Guidestar 05-2012

Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw - Redactie@aegvzw.be - www.aegvzw.be - Jaargang 7 - Mei 201 2

Editoriaal

Over d en kbeel d i g e d rem pel s . . .

Patrick Jaecques

Info - Patrick Jaecques is, naast grafisch

vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de diverse hemelse wonderen...

Foto - Een beeld van de indrukwek-

002

kende lichtvervuiling boven Europa en omstreken. Genomen door de Amerikaanse DMSP kunstmaan als onderdeel van de National Oceanic and Atmospheric Administration. Bron: US Defence / ESA.

Inhoudelijk 04 - Nederland biedt ons de ruimte aan ...

1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker.

1 3 - De mysteries van het ontstaan van leven.

1 4 - Geen nieuwe ijstijd voor Europa.

1 5 - Tijdlijn zonnestelsel klopt niet.

1 6 - Rubriek : ESO. 1 8 - Earth Hour - Goed bedoeld, maar zinloos.

1 9 - Rubriek : De boekbespreking.

22 - Van big bang naar big data.

24 - Rubriek : Observatoria wereldwijd.

28 - Association for amateur astronomy.

29 - Vakoverschrijdende aanpak van sterrenkunde in de klas.

32 - Rubriek : Astrofoto van de maand.

34 - Rubriek : Amateur-astronoom in de kijker.

36 - Nederland bij nacht vanuit het ISS. 37 - Rubriek : Lanceeroverzicht van de maand.

38 - Rubriek : ESA. 42 - Rubriek : Space History - Columbia STS-1 (deel 1 2).

49 - Prijswinnaar VSO werkt telescoop af.

52 - Rubriek : Woord van de maand.

55 - ALMA schijnt licht op nabij planetenstelsel.

56 - Geheimen van het noorderlicht.

59 - Ster met mogelijk tien planeten ontdekt.

60 - Rubriek : Het AEG nieuws.

64 - De AEG winter waarnemingsactiviteiten.

68 - Op zoek naar 400 jaar sterrenkunde in de lage landen.

74 - Rubriek : Hemelkalender.

78 - Rubriek : Sasteria onder de sterrenhemel.

Kris Christiaens Kris Christiaens Erwin Louagie Red. / IPS Chiel Versteeg Rodrigo Alvarez Eva Mulderberg Redactioneel ASTRON Philip Corneille Brecht Lannoye Anne-Lize Kochuyt H. Van Den Broeck Philip Corneille Redactioneel Kris Christiaens ESA Danny Van Hoecke Jean-Pierre Grootaerd Dirk Devlies Marieke Baan Tim Kraaijvanger Redactioneel Redactioneel Philip Corneille Patrick Jaecques Marc van der Sluys Filip Feys

Informatief Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF, Flash en iPad bestand, is een non-profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrieken worden onderhouden door Philip Corneille, Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan via redactie @aegvzw.be.

De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met diverse websites. Deze digitale publicatie kan genieten van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris. Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de diverse sponsoren kunnen we deze digitale publicatie gratis verspreiden.

Deze digitale publicatie is volledig ontworpen met gratis open-source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.

De Astro Event Group vzw, kortweg AEG, is een non-profit sterrenkundige vereniging voor volwassenen uit Oostende die ge誰nteresseerd zijn in sterrenkunde, klimatologie en / of ruimtevaart.

Iedereen met passie voor deze boeiende wetenschappelijke takken is er van harte welkom. Van absolute beginner tot ervaren amateursterrenkundige en dit voor een boeiende, leerrijke en vooral gezellige beleving van z'n hobby.

Ook wie niet in de ruime omgeving van Oostende woont heeft er baat bij om lid te worden. Want de vereniging staat ook in voor een resem andere realisaties. Van de diverse boeiende websites, tentoonstellingen, voordrachten, het jaarlijkse praktijkgerichte 'Starnights' evenement tot dit uitvoerige maandblad. Kortom, steun onze vereniging en stort vandaag nog 1 5,00 euro (of meer) op rekening nummer IBAN: BE84 9730 0675 3759 / BIC: ARSPBE22 met vermelding van "lidgeld" alsook uw naam, adres en e-mail. Wij danken u alvast voor uw steun !

NGC 51 28, ook bekend als Centaurus A, met z'n indrukwekkende donkere stofwolken gezien door de WFC3 camera van de Hubble ruimtetelescoop. Bron: ESA / NASA.

003

Hoofdartikel Kris Christiaens

N ed erl an d bi ed t on s d e ru i m te aan . . .

Foto - Space Expedition Curaçao (SXC)

is een op Curaçao gevestigd bedrijf dat beoogt commerciële ruimtevaartvluchten aan te bieden. De firma wil vanaf in 201 4 met een Lynx ruimtevliegtuig vluchten uitvoeren vanuit Curaçao.

Het bedrijf mikt in eerste instantie op ruimtetoerisme en heeft daartoe een deal met de KLM gemaakt, maar ook op wetenschappelijke klanten voor onderzoek en trainingen in de ruimte. Op langere termijn wil SXC zich ook inzetten voor het, op flexibele manier, in hun baan rond de aarde brengen van kleine satellieten en het reizen naar afgelegen plekken op aarde. Hierbij gaat het om het afleggen van langere afstanden in een korte tijd.

Meer weten over dit thema ?

www.spacexc.com

004

005

006

Foto - Orkaan Jimena vastgelegd via de MODIS sensor aan boord van de Aqua satelliet op 2 september 2009. Bron: NASA / ESRI. Meer weten over dit thema ?

www.kmi.be

007

Kortnieuws Superaardes blijken niet zo gemakkelijk in staat te zijn om leven in hun zonnestelsel te verspreiden. Dat concluderen onderzoekers nadat ze het planetaire systeem Gliese 581 bestudeerd hebben. Dit systeem bestaat uit een ster en zeker vier en mogelijk zes planeten die daaromheen draaien. Eén planeet – Gliese 581 d – is een superaarde en bevindt zich ook nog eens in de leefbare zone. Dat wil zeggen dat de planeet niet te ver, maar ook niet te dicht bij de ster staat en dat er dankzij die ‘perfecte’ afstand vloeibaar water kan bestaan.

Onderzoekers Laci Brock en Jay Melosh vroegen zich af of het in theorie mogelijk was dat Gliese 581 d levende microben op andere planeten zou brengen. “Eén van de grote wetenschappelijke vraagstukken is hoe het leven begon en hoe het zich door het universum verspreidde,” stelt Melosh. Dat speelt ook in ons eigen zonnestelsel. Zo is het best mogelijk dat het leven niet op aarde, maar op Mars begon en dat meteorieten vervolgens microben naar de aarde brachten. Maar zou zo’n zelfde proces ook in Gliese 581 mogelijk zijn? Het lijkt er niet op. De onderzoekers ontdekten namelijk dat het heel moeilijk is voor materialen om zich vanaf Gliese 581 d door het zonnestelsel te verspreiden. Het lijkt zelfs nog moeilijker dan dat het in ons zonnestelsel is. De vier planeten rondom de ster Gliese 581 draaien met flinke snelheid om de ster heen.

Het materiaal dat van Gliese 581 d afkomt, heeft te weinig snelheid en kan dus heel moeilijk op de andere planeten belanden. In plaats daarvan komt het materiaal tijdens simulaties voornamelijk buiten het planetaire systeem terecht. Planeet d ligt welbeschouwd dan ook tamelijk geïsoleerd. Veel geïsoleerder dan de binnenste planeten in ons zonnestelsel.

Voor de verspreiding van materialen tussen planeten is een uitgestrekter zonnestelsel nodig. “Geen van de zonnestelsels die we tot op heden gevonden hebben, hebben zoals ons zonnestelsel de mogelijkheid om leven tussen verschillende planeten te verspreiden,” concludeert Melosh. “Het laat ons zien hoe uniek ons zonnestelsel is,” voegt Brock toe.

Bron: C. Hoek / 01 -04-201 2.

Een internationaal team van astronomen heeft een reusachtige fotocollage van de Melkweg samengesteld, waarop meer dan een miljard sterren te zien zijn. Het kleurenpanorama werd donderdag 29 maart gepresenteerd tijdens een gezamenlijke bijeenkomst van Britse en Duitse astronomen in Manchester. Aan de totstandkoming van de foto is tien jaar gewerkt door wetenschappers uit Europa en Chili. Daarbij zijn gegevens gebruikt van de UK Infrared Telescope op Hawaï en ESO's VISTA-surveytelescoop in Chili. Er is voor deze telescopen gekozen omdat zij opnamen in het nabijinfrarood kunnen maken - een golflengtegebied waarin de stofwolken tussen de sterren tamelijk transparant zijn. Helemaal compleet is de foto nog niet: hier en daar zitten er nog wat 'gaten' in. Maar desondanks geeft hij een goede indruk van het centrale vlak van ons Melkwegstelsel, waarvan de vorm wel wordt vergeleken met twee ruggelings op elkaar gelegde gebakken

eieren met een (donkere) vulling daartussen.

Wie dat wil kan het volledige panorama van 39.300 bij 3750 pixels downloaden, maar ook online inzoomen op verschillende delen van de foto. Bron: NU / 01 -04-201 2.

Een spectaculaire vondst op de zon: wetenschappers vonden er een tornado waar de aarde vijf keer in zou passen. De onderzoekers deden de ontdekkingen vorig jaar september al. Maar de onderzoekers hadden enige tijd nodig om de waarnemingen te verwerken in een paper. Tijdens de National Astronomy Meeting die van 27 tot 30 maart plaatsvindt, konden ze dan eindelijk hun resultaten bekendmaken. De onderzoekers bestudeerden de tornado met behulp van het Solar Dynamics Observatory. Deze ruimtesonde houdt de zon al enige tijd nauwlettend in de gaten. Aan boord van het observatorium bevindt zich de Atmospheric Imaging Assembly en daarmee bestudeerden de onderzoekers de atmosfeer van de zon tot in detail. Zo ontdekten ze op 25 september vorig jaar deze enorme tornado die net zo breed is als vijf aardes. “We zien met het Solar Dynamics Observatory roterend materiaal nabij protuberansen en in de leegtes in de corona van de zon,” zo schrijven de onderzoekers in een kort persberichtje.

“Vaak vinden er nadat deze rotaties zijn geobserveerd grote coronale massa-ejecties plaats.” Het onderzoek van de wetenschappers verschijnt binnenkort in het blad Astrophysical Journal. Bron: C. Hoek / 01 -04-201 2.

In het omvangrijke Hubble-archief zitten nog heel wat pareltjes verborgen. En u kunt ze opsporen en de roem geven die ze verdienen.

De Hubble-telescoop is al meer dan twintig jaar actief en in die periode heeft de telescoop meer dan een miljoen foto’s gemaakt. Een deel van die foto’s is in het verleden al eens gepubliceerd. Maar een flink deel is eigenlijk nog nooit goed bekeken. In het Hubble-archief bevinden zich dan ook ongetwijfeld heel wat pareltjes die eigenlijk nooit de aandacht hebben gekregen die ze verdienen. En daar kunt u verandering in brengen. ESA roept mensen op om in het archief te gaan spitten en te zoeken naar die ‘verborgen schatten’. En daar hoeft u geen astronomie voor gestudeerd te hebben.

Iedereen kan meedoen. Het is heel simpel: duik het archief in, vind mooie plaatjes die eigenlijk nog nooit gepubliceerd zijn, bewerk het plaatje indien nodig en plaats de foto in de Hubble’s Hidden Treasures Contest Flickr Group. Meer weten over deze zoektocht? Kijk dan ook eens hier! Mensen die wel enige kaas van astronomie hebben gegeten, kunnen hun zoektocht naar een hoger plan tillen door observaties van Hubble niet alleen te ontdekken, maar ook met behulp van professionele software van ESA te verwerken. Daarover kunt u hier meer lezen op www.spacetelescope.org. Bron: C. Hoek / 01 04-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : 50 jaar SETI door Philip Corneille In 1 960 begon astrofysicus Frank Drake een zoektocht naar radio-signalen van een mogelijk intelligente buitenaardse beschaving (S.E.T.I.). Hierbij kreeg hij de steun van bekende astronomen zoals Carl Sagan en Bruce Murray, die het S.E.T.I.- project bekendheid gaven bij het grote publiek.

Met de komst van de home computer medio de jaren 1 990, maakte het project een grote vooruitgang. In het nieuwe millennium verkregen de onderzoekers een nieuwe telescoop dankzij de steun van MicroSoft mede-oprichter Paul Allen en vorig jaar vierde S.E.T.I. z’n 50ste verjaardag.

Tijdens deze voordracht blikken we terug op de S.E.T.I. geschiedenis en geven een huidige stand van zakenY Datum: Vrijdag 4 mei 201 2. 20.30 uur t/m 22.30 uur. Toegang: GRATIS. Locatie: Openbare bibliotheek Kris Lambert, Wellingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B).

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

009

Rubriek

Lan ceri n g i n d e ki j ker

N oord -Koreaan s e raket s l aag t opn i eu w n i et i n h aar m i s s i e

Kris Christiaens

Info - Kris Christiaens is al sinds

jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Door zijn gedrevenheid en kennis over ruimtevaart werd hij enkele jaren terug medebeheerder van de populaire websites Spacepage en Belgium In Space. Daarnaast schrijft Kris Christiaens ook artikelen voor het maandblad van de Vereniging Voor Sterrenkunde en werd hij in 201 0 secretaris van de Astro Event Group vzw.

Foto - Volgens Noord-Korea zou de

01 0

draagraket Unha-3 een waarnemingssatelliet in een baan rond de aarde brengen. Met dat plan zou de 1 00ste verjaardag van de als stichter van de staat en "eeuwige president" vereerde Kim Il Sung morgen gevierd worden. De Verenigde Staten, Zuid-Korea en Japan zagen in de lancering evenwel een verborgen test van een intercontinentale raket, die een kernkop kan dragen.

Bron: AFP. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

011

Foto - Ondanks fel protest van de

Westerse wereld heeft Noord-Korea gisteren toch een lange afstandsraket gelanceerd. Die lancering verliep niet volgens plan en na nog geen twee minuten in de lucht stortte de raket de zee in. Bron: AFP. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

01 2

Artikel

De mysteries van het ontstaan van leven andere bij verschillende biologische processen vrijkomt.

Erwin Louagie

Foto - Melkzuur is een stof die onder

Het is dit zuur, dat verzuurde melk haar zure smaak geeft en dat zich bij zware inspanning door anaerobe afbraak van suiker ophoopt in de spieren en daar voor tijdelijke spierpijn zorgt. In neutraal en basisch milieu (pKa = 3,85), dus ook in het lichaam, dissocieert melkzuur tot een negatief geladen lactaation en twee positief geladen waterstofionen. De verzuring is niet het gevolg van lactaat.

Lactaat is namelijk een substraat dat kan gebruikt worden om glucose te vormen in de lever via de gluconeogenese. De verzuring in de spieren is het gevolg van een ophoping van Hatomen die niet meer gebufferd kunnen worden door waterstofcarbonaat.

Meer weten over dit thema ?

www.e-gezondheid.be

01 3

Artikel Red. / IPS

G een n i eu we i j s ti j d voor E u ropa Foto - Een ijstijd of glaciatie is een

geologisch tijdvak waarin ijskappen voorkomen. Om verwarring met het begrip glaciaal te voorkomen is het beter te spreken van een ijstijdvak.

Aangezien er heden ten dage ijskappen liggen op bijvoorbeeld Groenland en Antarctica, leven we tegenwoordig in een ijstijdvak; het Kwartair. Er is in de gehele geologische geschiedenis van de Aarde minstens vijfmaal sprake geweest van een ijstijd.

Meer weten over dit thema ?

www.ijstijd.net

01 4

Artikel

Ti j d l i j n z o n n e s t e l s e l k l o p t n i e t Chiel Versteeg

Foto - Het chemisch element samarium (Sm), met een atoommassa van 1 50,36(2) u, bezit 5 stabiele isotopen: 1 44Sm, 1 49Sm, 1 50Sm, 1 52Sm en 1 54Sm, waarvan de voorlaatste het meest abundant is (ongeveer 26,75%).

Daarnaast komen ook 2 radio-isotopen in de natuur voor: 1 47Sm en 1 48Sm, met een repectievelijke halfwaardetijd van 1 06 miljard en 7 biljard jaar. De overige 30 radio-isotopen zijn onstabiel en hebben een relatief korte halfwaardetijd (de meesten minder dan een seconde). Op Aarde komen ook sporen voor van de radio-isotoop 1 46Sm, dat een halfwaardetijd van 1 03 miljoen jaar bezit en via Îą-verval overgaat in de stabiele isotoop neodymium-1 42.

Meer weten over dit thema ?

www.ptable.com/?lang=nl

01 5

Rubriek

E u ropean S ou th ern Obs ervatory

M i l j ard en rots ach ti g e pl an eten i n l eefbare zon es i n d e m el kweg

Rodrigo Alvarez

Info - De Europese Zuidelijke Sterren-

wacht is een Europese organisatie die zich bezighoudt met astronomisch onderzoek. Het hoofdkantoor is gevestigd in Garching, nabij MĂźnchen. De ESO beheert twee sterrenwachten in Chili, een op La Silla, ten oosten van La Serena, de ander op Paranal, ten zuiden van Antofagasta. Op Paranal bevindt zich de Very Large Telescope (VLT). Op dit moment wordt een derde faciliteit gebouwd op de hoogvlakte van Chajnantor, op 5000 m hoogte, in de buurt van San Pedro de Atacama, waar de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) zal verrijzen.

Contact - Rodrigo Alvarez, Koninklijk Planetarium. E-mail: eson-belgium@eso. org.

Foto - Deze artist’s impression toont

01 6

een zonsondergang, zoals gezien vanaf de superaarde Gliese 667 Cc. De helderste ster aan de hemel is de rode dwerg Gliese 667 C, die deel uitmaakt van een drievoudig stersysteem. Ook de beide andere sterren, Gliese 667 A en B, die verder weg staan, zijn aan de hemel te zien. Astronomen schatten dat er alleen al in onze Melkweg tientallen miljarden van zulke rotsachtige werelden om rode dwergsterren cirkelen.

Bron: ESO. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

01 7

Artikel Eva Mulderberg

Earth hour - Goed bedoeld, maar zinloos Foto - Het evenement wordt gespon-

sord door het Wereld Natuur Fonds in AustraliĂŤ (WWF), een milieu lobby groepering en de Sydney Morning Herald. Het eerste uur der aarde werd gehouden in Sydney AustraliĂŤ tussen 1 9:30 en 20:30 op 31 maart 2007. Het uur der aarde in 2007 heeft voor een verminderd energieverbruik gezorgd van geschat tussen 2,1 % en 1 0,2% gedurende het uur, waaraan meer dan 2.2 miljoen mensen meededen. Het tweede uur der aarde in 2008 werd internationaal georganiseerd door de stad Sydney en tal van andere grote steden en individuen in de wereld.

Meer weten over dit thema ?

www.earthhour.org

01 8

Rubriek

D e boekbes preki n g Redactioneel

Zin om een door ons aangeleverd gloednieuw sterrenkundig en / of ruimtevaartgericht boek te lezen en kort te bespreken ? Neem dan contact op met de redactie via redactie@aegvzw.be.

01 9

Kortnieuws 20 jaar geleden, op 24 maart 1 992, vertrok Dirk Frimout als eerste Belgische astronaut met Space Shuttle Atlantis richting ruimte voor de missie "ATLAS 1 ". Samen met zes Amerikaanse astronauten, waaronder de huidige Nasa Administrator Charles Bolden, nam hij deel aan de missie "ATLAS 1 " voor het bestuderen van de aardse atmosfeer en de interactie Zon - Aarde. Sinds zijn jeugd was Dirk Frimout gepassioneerd voor de ruimte; hij besteedde er dan ook zijn hele professionele loopbaan aan als onderzoeker. In 1 977 stelde hij zich kandidaat voor de eerste selectie van astronauten voor het Europees ruimtevaart agentschap (ESA). Doch, 1 5 jaar later, vertrekt hij als astronaut voor NASA naar de ruimte.

NASA koos hem voor zijn werk van hoge kwaliteit over de fysieke en chemische samenstelling van de atmosfeer en voor het ontwerpen en op punt stellen van een rasterspectrometer die meegenomen werd aan boord van STS 45. Toentertijd werkte hij in het onderzoekscentrum van de Europese ruimtevaartorganisatie van Nederland (ESAESTEC). Voorheen had hij een 1 3 jarige carrière als jong onderzoeker achter de rug aan het Belgisch Instituut voor Ruimte-aëronomie (BIRA). De tentoonstelling die het Euro Space Center aan Dirk Frimout wijdt, herbergt persoonlijke objecten die gedurende de vlucht STS 45 gebruikt werden, notitieboekjes en vluchtschema's om zijn werk tot een goed einde te brengen. Videodocumenten over de grote momenten van de vlucht (lancering, videoconferentie en landing) en artikels uit de media. Het hele jaar 201 2 gratis te bezoeken in het Euro Space Center.

Als het aan wetenschappers ligt, hebben satellieten in de toekomst maar enkele druppels brandstof nodig om ver te komen.

Wetenschappers van de École Polytechnique Fédérale de Lausanne hebben in samenwerking met onder meer het Nederlandse TNO een bijzonder compacte motor ontwikkeld. De motor stelt kleine satellieten in staat om met heel weinig brandstof heel ver te reizen. En daardoor worden de verkenningstochten van de satellieten een stuk goedkoper. De onderzoekers hebben reeds een prototype van de motor vervaardigd. Dit prototype weegt slechts 200 gram en dan is de motor al gevuld met brandstof. De motor moet satellieten met een gewicht van één tot 1 00 kilogram gaan aandrijven. Deze kleine satellieten worden op dit moment veelvuldig gebruikt. Ze zijn doordat ze zo klein zijn namelijk relatief goedkoop. Wat de kleine satellieten echter missen, is een effectieve manier van aandrijving. En hierdoor kunnen ze alleen maar in een baan om de aarde draaien: op verkenning gaan, is onmogelijk. “Op het moment zitten nanosatellieten vast in hun baan,” vertelt onderzoeker Herbert Shea. “Ons doel is om ze te bevrijden.” Wat de nieuwe motor die daartoe wordt aangewend zo bijzonder maakt, is dat deze piepklein is en ook nog eens heel weinig brandstof nodig heeft. Hoe kan dat? De motor verbrandt geen brandstof. In de motor zit een vloeistof die bestaat uit elektrisch geladen

moleculen (ionen). De ionen worden uit de vloeistof gehaald en dan met behulp van een elektrisch veld uitgestoten. En met die beweging wordt de satelliet als het ware voortgeduwd. Wanneer een satelliet met deze motor in een baan om de maan moet belanden dan doet deze daar zes maanden over. En in die zes maanden verbruikt de satelliet dan slechts 1 00 milliliter brandstof. Het is de bedoeling dat de motor CleanSpace One aan gaat drijven. En ook enkele Nederlandse nanosatellieten moeten door middel van deze motor op de plaats van bestemming aankomen.

Bron: C. Hoek / 01 -04-201 2.

Rusland heeft zaterdag een afgedankte militaire satelliet in de Stille Oceaan laten plonzen. De 1 600 kilo zware Molnija-1 T was tevoren al grotendeels in de atmosfeer verbrand, zei een ruimtevaartexpert in Moskou tegen persbureau Ria Nowosti. De Molnija-1 T was in 1 996 gelanceerd. Hij was onderdeel van een groep van acht militaire communicatiesatellieten. Rusland heeft de apparaten in 2006 vervangen door een moderner type. Bron: ANP / 07-04-201 2.

In de Amerikaanse staat Californië is gisteren een raket met een geheime lading opgestegen vanop de luchtbasis Vandenberg. De lancering van de Delta IV-raket was met bijna een week uitgesteld vanwege motorproblemen. Het National Reconnaissance Office (NRO), het Amerikaanse agentschap dat verantwoordelijk is voor spionagesatellieten, houdt de lippen stijf op elkaar over de ruimtemissie. Volgens inlichtingenspecialisten gaat het echter om een satelliet die met behulp van radartechniek in staat is beelden te verzamelen in het donker en tijdens slecht weer. Bron: AP / AD / 04-04-201 2.

Nederland gaat nauwer samenwerken met Zuid-Korea in de ruimtevaart. Onder toeziend oog van minister van Buitenlandse Zaken Rosenthal tekenden Netherlands Space Office en de Zuid-Koreaanse ruimtevaartorganisatie KARI gisteravond in Seoul een samenwerkingsovereenkomst. De landen gaan samenwerken op het gebied van ruimtevaarttechnologie en toepassingen van satellietdata.

Zuid-Korea heeft onder het Korea Aerospace Research Institute een volwaardig ruimtevaartprogramma, met eigen satellieten en een lanceerder. De Zuid-Koreaanse belangstelling gaat met name uit naar de Nederlandse expertise op het gebied van satellietinstrumenten voor aardobservatie. Hierop hebben Nederlandse bedrijven en instituten door de ruimte-instrumenten SCIAMACHY, OMI en TROPOMI een internationaal erkende status.

De samenwerking, zoals vastgelegd in het Memorandum of Understanding (MoU), strekt zich verder uit naar onderdelen voor raketten en satellieten, en het onderzoek naar nieuwe toepassingen van satellietdata. Bron: NSO / 01 04-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Ingenieur vanaf ...

RVO-Society organiseert ook dit jaar weer het Zomerkamp “Ingenieur vanaf 1 3” van 1 6 tot 20 juli 201 2 en van 6 tot 1 0 augustus 201 2. Jongeren die starten in het 6de leerjaar tot het 2de middelbaar mogen er LEGO-treintjes elektronisch manipuleren, zodat de trein zijn lichten in het donker aansteekt, voor een obstakel stopt of toetert naar een object op het spoor. Tussendoor staan er ook leuke randactiviteiten op het programma, zoals zelf een luidspreker leren maken, solderen, een spannende schattenjacht, een avontuurlijke vlottentocht, ...

Voor jongeren die starten in het 3de middelbaar tot het 5de middelbaar is er een Zomerkamp “Ingenieur vanaf 1 5” van 20 tot 24 augustus. De jongeren leren - aan de hand van LEGO-treintjes via software echt programmeren.

Datum: 1 6 t/m 20 juli en 6 t/m 1 0 augustus. Prijs: 90,00 euro.

Locatie: ESAT, Katholieke Universiteit Leuven, Kasteelpark Arenberg 1 0, B-3001 Heverlee.

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

021

Artikel ASTRON

Van bi g ban g n aar bi g d ata : ASTRON en I B Info - ASTRON is het Nederlands

instituut voor radioastronomie, onderdeel van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

ASTRON stelt zich ten doel om ontdekkingen op het gebied van radioastronomie mogelijk te maken middels het ontwikkelen van nieuwe en innovatieve technieken, het exploiteren van topklasse radioastronomische faciliteiten en het doen van fundamenteel astronomisch onderzoek.

Meer weten over dit thema ?

www.astron.nl

022

BM zoeken n aar oorspron g van h et h eel al Foto - IBM heeft al eerder met ASTRON

samengewerkt, namelijk aan het ontwerp, de techniek en de productie van zeer snelle en energiezuinige chips voor analoge en gemengde signaalverwerking die speciaal voor een prototype van de SKA werden ontwikkeld. Bovendien hebben de twee organisaties samengewerkt bij de implementatie van Blue GeneÂŽ, een supercomputer van IBM die momenteel wordt gebruikt voor het verzamelen en analyseren van informatie van LOFAR. De plannen voor de locatie van de SKA zijn nog niet afgerond. De overgebleven kandidaten zijn AustraliĂŤ en Zuid-Afrika, landen die geschikt zijn voor plaatsing van de miljoenen antennes die vereist zijn voor het opvangen van de zeer zwakke signalen uit het heelal.

Meer weten over dit thema ?

www.research.ibm.com

023

Rubriek

Obs ervatori a werel d wi j d

1 7 m M AG I C - L a P a l m a

Philip Corneille MSc FBIS

Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Interplanetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

Foto - De auteur aan de MAGIC-II

024

cherenkov telescoop op de ORM sterrenwacht van het Canarische eiland La Palma. Bron: Philip Corneille.

Foto - De MAGIC-II telescoop tezamen met de 30-spiegels HEGRA CT-3 telescoop op hun 2200 m hoge locatie op La Palma. Bron: Philip Corneille.

Meer weten over dit thema ?

www.magic.iac.es

025

Foto - De 1 7m MAGIC-I cherenkov

telescoop is opgebouwd uit 956 spiegelsegmentjes in een lichtgewicht buizenframe alt-az montering. Bron: Philip Corneille.

Foto - In 2009 werd de MAGIC-II cherenkov telescoop operationeel. Let op de weerspiegeling van de MAGIC-I in de 247 spiegelpanelen. Bron: Philip Corneille.

Meer weten over dit thema ?

www.magic.iac.es

026

027

Artikel Brecht Lannoye

As s oci ati on for am ateu r as tron om y Info - Via hun Facebook pagina willen

ze gelijkgezinden met elkaar in contact brengen en hun kennis en ervaringen i.v.m. astronomie delen.

Ben jij ook in de ban van het heelal en alles daaromtrent, dan ben je zeker welkom om deze groep verder uit te bouwen tot een ware hobbyclub.

028

Artikel

Vakovers ch ri j d en d e aan pak van s terren ku n d e i n d e kl as Koninklijke Sterrenwacht van BelgiÍ verwelkomt u in een totaal vernieuwde projectiezaal. De zaal beschikt over een state of the art projectiesysteem dat is opgebouwd uit acht videoprojectoren met de laatste nieuwe technologie. De toeschouwer wordt op deze manier ondergedompeld in een indrukwekkende beeldervaring die de volledige projectieoppervlakte van 840 m² beslaat. Meer nog, dankzij de database die meer dan 1 00.000 sterren bevat, is het vanaf nu mogelijk om tussen de planeten te reizen, het oppervlak van Mars te overvliegen en de ringen van Saturnus van naderbij te bekijken. Maar waarom zouden we daar al stoppen? Durft u de grenzen van ons Zonnestelsel of zelfs die van de Melkweg te overschrijden?

Laat u verleiden tot het verkennen van de verste verten van het universum!

Bron: P. Jaecques.

Meer weten over dit thema ?

Anne-Lize Kochuyt

Foto - Het Planetarium van de

www.planetarium.be

029

Kortnieuws Cassini heeft een prachtige foto gemaakt van het sproeiende maantje van Saturnus: het ijzige Enceladus. Op de foto zien we de zuidpool van Enceladus. Waterijs en waterdamp verlaat hier de poolregio. Een deel ervan komt rondom Saturnus terecht en beregent de planeet. Dat is heel bijzonder: voor zover bekend is Enceladus het enige hemellichaam dat een ander hemellichaam beregent. Nadat Cassini de foto gemaakt had, naderde deze Enceladus nog verder. Het doel? De samenstelling van hetgeen Enceladus sproeit vaststellen.

Hiervoor naderde Cassini het maantje tot de afstand tussen de twee slechts 74 kilometer bedroeg. Nadat ook die metingen achter de rug waren, maakte Cassini ook nog een foto van het kleine maantje Janus en de maan Dione.

De foto’s werden gemaakt terwijl tussen Cassini en Janus een afstand van zo’n 44.000 kilometer zat. En ook Dione werd vanaf ongeveer zo’n afstand vereeuwigd. Bron: C. Hoek / 01 -04-201 2.

In juli 1 994 werd de reuzenplaneet Jupiter getroffen door de ijzige brokstukken van de uiteengevallen komeet Shoemaker-Levy 9. Die inslagen veroorzaakten grote donkere 'littekens' in de dampkring, doordat materiaal van grotere diepte in de Jupiteratmosfeer naar boven werd getransporteerd. In juli 2009 werd opnieuw zo'n litteken in de Jupiterdampkring ontdekt, maar als dat ook is veroorzaakt door een inslag, is het verschijnsel zelf in elk geval niet waargenomen, evenmin als het op Jupiter afstormende projectiel. Amerikaanse astronomen hebben nu gedetailleerde computersimulaties uitgevoerd om te achterhalen om wat voor soort object het gegaan zou kunnen zijn.

Daaruit trekken ze de conclusie dat de 2009inslag onder een veel vlakkere hoek heeft plaatsgevonden, en dat het om een relatief klein object ging. Mogelijk een komeetachtig hemellichaam met een middellijn van ongeveer een kilometer, maar vermoedelijk een kleinere, rotsachtige planetoïde van ca. 500 meter groot.

Bron: NU / 01 -04-201 2.

Metingen van de 1 0-meter South Pole Telescope op Antarctica leveren belangrijke nieuwe inzichten op over de evolutie en samenstelling van het heelal. Met de telescoop - een soort radioschotel - wordt de kosmische achtergrondstraling bestudeerd - het afgekoelde overblijfsel van de energierijke straling die kort na de oerknal vrijkwam. Clusters van sterrenstelsels veroorzaken een soort 'schaduwen' in deze achtergrondstraling; op die manier zijn met de South Pole Telescope al honderden tot dusver onbekende verre clusters ontdekt. Door op verschillende afstanden de verdeling van clusters in de ruimte te bestuderen, kan informatie worden afgeleid over onder andere de mysterieuze donkere energie in het heelal en de massa van het neutrino. Op het congres van de American Physical Society in Atlanta zijn nu resultaten gepresenteerd op basis van metingen aan slechts honderd clusters. Die blijken al een sterke bevestiging te vormen voor het idee dat de donkere energie een onveranderlijke

eigenschap is van de lege ruimte, vergelijkbaar met de befaamde kosmologische constante die ooit door Albert Einstein werd geïntroduceerd.

Ook is op basis van de nieuwe resultaten een bovengrens afgeleid voor de massa van het neutrino, die goed overeenstemt met metingen in deeltjeslaboratoria. De onderzoekers verwachten dat er nog veel stringentere conclusies getrokken kunnen worden als t.z.t. alle waarnemingen geanalyseerd zijn. Bron: NU / 02-04-201 2.

De superzware zwarte gaten in de kernen van sterrenstelsels groeien in de loop van de tijd door passerende dubbelsterren uiteen te rukken. Daarbij verdwijnt één component van de dubbelster in het zwarte gat, terwijl de andere met hoge snelheid het sterrenstelsel uit wordt geslingerd. Dat is in ieder geval de conclusie van een theoretische studie van Ben Bromley van de Universiteit van Utah en zijn collega's, die vandaag gepubliceerd is in Astrophysical Journal Letters. Bromley deed eerder onderzoek aan hypersnelle sterren, die aan de zwaartekracht van het Melkwegstelsel ontsnappen. Modelberekeningen laten nu zien dat zulke hypersnelle sterren kunnen ontstaan wanneer ze oorspronkelijk deel uitmaakten van een dubbelstersysteem dat te dicht in de buurt kwam van het superzware zwarte gat in de kern van het Melkwegstelsel. Door waarnemingen aan de Melkwegkern te combineren met theoretische berekeningen, leiden de astronomen af dat het centrale zwarte gat gemiddeld eens in de duizend jaar een dubbelster uit elkaar rukt. Die frequentie komt goed overeen met het waargenomen aantal hypersnelle sterren. In tien miljard jaar zou het superzware zwarte gat op die manier op deze manier gemakkelijk zijn huidige massa van enkele miljoenen zonsmassa's bereikt kunnen hebben. Bron: NU / 02-04-201 2.

De teams achter NASA's belangrijkste ruimteonderzoeksmissies kunnen opgelucht ademhalen: alle negen missies hebben de tweejaarlijkse 'Senior Review' doorstaan. Bij eerdere reviews werd de geldkraan voor de zwakste missies dichtgedraaid, maar ditmaal had de reviewcommissie lovende woorden voor het huidige arsenaal aan satellieten. Vooral voor de leiding van de Kepler-missie, die naar planeten buiten ons zonnestelsel zoekt, zag het er een tijdje somber uit. Maar ook voor deze satelliet is er toekomst: zijn missie is verlengd tot en met 201 6. Voorlopig althans, want in 201 4 is de volgende Senior Review. Slechts enkele van de doorgelichte ruimteonderzoeksmissies hebben bij deze review wat kleerscheuren opgelopen.

Zo krijgt de missie van de gammasatelliet Fermi vanaf 201 4 te maken met een bezuiniging van tien procent per jaar, en zal voor infaroodsatelliet Spitzer naar alle waarschijnlijkheid in 201 5 het doek vallen.

Bron: NU / 04-04-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Sterrenkunde en klassieke muziek door Frank Deboosere In de klassieke muziek komen alle mogelijke thema’s aan bod, en sterrenkunde is zo allesomvattend dat er tussen beide domeinen wel raakvlakken moeten zijn. Frank Deboosere is thuis in beide werelden, dus hij is de ideale gids om deze wandeling langs de sterrenhemel te maken, begeleid door mooie ‘hemelse’ muziek. En het zal heus niet alleen de gekende compositie “The Planets” van Gustav Holst zijn (een trouwens astrologisch geïnspireerd muziekstuk) zijn die de revue zal passeren.

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be Datum: Vrijdag 05 mei - 1 9.30 uur tot 22.00 uur. 6,00 euro.

Locatie: Volkssterrenwacht Mira, Abdijstraat 22, 1 850 Grimbergen (B). Info: www.mira.be.

031

Rubriek H. Van Den Broeck

As trofoto' s van d e m aan d

032

Info - Mars is vanaf de zon geteld de

vierde planeet van ons zonnestelsel, om de zon draaiend in een baan tussen die van de Aarde en Jupiter. De planeet is kleiner dan de Aarde en met een (maximale) magnitude van -2,9 minder helder dan Venus en meestal minder helder dan Jupiter. Mars wordt wel de rode planeet genoemd maar is in werkelijkheid eerder okerkleurig. De planeet is vernoemd naar de Romeinse god van de oorlog.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

033

Rubriek

Am ateu r-as tron oom i n d e ki j ker

Philip Corneille MSc FBIS

Ton n y Van m u n s ter Info - Amateurastronomie is een onder-

deel van de astronomie dat door amateurs wordt beoefend. Hoewel de meeste amateurastronomen hun hobby uit-voeren voor hun plezier en om hun persoonlijke kennis uit te breiden is astronomie tevens ĂŠĂŠn van de weinige takken van wetenschap waar amateurs een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de wetenschappelijke kennis over het heelal, met name op het terrein van veranderlijke sterren, waarnemingen van planetoĂŻden en sterbedekkingen door de maan. Op deze terreinen kunnen profes-sionele astronomen niet de tijd en de middelen besteden waar amateurs met bescheiden middelen en mobiliteit juist wel veel nuttige waarnemingen kunnen doen.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

034

035

Artikel Redactioneel

Nederland bij nacht vanuit het ISS

036

Foto - De Nederlandse steden Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en Den Haag kan men op bovenstaande foto herkennen. Rechts ziet u Athene, de hoofdstad van Griekenland.

Meer weten over dit thema ?

www.esa.int

Rubriek

Lan ceeroverzi ch t van d e m aan d Uur (GMT)

Raket

Lanceerbasis

Vracht

Gewicht

Land

Baan

Doel

03-04-201 2

23.1 2 uur

Delta-4M+ (5.2)

Vandenberg

NROL-25 (USA 234)

? Kg

USA

11 00 x 11 00 km

Spionage

1 2-04-201 2

22.39 uur

Unha-3

Sohae Satellite Launching Station

Kwangmyöngsöng 3

1 00 Kg

Noord Korea

Mislukt

Aardobservatie

20-04-201 2

1 2.50 uur

Sojoez-U

Bajkonoer

Progress-M 1 5M

7.250 Kg

Rusland

LEO

ISS bevoorrading

23-04-201 2

22.1 8 uur

Proton-M Briz-M

Bajkonoer

YahSat-1 B

GEO

Communicatie

26-04-201 2

02.1 7 uur

PSLV-XL

Satish Dhawan Space Center

RISAT 1

LEO

Aardobservatie

6.000 Kg Ver. Arab. E. 1 .855 Kg

Indië

Kris Christiaens

Datum

Verklarende woordenlijst GEO LEO Mil. Com.

Geostationary Earth Orbit Low Earth Orbit Militaire Communicatiesatelliet

■ Mislukte lancering

037

Rubriek

E u rop e a n S p a ce Ag e n cy

As tron au t Ti m P eake kri j g t n atte voeten Info - De Europese Ruimtevaart-organi-

satie ESA houdt zich in Europees verband bezig met projecten op het gebied van ruimtevaart, onderzoek van de Aarde, ruimteonderzoek, ontwikkeling van op satellietsystemen gebaseerde techno-logieĂŤn en de bevordering van de Europese economie. Door bundeling van financiĂŤle en intellectuele bronnen is de ESA in staat projecten te realiseren die voor afzonderlijke lidstaten onbereikbaar zijn. De ESA werkt ook nauw samen met Europese (DLR, NLR, CNES etc.) en internationale ruimtevaartorganisaties (waaronder de NASA, Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) en de Indian Space Research Organisation (ISRO)).

De ESA is onder andere verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de Arianeraketten waarmee kunstmanen in de ruimte worden gebracht. De ESA is in 1 975 ontstaan uit de European Space Research Organization (ESRO) en de European Launcher Development Organisation (ELDO). De ESRO leverde aanvankelijk raketten en satellieten voor deelnemende landen en had haar eerste lanceringen op 6 en 9 juli 1 964.

038

039

Nbaa!r E V J I R H L I N S C atsen beschik

SN oNg Eslechts zeven pla

Kortnieuws Nieuw onderzoek van de universiteit van Californië wijst erop dat de oceanen al zeker honderd jaar bezig zijn om warmer te worden.

Dat schrijven de onderzoekers in het blad Nature Climate Change. Ze baseren hun conclusies op uitgebreid onderzoek met Argo.

Argo is een systeem dat bestaat uit bijna 3500 sondes die op de oceaan drijven en onder meer de temperatuur van het oppervlaktewater meten. De temperatuurmetingen van Argo legden de onderzoekers naast de metingen die vele jaren geleden aan boord van HMS Challenger werden gedaan. HMS Challenger was een schip waarmee onderzoekers in de negentiende eeuw de oceanen bestudeerden.

Tussen 1 872 en 1 876 werd onder meer de temperatuur van de oceanen op zo’n 300 verschillende punten vastgesteld. Die metingen hebben onderzoekers er nu weer bij gepakt om conclusies te kunnen trekken over de ontwikkeling van de watertemperatuur. De resultaten liegen er niet om. In de bovenste delen van de oceaan (tot 700 meter) is de temperatuur met zo’n 0,33 graden Celsius gestegen. Aan het oppervlak is de temperatuur het sterkst gestegen, namelijk met 0,59 graden Celsius. Op grotere diepte (900 meter) is sprake van een temperatuurstijging van 0,1 2 graden Celsius. Het onderzoek laat niet alleen zien dat er wereldwijd sprake is van opwarming, maar toont ook aan dat de opwarming van de aarde al veel langer bezig is dan gedacht. De temperatuurstijging die de onderzoekers gemeten hebben, is namelijk twee keer zo groot als de temperatuurstijging die de laatste 50 jaar werd gemeten. Dat zou betekenen dat de opwarming van de oceanen al zeker 1 00 jaar bezig is. Ook wijst het erop dat de aarde al veel langer dan gedacht daadwerkelijk opwarmt. Wetenschappers zijn heel geïnteresseerd in de temperaturen van de oceanen. Naarmate de oceanen opwarmen, zetten ze namelijk uit. En zo leveren ze een bijdrage aan de stijging van de zeespiegel. Om te kunnen voorspellen hoe sterk de zeespiegel zal stijgen, is het dan ook noodzakelijk om de temperatuur van de oceanen te voorspellen. En hoe meer we van de historie van de oceanen weten, hoe gemakkelijker dat zal zijn. Bron: C. Hoek / 03-04-201 2.

Het Atlantisch orkaanseizoen van 201 2 belooft minder hevig te worden dan gewoonlijk. De vooruitzichten die Amerikaanse meteorologen vandaag hebben gepubliceerd maken gewag van tien zware stormen, waarvan er vier orkanen kunnen worden. Het orkaanseizoen loopt van juni tot en met november. De meteorologen van de universiteit van Colorado verwachten dat de activiteit van tropische cyclonen een kwart minder zal zijn in vergelijking met de gemiddelde activiteit. In 2011 lag de activiteit bijna de helft hoger. De onderzoekers raden de bevolking van de Amerikaanse oostkust toch aan om opnieuw zoals elk jaar de gebruikelijke voorrangsmaatregelen te nemen. Bron: Belga.

De aarde is tegen het jaar 2050 1 ,4 tot 3 graden warmer. Dat blijkt uit 1 0.000 simulaties

die met behulp van vrijwilligers werden uitgevoerd. Een flink deel van de klimaatonderzoeken van tegenwoordig is gebaseerd op computersimulaties. Toch zijn deze nieuwe simulaties heel bijzonder. Zo zijn de modellen die tijdens de simulaties zijn gebruikt heel ingewikkeld. En er zijn ontzettend veel simulaties uitgevoerd: zo’n 1 0.000. Dat is veel meer dan de enkele tientallen die wetenschappers anders kunnen uitvoeren. Dat er zoveel simulaties zijn gedaan, hebben de onderzoekers te danken aan vrijwilligers die hun thuiscomputers ter beschikking van de wetenschap stelden. Zodra deze vrijwilligers hun PC aanzetten, gingen de simulaties op de achtergrond lopen. Resultaten werden online naar de onderzoekers verstuurd. Uit het onderzoek blijkt dat de aarde wanneer we zoveel broeikasgassen blijven uitstoten nog deze eeuw twee graden warmer is dan voorheen. Maar ook een opwarming van drie graden (boven de gemiddelde temperatuur die tussen 1 961 en 1 990 werd gemeten) behoort tot de mogelijkheden. Zelfs als we de uitstoot iets terug weten te dringen. Sterker nog: uit het onderzoek blijkt dat een opwarming van 3 graden in 2050 net zo plausibel is als een opwarming van 1 ,4 graden Celsius. Dat alles wijst erop dat de aarde veel sneller opwarmt dan gedacht. Beleidsmakers zouden er volgens de onderzoekers dan ook rekening mee moeten houden dat het waarschijnlijk niet bij een opwarming van 2 graden Celsius blijft. De voorspellingen van de onderzoekers zijn zoals gezegd gebaseerd op modellen. Deze modellen bleken eerder al in staat om de temperaturen van de afgelopen vijftig jaar zeer nauwkeurig te achterhalen. Het volledige onderzoek is gepubliceerd in het blad Nature Geoscience. Bron: C. Hoek / 04-04-201 2.

Onderzoekers aan de prestigieuze universiteit van Yale schatten dat een nieuwe energiebron miljarden mensen van energie kan voorzien, zonder broeikasgassen uit te stoten. In rivierdelta's kunnen namelijk turbines aangedreven worden door de druk die ontstaat wanneer zoet water van rivieren in aanraking komt met zout water van de zee. De twee onderzoekers, Menachem Elimelech en Ngai Yin Yip, beschrijven in hun rapport hoe het proces in zijn werk gaat. Het gaat hier om zogenaamde 'pressure-retarded osmosis' (PRO), en kan best vertaald worden als druk gelimiteerde osmose . Bij deze techniek wordt er elektriciteit opgewekt uit de druk die ontstaat door osmose. Bij PRO stroomt zoet water door een halfdoorlatend membraan zodat zodat het zout water aan de andere kant wordt verdund.

De druk die daardoor ontstaat, doet een turbine draaien en die produceert zo elektriciteit.

Volgens Elimelech en Yip kan zo voor 520 miljoen mensen energie worden opgewekt door amper 1 0 procent van het rivierwater door membranen te laten stromen. Bovendien stoot deze methode geen broeikasgassen uit.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Cursus spectroscopie door Marc Trypsteen In een driedelige lescyclus richten we de schijnwerper op de manier waarop gedetailleerde informatie te bekomen is uit het spectrum van sterrenlicht. Na inwijding in de theorie van de astrospectroscopie hebben we vooral aandacht hoe dit relatief nieuwe domein voor de amateurastronoom grensverleggend kan zijn. In een tweede les wordt een overzicht gegeven van de harden software gebruikt in dit boeiende vakgebied. Tenslotte besteden we in een derde les aandacht aan het interpreteren van opgenomen sterrenspectra en evalueren we hoe een pro-amsamenwerking tot stand kan komen.

Datum: Vrijdag 11 , 1 8 en 25 mei 201 2 - Deelname: GRATIS (inschrijven verplicht).

Locatie: AEG - Ooststraat 29 te 8400 Oostende (2e verdiep). www.aegvzw.be. Info@aegvzw.be.

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

041

Artikel

P ri j s wi n n aar Vl aam s e S terren ku n d e Ol ym pi ad e werkt tel es coop af de derde prijs uit handen van Annelies Cloet-Osselaer in het planetarium van Brussel.

Meer weten over dit thema ?

www.vvs.be

Jean-Pierre Grootaerd

Foto - Wouter Van De Pontseele kreeg

De Vlaamse Sterrenkunde Olympiade Na het succes van de vierde editie, de andere Vlaamse olympiades (chemie, biologie, fysica, wiskunde en geografie) en de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade wordt dit jaar de vijfde editie van de Vlaamse Sterrenkunde Olympiade georganiseerd.

Het doel van de VSO is op die manier de populariteit van de sterrenkunde te bevorderen.

We willen zo veel mogelijk leerlingen stimuleren tot meer interesse in sterrenkunde.

Daarnaast willen we jonge amateurastronomen de kans geven deel te nemen aan een eigen olympiade.

Op 8 april laatstleden werden de deelnemers van de tweede (en laatste) ronde bekendgemaakt. Op 5 mei aanstaande is er de finaledag met prijsuitreiking. De eerste prijs is een waarnemings met de Mercator telescoop op La Palma (Spanje) inclusief reis en verblijf. De tweede prijs is een sterrenkundig totaalpakket. En de derde prijs is een sterrenkundig boekenpakket. www.sterrenkundeolympiade.be

049

Kortnieuws Afgelopen week zijn op Mauna Kea, Hawaii, de eerste succesvolle sterrenkundige waarnemingen verricht met een gloednieuw infraroodinstrument, MOSFIRE geheten. MOSFIRE (Multi-Object Spectrometer For Infra-Red Exploration) is een afbeeldende spectrograaaf die gemonteerd is op de 1 0-meter Keck Itelescoop. Hij heeft een veel groter beeldveld dan eerdere infraroodcamera's, en door gebruik te maken van een speciale sluitertechniek kan hij van 46 astronomische objecten tegelijkertijd een infraroodspectrum opnemen. Met het nieuwe instrument zal onderzoek worden gedaan naar de geboorte van sterren in donkere stofwolken en naar de allereerste sterrenstelsels in het heelal. 06-04201 2.

De Prijs Akademiehoogleraren van de KNAW is dit jaar toegekend aan Ewine van Dishoeck, hoogleraar moleculaire astrofysica aan de Universiteit Leiden, en Peter Hagoort, hoogleraar cognitieve neurowetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Aan de prijs, die op 21 juni wordt uitgereikt, is een bedrag verbonden van een miljoen euro, dat beide onderzoekers krijgen voor wetenschappelijk werk. De prijs is bedoeld als een 'lifetime achievement award' voor onderzoekers - een in de sociale of geesteswetenschappen, en een in de natuur-, technische of levenswetenschappen - die hebben aangetoond dat ze tot de absolute top van hun vakgebied behoren.

Ewine van Dishoeck bestudeert de chemie in het heelal. De ruimte tussen de sterren is niet helemaal leeg, maar gevuld met ijle, ijskoude gaswolken, zoals de donkere gebieden in de Orionnevel. Van Dishoeck bestudeert de moleculen die daarin te vinden zijn. Bijzondere aandacht heeft ze voor de vorming van sterren uit ineenstortende wolken en voor het maken van planeten in de stofschijven rond de jonge sterren. Voor dit onderzoek maakt ze onder meer gebruik van ESO's Very Large Telescope (VLT) en de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) in Chili. Momenteel doet ze met de infraroodsatelliet Herschel onderzoek naar de waterkringloop in het heelal en de rol die deze speelt bij de vorming van sterren. Peter Hagoort doet onderzoek naar de neurobiologische fundamenten van het menselijk taalvermogen. Hij kijkt naar de hersenen in actie: hoe regelen de hersenen de productie van taal, en het taalbegrip? Hagoorts grote verdienste is dat hij als een van de eersten psychologische theorieën met neurowetenschappelijke modellen combineerde, en zijn ideeën hebben het vakgebied sterk beïnvloed.

Bron: NOVA / 06-04-201 2.

Een internationaal team van astronomen heeft twee witte dwergsterren opgespoord die tot de oudste in hun soort behoren. De beide dwergen, die slechts ongeveer 1 00 lichtjaar van de aarde verwijderd zijn, hebben leeftijden van 11 tot 1 2 miljard jaar. Witte dwergen zijn de overblijfselen van sterren die veel op de zon lijken. Aan het einde van hun bestaan blazen deze sterren een groot deel van hun materie weg, waarna een compacte kern ter grootte

van de aarde overblijft die heel geleidelijk afkoelt. Aan de temperatuur van zo'n witte dwerg kan worden afgemeten hoe lang die afkoelingsperiode al bezig is. In het geval van de witte dwergen WD 0346+246 en SDSS J11 02 moet dat proces al miljarden jaren aan de gang zijn. Hun oppervlaktetemperatuur ligt rond de 3500 graden Celsius, terwijl dat bij een jonge witte dwerg meer dan 1 00.000 graden is.

11 -04-201 2.

De nog in aanbouw zijnde Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), onderdeel van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili, heeft voor een grote doorbraak gezorgd in het onderzoek van een nabij planetenstelsel-in-wording. Met ALMA hebben astronomen ontdekt dat de planeten die om de ster Fomalhaut cirkelen veel kleiner moeten zijn dan oorspronkelijk werd gedacht. De ontdekking is te danken aan nieuwe scherpe opnamen van de ring van stof rond de ster, die op ongeveer 25 lichtjaar van de aarde staat. De opnamen tonen aan dat zowel de binnen- als de buitenrand van de dunne stofschijf heel scherp begrensd is. In combinatie met computersimulaties brengt dit de astronomen tot de conclusie dat de stofdeeltjes binnen de ring worden gehouden door de zwaartekrachtswerking van twee planeten - een die zich dichter bij de ster bevindt dan de schijf en een daarbuiten. Hun berekeningen geven ook een indicatie van de waarschijnlijke grootte van de beide planeten: groter dan Mars, maar niet groter dan een paar keer de aarde. Dat is veel kleiner dan astronomen voorheen dachten. Het ALMA-onderzoek laat zien dat de breedte van de ring ongeveer 1 6 keer zo groot is als de afstand zon-aarde en ongeveer zeven keer zo dun als breed - smaller en dunner dan eerder werd gedacht. De afstand van de ring tot Fomalhaut is ongeveer 1 40 keer de afstand zon-aarde. Ter vergelijking: in ons zonnestelsel is de afstand van Pluto tot de zon ongeveer 40 keer de afstand zon-aarde. 1 2-04-201 2.

Het Kapteyn Instituut, de sterrenwacht van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), kan nauwelijks waarnemingen in de ruimte doen omdat de telescoop wordt verblind door grote lichtletters op de gevel van een nabijgelegen gebouw. Dat meldde het instituut vrijdag. De lichtletters prijken op de Linnaeusborg, een nieuw gebouw van de universiteit dat sinds januari tegenover het Kapteyn Instituut staat.

Hoewel beide gebouwen onderdeel uitmaken van de RUG, blijkt het lastig om het licht uit te krijgen. Het Kapteyn Instituut moet van tevoren een verzoek indienen om de lichtletters uit te zetten. ''Maar in verband met het weer wordt altijd zo laat mogelijk besloten om te gaan waarnemen'', zegt directeur Reynier Peletier.

Het instituut zou een eigen lichtknopje krijgen zodat het de stroomsterre aan de overkant kan uitschakelen, maar dat is er nog niet. Bron: ANP / 20-04-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Reis : 20-jarige vlucht Dirk Frimout door Euro Space Society 24 maart 201 2 - Burggraaf Dirk Frimout werd twintig jaar geleden onze eerste Belgische astronaut.

Van 24 maart tot 2 april 1 992 cirkelde hij als “payload specialist” aan boord van de shuttle missie STS045 van de NASA met de Spaceshuttle ATLANTIS 1 43 maal om de aarde: iets meer dan 21 4 uren in de ruimte! Van 24 tot en met 28 september 201 2 nodigt hij als voorzitter van de Euro Space Society de ganse bemanning van de zending STS045 uit om in België deel te nemen aan conferenties en debatten over ruimteonderzoek in het kader van de “Space Week 201 2”. Dit evenement zal plaats grijpen in verschillende wetenschappelijke instituten en universiteiten en heeft als doel jongeren te motiveren voor wetenschappelijke en technische studies.

Datum: 24 t/m 28 september 201 2. Deelname : Onbekend.

Locatie: www.spaceweek201 2.com - www.eurospace.be. Op diverse locaties in het land !

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

051

Rubriek

Woord van d e m aan d

S yl vai n J u l i en Vi ctor Aren d

Dirk Devlies

Info - Dirk Devlies is, naast lid van de

Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van bestuur. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woordenboek. Een buitengewoon omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Info - Ontdek nog meer belangrijke

052

Belgische onderzoekers op het vlak van sterrenkunde en ruimtevaart via de onderstaande website ...

Meer weten over dit thema ?

www.belgiuminspace.be

053

Foto - Deze mooie opname (1 mei

1 957) van de komeet Arend-Roland werd gemaakt door L. Kresak met de 9.5 duim f/5 reflector op de Sterrenwacht van Bratislawa. Hij gebruikte hiervoor een Raman panchromatische plaat en belichtte deze gedurende 60 minuten. Bron: OMA. Meer weten over dit thema ?

www.astro.oma.be

054

Artikel

AL M A s c h i j n t l i c h t o p n a b i j p l a n e te n s te l s e l ring (in het oranje) gecombineerd met een eerdere opname van de Hubbleruimtetelescoop (in het blauw). Bron: ALMA / ESO. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

Marieke Baan

Foto - ALMA’s opname van Fomalhauts

055

Artikel Karin Anema

G eh ei m en van h et n oord erl i ch t - Acti e

056

Info - Wil je op de hoogte blijven

wanneer de kans zich voordoet dat men vanuit BelgiĂŤ poollicht kan waarnemen ?

Raadpleeg dan geregeld onderstaande website. Zeker de moeite waard !

Meer weten over dit thema ?

www.poollicht.be

eve zon l evert prach ti g e taferel en op. . .

Foto - Voordat de wetenschap met de

verklaring voor het ontstaan van het poollicht kwam, waren er meerdere verklaringen voor het poollicht te vinden in de folklore en mythologieĂŤn van verschillende culturen. Het beeld op leven en dood, het verband met de geestenwereld en de strijd tussen bovennatuurlijke krachten in de hemel, zijn hiervan een voorbeeld. Men denkt ook dat het verschijnsel voor veel mensen angstaanjagend was.

Meer weten over dit thema ?

www.gi.alaska.edu/AuroraForecast

057

Foto - De Zonnecyclus van Schwabe is

de elfjarige cyclus van zonneactiviteit, en samenhangend daarmee de periode waarin het aantal zonnevlekken op de zon varieert. Gedurende de perioden met de meeste activiteit, bekend als de zonnemaxima (solar maximum), verschijnen zonnevlekken. Perioden met de laagste zonneactiviteit staan bekend als de zonneminima. Het laatste zonnemaximum was in 2001 . De zonnecyclus conformeert zich niet precies aan het gemiddelde van elf jaar. Recent zijn er korte cycli van slechts 9 jaar waargenomen, en ook zeer lange van 1 4 jaar.

Meer weten over dit thema ?

www.poollicht.be

058

Artikel

S t e r m e t m o g e l i j k t i e n p l a n e t e n o n t d e kt draaien om andere sterren dan de Zon. Het bestaan van deze planeten is voornamelijk afgeleid van indirecte waarnemingen en daarop gebaseerde berekeningen. Deze planeten werden voor het eerst ontdekt in de jaren '90, toen de technologie ver genoeg was gevorderd om voldoende gevoelige telescopen te maken. Er worden steeds meer exoplaneten ontdekt, vanaf 11 november 2011 staat de teller op 697 exoplaneten. Tot dusver zijn er planetenstelsels gevonden met meerdere exoplaneten in een baan rond één of twee sterren (dubbelsterstelsel); er zijn ook stelsels met meer dan twee sterren gevonden met slechts één exoplaneet, zoals 1 6 Cygni.

Meer weten over dit thema ?

Tim Kraaijvanger

Foto - Exoplaneten zijn planeten die

www.spacepage.be

059

Rubriek

H et Astro Even t G rou p vzw n i eu ws Foto - Een sfeerbeeld van het 'Dag van

het park' van verleden jaar waarop Dirk Devlies, op een bijzonder energieke en gedreven wijze, het publiek mee nam langsheen het planetenpad.

060

Wilt u meer te weten komen over onze boeiende vereniging ? Raadpleeg dan onze website waar u ook, in beknopte vorm, alle informatie kan terugvinden in onze downloadbare PDF kleurenfolder.

Meer weten over dit thema ?

www.aegvzw.be

Info - In deze rubriek kan u een selectie

van onze uitgebreide activiteitenkalender terugvinden. De gehele kalender, die steeds loopt tot op het einde van het jaar, kan u terugvinden op onze welbekende website ...

www.vormingplusow.be

061

Kortnieuws De planeet Venus genereert zelf geen magnetisch veld, maar kan desondanks het toneel zijn van magnetische 'kortsluitingen'. Dat blijkt uit onderzoek met de Europese ruimtesonde Venus Express, waarvan de resultaten deze week in Science zijn gepubliceerd. Planeten die een eigen magnetisch veld produceren, zoals de aarde en Jupiter, zijn omgeven door een onzichtbare 'magnetosfeer'. Hun magnetische veld weert de geladen deeltjes af die de zon voortdurend uitstoot. Dat resulteert in een beschermende 'bel' om de planeet, die aan de nachtkant uitloopt in een lange staart. Bij Venus gaat die vlieger niet op: de zonnewind kan daar ongehinderd de hoogste lagen van de atmosfeer bereiken. Maar net als bij de aarde zorgt ultraviolette zonnestraling ervoor dat atomen en moleculen in de hoge atmosfeer hun elektronen kwijtraken, waardoor er een laag van geladen gas ontstaat. Interacties tussen deze 'ionosfeer', de zonnewind en het magnetisch veld dat deze laatste meevoert, hebben tot gevolg dat ook aan de nachtzijde van Venus een magnetische 'staart' ontstaat, zij het een veel kortere dan bij bijvoorbeeld de aarde. Waarnemingen die in 2006 met de Venus Express zijn gedaan, laten zien dat in de magnetische staart van Venus net zulke kortsluitingen tussen tegengesteld gerichte veldlijnen optreden als bij de aarde. Deze zogeheten magnetische reconnecties kunnen niet alleen magnetische stormen en poollichtverschijnselen veroorzaken, maar ook helpen verklaren hoe en waarom Venus atmosferisch gas kwijtraakt. 1 7-04-201 2.

Een internationaal team van astronomen, onder wie Albert Zijlstra van de universiteit van Manchester, heeft ontdekt dat rode reuzensterren aan het eind van hun leven een soort zandstorm produceren. Dat blijkt uit onderzoek met de Europese Very Large Telescope in Chili, waarvan de resultaten deze week in Nature verschijnen. Sterren zoals onze zon sluiten hun leven af met een 'superwind' die honderd miljoen keer zo sterk is al een normale zonnewind. In die, naar astronomische maatstaven, korte levensfase van ongeveer tienduizend jaar verliest de ster soms wel de helft van zijn massa. Bij de zon zal dit over ongeveer vijf miljard jaar gebeuren. De oorzaak van deze superwind was altijd een raadsel.

Wetenschappers gingen ervan uit dat zulke winden worden aangedreven door minuscule stofdeeltjes die in de atmosfeer van de ster ontstaan en zijn licht absorberen. Het sterlicht zou deze deeltjes als het ware van de ster wegduwen. Modelberekeningen gaven echter te zien dat dit mechanisme niet goed kan werken. De stofdeeltjes zouden zo heet worden dat ze verdampen voordat ze weggeduwd kunnen worden. De nieuwe waarnemingen helpen dat probleem uit de wereld: de deeltjes in de atmosferen van rode reuzen kunnen veel groter worden dan gedacht. De astronomen hebben deeltjes ontdekt die bijna een micrometer groot zijn - kolossaal voor een sterrenwind. Deeltjes van deze grootte absorberen sterlicht niet, maar weerkaatsen het

juist. Hierdoor blijven ze koel en kan het sterlicht ze wegduwen zonder ze te vernietigen.

De ontdekking zou wel eens de sleutel tot de oplossing van het superwindraadsel kunnen zijn. De grote stofdeeltjes verlaten de ster met snelheden van ongeveer 1 0 kilometer per seconde - raketsnelheid dus. Het effect daarvan is vergelijkbaar met een zandstorm.

Bron: NU / 11 -04-201 2.

Wetenschappers hebben voor het eerst in lange tijd weer poollicht kunnen waarnemen bij de verre ijsplaneet Uranus. De 'lichtshow' op de planeet - zwakke lichtplekjes die slechts enkele minuten bestaan - is vastgelegd met de Hubble-ruimtetelescoop. Eerder was het poollicht van Uranus alleen waargenomen door de ruimtesonde Voyager 2, die in 1 986 langs de planeet raasde. Poollicht is een eigenschap van de magnetosfeer - het gebied rond een planeet waar diens eigen magnetische veld en de zonnewind (geladen deeltjes die de zon uitzendt) om de hegemonie strijden. Het ontstaat waar de zonnedeeltjes door magnetische veldlijnen de atmosfeer boven de magnetische polen in worden geleid. Over het poollicht van de aarde, Jupiter en Saturnus is vrij veel bekend, maar de magnetosfeer van Uranus is nog vrijwel onbekend terrein. Het onderzoek ervan wordt bemoeilijkt doordat de planeet 4 miljard kilometer van de aarde verwijderd is, en doordat Uranus vrijwel op zijn kant 'ligt' en zijn magnetische as excentrisch is en ook nog eens zeer schuin op de rotatie-as staat. Het recent waargenomen poollicht verschilt niet alleen sterk van dat van de aarde, maar ook van het poollicht dat ruim 26 jaar geleden bij Uranus te zien was. De wetenschappers denken dat dit het gevolg is van de compleet verschillende oriĂŤntatie van het magnetische veld van de planeet ten opzichte van de zon. Destijds stond de magnetische as van de planeet steeds schuin op de richting waaruit de zonnewind kwam, waardoor de situatie vergelijkbaar was met die op aarde. Nu is de situatie echter zo dat de rotatie-as van de planeet vrijwel haaks op de stroom zonnedeeltjes staat, waardoor elk van zijn magnetische polen elke dag maar eventjes in de richting van de zon wijst. Bron: NU / 1 304-201 2.

Meer up-to-date nieuws op

www.spacepage.be

Reis : Astronomische reis naar de Amerikaanse westkust door Volkssterrenwacht Urania Met amper drie weken tussenpoze zijn er vanuit de Verenigde Staten twee hemelverschijnselen goed waarneembaar: een ringvormige zonsverduistering op zondag 20 mei 201 2 en een overgang van Venus over de zon op dinsdag 5 juni 201 2. Dit is de laatste Venusovergang die we kunnen waarnemen, want de volgende vindt pas plaats in 211 7. Naar aanleiding van deze verschijnselen begeleidt Urania een drieweekse reis naar de Amerikaanse westkust. Het is ook mogelijk te kiezen voor een tweeweekse formule waarin slechts een van beide verschijnselen is opgenomen ...

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be Datum: Vrijdag 1 8 t/m donderdag 31 mei (deel 1 /2).

Locatie: Volkssterrenwacht Urania - J. Mattheessensstraat 60 te 2540 Hove. Toegang : 3.990,00 euro.

063

Artikel Philip Corneille MSc FBIS

De AEG wi n ter waarn em i n g sacti vi tei ten Foto - Een eenvoudig zelf te maken

sfeerbeeld met, naast de telescoop, van links naar rechts de riem van Orion, de pleiaden of M45 en de samenstand van Jupiter met Venus. Bron: Philip Corneille.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

Foto - Historische Mars globe uit 1 884

064

geproduceerd door de Franse astronoom Camille Flammarion met nomenclatuur van Richard Anthony Proctor.

Bron: Museum Boerhaeve – Nederland.

Foto - Mariner IX project manager Edwin Pounder en astronoom Elmer Christensen controleren de eerste 1 30 cm diameter foto-mozaĂŻek globe op Caltech-JPL. Bron: NASA / JPL. Meer weten over dit thema ?

www.jpl.nasa.gov

065

Artikel Patrick Jaecques

D e E u reka d ag u i ts tap - Op zoek n aar 4

068

Foto - Museum Boerhaave is genoemd

naar Herman Boerhaave (1 668-1 738), een Nederlandse arts, anatoom, botanicus, scheikundige en onderzoeker. Het museum bevat een collectie historische wetenschappelijke instrumenten uit alle takken van wetenschap, maar hoofdzakelijk uit de geneeskunde, natuurkunde, en astronomie.

Meer weten over dit thema ?

www.museumboerhaave.nl

4000 j aar s terren ku n d e i n d e l ag e l an d en

Foto - Volkssterrenwacht Philippus

Lansbergen bouwt op de inzet van een twintigtal actieve vrijwilligers. Ze is elke vrijdagavond geopend voor publiek.

Elk jaar in juli en augustus houdt de sterrenwacht de zogenaamde Zeeuwse Zonnige Zomeravonden. De sterrenwacht is dan een halfuur eerder dan gewoonlijk open voor publiek, zodat het publiek door speciale telescopen naar de zon kan kijken. Aansluitende lezingen worden daarna gehouden. Op een dergelijke avond trekt de sterrenwacht niet zelden zeventig bezoekers of meer.

Meer weten over dit thema ?

www.lansbergen.net

069

Foto - EĂŠn van de vele koepels van de

oude sterrewacht van Leiden met op de achterste rij, van links naar rechts, Marc Schuyesmans, Alex Degroote en Arthur Schoeters en op de voorste rij Philip Corneille, Willy Muys, Steven Cuylle, Erwin Louagie en Jan Bogaert. Bron: Patrick Jaecques.

Meer weten over dit thema ?

www.oudesterrewacht.nl

070

071

Kortnieuws NASA is druk bezig met het plannen van een nieuwe missie naar Mars in 201 8. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie wil deze zomer een plan hebben. Het nieuwe project moet echter veel goedkoper zijn dan eerdere missies. Daarom heeft NASA opgeroepen ideeën in te sturen over hoe de organisatie dat slim kan aanpakken. De oproep is vooral bedoeld voor wetenschappers, maar in principe kan iedereen deelnemen. Het belangrijkste is dat het project niet al te duur mag zijn en dat het de VS dichter moet brengen bij een missie in 2030 waarbij mensen naar Mars worden gestuurd. In februari besloot NASA niet mee te doen met een gezamenlijke marsmissie met Europa. Het plan was dat de VS en de EU in 201 6 een satelliet in een baan rond Mars zouden brengen. Twee jaar later zouden er twee robots landen. Maar na forse bezuinigingen op ruimtevaart van president Barack Obama, kon NASA zich de Amerikaanse bijdrage van een miljard euro niet meer veroorloven. De nieuwe missie moet omgerekend zo'n 530 miljoen euro kosten. Dat is veel minder dan de 1 ,5 miljard voor het project van Curiosity, de marsverkenner die deze zomer landt op Mars. Een samenvatting van het plan mag niet meer dan twee pagina's beslaan en moet voor 1 0 mei ingediend zijn bij NASA. 1 7-04-201 2.

Spaceshuttle Discovery heeft dinsdag voor de laatste keer het luchtruim gekozen. Op de rug van een Boeing 747 vloog het ruimteveer dinsdag naar het Smithsonian National Air and Space Museum in Washington. Toen de Discovery over de stad vloog, tuurden toeristen en kantoorpersoneel naar de lucht om een glimp op te vangen van de spaceshuttle. Sinds het ruimteveer in 1 984 in gebruik werd genomen, vonden aan boord van het ruimtevaartuig talloze historische momenten plaats. Zo vervoerde het de eerste vrouwelijke én de eerste zwarte shuttlecommandanten naar de ruimte. In maart beëindigde de shuttle zijn laatste ruimtereis. De Discovery heeft volgens ruimtevaartorganisatie NASA in totaal 365 dagen in de ruimte doorgebracht en bijna 241 miljoen kilometer gevlogen tijdens 39 missies. Er is donderdag een speciale welkomstceremonie voor de Discovery bij het ruimtemuseum in Washington. Het ruimteveer vervangt in het ruimtemuseum de Enterprise, een prototype voor latere spaceshuttles. Die vliegt later deze maand naar het Air and Space Museum in New York. Bron : ANP / 1 7-04-201 2.

Onderzoeksgroepen van het Centre of Excellence Food2Know (UGent) werken samen met de Europese Ruimtevaartorganisatie (ESA) om zuurstof, water en voeding te produceren voor langdurige ruimtemissies. Dat meldt de Universiteit Gent. "Het project is geïnspireerd door de ecosystemen op aarde en tracht onder meer om gewassen te telen in de ruimte zoals tarwe, aardappelen, salade, rijst en tomaten", aldus professor Benedikt Sas (Food2Know).

"Naast het feit dat deze gewassen voeding bieden aan de astronauten, kunnen deze planten ook koolstofdioxide omzetten tot

zuurstof voor de astronauten of drinkbaar water produceren." De wetenschappers zullen tegen eind dit jaar in Gent groenten kweken in een afgesloten kooi onder volledig gecontroleerde omstandigheden. "Er wordt een selectie gemaakt van gewassen en parallel wordt onderzocht welk substraat of hydrocultuur het meest geschikt is", aldus Sas. "Er zal ook berekend worden hoeveel zuurstof de planten nodig hebben en hoeveel ze produceren, hoeveel voedingsstoffen ze nodig hebben en hoeveel water." Ook praktische problemen, zoals het wortelen zonder hulp van de zwaartekracht, worden bestudeerd. In een later stadium zullen experimenten doorgaan op ruimtestations buiten de dampkring en vervolgens op de Maan. "Nog later, dan spreken we over een periode van 30 tot 40 jaar, zullen proeven doorgaan tijdens de reis naar Mars en uiteindelijk op Mars zelf." Het project zal ook toepassingen hebben op aarde. Het MELISSA-project van ESA groepeert verschillende Europese organisaties op wereldniveau. Het Centre of Excellence groepeert meer dan 35 laboratoria, verspreid over verschillende universiteiten. Bron: Belga / 24-04-201 2.

Een Russische Proton-raket heeft vandaag met succes een Arabische telecomsatelliet gelanceerd, zo hebben het Russische ruimtevaartbureau Roscosmos, satellietoperator Yahsat en het Russisch-Amerikaanse lanceerbedrijf ILS meegedeeld. Vanop de basis Bajkonoer in Kazachstan steeg zoals gepland om 00.1 8 uur Belgische tijd een zware Proton-M draagraket op van raketbouwer Kroenitsjev. Omstreeks 09.30 uur kwam de YahSat-1 B (of Y1 B) vrij van de baaninjector (of "bovenste trap") Breeze-M, in de beoogde voorlopige geostationaire baan.

De kunstmaan is door het Europese Astrium en Thales Alenia Space op een Eurostar E3000 platform gebouwd voor operator al-Yah Satellites (Yahsat) in Dubai (Verenigde Arabische Emiraten). De 6,1 ton wegende YahSat-1 B voert transponders in de Ka-band mee voor civiele en militaire communicatie ten behoeve van gebruikers in het Midden-Oosten, Afrika, Europa en Zuidwest-Azië. De minimale levensduur bedraagt vijftien jaar. Het was de derde lancering van een Proton dit jaar en de 72ste van een Proton voor ILS waarin Kroenitsjev een meerderheidsbelang heeft.

Sinds de maidenmissie 47 jaar geleden was het ook de 376ste start van dit werkpaard van de Sovjet- en Russische ruimtevaart. Het was een Europese Ariane die in april 2011 de Yahsat-1 A lanceerde. Bron: Belga / 24-04201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Sterrenkunde met klassieke muziek door Frank Deboosere In de klassieke muziek komen alle mogelijke thema’s aan bod, en sterrenkunde is zo allesomvattend dat er tussen beide domeinen wel raakvlakken moeten zijn. Frank Deboosere is thuis in beide werelden, dus hij is de ideale gids om deze wandeling langs de sterrenhemel te maken, begeleid door mooie ‘hemelse’ muziek. En het zal heus niet alleen de gekende compositie “The Planets” van Gustav Holst zijn (een trouwens astrologisch geïnspireerd muziekstuk) zijn die de revue zal passeren.

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be Datum: Vrijdag 25 mei 201 2 - 1 9.30 uur.

Locatie: Volkssterrenwacht Mira - Abdijstraat 22 te 1 850 Grimbergen. Toegang : 6,00 euro.

073

Rubriek

Hemelkalender

Deze maand te zien aan de sterrenhemel

Marc van der Sluys

Info - Marc van der Sluys is postdoc-

toraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn werk richt zich op de evolutie van compacte dubbelsterren en het waarnemen van gravitatiegolven van witte dwergen, neutronensterren en zwarte gaten met LIGO / Virgo en LISA. Hij geeft regelmatig populaire lezingen en maakt daarnaast de populair wetenschappelijke website ...

http://hemel.waarnemen.com

Foto - Iris is een grote planeto誰de in een

baan tussen de planeten Mars en Jupiter. Iris heeft een gemiddelde diameter van ongeveer 200 km en is daarmee een van de grootste vijf planeto誰den van het S-type. Iris bevindt zich gemiddeld op ongeveer 2,39 astronomische eenheden van de zon, hoewel haar baan sterk ellipsvormig is en de afstand tot de zon sterk kan verschillen. Ze voltooit een omloop rond de zon in 3,68 jaar. Vanaf de aarde gezien heeft Iris tijdens opposities een gemiddelde schijnbare helderheid van +7,8, even helder als de planeet Neptunus. Tijdens gunstige opposities (wanneer Iris zich in de buurt van haar perihelium bevindt) kan ze een helderheid van +6,7 bereiken,[4] zodat ze met een simpele verrekijker te vinden is.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

074

Maagd (Virgo, afkorting Vir) is een sterrenbeeld aan de hemelequator, liggende tussen rechte klimming 11 u35m en 1 5u08m en tussen declinatie +1 4째 -22'. Het bevat de ecliptica en is ook een teken van de dierenriem, de zon staat hier van 1 6 september tot 31 oktober.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

075

Foto - De Lyriden is de naam van een

meteorenzwerm. Eens in het jaar vliegt de aarde door deze zwerm heen rond 1 5 april tot 28 april. Dit veroorzaak een vallende sterrenregen van meteoren die in onze atmosfeer verbranden. Het radiant van de meteorenregen ligt in het sterrenbeeld Lier. De bron van deze vallende sterren is de komeet C/1 861 G1 Thatcher. Deze zwerm wordt op aarde al waargenomen sedert 2600 jaar.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

076

Foto - Maagd (Virgo, afkorting Vir) is

een sterrenbeeld aan de hemelequator, liggende tussen rechte klimming 11 u35m en 1 5u08m en tussen declinatie +1 4째 -22'. Het bevat de ecliptica en is ook een teken van de dierenriem, de zon staat hier van 1 6 september tot 31 oktober.

In het noordelijk gedeelte van het sterrenbeeld zijn vele extragalactische stelsels te vinden, de zogenaamde Virgocluster. Daar bevindt zich ook de radiobron Virgo A. Van 7 tot 1 8 april, met een maximum op 1 2 april lijkt de meteorenzwerm de Virginiden uit dit sterrenbeeld te komen.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

077

Rubriek

S as teri a

Van 50 m m tot 50 0 m m (deel 3/4) Filip Feys

Info - Geboren in het jaar 1 961 te Tielt

en opgegroeid in Meulebeke ben ik een West Vlamink in hart en ziel. Mijn schoolperiode heb ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mi jn beroep als hooggeschoold houtbewerker en later als leerkracht aan het VTI te Izegem. Ik ben getrouwdin 1 981 met Chantal en samen hebben we een dochter. Sharon is afgestudeerd als Bachelor in Elektro-Mechanica en Chantal is professioneel kunstenares.

Reeds meer dan 30 jaar is astronomie een ver doorgedreven hobby voor mij.

Gestart met een 50 mm kijkertje en lid van de VVS en later van de werkgroep Deep-Sky en zonwaarneming is mijn hobby veranderd in dagelijkse bezigheid. Bepaalde dromen om iets op te starten en mensen een kans te geven om de sterrenhemel te bewonderen heb ik al tijd in mij gehad. Griekenland lag ons beiden nauw aan het hart en de keuze was vlug gemaakt voor een locatie waar sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mi j thuis hier op Kreta en ben ik ĂŠĂŠn van de gelukkigen die van mijn hobby een beroep heb kunnen maken.

www.sasteria.com

078

Foto - De smaak te pakken en zin om

zelf een oerdegelijke telescoop te bouwen ? Neen dan contact op met de AEG / UGent werkgroep kijkerbouw.

Meer weten over dit thema ?

www.kijkerbouw.be

080

081