Guidestar 04-2012b

ci a

al

do

ss i er

:

ri m ou t

Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw - Redactie@aegvzw.be - www.aegvzw.be - Jaargang 7 - April 201 2

pe

S kF Di r

Editoriaal

Frimout en andere helden...

Patrick Jaecques

Info - Patrick Jaecques is, naast grafisch

vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de diverse hemelse wonderen...

Foto - Deze nieuwe opname, gemaakt

002

met de VLT Survey Telescope (VLT), toont een grote variëteit aan onderling wisselwerkende sterrenstelsels in de jonge Herculescluster. De scherpte van de foto en het enorme aantal objecten dat in minder dan drie uur tijd is vastgelegd, vormen het bewijs dat de VST en zijn camera OmegaCAM uitermate geschikt zijn voor de verkenning van het nabije heelal. Deze foto is bijgesneden en toont niet het volledige beeldveld van de VST, dat één vierkante graad bestrijkt. Bron: ESO / INAF-VST / OmegaCAM.

Inhoudelijk 04 - Ruimtevaart in ons dagelijks leven.

1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker.

1 3 - Claim te snelle neutrino's onderuit ?

1 4 - Waterschaarste niet onder controle ...

1 5 - Rubriek : Ik heb een vraag...

1 6 - Rubriek : ESO. 1 8 - De ruimte blijkt slecht voor je ogen.

1 9 - Rubriek : De boekbespreking.

22 - Vulkanen actiever bij volle maan.

24 - Rubriek : Observatoria wereldwijd.

28 - Een ballon naar de grenzen van de ruimte.

29 - 220.000 Km grote radio-telescoop brengt ster in beeld.

32 - Rubriek : Astrofoto van de maand.

34 - Rubriek : Amateur-astronoom in de kijker.

36 - Soldaat krijgt persoonlijke satelliet.

37 - Rubriek : Lanceeroverzicht van de maand.

38 - Rubriek : ESA. 40 - Speciaal dossier : Dirk Frimout.

52 - Rubriek : Space History - Columbia STS-1 (deel 11 ).

59 - Dubbele planeto誰denbedekking waargenomen.

62 - Rubriek : Woord van de maand.

66 - Hubbles Cephe誰de in M31 Andromeda waargenomen.

69 - Verrekijkers gemaakt van botten ontdekt.

70 - Rubriek : Het AEG nieuws.

74 - Het in kaart brengen van de planeet Mars ...

78 - Zonnevlekkengroep 1 429 zorgt voor poollichtkansen.

84 - Rubriek : Hemelkalender.

88 - Rubriek : Sasteria onder de sterrenhemel.

Kris Christiaens Kris Christiaens Barry van der Meer Red. / Belga Redactioneel Rodrigo Alvarez Chiel Versteeg Redactioneel Marlies Ter Voorde Philip Corneille Redactioneel ASTRON Edwin Pottillius Philip Corneille Redactioneel Kris Christiaens ESA Herman Henderickx Danny Van Hoecke Harrie Rutten Dirk Devlies Chris De Pauw Caroline Hoek Redactioneel Philip Corneille Sander Vancanneyt Marc van der Sluys Filip Feys

Informatief Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF, Flash en iPad bestand, is een non-profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrieken worden onderhouden door Philip Corneille, Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan via redactie @aegvzw.be.

De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met diverse websites. Deze digitale publicatie kan genieten van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris. Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de diverse sponsoren kunnen we deze digitale publicatie gratis verspreiden.

Deze digitale publicatie is volledig ontworpen met gratis open-source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.

De Astro Event Group vzw, kortweg AEG, is een non-profit sterrenkundige vereniging voor volwassenen uit Oostende die ge誰nteresseerd zijn in sterrenkunde, klimatologie en / of ruimtevaart.

Iedereen met passie voor deze boeiende wetenschappelijke takken is er van harte welkom. Van absolute beginner tot ervaren amateursterrenkundige en dit voor een boeiende, leerrijke en vooral gezellige beleving van z'n hobby.

Ook wie niet in de ruime omgeving van Oostende woont heeft er baat bij om lid te worden. Want de vereniging staat ook in voor een resem andere realisaties. Van de diverse boeiende websites, tentoonstellingen, voordrachten, het jaarlijkse praktijkgerichte 'Starnights' evenement tot dit uitvoerige maandblad. Kortom, steun onze vereniging en stort vandaag nog 1 5,00 euro (of meer) op rekening nummer IBAN: BE84 9730 0675 3759 / BIC: ARSPBE22 met vermelding van "lidgeld" alsook uw naam, adres en e-mail. Wij danken u alvast voor uw steun !

Welke amateursterrenkundige droomt er niet van om via zo'n koepel, en met zo'n instrument, te kunnen waarnemen ?

003

Hoofdartikel Kris Christiaens

Ru i m tevaart i n on s d ag el i j ks l even Foto - Een zonnepaneel of PV-paneel

(van het Engelse 'Photo-Voltaic') is een paneel dat zonne-energie omzet in elektriciteit. Hiertoe wordt een groot aantal fotovolta誰sche cellen op een paneel gemonteerd. Ook de zonnecollector wordt soms tot de zonnepanelen gerekend, maar deze is op een ander principe gebaseerd, namelijk opwarming van een stromend medium, meestal water. De zonne-energie die zo wordt opgevangen is een vorm van duurzame energie, met andere voor- en nadelen dan energieopwekking met fossiele brandstoffen. Zonnepanelen worden ook toegepast voor energieopwekking in de ruimtevaart.

Meer weten over dit thema ?

www.esa.int

Foto - Het internationale ruimtestation

004

ISS (ISS staat voor International Space Station) is een ruimtestation dat in een baan om de aarde draait, en door verschillende landen betaald, gebouwd en bemand wordt. Op 20 november 1 998 werd de eerste module gelanceerd en sinds 2 november 2000 is het station permanent bewoond. Gedurende het eerste decennium van de 21 e eeuw is het station continu uitgebreid. Op 27 mei 2011 werd de bouw van het ISS voltooid met de installatie van de Alpha Magnetic Spectrometer (AMS), hoewel er nog twee Russische modules komen: Nauka ookwel Multipurpose Laboratory Module (MLM) en de Nodal Module.

Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

005

Foto - De afkorting komt van Magnetic

Resonance Imaging, beeldvorming met magnetische resonantie. Een oudere naam is NMR-scanner, van Nuclear Magnetic Resonance, oftewel kernspinresonantie. Deze term is in onbruik geraakt, omdat hij bij leken een (volledig onjuist) beeld van kernreacties en schadelijke straling opriep. De eerste die zich realiseerde dat met NMR beelden van levend weefsel konden worden gemaakt was begin 1 970 de Amerikaanse biofysicus Raymond Damadian. Tegen 1 977 kon hij een eerste (enorm groot) prototype laten zien. Daarna ging de ontwikkeling snel en ieder jaar worden er verbeteringen in de beeldvorming en verwerking aangebracht.

Meer weten over dit thema ?

www.uzleuven.be

Foto - Tefal is een handelsmerk van de

Groupe SEB, een Frans bedrijf, dat keukenapparatuur en -gerei maakt. Het bekendste zijn de pannen met een teflon anti-aanbaklaag. In 1 954 vond de Franse ingenieur Marc GrĂŠgoire een methode uit om teflon aan aluminium te binden. Daarna richtte hij in 1 956 een bedrijf op om de aluminiumpannen met teflonlaag te verkopen. Hij noemde dit bedrijf "Tefal", naar de combinatie van "TEFlon" en "ALuminium". Een teflonlaag kan eenvoudig door een ijzeren object worden beschadigd, maar houten of kunststof kookgerei, doorgaans zachter dan de teflonlaag, vormt geen gevaar. Groupe SEB is tevens merkhouder van Moulinex, Rowenta en Krups.

Meer weten over dit thema ?

www.seb.be

006

Foto - Orkaan Jimena vastgelegd via de MODIS sensor aan boord van de Aqua satelliet op 2 september 2009. Bron: NASA / ESRI. Meer weten over dit thema ?

www.kmi.be

007

Kortnieuws De ramp met de Titanic, dit voorjaar honderd jaar geleden, is mogelijk indirect veroorzaakt door de maan. Dat beweren Donald Olson en Russell Doescher van de Texas State University in het aprilnummer van het Amerikaanse maandblad Sky & Telescope. De Titanic zonk in de nacht van 1 4 april 1 91 2, enkele uren nadat het schip in volle vaart op een ijsberg liep. Ongeveer 1 500 mensen vonden de dood. Tijdens de reddingsoperaties bleek dat er in het gebied waarin de Titanic zich die nacht bevond, een ongebruikelijk groot aantal ijsbergen voorkwam. Olson en Doescher denken te weten hoe dat kwam. Op 4 januari 1 91 2 was er sprake van extreme springvloed.

Het was volle maan, maar tevens was de afstand tussen aarde en maan kleiner dan in de voorafgaande 1 400 jaar ooit het geval was geweest, en bevond de aarde zich tevens in het punt van zijn baan waar de afstand tot de zon het kleinst is. De getijdenkrachten van zon en maan waren die 4e januari dus maximaal, en de springvloed moet uitzonderlijk hoog zijn geweest.Het gevolg, aldus de wetenschappers, was dat ijsbergen die normaalgesproken langere tijd 'gestrand' liggen in de ondiepe kustwateren van Labrador en Newfoundland vrij plotseling weer op drift raakten. Zo kan het grote aantal ijsbergen in de vaarroute van de Titanic verklaard worden. Bron: NU / 06-03201 2.

De aarde is 1 2.900 jaar geleden mogelijk getroffen door een kleine komeet of planetoïde met een middellijn van enkele honderden meters. Die controversiële theorie lijkt bevestigd te worden door de ontdekking van nanodiamantjes in een sedimentlaag van die leeftijd op de bodem van het Laguna de Cuitzeo, een groot meer in Mexico. Zulke nanodiamantjes kunnen alleen ontstaan als gevolg van extreem energierijke processen, zoals zware inslagen. Eerder werden elders in Noord- en Midden-Amerika al mogelijke aanwijzingen gevonden voor een inslag aan het begin van het Jonge Dryas-stadiaal, een geologisch tijdperk dat gekenmerkt wordt door extreem lage temperaturen. Rond die tijd stierven onder andere de mammoet en de sabeltandtijger uit. De vondst van de nanodiamantjes wordt beschreven door een team van geologen onder leiding van James Kennett van de Universiteit van Californiè in Santa Barbara, in de Proceedings of the National Academy of Sciences. Bron: NU / 0603-201 2.

De NASA-ruimtesonde Cassini heeft moleculaire zuurstofionen ontdekt bij de Saturnusmaan Dione. Dat bewijst dat de ruim 11 00 kilometer groter ijsmaan atmosfeer heeft, zij het een zeer ijle. De gedetecteerde hoeveelheid zuurstof is gering: ongeveer 1 ion per elf kubieke centimeter. Vertaald naar aardse begrippen is de atmosfeer van Dione ongeveer net zo ijl als de aardatmosfeer op een hoogte van 480 kilometer. De zuurstof van Dione is waarschijnlijk afkomstig van de inwerking van zonlicht of energierijke deeltjes uit de ruimte op het ijsoppervlak. Maar een deel ervan zou ook

bij geologische processen kunnen vrijkomen.

Een soortgelijke ijle atmosfeer is eerder ook bij Rhea, een andere ijsmaan van Saturnus, ontdekt. Bron: NU / 06-03-201 2.

Wetenschappers van de Amerikaanse ruimtetelescoop Kepler hebben een nieuwe catalogus gepubliceerd met gegevens van maar liefst 2321 kandidaat-exoplaneten bij 1 790 sterren. Kepler werd drie jaar geleden gelanceerd; de ruimtetelescoop houdt ruim 1 50.000 sterren continu in de gaten en speurt naar planeten die eens per omloop voor hun ster langs bewegen en daarbij een klein beetje licht onderscheppen. In februari 2011 werd al een catalogus met 1 235 kandidaat-planeten gepubliceerd. De nieuwe catalogus telt ruim duizend nieuwe kandidaten, waaronder ruim tweehonderd planeten die qua grootte vergelijkbaar zijn met de aarde, of zelfs iets kleiner. Bij 365 sterren zijn twee of meer kandidaat-planeten gevonden; in totaal zijn nu 46 kandidaat-planeten ontdekt die zich in de bewoonbare zone van hun moederster bevinden, waar de temperatuur geschikt is voor het bestaan van vloeibaar water. Keplers kandidaat-planeten krijgen pas de status van 'echte' exoplaneet wanneer op de een of andere manier is bevestigd dat er geen sprake kan zijn van een andere oorzaak voor de waargenomen helderheidsdipjes van de ster.

Tot nu toe heeft Kepler het bestaan van 61 exoplaneten bevestigd. Bron: NU / 06-03-201 2.

De oceaan onder de ijskorst van de Jupitermaan Europa is mogelijk te zuur voor levende organismen. Dat stellen Amerikaanse onderzoekers die de chemische huishouding van de ijsmaan onderzocht hebben. Europa is ongeveer zo groot als onze eigen maan en volledig met ijs bedekt. Er zijn sterke aanwijzingen dat er onder dat ijs een misschien wel 1 50 kilometer diepe oceaan verstopt zit.

Voor sommige wetenschappers was dat aanleiding om over de aanwezigheid van leven te speculeren. Door de inwerking van energierijke deeltjes, afkomstig van Jupiter, kunnen er in de ijskorst van Europa namelijk oxiderende stoffen als zuurstof en waterstofperoxide ontstaan. En ten gevolge van de stijgende en dalende stromingen in de onderliggende oceaan komen deze stoffen uiteindelijk in het oceaanwater terecht. Zuurstofrijk water is welhaast ideaal voor het ontstaan van leven.

Maar volgens de onderzoekers gooien zwavelverbindingen in de oceaan op Europa roet in het eten. Door reacties met de oxidanten in het water zouden namelijk verbindingen als zwavelzuur ontstaan. Dat verandert de oceaan niet echt in een bijtend zuurbad, maar het maakt water zuur genoeg om het ontstaan van organismen zoals wij die kennen te verhinderen. Bron: NU / 06-03-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Machten van tien In machten van tien, die perfect aansluit op de 'Reis door het zonnestelsel' voordracht, vertrekken we vanaf de Aarde het wijde, wonderbaarlijke en schier onmetelijke heelal in. Telkens met een bijkomende macht. Een schaalvergroting. Om zo een visueel beeld te krijgen van de omvang van zowel het zonnestelsel, het sterrenselsel en zelfs het heelal waarvan wij deel van uitmaken. En we tot het besef komen hoe onbeduidend, en toch uniek, onze kleine blauwe planeet wel is...

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be Datum: Vrijdag 6 april 201 2. Toegang: GRATIS. Locatie: Openbare bibliotheek Kris Lambert, Wellingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B).

Contact : www.aegvzw.be - info@aegvzw.be

009

Rubriek

Lan ceri n g i n d e ki j ker

E u ropa bren g t d erd e ATV vrach tm od u l e i n d e ru i m te

Kris Christiaens

Info - Kris Christiaens is al sinds

jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Door zijn gedrevenheid en kennis over ruimtevaart werd hij enkele jaren terug medebeheerder van de populaire websites Spacepage en Belgium In Space. Daarnaast schrijft Kris Christiaens ook artikelen voor het maandblad van de Vereniging Voor Sterrenkunde en werd hij in 201 0 secretaris van de Astro Event Group vzw.

Foto - Op 7 Juli 2009 heeft de ESA met

01 0

het Duitse bedrijf EADS Astrium een contract getekend om te beginnen aan een doorontwikkeling van de ATV. Met deze doorontwikkeling, de Advanced Return Vehicle (ARV), krijgt de ATV een hitteschild zodat vracht en experimenten van het internationale ruimtestation veilig teruggebracht kunnen worden naar de aarde. Met een verbeterde versie van deze ARV zouden in de toekomst eventueel ook mensen de ruimte in gebracht kunnen worden.

Meer weten over dit thema ?

www.belgiuminspace.be

011

Artikel

C l ai m te s n el l e n eu tri n o' s on d eru i t ? hadronen-botser' (afgekort tot LHC), is een ondergrondse deeltjesversneller gebouwd op de Frans-Zwitserse grens in de buurt van Genève. De LHC is het grootste door mensen gemaakte apparaat en wordt gebruikt om natuurkundig onderzoek aan elementaire deeltjes te doen. De LHC is gebouwd door CERN en is op 1 0 september 2008 voor het eerst in gebruik genomen. De LHC is voorlopig de krachtigste versneller, maar er liggen nog zwaardere en krachtiger machines op de tekentafel, zoals de ILC (International Linear Collider), die ergens tussen 201 5 en 2020 in gebruik moet worden genomen.

Meer weten over dit thema ?

Barry van der Meer

Foto - De Large Hadron Collider, 'grote

http://lhc.web.cern.ch/lhc/

01 3

Artikel Red. / Belga

Waters ch aars te n i et on d er con trol e. . .

Foto - Op dit moment woont 1 ,2 miljard

mensen in gebieden met waterschaarste.

De schaarste is het grootst in NoordAfrika, West-Azië en sommige regio’s in China en India. Nog eens 1 ,6 miljard mensen woont in gebieden met een economische waterschaarste. Dat betekent dat er voldoende water in de natuur beschikbaar is, maar dat niet iedereen toegang heeft tot water. Deze economische schaarste komt voor in grote delen van Zuid-Azië en SubSahara Afrika. In deze regio’s is een tekort aan goed ontwikkelde watervoorzieningen, vooral op het platteland.

Dat maakt de bevolking kwetsbaar voor perioden van droogte.

Meer weten over dit thema ?

www.millenniumdoelen.nl

01 4

Rubriek

I k h eb een vraag . . . www.spacepage.be

Redactioneel

Hebt u een vraag rond het thema sterren-kunde, klimatologie of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten !

Wij proberen deze dan zo goed mogelijk te beantwoorden in deze rubriek. Hebt u een praktijk-gerichte vraag ? Stel deze dan op het forum op...

01 5

Rubriek

E u ropean S ou th ern Obs ervatory

VLT ontdekt leven op Aarde... ...door naar de Maan te kijken

Rodrigo Alvarez

Info - De Europese Zuidelijke Sterren-

wacht is een Europese organisatie die zich bezighoudt met astronomisch onderzoek. Het hoofdkantoor is gevestigd in Garching, nabij M端nchen. De ESO beheert twee sterrenwachten in Chili, een op La Silla, ten oosten van La Serena, de ander op Paranal, ten zuiden van Antofagasta. Op Paranal bevindt zich de Very Large Telescope (VLT). Op dit moment wordt een derde faciliteit gebouwd op de hoogvlakte van Chajnantor, op 5000 m hoogte, in de buurt van San Pedro de Atacama, waar de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) zal verrijzen.

Contact - Rodrigo Alvarez, Koninklijk Planetarium. E-mail: eson-belgium@eso. org.

Foto - Naast de fijne maansikkel kan u,

01 6

door de terugkaatsing van het aardlicht, ook de rest van de Maan waarnemen.

Daarnaast kan men ook de planeten Mercurius (links) en Venus (rechts) terugvinden. Bron: ESO / Tafreshi.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

01 7

Artikel Chiel Versteeg

D e ru i m te bl i j kt s l ech t voor j e og en Foto - Delen van het evenwichtsorgaan

nemen waar hoe het hoofd is gericht, in gewichtloze toestand wordt dit gedaan door de ogen. Algemene reacties op gewichtloosheid zijn, vaak in eerste instantie hilariteit, maar ook misselijkheid, duizeligheid en desoriĂŤntatie. Bij het slapen worden de armen vastgezet omdat ze anders omhoog gaan.

Meer weten over dit thema ?

www.belgiuminspace.be

01 8

Rubriek

D e boekbes preki n g Redactioneel

Zin om een door ons aangeleverd gloednieuw sterrenkundig en / of ruimtevaartgericht boek te lezen en kort te bespreken ? Neem dan contact op met de redactie via redactie@aegvzw.be.

01 9

Kortnieuws De stuurraketjes voor de toekomstige Europese Lunar Lander zijn succesvol getest in een laboratorium van ruimtevaartbedrijf Astrium in Lampoldshausen in Duitsland. De onbemande Lunar Lander moet in 201 8 een zachte landing gaan uitvoeren in het zuidpoolgebied van de maan. Omdat de maan geen dampkring heeft, kunnen daarbij geen parachutes gebruikt worden. In plaats daarvan zal Lunar Lander gebruik maken van een centrale raketmotor en een aantal kleinere stuurraketjes, die identiek zijn aan de stuurraketjes van het Europese ATV-vrachtschip. Die blijken nu volledig te voldoen aan de eisen die er tijdens een landing op de maan aan worden gesteld. Bron: NU / 05-03-201 2.

Het ruimteonderzoeksinstituut SRON ontvangt 1 8 miljoen euro voor de bijdrage aan SAFARI. Dit hebben het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) bekendgemaakt. De onderzoekssubsidie is afkomstig uit de gelden voor de 'Nationale Roadmap voor Grootschalige Onderzoeksfaciliteiten'. SAFARI (Nederlands-Europese infraroodspectrometer en supercamera van de toekomstige ruimtetelescoop SPICA) gaat op zoek naar de eerste sterrenstelsels van het heelal. De camera zal chemische 'vingerafdrukken' van verre stelsels nemen om daarmee hun ontstaansgeschiedenis te reconstrueren. Het instrument speurt ook naar ijs en waterdamp in protoplanetaire schijven. Om optimaal te profiteren van de extreem gekoelde spiegel van SPICA (circa -267 graden Celsius) wordt SAFARI uitgerust met ultragevoelige detectoren van SRON. Deze 'Transition Edge Sensors' zijn het resultaat van een ontwikkeltraject van meer dan tien jaar.

SRON leidt ook het internationale consortium dat het gehele SAFARI-instrument ontwikkelt.

SPICA/SAFARI zou medio 2020 gelanceerd moeten worden. Of dat ook echt gaat gebeuren, staat nog niet definitief vast: het Europese ruimteagentschap ESA en zijn Japanse tegenhanger JAXA moeten nog groen licht geven voor de internationale missie. Naar verwachting gebeurt dat in het voorjaar van 201 3. Bron: NU / 03-03-201 2.

Huffington Post heeft nieuw beeldmateriaal getoond van de ontploffing van de Challenger op 28 januari 1 986, waarbij zeven bemanningsleden om het leven kwamen. Het filmpje is van de hand van ene Jeffrey Ault, een liefhebber van spaceshuttles. Volgens de Amerikaanse krant zijn de beelden uniek te noemen. "Dit is de beste amateurvideo van de ramp", klinkt het. De bewondering sloeg 73 seconden na de lancering om in ongeloof. "Het ruimteveer is ontploft", hoorde je een man zeggen. Een vrouw begreep het niet goed en wijst de man terecht. "Zeg dat niet." Tot ze het uiteindelijk zelf in de smiezen kreeg. Bron: Belga / 03-03-201 2.

De in België voor het Europese Ruimtevaartbureau ESA ontwikkelde satelliet Proba-2 heeft de twee grote uitbarstingen van gisteren

op de Zon waargenomen, zo liet ESA weten.

Het betreft zonnevlammen om 00.24 en 01 .1 4 uur Belgische tijd. Volgens de NASA is er geen reden tot zorg voor de zes opvarenden in het Internationaal Ruimtestation ISS, onder wie de Nederlander André Kuipers. Het stralingsniveau is er "aanvaardbaar", twitterde het Amerikaanse ruimtevaartbureau. Wel zijn op de Europese verkenner Venus Express de camera's ten behoeve van de standbepaling gisteren "verblindt" geraakt, aldus ESA. De vluchtleiding heeft ze dan maar uitgeschakeld en laat voorlopig gyroscopen de stand bepalen van het onbemande ruimtetuig. Volgens de Werkgroep Poollicht België veroorzaakte de bij de Aarde aangekomen plasmawolk (CME) "weinig opschudding" en dalen de waarden stilaan naar wat ze deze ochtend waren. Poollichtkans deze avond wordt zo wel klein, luidde het in een tweet. Bron: Belga / 04-03-201 2.

Binnenkort verschijnt een nieuwe versie van de populaire computergame Angry Birds: 'Angry Birds Space'. Bij de totstandkoming ervan heeft de Finse game-ontwikkelaar Rovio nauw samengewerkt met het Amerikaanse ruimteagentschap NASA. In het spel zijn namelijk elementen van de ruimtevaart verwerkt, zoals de zwaartekrachtsaantrekking van de planeten en de gewichtloosheid - of beter gezegd: microzwaartekracht - die een ruimtevaarder ondervindt als hij in een baan om een planeet cirkelt. NASA-astronaut Don Pettit heeft aan boord van het internationale ruimtestation ISS een video opgenomen, waarin hij Angry Birds Space gebruikt om uit te leggen welke fysische wetten in de ruimte werkzaam zijn. Wie de fysica van de ruimte zelf wil onderzoeken, moet nog geduld hebben tot 22 maart: dan kan de nieuwe variant op Angry Birds worden gedownload. Het spel kan worden gespeeld op pc's, Macs en alle mobiele apparaten die op iOS of Android draaien. Bron: Belga / 11 -03201 2.

Niemand minder dan Ashton Kutcher heeft zich op de wachtlijst van Virgin Galactic laten zetten, het bedrijf van multimiljardair Richard Branson dat nog eind dit jaar mensen naar de ruimte wil vliegen. De 34-jarige acteur heeft wel nog 499 wachtenden voor hem. "Ik ben verheugd", aldus de acteur van 'Two and a Half Men' en onlangs gescheiden van Demi Moore.

Prijs voor een ticket? 200.000 dollar, niet meteen voor U en ik dus. Maar Branson speelt met het idee om reizen naar de ruimte "betaalbaarder" te maken. Dat is evenwel een langetermijnproject, klonk het. De spaceshuttle doet mogelijk eind 201 2 al zijn eerste run, want het testprogramma is bijna afgerond. Spaceport America, in de uitgestrekte woestijn van New Mexico, wordt de plaats van vertrek. Branson heeft al laten weten samen met zijn vrouw en kinderen de eerste commerciële vlucht te zullen maken. Virgin Galactic SpaceshipTwo biedt plaats aan zes mensen. Bron: Belga / 20-03201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Ingenieur vanaf ...

RVO-Society organiseert ook dit jaar weer het Zomerkamp “Ingenieur vanaf 1 3” van 1 6 tot 20 juli 201 2 en van 6 tot 1 0 augustus 201 2. Jongeren die starten in het 6de leerjaar tot het 2de middelbaar mogen er LEGO-treintjes elektronisch manipuleren, zodat de trein zijn lichten in het donker aansteekt, voor een obstakel stopt of toetert naar een object op het spoor. Tussendoor staan er ook leuke randactiviteiten op het programma, zoals zelf een luidspreker leren maken, solderen, een spannende schattenjacht, een avontuurlijke vlottentocht, ...

Voor jongeren die starten in het 3de middelbaar tot het 5de middelbaar is er een Zomerkamp “Ingenieur vanaf 1 5” van 20 tot 24 augustus. De jongeren leren - aan de hand van LEGO-treintjes via software echt programmeren.

Datum: 1 6 t/m 20 juli en 6 t/m 1 0 augustus. Prijs: 90,00 euro.

Locatie: ESAT, Katholieke Universiteit Leuven, Kasteelpark Arenberg 1 0, B-3001 Heverlee.

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

021

Artikel Marlies ter Voorde

Vu l kan en acti ever bi j vol l e m aan

Foto - Stromboli is een klein vulkaan-

eiland in de Tyrreense Zee en maakt deel uit van de Eolische of Liparische eilanden, een vulkanische archipel ten noorden van SiciliĂŤ, ItaliĂŤ. Het eiland heeft een oppervlakte van 1 2,6 vierkante kilometer, en is 91 8 meter hoog. Vanaf de zeebodem gemeten is het eiland eigenlijk een drieduizend meter hoge vulkaan, waarvan ongeveer een derde boven water uitsteekt. Het eiland wordt bewoond door ongeveer 450 mensen (2002).

Meer weten over dit thema ?

www.vulkanisme.nl

022

Foto - Lava is gesteente in vloeibare

vorm. Nadat magma het aardoppervlak of de zeebodem bereikt wordt het lava genoemd. Door verschillen in magmasamenstelling, snelheid van uitvloeiing, temperatuur en chemische, mineralogische samenstelling zijn er meerdere soorten lava, ieder met een eigen gedrag en met als kenmerk een poreuze structuur. Lava kan een vernietigende werking hebben, maar heeft tegelijkertijd ook een creĂŤrende werking. Zo kan nieuw land worden gevormd door lava, hierdoor zijn bijvoorbeeld de HawaĂŻaanse eilanden in de Grote Oceaan ontstaan.

Meer weten over dit thema ?

www.vulkanisme.nl

023

Rubriek

Obs ervatori a werel d wi j d

N AS A' s 2 , 5 0 m S O F I A

Philip Corneille MSc FBIS

Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Interplanetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

Foto - De auteur nabij de Boeing 747SP

024

SOFIA op de tarmac van Keulen-PĂśrz tijdens de DLR open deur dag in september 2011 .Bron: Philip Corneille.

Foto - Instrumenten op SOFIA’s nasmyth focus achterin het vliegtuig kunnen door astronomen tijdens de vlucht worden bijgesteld. Bron: Philip Corneille.

Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

025

Foto - SOFIA’s 2,50 m hoofdspiegel

bestaat uit ZeroDur materiaal met een dunne Aluminium coating. Bron: NASAARC. Foto - SOFIA beschikt over een 2,50 m Cassegrain reflector in een open lucht module achterin het vliegtuig. Naarmate SOFIA brandstof verbruikt, kan de 747SP hoogtes bereiken tot 1 3700m in de stratosfeer. Bron: NASA-DFRS. Foto - De KAO of Kuiper Airborne Observatory met op de achtergrond z'n vervanger zijnde SOFIA of Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy vanop de luchthaven van Moffett Federal Airfield. Bron: NASA. Meer weten over dit thema ?

www.dlr.de

026

027

Artikel Redactioneel

E en bal l on n aar d e g ren zen van d e ru i m te. . .

Info - ESERO Belgie biedt onder-

steuning van leerkachten en educators in de vorm van concrete tips. Het kantoor verdeelt ook bepaalde educatieve materialen zelf. Wij organiseren vormingen en infodagen om leerkrachten vertrouwd te maken met de vele aspecten van ruimtevaart en sterrenkunde en de mogelijkheden om deze toe te passen in de klas. ESERO neemt deelname aan initiatieven die tot doel hebben jongeren en het grote publiek te sensibiliseren voor wetenschappen en techniek zoals opendeurdagen, beurzen en wedstrij-den.

Meer weten over dit thema ?

www.planetarium.be

028

Artikel

2 2 0 . 0 0 0 Km g rote rad i otel es coop bren g t s ter i n beel d Russische radio / ruimtetelescoop. Het is de grootste ruimtetelescoop die rond de aarde draait. Het voornaamste doel van de RadioAstron zijn VLBI-metingen van astronomische objecten met een resolutie van een miljoenste van een boogseconde. Hiertoe wordt de telescoop gecombineerd met observaties vanaf de grond en interferometrietechnieken. Tevens doet de RadioAstron onderzoek naar interplanetair plasma.

RadioAstron is in staat duizend maal scherpere afbeeldingen te maken dan de Ruimtetelescoop Hubble. De telescoop werkt op golflengtes 1 .35 – 6.0, 1 8.0 en 92.0 cm.

Meer weten over dit thema ?

ASTRON

Foto - RadioAstron (of Spektr R) is een

www.spacepage.be

Grafiek - Waarnemingen van RadioAstron

van de pulsar B0950+08 op de golflengte van 92 cm, met een baseline (de afstand tussen de uiterste radiotelescoop en het ruimtestation) van 220.000 km. De afbeelding toont profielen van een enkele puls van pulsar B0950+08, waargenomen door drie radiotelescopen op Aarde en de ruimtetelescoop op satelliet Spectr-R. Het inzetje linksboven laat het gecorreleerde signaal zien tussen de ruimtetelescoop en de Arecibo telescoop in Amerika zien voor deze enkele puls.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

029

Kortnieuws Op 1 0 maart vloog de Amerikaanse planeetverkenner Cassini op 42.000 kilometer afstand langs de 1 530 kilometer grote Saturnusmaan Rhea. Tijdens deze relatief 'wijde' fly-by zijn veel overzichtsfoto's van de ijzige maan gemaakt, onder andere van de grote inslagbekkens Mamaldi en Tirawa, en van de heldere stralenkrater Inktomi. De nieuwe Rheafoto's zijn dinsdag door NASA vrijgegeven; alle onbewerkte beelden kunnen zoals gebruikelijk teruggevonden worden op de Cassini-website.

Bron: NU / 1 3-03-201 2.

Een meteoriet heeft het dak van het tuinhuisje van de familie Thomassen in het centrum van Oslo doorboord. Dat meldt het Franse persbureau AFP. Bij de inslag is de ruimtesteen in twee stukken van een paar honderd gram uiteengevallen. Volgens de Noorse sterrenkundige Knut Jørgen Røed Ă˜edegaard gaat het om een vrij zeldzame breccie - een steen die opgebouwd is uit kleinere brokstukjes ouder gesteente. De meteoriet is afgelopen weekend gevonden, en is mogelijk gerelateerd aan een heldere vuurbol die begin deze maand boven Noorwegen werd waargenomen. Het gebeurt niet vaak dat een huis geraakt wordt door een meteoriet. In Nederland werd op 7 april 1 990 het dak van een woonhuis in Glanerbrug doorboord door een meteoriet. Bron: NU / 1 303-201 2.

Eind 2011 wist de kleine komeet Lovejoy zijn scheervlucht langs de zon op wonderbaarlijke wijze te overleven. Duitse wetenschappers denken te weten hoe dit broze object van ijs en gesteente dat voor elkaar kreeg: de uitstoot van gas hield de rest van de komeet bij elkaar. Als een komeet de zon nadert, zorgt de sterk oplopende temperatuur ervoor dat de bevroren materialen in zijn kern (voornamelijk waterdamp) rechtstreeks in gas veranderen, zonder eerst vloeibaar te worden (sublimatie).

Door de uitstoot van dat gas ontstaat een grote dampwolk om de kern, die onder invloed van de zonnewind en -straling tot een staart uitwaaiert. Volgens de Duitse onderzoekers resulteert de sterke uitstoot van gas in een reactiekracht die de komeetkern samendrukt, waardoor deze beter bestand is tegen de sterke getijkracht van de zon. Ook de precieze samenstelling van de komeet speelt daarbij een rol. De wetenschappers hebben berekend dat een komeet zo'n scheervlucht langs de zon kan overleven als hij 200 meter tot 11 kilometer groot is. Kleinere kometen verliezen door de hitte zoveel materiaal dat er niets van overblijft.

Bij grotere kometen kunnen de gassen minder gemakkelijk uit het inwendige ontsnappen, waardoor de reactiekracht van de gasuitstoot te gering is om de boel bij elkaar te houden. Bron: NU / 1 4-03-201 2.

Metingen van de Europese infraroodsatelliet Herschel laten zien dat de materieschijf rond de merkwaardige bruine dwergster 2M1 207 nog genoeg 'bouwmateriaal' bevat voor een paar planeten van het kaliber Jupiter. De waarneming kan meer inzicht geven in het ontstaan van deze 'gasreuzen'. Bruine dwergen

worden ook wel mislukte sterren genoemd: anders dan planeten kunnen ze wel wat energie produceren door middel van kernfusie, maar anders dan sterren houden ze dat niet lang vol. Net als volwaardige sterren zijn sommige bruine dwergen omringd door een schijf van gas en stof, en enkele hebben zelfs een grote gasplaneet als begeleider. Zo ook 2M1 207: al in 2004 bleek dat er om deze bruine dwerg een ongeveer vijf Jupitermassa's zware planeet cirkelt. Volgens de huidige inzichten kan zo'n gasreus op verschillende manieren ontstaan. Het 'standaardscenario' schrijft voor dat zich door samenklontering van stofdeeltjes eerst een rotsachtige kern vormt, die vervolgens gas om zich heel verzamelt.

Volgens een alternatief model valt de circumstellaire schijf onder zijn eigen gewicht in kleinere stukken uiteen, die vervolgens samentrekken tot 'protoplaneten' die zich uiteindelijk tot volwaardige planeten ontwikkelen. De nieuwe Herschel-waarnemingen lijken het tweede scenario te steunen. Bekend was al dat vorming van een rotsachtige kern veel langer zou duren dan de geschatte leeftijd van 2M1 207. En nu is ook vastgesteld dat de materieschijf rond de bruine dwerg groot en zwaar genoeg is om tot fragmentatie over te gaan. Er bestaat echter nog een derde mogelijkheid: de bruine dwerg en zijn planeet kunnen ook gelijktijdig zijn gevormd. In dat geval zou het 2M1 207-stelsel als het ware een mislukte dubbelster zijn. Bron: NU / 1 4-03201 2.

Astronomen hebben voor het eerst een glimp opgevangen van een cruciaal beginstadium van de stervorming. De nieuwe waarnemingen kunnen meer inzicht geven in de wijze waarop een grote wolk van gas en stof tot sterren samentrekt.De astronomen hebben met behulp van de Europese infraroodsatelliet Herschel en de radiotelescoop van Green Bank (VS) gekeken naar een kolossale gaswolk in het sterrenbeeld Perseus, op 770 lichtjaar van de aarde. Daarbij zijn gedetailleerde waarnemingen gedaan van een samenklontering binnen die gaswolk, waar zich bijna honderd zonsmassa's aan materie heeft verzameld. Uit het onderzoek blijkt dat de 'klont' op het punt staat om in ongeveer tien kernen uiteen te vallen. Uit die kernen zullen uiteindelijk nieuwe sterren ontstaan. Het is voor het eerst dat dit specifieke stadium van stervorming is waargenomen. Bron: NU / 1 4-03-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : De mooiste nevels in het heelal door Frank Deboosere Tussen de sterren kan je met een flinke verrekijker of een telescoop verschillende gasnevels waarnemen. Ze zijn niet alleen mooi om naar te kijken, ze vertellen ook elk een verhaal over de levensloop van de sterren. Sommige van die nevels zijn immers heuse kraamkamers waar sterren het levenslicht zien. Andere nevels zijn dan weer juist de restanten van wat ooit een ster geweest is.

Frank Deboosere vertelt er vanavond meer over en presenteert in zijn multimediavoorstelling de prachtigste van deze gasnevels. Aansluitend aan de voordracht kan er bij helder weer waargenomen worden met de verschillende instrumenten op MIRA. Bij het begin van de avond prijkt de maansikkel nog aan de hemel. Eens het voldoende donker is, kunnen we de lentesterrenhemel verkennen met opvallende sterrenbeelden als de Leeuw en de Ossenhoeder. Venus prijkt nog steeds als Avondster in het westen, en aan de oostkant zien we Saturnus en Mars verschijnen.

Datum: Vrijdag 27 april - 1 9.30 uur tot 22.00 uur. 6,00 euro.

Locatie: Volkssterrenwacht Mira, Abdijstraat 22, 1 850 Grimbergen (B). Info: www.mira.be.

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

031

Rubriek Edwin Pottillius

As trofoto van d e m aan d

032

Info - Mars is vanaf de zon geteld de

vierde planeet van ons zonnestelsel, om de zon draaiend in een baan tussen die van de Aarde en Jupiter. De planeet is kleiner dan de Aarde en met een (maximale) magnitude van -2,9 minder helder dan Venus en meestal minder helder dan Jupiter. Mars wordt wel de rode planeet genoemd maar is in werkelijkheid eerder okerkleurig. De planeet is vernoemd naar de Romeinse god van de oorlog.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

033

Rubriek

Am ateu r-as tron oom i n d e ki j ker

Philip Corneille MSc FBIS

Tom J oh n s on

Info - Amateurastronomie is een onder-

deel van de astronomie dat door amateurs wordt beoefend. Hoewel de meeste amateurastronomen hun hobby uit-voeren voor hun plezier en om hun persoonlijke kennis uit te breiden is astronomie tevens ĂŠĂŠn van de weinige takken van wetenschap waar amateurs een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de wetenschappelijke kennis over het heelal, met name op het terrein van veranderlijke sterren, waarnemingen van planetoĂŻden en sterbedekkingen door de maan. Op deze terreinen kunnen profes-sionele astronomen niet de tijd en de middelen besteden waar amateurs met bescheiden middelen en mobiliteit juist wel veel nuttige waarnemingen kunnen doen.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

034

035

Artikel Redactioneel

Soldaat krijgt persoonlijke satelliet Foto - DARPA werd opgericht als het

Advanced Research Projects Agency (ARPA) in 1 958 in reactie op de Spoetnikcrisis, die veroorzaakt werd door de onverwachte lancering door de Sovjet-Unie van de Spoetnik-satelliet in 1 957. ARPA was deel van het programma van de Amerikaanse regering dat diende te voorkomen dat de Verenigde Staten achter zouden raken op de Sovjet-Unie op het gebied van de militaire technologie. In 1 968 begon DARPA (toen nog ARPA geheten) met de ontwikkeling van het ARPANET, de voorloper van het latere internet. Ook heeft DARPA een grote rol gespeeld in de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie.

Meer weten over dit thema ?

www.darpa.mil

036

Rubriek

Lan ceeroverzi ch t van d e m aan d Uur (GMT)

Raket

Lanceerbasis

Vracht

Gewicht

Land

Baan

Doel

23-03-201 2

04.34 uur

Ariane 5 ES

Kourou

20.750 Kg

Europa

LEO

ISS bevoorrading

25-03-201 2 30-03-201 2

1 2.1 0 uur 05.49 uur

Proton-M Briz-M Proton-K Blok-DM2

Bajkonoer Bajkonoer

ATV-3 (Eduard Amaldi) Intelsat 22 Kosmos 2479 (US-KMO)

6.1 99 Kg 2.600 Kg

USA Rusland

GEO GEO

Communicatie Waarschuwing

Kris Christiaens

Datum

Verklarende woordenlijst GEO LEO Mil. Com.

Geostationary Earth Orbit Low Earth Orbit Militaire Communicatiesatelliet

â– Mislukte lancering

037

Rubriek

E u rop e a n S p a ce Ag e n cy

Red u con trol ecen tru m v o o r h e t n i e u we E D R S - s y s t e e m Info - De Europese Ruimtevaart-organi-

satie ESA houdt zich in Europees verband bezig met projecten op het gebied van ruimtevaart, onderzoek van de Aarde, ruimteonderzoek, ontwikkeling van op satellietsystemen gebaseerde techno-logieĂŤn en de bevordering van de Europese economie. Door bundeling van financiĂŤle en intellectuele bronnen is de ESA in staat projecten te realiseren die voor afzonderlijke lidstaten onbereikbaar zijn. De ESA werkt ook nauw samen met Europese (DLR, NLR, CNES etc.) en internationale ruimtevaartorganisaties (waaronder de NASA, Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) en de Indian Space Research Organisation (ISRO)).

De ESA is onder andere verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de Arianeraketten waarmee kunstmanen in de ruimte worden gebracht. De ESA is in 1 975 ontstaan uit de European Space Research Organization (ESRO) en de European Launcher Development Organisation (ELDO). De ESRO leverde aanvankelijk raketten en satellieten voor deelnemende landen en had haar eerste lanceringen op 6 en 9 juli 1 964.

038

039

D i rk F ri m ou t S p e ci a a l d o s s i e r

Artikel

S p e ci a a l d o s s i e r

Twi n ti g j aar g el ed en vl oog d e eers te B el g i n d e ru i m te

Herman Henderickx

Foto - Dirk Dries David Damiaan burg-

graaf Frimout (Poperinge, 21 maart 1 941 ) is een voormalige Belgische ruimtevaarder. Hij werd in 1 992 de eerste Belg in de ruimte. Bron: NASA. (1 ) - STS staat voor “Space Transportation System”; 45 betekent dat het de 45ste vlucht was).

(2) ATLAS : “Atmospheric Laboratory for Applications and Science”.

Meer weten over dit thema ?

www.belgiuminspace.be

Foto - In 1 992 werd hij de eerste

003

Belgische astronaut in de ruimte tijdens Spaceshuttlemissie STS-45. Van 24 maart tot 2 april cirkelde hij als een van de zeven astronauten met de Space shuttle Atlantis 1 43 keer om de aarde.

Datzelfde jaar werd hij aan de universiteit van Gent met een eredoctoraat onderscheiden. Bron: NASA. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

004

Foto - Het STS-45 team bestaande uit :

005

Brian Duffy (piloot / links onderaan), Charles F. Bolden Jr. (commander / rechts onderaan) en van links naar rechts Byron K. Lichtenberg (payload specialist), C. Michael Foale (mission specialist), David C. Leestma (mission specialist), Kathryn D. Sullivan (payload commander) en Dirk D. Frimout (payload specialist). Mission Specialist : professionele astronauten geselecteerd via de officiële selectie van de NASA, belast met het goede verloop van de missie. Payload Specialist: “gelegenheids” astronauten, meer vertrouwd met de experimenten in het vrachtruim Bron: NASA. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

006

Foto - Van 24 maart tot 2 april cirkelde

007

hij als een van de zeven astronauten met de Space shuttle Atlantis 1 43 keer om de aarde. Bron: NASA. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

008

Foto - De Atlantis is de laatste shuttle van het Spaceshuttleprogramma die de ruimte in ging. Hij wordt heden tentoongesteld op het Kennedy Space Center. Bron: NASA. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

009

01 0

Kortnieuws Veel Amerikanen geloven nog steeds niet in klimaatverandering, zeker niet als die veroorzaakt zou zijn door de mens. Zelfs weermannen blijven het fenomeen ontkennen en brengen de boodschap dus ook verkeerd over aan hun publiek. We horen Frank Deboosere of Jill Peeters wel eens praten over klimaatverandering. Weermannen en weervrouwen zijn dan ook het ideale kanaal om de problematiek duidelijk over te brengen aan het publiek. In de Verenigde Staten is dat echter problematisch. De meeste weerkundigen erkennen wel dat de klimaatverandering gebeurt, maar ze zien dit als een natuurlijk, cyclisch fenomeen. Slechts 1 9 procent gelooft dat de mens de belangrijkste impact heeft op de huidige klimaatverandering. "Dit is het grootste bedrog in de geschiedenis", schreef John Coleman, één van de eerste meteorologen die zijn twijfels uitte. De Amerikaanse vereniging van meteorologen is verdeeld over wat ze hun publiek moeten vertellen. In hun laatste opinie hierover verklaarden ze in 2007 dat de opwarming van de planeet aan de gang is en dat menselijke activiteiten dit erger maken. Sindsdien heeft wetenschap deze theorie alleen maar sterker gemaakt, stelt directeur Keith Seitter. Moeten weermannen/vrouwen deze boodschap dan niet verkondigen aan de bevolking? Een online campagne 'Forecast the Facts' vindt van wel.

Het mag volgens hen niet beperkt blijven tot een officieel standpunt omtrent klimaatverandering. De informatie moet tot bij het volk geraken. De meeste weerkundigen hebben de klimaatwetenschap nooit bestudeerd en zwijgen erover in hun weerpraatjes. Ze verkondigen hun ongezouten mening echter wel via allerlei blogs. Liefst 95 procent van de klimaatwetenschappers twijfelt niet meer aan de menselijke rol in global warming. Het zijn echter weermannen/vrouwen die de publieke opinie beïnvloeden. Bron: Belga / 1 4-03-201 2.

In 201 0 heeft Vlaanderen 9 procent meer broeikasgassen uitgestoten dan het jaar voordien. Dat staat in het MIRA-Indicatorrapport van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). Daarmee wordt de dalende trend van de vorige jaren een halt toegeroepen. De uitstoot bevindt zich met 85,3 miljoen ton opnieuw op het niveau van vóór 2006. Vooral de uitstoot van CO2, het belangrijkste broeikasgas, nam in 201 0 toe. De Vlaamse uitstoot bevindt zich wel nog altijd 1 procent onder het referentieniveau van 1 990. De stijging van de uitstoot is het grootst bij de huishoudens en de industrie (allebei +1 8 procent), maar doet zich voor in alle sectoren.

Volgens het rapport is dat voornamelijk toe te schrijven aan een heropleving van de economie na de financieel-economische crisis van 2008-2009 en de zeer strenge winter in 201 0. "Efficiëntieverbeteringen van verwarmingsinstallaties, de verbeterende isolatiegraad en de overstap naar hernieuwbare energiebronnen hebben de laatste jaren een duidelijk positieve weerslag gehad op de broeikasgasuitstoot van woningen en andere gebouwen. Maar die veranderingen volstonden

nog niet om het effect van enkele erg koude wintermaanden volledig op te vangen", aldus het rapport. Nochtans wordt in het rapport nogmaals benadrukt dat klimaatverandering geen loos begrip is. Zo is het in België ondertussen 2,3 graden warmer dan in de preindustriële periode. De 1 6 warmste jaren sinds de start van de metingen in 1 833, situeren zich allemaal in de periode 1 989-201 0. Daarnaast is er nog sprake van toenemende neerslag, nattere winters en minder maar meer intense buien in de zomer. Bron: Belga / 1 5-03-201 2.

In de Zweedse stad Linköping wordt een enorme serre gebouwd die bestaat uit een glazen gebouw van 1 7 verdiepingen. Die zal dienst doen als een regenererende voedselbank die de stad zelfvoorzienend maakt. Dat meldt ecowijs.nl. De serre, ook wel Plantascraper wordt genoemd, gebruikt een systeem om potten met groenten en planten te vervoeren op transportbanden die in in draaiende rondjes omhoog door het gebouw worden verplaatst voor een maximale blootstelling aan de zon. Het ontwerpbureau Plantagon denkt hiermee de productie van levensmiddelen minder belastend te maken voor het milieu en goedkoper voor de consument. Het gebouw verbruikt minder energie dan een traditionele serre doordat er gebruik wordt gemaakt van restwarmte.

Daarnaast zijn er geen milieukosten meer van transport over lange afstanden. Bron: Ecowijs / 20-03-201 2.

Sint-Niklaas behaalt de kyotonorm voor openbare verlichting. "Vanaf 2007 nam de stad Sint-Niklaas verschillende initiatieven om het energieverbruik op vlak van openbare verlichting te doen dalen", stelt het stadsbestuur, dat het heeft over nieuwe technieken rond verlichtingsarmaturen, lampen en brandduurregeling. Alle inspanningen leidden in 2011 tot een vermindering van het energieverbruik met 1 2,5 procent, ruimschoots de kyotonorm van 7,5 procent. In kWh gaat het om een vermindering van 4.1 52.274 kWh tot 3.639.489 kWh. De Bond Beter Leefmilieu (BBL) denkt dat dit het best gerealiseerde voorbeeld is voor Vlaanderen. "Wat zeker charmeert, is dat er zowel naar lichthinder als naar lichtverbruik gekeken wordt", zegt Stefaan Claeys (BBL).

"Ze slagen erin om schone accentverlichting te creëren die tegelijk veel zuiniger is en hebben het taboe-onderwerp aangedurfd om op sommige plekken het licht gewoon te doven tijdens nachtelijke uren." De stad Sint-Niklaas telt ongeveer 1 0.000 lichtpunten met een totaal geïnstalleerd vermogen van ongeveer 1 .200 kW. De energiekosten voor openbare verlichting, in 2011 goed voor 550.000 euro, bedragen 43,5 procent van de totale elektriciteitskosten van alle stedelijke inrichtingen samen. Bron: HLN / 20-03-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Sterrenkijkavond op Sonnenborgh De sterrenhemel van dichtbij zien? Op vrijdag 6 april is er een feestelijke kijkavond met voorstellingen in het mobiele planetarium, lezingen en kun je door de kijkers naar planeten en het sterrenstelsel kijken. De kijkavond op Sonnenborgh is voor iedereen vanaf 8 jaar.

Sterrenkijken is deze avond gegarandeerd, want elk half uur zijn er voorstellingen in het mobiele planetarium van NOVA. De sterrenhemel ziet er (bijna) net zo mooi uit als in het echt. Maar in het planetarium kan veel meer, we kunnen door het heelal reizen en planeten en sterrenstelsels van heel dichtbij bekijken. Bij heldere hemel kunnen bezoekers op het dak van Sonnenborgh de sterrenbeelden leren herkennen en in de koepels wordt er door kijkers gekeken naar de planeten Venus en Mars. Later op de avond zijn ook de maan en Saturnus te zien...

Datum: Vrijdag 6 april - 5,00 euro.

Locatie: Museum & sterrenwacht, Zonnenburg 2, 351 2 NL Utrecht. www.sonnenborgh.nl.

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

041

Artikel

D u bbel e pl an eto誰d en bed ekki n g waarg en om en van u i t N ed erl an d die zich evenals planeten en dwergplaneten in een baan om de zon bewegen. Er zijn er inmiddels ruim 300 000 bekend. Verreweg de meeste hebben banen tussen de planeten Mars en Jupiter. De grootste zijn bijna 1 000 km groot, maar de overgrote meerderheid is zo klein als stof. Die laatsten zijn met een telescoop niet waarneembaar, maar ze komen veelvuldig als vallende sterren op aarde. Het materiaal is soms ijs en soms steenachtig, ijzer- of nikkelhoudend.

Meer weten over dit thema ?

Harrie Rutten

Foto - Planeto誰den zijn stukken materie

www.spacepage.be

049

Kortnieuws Het inwendige van de grote Saturnusmaan is mogelijk volledig gedifferentieerd. Dat wil zeggen: het heeft de gelaagde opbouw van een 5000 kilometer grote 'toverbal'. Tot die conclusie komt wetenschapper Dominic Fortes van University College London. Fortes construeerde een aantal computermodellen van het inwendige van Titan. En deze vergeleek hij met recent verkregen meetgegevens van de ruimtesonde Cassini.

Het onderzoek laat zien dat het inwendige van Titan op z'n minst gedeeltelijk gedifferentieerd is. De kern heeft duidelijk een hogere dichtheid dan de buitenste delen van de Saturnusmaan, maar toch lijkt die dichtheid minder hoog te zijn dan verwacht. Dat laatste zou erop kunnen wijzen dat de kern nog een flinke hoeveelheid ijs of lichte mineralen bevat. De aarde en de overige aardse planeten zijn volledig gedifferentieerd en hebben een dichte ijzerkern. Het model van Fortes sluit echter uit dat Titan een kern van metaal heeft en is in overeenstemming met Cassini-metingen die erop wijzen dat het inwendige relatief koel en nat is. Bron NU / 02-03-201 2.

Nieuwe waarnemingen met de Europese Very Large Telescope (VLT) hebben meer inzicht opgeleverd in het groeigedrag van jonge sterrenstelsels. Bij de grootste survey in zijn soort hebben astronomen ontdekt dat sterrenstelsels tijdens hun 'tienerjaren' van eetgewoonte zijn veranderd. Aanvankelijk gaven zij de voorkeur aan een gelijkmatige aanvoer van gas, maar hun latere groei is vooral te danken aan het kannibaliseren van kleinere stelsels. Astronomen weten al een tijdje dat de eerste sterrenstelsels veel kleiner waren dan de indrukwekkende spiraalvormige en elliptische stelsels die het huidige heelal bevolken. In de loop van de kosmische geschiedenis zijn sterrenstelsels dus enorm veel zwaarder geworden, maar de aard van hun 'voedsel' en eetgewoonten is nog onduidelijk. Met het nieuwe onderzoek proberen de astronomen dit vraagstuk op te lossen. Met behulp van de VLT hebben ze nauwkeurig naar een selectie van verre, gasrijke sterrenstelsels gekeken.

De waarnemingen wijzen erop dat toen het heelal 3 tot 5 miljard jaar oud was de evolutie van de stelsels sterk veranderde. Was bij hun vorming de gelijkmatige aanvoer van gas nog de belangrijkste groeifactor, later begonnen samensmeltingen met soortgenoten een steeds grotere rol spelen. Verder laten de VLTwaarnemingen zien dat een derde van de waargenomen stelsels geen rotatie vertoont: in onze kosmische omgeving zijn zulke stelsels onbekend. Ook onverwacht is de ontdekking dat veel van deze stelsels concentraties van zwaardere elementen in hun buitendelen hebben - precies het tegenovergestelde van wat de huidige sterrenstelsels laten zien. Bron: NU / 1 4-03-201 2.

In samenwerking met faculteiten Nijmegen, Leiden en Amsterdam is het personeel van het Sterrenkundig Instituut van Utrecht ondergebracht bij andere NOVA-instituten.

NOVA is de toponderzoekschool waarbinnen de Nederlandse sterrenkundige instituten (Amsterdam, Groningen, Leiden, Nijmegen en, tot voor kort, Utrecht) samenwerken. De UU besloot medio 2011 het Utrechtse instituut, dat al 370 jaar aan de internationale astronomische top staat, op te heffen omdat het niet in het nieuwe bèta-profiel van de universiteit past.

Daarmee dreigde specifieke, unieke onderzoeksexpertise weg te vallen. Hierop nam NOVA het voortouw om, in constructief overleg met de UU, alle stafmedewerkers samen met hun promovendi, postdocs en materiaal bij de andere sterrenkundige instituten onder te brengen. Het merendeel van de vaste staf heeft daar inderdaad een nieuwe aanstelling gekregen. Om voor de laatste keer stil te staan bij het opheffen van één van ’s werelds oudste sterrenkunde-instituten en bij de geschiedenis van dit vermaarde instituut, wordt van 2-5 april in Noordwijkerhout een conferentie gehouden.

De Utrechtse sterrenkunde heeft veel eminente wetenschappers voortgebracht, onder wie Marcel Minnaert, Henk van de Hulst, Kees de Jager, Ed van den Heuvel, Cees Zwaan en Henny Lamers. Ook in het recente verleden hebben jonge Utrechtse astronomen veel erkenning gekregen in de vorm van prestigieuze nationale en internationale beurzen. Bron: NU / 1 4-03-201 2.

NASA heeft een nieuwe hemelatlas en -catalogus gepresenteerd die gebaseerd is op gegevens die in 201 0 met de infraroodsatelliet WISE zijn verzameld. De catalogus omvat meer dan een half miljard sterren, sterrenstelsels en andere objecten. In het jaar dat WISE de complete hemel in kaart bracht, zijn ruim 2,7 miljoen opnamen gemaakt op vier verschillende infraroodgolflengten. Dat leverde in totaal meer dan 1 5.000 gigabyte aan gegevens op. De eerste helft van deze gegevens werd in april 2011 gepresenteerd.

Veel van de sterren en sterrenstelsels die door WISE zijn vastgelegd, waren nog nooit eerder waargenomen. En dat heeft onder meer geleid tot de ontdekking van een extreem koele klasse van bruine dwergsterren, die zo ongeveer de temperatuur van het menselijk lichaam hebben.

Dergelijke objecten zenden geen zichtbaar licht uit en zijn alleen op infraroodgolflengten waarneembaar. Bron: NU / 1 5-03-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Reis : 20-jarige vlucht Dirk Frimout door Euro Space Society 24 maart 201 2 - Burggraaf Dirk Frimout werd twintig jaar geleden onze eerste Belgische astronaut.

Van 24 maart tot 2 april 1 992 cirkelde hij als “payload specialist” aan boord van de shuttle missie STS045 van de NASA met de Spaceshuttle ATLANTIS 1 43 maal om de aarde: iets meer dan 21 4 uren in de ruimte! Van 24 tot en met 28 september 201 2 nodigt hij als voorzitter van de Euro Space Society de ganse bemanning van de zending STS045 uit om in België deel te nemen aan conferenties en debatten over ruimteonderzoek in het kader van de “Space Week 201 2”. Dit evenement zal plaats grijpen in verschillende wetenschappelijke instituten en universiteiten en heeft als doel jongeren te motiveren voor wetenschappelijke en technische studies.

Datum: 24 t/m 28 september 201 2. Deelname : Onbekend.

Locatie: www.spaceweek201 2.com - www.eurospace.be. Op diverse locaties in het land !

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

051

Rubriek

Woord van d e m aan d

C h arl es J ean -B apti s te F i evez

Dirk Devlies

Info - Dirk Devlies is, naast lid van de

052

Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van bestuur. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woordenboek. Een buitengewoon omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Georges Lemaître doctoreerde in 1 920 bij Charles de la Vallée-Poussin met een thesis over "L'approximation des fonctions de plusieurs variables réelles".

In oktober van datzelfde jaar trad hij in in het seminarie van Mechelen, waar hij in september 1 923 priester werd gewijd.

Meer weten over dit thema ?

www.belgiuminspace.be

053

Foto - Het spectrum van de zon wordt benaderd door de straling die een zwart lichaam uitzendt met een oppervlaktetemperatuur van 5800 K en loopt van 250 tot 2500 nm. Het stralingsmaximum van de zon ligt bij een golflengte van rond de 500 nm in het blauw-groene gedeelte van het zichtbare licht.

Ongeveer de helft van de straling bestaat uit zichtbaar licht. De andere helft bestaat uit infrarode warmtestraling en voor een klein deel uit ultraviolet licht. In het zonnespectrum komen donkere lijnen voor, de Fraunhoferlijnen.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

054

Na zijn dood is de rol die LemaĂŽtre speelde bij de ontwikkeling van de nieuwe kijk op het heelal lange tijd onderbelicht geweest. Pas sinds de jaren 80 verschijnt zijn naam opnieuw in deze wetenschapsgeschiedenis en wordt zijn baanbrekend werk meer en meer erkend.

Meer weten over dit thema ?

www.belgiuminspace.be

055

Artikel Chris De Pauw

H u bbl es C eph eïd e i n M 3 1 An d rom e

Foto - De originele fotografische plaat van Edwin Hubble. De “N” van nova is geschrapt en vervangen door VAR van variabele ster. Eerst dacht Hubble dat het sterretje een nova was.

Meer weten over dit thema ?

http://hemel.waarnemen.com

056

ed a m el kweg s tel s el waarg en om en Foto - Moza誰ekopname van het Andro-

medastelsel. Meade 1 4 inch LX200 ACF telescoop reducerlens f/6.7. SBIG ST1 0 xme camera met AO8 adaptive optics.

63 frames waren opgenomen in bin2.

Deze werden gecombineerd tot 21 stacks die in moza誰ek werden samengevoegd. Moza誰ek manueel met Paint Shop Pro. Totale belichtingstijd ongeveer 9 uur. Centrale delen van M31 werden 1 5 min belicht. Zwakkere perifere delen werden 30 minuten belicht.

Opnamen gespreid over vijf nachten : 31 /1 0, 1 4/11 , 1 5/11 , 1 8/11 , 20/11 in 2011 . Opname M31 _v1 dateert van 31 /1 0/2011 . Alle opnamen vanuit Waasmunster. Bron: Chris De Pauw.

Meer weten over dit thema ?

www.astrolab.be

057

Foto - De vrij zware duitse montering,

waarmee ik deze kijker beweeg, is degelijk en robuust. Maar voor dit soort werk, net niet goed genoeg. Een lange brandpuntsafstand stelt immers hoge eisen aan de volgnauwkeurigheid. De veelvuldige correcties die door een autoguider worden doorgegeven aan de motoren komen vaak te laat. De motoren hebben immers tandwielkasten met speling en er is een belt met iets teveel elasticiteitX enz. Aanvankelijk hadden mijn opnamen vaak volgfoutjes.

Er bestaan dan wel betere monteringen.

Maar die kosten al vlug meer dan 1 0000 Euro. Gelukkig is er een uitweg : adaptieve optiek.

De dual chip SBIG ST camera`s kunnen uitgerust worden met een AO8 adaptive optics module. Met behulp van kleine motortjes kantelt een plano lensje bliksemsnel afhankelijk van de gemeten afwijking van een volgster. Het planolensje weegt maar enkele gram en de actuatoren werken snel, geruisloos en meerdere keren per seconde. Heel wat anders dan moeizaam trekken aan de assen van de zware montering. Een schuinstand van maximum 4째 is voldoende om de sterren tot ongeveer 30 boogseconden bij te sturen. Gaat de volgster buiten deze zone, dan kunnen alsnog de motoren van de montering corrigeren. Dit systeem werkt uitstekend.

Chris maakt overigens deel uit van de groep astrofotografen die elke woensdagavond bijeenkomen op de S9 te Gent. Hun werk kan men terugvinden op de website van de volkssterrenwacht.

Meer weten over dit thema ?

www.armandpien.be

058

Artikel

Verrekijkers gemaakt van botten ontdekt Caroline Hoek

Foto - Marloes Rijkelijkhuizen / Bureau

Monumenten & Archeologie, Amsterdam (BMA).

Meer weten over dit thema ?

www.bma.amsterdam.nl

059

Rubriek

H et Astro Even t G rou p vzw n i eu ws Foto - Sfeerfoto van enkele energieke

AEG leden tijdens de Eureka daguitstap naar de ATT Messe in Essen (D).

Ontdek de vele foto's van onze activiteiten via de Flicr pagina op onze website.

060

Wilt u meer te weten komen over onze boeiende vereniging ? Raadpleeg dan onze website waar u ook, in beknopte vorm, alle informatie kan terugvinden in onze downloadbare PDF kleurenfolder.

Meer weten over dit thema ?

www.aegvzw.be

Info - In deze rubriek kan u een selectie

van onze uitgebreide activiteitenkalender terugvinden. De gehele kalender, die steeds loopt tot op het einde van het jaar, kan u terugvinden op onze welbekende website ...

www.vormingplusow.be

061

Kortnieuws Amerikaanse geologen hebben ontdekt dat sommige 'duinenrijen' op de planeet Mars niet uit zand bestaan, maar uit vast gesteente. De nieuwe soort landvorm dankt zijn bestaan wel aan de wind, maar dan door erosie en niet doordat er zandophopingen zijn gevormd. Op aarde komt deze landvorm niet voor. Volgens de geologen is het moedergesteente van de 'duinen' zachter dan andere soorten gesteente.De ontdekking kan interessant zijn voor het onderzoek naar de geologische geschiedenis van Mars. De winderosie heeft lagen van gesteente blootgelegd die elders aan het zicht onttrokken zijn. Bron: NU / 23-03201 2.

Britse en Australische astronomen hebben een mogelijke verklaring gevonden voor het feit dat sommige zwarte gaten zo enorm veel massa bevatten. Het lijkt erop dat deze slokoppen gewoon geen 'tafelmanieren' hebben: ze kiepen gewoon twee 'maaltijden' tegelijk hun keelgat in. De zwarte gaten in kwestie bevinden zich in de kernen van sterrenstelsels. In sommige gevallen zijn deze objecten zo snel gegroeid, dat ze al ongeveer een miljard jaar na de oerknal miljarden zonsmassa's aan materie hadden verzameld. Zwarte gaten groeien door materie uit de omgeving aan te trekken. Die materie vormt een schijf rond het gat, om vandaaruit naar binnen te spiralen. Dat proces gaat echter zo langzaam, dat zwarte gaten nooit miljarden zonsmassa's aan materie zouden kunnen verzamelen. Computersimulaties laten nu zien dat het opslokken van materie veel sneller kan gaan als zich rond het zwarte gat twee materieschijven vormen die schuin op elkaar staan of in tegengestelde richting draaien. Doordat zulke schijven mettertijd opzwellen, kan het uiteindelijk tot een botsing tussen de materie van beide schijven komen. Het resultaat daarvan is dat grote hoeveelheden gas rechtstreeks het zwarte gat in stromen. De astronomen hebben berekend dat zwarte gaten op deze manier duizend keer sneller kunnen aandikken. Bron: NU / 23-03201 2.

Wetenschappers hebben rond een metaalarme ster mogelijk de twee oudste planeten ooit ontdekt. Ze zijn wellicht miljarden jaren oud. De onderzoekers richtten hun telescoop op de ster HIP 11 952. Door de radiale snelheid van de ster te analyseren, ontdekten de onderzoekers al snel dat er rond de ster twee planeten moesten draaien. De ene is iets kleiner dan Jupiter. De andere heeft een massa die bijna drie keer zo groot is als die van Jupiter. Nu worden er wel vaker planeten ontdekt. Maar wat deze zo bijzonder maakt, is dat ze rond een zeer oude ster draaien. HIP 11 952 is zeker ouder dan 1 0 miljard jaar. Mogelijk is de ster 1 2,8 miljard jaar oud. Dat zou betekenen dat de ster iets meer dan één miljard jaar na de oerknal al is ontstaan. Het is zeer aannemelijk dat de planeten niet lang na de totstandkoming van de ster het levenslicht zagen. En daarmee is dit mogelijk het oudste planetaire stelsel dat ooit is ontdekt. Maar niet alleen de leeftijd maakt deze planeten bijzonder, zo schrijven de

onderzoekers in hun paper. Ook het feit dat er rond deze ster überhaupt planeten zijn teruggevonden, is uniek. In theorie zou men rond zo’n metaalarme ster namelijk niet zulke planeten verwachten. De onderzoekers zijn in hun nopjes met hun vondst. Ze hopen door de ontdekking meer te weten te komen over de totstandkoming van planeten rond metaalarme sterren. Bron: Scientias / 27-03-201 2.

Uit onderzoek van stofdeeltjes van komeet Wild2, door wetenschappers van de universiteit van Leicester, blijkt dat dit ijzige hemellichaam duidelijke tekenen van 'ruimte-erosie' vertoont.

In de deeltjes is ijzer aangetoond, wat de rode tint van het buitenste oppervlak van de komeet kan verklaren. De stofdeeltjes van Wild2 zijn door de NASA-sonde Stardust verzameld en in 2006 naar de aarde gebracht. Sindsdien zijn wetenschappers druk bezig om de deeltjes chemisch en mineralogisch te analyseren. Dat moet zorgvuldig gebeuren, want alles bij elkaar is het nog geen milligram aan materiaal De analyse laat zien dat de komeet in de loop van zijn 4,5 miljard jaar lange bestaan is bestookt met zonnewind en micrometeorieten. Hierdoor hebben zich ontelbare minuscule korreltjes ijzer in zijn oppervlak geboord. Bron: NU / 27-03201 2.

De aarde heeft doorgaans meer dan één maan. Dat stellen astronomen van de sterrenwacht van Parijs en de universiteiten van Helsinki en Hawaï. Behalve de ruim 3000 kilometer grote maan die iedereen kent, draaien er bij toerbeurt ook 'mini-maantjes' om de aarde. In feite zijn dat niets anders dan planetoïden van enkele meters groot, die in bijna dezelfde baan als onze planeet om de zon cirkelen. Zo'n maantje kan op een gegeven moment in de greep van de aarde komen en enige tijd daaromheen blijven draaien. De astronomen hebben uitgerekend hoe groot de kans is dat de aarde op een willekeurig moment een extra maantje heeft. Daarbij hebben ze gebruik gemaakt van een supercomputer die de passages van 1 0 miljoen fictieve planetoïden heeft nagebootst. 1 8.000 van deze objecten werden tijdelijk ingevangen door de aarde en gemiddeld zou er zeker één planetoïde van een meter of groter om de aarde moeten draaien.Nette cirkelbanen volgen deze objecten overigens niet: onder invloed van de gezamenlijke zwaartekracht van aarde, maan en zon volgen ze ingewikkelde banen.

En erg stabiel zijn de banen niet: binnen een maand of negen ontsnapt zo'n mini-maantje weer. Slechts in uitzonderlijke gevallen blijft het tientallen jaren om de aarde draaien. Bron: NU / 28-03-201 2.

Meer up-to-date nieuws op

www.spacepage.be

Reis : Astronomische reis naar de Amerikaanse westkust door Volkssterrenwacht Urania Met amper drie weken tussenpoze zijn er vanuit de Verenigde Staten twee hemelverschijnselen goed waarneembaar: een ringvormige zonsverduistering op zondag 20 mei 201 2 en een overgang van Venus over de zon op dinsdag 5 juni 201 2. Dit is de laatste Venusovergang die we kunnen waarnemen, want de volgende vindt pas plaats in 211 7. Naar aanleiding van deze verschijnselen begeleidt Urania een drieweekse reis naar de Amerikaanse westkust. Het is ook mogelijk te kiezen voor een tweeweekse formule waarin slechts een van beide verschijnselen is opgenomen ...

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be Datum: Vrijdag 1 8 t/m donderdag 31 mei (deel 1 /2).

Locatie: Volkssterrenwacht Urania - J. Mattheessensstraat 60 te 2540 Hove. Toegang : 3.990,00 euro.

063

Artikel Philip Corneille

Het in kaart brengen van de planeet Mars...

Foto - In november 1 971 werd Mariner IX het eerste ruimtetuig in een baan rond een andere planeet. De 349 dagen durende missie bracht de gehele planeet Mars in beeld. Bron: Ed Hengeveld.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

Foto - Historische Mars globe uit 1 884

064

geproduceerd door de Franse astronoom Camille Flammarion met nomenclatuur van Richard Anthony Proctor.

Bron: Museum Boerhaeve – Nederland.

Foto - Mariner IX project manager Edwin Pounder en astronoom Elmer Christensen controleren de eerste 1 30 cm diameter foto-mozaĂŻek globe op Caltech-JPL. Bron: NASA / JPL. Meer weten over dit thema ?

www.jpl.nasa.gov

065

Foto - Mars globe geproduceerd door

Percival Lowell in 1 911 met de “kanalen” in de Elysium Planitia en Utopia Planitia regio. Bron: Lowell Observatory – Flagstaff Arizona.

Meer weten over dit thema ?

www.lowell.edu

066

Foto - Zicht op de zuidelijke pool van

een Phobos sfero誰de geproduceerd door Ralph Turner in 1 975. Midden onderaan is de Hall crater zichtbaar en rechts bovenaan de Kepler bergrand. Bron: Ralph J. Turner.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

067

Artikel Sander Vancanneyt

Zon n evl ekken g roep 1 42 9 zorg t vo De Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO) is een onderzoeksinstituut met als doelstelling het toepassen van weten-schappelijke kennis in de praktijk.

TNO telt ongeveer 5000 werknemers en is hiermee het grootste onderzoeksinstituut in Nederland.

Het hoofdkantoor van TNO is gevestigd in Delft, andere locaties zijn te vinden in onder meer Den Haag / Wassenaar, Apeldoorn, Eindhoven, Leiden, Helmond, Enschede, Groningen, Hoofddorp, Rijswijk, Soesterberg, Bergen op Zoom (Heimolen), Utrecht en Zeist.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

068

o o r e e n vl o o t a a n p o o l l i c h tka n s e n Foto - Het poollicht gezien vanuit Finland, vastgelegd door Rayann Elzein uit Nederland.

Meer weten over dit thema ?

www.rez-photography.com

069

Foto - Mars globe geproduceerd door

Percival Lowell in 1 911 met de “kanalen” in de Elysium Planitia en Utopia Planitia regio. Bron: Lowell Observatory – Flagstaff Arizona.

Meer weten over dit thema ?

www.lowell.edu

070

Foto - Bovenstaande twee foto's bewij-

zen dat men vanuit Nederland ook het poollicht kon waarnemen.

Foto - Het poollicht gezien vanuit Finland, vastgelegd door Rayann Elzein uit Nederland.

Meer weten over dit thema ?

www.rez-photography.com

080

ok B e z o e k o I RI S As tnrsodLi t AevBen em en t ! ti j d e 0 u u r.

0 .

8 1 t o t 0 Va n 1 4 . 0re ka sh op sta n d !

M et E u la b . b e o r t s a . w ww

G RATI S

Kortnieuws De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft een iPhone-app ontwikkeld die actuele meetgegevens van allerlei Amerikaanse klimaatsatellieten in beeld brengt. 'Earth Now' is daarmee een handig hulpmiddel om op de hoogte te blijven van CO2-emissies, ozonconcentraties, temperaturen, zeestromingen etc. De app kan gratis worden gedownload in de iTunes AppStore. Bron: NASA / 1 9-03-201 2.

Rusland laat op 25 of 26 maart een satelliet in de Grote Oceaan storten. De lancering mislukte vorig jaar en de Express AM-4 is niet meer te redden. De ondergang gaat gecontroleerd, waardoor er geen gevaar voor mensen is. Dat heeft de Russische ruimtevaartorganisatie Roskosmos laten weten. De satelliet moest de landen van de vroegere Sovjet-Unie voor de komende 1 5 jaar digitaal internet bieden. Door een programmeerfout kwam het vaartuig in een verkeerde baan rond de aarde terecht. Het is onbeschadigd, maar onbruikbaar. Rusland heeft in ongeveer een jaar tijd zes ruimtemissies zien mislukken. De eerstvolgende bemande lancering moest worden uitgesteld.

Daardoor blijft de Nederlander André Kuipers langer in het internationale ruimtestation ISS. Bron: ANP / 20-03-201 2.

Een van de beide GRAIL-ruimtesondes die om de maan cirkelen, heeft de eerste foto's naar de aarde gezonden waar scholieren om hebben gevraagd. Het eerste verzoek dat werd vervuld kwam van de Emily Dickinson Elementary School in Bozeman, Montana - de school die bij de wedstrijd om twee aansprekende namen voor de tweelingsonde te bedenken (Ebb en Flow) als winnaar uit de bus kwam. De foto's worden gemaakt met de MoonKam, een kleine camera die uitsluitend voor educatieve doeleinden aan boord van de ruimtesondes is geplaatst. De hoofdtaak van de GRAIL-sondes is het in kaart brengen van het zwaartekrachtsveld van de maan. De eerste foto van MoonKam toont een stukje van het maanoppervlak aan de achterkant van de maan, met de aarde op de achtergrond. Bron: 22-03-201 2.

Astronaut André Kuipers staat op 5 april via een live videoverbinding in direct contact met dierentuin Artis in Amsterdam. Volgens Artis is Kuipers fan van het dierenpark en wilde hij niets liever dan een zogeheten inflight call, waarvoor de NASA en ESA toestemming hebben gegeven. Deze instanties geven slechts toestemming in enkele gevallen, zo meldde Artis maandag.Burgemeester Eberhard van der Laan stelt een vraag tijdens het contact evenals Artis-professor Erik de Jong, enkele leerlingen van Amsterdamse scholen een een lid van het dierenpark. De banden tussen het nieuwe Planetarium van Artis en de astronaut gaan terug naar 2007 toen Kuipers bij de opening was. Bron: ANP / 26-03-201 2.

De verkeerd gelanceerde Russiche telescomsatelliet Express-AM4 is de atmosfeer weer ingedoken. Wat niet opbrandde is in de Stille Oceaan geploft, zo heeft het Russische

ruimtevaartbureau Roscosmos bekendgemaakt.

Het proces om de kunstmaan naar beneden te halen was voorbij om 1 5.32 uur Belgische tijd, aldus Roscosmos. Overblijvende brokstukken donderden in noordelijke gebieden van de Stille Oceaan die gesloten waren voor scheepvaarten luchtvaartverkeer. Op 1 8 augustus zette een Proton-M draagraket, door een programmeerfout in de baaninjector, de meer dan vijf ton wegende Express-AM4 in een verkeerde baan uit. Het door de Russische raketbouwer Kroenitsjev en het West-Europese Astrium gebouwde tuig was niet meer te redden en draaide nutteloze banen om de Aarde. De Express-AM4 was de zwaarste ooit in Europa gebouwde kunstmaan. De ongeveer 300 miljoen dollar kostende satelliet diende in te staan voor een waaier van telecomdiensten voor het hele territorium van de vroegere Sovjetunie en Centraal-Europa. De satelliet was voor zowat 1 94 miljoen euro verzekerd.

Bron: HLN / 25-03-201 2.

Een gisteren gelanceerde Russische Protondraagraket heeft met succes een kunstmaan van de in Washington gevestigde operator Intelsat in de ruimte gebracht, zo heeft woordvoerder Aleksandr Bobrenev van de Russische raketbouwer Kroenitsjev bekendgemaakt. Gisteren vertrok om 1 4.1 0 uur Belgische tijd op de basis Bajkonoer een Proton-M van Kroenitsjev. Vandaag om 05.40 uur kwam de Intelsat-22 kunstmaan vrij uit de baaninjector Breeze-M van de Proton. De 6,249 ton wegende satelliet is door het Amerikaanse Boeing op een BSS-702MP platform gebouwd en heeft een voorziene levensduur van vijftien jaar. De operationele positie is een geosynchrone baan op 72 graden oosterlengte. De Intelsat-22 moet de telecomcapaciteit voor Europa, Afrika, Azië en het Midden-Oosten opvoeren. Het was de tweede start van een Proton-M dit jaar en de 374ste uit de geschiedenis van de Proton. De Proton-M is een drietrapsraket op vloeibare brandstof die bij de start zowat 700 ton weegt.

Uitbater is de Russisch-Amerikaanse joint venture International Launch Services waarin Kroenitsjev de meerderheid heeft. Bron: HLN / 26-03-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Sterrenkunde met klassieke muziek door Frank Deboosere In de klassieke muziek komen alle mogelijke thema’s aan bod, en sterrenkunde is zo allesomvattend dat er tussen beide domeinen wel raakvlakken moeten zijn. Frank Deboosere is thuis in beide werelden, dus hij is de ideale gids om deze wandeling langs de sterrenhemel te maken, begeleid door mooie ‘hemelse’ muziek. En het zal heus niet alleen de gekende compositie “The Planets” van Gustav Holst zijn (een trouwens astrologisch geïnspireerd muziekstuk) zijn die de revue zal passeren.

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be Datum: Vrijdag 25 mei 201 2 - 1 9.30 uur.

Locatie: Volkssterrenwacht Mira - Abdijstraat 22 te 1 850 Grimbergen. Toegang : 6,00 euro.

071

Rubriek

Hemelkalender

Deze maand te zien aan de sterrenhemel

Marc van der Sluys

Info - Marc van der Sluys is postdoc-

toraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn werk richt zich op de evolutie van compacte dubbelsterren en het waarnemen van gravitatiegolven van witte dwergen, neutronensterren en zwarte gaten met LIGO / Virgo en LISA. Hij geeft regelmatig populaire lezingen en maakt daarnaast de populair wetenschappelijke website ...

http://hemel.waarnemen.com

Foto - Een occultatie of bedekking is

een astronomische gebeurtenis die men kan waarnemen wanneer een nietlichtend hemellichaam tussen de waarnemer en een verdergelegen lichaam – lichtend door ofwel straling ofwel weerkaatsing van licht – passeert. Als dit verder-gelegen lichaam slechts gedeeltelijk of periodiek wordt verborgen, noemt men dit rakelingse of scherende occultatie (Engels: grazing occultation). Men spreekt van het verschijnsel (immersie) bij het verdwijnen van een ster bij bedekking door de maan, of van een satelliet bij bedekking door de planeet.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

074

Maagd (Virgo, afkorting Vir) is een sterrenbeeld aan de hemelequator, liggende tussen rechte klimming 11 u35m en 1 5u08m en tussen declinatie +1 4째 -22'. Het bevat de ecliptica en is ook een teken van de dierenriem, de zon staat hier van 1 6 september tot 31 oktober.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

075

Foto - De Lyriden is de naam van een

meteorenzwerm. Eens in het jaar vliegt de aarde door deze zwerm heen rond 1 5 april tot 28 april. Dit veroorzaak een vallende sterrenregen van meteoren die in onze atmosfeer verbranden. Het radiant van de meteorenregen ligt in het sterrenbeeld Lier. De bron van deze vallende sterren is de komeet C/1 861 G1 Thatcher. Deze zwerm wordt op aarde al waargenomen sedert 2600 jaar.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

076

Foto - Maagd (Virgo, afkorting Vir) is

een sterrenbeeld aan de hemelequator, liggende tussen rechte klimming 11 u35m en 1 5u08m en tussen declinatie +1 4째 -22'. Het bevat de ecliptica en is ook een teken van de dierenriem, de zon staat hier van 1 6 september tot 31 oktober.

In het noordelijk gedeelte van het sterrenbeeld zijn vele extragalactische stelsels te vinden, de zogenaamde Virgocluster. Daar bevindt zich ook de radiobron Virgo A. Van 7 tot 1 8 april, met een maximum op 1 2 april lijkt de meteorenzwerm de Virginiden uit dit sterrenbeeld te komen.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

077

Rubriek

S as teri a

Van 50 m m tot 50 0 m m (deel 2/3) Filip Feys

Info - Geboren in het jaar 1 961 te Tielt

en opgegroeid in Meulebeke ben ik een West Vlamink in hart en ziel. Mijn schoolperiode heb ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mi jn beroep als hooggeschoold houtbewerker en later als leerkracht aan het VTI te Izegem. Ik ben getrouwdin 1 981 met Chantal en samen hebben we een dochter. Sharon is afgestudeerd als Bachelor in Elektro-Mechanica en Chantal is professioneel kunstenares.

Reeds meer dan 30 jaar is astronomie een ver doorgedreven hobby voor mij.

Gestart met een 50 mm kijkertje en lid van de VVS en later van de werkgroep Deep-Sky en zonwaarneming is mijn hobby veranderd in dagelijkse bezigheid. Bepaalde dromen om iets op te starten en mensen een kans te geven om de sterrenhemel te bewonderen heb ik al tijd in mij gehad. Griekenland lag ons beiden nauw aan het hart en de keuze was vlug gemaakt voor een locatie waar sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mi j thuis hier op Kreta en ben ik ĂŠĂŠn van de gelukkigen die van mijn hobby een beroep heb kunnen maken.

www.sasteria.com

078

Foto - Op een eiland als Kreta waar je

minstens 300 dagen mooi en helder weer hebt is het bijna een koud kunstje om de Zon, onze meest nabijgelegen ster, nauwkeurig te bestuderen. Bron: Sasteria.

Meer weten over dit thema ?

www.sasteria.com

080