Guidestar 04-2011

Sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart voor iedereen

Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw 足 Jaargang 6 足 April 2011

Editoriaal Patrick Jaecques

002

Patrick Jaecques is, naast grafisch vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voor足 zitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie ge足 dreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de hemelse wonderen.

Redactioneel

Inhoudelijk 06 ­ Radiotelescoop ziet dubbel.

07 ­ Media ­ De teletubbies.

08 ­ Rijden op een zonnepaneel...

10 ­ Grote milieu­effecten op het allerkleinste.

12 ­ ESO ­ Het drama van de stergeboorte.

14 ­ Rubriek ­ Het AEG nieuws.

16 ­ Joeri Gagarin: van boerenzoon tot held v/d sovjectunie.

20 ­ Messenger in een baan rond race­planeet.

21 ­ Rubriek ­ Zijn er nog vragen ?

22 ­ ESA ­ Hoe ESTEC de Zon naar Nederland haalt.

24 ­ ESO ­ Een stel koele bruine dwergen gevonden.

26 ­ Je eigen landschap in Stellarium.

28 ­ Rubriek ­ Lancering in de kijker.

30 ­ Rubriek ­ Astrofoto van de maand.

32 ­ De AEG voordrachten.

35 ­ Media ­ NASA ontdekt opnieuw buitenaards leven.

36 ­ ESA ­ Groen licht voor derde generatie Meteosats.

38 ­ Sterrenkunde op de iPhone en iPad. 40 ­ Boekbespreking ­ Ambassadors from Earth.

42 ­ Gaat de Zon de broeikas stoppen ?

44 ­ Rubriek ­ De hemelkalender.

49 ­ Media ­ Het effect van zee­ijs.

50 ­ Supersymmetrie in het nauw.

52 ­ Rubriek ­ Woord van de maand.

56 ­ Rubriek ­ Observatoria wereldwijd.

60 ­ De AEG activiteitenkalender.

62 ­ Fotocollage ­ Apollo XIV 70 ­ Rubriek ­ Sterrenbeeld van de maand.

72 ­ Rubriek ­ Sasteria onder de sterren.

Red. / Astron Redactioneel Red. / M. Nieuwenhuizen Red. / IPS Red. / ESO Patrick Jaecques Kris Christiaens Red. / L. Van Rooyen Redactioneel Red. / ESA Red. / ESO David Vansteelant Kris Christiaens Pieter Vandevelde Redactioneel Redactioneel Red. / ESA Kris Christiaens Philippe Corneille Red. / M. Hulsplas Marc van der Sluys Redactioneel Red. / L. van Rooyen Dirk Devlies Philippe Corneille Redactioneel Danny van Hoecke Dieter Janssoone Filip Feys

Informatief Dit digitale magazine is een non­profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Kris Christiaens (redactie ruimtevaart) en Sander Vancanneyt (redactie sterrenkunde). Vaste rubrieken worden voorzien door Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Philippe Vercoutter, Philip Corneille, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven of rubriek te onderhouden ? Contacteer dan de hoofdredacteur via info@astro­event­group.be.

De Astro Event Group vzw noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met

de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met de websites: www.desterren.net en www.astrono­ mie.be. Met de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht.

Door de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de sponsoren kunnen we dit digitale magazine gratis verspreiden.

Voorpagina: Marc Schuyesmans tij­ dens de gedeeltelijke zonsverduis­ tering te Oostende. Bron: AEG. Het NGC 3621 sterrenstelsel gezien door de Wide Field Imager (WFI) van ESO's La Silla obser­ vatorium in Chilie. Het sterren­ stelsel is zo'n 22 miljoen lichtjaar van de Aarde verwijderd en kan men terugvinden in het sterren­ beeld Hydra. Bron: ESO.

Deze nieuwsbrief is volledig ontworpen met gratis open­source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink­scape en Paint.net.

Ook een enthousiaste lezer van ons magazine?

Steun ons dan door lid te worden van onze dynamische vereniging. Het lidgeld, op jaar­ basis, bedraagt slechts 15,00 euro. Alvast van harte dank !

Alle artikels, foto's en reclame­blokken voor de volgende editie dienen bij de redactie binnen te zijn tegen uiterlijk donderdag 24 februari.

Gelieve deze datum te respecteren !

Info: Redactie@AEGvzw.be

003

Kortnieuws Astronomen hebben de afstand tot het groot naburig sterrenstelsel NGC 247 overschat. Zo zou de buur van onze Melkweg een miljoen jaar dichterbij liggen dan gedacht. Dat heeft de Europese Zuidelijke Sterrenwacht ESO bekendgemaakt. NGC 247 is een van de meest nabije spiraalstelsels aan de zuidelijke hemel en maakt deel uit van de Sculptor­groep, een verzameling sterrenstelsels die de meest nabije buur zijn van de Lokale Groep, waartoe het Melkwegstelsel behoort. De afstandsmeting valt echter niet mee. Om de afstand tot een nabij sterrenstelsel te meten, vertrouwen astronomen op een bepaald soort veranderlijke sterren: de cepheïden, zeer heldere sterren met uiterst regelmatige helderheidsvariaties.

De intrinsieke lichtkracht van zo'n ster is via een wiskundige formule af te leiden uit het tempo waarin zij afwisselend helderder en zwakker wordt. Door deze lichtkracht te vergelijken met zijn schijnbare helderheid, is de afstand tot het stelsel berekenbaar. Helemaal waterdicht is deze methode niet. Er zijn aanwijzingen dat deze periode­lichtkrachtrelatie medeafhankelijk is van de chemische samenstelling van de cepheïden. Ook kan het licht van een cepheïde onderweg naar de Aarde deels door stof worden geabsorbeerd, waardoor de ster zwakker ­ dus verder weg ­ lijkt dan in werkelijkheid. Dit probleem speelt vooral bij een stelsel als NGC 247, dat zo schuin staat dat de gezichtslijn naar de daarin aanwezige cepheïden door de stofrijke schijf van het stelsel heen gaat. In het kader van een onderzoeksproject naar kosmische afstands­ indicatoren is vastgesteld dat NGC 247 zich op iets meer dan 11 miljoen lichtjaar van ons bevindt, een miljoen dichter dan gedacht. Bron: Belga / TVL / 02­03­2011.

Uit waarnemingen met de Amerikaanse infraroodsatelliet Spitzer blijkt dat de ruimte tussen de sterren rijker is aan zogeheten buckyballen dan gedacht. Buckyballen heten officieel buckminsterfullerenen en zijn de grootste moleculen die in de ruimte gevonden zijn. Het zijn zeer stabiele, bolvormige moleculen die geheel uit koolstofatomen bestaan. De Spitzer­waarnemingen laten zien dat buckyballen juist niet voorkomen op de schaarse plekken waar weinig waterstof aanwezig is, zoals tot nog toe werd gedacht. Ze zijn gewoon te vinden in omgevingen die rijk zijn aan waterstofgas. Dat is opmerkelijk, omdat laboratoriumexperimenten erop wezen dat de aanwezigheid van waterstof de vorming van buckyballen belemmert. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de vorming van buckyballen in de ruimte zich op een andere manier voltrekt dan aanvankelijk werd aangenomen. Er zijn aanwijzingen dat ze ontstaan door de inwerking van ultraviolette straling op koolstofhoudende stofdeeltjes. Daarbij zouden niet alleen buckyballen gevormd worden, maar ook groter koolwaterstofmoleculen. 02­03­2011.

In de periode 2008­2010 gedroeg de zon zich opmerkelijk rustig. Er was bijna geen zonnevlek te bekennen en grote uitbarstingen waren een zeldzaamheid. Nieuwe computersimulaties laten zien hoe dat kwam: de langdurige rust moet zijn veroorzaakt door veranderde stromingen in het inwendige van de zon (Nature, 3 maart). Volgens de Amerikaanse onderzoekers die de computersimulaties hebben uitgevoerd, kan het inwendige van de zon enigszins worden vergeleken met de oceanen op aarde. In plaats van water stroomt er op de zon echter plasma ­ een ziedend heet mengsel van elektronen en ionen. Stromingen van die geladen deeltjes veroorzaken magnetische velden, die aan de basis staan van alle activiteit op de zon, zoals zonnevlekken en zonnevlammen.

De

computersimulaties laten zien hoe aan de evenaar van de zon heet plasma opstijgt, naar de polen stroomt, zinkt en onder de oppervlakte weer terugstroomt. Dat gebeurt met een gemiddelde snelheid van 65 kilometer per uur: één rondje duurt daardoor elf jaar, wat precies overeenkomt met de duur van de activiteitscyclus van de zon. Volgens de onderzoekers gedragen die plasmastromingen zich als een haperende transportband. Door een gecompliceerde wisselwerking met de magnetische velden op de zon kunnen ze tijdens de eerste helft van de zonnecyclus sneller gaan dan tijdens de tweede. Dat laatste zou de reden zijn waarom het afgelopen zonneminimum zo lang aanhield. Het uiteindelijke doel van onderzoeken als deze is om het toekomstige gedrag van de zon te voorspellen. Helaas gedragen de plasma­ stromingen zich daarvoor (nog) te wispelturig.

02­03­2011.

Er dreigt nieuwe tegenslag voor de opvolger van de Hubble­ruimtetelescoop. Sommige van de detectors waarmee deze James Webb Space Telescope (JWST) moet worden uitgerust, hebben veel last van 'hete pixels'. Dat wil zeggen dat sommige van de lichtgevoelige beeldpunten signalen afgeven, terwijl ze geen licht opvangen. Het probleem werd in december ontdekt door wetenschappers van de universiteit van Arizona. Een detector van de door hen onderzochte infraroodcamera vertoonde toen al bijna twee procent hete pixels. Dat was vier keer zo veel als bij een eerdere inspectie, die in 2008 werd uitgevoerd.

Later bleek dat vier van de vijf infrarooddetectors in de camera dit euvel vertonen. Wat de oorzaak is, moet nog blijken.

Maar volgens NASA­normen mag een detector aan het eind van de vijfjarige looptijd van de JWST niet meer dan vijf procent hete pixels vertonen. Zoals het er nu naar uitziet, wordt die norm al ruim vóór de lancering overschreden.

Het pixelprobleem is de zoveelste tegenslag voor de nieuwe ruimtetelescoop. Eind vorig jaar voorspelde een onafhankelijke onderzoeks­ commissie al dat de JWST niet eerder dan september 2015 kan worden gelanceerd (ruim een jaar later dan gepland). Bovendien zal dat prestigieuze satelliet anderhalf miljard dollar duurder uitvallen dan verwacht. 02­03­2011.

De James Webb­ruimteteles­ coop (James Webb Space Telescope of JWST) is een geplande infraroodtelescoop die vanaf de lancering in 2014 de Hubble­ruimtetelescoop moet vervangen. De James Webb zal gebouwd en onderhouden worden door de NASA met hulp van de ESA en CSA. De telescoop is vernoemd naar de voormalige voorzitter van de NASA, James Webb. www.jwst.nasa.gov/

De regering van Hawaï heeft een vergunning afgegeven voor de bouw van de reusachtige Thirty Meter Telescope (TMT) op de top van de meer dan vier kilometer hoge vulkaan Mauna Kea, waar zich al tal van andere telescopen bevinden. De afgifte van de vergunning is de afsluiting van een procedure van drie jaar, waarbij is gekeken naar de culturele en landschappelijke gevolgen van de bouw van de ruwweg 1 miljard euro kostende kolos. De inheemse bevolking van Hawaï beschouwt de Mauna Kea als een heilige plek. De nieuwe telescoop zal de hemel over een breed golflengtegebied gaan onderzoeken, van het ultraviolet tot het infrarood. Met zijn dertig meter grote hoofdspiegel kan de TMT negen keer zo veel licht opvangen als de grootste telescopen van dit moment. Het instrument zal worden uitgerust met de nieuwste technische snufjes op het gebied van de beeldverbetering.

Dat moet resulteren in opnamen die twaalf keer zo scherp zijn als die van de Hubble­ ruimtetelescoop.

De TMT is een samenwerkingsproject van instituten in de VS, Canada, Japan, China en India. 02­03­2011.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

005

Radiotelescoop ziet dubbel Red. / Astron

ASTRON of ASTRonomisch Onderzoek in Nederland is het Nederlands instituut voor radioastronomie (in het Engels: Netherlands Institute for Radio Astronomy), een organisatie die zich bezighoudt met onderzoek en ontwikkeling op astronomisch gebied. ASTRON houdt zich vooral bezig met de ontwikkeling van instrumentatie en faciliteiten voor de radio­ astronomie en het bouwen van de infrastructuur daarvoor. Het is een vrij internationaal gerichte organisatie en zij heeft nauwe contacten met het bedrijfs­ leven. Het grootste gedeelte van de kantoren bevindt zich nabij Dwingeloo op de locatie van de Dwingeloo Radio Telescoop, gemeente Wester­ veld, in noordoost Nederland.

ASTRON opereert onder de paraplu van NWO de Neder­ landse Organisatie voor Weten­ schappelijk Onderzoek.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

006

Artikel

Media ­ De Teletubbies Redactioneel

Rubriek

Hendrick Avercamp (Amster­ dam, 1585 ­ Kampen, 1634) is een Nederlandse schilder die vooral winterse schaats­ taferelen schilderde. Avercamp is beroemd tot in het buitenland om zijn winterlandschappen.

Hierop staan vaak veel mensen, die bijvoorbeeld aan het schaatsen zijn. De voor­ liefde voor dit onderwerp kwam waarschijnlijk voort uit zijn jeugd, waarin hij altijd ging schaatsen met zijn ouders.

Omdat hij niets hoorde, leefde hij in zijn eigen wereldje en droomde hij altijd van de heerlijke tijd op het ijs. Daar was hij gelukkig. Het laatste kwart van de zestiende eeuw, waarin Avercamp werd geboren, was dan ook één van de koudste periodes van de kleine ijstijd.

007

Rijden op een zonnepaneel...

Red. / M. Nieuwenhuizen (Kennislink)

Het SolaRoad足concept: de zon beschijnt onze weg en lan足 tarenpalen en huishoudens gebruiken de energie. Bron: Patswek.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

008

Artikel

Er zijn meerdere manieren om energie op te wekken met het wegdek. Je kunt bijvoorbeeld de trillingen gebruiken, zoals Universiteit Twente doet in samenwerking met ingenieurs­ bureau Tauw. Een piëzo­ elektrisch­element kan namelijk beweging omzetten in elekt­ rische energie. Dus als je een plaat van zulk materiaal onder het wegdek aanbrengt, kun je de trillingen veroorzaakt door het verkeer op een nuttige manier gebruiken.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Grote milieu­effecten op het allerkleinste leven Red. / IPS

Krill is een verzamelterm voor garnaalachtige ongewervelden die behoren tot de orde Euphausiacea. Krill vormt een belangrijk deel van het zoöplankton in de oceanen rond de Noord­ en Zuidpool.

Het woord is afkomstig uit het Noors waar het een term was voor vislarven.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

010

Artikel

Kortnieuws Twee astronauten van het ruimteveer Discovery hebben gisteren een geslaagde ruimtewandeling gemaakt in het kader van de bouw en het onderhoud van het Internationaal Ruimtestation ISS. Steve Bowen (47) en Alvin Drew (48) begonnen om 16.42 uur Belgische tijd aan het tweede uitje van de missie. Het heeft 6 uur 14 minuten geduurd. Het was de 155ste ruimtewandeling ter assemblage en onderhoud van het ISS, goed voor een totaal van 973 uur en 53 minuten, of 40 volledige dagen. De start van de werkzaamheden buiten had ruim een half uur vertraging opgelopen vanwege een lek in het ruimtepak van Bowen.

Eenmaal verholpen deden zich geen nieuwe problemen voor. De twee voerden zelfs in minder dan de voorziene tijd een reeks onderhoudsklussen uit, zoals het ventileren van de resterende ammoniak uit een eerder verwijderde defecte ammoniakpomp voor het koelsysteem van de spacemeccano. Ze verwijderden de thermische bescherming van een net aangevoerd stockageplatform, namen een ander klein platform weg en installeerden een camera op de Canadese robot Dextre.

Tijdens de laatste missie van de Discovery is in totaal 12 uur 48 minuten buiten gewerkt. Bron: Belga / TMA / 03­03­2011.

Een fotosessie om historische kiekjes te nemen van het Internationaal Ruimtestation ISS mag van Moskou niet doorgaan, zo heeft het Russische staatspersbureau Ria Novosti gemeld. De NASA had twee weken geleden voorgesteld dat de Russische capsule Sojoez TMA­O1M een rondje rondom de space­ meccano zou maken, om foto's te nemen van de huidige configuratie van het ISS dat bijna afgewerkt is. Daar hangt nu voor de voorlaatste of de derde laatste keer een spaceshuttle aan, nog een Sojoez, en drie vrachtruimteschepen: een Russisch (Progress), een Europees (Johannes Kepler) en een Japans (HTV­2).

Maar Rusland ziet dat blokje om vliegen niet zitten om veiligheidsredenen. De Sojoez TMA­ 01M is een nieuw model van de klassieke Sojoez en is aan zijn maidenmissie bezig. De vluchtleiding heeft geen tijd om alle veiligheidsrisico's in te schatten van zo'n fotorondje, uidt het. Bron: TMA / 03­03­2011.

Rusland mist voldoende draagraketten om al zijn voor 2011 geplande lanceringen te kunnen uitvoeren, zo heeft het hoofd van het Russische ruimtevaartbureau Roscosmos, Anatoli Perminov, volgens het staatspersbureau Ria Novosti gezegd. "Wij hebben een aantal te lanceren ruimtetuigen dit jaar, maar we hebben onvoldoende draagraketten", zei Perminov in een vraaggesprek met het radiostation Voice of Russia. Er zijn voor dit jaar meer lanceringen voorzien dan vorig jaar. Moskou voerde vorig jaar 31 lanceringen uit, het meeste ter wereld en 15 meer dan de VS. Eind januari heeft Perminov gezegd dat Rusland dit jaar 48 lanceringen wil doen, waaronder negen naar het Internationaal Ruimtestation ISS. Bron: Belga / DEA / 02­03­2011.

De Duitse regering wil niemand alarmeren, maar eind dit jaar kan een ontmandelde Duitse satelliet op Aarde neerstorten. "Rosat zal ergens tussen oktober en december naar Aarde terugkomen en de kans bestaat dat het 2,4 ton wegende apparaat niet volledig zal opbranden in de dampkring", schrijft Der Spiegel. Dat betekent dat het heel wat ravage kan aanrichten als het in een dichtbevolkt gebied neerstort. Volgens het hoofd van het Duitse ruimteagentschap DLR, Jan Wörner, zal het zo'n vaart niet lopen. "Het is erg onwaarschijnlijk dat mensen geraakt zullen worden. De kans dat je de lotto wint is veel groter", aldus Wörner in Der Spiegel. "Naar alle

waarschijnlijkheid zal Rosat, of wat er van overblijft, in de oceaan neerstorten. Moest ze toch naar een bevolkt gebied vallen, dan moeten we de hulp van de Amerikanen of Chinezen inroepen. Zij hebben de technologie om satellieten te vernietigen terwijl ze terug naar Aarde vallen." Bron: SPS / 01­03­2011.

De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA is er niet in geslaagd een satelliet die bedoeld was voor onderzoek naar het klimaat in een baan om de aarde te brengen. De satelliet is waarschijnlijk met draagraket en al in de Grote Oceaan gestort. Dat heeft NASA zelf bekendgemaakt.

De Glorysatelliet zou gegevens gaan verzamelen over de invloed van zeer kleine deeltjes in de atmosfeer, zogeheten aerosolen, op het klimaat op aarde.

Drie minuten na de lancering ging het echter mis. Een beschermende deklaag op de draagraket liet niet los zoals gepland. Daardoor was het gevaarte te zwaar om de satelliet in een baan om de aarde te krijgen. De lancering zou aanvankelijk op 23 februari hebben plaatsgevonden, maar was wegens computerproblemen uitgesteld. Een vergelijk­ baar mankement aan een draagraket van hetzelfde type was in 2009 ook al de oorzaak van een mislukte lancering. De Amerikaanse fabrikant Orbital Sciences, die ook de satelliet had gebouwd, bracht daarop aanpassingen aan in het ontwerp. Zonder succes blijkt nu.

Bron: ANP / TMA / 04­03­2011.

De Amerikaanse spaceshuttle Discovery is vandaag veilig geland op het Kennedy Space Center in Florida. Het ruimteveer gaat met pensioen, na een roemruchte carrière van ruim 26 jaar. De Discovery heeft een missie van dertien dagen naar het internationale ruimtestation ISS achter de rug. De zes Amerikaanse bemanningsleden hebben onder meer een nieuwe module en een robot naar het station gebracht. De Discovery heeft 39 missies uitgevoerd, meer dan de andere spaceshuttles.

Het reisde ruim 238 miljoen kilometer tijdens 365 dagen in de ruimte. Het ruimtevaartuig komt waarschijnlijk in een museum te staan. De spaceshuttles Endeavour en Atlantis maken in april en juni hun laatste vlucht. Bron: ANP / SPS / 04­03­2011.

Op 10 maart is het precies vijf jaar geleden dat de Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) in een baan om onze rode buurplaneet werd gebracht.

De ruimtesonde heeft sinds die tijd veel informatie verzameld over de (klimaat) veranderingen op Mars. Alles bij elkaar gaat het om 131 terabit aan informatie, waaronder 70.000 foto's ­ meer dan alle overige interplanetaire ruimtemissies bij elkaar. In feite heeft de MRO zijn wetenschappelijke doelen drie jaar geleden al bereikt. Maar omdat de orbiter nog steeds goed functioneert, is zijn missie twee keer verlengd, voor het laatst in 2010. Behalve wetenschappelijk onderzoek doet de MRO ook ondersteunend werk voor andere Marsmissies. Zo houdt hij het weer in de gaten in de landingsgebieden van de Marswagentjes Spirit en Opportunity (de laatste heeft hij onlangs vanuit de ruimte gefotografeerd). Verder helpt hij bij het vinden van een geschikte landingsplek voor het volgende Marswagentje, Curiosity, dat in augustus 2012 moet aankomen. Amerikaanse Marsonderzoekers zijn momenteel overigens bepaald niet in een feeststemming. De nog latere, gemeenschappelijk Amerikaans / Europese Marsmissie die voor 2018 op het programma staat, kampt met ernstige budgettaire problemen.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

De spaceshuttle Discovery (NASA aanduiding: OV­103) was de derde van de vijf operationele spaceshuttles die werden gebouwd. Omdat de Challenger en de Columbia zijn verongelukt zijn er nu nog drie spaceshuttles over.

De Discovery is genoemd naar een van de twee schepen van de Britse ontdekkingsreiziger James Cook die rond 1770 werden gebruikt voor reizen over de Grote Oceaan die hebben geleid tot de ontdekking van Hawaï. Naar het zusterschip van Cook's Discovery is de spaceshuttle Endeavour vernoemd. Omdat er veel ervaring was opgedaan met de bouw van de Enterprise, Columbia en de Challenger was de Discovery een stuk lichter dan de Columbia. www.nasa.gov

011

ESO ­ Het drama van de stergeboorte Red. / ESO

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belang­ rijkste intergouvernementele sterrenkunde organisatie in Europa, en het meest produc­ tieve astronomische obser­ vatorium ter wereld. ESO wordt ondersteund door 15 landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerp, de bouw en het beheer van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschap­ pelijke ontdekkingen te doen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

012

Artikel

013

Het AEG nieuws Patrick Jaecques

014

De Astro Event Group vzw is een non足profit vereniging uit Oostende voor volwassenen die ge誰nteresseerd zijn in sterrenkunde, klimatologie of ruimtevaart. Naast de diverse activiteiten voor haar eigen leden, zoals voordrachten, kampen, uitstappen, enz..., organiseren ze ook diverse zaken voor een breed publiek.

Van deze nieuwsbrief tot de organisatie van de 'Starnights' star足party. Kortom, waarom bent u nog geen lid ?

Rubriek

Kortnieuws Vlaams minister van Leefmilieu Joke Schauvliege (CD&V) roept gemeenten en provincies op om gronden aan te kopen voor bebossing. Ze heeft een half miljoen euro vrijgemaakt om dergelijke aankopen voor tachtig procent te subsidiëren. 2011 is door de Verenigde Naties (VN) uitgeroepen tot het Internationaal Jaar van de Bossen. Vlaanderen staat niet bekend als een bosrijke regio. Om daar wat aan te doen roept Vlaams minister Schauvliege alle Vlaamse steden, gemeenten en provincies op om een project in te dienen voor de aankoop van nog niet eerder beboste terreinen. Zij krijgen daarover deze week een brief in de bus. Ze hebben tot juni de tijd om projecten in te dienen. De middelen die Schauvliege ter beschikking heeft om projecten te financieren, komen uit het boscompensatie­ fonds. Dat is gespijsd met compensatie­ bijdragen voor ontbossing. Met de oproep hoopt Schauvliege die middelen sneller en efficiënter terug in te zetten voor de heraanleg van bossen in Vlaanderen. Bron: Belga / ADB / 02­03­2011.

Een paarse meerderheid heeft in de Kamercommissie Leefmilieu een resolutie goedgekeurd die pleit voor ambitieuzere klimaatdoelstellingen op Europees niveau.

Socialisten, liberalen, groenen en het cdH willen dat de Belgische regering op Europees niveau een lans breekt voor een vermindering van de CO2­uitstoot met 30 procent tegen 2020. De lat ligt momenteel op 20 procent, maar op Europees niveau is een debat aan de gang over een eventuele aanscherping van die doelstelling. Een aantal landen, onder meer het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Denemarken en Spanje, heeft zich uitgesproken voor een hogere reductie van de uitstoot. Indien de indieners van de resolutie ­ Kristof Calvo (Groen!), Willem­Frederik Schiltz (Open Vld), Bruno Tuybens (sp.a), Eric Jadot (Ecolo) en David Clarinval (MR) ­ ook in de plenaire vergadering worden gevolgd, kan België zich bij dat standpunt aansluiten. "Meer Europese klimaatambitie heeft tal van voordelen: ecologisch, maar ook economisch en budgettair", stellen de indieners in een gezamenlijke mededeling. Ook de PS en het cdH keurden het voorstel goed. CD&V en N­VA stemden tegen. Mogelijk bespreekt de plenaire vergadering morgen al de tekst. Bron: Belga / ADB / 02­03­2011.

De windmolenparken in Nederland hebben in 2010 13 procent minder energie opgebracht dan in 2009, terwijl er meer windmolens bij zijn gekomen. Dit zou komen door een gebrek aan wind. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Sinds 1988 wordt de hoeveelheid voor windenergie bruikbare wind uitgedrukt in een index, de Windex. Deze is nu geïndexeerd op het gemiddelde windaanbod van de periode 1996­ 2005. De Windex voor 2010 was 77, de laagste score sinds ernaar gemeten wordt. Er zijn in 2010 1,5 procent meer windmolens bijgekomen die 30 megawatt energie leveren. In 2009 was de toename van energie door windmolens ook klein. Tussen 2002 en 2008 kwam er jaarlijks gemiddeld voor 200 megawatt aan windmolens bij. In totaal is 9 procent van de in Nederland gebruikte energie 'groen', net als vorig jaar. De daling van de opbrengst van windenergie werd gecompenseerd door een toename van energiewinning uit biomassa. In 2001 heeft Nederland in Europees verband afgesproken in 2010 9 procent van de energie duurzaam op te wekken. Die doelstelling is dus gehaald. Bron: M. Vissers / 04­03­2011.

Als het de Europese Unie lukt om tegen 2050 om te schakelen naar een koolstofarme

economie, dan kan dat 175 tot 320 miljard euro per jaar besparen. Omgerekend is dat 350 tot 640 euro per persoon, zo schrijft de Europese commissie in het stappenplan dat ook de CO2­ uitstoot met 80 procent doet verminderen. Om de wereldwijde gemiddelde temperatuurstijging onder de 2 graden Celsius te houden, moeten alle geïndustrialiseerde landen hun emissie van broeikasgassen met 80 procent inperken. Met haar stappenplan wil de Commissie de sectoren die in Europa verantwoordelijk zijn voor die uitstoot ­ energieproducenten, industrie, transport, bouw en landbouw ­ tonen hoe ze over een periode van 39 jaar kunnen overschakelen op een koolstofarme economie.

Die omschakeling betekent dat er geïnvesteerd zal moeten worden in bijvoorbeeld hernieuwbare energiebronnen, energie­ efficiënte bouwmaterialen, hybride en elektrische voertuigen en CO²­opslag. Het kostenplaatje daarvan is niet niks: de komende vier decennia moet jaarlijks 270 miljard euro, of 1,5 procent van het Europese bbp, in het klimaat gepompt worden. De voordelen van deze investeringen zijn echter groot, beklemtoont de Commissie. Zo kunnen tegen 2020 al 1,5 miljoen nieuwe jobs gecreëerd worden. En door Europa minder afhankelijk te maken van dure gas­ en olie­import en de schommelingen op de internationale energiemarkten, wordt vanaf 2050 jaarlijks 175 tot 320 miljard euro bespaard. Bron: Belga / EDP / 07­03­2011.

Australië heeft de op één na natste zomer sinds het begin van de metingen achter de rug met regenval van 70 procent boven het gemiddelde. Dat melden weerdeskundigen.

Enkel in de zomer van 1973­74 werd er meer regen opgetekend. "Dit zal voor de meeste Australiërs geen verrassing zijn, gezien de ernstige overstromingen die het oosten en het noorden van het land getroffen hebben", aldus meteoroloog Tom Saunders. In alle zes Australische staten werd er meer regenval dan gemiddeld opgetekend. Sydney daarentegen kende de droogste zomer van de afgelopen acht jaar. Bron: Belga / KVE / 07­03­2011.

De hittegolf die Rusland vorige zomer trof, was niet te wijten aan de klimaatverandering.

Weerkundigen voorspellen wel dat het fenomeen tegen 2100 vaker kan voorkomen.

Door de hittegolf kwamen duizenden mensen om het leven en werd een hele graanoogst vernield. In Moskou was het in juli bijna dagelijks 30 graden, terwijl de gemiddelde temperatuur er dan rond 19 graden ligt. Voor weerkundigen was de hittegolf het meest extreme weerfenomeen in Rusland sinds het begin van de metingen in 1880. Ook 's nachts bleef het verschroeiend heet in Rusland.

Hittegolven, droogtes en bosbranden waren voorspeld door het IPCC in hun klimaatrapport uit 2007.

Daarom worden extreme weersomstandigheden snel aan global warming verbonden. Volgens wetenschappers was de impact op de Russische hittegolf echter maar klein en ging het vooral om een natuurlijk verschijnsel. Zo ontstond er een blokkage van hoge atmosferische druk waardoor koelere lucht en neerslag geen doorgang kregen.

Computermodellen tonen aan dat dergelijke hittegolven in het westen van Rusland vaker zouden kunnen voorkomen. Tegen 2100 zal het risico van één naar tien procent stijgen. Bron: GB / 08­03­2011.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Sinds het begin van de twintigste eeuw is de gemid­ delde temperatuur met onge­ veer 0,74 °C gestegen. Deze temperatuurstijging wordt zeer waarschijnlijk veroorzaakt door menselijke activiteiten: door het verbranden van fossiele brand­ stoffen, ontbossing en bepaal­ de industriële en landbouw­ activiteiten is de concentratie aan broeikasgassen in de aardatmosfeer sterk gestegen sinds 1750.

Modelbereke­ ningen geven aan dat de gemiddelde temperatuur op Aarde tussen 1990 en 2100 met 1,1 °C tot 6,4 °C stijgt. Met name temperatuurstijgingen van meer dan 2 °C zouden grote veranderingen met zich meebrengen voor mens en milieu, door zeespiegelstijging, toename van droogte­ en hitteperioden, extreme neer­ slag en andere effecten.

015

Joeri Gagarin: van boeren足 zoon tot held v/d Sovjet足Unie Kris Christiaens

Gagarin werd geboren in een dorp nabij Gzjatsk in de oblast Smolensk. Hij was piloot in de Russische luchtmacht en werd in 1960 samen met 19 collega's geselecteerd voor de eerste groep die de training en opleiding tot ruimtevaarder gingen volgen. In eerste instantie werd German Titov geselecteerd voor de eerste bemande ruimte足 vlucht.

Maar omdat de Russische autoriteiten vonden dat zijn naam (German) te Duits klonk werd Gagarin geselecteerd voor de lancering in de Vostok 1 op 12 april 1961. Door deze roemruchte vlucht werd Gagarin de eerste mens in de ruimte.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

016

Artikel

Gagarin werd opgeleid als reservebemanning voor de Sojoez 1, de vlucht die op 24 april 1967 rampzalig eindigde met de dood van het enige bemanningslid, Vladimir Koma足 rov. Gagarin werd ook geselec足 teerd voor de training voor een missie naar de maan. Die missie hebben de Russen uiteindelijk afgelast.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

017

Er bestaan hardnekkige complot­ theorieën dat vóór Gagarin minstens twee andere Russen in de ruimte zijn geweest, waaronder Vladimir Iljoesjin.

Deze voorgangers zouden echter zwaar gewond zijn geraakt of het zelfs niet hebben overleefd. Bewijzen die hiervoor zijn aangevoerd blijken alle­ maal gefingeerd te zijn.

Gagarin kwam op 27 maart 1968 op 34­jarige leeftijd om het leven bij een ongeluk met een MiG­15 straaljager tijdens een routinetrainingsvlucht nabij Moskou. Gagarin was getrouwd en had twee kinderen. Hij is begraven bij de muur van het Kremlin. Elk jaar op 12 april, op de dag van de kosmonauten, wordt er een krans gelegd. Het Kosmonautentrainingscentrum Joeri Gagarin in Sterrenstad bij Moskou is naar hem ver­ noemd. Ook werd de stad Gzjatsk, vlakbij zijn geboorte­ dorp, in 1968 omgedoopt in Gagarin.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

018

Een Bayer­masker bekijk je best in stukjes van 2 op 2 pixels: in één zo’n Bayer­ vierkantje komen 2 groene, één rode en één blauw masker voor. Merk dus op dat zo’n kleurenchip dus 2 x zo gevoelig is in groen licht in vergelijking met blauw en rood licht.

In principe bestaat een Bayer masker uit Rode, Groene en Blauwe elementen (RGB Bayer masker). Niets weerhoudt er een chipfabrikant echter van om een Cyaan, Magenta en Geel (CMY) Bayer masker te gebruiken.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

019

Messenger in een baan rond race­planeet Red. / L. Van Rooyen

Messenger is de tweede vlucht naar de planeet Mercurius, georganiseerd door NASA als onderdeel van het Discovery­ programma. De naam Mes­ senger is een afkorting voor MErcury Surface Space ENviron­ ment, GEochemistry and Ranging en wordt daarom mees­ tal met hoofdletters geschre­ ven. De naam is overigens wel toepasselijk omdat de god Mercurius in de Romeinse mythologie de rol van bood­ schapper van de goden vervul­ de. Deze vlucht kan worden gezien als de opvolger van de Mariner 10.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

020

Artikel

Zijn er nog vragen ?

Redactioneel

Rubriek

De pas ontdekte 'buckyballs' bestaan uit zestig koolstof atomen en zijn reeds meer dan een kwart eeuw geleden voorspeld te bestaan in het heelal.

Deze boeiende ontdekking werd gedaan door het team van de Belg Jan Cami met behulp van de Spitzer ruimte足telescoop van de NASA. Bron: NASA.

021

ESA ­ Hoe ESTEC de Zon naar Nederland haalt Red. / ESA

Het European Space Research and Technology Centre oftewel ESTEC is het technische en administratieve "hart" van de Europese Ruimtevaartorgani­ satie (ESA). ESTEC bevindt zich in Noordwijk, hoewel het enkele kilometers van het dorp af ligt, maar pal tegen Katwijk aan. Vrijwel alle ruimtevaart­ projecten van ESA worden hier bedacht en begeleid tijdens hun verschillende ontwikke­ lingsfases. Het management van alle ESA­projecten (behalve raketontwikkeling) gebeurt ook vanuit ESTEC. Teams van specialisten werken er aan wetenschappelijke missies, bemande ruimtevaart, telecom­ municatie­ en navigatiemissies en aardobservatiesatellieten.

ESA bouwt niet zelf satellieten, maar definieert onderzoeks­ doelen en maakt een pakket van eisen waaraan de satelliet en zijn onderzoeksinstru­ menten moeten voldoen.

Vervolgens wordt de opdracht tot ontwikkeling en bouw uitbesteed aan de industrieën van de landen die lid zijn van ESA.

022

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

023

ESO ­ Een stel koele bruine dwergen gevonden Red. / ESA

De resultaten van dit onder­ zoek staan beschreven in het artikel ‘CFBDSIR J1458 + 1013B: A Very Cold (>T10) Brown Dwarf in a Binary System’, van Liu et al., dat in de Astrophysical Journal zal verschijnen.

024

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

025

Je eigen landschap in Stellarium David Vansteelant

Het aardmagnetisch veld is het magnetisch veld dat de Aarde omringt. Het aardmagnetisch veld, dat vermoedelijk ontstaan is door stroming van magne足 tische mineralen en elementen in de aardkern, beschermt de planeet tegen de ge誰oniseerde straling van de zonnewind. De invloedzone van het aardmag足 netisch veld in de ruimte, die vele duizenden kilometers ver in de ruimte reikt, wordt de magnetosfeer genoemd. Het aardmagnetisch veld wordt verder van de Aarde af steeds zwakker.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

026

Artikel

Kortnieuws Het Amerikaanse Solar Dynamics Observatory (SDO), een kunstmaan die onderzoek doet aan de zon, heeft op 4 maart een gedeeltelijke zonsverduistering waargenomen. Vanaf de aarde was nergens een eclips warneembaar ­ de schaduw van de maan raakte het aardoppervlak niet. Vanuit zijn geostationaire baan op een hoogte van 36.000 kilometer vloog SDO echter wél door de schaduw van de maan, zoals te zien is op deze opname, gemaakt op ultraviolette golflengten. Bron: NU / 05­03­2011.

Amerikaanse wetenschappers hebben ontdekt dat kleine bolletjes in een meteoriet die in 1969 in Mexico neerplofte een lange reis door het zonnestelsel hebben gemaakt. De kleine, ingesloten bolletjes, die officieel calcium­ aluminiumrijke insluitsels (CAI's) heten, behoren tot de oudste objecten in ons zonnestelsel. Ze zijn enkele millimeters groot en waarschijnlijk ontstaan in de tijd dat de eerste vaste stoffen condenseerden uit de restanten van de gasnevel waaruit de zon werd geboren. Uit analyse van de verschillende soorten zuurstofatomen, die een CAI in de zogeheten Allende­meteoriet bevat, blijkt dat het insluitsel materialen bevat die bij uiteenlopende temperaturen zijn gevormd. Uit de opbouw van het bolletje kan worden afgeleid dat de kern ervan in het binnenste deel van het zonnestelsel is gevormd. Later zou het meer naar buiten zijn verdreven om uiteindelijk weer naar het centrale deel terug te keren.

Daaruit kan de conclusie worden getrokken dat het oermateriaal waaruit de planeten van ons zonnestelsel zijn ontstaan flink in beroering was. Bron: NU / 05­03­2011.

Met de Europese Very Large Telescope in Chili zijn nieuwe opnamen gemaakt van de planeet bij de ster Bèta Pictoris. Ook zijn de massa en de temperatuur van de planeet gemeten. Bèta Pictoris is een jonge ster op een afstand van ruim 63 lichtjaar. Al meer dan 25 jaar is bekend dat deze ster omgeven is door een schijf van gas en stof waarin planeten kunnen ontstaan.

Het heeft echter tot 2009 geduurd voordat in deze schijf ook werkelijk een planeet werd opgespoord. Uit de nieuwe VLT­waarnemingen blijkt dat deze planeet zeven tot elf keer zo zwaar is als de planeet Jupiter. Zijn oppervlaktetemperatuur ligt tussen de 1100 en 1700 graden. Volgens het internationale team van sterrenkundigen dat de planeet onderzocht heeft, wijst deze hoge temperatuur erop dat de planeet nog maar kort geleden is ontstaan. Hij heeft gewoon nog niet de tijd gehad om de warmte kwijt te raken die hij ten gevolge van het samenklonteringsproces in de stofschijf heeft verkregen. Bron: NU / 05­03­2011.

Uit waarnemingen met de Amerikaanse infraroodsatelliet Spitzer blijkt dat de ruimte tussen de sterren rijker is aan zogeheten buckyballen dan gedacht. Buckyballen zijn de grootste moleculen die in de ruimte gevonden zijn. Het zijn zeer stabiele, bolvormige moleculen die geheel uit koolstofatomen bestaan. De Spitzer­waarnemingen laten zien dat de moleculen juist niet voorkomen op de schaarse plekken waar weinig waterstof aanwezig is, zoals tot nog toe werd gedacht. Ze zijn gewoon te vinden in omgevingen die rijk zijn aan waterstofgas. Dat is opmerkelijk, omdat laboratoriumexperimenten erop wezen dat de aanwezigheid van waterstof de vorming van buckyballen belemmert. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de vorming van de ballen in de ruimte zich op een andere manier voltrekt dan aanvankelijk werd aangenomen. Er zijn aanwijzingen dat ze ontstaan door de inwerking van ultraviolette straling op koolstofhoudende stofdeeltjes. Daarbij zouden niet alleen

buckyballen gevormd worden, maar ook groter koolwaterstofmoleculen. Bron: NU / 05­03­ 2011.

Een gezamenlijke Marsmissie van de Verenigde Staten en Europa dreigt niet door te gaan vanwege een gat in de begroting. Dat blijkt uit een nieuw rapport. De Amerikaanse en Europese ruimtevaartorganisaties NASA en ESA hebben een overeenkomst gesloten om in 2018 twee robotverkenners te sturen naar de rode planeet. De Amerikanen komen echter ongeveer een miljard dollar (0,7 miljard euro) tekort om de missie te kunnen bekostigen. Dat heeft het onafhankelijke onderzoeksorgaan US National Research Council berekend, zo meldt BBC News. De onderzoekers adviseren de NASA om de kosten van de missie omlaag te brengen, bijvoorbeeld door minder instrumenten te gebruiken. Wanneer dit niet lukt, moet de missie mogelijk helemaal worden geschrapt. Voor de Marsmissie maken zowel de Verenigde Staten als Europa een Marsrover.

De verkenners worden gelanceerd met één raket, waardoor beide partijen de brandstofkosten kunnen delen. De Europese rover ExoMars gaat boringen verrichten op Mars en zal zoeken naar levensvormen.De Amerikaanse robotverkenner Max­C moet stenen verzamelen, die op aarde kunnen worden geanalyseerd. Als de Amerikaanse missie niet doorgaat, moet de Europese ruimtevaartorganisatie ESA alle brandstof­ kosten zelf betalen. De kans is groot dat daar geen geld voor is en dat ook de lancering van de Europese Marsrover dan wordt afgelast.

Bron: NU / 09­03­2011.

Op 31 januari hebben astronomen van de universiteit van Hawaï voor het eerst in drie jaar weer opnamen kunnen maken van de planetoïde Apophis. Dat is donderdag bekendgemaakt. Kort na zijn ontdekking in 2004 leek het erop dat dit ongeveer 270 meter grote rotsblok in 2029 de aarde zo dicht zou naderen, dat het tot een botsing zou kunnen komen. Later onderzoek wees echter uit dat het object op een veilige afstand van enkele tienduizenden kilometers langs onze planeet zal scheren. Niettemin wordt Apophis nog steeds tot de 'potentieel gevaarlijke' planetoïden gerekend, niet in de laatste plaats omdat zijn scheervlucht in 2029 een onvoorspelbare uitwerking zal hebben op de baan die hij volgt. Het kan dus niet helemaal worden uitgesloten dat Apophis later deze eeuw alsnog op onze planeet inslaat, al lijkt die kans vooralsnog heel klein. De opnamen van 31 januari zijn de eerste in een lange reeks die tot een betere bepaling van de omloopbaan van Apophis moet leiden. In 2013 zal de planetoïde al een keer dicht genoeg bij de aarde komen om hem met behulp van radarinstrumenten te onderzoeken. Bron: NU / 10­03­2011.

De aardbeving in Japan heeft de dag iets korter gemaakt. De beving heeft de draaiing van de aarde vrijdag met 1,6 microseconden versneld.

De as van de aarde is 15 centimeter verschoven. Expert Richard Gross van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft dat berekend. Een microseconde is een miljoenste seconde. De versnelling was iets meer dan het effect van de aardbeving in Chili vorig jaar. Het meeste effect was er bij de beving in het Indonesische Sumatra in 2004.

Toen duurde de dag 6,8 microseconden korter.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Apophis, voorheen 2004 MN4 genoemd, is een aardscheer­ der die eind 2004 verontrusting veroorzaakte. De eerste waar­ nemingen van de planetoïde wezen op een relatief grote kans dat Apophis in 2029 de aarde zou raken. Latere waarnemingen brachten de mogelijk inslagdatum op 2036 en lieten de kans op een inslag op de aarde of maan variëren van 1,6% tot praktisch 0.

Momenteel gaat de NASA er van uit dat de kans op een inslag 1 op 250.000 bedraagt.

Russische onderzoekers ach­ ten de kans op een botsing groter. www.nasa.gov

027

Lancering in de kijker: Glory Kris Christiaens

Kris Christiaens is reeds sinds jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Hij is tevens de beheerder van de populaire www.spacepage.be en www. belgiuminspace.be websites.

028

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

029

Astrofoto v/d maand Wie aan astrofotografie doet moet het nodige geduld hebben. Want nevenstaande foto is maar liefst zo'n 4,5 uur belicht, verspreid over twee nachten. En dat in de voorlopig nog van lichthinder gespaarde provence. De gebruikte teles­ coop is een TeleVue NP101 IS gebruik makend van een SBIG ST8300 CCD camera op een EM­200 montering. De vak­ kennis kwam van Pieter Vandevelde uit Brugge. En het resultaat... zegt alvast meer dan duizend woorden !

Astrofotografie is een speciali­ satie binnen de fotografie dat zich richt op het nemen van foto's van objecten aan de nachtelijke hemel, zoals planeten, sterren en zgn. Deep sky objecten. In West­Europa zijn er veel amateurs die zich bezighouden met astrofoto­ grafie.

Astrofotografie wordt gebruikt om objecten zichtbaar te maken die te zwak zijn om met het blote oog waar te nemen.

Dit is mogelijk omdat zowel klassieke als digitale camera's in staat zijn om over een langere periode voldoende lichtdeeltjes te verzamelen.

De eerste astrofoto wordt toegeschreven aan John William Draper, die in 1840 een foto nam van de Maan. Zijn zoon, Henry Draper, fotogra­ feerde in 1880 als eerste de Orionnevel, wat in feite de eerste vastlegging was van een Deep Space Object. Sinds het begin van de jaren '90 zijn de meeste professionele observatoria overgeschakeld op het gebruik van CCD camera's. Door de techno­ logische ontwikkeling wordt de ccd­camera ook meer en meer gebruikt door de amateur­ astronoom. Ook het gebruik van de digitale camera kent een sterke opkomst in de astrofotografie en heeft de klassieke emulsie vrijwel verdrongen.

Door de lichtvervuiling is het maken van goede astrofoto's een moeilijke taak. Hierdoor zoeken vele amateurs regel­ matig donkere hemels op.

Enkel het gebruik van dure camera's, speciale filters, ... kunnen iets doen aan de lichtvervuiling, maar maken ook dat astrofotografie enkel weggelegd is voor de gegoede amateurs.

031

What the bleep do we know ?!

Voordracht

Documentaire

What the Bleep Do We Know!? is een nieuw soort film. Het bestaat gedeeltelijk uit interviews, een verhaallijn en gedetailleerde en inspirerende visuele effecten en animaties. De hoofdrolspeelster, Amanda, wordt gespeeld door Oscar winnares Marlee Matlin (Children of a Lesser God). Nadat haar dagelijkse, weinig inspirerende leven uit elkaar valt, komt ze in een wereld terecht die door wetenschappers wordt aangeduid als de kwantumfysica. Met Nederlandstalige ondertitels !

Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur op vrijdag 1 april 2010.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw ­ www.astro­event­group.be ­ Deelname is GRATIS

Stones cannot fall from the sky Voordracht

Door dhr. Philippe Corneille

« Stenen kunnen niet uit de lucht vallen want er zijn geen stenen in de lucht » Met deze uitspraak maakte de Franse scheikundige Antoine Laurent de Lavoisier zijn visie duidelijk inzake meteoren en meteorieten. Echter aan het begin van de 19de eeuw ontdekken diverse astronomen objecten tussen de banen van Mars & Jupiter en werd de asteroïdengordel geleidelijk in kaart gebracht. De Duitse fysicus Ernst Chladni en de Franse wiskundige Jean­ Baptiste Biot waren na de val van de Pallas (1772 Siberië), L’Aigle (1803 Frankrijk) en Chassigny (1815 ­ Frankrijk) meteorieten overtuigd van de kosmische origine van deze donderstenen...

Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur op vrijdag 6 mei 2010.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw ­ www.astro­event­group.be ­ Deelname is GRATIS

Kortnieuws Het groeiproces van een jonge ster gaat met horten en stoten. En dat is gunstig voor het ontstaan van planeten en 'babysterren', zo blijkt uit een nieuw Brits computermodel. Sterren ontstaan uit samentrekkende wolken van voornamelijk waterstofgas. Het materiaal uit die gaswolk valt niet rechtstreeks op de ster­in­ wording, maar verzamelt zich in een schijf daaromheen. Die schijf bevat vaak voldoende materiaal voor de vorming van nóg een (kleine) ster of een aantal planeten. Maar dat vormingsproces wordt gehinderd door de grote uitbarstingen die de centrale jonge ster vertoont. Het Britse computermodel laat echter zien dat die ster het grootste deel van de tijd 'slaapt'. Steeds als hij een flinke portie materie uit de omringende schijf tot zich genomen heeft, is hij weer een paar duizend jaar rustig.

En ondertussen verzamelt de accretieschijf nog steeds gas en stof uit de omgeving. Volgens de onderzoekers duren de rustige perioden van de ster lang genoeg om de accretieschijf zo omvangrijk te laten worden, dat hij in stukjes uiteenvalt. Afhankelijk van de grootte van deze fragmenten kunnen daaruit planeten of kleine sterren ontstaan. De nieuwe theorie kan een verklaring bieden voor het ontstaan van sterren die meer dan vijf keer zo licht zijn als onze zon.

Deze 'babysterren' vertegenwoordigen meer dan zestig procent van alle sterren in ons Melkwegstelsel. 09­03­2011.

De afgelopen jaren waren er heel erg weinig zonnevlekken zichtbaar op het oppervlak van de zon. Vooral in 2008 en 2009 hadden wetenschappers veel meer zonnevlekken verwacht. Maar het bleef stil. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA sponsorde een onderzoek om te achterhalen waar de donkere vlekken op de zon bleven. De resultaten van dit onderzoek zijn nu binnen. “Plasmastromingen in de zon hielden de vorming van zonnevlekken tegen en hierdoor werd het zonneminimum verlengd”, concludeert hoofdonderzoeker Dibyendu Nandi van het Indian Institute of Science Education & Research. Dit blijkt uit computersimulaties die wetenschappers uitvoerden. Plasmastromingen veroorzaken magnetische velden op de zon. Deze magnetische velden zorgen vervolgens voor zonnevlammen en zonnevlekken. Des te meer zonnevlekken, des te groter de kans dat er grote zonnevlammen op het oppervlak van de zon ontstaan. Hoewel het plasma met een gemiddelde snelheid van 65 kilometer per uur van de evenaar naar de polen stroomt en weer terug, kan de snelheid sterk variëren. Zo kan het zijn dat plasmastromingen de eerste helft van een elfjarige zonnecyclus een hogere snelheid hebben dan in de tweede helft.

Hierdoor kan een tweede deel van de zonnecyclus minder actief zijn, zoals de afgelopen jaren het geval was. Is het mogelijk om het toekomstige gedrag van de zon te voorspellen? Wetenschappers proberen een poging te doen, bijvoorbeeld door het nieuwe Solar Dynamics Observatorium te gebruiken.

Dit observatorium houdt bewegingen op het oppervlak van de zon in de gaten. Daarnaast is het ruimteobservatorium in staat om een kijkje te nemen in de zon, waar plasmastromen de dienst uitmaken. “Ooit zullen we het mysterie van de zonnevlekloze zone voor eens en voor altijd oplossen”, denkt Lika Guhathakurta van NASA. Tot die tijd blijft de grillige zon een onopgelost raadsel. 09­03­2011.

Een omvangrijk waarnemingsprogramma met de twee jaar oude Wide Field Camera 3 aan boord van de Hubble Space Telescope heeft een nieuwe, precieze waarde opgeleverd voor de Hubble­constante, een maat voor de uitdijingssnelheid van het heelal. De nieuwe waarnemingen aan verre supernova's

bevestigen ook de theorie dat de uitdijingssnelheid van het heelal in de loop van de tijd steeds hoger wordt als gevolg van een mysterieuze donkere energie in de lege ruimte.

Volgens de onderzoekers, onder leiding van Adam Riess van het Space Telescope Science Institute, rekenen de nieuwe metingen af met een alternatieve verklaring voor die in 1998 ontdekte versnellende uitdijing.

De waargenomen versnelling zou eventueel een schijnbaar effect kunnen zijn, veroorzaakt doordat ons Melkwegstelsel zich min of meer in het middelpunt van een miljarden lichtjaren groot gebied bevindt waarin de dichtheid aan sterrenstelsels substantieel lager is dan in de omgeving. Die alternatieve verklaring is echter niet in overeenstemming met de nieuwe metingen, die op 1 april gepubliceerd worden in The Astrophysical Journal. De nieuwe precisiewaarde voor de huidige Hubble constante bedraagt overigens 73,8 kilometer per seconde per megaparsec; de onzekerheid in deze waarde bedraagt slechts 3,3 procent.

Bron: NU / 15­03­2011.

Met de ruimtesonde Cassini zijn aanwijzingen gevonden dat er in de lente een regen van methaan valt op de duinen aan de evenaar van Titan (Science, 18 maart). Eerder was al gebleken dat er op de grote, ijskoude Saturnusmaan een weercyclus plaatsvindt die enigszins vergelijkbaar is met die op aarde.

Anders dan op onze planeet gaat het echter niet om een waterkringloop, maar om een kringloop van methaan. Hoewel er dichter bij de polen van Titan al methaanmeren waren ontdekt, leek het gebied rond de evenaar 'droog' te zijn. Weliswaar zijn daar rivierbeddingachtige structuren waargenomen, maar die werden beschouwd als overblijfselen uit een natter verleden. Een internationaal team van wetenschappers heeft onlangs echter plotselinge afnamen geconstateerd in de oppervlaktehelderheid rond de evenaar van Titan. Deze verdonkeringen traden op na een periode dat er boven het gebied wolken waren verschenen. Volgens de onderzoekers kan dat allerlei oorzaken hebben, van gewone stormen tot vulkanisme. Maar het lijkt nog het meest waarschijnlijk dat het effect is veroorzaakt door een neerslag van vloeibare methaan. Cassini observeert de Saturnusmaan al sinds 2004, maar heeft sindsdien nog maar een kwart Titanjaar meegemaakt ­ ruwweg de overgang van zomer naar lente op het zuidelijk halfrond.

Atmosfeermodellen voorspellen voor die periode een grotere kans op neerslag. Het is dus denkbaar dat de droge rivierbeddingen in het gebied van veel recentere datum zijn dan gedacht.17­03­2011.

De Amerikaanse NASA heeft het vijfde en laatste deel van de waarnemingsgegevens van de Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) openbaar gemaakt. LRO draait in een baan over de polen van de maan en legde van september 2009 tot september 2010 het oppervlak van onze naaste buur in het heelal gedetailleerder vast dan ooit. Behalve foto's waarop soms details van een meter zichtbaar zijn, is ook de infraroodhelderheid van de maan in kaart gebracht, alsmede de mineralogische samenstelling, de temperatuur, de topografie en ruwheid van het oppervlak, de hellingen van bergen en kraterwanden, enzovoort. In totaal gaat het om ruim 192 terabytes aan gegevens ­ genoeg om 41.000 dvd's te vullen. Alle LRO­ foto's (in veel gevallen samengevoegd tot indrukwekkende mozaïeken) zijn voor iedereen beschikbaar via het zogeheten Planetary Data System.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Op bovenstaande foto ziet u de Aarde, Titan en de Maan op schaal.

Titan of Saturnus VI is de grootste maan van Saturnus en ­ op Ganymedes na ­ de grootste van het zonnestelsel.

Met een diameter van 5151 km is hij groter dan de planeet Mercurius. Christiaan Huygens ontdekte Titan op 25 maart 1655 met behulp van een telescoop die zijn broer Constantijn had gebouwd.

Huygens noemde de maan Saturni Luna, oftewel kortweg "Saturnusmaan". De Engels­ man John Herschel doopte de maan in 1847 om tot "Titan".

Doordat een dikke smoglaag het oppervlak van Titan permanent aan het zicht onttrekt, komt de kennis over deze Saturnusmaan vooral van het bezoek van ruimtesondes zoals de Voyagers en Cassini­ Huygens. http://saturn.jpl.nasa.gov/

033

Media 足 NASA ontdekt opnieuw buitenaards leven Redactioneel

Rubriek

Een supernova (meervoud : supernovae of supernova's) is het verschijnsel waarbij een ster op spectaculaire wijze explodeert: een supernova足 uitbarsting is herkenbaar aan de enorme hoeveelheid licht die erbij wordt uitgestraald. De ster vlamt op met de lichtkracht van honderden miljoenen tot meer dan een miljard zonnen.

Supernovae ontstaan via twee mechanismen: ten eerste zijn ze het natuurlijk levenseinde van alle zware sterren (supernovae typen Ib, Ic en II)余 ten tweede kunnen witte dwergen in nauwe dubbel足 sterren zich ontwikkelen tot een supernova (type Ia). De chemische elementen met een atoomnummer groter dan dat van ijzer danken hun ontstaan aan supernova's.

035

ESA 足 Groen licht voor derde generatie Meteosats Red. / ESA

Meteosat is de naam van een serie geosynchrone weersatel足 lieten van de Europese ruimtevaartorganisaties ESA en EUMETSAT. De nog actieve satellieten bevinden zich in een geostationaire baan ter hoogte van de evenaar. De Meteosat satellieten zijn voor het merendeel operationeel voor het gebied Europa en Afrika.

Na een verloop van tijd worden de satellieten langs de evenaar naar een andere lengtegraad verplaatst om daar nog een aantal jaren dienst te doen, zoals de Meteosat 7 thans operationeel is voor het gebied Zuid足Azi谷.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

036

Artikel

037

Sterrenkunde op de iPhone en iPad Kris Christiaens

Deze besproken programma's, alsook een hoop bijkomende, kan je terugvinden in de Apple App Store of via de onder足 staande website.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

038

Artikel

Alle gasplaneten uit het zonne­ stelsel vertonen een systeem van ringen, maar dat is pas op het einde van de 20e eeuw ontdekt. Het ringensysteem van Saturnus is verreweg het opvallendste en ook al veel eerder waargenomen. In 1610 keek Galileo Galilei naar Saturnus en zag drie objecten in plaats van één. Vol verbazing hield Galilei het er op dat de planeet twee handvatten (ansae) had. Toen hij twee jaar later nog eens keek waren deze verdwenen waarna ze twee jaar later weer verschenen, nu duidelijker dan ooit. Een halve eeuw later kon Christiaan Huygens dankzij de verbeterde telescooptechniek in 1655 als eerste bevestigen dat deze ansae eigenlijk een ring rond de planeet was.

Huygens beschreef een dunne platte ring die de planeet nergens raakte. Dit werd aanvankelijk met enige scepsis ontvangen, maar werd door Richard Hooke en Giovanni Cassini bevestigd. Bron: NASA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

039

Boekbespreking : Ambassadors from Earth Philippe Corneille

Een inslagkrater (of inslag­ bekken) is een krater (een komvormige of ringvormige landschapsvorm) die in de bodem van een hemellichaam achterblijft na de inslagproces van een ander hemellichaam.

Het inslaande lichaam is meestal een meteoriet, die ofwel van een komeet ofwel van een planetoïde afkomstig kan zijn. Het getroffen lichaam kan iedere planeet, maan of planetoïde zijn met een vast oppervlak. Inslagkraters komen voor op planeten en manen. Bij het ontstaan van het zonnestelsel bleef veel puin rondzwerven dat op de plane­ ten insloeg. Daardoor vertonen veel inactieve planeten (zoals Mercurius) en manen (zoals onze Maan) nu nog veel inslagkraters. Op planeten (zoals onze Aarde) of manen (zoals de Jupitermaan Io) die geologisch actief zijn of een behoorlijke dampkring hebben, vindt men veel minder inslagstructuren doordat ze zijn uitgewist door erosie en landschaphernieuwing. Krater­ tellingen zijn dan ook een belangrijke gegevensbron voor planetologen om schattingen van de leeftijd van planeet­ oppervlakken te maken.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

040

Artikel

041

Gaat de Zon de broeikas stoppen ?

Red. / M. Hulspas

De Australische wetenschap足 pers gebruikten de Europese Very Large Telescope in Chili om hun waarnemingen mee te doen. Bron: ESO.

042

Artikel

Kortnieuws De Amerikaanse parlementariër Gabrielle Giffords is van plan op 19 april aanwezig te zijn bij de lancering van de space shuttle Endeavour, waar haar man Mark Kelly kapitein van is. Dat heeft haar woordvoerder gezegd, meldde nieuwszender CNN. Giffords werd begin januari in het hoofd geschoten in Tucson, in de staat Arizona. Bij de schietpartij vielen toen zes doden en dertien gewonden. Volgens de woordvoerder is Giffords genoeg hersteld om naar Florida te gaan, waar de lancering plaats heeft. Volgens het ziekenhuis in Houston waar het congreslid ligt, gaat het herstel van de politica voorspoedig. De Endeavour zal voorlopig de voorlaatste shuttle zijn die NASA de ruimte in schiet. Het Internationale Ruimtestation (ISS) is de bestemming van het ruimteveer. Bron : ANP / KVE / 11­03­2011.

De verwoestende aardbeving die vorige week vrijdag Japan heeft getroffen, heeft ook in de ruimte gevolgen.Zo is het vluchtleidingscentrum voor het Japanse segment van het Internationaal Ruimtestation ISS zo zwaar beschadigd dat NASA de controle over de Japanse systemen heeft moeten overnemen.

Het betreft de systemen voor het Japanse onderzoekslabo Kibo en de pas aangehechte cargo HTV­2. Ook heeft de opening van het luik van het onbemande vrachtruimteschip vertra­ ging opgelopen. Het Japanse ruimtevaart­ bureau Jaxa dat het Kakuda Space Center, dat onderzoek doet naar raketmotoren, nog steeds gesloten is. Voor andere centra, zoals Tsukuba, luidt het dat bezoeken voorlopig niet mogelijk zijn. De lanceerbasis Tanegashima is van de tsunami gespaard gebleven. Bron : Belga / EDP / 17­03­2011.

De lancering van een in Joeri Gagarin omgedoopte Sojoez naar het Internationaal Ruimtestation ISS is nu voorlopig voor 5 april voorzien. Het was immers niet mogelijk om de capsule op 30 maart naar het ruimtestation te sturen. Dat hebben bronnen op de ruimtehaven Bajkonoer en binnen de Russische ruimte­ vaartindustrie gezegd. Normaal gezien zou vanop Bajkonoer de Sojoez TMA­21 op 30 maart naar het ISS vertrekken. De Russen Aleksandr Samokoetjajev en Andrej Borisenko en de Amerikaan Ronald Garan zouden de ruimtecapsule besturen. Maar bij tests was een panne in het (Kvant­V­tweewegsradio) com­ municatiesysteem van de Sojoez gevonden, te wijten aan een defecte condensator. Er kwam daarom uitstel. Het is nu de bedoeling de Sojoez in april af te vuren, met 7 april als reservedatum. Het Russisch ruimtevaartbureau Roscosmos zou morgen de knoop doorhakken.

Bron : Belga / TVL / 17­03­2011.

Iran heeft naar eigen zeggen een zelf vervaardigde nieuwe ruimtecapsule succesvol getest. De lege capsule is door een nieuwe draagraket, de Kavoshgar­4, gelanceerd, zo heeft het persbureau Irna vandaag gemeld. De Kavoshgar­4 kan een nuttige lading 120 km hoog brengen. Iran timmert al jaren aan een ambitieus ruimtevaartprogramma. In 2009 slaagde Teheran er voor het eerst in met zijn Safir­2 draagraket een zelf gebouwde satelliet in de ruimte te brengen. Vorig jaar pakte Iran uit met drie nieuwe communicatiesatellieten en de zelf gebouwde draagraket Simorq die een kunstmaan van 100 kilo kan lanceren. Ook vorig jaar stuurde het land met een Kavoshgar­ 3 enkele diertjes de ruimte in. In februari kondigde president Mahmoed Ahmadinejad aan dat zijn land in de komende twaalf maanden meerdere zelf gemaakte satellieten zou lanceren. Teheran wijst westerse bezwaren van de hand. Iran wordt er immers van beschuldigd dat zijn ruimtevaartprogramma militaire doeleinden heeft. De technologie voor

draagraketten kan volgens de VS en Israël voor ballistische raketten dienen en die zouden kernkoppen kunnen meevoeren. Bron: Belga / TVL / 17­03­2011.

Een Russische Sojoezcapsule met aan boord drie bemanningsleden van het Internationaal Ruimtestation (ISS) is vandaag veilig geland in de steppes van Kazachstan. Dat hebben het Russische ruimtecontrolecentrum Tsoep en het persbureau Interfax gemeld. Het gaat om de Russische kosmonauten Alexander Kaleri en Oleg Skripotchka en de Amerikaanse astronaut Scott Kelly. Zij keerden naar de aarde terug na een verblijf van vijf maanden in het ISS. Ze verkeren naar verluidt in goede gezondheid.

Scott Kelly beëindigde zijn missie ongeveer een maand voor het Amerikaanse ruimteveer Endeavour op 19 april naar het ISS vertrekt.

Bevelhebber daarbij is zijn tweelingbroer Mark Kelly, de echtgenoot van het Amerikaanse Congreslid Gabrielle Giffords, die begin januari in het hoofd geschoten werd in Tucson (Arizona) en intussen revalideert. De volgende Sojoezvlucht naar het ISS is ook voorzien in april. Oorspronkelijk was die gepland voor 30 maart, maar technische problemen met het communicatiesysteem noopten tot uitstel. De lancering zal nu plaatsvinden een tiental dagen voor de vijftigste verjaardag van de eerste bemande ruimtevlucht. Op 12 april 1961 werd de Russische kosmonaut Joeri Gagarin de eerste mens die een ruimtereis maakte. Bron: Belga / TVL / 17­03­2011.

Afgelopen donderdag heeft de Amerikaanse ruimtesonde Stardust, van een afstand van 312 miljoen kilometer, zijn laatste signalen naar de aarde gezonden. Kort daarvoor was voor het laatst de raketmotor van de ruimtesonde gestart, om precies te kunnen vaststellen hoeveel brandstof er nog in de tank zat na zijn ontmoeting met komeet Tempel 1, in februari van dit jaar. De vluchtleiding heeft precies gevolgd hoeveel brandstof er bij deze manoeuvre werd verbruikt, en deze meetwaarden vergeleken met het verwachte verbruik. De resultaten van dit afsluitende onderzoekje kunnen worden gebruikt om betere schattingen te kunnen maken van de brandstofbehoefte van toekomstige ruimte­ vluchten. Stardust heeft een lange, succesvolle missie achter de rug. Na zijn lancering op 7 februari 1999 heeft hij de planetoïde Annefrank gefotografeerd, deeltjes opgevangen in de omgeving van komeet Wild 2. Deze deeltjes zijn vervolgens in een capsule op aarde afgeleverd. Ten slotte maakte de Stardust nog een scheervlucht langs komeet Tempel 1. Alles bij elkaar heeft hij daarbij een afstand van bijna zes miljard kilometer afgelegd. Bron: NU / 25­ 03­2011.

De onbemande sonde Messenger heeft de eerste foto's van de planeet Mercurius doorgestuurd. Het tuig kon kiekjes maken van een deel van de planeet dat nog niet eerder door een ruimtetuig werd waargenomen. Dat heeft de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA meegedeeld. Messenger kwam op 17 maart in een baan rond Mercurius terecht. Dat is de planeet die met een afstand van 46 miljoen kilometer het dichtst tot de zon staat in ons stelsel. "De eerste beelden en de eerste metingen door de andere instrumenten vormen slechts de eerste druppel van de stroom aan nieuwe informatie die we het komende jaar kunnen verwachten", luidt het bij NASA. De 446 miljoen dollar (316 miljoen euro) dure sonde zal Mercurius een jaar lang bestuderen.

Bron: Belga / VSV / 30­03­2011.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Stardust (Engels voor sterren­ stof) is een onbemand ruimte­ vaartuig dat gelanceerd is op 7 februari 1999 en landde op 15 januari 2006 om 10:11 UT. Op 2 januari 2004 vloog het langs de komeet Wild 2, deed daar metingen en maakte foto's. Het unieke van dit project was dat Stardust tijdens zijn vlucht interstellaire stofdeeltjes opving en later, tijdens de ontmoeting met Wild 2, losvliegende komeetdeeltjes, en het opge­ vangen materiaal terug bracht naar de aarde ten behoeve van nader onderzoek. Naar de interstellaire stofdeeltjes wordt gezocht middels het citizen science­project Stardust@home.

In de herfst van 1995 kreeg het project groen licht, en in januari 1996 werd begonnen met de realisatie. Op 7 februari 1999 werd Stardust gelanceerd met behulp van een Delta 2 raket vanaf Cape Canaveral, Florida. www.nasa.gov

043

De hemelkalender Marc van der Sluys

044

Marc van der Sluys is postdoctoraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn werk richt zich op de evolutie van compacte dubbelsterren en het waar足 nemen van gravitatiegolven van witte dwergen, neutro足 nensterren en zwarte gaten met LIGO / Virgo en LISA. Hij geeft regelmatig populaire lezingen en maakt daarnaast de populair足wetenschappelijke website hemel.waarnemen.com.

Rubriek

045

Planetoïden, ook wel asteroï­ den, kleine planeten of mindere planeten genoemd, zijn stuk­ ken materie in ons zonne­ stelsel die zich evenals planeten in een baan om de zon bewegen. Er zijn er inmiddels ruim 300 000 bekend. Verreweg de meeste hebben banen tussen de planeten Mars en Jupiter. De grootste zijn bijna 1000 km groot, maar de overgrote meerderheid is zo klein als stof. Die laatsten zijn met een telescoop niet waarneembaar, maar ze komen veelvuldig als vallende sterren op aarde. Het materiaal schijnt vaak steen­ achtig te zijn, maar soms is het ijzer­ of nikkelhoudend en op grote afstand van de zon zijn er ook ijsplanetoïden.

046

Meteorenzwermen zijn zwer足 men van meteoren, vaak afkomstig van stof en gruis achtergelaten door kometen.

Wanneer een komeet in de buurt van de zon komt, gaat het ijs verdampen en via geisers door de korst van de komeet breken. Het stof dat hierbij vrijkomt, kan later een meteorenzwerm veroorzaken.

Interessant bij een meteoren足 zwerm is dat alle deeltjes uit dezelfde richting komen. Door het perspectiefeffect lijkt dan alsof de trajecten van de veroorzaakte meteoren, bij achterwaartse verlenging, uit een zelfde punt lijken te komen (net zoals de sporen van een lange, rechte spoorweg). Dit punt noemt men de radiant van de zwerm. Meteorenzwermen worden doorgaans genoemd naar het sterrenbeeld waarin hun radiant gelegen is. Omdat in de paar dagen dat een zwerm te zien is de aarde verder trekt in zijn baan verschuift de radiant enigszins.

047

De Lyriden is de naam van een meteorenzwerm. Eens in het jaar vliegt de aarde door deze zwerm heen rond 15 april tot 28 april. Dit veroorzaak een vallende sterrenregen van meteoren die in onze atmo足 sfeer verbranden. Het radiant van de meteorenregen ligt in het sterrenbeeld Lier. De bron van deze vallende sterren is de komeet C/1861 G1 Thatcher.

Deze zwerm wordt op aarde al waargenomen sedert 2600 jaar.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

048

Media: Het effect van zee­ijs Redactioneel

Rubriek

Zee­ijs is de benaming voor bevroren zeewater in de beide poolzeeën. Ook wordt het begrip soms gebruikt voor ijs dat vanuit andere wateren de zee opstroomt. Belangrijke vormen van zee­ijs zijn drijfijs (drijvende stukken ijs, die ontstaan uit grondijs), pakijs (op elkaar geschoven ijsschot­ sen) en ijs verbonden met het vasteland (fast ice). Zee­ijs bedekt per jaar gemiddeld 6,5 procent (22,5 miljoen km²) van de wereldzeeën. Doordat de oceanen uit zout zeewater bestaan, vindt de bevriezing plaats bij een temperatuur van ten hoogste ­1,8 °C. Het zee­ijs beslaat in de winter een groter gebied dan in de zomer.

Rondom Antarctica (aan de zuidpool) komt veel meer zee­ ijs voor dan bij de noordpool.

Zee­ijs speelt een belangrijke rol in het klimaatsysteem van de Aarde. Het overwegend met sneeuw bedekte zee­ijs ken­ merkt zich door een zeer hoog weerkaatsingsvermogen van het zonlicht. Waar door de ijsvrije oceaan een groot deel van de korte­golfstraling wordt geabso­rbeerd, reflecteert het zee­ijs deze straling juist. Deze zichzelf versterkende terugkop­ peling (ijs­albedo­feedback effect) heeft een grote invloed op de stralingsbalans.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

049

Supersymmetrie in het nauw L. Van Rooyen

Het standaardmodel van de deeltjesfysica is een theorie die alle krachten en deeltjes beschrijft waar materie van gemaakt is. In het standaard足 model komen drie verschil足 lende soorten deeltjes voor: quarks (paars), leptonen (groen) en bosonen of krachtdeeltjes (blauw). Het standaardmodel stamt uit 1967 en voorspelde het bestaan van enkele bosonen en quarks. Die werden later pas experimenteel aangetoond. Maar om het model compleet te maken, moet eerst nog het Higgsboson (niet afgebeeld) worden gevonden.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

050

Artikel

Wetenschappers verschillen van mening over hoe de SuSy­ deeltjes zich precies gedragen.

Er bestaan dan ook een flink aantal modellen voor super­ symmetrie. Het meest popu­ laire daarvan houdt onder andere in dat SuSy­deeltjes altijd in paren ontstaan, en dat het lichtste SuSy­deeltje stabiel is. Die populaire variant van SuSy wordt momenteel getest in de LHC. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

051

Woord v/d maand: Wegloopster Dirk Devlies

Dit infrarood beeld, van de NASA Wise telescoop, toont de wegloopster Zeta Ophiuchi die een schokgolf vormt in het interstellaire stof en gas. Bron: NASA / JPL足Caltech / Wise team.

052

Dirk Devlies is, naast lid van de Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van beheer. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woorden足 boek. Een omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Rubriek

053

In het centrum van het stervor足 mingsgebied 30 Doradus bevindt zich een enorme cluster van de grootste, heetste, massiefste sterren waarvan we weten. Deze sterren, die bekend staan als de stercluster R136, en die deel uitmaken van de omringende nevel zijn hier gevangen in deze prachtige afbeelding in zichtbaar licht, gemaakt met behulp van de Hubble Ruimtetelescoop. Gas足 en stofwolken in 30 Doradus, ook wel de Tarantulanevel genoemd, zijn gebeeldhouwd tot de langgerekte grillige vormen door krachtige winden en ultraviolete straling van deze hete clustersterren. De 30 Doradus nevel bevindt zich in een naburig melkwegstelselje, de Grote Magelhaanse Wolk, op een afstand van slechts 180.000 lichtjaar van ons vandaan. Binnen deze cluster kan men zo'n wegloopster terugvinden.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

054

Kortnieuws Het poolijs begint steeds sneller te smelten. Dat besluit NASA na een onderzoek met satellieten.

Het ijs op Antarctica en Groenland zou zelfs sneller smelten dan dat van gletsjers. In 2006 verloor de ijskap op Groenland en Antarctica een massa van 475 gigaton. Dat is voldoende om het zeeniveau jaarlijks met 1,3 mm te doen stijgen. De studie van Nasa duurde twintig jaar en jaarlijks ging op de beide ijsmassa's gecombineerd 36,3 gigaton ijs extra verloren.

Die jaarlijkse versnelling van het smeltproces ligt drie keer lager op gletsjers. Als de trend zich zou voortzetten, zal het zeeniveau nog meer stijgen dan in de voorspellingen van het VN­klimaatpanel IPCC. Op basis van de cijfers van NASA kan het zeeniveau tegen 2050 met liefst 32 centimeter toenemen. Bron: GB / 10­ 03­2011.

bevindingen op basis van gegevens van een wereldwijd netwerk van satellieten. Ze gebruikten vijf statistische methodes om de windsnelheden en golfhoogtes te berekenen, maar kwamen steeds tot dezelfde conclusies.

Het is vooralsnog onduidelijk waardoor de toename van wind en golven wordt veroorzaakt. Young vermoedt dat de opwarming van de aarde een rol speelt. “Als de oceanen steeds warmer worden, kan die energie leiden tot het ontstaan van sterkere stormen”, verklaart hij in het Britse tijdschrift New Scientist. “Daardoor zou de algemene windsnelheid en de hoogte van de golven kunnen toenemen." "Maar onze gegevens beslaan slechts twee decennia", aldus Young.

"We kunnen dit daarom nog niet met zekerheid zeggen.” Bron: NU / 25­03­2011.

De productiesnelheid van goedkope zonne­ cellen kan tien keer omhoog gaan, zonder dat ten koste gaat van het rendement van de cellen. Door de versnelde productie kunnen deze cellen, gemaakt uit amorf silicium, waarschijnlijk verder dalen in prijs. Dat meldt de Technische Universiteit van Delft. De kosten van elektriciteit uit zonnecellen liggen nog behoorlijk hoger dan bij conventionele, fossiele bronnen. Die hoge kosten hebben onder meer te maken met de eigenschappen van het meest gebruikte zonnecelmateriaal: kristallijn silicium.

"Een interessant alternatief voor kristallijn silicium is zogenoemd amorf silicium", zegt Miro Zeman van de TU Delft. "Dit materiaal heeft weliswaar een lager rendement dan kristallijn silicium, maar deze zonnecellen zijn wel goedkoper te produceren. Door de eigenschappen van het materiaal volstaan veel dunnere laagjes (...) dan bij kristallijn silicium."

Zonnecellen uit amorf silicium worden in de praktijk al geproduceerd. Maar de gebruikelijke productietechniek (het opdampen van laagjes uit silaangas) is te traag, met een te hoge kostprijs als gevolg.Promovendus Michael Wank richtte zich daarom opmerkelijk succesvol op de nieuwe productietechniek ETP­CVD (expanderend thermisch plasma chemische damp depositie). De productie­ snelheid ging uiteindelijk met een factor tien vooruit, met behoud van een goed rendement van ongeveer 7 procent. Opdat bij de productietemperatuur van ongeveer 350 graden celsius geen schade aan de zonnecellen zou ontstaan, paste Wank tijdens de productie een bombardement met ionen (geladen deeltjes) toe. Die voorzien het aangroeiende oppervlak van voldoende energie. Hierdoor was productie bij een veel lagere, en niet schadelijke, temperatuur van ongeveer 200 graden Celsius, mogelijk. Bron: Belga / ADB / 14­03­2011.

De Europese Commissie wil vanaf 2050 geen benzine­ of dieselauto’s meer in de centra van grote steden. Eurocommissaris Siim Kallas wil bovendien dat de helft van de middellange afstandsreizen per trein worden afgelegd in plaats van met de auto. Dat meldt de Britse omroep BBC maandag. Daarnaast wil de commissaris de uitstoot van schepen met 40 procent verminderen. Het voorstel van Kallas moet ervoor zorgen dat de uitstoot van kooldioxide in totaal met 60 procent wordt verminderd. Het voorstel heeft het over ‘één Europees transport gebied’. Er zou een ‘duidelijke verschuiving in reispatronen’ moeten plaatshebben om de afhankelijkheid van olie te reduceren. In 2050 moet de meerderheid van de mensen van de Europese Commissie een reis van meer dan driehonderd kilometer met de trein afleggen. 28­03­2011.

De windsnelheid boven zee en de hoogte van golven is in de afgelopen 23 jaar aanzienlijk gestegen. Dat blijkt uit een nieuwe analyse van satellietgegevens. Tussen 1985 en 2008 is het gemiddeld vijf tot tien procent harder gaan waaien boven zee. De windkracht boven de wereldoceanen neemt per jaar met ongeveer 0,25 tot 0,5 procent toe. Ook de hoogte van golven is in de afgelopen 23 jaar sterk gestegen. De hoogste golven zijn jaarlijks met een half tot een heel procent gegroeid. Dat melden onderzoekers van de Nationale Universiteit in Australië in het wetenschappelijk tijdschrift Science. “Het kan zijn dat we een opwaardse trend zien van iets dat in de toekomst weer zal afnemen,” verklaart onderzoeker Ian Young op Discovery News.

“Maar het feit dat we deze stijging wereldwijd waarnemen en zowel op het noordelijk als het zuidelijk halfrond, suggereert dat het gaat om een trend die zal doorzetten op de lange termijn.”De wetenschappers kwamen tot hun

Tussen 20u30 en 21u30 gisterenavond werden bij ons de lichten gedoofd ter ere van 'Earth Hour'. 134 landen en honderden miljoenen mensen verspreid over de hele wereld deden mee aan deze symbolische actie tegen de klimaatopwarming. Het initiatief komt van milieuorganisatie WWF. Sydney was als eerste aan de beurt. Alle lichten van het wereldberoemde Opera House werden zestig minuten uitgedaan. Ook het Brusselse stadhuis is een uur lang in duisternis gehuld. Schepen Faouzia Hariche (PS) en Damien Vincent, ceo van WWF­België, hebben rond 20.30 uur samen op de schakelaar gedrukt waarna de verlichting van het stadhuis uitging. Voor de stad Brussel is duurzaamheid belangrijk. Zo hangen vooral spaarlampen in het stadhuis.

Daarnaast hebben we aan de handelaars van de Grote Markt gevraagd om een uur lang hun lichten zo veel mogelijk te dimmen", aldus schepen Hariche.De actie 'Earth Hour ­ een uur voor de planeet' wordt al sinds 2007 gehouden.

Doel is de bevolking te sensibiliseren rond het overmatig energieverbruik en een uur lang geen elektriciteit te verbruiken. Werden onder meer (even) in het donker worden gezet: de Acropolis in Athene, de Eiffeltoren in Parijs, de Empire State Building in New York en de Christo Redentor in Rio de Janeiro. Ook heel wat particuliere huishoudens zouden aan de actie deelnemen, in Australië alleen al zo'n 10 miljoen mensen. "Het is niet zozeer de hoeveelheid energie die tijdens dat ene uur wordt bespaard die telt. De bedoeling is te tonen wat kan als iedereen samenwerkt", aldus één van de organisatoren. Bron: Belga / ADB / EDP / 26­03­2011.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Earth Hour, een actie van WWF om aandacht te vragen voor het overmatige elektriciteits­ verbruik door een uur lang geen elektriciteit te gebruiken.

Ook ons land deed mee, door de verlichting op de snelwegen een uur lang uit te schakelen.

In Brussel hulde het beroemde stadshuis zich een uur lang in duisternis. www.earthhour.be

055

Observatoria wereldwijd : 1,6m McMath­Pierce telescope Philip Corneille

McMP­schema: de 30,5 meter hoge verticale toren met 2,10 m kwartsglas lichtingang en de 100 meter ondergrondse lichtschacht met 1,61 m spiegel die het zonlicht terug kaatst naar de ondergrondse “spectr­ ograph shaft” of de waarne­ mingsruimte net onder grond­ niveau. Bron: NSO­McMP. Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Inter­ planetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

056

Rubriek

057

De McMP solar telescope bestaat in feite uit drie telescopen, elk met eigen heliostat en onbelemmerd lichtpad naar de ondergrondse waarnemings足 ruimtes. Bron: KPNO.

De auteur op Kitt Peak National Observatory met de McMath足 Pierce Solar Telescope, werelds grootste zonnetelescoop op de achtergrond. Bron: Philip Corneille Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

058

De AEG activiteitenkalender Redactioneel

Het gat in de ozonlaag boven Antarctica waargenomen door het SCIAMACHY instrument op 1 september 2005. Bron: KNMI / ESA.

060

Rubriek

Kortnieuws De planeet Mercurius krijgt voor de tweede keer in de geschiedenis bezoek van de aarde. De Amerikaanse sonde Messenger komt donderdag in een baan rond de planeet, na een reis van meer dan zes jaar. Een jaar lang zal de sonde Mercurius in kaart brengen. Het is het eerste grote onderzoek naar de planeet sinds de jaren zeventig. Mercurius is een kleine planeet, die in ons zonnestelsel het dichtst bij de zon staat. Veel is er niet over bekend en "veel van wat we wel weten, is behoorlijk verwarrend", aldus de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. Het onderzoek wordt gehinderd door de extreme omstandigheden op en rond Mercurius.

Zo dicht bij de zon moeten sondes onder meer enorme hitte en onverbiddelijke straling verduren. Vanaf de aarde is Mercurius moeilijk te zien. Daardoor heeft de wetenschap veel vragen nog niet kunnen beantwoorden. Zo is niet duidelijk uit welke materialen Mercurius bestaat. Ook is er op de planeet misschien ijs in kraters waar de zon niet schijnt. In het donker blijft de temperatuur honderden graden onder nul, ondanks de nabijheid van de zon. Ook heeft Mercurius misschien vulkanen. Door dat alles te onderzoeken hopen de wetenschappers beter inzicht te krijgen in het ontstaan en de ontwikkeling van ons zonnestelsel. De Messenger, gelanceerd in augustus 2004, is pas het tweede ruimtevaartuig ooit dat Mercurius bezoekt. Meer dan dertig jaar geleden scheerde de Amerikaanse sonde Mariner 10 drie keer langs de planeet. Met vage foto's bracht hij bijna de helft van Mercurius in kaart. Tot nauwkeurige metingen was de Mariner 10 echter niet in staat.

Bron : ANP / TVL. SRON Netherlands Institute for Space Research gaat met financiële steun van onderzoeksfinancier NWO een ruimtesimulator ontwikkelen. In de simulator, die de duisternis en de extreem lage temperaturen in het heelal nabootst, wil het ruimteonderzoeksinstituut zijn ruimte­instrumenten aan intensieve tests gaan onderwerpen. De eerste kandidaat is de infraroodspectrometer SAFARI, het toekomstige Europese zenuwcentrum van de Japanse ruimtetelescoop SPICA. SAFARI wordt uitgerust met ultragevoelige infrarood­ detectoren. Deze Transition Edge Sensors zijn door SRON ontwikkeld. De nieuwe technologie stelt echter veel hogere eisen aan het ijken van de instrumenten (kalibratie) en aan de testfaciliteiten op de grond, die zeer lichtdicht moeten zijn. De ruimtesimulator die SRON nu met financiële steun van NWO (circa 900.000 euro) gaat ontwikkelen, voldoet aan al die eisen. De totale kosten bedragen circa 1,2 miljoen euro; de simulator moet eind 2012 operationeel zijn. Bron : NU / 15­03­2011.

In het weekend van 11 t/m 13 maart 2011 werden in Nederland voor de 35ste keer de jaarlijkse Landelijke Sterrenkijkdagen gehouden. Op ongeveer 65 plaatsen in heel Nederland waren jong en oud welkom om een blik door een telescoop te werpen. Het weer was zacht en vooral op vrijdag was het op de meeste plaatsen redelijk helder. Vele duizenden mensen grepen daarom de kans aan en bezochten een kijkadres. Zij keken vooral naar de maan en later op de avond ook naar Saturnus. 15­03­2011.

Exoplaneet GJ 1214b, die tot de 'superaardes' wordt gerekend, is hoogstwaarschijnlijk niet in wolken gehuld. Dat blijkt uit vervolgonderzoek door hetzelfde team van astronomen dat eind vorig jaar een eerste analyse van de atmosfeer van deze planeet publiceerde. De atmosfeer van GJ 1214b wordt spectroscopisch onderzocht op momenten dat de planeet voor zijn moederster langstrekt. Tijdens zo'n planeetovergang worden specifieke golflengten

van het sterlicht door de atmosfeer geabsorbeerd, die kenmerkend zijn voor de chemische samenstelling ervan. De eerste metingen lieten twee mogelijkheden open. De ene was dat de planeet was gehuld in een waterstofrijke en zeer mistige atmosfeer, de andere dat de atmosfeer uit waterdamp en zwaardere gassen bestond.

De vervolgmetingen laten zien dat de eerste mogelijkheid geschrapt kan worden en dat de atmosfeer van GJ 1214b voor ongeveer tien procent uit waterdamp bestaat. De temperatuur op de planeet bedraagt ongeveer 280 graden Celsius. 15­03­2011.

Planeetonderzoekers van de Universiteit van Arizona hebben een nieuw, gedetailleerd fotomozaïek samengesteld van de achterkant van de maan, op basis van ruim 15.000 foto's die tussen november 2009 en februari 2011 zijn gemaakt door de groothoekcamera van de Lunar Reconnaissance Orbiter, die in een baan over de polen van de maan draait op een hoogte van slechts vijftig kilometer. Dit halfrond van de maan is vanaf de aarde nooit zichtbaar, omdat de maan tijdens zijn beweging rond de aarde altijd dezelfde zijde naar onze planeet gekeerd houdt. De eerste foto's van de achterzijde van de maan werden gemaakt door de Russische Loena 3 in 1959. Linksboven is de donkere Mare Moscoviense te zien (de Moskouzee); de donkere krater linksonder is Tsiolkovski. Deze week werden duizenden nieuwe foto's van de maanverkenner vrijgegeven. 15­03­2011.

Vooruitlopend op de aankomst van de NASA­ ruimtesonde Dawn, hebben wetenschappers een driedimensionaal model gemaakt van de planetoïde Vesta. Dit model, gebaseerd op de beste opnamen die van dit ruim vijfhonderd kilometer grote hemellichaam beschikbaar zijn, moet helpen beslissen op welke manier Vesta straks het beste in beeld kan worden gebracht.

Dawn zal in juli bij Vesta aankomen en vervolgens een jaar lang op een hoogte van een paar honderd kilometer om de planetoïde blijven cirkelen. In die tijd kan ongeveer tachtig procent van het oppervlak in kaart worden gebracht. Met name het noordelijke poolgebied zal op de foto's ontbreken, omdat dit in dat jaar niet door de zon wordt verlicht. 15­03­2011.

Het beeld op de achtergrond is een optisch beeld van Hanny's Voorwerp en nabijgelegen sterrenstelsel IC2497 (copy­ right: William Keel, Anna Manning, 3.5­m WIYN Teles­ cope). Op de voorgrond zijn de hoge resolutie beelden te zien (oranje en paars) die in het onderzoek zijn verkregen.

Twee hele compacte bronnen zijn waargenomen in de kern van sterrenstelsel IC2497 met het Europese netwerk van radiotelescopen, waaruit blijkt dat er een heel zwaar zwart gat aanwezig is in de kern van het stelsel.

De omliggende radiogolven zijn ontstaan uit een zogenoemde "nuclear starburst", een enorme uitbar­ sting van sterren in de kern van IC2497. Bron: Astron.

Astronomen van de Universiteit van Texas in Austin hebben een van de helderste supernova­explosies ooit ontdekt. Supernova's zijn de catastrofale explosies van zware sterren die aan het eind van hun leven zijn gekomen.

Ze kunnen een miljard keer zoveel energie uitstralen als de zon. De nieuw ontdekte supernova (2008am geheten) is echter nog eens honderd keer zo lichtsterk. Op aarde hebben we daar overigens niet veel van gemerkt: de supernova­explosie vond plaats in een sterrenstelsel op 3,7 miljard lichtjaar afstand (en strikt genomen dus ook 3,7 miljard jaar geleden ­ zo lang heeft het licht van de explosie erover gedaan om de aarde te bereiken). De extreme helderheid van de supernova is vermoedelijk het gevolg van de wisselwerking van het weggeblazen sterrengas met een schil van materie die in een eerder stadium door de ster de ruimte in is geblazen.

Die ster was waarschijnlijk een zogeheten Luminous Blue Variable ­ een extreem zware en hete veranderlijke ster met een massa van meer dan honderd zonsmassa's. In totaal zijn nu ruim tien van dit soort superlichtsterke supernova's gevonden. Ze zijn waarschijnlijk duizend keer zo zeldzaam als 'gewone' supernova's.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

061

Kortnieuws Recente gegevens van de Amerikaanse ruimtesonde Cassini laten zien dat de variaties in de radiostraling die Saturnus uitzendt seizoensafhankelijk zijn. Hierdoor lopen de variaties op het noordelijk halfrond niet gelijk met die op het zuidelijk halfrond. De radiostraling die Saturnus uitzendt, heeft golflengten in de orde van kilometers. Lang werd aangenomen dat deze straling, net als bij Jupiter, verband hield met de rotatietijd van Saturnus, die zich ­ bij gebrek aan vast planeetoppervlak ­ lastig laat vaststellen. Maar het lijkt er steeds meer op dat het ingewikkelder ligt. Toen Cassini in 2004 bij Saturnus aankwam, lieten de radiogolven van het noordelijke halfrond een periode van 10,6 uur zien, die van het zuidelijk halfrond een periode van 10,8 uur. Recente gegevens laten zien dat deze situatie aan het kantelen is: de periode van het noordelijk halfrond neemt toe, die van het zuidelijk halfrond neemt af. In maart 2010, zeven maanden na het begin van de lente op Saturnus, waren beide perioden gelijk. En inmiddels is de noordelijke periode 10,71 uur en de zuidelijke 10.54 uur. De Cassini­ onderzoekers denken nu dat de variaties in de radiostraling van Saturnus geen verband houden met de draaiing van de planeet.

Volgens hen moet de oorzaak worden gezocht met de stand van de zon die, net als op aarde, van seizoen tot seizoen verschilt. Hierdoor varieert ook de invloed van de zon op het magnetische veld van de planeet, dat de bron is van de waargenomen radiostraling. 22­03­ 2011.

Dankzij röntgenwaarnemingen door de Japanse satelliet Suzaku hebben astronomen meer inzicht gekregen in de eigenschappen van de Perseus­cluster, een relatief nabije samenscholing van sterrenstelsels. Uit het onderzoek blijkt onder meer dat zich in de buitengebieden van de ruim 10 miljoen lichtjaar grote cluster wolken heet gas hebben verzameld (Science, 25 maart). De schattingen van de hoeveelheid normale materie die clusters zoals de Perseus­cluster bevatten, liepen tot nog toe sterk uiteen. Om de een of andere reden leken de clusters minder normale materie te bevatten dan het kosmische gemiddelde. Maar die discrepantie lijkt nu te zijn opgelost. Bij eerdere onderzoeken is vooral naar de centrale delen van clusters gekeken.

Het Suzaku­onderzoek laat echter zien dat er ook daarbuiten veel gas zit. Alles bij elkaar heeft de Perseus­cluster een massa van 660 biljoen zonsmassa's ­ bijna duizend keer de massa van ons Melkwegstelsel. Volgens de onderzoekers komt het gas in de randgebieden van de cluster waarschijnlijk van buiten. Dat naar de cluster toe vallende gas, heeft de neiging om onregelmatig samen te klonteren, zo blijkt uit computersimulaties. Bron : NU / 25­ 03­2011.

De Europese gammasatelliet Integral heeft extreem hete materie waargenomen die op het punt staat om in een zwart gat te verdwijnen.

Of toch niet? De waarnemingen laten de mogelijkheid open dat een deel van de materie nog kan ontsnappen. Bij een zwart gat kun je maar beter niet in de buurt komen. Op enkele honderden kilometers van zijn 'oppervlak' kolkt de ruimte van de energierijke deeltjes en straling. Normaal gesproken zijn die deeltjes slechts een duizendste seconde van hun noodlottige einde verwijderd. Maar voor sommige van hen bestaat hoop. Dat blijkt uit de eigenschappen van gammastraling die afkomstig is van het object Cygnus X­1 ­ een zwart gat dat samen met een reuzenster een bizarre dubbelster vormt. De metingen van Integral, die verspreid over zeven jaar hebben plaatsgevonden, laten zien dat de omgeving

van dat zwarte gat één grote kluwen van magnetische veldlijnen is. En op sommige plaatsen is het magnetische veld zó sterk dat ze de deeltjes uit de zwaartekrachtsgreep van het zwarte gat kunnen losrukken en terug de ruimte schieten. Hoe dat wegschieten precies in zijn werk gaat, is overigens nog onduidelijk.

Mogelijk dat de Integral­metingen meer duidelijkheid over dit proces kunnen geven.

Bron : NU / 25­03­2011.

Aan de oorsprong van het leven op aarde zat mogelijk een luchtje. Dat stellen Amerikaanse wetenschappers na onderzoek van een monster van het klassieke Miller­Urey­ experiment dat in de vergetelheid was geraakt.

De Amerikaanse scheikundigen Stanley Miller en Harold Urey deden in 1953 en 1954 een reeks experimenten met flesjes die gevuld waren met een mengsel van water en de gassen waterstof, methaan en ammoniak.

Destijds werd verondersteld dat dit redelijk overeenkwam met de oorspronkelijke omstandigheden op de aarde. Het gasmengsel werd blootgesteld aan elektrische vonken, en na een paar weken kleurde het water bruin van de aminozuren ­ de bouwstenen van eiwitten.

Daarmee was aangetoond dat natuurlijke processen tot de vorming van grote organische moleculen konden leiden.

De beide scheikundigen voerden ook een paar varianten op hun experiment uit, waarvan zij de resultaten om onbekende redenen echter niet publiceerden. Bij één ervan werd het gas waterstofsulfide aan de nagebootste atmosfeer toegevoegd, een gas dat naar rotte eieren ruikt.

Uit analyse van een monster dat van dat experiment bewaard is gebleven, blijkt nu dat dit aanzienlijk meer aminozuren bevat dan de overige experimenten.

Volgens de onderzoekers wijst dit resultaat erop dat vulkanisme een belangrijke rol heeft gespeeld bij de vorming van organische stoffen die cruciaal waren voor het ontstaan van leven.

Vulkanische gassen zijn rijk aan waterstofsulfide en bovendien vinden in de stofwolken die vulkanen uitbraken vaak bliksemontladingen plaats. Eerder was al vastgesteld dat ook Miller­Urey­experimenten waarbij stoom was gebruikt extra aminozuren opleverden. 23­03­2011.

Het Urey­Miller­experiment, ook wel Miller­Urey­experiment ge­ noemd is een beroemd geworden experiment uit 1953 waarin Stanley Miller en Harold Urey aantoonden dat onder bepaalde omstandigheden com­ plexe aminozuren spontaan kunnen ontstaan. Het experi­ ment wordt gezien als aanwijzing voor hoe leven op Aarde uit anorganische stoffen, de zogenaamde oersoep, kan hebben ontstaan, en het was de eerste poging in die richting.

Het Miller­Urey­experiment was gebaseerd op de hypothese van Haldane en Oparin. www.e­nemo.nl

Zeven Canadese universiteiten hebben zich aangesloten bij een internationaal consortium dat in Noord­Chili een reusachtige submil­ limetertelescoop gaat bouwen. Het plan voor deze Cerro Chajnantor Atacama Telescope (CCAT) is afkomstig van de Cornell­universiteit en het California Institute of Technology. Later sloten zich ook andere Amerikaanse en Duitse universiteiten aan. Nu gaan dus ook zeven Canadese universiteiten aan het project deelnemen: Waterloo, British Columbia, Toronto, McGill, Western Ontario, McMaster en Calgary. CCAT wordt een 25 meter grote telescoop voor waarnemingen op submil­ limetergolflengten. Hij moet verrijzen op de 5600 meter hoge bergtop Cerro Chajnantor.

Zeshonderd meter lager, op de Chajnantor­ hoogvlakte, bouwen Noord­Amerika, Europa en Oost­Azië aan het krachtige ALMA­obser­ vatorium, ook voor submillimeter­golflengten, dat uit tientallen kleinere schotelantennes moet bestaan. CCAT is minder gevoelig maar krijgt een groter beeldveld dan ALMA. Het is de bedoeling dat de telescoop zogeheten surveys uitvoert waarbij interessante objecten gevonden worden die dan vervolgens in veel meer detail waargenomen kunnen worden door ALMA. Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

069

Sterrenbeeld v/d maand : Leeuw Dieter Janssoone

070

De Amerikaans schrijver Edward Everett Hale vertelt, reeds in 1869, in het kortverhaal The Brick Moon over een van bakstenen gebouwd ruimte足 station, bedoeld als hulp bij de navigatie op zee. Het was de eerste fictieve beschrijving van een ruimtestation.

Artikel

Ook dit jaar organiseert Eureka een daguitstap naar deze beurs ! www.eurekashop.be

Sasteria onder de sterren Filip Feys

072

Geboren in het jaar 1961 te Tielt en opgegroeid in Meulebeke ben ik een West Vlamink in hart en ziel. Mijn schoolperiode heb ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mijn beroep als hooggeschoold houtbewerker en later als leerkracht aan het VTI te Izegem. Ik ben getrouwd in 1981 met Chantal en samen hebben we een dochter.

Sharon is afgestudeerd als Bachelor in Elektro­Mechanica en Chantal is professioneel kunstenares. Reeds meer dan 30 jaar is astronomie een ver doorgedreven hobby voor mij.

Gestart met een 50mm kijkertje en lid van de VVS en later van de werkgroep Deep­Sky en zonwaarneming is mijn hobby veranderd in dagelijkse bezigheid. Bepaalde dromen om iets op te starten en mensen een kans te geven om de sterrenhemel te bewon­ deren heb ik altijd in mij gehad.

Griekenland lag ons beiden nauw aan het hart en de keuze was vlug gemaakt voor een locatie waar sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mij thuis hier op Kreta en ben ik één van de gelukkigen die van mijn hobby een beroep heb kunnen maken. Het derde jaar komt eraan en we kijken er terug naar uit om jullie wegwijs te maken in de wonderen van het heelal hier op Kreta.

Rubriek

073

De nieuwe Atik 314L thermo足 elektrisch gekoelde CCD cameras is specifiek ontworpen voor de serieuze amateur en is een waardige opvolger van de succesvolle Atik 16HR. Met een revolutionaire prijs / kwaliteits足 verhouding brengt de Atik 314L de nieuwste mogelijkheden op CCD gebied binnen ieders bereik.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

074

Zonnevlekken zijn relatief donkere vlekken op het oppervlak van de Zon. Het oppervlak van de Zon vertoont geregeld donkere vlekken. De zonnevlekken hangen samen met koelere plekken op de Zon. Hun aantal is een maat voor de activiteit van de Zon: hoe meer er te zien zijn, hoe actiever de Zon. Een actieve Zon produceert korte explosies van energie waarbij geladen deeltjes vrijkomen. Als die deeltjes de aardse atmosfeer binnendringen kunnen ze poollicht veroorzaken. De kans op poollicht is het grootst in jaren met veel zonne足activiteit.

Gemiddeld om de elf jaar verwisselt de Zon haar magnetische polen van plaats, de "actieve" periode. De laatste keer was in 2001 en de polen zullen zo blijven tot 2012, wanneer de polen opnieuw van plaats wisselen.

Deze poolverschuiving gebeurt altijd op het hoogtepunt van de toename in het aantal zonnevlekken, elke 11 jaar.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

075

Telescoop

Accessoires

Bresser 152/1200 EXOS 2

Bresser Super Plössl koffer

NIEUW !

De Bresser 152/1200 EXOS 2 is de droom van elke veeleisende amateursterrenkundige die gepassioneerd de Maan en de planeten obser­ veert. Bestudeer de allerfijnste rillen en kraters op de Maan, de poolkappen op Mars of de wolken­ banden en de grote rode vlek op Jupiter. Of de wonderbaarlijke ringen van Saturnus. Ontdek zelfs de groen­blauwe Uranus dankzij deze contrastrijke telescoop. Nieuw Bresser ontwerp !

NIEUW !

Deze gloednieuwe Bresser Super Plössl oculair­ koffer is de ideale starter­set voor elke beginnende amateurastronoom. Bevat de volgende 52° oculairs: 6,5mm, 9,5mm, 12,5mm, 15mm, 20mm, 32mm en 40 mm. Inclusief stijlvolle en stevige aluminium koffer !

1.059,50 euro

298,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Posters

DVD

De XXL muurposter(s)

IMAX ­ Hubble 3D

Deze indrukwekkende en kwalitatief zeer hoog­ staande muurposter, met 2,44 meter hoogte en 3,66 meter breedte, doet het hart van elke sterrenkundige sneller slaan. Ideaal voor in de studeerkamer, vereniging, sterrenwacht en / of museum. Ontdek onze vele tientallen XXL muur­ posters met diverse sterrenkundige en ruimte­ vaartgerichte thema's ! Exclusieve UK import !

Iedereen kent de adembenemende beelden van het heelal die de Hubble ruimtetelescoop heeft teruggezonden naar de aarde. Welnu, vanaf heden kun je de laatste Hubble reparatie, tijdens de STS­125 missie uit 2009, vanuit het standpunt van de astronauten beleven. Vastgelegd met een hoge resolutie IMAX­camera. Het eindresultaat omhelst zo'n 43 minuten uniek beeldmateriaal.

Binnenkort ook verkrijgbaar in BluRay versie.

Exclusieve USA import !

NIEUW

!

299,50 euro

32,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Boeken

NIEUW

Kits

Making beautiful deep­sky images

Solar rover

Steeds meer amateur astronomen maken schit­ trende deep­sky foto's. Maar hoe doen ze dat precies ? Dit voortreffelijke boek legt het u stap na stap uit zodoende ook u binnenkort de wonder­ baarlijke sterrenhemel kan vastleggen op de ge­ voelige plaat. Ondek ons gloednieuwe gamma (Engelstalige) 'Springer' boeken !

Plaats je 'Solar rover' op een gladde vloer, op een zonnige dag, en zie hem op verkenning gaan... zonder batterijen maar met de kracht van de Zon. Als dat niet 'cool' is ! Deze kit bevat : houder, zonnepaneel met bedrading, wielen, motor met bedrading, wormwiel, reflectoren en een uitvoerige handleiding. Ontdek ons uitgebreide gamma educatieve 'Green Science' kits.

!

28,50 euro

19,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Schaalmodellen

Vostok 1 (1/144)

NIEUW

!

De Vostok 1 was het eerste bemande ruimte­ vaartuig, gelanceerd in het kader van het Russische Vostokprogramma. Het werd op 12 april 1961 gelanceerd. Net 50 jaar geleden. De Sovjet kosmonaut Joeri Gagarin vormde de bemanning en werd daarmee de eerste mens in de ruimte.

Schaal: 1/44. Onderdelen: 102.

Hoogte: 24,5 cm.

Speelgoed

LEGO Space Shuttle Schiet de ruimte in met je eigen Space Shuttle (25 cm). En lanceer de satelliet, met behulp van de robot­arm, vanuit de bergruimte. Het avontuur kan beginnen ! Inclusief NASA astronaut en Hubble Space Telescope. !

19,50 euro

29,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Prijzen geldig tot 31­04­2011 of zolang de voorraad strekt. Levering in gans de Benelux (+ buurlanden) !

Raadpleeg geregeld onze website voor speciale promoties. Ontdek onze nieuwsbrief !

© Eurekashop

Science and fun for everyone ! www.eurekashop.be E­mail: info@eurekashop.be ­ Tel.: 059/51.83.88

n g en l everi en el u x ! k o o Nu an s d e B in g