)). Dat onlangs nog een hele opknapbeurt heeft gekregen (die maar liefst drie jaar duurde) en ook beschikt over een uitgebreid bezoekerscentrum. Kortom, drie toplocaties om naar uit te kijken !

Datum: Zaterdag 31 maart 201 2. Deelname : 89,50 euro.

Locatie: Stuiverstraat 1 08 te 8400 Oostende (+ GRATIS parking). Info: www.eurekashop.be

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

051

Rubriek

Woord van d e m aan d

Dirk Devlies

G eorg es Lem aître

052

Dirk Devlies is, naast lid van de Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van bestuur.

Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woordenboek. Een buitengewoon omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Georges Lemaître doctoreerde in 1 920 bij Charles de la Vallée-Poussin met een thesis over "L'approximation des fonctions de plusieurs variables réelles".

In oktober van datzelfde jaar trad hij in in het seminarie van Mechelen, waar hij in september 1 923 priester werd gewijd.

Meer weten over dit thema ?

www.belgiuminspace.be

053

Albert Einstein (r) ontmoet jezuïeten priester Georges Lemaître (m) in Californië (1 933) dankzij Caltech president Robert Millikan (l). Bron: CERC. Meer weten over dit thema ?

www.belgiuminspace.be

054

Na zijn dood is de rol die LemaĂŽtre speelde bij de ontwikkeling van de nieuwe kijk op het heelal lange tijd onderbelicht geweest. Pas sinds de jaren 80 verschijnt zijn naam opnieuw in deze wetenschapsgeschiedenis en wordt zijn baanbrekend werk meer en meer erkend.

Meer weten over dit thema ?

www.belgiuminspace.be

055

Artikel Marc van der Sluys

D e Ven u s overg an g va n 6 j u n i 2 0 1 2 De Venusovergang van 2004 vastgelegd op de gevoelige plaat door Volkssterrenwacht AstroLAB Iris te Ieper.

Meer weten over dit thema ?

www.astrolab.be

Het begin, maximum en einde van de overgang in ecliptische coordinaten (afbeelding links) en de positie van Venus op de hele uren in ecliptische coordinaten (afbeelding rechts). Bron: Marc van der Sluys.

Meer weten over dit thema ?

http://hemel.waarnemen.com

056

Een Venusovergang (of transit van Venus) is het verschijnsel dat vanaf de aarde gezien de planeet Venus voor de zon langs schuift. Het verschijnsel valt alleen waar te nemen bij binnenplaneten, dat wil zeggen planeten die hun banen hebben tussen de aarde en de zon; in ons zonnestelsel zijn dat Mercurius (zie Mercuriusovergang) en Venus. Ook de maan schuift soms voor de zon, men spreekt in dat geval van een zonsverduistering. Wanneer de aarde vanaf de maan gezien voor de zon gaat staan, dus tussen de maan en de zon, valt er een maansverduistering waar te nemen.

Meer weten over dit thema ?

www.venusovergang.be

Het begin, maximum en einde van de overgang in horizontale coordinaten (afbeelding links) en de positie van Venus op de hele uren in horizontale coordinaten (afbeelding rechts). Bron: Marc van der Sluys.

Meer weten over dit thema ?

http://hemel.waarnemen.com

057

Artikel

D e n kta n k b e ta a l t kl i m a a ts c e p ti c i Red. / GB

Het broeikaseffect is het wereldwijde effect dat ontstaat ten gevolge van de aanwezigheid van broeikasgassen in de atmosfeer. Deze gassen zorgen ervoor dat de temperatuur van het aardoppervlak hoger ligt dan op grond van de combinatie van warmte-instraling van de zon en de interne aardwarmte verwacht kan worden. Zonder het broeikaseffect (en dus alleen verwarming van het aardoppervlak door zonlicht en aardwarmte) zou de temperatuur op Aarde volgens bepaalde theoretische modellen gemiddeld -1 8 째C (min 1 8) zijn; thans is zij 1 5 째C. Het effect is genoemd naar de broeikas waar een glazen of plastic overkapping de uitstraling van warmte tegenhoudt en zo de temperatuur in de broeikas laat oplopen.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

059

Rubriek

De AEG acti vi tei ten kal en d er In deze rubriek kan u een selectie van onze uitgebreide activiteitenkalender terugvinden. De gehele kalender, die steeds loopt tot op het einde van het jaar, kan u terugvinden op de welbekende website zijnde ...

www.aegvzw.be

060

Artikel

N i eu we cu rs u s tel es coop WG ki j kerbou w VS RU G Jean-Pierre Grootaerd

Een Dobsontelescoop is telescoop – meestal een Newtontelescoop – die vrijwel alleen voor hobbydoeleinden bestemd is en die gebouwd is met algemeen verkrijgbare materialen. Hij is midden jaren 1 950 door John L. Dobson ontwikkeld. John Dobsons doel was om een met eenvoudige middelen te bouwen en eenvoudig te bedienen telescoop met grote openingsverhouding te maken. Voor zijn eerste instrumenten zou hij materiaal uit het grootvuil hebben gebruikt. In vakkringen werd zijn concept lange tijd genegeerd – er werd eerder de spot mee gedreven. Pas in 1 979 kwam er een doorbraak.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

061

Kortnieuws Ondanks het feit dat er elk jaar 40.000 ton stof uit de ruimte op Aarde valt, wordt onze planeet elk jaar 50.000 ton lichter. Radiozender BBC 4 zocht uit hoe het komt dat we zo veel gewicht verliezen. Dat er steeds meer mensen op onze planeet leven of steeds meer gebouwd wordt, heeft trouwens niets met de gewichtstoename van onze Aarde te maken. Mensen en dingen worden gemaakt met de stof die al op aarde aanwezig is. De meeste raketten en satellieten die we van op Aarde lanceren vallen na een tijdje ook opnieuw op aarde, dus ook daar geen verschil. De Britse wetenschappers Chris Smith en Dave Ansel hebben het fenomeen uitgelegd op de radiozender. Elk jaar zuigt onze zwaartekracht veertigduizend ton stof naar onze aarde toe. Dat stof wordt deel van onze planeet, Aarde is namelijk voor een groot deel gemaakt van die 'sterrenstof'. Volgens ruimtevaartorganisatie NASA komt er trouwens 1 60 ton stof per jaar extra bij op onze planeet, omdat de temperatuur hoger wordt. Maar hoe komt het nu dat de Aarde zoveel gewicht verliest? De kern van de aarde raakt na verloop van tijd veel energie kwijt. Het is als een gigantische nucleaire reactor die brandstof verbrandt. Minder energie betekent minder massa. Op die manier verdwijnt er 1 6 ton massa per jaar. Maar het grootste verlies is 95.000 ton waterstof en 1 .600 ton helium. Die dingen zijn te licht om door de zwaartekracht hier te worden gehouden en gaan verloren in de ruimte. Het resultaat: -50.000 ton per jaar.

Dat is dus elk jaar 0.000000000000001 procent minder massa. Moeten we nu vrezen dat de Aarde helemaal zal oplossen? Neen hoor. Ook over dat verlies van de waterstof moeten we ons geen zorgen maken. Het zal triljoenen jaar duren eer de voorraad daarvan uitgeput is.

Helium, dat is een andere zaak. Elk jaar gaat 0,00052 procent van onze voorraad daarvan verloren. Op een dag kan dat dus wel eens zeldzaam worden. Helium is onder meer cruciaal voor MRI-scanners en voor de productie van titanium en zirkonium. Bron: ADB / 06-02-201 2.

Er is een mogelijk antwoord gevonden op de vraag waarom de maan geen actief vullkanisme vertoont. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat het allerdiepste deel van de mantel van de maan wel gedeeltelijk vloeibaar is. Een internationaal team van geologen onder leiding van onderzoekers van de Vrije Universiteit van Amsterdam heeft dit ontdekt.

Daarom zou je verwachten dat het magma zich af en toe een weg naar boven zou banen, net zoals dat in het inwendige van de aarde gebeurt, met actief vulkanisme aan het oppervlak als gevolg. Wim van Westrenen en zijn collega's hebben kleine gesteentemonsters geproduceerd met dezelfde samenstelling als echt maangesteente. Die monsters werden onder extreem hoge druk en temperatuur gebracht, overeenkomend met de omstandigheden in het allerdiepste deel van de maanmantel. Daar heerst een druk van 45.000 bar en een temperatuur van 1 500 graden.

Vervolgens werd met behulp van een rรถntgenbundel in de European Synchrotron

Radiation Facility in Grenoble de dichtheid van het op die manier geproduceerde magma bepaald. Uit de metingen, gepubliceerd in Nature Geoscience , blijkt dat de meeste geproduceerde magma's inderdaad een lagere dichtheid hebben dan het omringende vaste gesteente, maar dat het niet geldt voor titaanrijk maangesteente zoals dat onder andere is aangetroffen in Apollo 1 4-bodemmonsters. De onderzoekers veronderstellen dat zulk titaanrijk gesteente in de jeugd van de maan op grote diepte terecht is gekomen als gevolg van verticale bewegingen in de mantel, en dat het resulterende titaanrijke magma vervolgens niet weer naar het oppervlak 'opborrelt' omdat het een te hoge soortelijke dichtheid heeft. 06-02201 2.

Ons melkwegstelsel wemelt misschien van de verweesde planeten, die eenzaam door de ruimte zwerven en niet om een ster cirkelen.

Sterker nog: volgens onderzoekers van het Kavli Institute for Particle Astrophysics and Cosmology (KIPAC) van de Stanforduniversiteit zouden er zelfs 1 00.000 keer zoveel 'dakloze' planeten als sterren kunnen zijn. In mei 2011 maakten wetenschappers bekend dat ze een tiental vrij rondzwervende planeten hadden opgespoord. Daarbij maakten zij gebruik van een effect dat 'microlensing' heet de lenswerking die de zwaartekracht van een (zware) planeet uitoefent op het licht van een ster die (tijdelijk) toevallig recht achter de planeet staat. Op basis van een statistische analyse werd toen geschat dat er in de Melkweg twee keer zoveel vrij rondzwervende planeten als sterren zijn. Maar het nieuwe onderzoek komt dus uit op een schatting die nog een factor 50.000 hoger ligt. Dat astronomisch grote aantal is gebaseerd op een aantal bekende gegevens, zoals de bekende zwaartekrachtsaantrekking van de Melkweg en de hoeveelheid materie die potentieel beschikbaar is om zulke planeten te maken.

Een onzekere factor is echter dat niemand precies weet door welke processen al die dakloze planeten zouden zijn ontstaan. Een aantal ervan zou uit planetenstelsels verbannen kunnen zijn, maar dat betreft dan waarschijnlijk maar het topje van de ijsberg.

Meer inzicht in het aantal kleine objecten dat in ons melkwegstelsel rondzwerft zal pas worden verkregen als de volgende generatie van grote surveytelescopen in bedrijf komt. En dat kan nog wel een jaartje of tien gaan duren. Bron: NU / 24-02-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Reis : Astronomische reis naar de Amerikaanse westkust door Volkssterrenwacht Urania Met amper drie weken tussenpoze zijn er vanuit de Verenigde Staten twee hemelverschijnselen goed waarneembaar: een ringvormige zonsverduistering op zondag 20 mei 201 2 en een overgang van Venus over de zon op dinsdag 5 juni 201 2. Dit is de laatste Venusovergang die we kunnen waarnemen, want de volgende vindt pas plaats in 211 7. Naar aanleiding van deze verschijnselen begeleidt Urania een drieweekse reis naar de Amerikaanse westkust. Het is ook mogelijk te kiezen voor een tweeweekse formule waarin slechts een van beide verschijnselen is opgenomen ...

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be Datum: Vrijdag 1 8 t/m donderdag 31 mei (deel 1 /2).

Locatie: Volkssterrenwacht Urania - J. Mattheessensstraat 60 te 2540 Hove. Toegang : 3.990,00 euro.

063

Artikel Stijn Vanderheiden

R o n d l e i d i n g VS R U G werkg roep ki j kerbou w

064

Kurt werpt een blik op de spiegel aan de foucault testbank terwijl Guy, nabij de klok, uitlegt wat siliciumoxide precies is.

Bron: AEG / Mike R. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

065

Vanuit de werkzaal gingen we naar het dak waar twee koepels staan opgesteld.

Met, zoals op de rechterzijde weergegeven, de indrukwekkende 50 cm f1 2 Ealing Beck telescoop uit 1 972. Bron: AEG / Mike R. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

066

067

Artikel Jean-Pierre Grootaerd

S ch ool proj ecten 2 0 1 1 -2 0 1 2 WG Ki j kerbou w VS RU G De Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO) is een onderzoeksinstituut met als doelstelling het toepassen van wetenschappelijke kennis in de praktijk. TNO telt ongeveer 5000 werknemers en is hiermee het grootste onderzoeksinstituut in Nederland.

Het hoofdkantoor van TNO is gevestigd in Delft, andere locaties zijn te vinden in onder meer Den Haag / Wassenaar, Apeldoorn, Eindhoven, Leiden, Helmond, Enschede, Groningen, Hoofddorp, Rijswijk, Soesterberg, Bergen op Zoom (Heimolen), Utrecht en Zeist.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

068

De werkgroep Kijkerbouw is actief binnen de werking van de UGentVolkssterrenwacht Armand Pien. Elke woensdag (buiten de schoolvakanties) komt de werkgroep Kijkerbouw bijeen tussen 1 7 uur en 22 uur in de kelder van de S9 dat gelegen is op de SterreCampus van de Universiteit Gent. Een bezoek brengen aan de werkgroep Kijkerbouw in Gent kan steeds maar gelieve dan wel eerst een afspraak te maken. Daarnaast werkt deze werkgroep ook nauw samen met de werkgroep kijkerbouw van de Volkssterrenwacht Urania, de Volkssterrenwacht Beisbroek, de Volkssterrenwacht AstroLAB en de Stichting Sterrenwacht Almere.

Meer weten over dit thema ?

www.kijkerbouw.be

069

Kortnieuws Een Russische Proton-raket heeft de 'Nederlandse' telecomsatelliet NSS-1 4 alias SES-4 gelanceerd, zo heeft het Russische ruimtevaartbureau Roscosmos meegedeeld.

Na herhaaldelijk uitstel sinds tweede kerst door technische problemen steeg dinsdagavond om 20.36 uur Belgische tijd vanop de basis Bajkonoer in Kazachstan een Proton-M draagraket van de Russische raketbouwer Kroenitsjev op. De baaninjector Breeze-M of 'vierde trap' zette negen uur en twaalf minuten later met succes de NSS-1 4 van het Nederlandse New Skies uit in een geostationaire transferbaan. Gevestigd in Den Haag is dit een dochter van het Luxemburgse SES dat vooral bekend is van zijn Astrasatellieten en dat nu niet minder dan 50 geostationaire satellieten heeft gelanceerd.

Bouwer van de 6,2 ton wegende breedbandsatelliet was het Amerikaanse SpaceSystems / Loral. Het is de grootste en de krachtigste kunstmaan van de SES-satellieten ooit. Het was volgens raketuitbater International Launch Services de twintigste keer dat een krachtige Proton een satelliet van SES meenam. Het tuig staat minstens vijftien jaar ten dienste van Europa, Noord-Afrika en de beide Amerika's. Zo zullen Europese abonnees van CNN ook Noord-Amerikaanse programma's aangeboden krijgen. De NSS-1 4 moet daarbij op 338 graden oosterlengte de NSS-7 vervangen. Bron: Belga / VSV / 1 6-02-201 2.

Wetenschappers bij het Europese onderzoeksinstituut CERN hebben een fout gevonden in de apparatuur die vorig jaar werd gebruikt om de snelheid van neutrinodeeltjes te meten. De fout kan verklaren waarom vorig jaar in september snelheden van boven die van het licht werden gemeten. Volgens de speciale relativiteitstheorie van Albert Einstein kan niets zich sneller voortbewegen dan het licht: zijn beroemde Emc2 vergelijking. Die staat voor energie is gelijk aan de massa maal de lichtsnelheid in het kwadraat. De resultaten van het experiment bij CERN deden dan ook veel stof opwaaien. Een woordvoerder van CERN zei woensdag dat wetenschappers een fout hebben gevonden in het GPS-systeem dat werd gebruikt om de aankomst van de neutrinodeeltjes in een laboratorium in Italië te meten. Later dit jaar worden de experimenten met de neutrinodeeltjes opnieuw uitgevoerd.

Pas dan wordt duidelijk of de fout in het GPSsysteem verantwoordelijk was voor de verbluffende resultaten. 22-02-201 2.

Het scenario zat al min of meer in de film Armageddon. Maar Russische deskundigen werken effectief aan plannen voor raketten met kernkoppen voor het afweren of uitschakelen van asteroïden die met de Aarde dreigen te botsen en zo een catastrofe zouden veroorzaken. Dat heeft directeur Vladimir Degtjar van het Makejev Staats Raketcentrum (MSRC) gezegd. Zo zou een klassieke Sojoez2 raket of zijn nog grotere opvolger Rus-M kunnen dienen om een aankomende planetoïde tot een diameter van 700 meter af te leiden of te vernietigen. Kleinere asteroïden

kunnen met ontploffingen op het oppervlak worden verbrokkeld. Nabije nucleaire explosies kunnen het traject ombuigen van grotere exemplaren. Russische wetenschappers hebben de benodigde technologie reeds onderzocht en denken dat het project haalbaar is. Maar de regering moet met meer geld over de brug komen om een functioneel wapen tegen asteroïden te ontwikkelen, volgens Degtjar, geciteerd door het persbureau Interfax.

Technici van het MRSC hebben ook al plannen ontwikkeld voor een verkenningsraket die naar een potentieel bedreigende asteroïde kan vliegen om zijn massa en eigenschappen vast te stellen, alvorens raketten met een kernkop op het ding los te laten. Bron: Belga / KH. Het mannenblad Playboy droomt van een club in de ruimte in samenwerking met het ruimtetoerismebedrijf Virgin Galactic. In het maartnummer staat hoe zo'n club er zou moeten uitzien. In het begin van het ruimtevaarttijdperk, begin jaren zestig, lanceerde Playboy-oprichter Hugh Hefner Playboyclubs. Nu dankzij Virgin Galactic ruimtevaarttoerisme op het punt staat gemeengoed te worden, zoekt Playboy het nu ook in hogere sferen. Het idee is een gigantisch privaat ruimtestation rondom de Aarde of een ander hemellichaam, in de vorm van een gigantisch wiel rondom en verbonden met een bolvormige kern. Door het centrifugaal draaien van het wiel ontstaat kunstmatige zwaartekracht. Mensen reizen per raket naar de club, vracht wordt met een superkanon naar boven geschoten. De club omvat onder andere een restaurant (in het wiel om te voorkomen dat de frietjes gaan rondzweven), een menselijke roulette, een gewichtsloze disco en gewichtsloze persoonlijke suites. Deze laatste doen niet dienst voor wetenschappelijk onderzoek zoals in het Internationaal Ruimtestation ISS, maar voor iets dat wel wat oefening zal vergen. Want "de hele Kama Sutra zal gezien de wetten van de afwezigheid van zwaartekracht opnieuw moeten worden uitgedacht", aldus Playboy. Bron: Belga / MVL / 24-02-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : De donkere kantjes van het universum door Bastiaan Maertens Wat zijn donkere materie en donkere energie? Zijn het twee kanten van eenzelfde medaille, of zijn het twee heel verschillende dingen, ondanks wat hun namen doen vermoeden? De wetten van Einstein, gelden die ook in de buitenste regionen van onze Melkweg, of moeten we ze aanpassen, net zoals Einstein met Newton's ideeën deed? In deze lezing krijgen de aanwezigen op deze vragen antwoorden van de hedendaagse wetenschap. Bastiaan Maertens is master in de sterrenkunde aan de Universiteit Gent. Zijn verhandeling “Eddington-Born-Infeld theorie en de donkere kant van het universum” werd bekroond.

Datum: Zaterdag 4 februari - 1 5.00 uur.

Locatie: Volkssterrenwacht Mira - Abdijstraat 22 te 1 850 Grimbergen. Toegang : 3,00 euro.

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

071

Rubriek

H et AE G kortn i eu ws . . .

Redactioneel

Wil u meer te weten komen over de vele facetten van onze boeiende vereniging ?

Raadpleeg dan onze fraaie kleurenfolder via onze website als PDF bestand.

Gedrukte exemplaren kan u op allerlei sterrenkundige- en ruimtevaartgerichte locaties terugvinden.

www.aegvzw.be

073

Rubriek

Hemelkalender

Marc van der Sluys

Deze maand te zien aan de sterrenhemel...

Marc van der Sluys is postdoctoraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn werk richt zich op de evolutie van compacte dubbelsterren en het waarnemen van gravitatiegolven van witte dwergen, neutro-nensterren en zwarte gaten met LIGO / Virgo en LISA. Hij geeft regelmatig populaire lezingen en maakt daarnaast de populair wetenschappelijke website ...

http://hemel.waarnemen.com

Een occultatie of bedekking is een astronomische gebeurtenis die men kan waarnemen wanneer een niet-lichtend hemellichaam tussen de waarnemer en een verdergelegen lichaam – lichtend door ofwel straling ofwel weerkaatsing van licht – passeert. Als dit verdergelegen lichaam slechts gedeeltelijk of periodiek wordt verborgen, noemt men dit rakelingse of scherende occultatie (Engels: grazing occultation). Men spreekt van het verschijnsel (immersie) bij het verdwijnen van een ster bij bedekking door de maan, of van een satelliet bij bedekking door de planeet.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

074

Maagd (Virgo, afkorting Vir) is een sterrenbeeld aan de hemelequator, liggende tussen rechte klimming 11 u35m en 1 5u08m en tussen declinatie +1 4째 -22'. Het bevat de ecliptica en is ook een teken van de dierenriem, de zon staat hier van 1 6 september tot 31 oktober.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

075

Planeto誰den zijn stukken materie die zich evenals planeten en dwergplaneten in een baan om de zon bewegen. Er zijn er inmiddels ruim 300 000 bekend.

Verreweg de meeste hebben banen tussen de planeten Mars en Jupiter. De grootste zijn bijna 1 000 km groot, maar de overgrote meerderheid is zo klein als stof. Die laatsten zijn met een telescoop niet waarneembaar, maar ze komen veelvuldig als vallende sterren op aarde.

Het materiaal is soms ijs en soms steenachtig, ijzer- of nikkelhoudend.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

076

De Pleiaden (sinds 2005 officieel Plejaden gespeld), Zevengesternte (M45) is een open sterrenhoop in het sterrenbeeld Stier (Taurus). De sterrenhoop bevindt zich op ongeveer 440 lichtjaren van de aarde. Met het blote oog ziet men in een stedelijke omgeving 5 of 6 sterren, maar in een volledig donkere omgeving zijn met scherpe ogen wel 9 of 1 0 sterren zichtbaar; door een verrekijker of telescoop - afhankelijk van de sterkte zelfs tientallen tot honderden.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

077

Rubriek

S as teri a

Van 50 m m tot 50 0 m m Filip Feys

(d eel 1 /2 )

Geboren in het jaar 1 961 te Tielt en opgegroeid in Meulebeke ben ik een West Vlamink in hart en ziel. Mijn schoolperiode heb ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mi jn beroep als hooggeschoold houtbewerker en later als leerkracht aan het VTI te Izegem. Ik ben getrouwdin 1 981 met Chantal en samen hebben we een dochter. Sharon is afgestudeerd als Bachelor in Elektro-Mechanica en Chantal is professioneel kunstenares.

Reeds meer dan 30 jaar is astronomie een ver doorgedreven hobby voor mij.

Gestart met een 50 mm kijkertje en lid van de VVS en later van de werkgroep Deep-Sky en zonwaarneming is mijn hobby veranderd in dagelijkse bezigheid.

Bepaalde dromen om iets op te starten en mensen een kans te geven om de sterrenhemel te bewonderen heb ik al tijd in mij gehad. Griekenland lag ons beiden nauw aan het hart en de keuze was vlug gemaakt voor een locatie waar sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mi j thuis hier op Kreta en ben ik ĂŠĂŠn van de gelukkigen die van mijn hobby een beroep heb kunnen maken.

www.sasteria.com

078

Een spiegeltelescoop (of reflector) is een telescoop waarbij het objectief uit een hol gebogen spiegel bestaat in plaats van uit één of meerdere lenzen (zoals bij een refractor). Het zelf slijpen van een telescoopspiegel is voor een amateur redelijk te doen. Omdat de controle op juiste vorm voor een sferische of paraboloïdische spiegel met vrij eenvoudige middelen uit te voeren is, zijn typen met dergelijke spiegels, vooral de Newton, goed haalbaar in afmetingen rond 1 50 mm of zelfs meer.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

079

Filip op avontuur op het prachtige Kreta.

Wie interesse heeft om zowel de natuur van Kreta als z'n sterrenwacht te bezoeken neemt het best contact op met de Eureka shop die plannen in die richting heeft...

Meer weten over dit thema ?

www.eurekashop.be

080

Astro-links West-Vlaanderen Astro Event Group vzw (Oostende) .................................................................................................. www.aegvzw.be JVS Quasar (Oostende) ............................................................................................ www.astronomie.be/jvsquasar/ Jeugdwerkgroep ruimtevaart vzw (Brugge) ................................................................................... www.jwronline.be JVS Vigilia (Brugge) ............................................................................................................................ www.vigilia.be Astronomische Vriendenkring (Harelbeke) .............................................................................. www.astrolab.be/avk/ Volkssterrenwacht Beisbroek (Brugge) ......................................................................................... www.beisbroek.be Volkssterrenwacht AstroLAB Iris (Ieper) .......................................................................................... www.astrolab.be VVS - Vereniging Voor Sterrenkunde (Brugge) ....................................................................................... www.vvs.be

Oost-Vlaanderen Spacepage (AEG / Adegem) ...................................................................................................... www.spacepage.be De Polderster (Assenede) ........................................................................................................ www.depolderster.be Werkgroep Sterrenkunde UGent (Gent) .....................................................................................................................

VVS Scheldeland (Lokeren) ............................................................................................... www.scheldeland.vvs.be Antares (Sint Niklaas) ............................................................................. http://antares-sterrenkunde.blogspot.com/ Mercator (Bazel) .................................................................................................................... www.veerleheyman.be JVS Sirius (Aalst) ............................................................................................................................. www.murzim.be Volkssterrenwacht Armand Pien (Gent) ....................................................................................... www.rug-a-pien.be

Antwerpen VVS Brabandse Kouters (Londerzeel) ....................................................................... www.vvs-brabantsekouters.be Asterion (Wuustwezel) .......................................................................................................... www.bloggen.be/astro/ ASH Polaris (Herentals) ........................................................................................................ www.ashpolaris.vvs.be Andromeda (Mol) ........................................................................................................................................................

VVS Cygni (Lille) .................................................................................................................................. www.cygni.be Zonnewijzerkring Vlaanderen (Antwerpen) ...................................................... www.zonnewijzerkringvlaanderen.be JVS Oberon (Hove) ............................................................................................................... www.urania.be/oberon/ Koninklijk Sterrenkundig Genootschap Antwerpen (Antwerpen) ................................................................................

Volkssterrenwacht Urania (Hove) ....................................................................................................... www.urania.be

Vlaams Brabant & Brussel Mercurius (Halle) ................................................................................................................... www.mercuriushalle.be Wega (Leuven) ........................................................................................................................... www.wega-astro.be Sterrenwacht Altair vzw (Zoutleeuw) ................................................................................ www.sterrenwachtaltair.be Helios (Averbode) ........................................................................................................................ www.helios-site.be Astroclub Véga (Brussel) .............................................................................................................. www.astrovega.be Koninklijk planetarium (Brussel) ................................................................................................ www.planetarium.be Vlaamse Raket Organisatie (Mol) ........................................................................................................... www.vro.be Preventie lichthinder vzw (Leest) .................................................................................. www.preventielichthinder.be Volkssterrenwacht Mira (Grimbergen) ................................................................................................... www.mira.be

Limburg Noorderkroon (Hamont-Achel) ................................................................. http://noorderkroon-achel.skynetblogs.be/ LVWS Aquila (Lommel) ............................................................................ http://sites.google.com/site/aquilalommel/ JVS Stella Videns (Hechtel-Eksel) ..............................................................................................................................

JVS Descartes (Genk) ...................................................................................... www.astronomie.be/JVS-Descartes/ Cosmodrome (Genk) ............................................................................................................... www.cosmodrome.be

Waals Brabant & Brussel Astroclub Véga (Bruxelles) ........................................................................................................... www.astrovega.be Cercle des Amateur d'Astronomie (Waterloo) .............................................................................................................

Club d'Astronomie d'Ottignies (Louvin la Neuve) ................................................................................ www.caolln.be Astro Kot (Louvin la Neuve) ............................................................................................................. www.astrokot.be Centre de Culture Scientifique ULB (Bruxelles) ..................................................... www.ulb.ac.be/ccs/a-la-une.html ASCEN - L'Association pour la Sauvegarde du Ciel et de l'Environnement Nocturnes (Messany) .... www.ascen.be BW Astronomie (Waterloo) ..................................................................................................... www.bwastronomie.be FFFAB - Fédération Francophone d'Astronomes Amateurs de Belgique (Waterloo) ......... www.astrosurf.com/ffaab

Luik Groupe Astronomie de Spa (Spa) ............................................................................. www.groupeastronomiespa.be Société Astronomique de Liège (Liège) ........................................................... www.societeastronomiquedeliege.be

Namen Astronamur (Namur) ................................................................................................................... www.astronamur.be Cercle Astronomique Mosan (Dinant) ............................................................................................ www.cam-asbl.be APEX - Station d'observation de Dourbes (Dourbes) .......................................... http://users.skynet.be/boninsegna AstroLaika (Florennes) .................................................................................................... http://astrolaika.jimdo.com/

Henegouwen Cercle Astronomique de Tournai (Tournai) ............................................ http://www.ecoles.cfwb.be/ipestournai/caty/ Cercle Astronomie Olympus Mons (Mons) ................................................................... http://olympus.umons.ac.be/ Cercle d'Astronomie Tycho (Mons) ........................................................................................ www.tycho.fpms.ac.be Cercle Scientific de Charleroi (Charleroi) ............................ http://users.skynet.be/astro-csc/pages/accueilpag.html C.D.P.A. (Sivry) ........................................................................................................ www.meteoastronomieasivry.be

Luxemburg Astronomie Centre Ardenne (Neufchâteau) ........................................................................ http://astrosurf.com/aca/

082

Staat uw vereniging nog niet in deze lijst ? Breng ons dan snel op de hoogte via : redactie@aegvzw.be.

Wij zorgen dan dat uw gegevens worden opgenomen. Hoe nauwkeuriger deze pagina, hoe meer promotie we kunnen maken voor onze favoriete hobby !

www.aegvzw.be