Guidestar 06-2009

Guidestar Sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart voor iedereen

Het GRATIS e-zine van de Astro Event Group vzw - Jaargang 4 - Juni 2009

Bezoek ook de Belgische website op www.astronomy2009.be

Editoriaal

Redactioneel

Dit GRATIS e-zine is een non-profit product van de Astro Event Group vzw en heeft tot doel om sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten naar een zo breed mogelijk publiek.

Inhoudstabel

Verantwoordelijke uitgever Patrick Jaecques, Astro Event Group vzw, Prof. J. Vercoulliestraat 38, 8400 Oostende. Tel.: 059/51.83.88.

Werkten mee aan dit nummer: Kurt Christiaens, Filip Feys, Jean-Pierre Grootaerd, Jan Cuypers, Paul Soenen, Dirk Janssen en Patrick Jaecques.

Ism JWG. Zin om ook een artikel te schrijven of rubriek te onderhouden voor dit e-zine ? Contacteer ons dan via patrick jaecques@gmail.com Samenwerking De redactie van deze publicatie werkt nauw samen met oa de websites www.desterren.net, www.astronomie.be en www.space-page.be en kwam tot stand dankzij de technische ondersteuning van volkssterrenwacht Astrolab Iris. Door de steun van de diverse auteurs, en natuurlijk de sponsoren, kunnen we deze publicatie GRATIS verspreiden.

Voorpagina De space Shuttle in z'n volle glorie op weg naar het internationale ruimtetstation. Normaal gezien wordt deze eind volgend jaar uit roulatie genomen. Maar de kasn is groot dat, wegens gebrek aan een opvolger, deze nog een jaar of twee verder gebruikt zal worden. Bron: NASA. Inhoudelijk De Astro Event Group vzw noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Artikel 04 - De Aarde in vier dimensies ................................................. Dirk Jansen 06 - Een nieuws planetenpad ............................................ Patrick Jaecques 07 - Digitaal sterrenkijken ...................................................................... Red. 08 - Het BIRA in de prijzen .................................................................... Red. 09 - Hershel en Planck vertrokken ......................................................... Red. 14 - Op zoek naar een nieuwe Aarde .................................................... Red. 15 - Accretieschijf rond pulsar ............................................................... Red. 16 - Van big bang theorie tot Dark energy ............................... Paull Soenen 18 - De 25e ATT messe ............................................. Jean-Pierre Grootaerd 21 - Delftse technologie ......................................................................... Red. 26 - Space Week ................................................................................... Red. 27 - Atlantis verdwijnt in de Zon ............................................................ Red. 28 - Komeetkristallen ontrafeld .............................................................. Red. 29 - Aardkort ouder dan gedacht ........................................................... Red. 31 - Spacepage starparty ...................................................................... Red. 32 - Kritiek niveau bereikt tegen 2020 .................................................. Red. 32 - Op vlucht voor de klimaatsveranderingen ...................................... Red. 33 - Toch leven op Mars ? ..................................................................... Red. 34 - Een job in de sterrenkunde ? Het kan ! ................... Jan Cuypers / Red. 34 - Beisbroek trekt je aan... ................................................................... Red. 36 - Werkgroep kijkerbouw, tweede jaar ..................... Jean-Pierre Grootaerd 40 - Microben overleven inslag van asteroïde ....................................... Red. 41 - Frank De winne gelanceerd ............................................................. Red. Rubriek 08 - Multimedia: Spiral galaxy (DVD) ..................................................... Red. 08 - Multimedia: Astronomische gids voor België (boek) ....................... Red. 10 - Cursus: De Zon ...................... Jongerenwerkgroep voor Sterrenkunde 13 - Filmtip: Terminator salvation ....................................... Patrick Jaecques 17 - De AEG kalender ............................................................................ Red. 19 - Het AEG nieuws .............................................................................. Red. 20 - Zoekertjes ....................................................................................... Red. 22 - Diep in ... juni ................................................................. Kurt Christiaens 24 - Hemelkalender ................................................................................ Red. 30 - Activiteitenkalender ......................................................................... Red. 35 - wat is... Een exoplaneet ? ............................................................. Red. 37 - Uit de oude doos... ......................................................................... Red. 38 - Voorstellingen ................................................................................ Red. E

Volledig ontworpen met gratis opensource en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Inkscape, Paint.net en Stellarium.

Alle artikels en foto's voor de volgende editie moeten bij de redactie binnen zijn tegen uiterlijk: zaterdag 27 juni.

Ook een enthousiaste lezer van ons e-zine ? Steun ons dan door lid te worden van onze dynamische vereniging. Het lidgeld, op jaarbasis, bedraagt overigens slechts 15 euro. Kortom, stort het betreffende bedrag op rekening nr.: 380-0195842-70 met vermelding van lidgeld 2009 + je volledige naam en e-mail adres. Zo kunnen we onze diverse GRATIS diensten blijven garanderen. Alvast bedankt !

Dit e-zine kan men het beste raadplegen met de compacte, veelzijdige en stabiele Foxit Reader. De GRATIS PDF lezer die men kan terugvinden en downloaden op:

 Meer informatie www.astro-event-group.be

www.foxitsoftware.com.

The guidestar | 03

Hoofdartikel

De Aarde in vier dimensies Hooguit vijf tellen nadat kinderen Globe4D ontdekken, zijn ze er al mee aan het spelen. Of is het leren wat ze doen? Vier Leidse Master studenten ontwikkelden een multimediaal leermiddel met een hoge ‘wauwfactor’. Een wereldbol die aan alle kanten te bekijken is, met de tijd als een extra, vierde dimensie.

Het Natuurhistorisch Museum in Maastricht schafte er al een aan voor bij hun expositie over dinosauriërs. Binnenkort komt er ook een voor het onderwijs betaalbare versie op de markt.

“Kijk, ik laat Nederland verzuipen.

De hele aarde loopt onder, maar de Himalaya steekt nog boven het water uit. Hé, en ook Antarctica.

Wist jij dat het daar zo hoog is?”

“En als ik de andere kant op draai, loopt de Noordzee leeg, zo kan ik op de fi ets naar Londen.” “Moet je zien, als ik de tijd vooruit draai, schuiven de stukken land en knalt India tegen Azië op, zie je de bergen groeien?” “Zo, dat is raar, ik draai naar de toekomst en de hele Middellandse Zee verdwijnt. Zou dat echt zo gaan?” “Kijk, en als het nog donker is in Amsterdam, begint de dag al bijna in Thailand, daar ga ik volgende week op vakantie.”

Twee leerlingen uit groep 8 op hun eerste zomervakantiedag zijn niet weg te slaan bij Globe4D. En ook

Vives kan er nauwelijks afblijven.

Wat een mooi ding, wat een geinig interactief gadget, wat een nieuwsgierigheid opwekkend leermiddel !

drie jaar zijn we er nog steeds mee bezig, dus je kunt wel stellen dat het een beetje uit de hand gelopen is.”

Internationaal enthousiasme

Resultaat van een slapeloze nacht

“Ja, leuk hè? Zulke enthousiaste reacties krijgen we overal waar we komen”, vertelt Rick Companje, bedenker van het idee. “We hebben deze draagbare versie al meegenomen naar festivals en beurzen in Suriname, Californië, Italië, Frankrijk en India. Overal zie je dat mensen direct snappen wat ze kunnen doen met onze Globe4D. Kinderen, volwassenen, grootouders, iedereen weet wel iets over de aarde, ze herkennen het meteen. Overal nodigt het uit om aan te komen, te spelen, uit te proberen, elkaar dingen aan te wijzen en uit te leggen.” Na al die internationale belangstelling beslist nog niet blasé geworden, de teamleden Rick Companje, Nico van Dijk, Hanco Hogenbirk en Danica Mast zijn vol vuur over hun ontwerp. “Wij zijn alle vier bijna klaar met onze Master-studie Multimedia Technology in Leiden.

Dit was onze allereerste opdracht, daar stond zes weken voor. Maar toen we het eerste prototype ingeleverd hadden, jeukten onze handen om het te vervolmaken. Na

Het idee ontstond in de zomer van 2005 in het hoofd van Rick Companje, die toen op vakantie was in Nieuw-Zeeland. Daar werden destijds op basisscholen al veel digiborden gebruikt met allerlei leuke toepassingen van Encarta World Atlas. Tijdens een slapeloze nacht bedacht Rick dat de combinatie van zo’n interactief bord met een globe ideaal zou zijn.

“Bij mijn vorige studie was mijn afstudeerproject een interactieve tijdlijn voor de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam. Die nacht koppelde ik die ideeën en kwam op een echte wereldbol waarmee je kon bestuderen hoe de aarde veranderde door de tijd heen.” Eerst was het idee om terug te gaan in de tijd met een soort hendel, als een tijdmachine. Maar al brainstormend voor die opdracht werd dat al gauw een simpele ringvormige tafel, waarmee de tijd letterlijk kunt terugdraaien.

Verandering van de aarde Er zijn inmiddels al behoorlijk wat toepassingen ontwikkeld voor Globe4D en er komen er steeds meer bij. De meeste toepassingen gaan over de aarde en de veranderingen die deze doormaakt met het verstrijken van de tijd. Dit kan zijn met hele grote tijdstappen, zodat je vanaf 750 miljoen jaar geleden kunt volgen hoe de intercontinentale verschuivingen hebben plaatsgevonden en hoe dat wellicht in de toekomst verder zal gaan. Maar ook snellere veranderingen als de wisseling van de seizoenen of zelfs de afwisseling van dag en nacht kunnen bekeken worden. “Op dit moment werken we aan een toepassing waarbij je kunt volgen hoe de mensheid zich vanaf de oertijd verspreid heeft over de aarde. We zouden ook graag iets doen met de vogeltrek en hoe klimaatveranderingen daar invloed op hebben. Maar ook vliegtuigroutes, aardbevingen, de tsunami van 2004 zouden mooi weer te geven zijn.” Het maken van die beelden en filmpjes is behoorlijk veel werk. Soms vindt het team

04 | The guidestar

Kortnieuws Ter gelegenheid van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde is een nieuwe, Engelstalige website gelanceerd met nieuwsfeeds, podcasts, weblogs en foto's over sterrenkunde: Portal to the Universe is een van de zogeheten 'cornerstoneprojecten' die dit jaar wereldwijd worden uitgevoerd.

De website biedt veel visuele en dynamische inhoud die met de nieuwste webtechnologie bijeengebracht wordt. Ook semi-live beelden van de zon en live-data van telescopen zijn op de verzamelsite te vinden. www.portaltotheuniverse.org Planeten die op kleine afstand rond hun moederster bewegen worden uiteindelijk door de ster opgeslokt als gevolg van sterke getijdenwerking. Dat concluderen Amerikaanse astronomen op basis van onderzoek aan de verdeling van planeetbanen en gedetailleerde computersimulaties. Tot nu toe zijn ongeveer 350 planeten bij andere sterren (exoplaneten) ontdekt.

Veel daarvan bewegen op zeer kleine afstand (enkele miljoenen kilometers) rond hun moederster, met omlooptijden van hooguit een paar dagen. Ze kunnen niet zo dicht bij de ster zijn ontstaan; kennelijk vindt er een of andere vorm van migratie plaats.

Sterrenkundigen van de Universiteit van Washington en de Universiteit van Arizona hebben nu een verklaring gevonden voor het feit dat er in het geheel geen planeten gevonden zijn op minder dan 2,5 miljoen kilometer afstand van de ster.

Zulke planeten oefenen sterke getijdenkrachten uit op hun moederster en de resulterende vervormingen van de ster leiden ertoe dat de baan van de planeet in hoog tempo kleiner en kleiner wordt. Uiteindelijk wordt de planeet door de getijdenkrachten van de ster uiteengerukt en zal hij door de ster worden opgeslokt. Volgens de onderzoekers zal dat met de recent ontdekte planeet CoRoT-7B binnen hooguit één of twee miljard jaar gebeuren. De opsloktheorie verklaart ook waarom planeten in kleine omloopbanen erg jong zijn: oudere planeten worden eenvoudigweg niet meer aangetroffen omdat ze al door de ster zijn verorberd. Bron: NU / 0105-2009.

wat op internet, zoals de beelden van de maan en andere planeten.

En soms heeft het Globe4D-team geluk en raken anderen zo enthousiast, dat ze aanbieden beelden te maken voor een nieuwe toepassing. Zo heeft theater-, en kunstgezelschap De Spullenmannen uit Amersfoort een watertoepassing gemaakt: je kunt nu het waterpeil op de aarde verhogen [en kijken wat Al Gore bedoelt] of juist verlagen. Ditzelfde kan ook met bijvoorbeeld Mars, waardoor je heel duidelijk ziet hoe pokdalig het Marsoppervlak is: er ontstaan allemaal kleine meren en eilanden.

Dit roept dan bij nieuwsgierige geesten meteen de vraag op waarom dat zo is.

Interessante discussies “We zijn nog wel op zoek naar partnerschappen om toepassingen te ontwikkelen. Met het door ons gebouwde medium kun je allerlei wetenschappelijke, artistieke of educatieve boodschappen overdragen, ook opvattingen die niet zomaar door alle wetenschappers gedeeld worden. Zo wil een Christelijke basisschool graag het Scheppingsverhaal laten zien aan de leerlingen, compleet met Zondvloed. Er is ook een – in wetenschappelijke kringen omstreden – theorie dat de aarde groeit.

Ter ondersteuning van die theorie zijn heel mooie filmpjes gemaakt.

Natuurlijk hebben wij onderling

gediscussieerd of we dit soort toepassingen willen laten zien. We hebben besloten van wel, omdat ze interessante discussies kunnen opwekken.”

Klaar voor het klaslokaal Na twee prototypes is Globe4D inmiddels wel uitontwikkeld. De derde versie, die in productie genomen is, is stevig genoeg om ook zonder toezicht gebruikt te worden door acht kinderen tegelijk.

De vervanging van de oorspronkelijke ijzeren kogellagers door nylon skeelerwieltjes heeft een vrijwel geluidloze versie opgeleverd die zo het museum in kan. Het Natuurhistorisch Museum in Maastricht schafte het eerste exemplaar aan en ook andere musea waar veel kinderen komen, zijn geïnteresseerd. “Fantastisch.

En wat ons betreft is de volgende stap: het onderwijs. Dan moet de prijs nog wel omlaag, maar dat is mogelijk als er echt in serie geproduceerd kan worden. En we zouden graag met educatieve uitgeverijen samenwerken, zodat onze Globe4D in een bestaande methode voor aardrijkskunde, biologie of geschiedenis gepast kan worden.” Die vakken zouden er in elk geval nog leuker en aansprekender op worden. Bron: Dirk Jansen / Globe4D.  Meer informatie www.globe4D.com

Een internationaal team van sterrenkundigen heeft ontdekt waarom sterrenstelsels zoals ons eigen Melkwegstelsel zo'n egaal uiterlijk hebben. De oude sterren in zulke spiraalstelsels zijn zeer gelijkmatig verdeeld, terwijl bekend is dat sterren ontstaan in min of meer compacte groepjes: zogeheten sterrenhopen. Uit waarnemingen van sterrenhopen in ons Melkwegstelsel was al gebleken dat deze stergroepen na enkele honderden miljoenen jaren uit elkaar vallen.

Dat gebeurt door de willekeurige bewegingen van de sterren binnen de groep of doordat de sterren in botsing komen met gaswolken in hun omgeving. Het vermoeden bestond dat de draaiing van het sterrenstelsel het karwei zou afmaken. Waarnemingen met de infraroodsatelliet Spitzer hebben dat vermoeden nu bevestigd. Door de beelden die Spitzer van enkele spiraalstelsels heeft gemaakt met een speciale techniek te bewerken, is zichtbaar gemaakt hoe sterrenhopen door de draaiing van hun stelsel uiteen worden getrokken. 01-05-2009.

 Mail ons uw nieuws !

Info@astro-event-group.be

The guidestar | 05

Artikel

Een nieuw planetenpad...

Net iets meer dan een jaar geleden is onze vereniging, de Astro Event Group vzw, gecontacteerd geweest door de groendienst van Oostende voor het uitwerken van enkele sterrenkundige ideeën voor in het vernieuwde Maria Hendrikapark. Dit op vraag van de burgemeester die reeds sinds vele jaren onze werking volgt en ondersteund.

Het was vooral de bedoeling om de vele wandelaars iets educatief bij te dragen. Daarom leek een planetenpad een uitermate geschikt idee, eventueel aangevuld met enkele andere vooral doe-gerichte zaken.

Zo dachten we aan een wegwijzer waarop de gemiddelde afstanden staan van de planeten, een reuze puzzel van het zonnestelsel, enz...

Alle drie de zaken werden, nadat ze grondig waren uitgewerkt, positief bevonden door het stadsbestuur totdat de crisis opdook en het budget beduidend werd afgeslankt.

Dan maar creatief zijn...

Er werd beslist om, voorlopig althans, alleen het planetenpad uit te werken. Daar we graag zo up-todate mogelijk werken werd al snel de beslissing genomen om het planetenpad zodanig te maken dat deze niet alleen zo budgetvriendelijk maar ook zo duurzaam mogelijk kon worden vervaardigd, gemakkelijk te onderhouden is (en vandalisme bestendig) en snel aanpasbaar indien we het nodig achten om de gegevens in de toekomst aan te passen of uit te breiden. Dit had als bijkomend voordeel dat dit planetenpad ook elders snel en relatief goedkoop nagebouwd kon worden zodoende de tijd en energie die we erin gestoken hebben ook door andere sterrenkundige verenigingen kon worden benut. Want popularisatie van onze geliefde hobby is nu eenmaal één van onze doelstellingen.

Wegens het beperkte budget besloten we al snel om in zwart-wit te gaan werken. Bijkomende voordeel hiervan is dat kleuren, door de inwerking van de Zon, niet snel zouden vervagen. Iets wat vaak voorkomt met kleurrijke zaken die moeten opboksen tegen de elementen. Ook wilden we een strak maar overzichtelijk ontwerp.

Net zoals de gouden platen aan boord van de Voyager sondes zou 06 | The guidestar

ook ons ontwerp duidelijk moeten zijn voor zowel jong als oud alsook tegelijkertijd allerhande informatie moeten bevatten.

Op elk plakaat staat het gehele zonnestelsel, op schaal, afgebeeld.

Zo valt meteen op dat de Zon gigantisch groot is. Iets wat de meeste mensen blijkbaar helemaal niet bewust van zijn. Ook zie je meteen het verschil in omvang tussen de binnen- en buitenplaneten. Naast de aanduiding van de betreffende planeet staat ook z'n symbool. De informatie hebben we verdeeld in twee duidelijke onderdelen. Het eerst onderdeel geeft de mythologische achtergrond weer. In het tweede onderdeel beschrijven we enkele leuke wetenswaardigheden over het object of geven we enkele waarnemingstips. Alles in een zo duidelijk mogelijke context.Naast elke planeet, met

uitzon-dering natuurlijk van Pluto, hebben we ook de Oort wolk opgenomen. Zo hoeven we ook geen komeet op te nemen in dit pad, wat ook moeilijk is gezien kometen niet altijd een vaste baan hebben. Het idee om enkele grote asteroïden op te nemen is niet bij ons opgekomen in het oorspronkelijke plan, maar kan alsnog uitgewerkt en geplaatst worden.

Normaal gezien zou het pad rond het begin van dit jaar voorgesteld worden aan de pers, maar wegens het slechte weer en de drukte rond onze tweede beurs hadden we, samen met het stadsbestuur, besloten om de officiële opening uit te stellen tot aan het 'Dag van het park'. En met succes, want niet minder dan een kleine vijftigtal personen hebben ons pad bezocht waarvan de helft het ganse parkoer, van net geen vijf kilometer, heeft afgewandeld.

Om het planetenpad ook boeiend te maken voor scholen zal er door ons, in het najaar, een informatieve bundel uitgebracht worden.

Verenigingen die interesse hebben om dit planetenpad ook in hun dorp, gemeente of stad te plaatsen nemen gewoon contact met ons op. Alle plannen zijn binnenkort gratis beschikbaar. Of kom gewoon naar Oostende en 'beleef' het zelf !

Bron: Patrick Jaecques (AEG).

Kortnieuws ESO-wetenschappers hebben de eerste twee antennes van ALMA succesvol gekoppeld. De twee schotels maken deel uit van de Atacama Large Millimeter/sub-millimeter Array (ALMA) die in Noord-Chili in aanbouw is.

ALMA wordt het grootste observatorium in zijn soort ter wereld. De twee antennes hebben als interferometer de planeet Mars waargenomen. ALMA is sinds 2003 in aanbouw op een hoogvlakte van vijf kilometer in de Chileense Andes, en gaat bestaan uit 66 schotels van 12 en 7 meter doorsnee. Het ALMA-project is een samenwerkingsverband van Europa, de VS en Japan, en het grootste internationale project binnen de sterrenkunde ooit. In 2011 starten de wetenschappelijke waarnemingen, in 2012 zal de sterrenwacht zijn voltooid.

Het observatorium gaat de vorming van sterren en planeten bestuderen en onderzoek doen naar sterrenstelsels in het vroege heelal. AlmaElk van de ALMA-antennes zal zijn uitgerust met een aantal ontvangers, waarvan de afzonderlijke signalen in een correlator bij elkaar worden gebracht om zo een beeld van de hemel te vormen.Omdat de atmosfeer, en vooral de waterdamp daarin, straling met zulke korte golflengten absorbeert, is ervoor gekozen ALMA te bouwen in de kurkdroge Chileense Atacamawoestijn, op de hoogvlakte van Chajnantor. Nederland neemt deel in ALMA via de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) die in het noorden van Chili meerdere grote telescopen beheert. 06-05-2009.

De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA kampt met een tekort aan plutonium. Deze brandstof is nodig om verder dan Jupiter te kunnen reizen.

Daarom gaat de organisatie zelf plutonium produceren in laboratoria.

Zonder plutonium kunnen er geen ruimtereizen worden gemaakt die verder zijn dan Jupiter. Zonder plutonium kunnen er geen ruimtereizen worden gemaakt die verder zijn dan Jupiter. Het tekort blijkt uit een rapport van de National Academy of Science, een adviesorgaan van de Amerikaanse regering. ‘Als we dit materiaal niet hebben, kunnen we geen verre ruimtereizen meer maken.'

Dat zegt onderzoeker Ralph McNutt tegen de televisiezender MSNBC. De brandstof is een bijproduct van de kernwapenindustrie. Als ruimtemissies verder reizen dan Jupiter kunnen ze geen gebruik maken van zonneenergie omdat er zo ver in het helaal geen zonlicht meer is. De NASA kocht voorheen plutonium van de Russen, maar sinds ze zijn gestopt met de productie wordt de brandstof steeds schaarser. Tot twintig jaar geleden produceerden de Amerikanen zelf kernwapens. Om de voorraad weer op peil te krijgen, is volgens het rapport ruim 150 miljoen dollar nodig. Een ruimteschip kan tientallen jaren reizen met een voorraad plutonium. Twee ruimtemissies reizen op dit moment op plutonium. De New Horizon is onderweg naar Pluto en de Cassini cirkelt rondom Saturnus. Bron: Eva van der Steen / 06-05-2009.

 Mail ons uw nieuws !

Info@astro-event-group.be

Artikel

Digitaal sterrenkijken Het Planetarium van de Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB) krijgt met een doorgedreven digitalisering de nodige kaarten in handen om voor zoveel mogelijk mensen de deur open te zetten voor wat er hierboven is. Dat heeft federaal minister van Wetenschapsbeleid Sabine Laruelle maandag gezegd bij de voorstelling van het project aan de Heizel.

Laruelle, die in haar toespraak haar waardering benadrukte voor het "wereldwijd gerespecteerd" onderzoek van de KSB, zei dat ze op haar begroting 300.000 euro meteen heeft vrijgemaakt opdat het Planetarium de zes resterende van acht projectoren (van het Belgische bedrijf Barco) kan aanschaffen.

Volgens de minister bezoeken wereldwijd jaarlijks meer dan 100 miljoen mensen een planetarium.

"Dat op de Heizel bezit alle troeven om een prestigieuze plaats in

Europa te verwerven", zei de bewindsvrouw. Dankzij informatica en videotechnologie kan het hele universum in een (visueel) model worden gegoten. "Totale onderdompeling in astronomische omgevingen", beloofde Marc Aarts van Barco, dat onder meer reeds betrokken was bij het planetarium op het luxeschip Queen Mary II. Samengevat gaat het om een driedimensionaal design, met acht overlappende beelden, in een resolutie die meer dan 24 keer hoger is dan die van een standaardpc. Daarbovenop komt voorspellingssoftware. De technologie laat ook toepassingen toe buiten het domein van de astronomie, luidt het. Het digitale Planetarium gaat eind september of begin oktober van start. Bron: Belga.  Meer informatie www.planetarium.be

Artikel

Het BIRA in de prijzen BIRA-IASB wetenschappers Frank Daerden en Christian Muller ontvingen een NASA Group Achievement Award als leden van de internationale studiegroep iMARS voor de uitzonderlijke multinationale samenwerking bij het plannen van een mogelijke internationale Mars Sample Return missie.

Het iMARS-team (International Mars Architecture for the Return of Samples) bereikte in slechts 10 maanden tijd overeenstemming over een internationaal plan voor de eerste missie ooit om stalen van Mars terug naar de Aarde te

brengen. Het iMARS-team kwam slechts drie keer samen, maar slaagde er dankzij een efficiënte aanpak in, om tot een consensus te komen. Het bereiken van een dergelijk multilateraal akkoord in zo’n korte tijd was volgens NASA enkel mogelijk door de vakkundigheid, toewijding en volharding van de iMARS teamleden.

NASA verklaarde dat het zeer veel baat heeft bij deze internationale samenwerking en steun bij de ontwikkeling van plannen voor de toekomst van het Mars Exploration Program en voor misschien de meest uitdagende en opwindende missie in de geschiedenis van planetaire verkenning. De prijs werd uitgereikt tijdens de 2009 Agency Honor Awards ceremonie in het NASA-hoofdkwartier in Washington DC op donderdag 16 april 2009.  Meer informatie www.aeronomie.be

The guidestar | 07

Multimedia

Spiral galaxy Na eeuwen onderzoeken, jaren wachten, maanden waarnemen en weken rekenen is het zo ver. Voor het eerst in de geschiedenis kijkt een illuster gezelschap wetenschappers naar een kaart: de eerste plattegrond van het Melkwegstelsel, ons Eiland in het Heelal.

Die wetenschappers zijn een aantal van de top Nederlandse sterrenkundigen. En de kaart is het resultaat van een fantastische voorspelling, een staaltje cutting-edge technologische ontwikkeling en veel doorzettingsvermogen. Spiral Galaxy, de Melkweg ontrafeld, belicht de grote bijdragen van Nederlandse sterrenkundigen tussen 1886 en 1955 aan de totstandkoming van een nieuw beeld van ons Heelal. Profs.

Adriaan Blaauw, Hugo van Woerden, Kees de Jager en techni-

cus Arie Hin nemen ons mee achter de schermen van een stukje van die fascinerende speurtocht naar onze plaats in het heelal.

De DVD bevat naast de hoofdfilm van 45 minuten, zes extra's van 30 minuten in het totaal.. Audio: stereo & Dolby Surround 5.1 met Nederlandse, Engelse en Duitse ondertitels. Prijs afgehaald bij Stichting 'De Koepel' in Utrecht € 19,95. Prijs inclusief verzendkosten € 22,95.

Vanaf deze zomer eveneens te verkrijgen in de www.eurekashop.be !

 Meer informatie www.demelkwegontrafeld.nl

Multimedia

Astronomische gids voor België In het boek “Astronomische Gids voor Belgie” bekijkt de auteur Belgie door een sterrenkundige bril.

We maken zo kennis met het rijke verleden en heden van de Belgische sterrenkunde: beroemde sterrenkundigen, sterrenwachten en volkssterrenwachten en wetenschappelijke onderzoeksinstituten.

Daarnaast zien we in het Belgische sterrenkundige landschap ook zonnewijzers, planetenpaden en monumenten die verwijzen naar historische figuren en grote sterrenkundige verschijnselen. De Astronomische gids voor Belgie neemt ons mee langs de honderden sterrenkundige monumenten, instituten, straten, gemeenten en steden die Belgie rijk is.

De gids is georganiseerd per provincie en per gemeente. Voor elke gemeente geeft de auteur een beschrijving van alles wat in die gemeente met sterrenkunde te maken heeft.

Nauwkeurige geografische coördinaten bij elke beschreven plaats laten toe deze gemakkelijk via GPS te lokaliseren.

08 | The guidestar

Daarnaast bespreekt de auteur nog andere verbanden met de sterrenkunde: gemeenten die aan de hemel zijn vereeuwigd, straten die naar sterrenkundigen zijn genoemd of plaatsen waar spectaculaire verschijnselen te zien waren.

De uitgebreide achtergrondinformatie en de vele illustraties maken dat dit boek ook kan gelezen worden als een compendium van de Belgische sterrenkunde. Het werk beslaat in totaal 384 pagina’s.

Auteur Dr. Jan Vandenbruaene (1973) is voorzitter van de Volkssterrenwacht Beisbroek vzw te Brugge en bestuurder van de Vereniging voor Sterrenkunde vzw (VVS). Hij was vroeger voorzitter van de Jongerenvereniging voor Sterrenkunde, de jongerenafdeling van de VVS. Zijn interesse gaat vooral uit naar astrotoerisme en naar de geschiedenis van de sterrenkunde.

De “Astronomische Gids voor Belgie” (ISBN 978 90 5487 5444 4) is een must om in bezit te hebben voor iedereen die van tijd tot tijd al eens een uitstapje in eigen land maakt.

Het boek wordt u toegestuurd na overschrijving van 35,36 euro op rekening 7340214683-31 van de Vereniging voor Sterrenkunde vzw, Oostmeers 122 C, 8000 Brugge.

Kortnieuws Een projectontwikkelaar in de Amerikaanse staat Florida heeft de bouw aangekondigd van het eerste stadje ter wereld dat volledig zal draaien op zonne-energie. De aanleg van het klimaatneutrale plaatsje met de naam Babcock Ranch begint volgend jaar.

De 'zonnestad' wordt gebouwd door projectontwikkelaar Kitson & Partners op een oude ranch in het zuidwesten van Florida. Dat meldt de New York Times. Uiteindelijk moeten er op het terrein 19.500 huizen verrijzen. Ook zullen er kantoren en fabrieken uit de grond worden gestampt, die in totaal 20.000 banen moeten opleveren. Alle elektriciteit in de stad zal worden opgewekt door een zonne-energiecentrale met de grootste oppervlakte aan zonnepanelen ter wereld. De centrale alleen kost al 350 miljoen dollar. Babcock Ranch krijgt volop milieuvriendelijke details. Voor de bouw van de huizen zullen zo veel mogelijk natuurlijke materialen worden gebruikt. Verder komt er op bijna elke straathoek een oplaadpunt voor elektrische auto’s. Volgens projectleider Sydney Kitson wordt de stad een soort proeftuin voor de toekomstige Amerikaanse samenleving. “Ik geloof dat schone energie de toekomst is de van de Amerikaanse economie”, zo verklaarde Kitson bij de presentatie van zijn plannen. "Babcock Ranch zal een levend laboratorium worden voor bedrijven, werknemers en families die de vruchten van innovatie willen plukken. Dit wordt de eerste stap naar economisch herstel en een duurzame toekomst.” De totale kosten van Babcock Ranch worden geraamd op 2 miljard dollar. De stad moet einde 2011 in zijn geheel zijn opgeleverd. Bron: D. Rijnvis.

Tegen 2015 bedreigt de klimaatverandering zowat 375 miljoen mensen. Dat is dubbel zoveel als er vandaag te lijden hebben onder de gevolgen van extreme droogte, onweer en overstromingen. Dat staat te lezen in het rappport "The Right To Survive"van hulporganisatie Oxfam.

De verantwoordelijkheid voor klimaatverandering ligt bij de rijke landen, zegt klimaatexpert Jan Kowalzig van Oxfam Duitsland. De klimaatdoelstellingen van de G8 zijn volledig ontoereikend. De hulp voor noodsituaties en catastrofen dient volgens Oxfam van jaarlijks 14,2 miljard dollar in het jaar 2006 naar minstens 41 miljard dollar in 2015 te stijgen. Ook de regeringen van ontwikkelingslanden dragen verantwoordelijkheid.

Positieve voorbeelden zijn Cuba en Bangladesh die trots armoede massaal in voorzorgen tegen rampen investeren. Bron: Belga / EDP / 04-052009.

Artikel

Herschel en Plank vertrokken Van op de basis Kourou in FransGuyana heeft een Ariane-5 draagraket op donderdag 14 mei succesvol twee van de meest gesofisticeerde satellieten voor astronomie ooit gelanceerd, zo hebben het lanceerbedrijf Arianespace en het Europese Ruimtevaartbureau ESA bekendgemaakt.

De Europese superraket vertrok om 15.12 uur Belgische tijd met de Herschel- en Plancksatelliet van het Europese Ruimtevaartbureau ESA, samen 1,6 à 1,8 miljard euro waard. Herschel kwam ongeveer 26 minuten na de start vrij uit het overblijfsel van de 50 meter hoge tweetrapsraket, Planck volgde drie minuten later. Beide door Thales Alenia Space gebouwde ruimtetuigen zijn door de tweede Ariane van dit jaar op een traject naar het denkbeeldige punt L2 in het systeem Zon-Aarde geplaatst.

De 3,4 ton wegende Herschel is met een spiegel van 3,5 meter de grootste infrarode ruimtetelescoop ooit. De telescoop kijkt naar stofwolken en koude regio's in het heelal die voor andere telescopen ondoordringbaar zijn. Dit leidt tot nieuwe informatie over stervorming, van de allereerste fasen tot het moment waarop een jonge ster zichtbaar wordt. Ook onderzoekt Herschel de ontwikkeling van sterrenstelsels en de evolutie van het heelal als geheel.

De 1,8 ton wegende Planck is de eerste Europese missie die onderzoek doet naar de oudste straling in het heelal, de zogenaamde kosmische achtergrondstaling. Die ontstond zo'n 380.000 jaar na de Oerknal en kan meer vertellen over de evolutie van het heelal. Ook levert Planck informatie

over de belangrijkste bestanddelen, zoals normale materie, donkere materie en donkere energie.

De Belgische filialen van Thales Alenia Space hebben apparatuur geleverd voor Herschel en Planck.

Thales Alenia Space Antwerp in Hoboken zorgde voor drie testbanken voor Herschel. Die dienden voor het testen en valideren van het cryogene gedeelte van de satelliet. Ze maakten het mogelijk om de apparatuur te testen die instaat voor de temperatuurcontrole van de kleppen, enz., maar ook die voor het vullen van de tanks met vloeibaar helium om de satelliet te koelen voor de lancering.

Thales Alenia Space ETCA in Charleroi ontwikkelde en bouwde het elektrisch hart van beide satellieten, de zogeheten Power Conditioning & Distribution Unit (PCDU). Die dient voor de distributie van de elektriciteit aan boord van de twee observatoria.

De stroom is afkomstig van twee energiebronnen: de fotovoltaïsche zonnepanelen en de batterijen, voor de perioden zonder zonneschijn. De PCDU beheert ook de opslag van de overtollige energie van de zonnepanelen in de batterijen van de satellieten.

Een tweede onderdeel van ETCA is de "Electronic Power Conditioner"-apparatuur voor de elektrische voeding van de zenders van Herschel en Planck om de wetenchappelijke gegevens naar de Aarde te sturen. Bron: Belga / VSV / ESA / 14-05-2009.  Meer informatie www.esa.int

Spam zorgt wereldwijd voor evenveel uitstoot van broeikasgassen als 3,1 miljoen wagens, namelijk 17 miljoen ton. Verder wordt de stroom die jaarlijks verbruikt wordt bij het versturen, verwerken en filteren van de ongewenste e-mail geschat op 33 miljard kilowatt-uur. Dat is genoeg om 2,4 miljoen huizen van stroom te voorzien, concludeert een onderzoek van ICF International in opdracht van antivirusbedrijf McAfee. Bron: SAM / 04-05-2009.

 Mail ons uw nieuws !

Info@astro-event-group.be

The guidestar | 09

Cursus

De Zon (deel 1/4) De zon is verreweg het meest opvallende hemellichaam. Het is dan ook niet verwonderlijk dat hij al in de oudste geschriften wordt genoemd.

Er wordt dus al duizenden jaren over de zon geschreven, maar eigenlijk weten we nog maar kort wat zich op en in de zon afspeelt. En veel van de details zijn ook nu nog onduidelijk.

Het lijkt erop dat Griekse geleerden ongeveer 2500 jaar geleden begonnen te vermoeden dat de zon een bolvormig hemellichaam is.

Vóór die tijd werd de zon wel gezien als een heldere schijf of juist als een gat in een donkere bol die de aarde als middelpunt had. Het was nog de tijd van het geocentrische wereldbeeld: de aarde stond stil en de rest van de kosmos – alle sterren, planeten, zon en maan – draaide er omheen.

Het duurde heel lang voordat men begon te beseffen hoe groot de zon eigenlijk wel is. Dat kwam doordat men niet de geschikte instrumenten had om de afstanden binnen ons zonnestelsel te bepalen. Een van de eersten die een poging deed, was de Griek Aristarchus van Samos (3e eeuw v. Chr.). Uit metingen tijdens maansverduisteringen leidde Aristarchus af dat de zon ongeveer 19 keer zo ver weg stond als de maan en bijna 7 keer zo groot was als de aarde. Dat was veel te weinig.

In de 16e eeuw – bijna tweeduizend jaar later dus! – begonnen steeds meer geleerden zich te realiseren dat het heelal heel anders in elkaar stak dan men dacht. Bij nader inzien bleek de aarde, samen met de andere planeten, om de zon te draaien – en niet andersom. Maar nog steeds kwam men niet veel verder dan de getallen van Aristarchus...

Zonnevlekken In de loop van de zeventiende eeuw kwam hier verandering in. Dat was vooral te danken aan de uitvinding van de telescoop, waarmee ook de eerste systematische waarnemingen van zonnevlekken werden gedaan.

Doordat zonnevlekken soms groot genoeg zijn om (bij mistig weer of kort voor zonsondergang) met het blote oog zichtbaar te zijn, waren ze al vele eeuwen eerder waargenomen. Maar nu werd pas duidelijk dat er heel vaak vlekken op de zon te zien waren.

10 | The guidestar

Rond 1610 waren er vier geleerden die, onafhankelijk van elkaar, met een telescoop naar de zon hadden gekeken. Dat waren Thomas Harriot in Londen, Johannes Fabricius (eigenlijk Johann Goldsmit) in Oost-Friesland (Duitsland), Galileo Galilei in Firenze (Italië) en Christoph Scheiner in Ingolstadt (Duitsland).

Deze waarnemers hadden al snel in de gaten dat de zon veel te fel was om met een telescoop te bekijken. Daarom deden ze hun waarnemingen rond zonsopkomst of -ondergang of gebruikten ze donkerkleurig glas om het zonlicht af te zwakken (een zonnefilter dus!).

Fransman René Descartes, die sinds 1628 in Holland woonde.

Descartes kwam blijkbaar vaak in de keuken, want hij vergeleek de zon met een pan kokende soep.

Volgens hem zouden er soms donkere ‘stukjes’ uit het inwendige van de zon naar boven borrelen en in een soort schuimlaag terechtkomen. Door het koken zou deze schuimlaag soms even oplossen, en konden de donkere stukjes weer wegzakken. Het lijkt een mal idee, de zon als een bol kokende soep, maar eigenlijk zat Descartes er niet eens zo ver naast. De ‘soep’ van de zon bestaat in werkelijkheid uit een massa van hete gassen (waterstof en helium), maar gedraagt zich wel degelijk als een kokende vloeistof – met opstijgende bellen en al!

Nieuwe getallen

Foto: Een tekening van de zon met diverse zonnevlekken gemaakt door Galileo Galilei. Dergelijke tekeningen kan je gemakkelijk zelf maken.

Neem gerust contact met de VVS werkgroep zon hierrond.

De zon draait Scheiner en Galilei namen de zon regelmatig waar en daarbij bleek dat de zonnevlekken zich in de loop van de dagen langzaam verplaatsten. Scheiner geloofde niet dat de ‘volmaakte’ zon zulke rare donkere plekken kon vertonen en stelde voor dat het om kleine planeetjes zou gaan die vóór de zon langs bewogen. Galilei dacht daar anders over en verklaarde de verplaatsing terecht als een gevolg van de draaiing van de zon.

Galilei was er dus van overtuigd dat de vlekken op de zon zélf zaten.

Maar hij had geen idee wat het waren: hij vond ze nog het meest op wolken lijken. Dat klopte niet, maar toch wordt Galilei beschouwd als de eerste moderne ‘zonnekundige’. De volgende die een poging waagde om de zonnevlekken te verklaren, was de

De telescoop werd niet alleen gebruikt om zonnevlekken te bekijken. Je kunt zo’n instrument namelijk ook gebruiken om nauwkeurige hoekmetingen te doen. En dat was nu precies wat de sterrenkundigen nodig hadden om de afstanden tussen de planeten en de zon te bepalen.

Tegen het einde van de zeventiende eeuw leverden de nieuwe metingen betere getallen op voor de grootte en afstand van de zon.

Maar het duurde nog een hele tijd voordat de geleerden konden geloven dat de zon zó groot en zó ver weg was. Nú kun je in bijna elk sterrenkundeboek lezen dat de zon gemiddeld 149,6 miljoen kilometer van ons verwijderd is en een middellijn van 1,392 miljoen kilometer heeft. En omdat we er inmiddels achter zijn dat de volgende ster nog eens 250.000 keer zo ver weg staat, lijkt de zon helemaal zo ver weg niet meer...

Een nieuw probleem Eindelijk wist men hoe ver en hoe groot de zon was. Dat gaf een nieuw probleem. De zon geeft blijkbaar enorm veel licht en warmte af, maar waar haalt hij al die energie vandaan? Halverwege de 18e eeuw dacht men nog dat de zon uit een ‘gewone’ brandstof zoals steenkool zou kunnen bestaan. Uit berekeningen bleek echter dat de zon dan al binnen een paar duizend jaar opgebrand zou moeten zijn. Dat kon niet

Kortnieuws Een internationaal team van sterrenkundigen heeft ontdekt waarom sterrenstelsels zoals ons eigen Melkwegstelsel zo'n egaal uiterlijk hebben. De oude sterren in zulke spiraalstelsels zijn zeer gelijkmatig verdeeld, terwijl bekend is dat sterren ontstaan in min of meer compacte groepjes: zogeheten sterrenhopen. Uit waarnemingen van sterrenhopen in ons Melkwegstelsel was al gebleken dat deze stergroepen na enkele honderden miljoenen jaren uit elkaar vallen.

Dat gebeurt door de willekeurige bewegingen van de sterren binnen de groep of doordat de sterren in botsing komen met gaswolken in hun omgeving. Het vermoeden bestond dat de draaiing van het sterrenstelsel het karwei zou afmaken. Waarnemingen met de infraroodsatelliet Spitzer hebben dat vermoeden nu bevestigd. Door de beelden die Spitzer van enkele spiraalstelsels heeft gemaakt met een speciale techniek te bewerken, is zichtbaar gemaakt hoe sterrenhopen door de draaiing van hun stelsel uiteen worden getrokken. Bron: IM / 06-052009.

Op 29 april is bij de Catalina Sky Survey een enkele kilometers grote planetolde ontdekt die, ten opzichte van bijna alle andere planetolden, in tegengestelde richting om de zon draait. De planetolde, die de aanduiding 2009 HC82 heeft gekregen, heeft een omlooptijd van ruim drie jaar en nadert bij elke omloop de aardbaan tot op 3,5 miljoen kilometer. Daarmee kan 2009 HC82, die pas de twintigste planetolde in zijn soort is, de aarde dichter naderen dan enig ander object dat 'retrograad' om de zon beweegt.

Het staat overigens niet helemaal vast dat 2009 HC82 een planetolde is.

Gezien zijn baaneigenschappen zou het ook om het restant van een komeet kunnen gaan.

Kometen bestaan voor een belangrijk deel uit ijs, dat in de loop van de tijd verdampt.

Uiteindelijk blijft slechts een planetoldeachtige steenklomp over. Sterrenkundigen vragen zich trouwens af waarom ze 2009 HC82 niet eerder ontdekt hebben. Op dit moment bevindt het kleine hemellichaam zich ver buiten de baan van Mars, en is het niet erg opvallend. Maar in 2000 moet het de aarde dicht genoeg hebben genaderd om gemakkelijk zichtbaar te zijn geweest. 04-05-2009.

kloppen, tenzij er voortdurend nieuwe brandstof werd aangevoerd, bijvoorbeeld in de vorm van meteorieten. Maar dat zouden dan wel erg veel meteorieten moeten zijn. Een betere verklaring ontstond tegen het einde van de 19e eeuw. Volgens de Duitse natuurkundige Hermann von Helmholtz en zijn Britse collega William Thomson zou de zon aan zijn energie kunnen komen door langzaam te krimpen. Hierdoor zou het gas in de zon steeds verder worden samengeperst en gaan gloeien. Uit berekeningen bleek dat de zon slechts enkele tientallen meters per jaar kleiner hoefde te worden om de huidige energieproductie te verklaren. De zon zou op die manier miljoenen jaren kunnen blijven schijnen.

Dat was een leuk idee, maar niet veel later ontdekte men dat sommige gesteenten op aarde minstens een miljard jaar oud waren. Er moest dus weer een andere verklaring worden gevonden voor de energie van de zon. Het zou nog tot 1926 duren voordat de Britse sterrenkundige Arthur Eddington met een beter idee kwam: de omzetting van massa in energie door middel van kernfusie. Eddington had zijn idee afgeleid van Albert Einsteins beroemde formule E = mc2, maar zelfs hij wist nog niet precies hoe dat in zijn werk ging. Verderop in deze brochure kun je lezen hoe dat zit.

Wat is er te zien op de zon?

Hoe ziet de zon er van de buitenkant uit? Op de meeste foto’s die in zichtbaar licht zijn gemaakt,

ziet de zon eruit als een grote gele bol. Dit lijkt misschien een beetje raar, want de zon is immers een bol van gas. De gassen die we hier op de aarde tegenkomen, zoals bijvoorbeeld de lucht die wij ademen, zijn allemaal doorzichtig.

Lucht kun je niet zien, omdat het licht er gewoon doorheen gaat.

Maar het gas van de zon kunnen we zien, omdat het zelf licht uitstraalt. Midden in de zon is het gas heel erg dicht en heet.

Daardoor wordt het licht dat in het binnenste van de zon wordt opgewekt op weg naar buiten steeds weer geabsorbeerd en later weer uitgezonden.

Pas de buitenste laag van de zon is doorzichtig. Het licht dat hier wordt uitgezonden, kan niet meer worden geabsorbeerd en ontsnapt naar de ruimte.

Dat zien wij dan ook als ‘het oppervlak’ van de zon. Dit schilletje gas om de zon noemen we de fotosfeer (‘fotos’ is Grieks voor licht, dit is dus het gebied waar het licht vandaan komt). De fotosfeer is niet een saai egaal vlak. Als je de zon gaat waarnemen (zie het hoofdstuk ‘Het waarnemen van de zon’ op blz. 15), zie je een heleboel bijzondere details, waarover we hier het een en ander zullen vertellen.

Foto: De zon is een zeer dynamische gasbol. Dit wordt vooral duidelijk als we op andere golflengten kijken dan gewoon zichtbaar licht, zoals op deze foto waarvoor een filter is gebruikt dat alleen het licht doorlaat van stralend waterstofgas (de zogeheten H-alfa lijn). Bron: Francis.

Kaufman.

De Astronomical Society of the Pacific heeft de Bruce Gold Medal - een prestigieuze sterrenkundige onderscheiding die sinds 1898 jaarlijks wordt uitgereikt - toegekend aan Frank Shu. Deze Chinees-Amerikaanse astronoom is vermaard om zijn theoretische bijdragen aan het onderzoek van spiraalvorming in sterrenstelsels en de evolutie van sterren. Daarnaast heeft hij ook bijgedragen aan het onderzoek van meteorieten (chondrieten) en van het gedrag van het planeetringen. Shu heeft vele boeken en artikelen op zijn naam staan, waaronder The Physical Universe: An Introduction to Astronomy, dat al meer dan 25 jaar een standaardwerk is. De uitreiking van de medaille vindt plaats op 15 september. 03-05-2009.

 Mail ons uw nieuws !

Info@astro-event-group.be

The guidestar | 11

Cursus

De Zon (deel 1/4) Randverzwakking Naar de rand toe lijkt de zon steeds donkerder te zijn. Dat komt doordat je aan de rand van de zon veel schuiner de fotosfeer in kijkt dan in het midden van de zonneschijf.

Hierdoor kun je aan de rand veel minder diep de fotosfeer in kijken dan in het midden. Naar buiten toe wordt de fotosfeer steeds koeler en koelere gebieden lijken donkerder.

Als je naar de rand van de zon kijkt, kijk je dus naar koelere gebieden.

Daarom wordt de zon naar de rand steeds donkerder: we noemen dit de randverzwakking. Hieraan kun je goed zien dat de zon een gasbol is !

Foto: Fraaie zwartwitopname van de zon met zonnevlekken. Ook de randverzwakking is goed te zien.

Bron: Stefan Seip.

Zonnevlekken Op het oppervlak van de zon zie je ook een aantal donkere vlekken. De ene keer iets minder dan de andere.

Een zonnevlek bestaat uit een donker centraal deel – de umbra, schaduw in het Latijn – en een minder donker gebied erom heen – de penumbra, bijschaduw in het Latijn.

Dat deze gebieden donkerder zijn, heeft grofweg dezelfde oorzaak als de randverzwakking: je kijkt naar een koeler deel van de fotosfeer. De fotosfeer is zo’n 6000 graden. De penumbra is met 4500 graden iets koeler en de umbra van een zonnevlek is ‘maar’ 4000 graden. De umbra ligt ook iets lager dan de fotosfeer. Het is een soort kuil van zo’n 600 km diep. De penumbra is de helling van de kuil: deze verbindt de umbra met de rest van de fotosfeer. Je kunt je dus ook voorstellen dat als je er erg schuin op kijkt (dus als de zonnevlek aan de rand van de zon zit), de penumbra aan de ene kant (naar de buitenkant van de zon) breder lijkt en dat deze aan de kant van het centrum van de zon smaller lijkt. Dit is inderdaad te zien op de zon en dit wordt het Wilsoneffect genoemd.

Hoe zonnevlekken ontstaan, wordt uitgelegd in het hoofdstuk ‘De zon van binnen’. Kort gezegd komt het er op neer dat sterke bundels magnetische velden kunnen voor-

De elfjarige zonnecyclus De zon kent actieve en minder actieve perioden. Dit heeft alles te maken met het magnetische veld van de zon. Zo is er bijvoorbeeld na een aantal jaar bijna geen zonnevlek op de zon te zien. Elf jaar later zal dat weer zo zijn, terwijl je in de tussentijd juist erg veel vlekken zal zien.

In 2002 zaten we in zo’n maximum en rond 2013 zullen we dat weer meemaken. Wat hier precies de oorzaak van is, is niet zo goed bekend.

Wel zijn de wetenschappers het erover eens dat het te maken heeft met het magnetische veld. Het blijkt namelijk dat de vlekkengroepen (met een noordpool en een zuidpool) na elf jaar ineens van polariteit wisselen! Stel dat de vooroplopende vlekken op het noordelijk halfrond van de zon eerst een magnetische noordpool waren (en op het zuidelijk halfrond een magnetische zuidpool) dan draait dit na elf jaar om.

Eigenlijk heeft de zonnecyclus dus een periode van 22 jaar, want pas na 22 jaar is alles weer terug zoals het was!

Grafiek: In deze grafiek is de zonnevlekkenactiviteit uitgezet vanaf 1700 tot heden. Heel mooi is te zien hoe om de elf jaar het aantal zonnevlekken een maximum bereikt en dat er in de tussenliggende tijd soms zelfs géén vlekken zijn te zien.

12 | The guidestar

komen dat hete bellen opstijgen uit het binnenste van de zon, waardoor het oppervlak afkoelt.

Zonnevlekken komen meestal in groepjes voor.

Die groepen bestaan dan vaak uit twee grote vlekken en een hele hoop kleinere vlekjes zonder penumbra. Dat het veelal twee grote vlekken zijn, heeft te maken met het magnetische veld waardoor ze worden veroorzaakt. Zoals je misschien wel weet, hebben magneten een noord- en een zuidpool. Een van de vlekken dient dan ook als noordpool en de andere als zuidpool! Zonnevlekken leven niet oneindig lang. De aanblik van de zon is dan ook altijd weer anders. De allerkleinste vlekjes ontstaan en vergaan alweer na enkele uren. De grootste exem-plaren houden het soms weken vol. Groepen bestaan vaak nog langer dan de afzonderlijke vlekken. Het is dan ook heel interessant om een bepaalde vlekkengroep een poosje te volgen!

Deze reeks kwam tot stand dankzij de vlotte samenwerking met de JWG, oftewel de Jongerenwerkgroep Voor Sterrenkunde, uit Nederland.

 Meer informatie www.sterrenkunde.nl/jwg/

Kortnieuws Vorig jaar werd met het ballonexperiment ATIC ontdekt dat de aarde wordt bestookt met grote aantallen uiterst energierijke elektronen. Dat kwam als een donderslag bij heldere hemel, met name omdat zulke deeltjes door botsingen met fotonen en interacties met magnetische velden in de ruimte heel snel hun energie kwijtraken. De ontdekte elektronen konden dus niet van erg ver komen.

Nieuwe waarnemingen met de NASAsatelliet Fermi duiden erop dat de zogeheten kosmische achtergrondstraling inderdaad meer energierijke elektronen bevat dan andere experimenten en theoretische modellen aangeven. Maar de enorme piek bij extreem hoge energie van ATIC ontbreekt in de gegevens van Fermi, die juist over veel gevoeliger instrumenten beschikt. Dat neemt niet weg dat er toch een verklaring moet worden gevonden voor de (iets) grotere aantallen energierijke elektronen die de aarde vanuit de ruimte bereiken. De meest waarschijnlijke bron is een relatief nabije pulsar (rondtollende neutronenster), maar de deeltjes zouden ook afkomstig kunnen zijn van de mysterieuze donkere materie die het grootste deel van de massa in het heelal voor zijn rekening neemt. Getracht zal worden om met Fermi vast te stellen of de elektronen uit een bepaalde richting komen. 0405-2009.

Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA levert een bescheiden bijdrage aan twee toekomstige Europese ruimtemissies.

Voor de missie ExoMars (2016), waarbij een mobiel onderzoekslaboratorium naar de planeet Mars wordt gebracht, bestaat de bijdrage uit de Lander RadioScience (LaRa). Dit instrument maakt gebruik van NASA's Deep Space Network van radiotelescopen, dat een deel van de gegevens van de ExoMars-missie ontvangt. De analyse van deze gegevensoverdracht levert nauwkeurige informatie op over kleine variaties in de draaiing van Mars en de stand van zijn rotatie-as. En deze informatie kan worden gebruikt om meer te weten te komen over het diepe inwendige van de planeet. Het andere instrument, Strofio, is een zogeheten massaspectrometer. Daarmee zal tijdens de ESA-missie BepiColombo (2013) de samenstelling van de uiterst ijle atmosfeer van de planeet Mercurius worden bepaald. 0405-2009.

De Amerikaanse infraroodsatelliet Spitzer is na ruim vijf jaar bijna door zijn voorraad vloeibare helium heen.

Omstreeks 12 mei zal het laatste restje van de 360 liter vloeistof waarmee de infrarooddetectors zo koud mogelijk werden gehouden zijn verbruikt. De temperatuur in de satelliet, die inmiddels op meer dan 100 miljoen kilometer achter de aarde om de zon draait, zal hierdoor langzaam gaan oplopen. Een beetje althans.

De instrumenten zullen 'opwarmen' van 271 tot 242 graden onder nul. Dat is nog steeds koud genoeg om nog enkele jaren infraroodonderzoek te doen, zij het met iets meer ruis in de opnamen. 0405-2009.

 Mail ons uw nieuws !

Info@astro-event-group.be

Rubriek: De filmtip

Patrick Jaecques

Terminator salvation Na de zeer succesvolle 'reboot' van 'Battlestar Galactica' uit de jaren '70 is nu ook nieuw leven geblazen in 'V' uit de jaren '80. Het verhaal gaat als volgt... Net zoals in de film 'Independence day' duiken plots boven alle wereldsteden gigantische ruimteschepen op met de verklaring dat ze in vrede komen.

Helaas ligt de waarheid aan het andere einde van het spectrum. De promotietrailer kan je alvast terugvinden op Youtube... Het lijkt wel een trend te worden bij Amerikaanse zenders. Zo worden hoe langer hoe meer series ingekort.

Terwijl vroeger 24 eposides standaard waren wordt nu ook het vierde seizoen van het uiterst succesvolle 'Heroes' ingekort naar 18 afleveringen... En nu we toch bezig zijn over series... 'The Sarrah Conner cronicles' zal wegens het dalende karakter van de kijkcijfers na dit seizoen afgevoerd worden. It's terminated...

Liefhebbers van de 'Stargate' reeks moeten nu de oren spitsen. Er zijn namelijk enkele zaken uitgelekt over 'Stargate Universe', een nieuwe serie. Naar verluid zou deze zich volledig in de ruimte gaan afspelen in de trant van 'Star Trek Voyager'. Minder buitenaardsen, meer realisme. We zullen zien... De televisieserie 'Primeval' zal begin volgend jaar verfilmd worden door het Amerikaanse Warner... Ook komt er een derde 'Chronicles of Riddick' film... Scarlett Johansson zal samen met Mickey Rourke te zien zijn in de tweede 'Iron Man' film... We zijn net te weten gekomen dat er een 'spin-off' film komt van 'Battlestar galactica' genaamd 'The plan'. In de intro van deze reeks hoor je een stem vertellen dat de Cylons een plan hebben. Wat dit plan precies is zijn we echter nooit te weten gekomen.

Tot op heden... Als we de geruchten mogen geloven zou het gaan over de val van Caprica vanuit het standpunt van de Cylons. We zijn alvast opgetogen...

Trailer v/d maand De trailer van District 9 (2009) van Neill Blomkamp is geland. Het is een verhaal over een fictionele wereld waarin onze Aarde door buitenaardse wezens is gevonden.

Echter de mensheid heeft dit buitenaardse ras als tweederangsburgers ondergebracht in getto's in Zuid-Afrika. Ze krijgen steun van

een overheidsfunctionaris wanneer deze hun biotechnologie ontdekt.

Een verfrissende nieuwe kijk op de groene mannetjes die op aarde landen. Ik ben in ieder geval benieuwd wat Blomkamp ervan zal bakken gezien Peter Jackson de man ophemelt als de nieuwe messiah. De man kreeg eerder het Halo-project in de voeten geworpen door Peter Jackson, maar Microsoft had zijn bedenkingen om een +200 miljoen dollar project te overhandigen aan een groentje. Blomkamp zal zich toch eens moeten bewijzen op eigen krachten. De enige reden waarom deze special-fx artiest een kans maakt op een big budget film, is omdat hij de toy boy is van Peter Jackson.

In de bioscoop De nieuwste film in de Terminator reeks speelt zich af in 2018, in een postapocalyptische wereld.

Christian Bale vertolkt de rol van John Connor, de man die voorbestemd is om het menselijke verzet tegen Skynet en zijn leger Terminators te leiden. Maar het toekomstbeeld waarmee Connor opgegroeid is, verandert gedeeltelijk als Marcus Wright opdaagt.

De laatste herinnering die deze vreemdeling heeft is dat hij in de dodenrij zat. Connor moet nu uitmaken of Marcus uit de toekomst gezonden werd, of gered werd uit het verleden. Terwijl Skynet zich klaarmaakt voor de beslissende aanval, ondernemen Connor en Marcus een odyssee die hen tot in het hart van Skynets operatie voert, waar ze het verschrikkelijke geheim achter de mogelijke vernietiging van het mensdom ontdekken.

Maar... De reacties vanuit Amerika, waar de film overigens al twee weken speelt, zijn niet zo overtuigend. Vooral de jongere generatie (die vermoedelijk nooit de eerste film heeft gezien) is lovend en dat vooral over de speciale effecten.

De ietwat oudere generatie is echter niet te spreken over de blijkbaar ondiepe dialogen, slechte acteerprestaties en gebrek aan realiteitszin.

 Meer informatie www.kinepolis.be The guidestar | 13

Artikel

Op zoek naar een nieuwe Aarde...

Exoplaneten zijn er genoeg.

Sterrenkundigen kennen al 120 planeten rond andere sterren, voor het grootste deel gigantische gasreuzen. Met nauwkeuriger onderzoeksmethoden komen ook de grote broers van onze aarde in zicht: stenen bolster, hete pit.

Mu Arae is een onooglijk sterretje in het zuidelijke sterrenbeeld Ara (altaar). Voor sterrenkundigen is de ster een driedubbel lot uit de loterij.

In 2000 vonden sterrenkundigen een Jupiter-achtige planeet om de ster. In 2002 bevestigden ze het vermoeden dat er een tweede gasreus in een wijdere baan om de ster draaide. En nu, in juni 2004, voerden onderzoekers van het European Southern Observatory metingen uit die een derde exoplaneet aantonen.

Deze nieuwste aanwinst van Mu Arae is maar veertien keer zo zwaar als de aarde, precies op de grens tussen superaarde en mini-gasreus.

Foto: Het sterrenbeeld Ara (altaar) aan de zuidelijke sterrenhemel. Mu Arae is een kleine oranjegele ster zoals onze zon. Op deze afbeelding staat de ster aangeduid met de griekse letter mu (m) in het linker bovendeel van de afbeelding. bron: ESO. De ontdekking van een derde exoplaneet (planeet rond een andere ster) rond Mu Arae kwam nogal onverwacht. Het internationale HARPS-consortium (genoemd naar de High Accuracy Radial Velocity Planet Searcher-spectrograaf) was er namelijk niet naar op zoek! Het team was Mu Arae zélf aan het onderzoeken. De ster zet namelijk periodiek uit en krimpt dan 14 | The guidestar

weer. Door dat gedrag in kaart te brengen, hoopte het HARPS-team beter zich te krijgen op wat zich binnenin de ster afspeelt. Maar Mu Arae had een verrassing voor de onderzoekers.

“Bovenop de ritmische uitzetting van de ster zagen we nog een extra signaal,” zegt Nuno Santos van het HARPS-team. De extra variatie had een periode van 9,5 dag en werd meteen nauwgezet onderzocht. Het team kon maar één verklaring vinden: nóg een planeet die om de ster draait. Ster en planeet draaien eigenlijk om een gemeenschappelijk zwaartepunt als twee stijldansers. Omdat de ster zoveel zwaarder is dan de planeet, beweegt de planeet het hardst van de twee, maar de beweging van de ster is tóch vast te stellen.

Mu Arae beweegt afwisselend van de aarde af en er weer naartoe.

Daardoor krijgt het licht van de ster een Dopplerverschuiving: rood als zij van de aarde af beweegt, blauw als ze de andere kant opgaat. Net zoals een de toon van een politiesirene hoger klinkt als de auto op je af komt en in hoogte daalt als hij je voorbij gaat.

In de sterrenkunde zijn via deze techniek, die de radial velocity method heet, al tientallen planeten rond andere sterren gevonden.

De nieuwe ontdekking, lieten de sterrenkundigen zien, is zo’n 14 keer zwaarder dan de aarde.

Daarmee is het de lichtste exoplaneet ooit gevonden en zit hij op de grens tussen gasplaneten als Jupiter en Uranus en de rotsachtige planeten als de aarde, Venus, Mars en Mercurius. Welke van de twee is het ?

Gasplaneten vormen zich volgens de huidige theorie relatief ver van de moederster als die nog wordt omringd door een schijf van gas en stof. Die stofschijf blijft over nadat een oerwolk van gas samentrekt en in haar binnenste een ster vormt.

Ver van de ster af klonteren eerst rotsachtige planetesimalen samen tot een flinke kern. Die kern veegt weer gassen op die in zijn pad komen en wordt een gasreus.

Jupiter, Saturnus en Uranus zijn daar prima voorbeelden van.

Uranus is met zijn 14,5 aardmassa’s ongeveer zo zwaar als de nieuwe planeet rond Mu Arae. Maar

de HARPS-onderzoekers denken, dat de exoplaneet helemaal geen gasreus is.

De nieuwe planeet is wel erg licht, zeggen ze. En hij bevindt zich ook enorm dicht bij zijn zon – met een ‘jaar’ van 9,5 dag ver binnen de baan die Mercurius om onze eigen zon beschrijft. Als de exoplaneet een gasreus is, werd hij ver van de ster gevormd om daarna naar binnen te migreren. Daarbij zou de planeet veel zwaarder zijn geworden dan 14 aardmassa’s.

Dat laat nog maar één mogelijkheid over: een rotsachtige planeet met een dikke atmosfeer.

Foto: Stofschijf van 100 aarde-zon afstanden breed rond de ster AU Microscopii. Klonteringen in zo’n stofschijf groeien uit tot grote rotsblokken die weer samensmelten tot planeetkernen.

Leven zoals wij dat kennen komt op Mu Arae’s nieuwe exoplaneet niet voor. Rond sterren als de zon kun je een denkbeeldige zone tekenen, waarin de temperatuur en soort planeet vloeibaar water en een adembare atmosfeer kent. Mu Arae’s nieuwkomer beweegt wel zó dicht bij zijn zon, dat vloeibaar water uitgesloten is. Toch is de planeet erg speciaal: het is een van de eerste rotsachtige exoplaneten ooit gevonden. Omdat gasreuzen in een soortgelijke baan veel zwaarder zijn en hun ster dus sterker heen en weer trekken, zijn ze makkelijker te vinden dan een rotsplaneet. Hete Jupiters heten zulke gasreuzen vlakbij een ster.

Meten we de exoplaneet rond Mu Arae misschien een Hete Aarde noemen? Bron: Kennislink.  Meer informatie nl.wikipedia.org/wiki/Exoplaneet

Kortnieuws Uit theoretisch onderzoek van natuurkundige Charles Horowitz van Indiana University blijkt dat het materiaal van de buitenste laag van een neutronenster 10 miljard keer zo ster is als staal (Physical Review Letters, 8 mei). Neutronensterren zijn de ingestorte kernen van zware sterren die als supernova zijn ontploft.

Ze zijn slechts een kilometer of tien groot en tollen enorm snel om hun as: in sommige gevallen honderden keren per seconde. Ondanks de sterke zwaartekracht aan zijn oppervlak, zal de buitenkant van een neutronenster niet zo glad zijn als een biljartbal: door interne spanning in de korst kunnen 'bergjes' ontstaan. En hoe hoger de bergjes, des te groter zijn de verstoringen die de rondtollende neutronenster in het weefsel van ruimte en tijd veroorzaakt. Uit de computersimulaties van Horowitz volgt dat het korstmateriaal sterk genoeg is om bergjes van redelijke omvang in stand te houden. De verwachting is dat deze verstoringen, die gravitatiegolven worden genoemd, uiteindelijk ook waarneembaar zullen zijn met instrumenten op aarde. 06-05-2009.

Het heelal lijkt steeds sneller uit de dijen en die versnelde uitdijing wordt toegeschreven aan een mysterieuze 'donkere energie'. Wat die donkere energie precies is, weet niemand - er zijn verschillende verklaringen mogelijk. Een nieuwe meting van de huidige uitdijingssnelheid van het heelal, die tot uitdrukking komt in de zogeheten Hubble-constante, brengt daar wellicht verandering in. Het resultaat, dat gebaseerd is op nauwkeurige waarnemingen met de Hubble-ruimtetelescoop, komt uit op 74,2 kilometer per seconde per megaparsec. Een schokkend nieuw getal is dat niet, maar de foutenmarge in de meting is kleiner dan ooit: minder dan vijf procent.Met de ruimtetelescoop zijn 240 cephelden in zeven verschillende sterrenstelsels waargenomen. Cephelden zijn een bepaald type veranderlijke sterren. Ze hebben de prettige eigenschap dat hun lichtkracht kan worden afgelezen aan het regelmatige tempo waarin ze helderder en zwakker worden.

Hierdoor kan de afstand van een cephelde relatief gemakkelijk worden vastgesteld. Een van de onderzochte sterrenstelsels was NGC 4258, een stelsel waarvan de afstand zeer nauwkeurig bekend is dankzij waarnemingen met radiotelescopen.

De overige zes waren stelsels waarin recent een supernova van type Ia een andere afstandsindicator die tot op veel grotere afstanden waarneembaar is - te zien is geweest.

Hierdoor was het mogelijk om de relatie tussen de twee verschillende methoden van afstandsbepaling te verstevigen.De nieuwe nauwkeurige Hubble-constante lijkt in overeenstemming te zijn met de meest eenvoudige interpretatie van de donkere energie: zij gedraagt zich niet zoals het dynamische veld dat kort na de oerknal voor een eerdere versnelde uitdijing van het heelal (inflatie) zorgde, maar zoals de kosmologische constante die al voorkwam in de eerste theoretische modellen van het heelal. 06-05-2009.

 Mail ons uw nieuws !

Info@astro-event-group.be

Artikel

Accretieschijf rond pulsar Met een internationaal team sterrenkundigen hebben Jason Hessels en Joeri van Leeuwen (ASTRON / UvA) een uniek dubbelstersysteem ontdekt dat het 'ontbrekende puzzelstuk' is in de geboorte van de snelst draaiende sterren in ons heelal: milliseconde pulsars. Ze publiceren dit vandaag in Science.

Pulsars zijn extreem compacte neutronensterren, die overblijven nadat zware sterren aan het eind van hun leven zijn ontploft in een supernova. Hun sterke magneetvelden vormen bundels radiostraling die als een vuurtoren rondzwiepen. Bij hun geboorte roteren pulsars enkele tientallen malen per seconde, daarna vertragen ze.

"Vreemd genoeg draaien sommige heel oude pulsars honderden keren per seconde rond. We vermoedden dat die snelle rotatie wordt veroorzaakt doordat een begeleidende ster een draaikolk van materie op de neutronenster dumpt. Pas wanneer er geen materie van de begeleidende ster meer bijkomt, breekt de radiostraling door en wordt de sterk versnelde radiopulsar zichtbaar", zo licht Van Leeuwen toe. Hij deed de waarnemingen waaruit de baan van de dubbelster werd bepaald.

Dit vermoeden lijkt nu te zijn bevestigd met de waarneming van een dubbelstersysteem dat 4000 lichtjaar van ons is verwijderd.

Sinds 2007 zocht het team de hemel af met de Green Bank Telescoop in de VS. In die data ontdekte Anne Archibald van McGill University (Montreal, Canada) een milliseconde pulsar die 592 maal per seconde ronddraait: "Uit archiefdata bleek op dezelfde positie in 1998 tijdelijk een radiobron te hebben gestaan, terwijl er in 1999 alleen een zon-achtige ster zicht-

baar was." In 2000 werd echter plotseling ook een accretieschijf, een draaikolk van materie, gevonden. In 2002 was er geen indicatie meer voor de schijf.

"Dit is het eerste bewijs voor een accretieschijf bij een radiomilliseconde pulsar," zegt Jason Hessels, die met de Westerbork telescoop de materieverdeling in het systeem bestudeerde. "We weten dat in andere dubbelstersystemen snel ronddraaiende neutronensterren en accretieschijven voorkomen, maar daar zie je nooit radiostraling. We vermoedden al dat de neutronensterren in deze LMXBs worden versneld, en dan later radiostraling gaan uitzenden als radiopulsar. De ster die we nu gevonden hebben is het ontbrekende evolutionaire puzzelstuk tussen deze twee soorten sterren."

Hoewel het systeem er rond 2000 uitzag als een gebruikelijke LMXB, inclusief materieoverdracht van de begeleidende ster en accretieschijf, is het nu plotseling zichtbaar als radiopulsar, zonder overdracht of schijf.

Het team onderzocht de dubbelster met de vier grootste radiotelescopen ter wereld, waaronder de Westerbork Synthese Radio Telescoop (WSRT) van ASTRON. De WSRT is zeer gevoelig op lange golflengten en heeft daarmee de interactie tussen de neutronenster en de begeleider het best in beeld gebracht: een deel van de verdwenen accretieschijf lijkt nog in het systeem aanwezig. Vanaf 2010 kan het systeem op de langere golflengten van de LOFAR-telescoop in nog meer detail worden bestudeerd.  Meer informatie http://nl.wikipedia.org/wiki/Pulsar

The guidestar | 15

Artikel

Van Big Bang theorie tot Dark Energy Steeds heeft de mens zich afgevraagd waar hij vandaan komt, waarom hij er is en wat de toekomst zal brengen.

In vele religies probeerde men daar een antwoord op te vinden. Let wel, alle respect voor die religies…. Wij spreken hier over de wetenschappelijke inzichten over de het heelal.

Het begint allemaal met de Big Bang – de oerknal…. Dat is geen explosie zoals een bom maar een explosie waaruit ruimte, tijd en materie is ontstaan. De meeste astronomen houden de leeftijd van het heelal op zo’n 13,7 miljard jaar.

Van waar kwam die explosie ? Tot op heden heeft geen zinnig mens daar een antwoord op… Er bestaan veel theorieën maar uit de geschiedenis van de wetenschap blijken veel theorieën ooit vervangen te worden door een andere. Meestal gebeurt dit als de eerste theorie wordt gefalsifieerd: de theorie doet voorspellingen die bij het experiment onjuist blijken. Een andere reden kan zijn dat de nieuwe theorie meer omvattend is. Met wetenschap wordt zowel de menselijke kennis aangeduid als de organisatie om deze kennis te vergaren. De wetenschappelijke wereld is dat deel van de maatschappij dat zich uitdrukkelijk ten doel heeft gesteld systematisch kennis te verwerven. Waarnemingen bevestigen de theorie ; dat is het basisbeginsel van wetenschap. De meest aanvaarde theorie top op heden is die van het Standaardmodel – de elementaire deeltjes en de reusachtige astrono-

mische objecten die we waarnemen!

Microcosmos en macrocosmos verenigd in één theorie. Er blijken echter nog veel onopgeloste vragen en contradicties. Gamov en zijn medewerkers Alpher en Robert Herman voorspelden dat de straling van de oerknal nu nog aanwezig zou moeten zijn en een temperatuur zou moeten hebben van ongeveer 3K. Deze kosmische achtergrondstraling of Cosmic Background Radiation (CMB), werd door Arno Allan Penzias en Robert Woodrow Wilson in 1964 ontdekt. Voor hun werk aan de achtergrondstraling ontvingen zij in 1978 de Nobelprijs voor de Natuurkunde.

De COBE satelliet in 1992 en de WMAP in 2003 hebben aangetoond dat de verschrikkelijk hete temperatuur van de Big Bang nu is afgenomen tot “achtergrondruis”…

De temperatuur van die ruis is 2,73 Kelvin. Er zijn fluctuaties in die CMB en die kunnen verklaren waarom het heelal er één is van geconcentreerde melkwegstelsels en van enorme lege ruimtes. Men poogde te komen tot een vereniging van de vier natuurkrachten. De elektrozwakke kracht is al een unificatie van 2 krachten. Het wordt echter enorm moeilijk om de 4 krachten in één te krijgen. Een zwakte van het Standaardmodel is de vraag naar wat er bestond voor 0,01 seconde na de Big Bang !

Tegenwoordig wordt algemeen aangenomen d at in het allereerste begin het heelal een korte periode van extreme expansie doormaakte.

Deze periode wordt ook wel De Sitter inflatie genoemd. De theorie die dit beschrijft is de inflatietheorie en werd in 1979 ontwikkeld door Alan Guth en Andrei Linde.

Spectroscopische waarnemingen van sterrenstelsels duiden erop dat het heelal uitdijt. Dit kan alleen verklaard worden als sterrenstel-sels oorspronkelijk in één punt zijn ontstaan. De belangrijkste aanwijzing hiervoor is dat hoe verder sterrenstelsels van ons af staan, hoe sneller ze zich van ons verwijderen.

De roodverschuiving is de belangrijkste indicatie hiervan. Uit de Algemene Relativiteitstheorie van Einstein kan een Oerknal worden afgeleid, mits de materie in het heelal homogeen verspreid is. In de kwantumtheorie wordt de werkelijkheid op een fundamenteel andere manier benaderd dan in de klassieke natuurkunde. In de kwantumtheorie (althans in de breed aangehangen Kopenhaagse interpretatie van Niels Bohr en Werner Heisenberg) variëren natuurkundige grootheden stapsgewijs (met 1 kwantum tegelijk) en is er geen onafhankelijke werkelijkheid.

Hoe controversieel de theorie in het begin ook was, vele experimenten hebben inmiddels aangetoond dat de kwantummechanica de werkelijkheid zeer nauwkeurig beschrijft.

De kwantummechanica heeft veel toepassingen, de werking van vele technologieën berust op eigenschappen van de materie die niet op klassieke wijze te beschrijven zijn zoals kernenergie, MRI-scan, laser , voorts is er geen enkele chemische reactie verklaarbaar zonder kwantummechanica.

Donkere energie is een nog onbekende vorm van energie in het heelal die verantwoordelijk is voor de versnelling van de uitdijing van het universum. Donkere energie is overal en gelijkmatig verdeeld in het heelal. Het gedraagt zich alsof het een negatieve zwaartekracht uitoefent.

Je merkt het – zo simpel is het allemaal niet ! De komende jaren zullen de ontdekkingen in de Large Hadron Collider van het Cern en nieuwe ruimtetelescopen ons waarschijnlijk overspoelen met nog meer informatie. Het wordt niet simpel om nog de bomen door het bos te zien. Bron: Paul Soenen (AEG).

16 | The guidestar

Kortnieuws Als er niets meer tussenkomt, vertrekt komende maandag (11 mei) om 20.01 uur Nederlandse tijd spaceshuttle Atlantis naar de Hubble-ruimtetelescoop. De missie van de zeven astronauten omvat de laatste onderhoudsbeurt van de ruimtetelescoop. In de loop van vijf ruimtewandelingen worden twee nieuwe instrumenten gelnstalleerd, twee defecte instrumenten gerepareerd en diverse andere onderdelen vervangen.

Met een beetje geluk kan Hubble dan tot 2014 in bedrijf worden gehouden.

Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA zal op alle mogelijke fronten verslag doen van de onderhoudsmissie. Hieronder een kleine selectie van links met achtergrondinformatie.

08-05-2009.

Vandaag gaat de onderhoudsmissie naar de Hubble-ruimtetelescoop van start. Daarbij zal onder meer de Wide Field Planetary Camera 2 worden vervangen - een van de meest succesvolle instrumenten aan boord van de ruimtetelescoop. De WFPC2 werd in 1993 geïnstalleerd ter vervanging van de oorspronkelijke Wide Field/Planetary Camera. In de loop van zijn 16-jarige carrière heeft de WFPC2 tal van spectaculaire opnamen gemaakt, waaronder die van de beroemde 'Zuilen van de Schepping' - stofzuilen die deel uitmaken van de zogeheten Adelaarnevel. Ook legde hij in 1994 de inslagen vast van de brokstukken van komeet Shoemaker-Levy 9 op de planeet Jupiter. Uit eerbetoon aan de WFPC2 is nog een laatste plaatje aan de prijzenkast toegevoegd. Daarop is de planetaire nevel Kohoutek 4-55 te zien. De kleurrijke gasschillen op de foto zijn uitgestoten door een ster die hoe toepasselijk - aan het eind van zijn bestaan is gekomen. WFPC2 wordt vervangen door de Wide Field Camera 3. 10-05-2009.

De twee ruimtewandelaars zijn erin geslaagd de nieuwe camera te installeren, maar de verwijdering van zijn voorganger gebeurde letterlijk niet zonder slag of stoot, zo hebben websites bericht. Grunsfeld en Feustel moesten de WFP2 verwijderen die 16 jaar geleden werd geplaatst bij de eerste opknapbeurt van de Hubble.

Maar een nukkige bout zorgde ervoor dat dit eerst niet lukte. Pas nadat Feustel zijn ellebogen en brute kracht gebruikte, gaf de bout zich gewonnen.

Het rampscenario zou zijn geweest dat de WFP2 noodgedwongen bleef zitten en dat zijn 126 miljoen dollar kostende opvolger WFC3 onverrichterzake terug naar de Aarde moest.

Bron: Belga / EDP / 14-05-2009.

Na een lange periode van inactiviteit lijkt de zon weer wat op te leven. De Amerikaanse satelliet STEREO-B heeft twee actieve gebieden op de zon ontdekt, die zich nog achter de oostrand schuilhouden. Het betreft waarschijnlijk een tweetal zonnevlekgroepen. De afgelopen dagen hebben deze gebieden een aantal forse uitbarstingen geproduceerd, waaronder een zogeheten coronale massaejectie. Door de rotatie van de zon, zullen de zonnevlekken op 7 of 8 mei in beeld komen voor waarnemers op aarde. 06-05-2009.

 Mail ons uw nieuws !

Info@astro-event-group.be

De AEG kalender

Juni & juli Al de AEG activiteiten vinden, tenzij anders aangegeven, plaats in het lokaal gelegen in de Ooststraat 29 te 8400 Oostende. Dit steeds vanaf 20.30 uur t/m 22.30 uur of later.

Deelname is steeds GRATIS !

Vrijdag 05 juni Astro Event Group vzw

Werkmaand (1/3) Het bestuur heeft besloten om gedurende gans de maand juni grote kuis te houden en allerlei zaken op te knappen, afwerken of te verbeteren. Vergeet dus niet je werkkledij mee te brengen. Alle details omtrent de diverse werken ontvangen de leden via een e-mail.

Vrijdag 12 juni

Zaterdag 20 juni Astro Event Group vzw

Werkmaand (extra) Alle het verzamelde afval van deze werkmaand zullen we vandaag naar het containerpark brengen alsook de beide trappen een flinke poetsbeurt geven. Afspraak om 14.00 uur in het lokaal. Alle hulp is welkom !

Vrijdag 26 juni Astro Event Group vzw

Onbekende activiteit Deze datum moet nog ingevuld worden of deze gegevens waren niet beschikbaar bij het samenstellen van dit magazine.

Astro Event Group vzw

Vrijdag 03 juli Werkmaand (2/3)

Astro Event Group vzw

Het bestuur heeft besloten om gedurende gans de maand juni grote kuis te houden en allerlei zaken op te knappen, afwerken of te verbeteren. Vergeet dus niet je werkkledij mee te brengen. Alle details omtrent de diverse werken ontvangen de leden via een e-mail.

Het 4e gourmet festijn

Zaterdag 13 juni Astro Event Group vzw

Bestuursvergadering (2/4) Voor het eerst organiseren we een bestuursvergadering op een zaterdag. Na een drukke werkweek is het niet steeds evident dat we op een vrijdag tot laat in de nacht doorvergaderen. Daarom dus deze aanpassing. De vergadering begint stipt om 14.00 uur. Alle leden zijn, zoals steeds, van harte welkom.

Kan je er niet bij zijn ? Laat ons dan via e-mail je punten of opmerkingen weten ! We houden er graag rekening mee !

Vrijdag 19 juni Astro Event Group vzw

Werkmaand (3/3) Het bestuur heeft besloten om gedurende gans de maand juni grote kuis te houden en allerlei zaken op te knappen, afwerken of te verbeteren. Vergeet dus niet je werkkledij mee te brengen. Alle details omtrent de diverse werken ontvangen de leden via een e-mail.

Elk jaar, op de eerste vrijdag van de zomervakantie, organiseren we een gourmet festijn. Lekker, leuk en budgetvriendelijk. Want voor 12,50 euro per persoon krijg je een lekkere cocktail, een uitgebreide maaltijd, wijn en dessert. Inschrijven kan t/m 26 juni en uitsluitend via overschrijving van het betreffende bedrag op rekening nr.: 3800195842-70 met vermelding van 'Gourmet'. Je partner is alvast eveneens uitgenodigd. Na de maaltijd kunnen we allerhande bordspelen meester maken of gezellig napraten aan onze goed uitgeruste bar. Afspraak om 19.00 uur t/m ...

Vrijdag 10 juli Astro Event Group vzw

Documentaire Af en toe bekijken we een gloednieuwe documentaire die eveneens beschikbaar is in onze bibliotheek.

Deze keer is het 'Journey to the edge of the universe' van National Geographic geworden. Een echte aanrader ! Engelstalige versie.

Nota: vergeet niet dat wanneer het helder weer blijkt te zijn je waarnemingsmateriaal mee te brengen !  Meer informatie www.astro-event-group.be The guidestar | 17

Artikel

De 25e ATT messe Voor de derde keer in evenveel jaar trok de Astro Event Group naar de roemruchte ATT Messe in Essen (Duitsland). 2009 was meteen een jubileumjaar voor de grootste commerciële astronomiebeurs van Europa. 25 stond er op de teller...

Met zijn negenen waren ze dit keer, de moedigen die de morgen van 16 mei om 06.30 uur voor de deur van chauffeur Steven Cuylle van ongeduld stonden te trappelen ! De gehuurde minibus volledig volzet dus, maar mét voldoende laadruimte om eventuele grotere aankopen te kunnen vervoeren.

Daar het centrum van Essen zonder milieusticker niet langer bereikbaar is voor gemotoriseerde voertuigen werd ervoor gekozen nét buiten het centrum te parkeren.

Zo'n 20 minuutjes wandelen tot de ATT beurs dus, een gezond wandelingetje ! En ja, aanschuiven werd het weeral. Van overal kwamen ze, de amateursterrenkundigen, Vlaanderen, Wallonie, het voormalige oostblok, zelfs italianen werden er gespot !

En op de beurs... tweedehands en nieuw, voor ieders beurs, en dingen waar je eigenlijk alleen maar kan van dromen....

Files bij telescope service (jaarlijks terugkerend fenoneen), prachtige stand van Meade, EQ6 monteringen voor betaalbare prijs, Baader met koepels, filters, oculairen.

Trouwens een woordje gebabbeld met de baas van Baader zelf, bleek dat de heel dure instrumenten buiten ieders verwachting toch goed verkochten ! De goedkopere spullen bleven liggen... Blijkbaar

18 | The guidestar

verkiezen velen kwaliteit boven kwantiteit. Hetzelfde vernam ik ook van Telecope Service.

Onze Paul Soenen was er vooral bij om zijn eerste kijker aan te schaffen.

Steven Cuylle was raadgever van dienst en er werd geopteerd voor een Skywatcher 12 cm refractor, brandpuntsafstand 1 meter op een EQ 5 montering. Er werd een korting van 15 procent bedongen en Paul kon huiswaarts keren met een instrument waar hij jaren waarnemingsplezier zal van hebben. Een gelukkige Paul, én een gelukkige Philip.... (onze 'refractorphil ' voor de ingewijden) die Paul de hemel inprijsde met zijn keuze voor een refractor !

En zoals steeds waren er de contacten met bekende en minder bekende gezichten. De mensen van

Almere die steeds onze spiegels voorzien van een laag aluminium en silicium waren er trouwens ook.

Ikzelf gaf hen zaterdagnamiddag twee spiegels mee om op te dampen. Mooi detail: 24 uur later kreeg ik bericht dat deze reeds waren verwerkt. Op mijn vraag wanneer ze dit hebben gepresteerd antwoordden ze laconiek: "We zijn gestart op zondagmorgen 07.30 uur."

Gedreven mensen die Nederlanders ! Altijd klaar om mensen vooruit te helpen in hun hobby. Ook met alle raad over optiek en kijkerbouw trouwens ! En ook dat is ATT Essen. Dé plaats om contacten te creëren en uit te bouwen...

Opnieuw afspraak volgen jaar op de 26 ste editie !  Meer informatie www.astronomie.de

Kortnieuws De klimaatverandering spaart ook de ijsvlakten in de Himalaya en de Hindoekoesj niet meer, de hoogste gebergten op aarde. Binnen twintig tot dertig jaar kunnen die machtige voorraden van sneeuw en ijs verdwenen zijn, zeggen wetenschappers. Meer dan een miljard mensen zouden daardoor watergebrek gaan lijden. “De gletsjers in de regio krimpen super snel”, zegt de Amerikaanse astronoom en fysicus Charles Kennel van het Sustainability Solutions Institute in San Diego. Hij nam samen met experts uit Nepal, India, China en Singapore deel aan een workshop over het probleem in San Diego die eerder deze week werd afgerond. Ook de Sierra Nevada in Californie raakt stilaan zijn ijskappen kwijt.Dambreuken en droogte. Volgens Kennel worden bijna alle 20.000 gletsjers in de Himalaya en de Hindoekoesj – een gebergte met toppen hoger dan 7000 meter dat zich uitstrekt over Pakistan en Afghanistan – kleiner. De Internationale Commissie over Sneeuw en IJs in Kathmandu zegt zelfs dat de gletsjers nergens ter wereld zo snel verdwijnen. Ook de sneeuwval neemt bijna overal in de regio af. Het smeltwater van sommige ijsvlakten heeft enorme meren gevormd achter natuurlijke puindammen. Vroeg of later moeten die het begeven, met catastrofale gevolgen voor het leven in de valleien. Volgens het Wereldnatuurfonds staan er van de 2.000 gletsjermeren in Nepal ongeveer 20 op barsten. Dergelijke dambreuken hebben de voorbije twintig jaar al voor grote overstro-mingen gezorgd in Nepal en Tibet. Nog veel groter zijn de gevolgen verder stroomafwaarts. De Himalaya en de Hindokoesj zijn samen met de aangrenzende Tibetaanse Hoogvlakte de watertorens van Azie. Smeltwater voedt alle grote rivieren in de regio: de Gele en de Blauwe rivier, de Mekong, de Salween, de Indus, de Ganges en de Brahmaputra. “We weten wat er aan het gebeuren is, de uitdaging is nu daarop te reageren”, zegt Kennel. Bron: PD. Het mogelijke in zee storten van een deel van het landijs op de Zuidpool leidt in onze regio tot veel minder zeespiegelstijging dan altijd werd aangenomen. In andere regio's is de stijging juist hoger. Dat concluderen onderzoekers van de Universiteit van Bristol en de TU Delft. Wetenschappers houden al enige tijd rekening met een mogelijke ineenstorting van een deel van het landijs op de Zuidpool onder invloed van klimaatveranderingen. Meer dan dertig jaar lang werd aangenomen dat de stijging overal ter wereld 5 tot 6 meter zou bedragen, maar dat blijkt onwaar. In de regio West-Europa verwachten de onderzoekers een zeespiegelstijging van 3,3 meter, maar bijvoorbeeld aan de kusten van de VS denken ze aan enkele meters meer. Helemaal nieuw is die kennis niet. "Tot nu toe werd vaak aangenomen dat een mogelijke zeespiegelstijging overal ter wereld even groot zou zijn. Dat is echter onjuist. Dit was overigens al in de 19e eeuw bekend, maar vreemd genoeg was deze kennis wat weggezakt", zegt Dr. Bert Vermeersen, onderzoeker bij TU Delft. Een van de oorzaken hiervan is de zwaartekracht. "Het (mogelijk) in zee storten van het landijs leidt in de zeeën rond Antarctica tot een daling van de zeespiegel door het wegvallen van de zwaartekracht van het afgesmolten ijs.

Op andere plekken op aarde leidt dit fenomeen juist tot een extra stijging van de zeespiegel." Bron: Belga / GB / 14-05-2009.

Het AEG nieuws

Werk aan de winkel Afgelopen vrijdag hebben we een bezoek gebracht aan Volkssterrenwacht Beisbroek (Brugge) waar we hun vernieuwde planetarium mochten bewonderen. Het is de bedoeling dat we meer dergelijke uitstappen zullen maken naar andere sterrenkundige locaties. Zo staat Volkssterrenwacht Armand Pien (Gent) op het programma voor deze zomer alsook het Koninlijke Planetarium (Brussel) in het najaar.

Want tegen dan zal dit unieke planetarium, dat algemeen beschouwd wordt als één van de grootste in Europe, volledig vernieuwd zijn met een stel digitale projectoren. En dat zal smaken...

Gans de maand juni is uitgeroepen tot werkmaand. Geen voordrachten of workshops maar allerhande werken aan het lokaal. Zo staat een grote opkuis van de gang op het programma, de afwerking van de bar, het maken van bijkomende tentoonstellingspanelen, ophangen van de luidsprekers, afwerken van de media-zuil, plaatsen van de mast voor het weerstation en hier en daar wat schilderwerk. Kortom, er is heel wat te doen, en alle hulp is van harte welkom !

Stilaan beginnen we plannen te maken om opnieuw een zomerkamp te organiseren in ZuidFrankrijk (2010). Zo zullen we deze zomer allerhande mogelijkheden opzoeken. Eén van die ideeën is om een autocar te huren om met verschillende sterrenkundige verenigingen te trekken naar ZuidFrankrijk, maar welliswaar elk in z'n eigen regio en verblijfplaats. Dit zou de kosten vermoedelijk moeten drukken. Tevens zou het zeer handig zijn om nu reeds te weten welke leden opnieuw zin hebben om mee te gaan.

Verleden maand heeft het bestuur opnieuw een projectsubsidiedossier ingediend en dit voor de aankoop van een 9 cm refractor, met degelijke opstelling, en daarop een Lunt zonnefilter. Als alles vlot verloopt hebben we dus tegen volgende zomer zo'n unieke zonnetelescoop.

Deze zomer beginnen we met de bouw van onze nieuwe website.

Wie ideeën heeft van zaken die er zeker niet op mogen ontbreken laat dit het best aan het bestuur weten.

We kunnen nu reeds verklappen dat alvast ons digitale weerstation er op aangesloten zal worden. Ook worden bepaalde rubrieken vanop onze oude website in deze nieuwe versie extra in de kijker gezet. We denken hierbij aan onze software rubriek, papiermodellen rubriek, enz Het is de bedoeling dat we deze zomer allemaal eens bijeen komen met onze telescopen voor een leuke groepsfoto. Dit is niet alleen leuk om de resultaten van de werkgroep telescopenbouw eens in de verf te zetten maar meteen handig naar de pers toe want we krijgen meermaals per jaar de vraag om zo'n groepsfoto. De Starnights activiteit lijkt me alvast een goed moment...

De organisatie van dit evenement ligt overigens dit jaar, ter afwisseling, volledig in onze handen.

Logischerwijze is er dit betreffende weekend geen activiteit in ons lokaal. We willen zo iedereen aanmoedigen om op Starnights aanwezig te zijn. Het loont alvast de moeite !

Zie ook de activiteitenkalender elders in dit magazine voor alle details ivm de werkdagen.

Uw steun aan de sterrenkunde !

Geboeid door sterrenkunde ? Dan moet u beslist lid worden van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Ook al kan u misschien niet steeds aanwezig zijn op onze activiteiten, toch maakt uw lidmaatschap een wereld van verschil. Want dankzij uw steun kunnen we onze diverse gratis diensten, zoals oa dit e-zine, blijven verwezenlijken en zelfs uitbreiden. Kortom, stort vandaag nog 15 euro op onze rekening en u krijgt van ons meteen ook het lidmaatschap bij volkssterrenwacht AstroLAB Iris er GRATIS bovenop (ter waarde van 30 euro) ! Storten kan op rekening nr.: 380-0195842-70 met vermelding van 'Lidgeld 2009' + je volledige naam en e-mail adres. Zeker doen !

The guidestar | 19

Zoekertjes

Van occulairs tot telescopen...

Te koop Heb hier een TeleVue Starbeam red dot finder die van eigenaar mag veranderen wegens dubbel gebruik.

Zonder twijfel één van de beste RDF’s op de markt: de red dot verplaatst zich niet t.o.v. de sterrenhemel als de positie van je oog verandert, wat wel het geval is bij de vele goedkopere RDF’s. De Starbeam bevindt zich in perfecte staat en de vraagprijs is 125 euro, verzending binnen België inclusief.

Bij interesse, graag een mailtje via erwin_debock@skynet.be.

Te koop Op vraag van Marc Van der Linden meldt ik dat volgende kijker te koop staat: Orion SkyQuest XT12 Dobson Intelliscope (zie foto) incl.

ObjectLocator. Deze Dobson is op verschillende punten mechanisch en qua gebruiksgemak sterk verbetert (powertank, industriële. wielen met rem, balans mogelijkheden, ventilator, ...). Telescoop komt ook met een bijgeleverd 25mm Orion Plössel oculair. Vraagprijs: 900 EUR (verzendingskosten niet inbegrepen, bij voorkeur afhalen wegens omvang).

Meer info: 055/42.87.79 (Marc Van der Linden) Telescoop steeds te bezichtigen in Brakel op afspraak.

Zie foto hiernaast !

Te koop Ik verkoop volgende items: Parallax ring voor een C11 (OD 12" tubediameter) prijs: 160 EURO (nooit gebruikt), Meade focal reducer x0.33 met verschillende spacerringen prijs: 95 EURO en een Vixen

20 | The guidestar

dovetail (20 cm lengte) prijs: 10 euro. Losmandy pier-adaptor prijs: 80 euro. Meer informatie: erik. bryssinck@telenet.be.

Losse verkoop is eventueel bespreekbaar. Verzendkosten voor koper. Voor informatie bel gerust met Arend van der Salm. Tel 06 23800939.

Te koop Hierbij verkoop ik een aantal zeer interessante artikelen zijnde: Meade 8 inch ACF SCT 5 maanden oud.

Deze Meade ACF is zeer uitgebreid met diverse accessoires. t.w: 1: Moonlite electrische focusser + sturingskastje. 2: Feather touch microfocusser. 3: originele dauwkap (aluminium). 4: Astrozap afdekkap voor als de dauwkap er op zit. 5: Astro Products Volgkijker ringen 125 mm op meade bevestigingsplaat. Deze telescoop heeft zeer goede optiek ! De foto´s die ik er mee gemaakt heb getuigen hiervan.

Sterbeeldjes zijn identiek intra en extrafocal. Los van deze telescoop verkoop ik nog de volgende artikelen zijnde: 2 inch filterwiel met 5 filter plaatsten van zeer degelijke kwaliteit. Het filterwiel is geheel gesloten. 2 inch Baader semi Apo filter en volgkijkerringen ADM 125 mm. De prijzen: Meade ACF 1050 euro (was 1400 euro), Meade Dauwkap en astrozapdeksel 150 euro (was 262 euro), Moonlite elect. focusser 300 euro (was 425 euro), Feather touch micro 110 euro (was 175 euro), Filterwiel 200 euro (was 325 euro), Semi apo filter 75 euro (was 125 euro), Volgkijkerringen ASTRO PRODUCTS 75 euro (waren 105 euro), Volgkijkerringen ADM 60 euro (waren 100 euro) De gehele lijst heeft heeft een nieuwwaarde van 2917 euro ! De telescoop, Moonlite , Feather touch focusser, en de dauwkap + deksel verkoop ik het liefst bij elkaar.

Foto: De prachtige Orion SkyQuest XT12 telescoop van Marc Van der Linden.

Ook iets sterrenkundigs te koop ?

Stuur dan je zoekertje naar onze redactie. Wij geven deze een plaats in ons magazine. Volkomen gratis !

Kortnieuws Afgelopen week is, op 90-jarige leeftijd, Venetia Phair-Burney overleden.

Hoewel zij zelf geen sterrenkundige was, zal haar meisjes-naam altijd in de sterrenkundige archieven terug te vinden zijn. Venetia Burney was namelijk degene die, als 11-jarig meisje, in 1930 de naam bedacht voor het hemellichaam dat toen nog gold als de negende planeet van ons zonnestelsel. Ze ontleende die naam aan de Romeinse god van de onderwereld: Pluto. Het toeval wilde dat ze die suggestie bij het ontbijt deelde met haar grootvader, die connecties had met een professor in de sterrenkunde aan de universiteit van Oxford. En die gaf het weer door aan de ontdekker van de planeet, Clyde Tombaugh. Indirect was Venetia daarmee ook de naamgeefster van de beroemde hond uit de tekenfilms van Disney. Want die is op zijn beurt weer naar dat verre, inmiddels tot dwergplaneet gedegradeerde hemellichaam genoemd. Als volwassene studeerde Venetia wiskunde aan de Cambridge-universiteit, waarna ze docente economie en wiskunde werd.

11-05-2009.

Sterrenkundigen uit Duitsland, Hongarije en Nederland hebben een verklaring gevonden voor de aanwezigheid van zogeheten silicaatkristallen in kometen. Die verklaring was nodig, omdat silicaatkristallen alleen in een hete omgeving kunnen ontstaan. En dat is nu precies het tegenovergestelde van een ijskoude komeet.

Het vermoeden bestond dat de kristallen al aanwezig waren in de wolk gas en stof waaruit ons planetenstelsel is ontstaan. Maar waar kwam de noodzakelijke hitte dan vandaan? De oplossing van dit vraagstuk lijkt te liggen bij het wispelturige gedrag van de nog jonge zon (Nature, 14 mei).

De sterrenkundigen kwamen de oplossing op het spoor dankzij waarnemingen van de jonge ster EX Lupi, die veel overeenkomsten vertoont met onze zon, maar dan vier miljard jaar geleden. Hij is omringd door een dichte schijf van gas en stof, die grotendeels erg koud is. Maar in het binnenste gedeelte van de schijf is dat soms anders, doordat de ster om de vier Ă vijf jaar een maandenlange uitbarsting vertoont, die wordt veroorzaakt doordat materie vanuit de stofschijf op de ster ploft.

Waarschijnlijk heeft ook onze zon in het verre verleden zulke uitbarstingen vertoond. Uit waarnemingen van EX Lupi, kort nadat deze in 2008 was uitgebarsten, blijkt dat zich in de omgeving van de ster silicaatkristallen hadden gevormd. Bij eerdere waarnemingen tijdens een rustige periode waren die kristallen nog niet te zien: blijkbaar zijn ze bij de recente uitbarsting van de ster ontstaan. In de loop van de tijd wordt de stofschijf zo steeds rijker aan silicaatkristallen, die uiteindelijk terecht komen in de hemellichamen die zich daarin vormen.

Op het internet zijn talloze foto's te vinden van de planeten in het zonnestelsel. Maar ook onze eigen planeet wordt vanuit de ruimte intensief waargenomen en gefotografeerd, onder andere door astronauten.

De 'Gateway to astronaut photography of earth' is de meest complete verzameling van foto's van de Aarde die door - voornamelijk amerikaanse astronauten zijn gemaakt. Bekijk je thuiswereld zoals nooit tevoren via earth.jsc.nasa.gov. Bron: EOS magazine.

Artikel

Delftse technologie In de ruimtetelescoop Herschel zit een cruciaal stukje Delftse technologie. Diep in de grote telescoop zitten twee Delftse 'muurtjes' van slechts twee nanometer dik, gemaakt door het Kavli Institute of Nanoscience van de TU Delft. Deze extreem kleine nanomuurtjes vormen het hart van de sensoren waarmee wetenschappers de gigantische sterrenstelsels in de ruimte gaan bestuderen. De lancering van de Europese ruimtetelescoop Herschel staat gepland voor donderdag 14 mei, om 15.12 uur.

'Herschel kijkt niet naar het licht van de sterren, maar naar infrarode straling van het stof tussen de sterren. De telescoop kan daardoor zien welke stoffen er in de ruimte voorkomen, bijvoorbeeld water.

Omdat sterrenstof de basis is voor de vorming van sterren en planeten, is dat belangrijk onderzoek', zegt professor Teun Klapwijk van het Kavli Institute of Nanoscience.

Het waarnemen van de infraroodstraling door een telescoop is niet zo eenvoudig als het kijken naar zichtbaar licht, het vraagt om bijzonder hoogwaardige technologie en geavanceerde sensoren. De sensoren van de telescoop 'zien' de de straling uit de ruimte door gebruik te maken van 'tunneling', een fenomeen uit de kwantummechanica. Delftse wetenschappers bouwden een muurtje van 2

nanometer dik tussen twee supergeleidende materialen. 'Normaal kunnen elektronen niet door dat muurtje heen, maar als er een stralingsdeeltje uit de ruimte op de sensor valt, krijgt een elektron in de supergeleider spreekwoordelijk een schop onder de kont. Met behulp van de energie van het ruimtedeeltje kan een elektron dan opeens wel door de Delftse nanomuur', aldus Klapwijk. 'Uit wat er wel en niet door onze nanomuur komt kunnen wetenschappers heel veel informatie halen over bijvoorbeeld de ijle gaswolken in de ruimte. Het is een fascinerend gevoel dat zoiets extreem kleins cruciaal is bij het onderzoek aan gigantisch grote sterrenstelsels.'

Aan boord van de ESA-telescoop Herschel zijn drie instrumenten. De Delftse technologie zit in HIFI, het instrument dat is ontwikkeld onder leiding van het Nederlandse ruimteonderzoeksinstituut SRON. Voor twee van de waarneemgebieden van HIFI, ontwikkelde het Kavli Institute of Nanoscience de nanomuurtjes (officieel: supergeleidende tunneljuncties).

De Herschel ruimtetelescoop wordt gelanceerd vanuit Frans-Guyana, met hulp van een Ariane-5 draagraket. Aan boord van de raket zit ook de ruimtetelescoop Planck.

Bron: TUDelft.  Meer informatie www.tudelft.nl

The guidestar | 21

Foto: M13 door Philip Vercoutter. Telescoop: Lichtenknecker Flatfield D=150, F=500, f/3.5 / 150 mm met Canon EOS-10D camera. 12 x 90 seconden belicht (18 minuten). Locatie: Montlaux (Frankrijk) op 07-06-2004.

22 | The guidestar

Rubriek

Kurt Christiaens

Diep in... Juni Vorige maand had ik het al kort over de grijze nachten. Deze tijd van het jaar duikt onze Zon niet echt diep genoeg onder de noordelijke horizon waardoor er eigenlijk een ganse nacht een stukje schemering te zien is: de grijze nachten.

Tijdens de verlengde weekends van mei konden we verschillende nachten genieten van zéér heldere nachten.

Het viel zoals te verwachten op dat de schemering niet alleen laat ten einde is maar, in tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, het toch relatief donker wordt. Het is zeker voldoende donker om deepsky objecten te observeren.

Bij het vallen van de avond torent de vurige ster Arcturus hoog boven het zuiden. Als helderste lichtpunt van het vliegervormige sterrenbeeld Bootes, is deze ster echt verschroeiend helder. Na onze Zon, Sirius en Canopus staat deze ster met een magnitude van -0,06 op een opmerkelijke vierde plaats in de lijst van de helderste sterren. Ga deze nabije buur van de Zon (36,7 lichtjaar) eens bekijken met een telescoop, de geel-oranje kleur zal onmiddellijk opvallen.

De warme nachten van juni zijn perfect geschikt om misschien wel de meest spectaculaire groep van de deep-sky objecten te observeren: de bolvormige sterrenhopen.

Deze reusachtige ‘steden’ van sterren draaien met zijn allen rond onze Melkweg en de meest opvallende exemplaren zijn ronduit schitterend in een niet te kleine telescoop. Een uitermate aangename jaarlijkse herontdekking is de ongelooflijke schoonheid van M 13 (NGC 6205).

Dit object werd in 1714 toevallig ontdekt door Edmond Halley - je weet wel, de man van de komeet... en werd pas op 1 juni 1764 door Charles Messier geobserveerd en aan zijn lijst toegevoegd. Dankzij zijn grotere telescopen kon William Herschel reeds in 1784 de ware aard van dit object aanschouwen.

Met een doorsnede van 160 lichtjaren en een aantal sterren dat ongeveer op 1 miljoen wordt geschat, is Messier 13 een heuse klepper in zijn soort. Deze bolhoop kan je terug vinden tussen de sterren h en z van het sterrenbeeld Hercules. Onder goede omstandig-

heden kan je dit Messier object met het blote oog zien en dit lukte mij al enkele keren. Zelfs op een lichtgepollueerde plaats tussen Gent en Dendermonde kon ik dit object van magnitude 5,7 goed zien. Lukt dit op uw waarnemingsplaats? Met een binoculair is M 13 zelfs vanuit het stad waarneembaar en valt op als een nevelig bolletje tussen twee sterretjes van magnitude 8.

Met een 114mm Newton krijg je de mogelijkheid om een hint van de ware natuur van dit object te zien: 'Het object toont een heldere kern en een zwakkere rand. De kern is opvallend granuleus (= het is alsof de kern uit een verzameling vlekjes bestaat) en in de nevelige rand worden de eerste sterren (van magnitude 11,9) van M13 zichtbaar. 'Kijk perifeer, dus er juist naast om alle details te zien, en een mooi effect krijg je door M13 door je beeldveld te laten schuiven zodanig dat de verschillende gevoeligheidszone's van je netvlies geprikkeld worden. In grotere instrumenten wordt M13 een echt schouwspel zelfs al is er behoorlijk wat lichtpollutie. Het lijkt een reusachtige sneeuwbal die uit elkaar spat voor jouw ogen.

Opening is alles op zo'n moment!!!

Op echt donkere plaatsen kon ik een blauwe kleur bemerken die bekend is van de prachtige kleurenfoto's.

Vlak nabij M 13 is een redelijk helder melkwegstelsel te observeren nl.

NGC 6207, een melkwegstelsel met een heldere kern en een helderheid van magnitude 12,2. Met een 10cm refractor kon ik dit stelsel duidelijk zien. Je kan de foto op pagina 979 van Burnham's Celestial Handbook gebruiken als opzoekkaart.

Messier 5 (NGC 5904 / zie tekening) geniet een speciale persoonlijke plaats want M 5 was mijn eerste contact met de fantastische wereld van de deep-sky. Begin jaren tachtig kwam ik in contact met de legendarische Deep-Sky Rubriek van Leo Aerts, artikels die me compleet intrigeerden voor de wereld van de zwakke nevels.

Gottfried Kirch ontdekte dit object in 1702 en werd op 23 mei 1764 onafhankelijk door Charles Messier ontdekt. Het is opnieuw Herschel die in 1791 als eerste erin slaagde het object op te lossen in honderden zwakke sterretjes.

M 5 is naar mijn mening een ietwat vergeten object want van zodra dit object hoog genoeg boven de oostelijke horizon staat, zijn de meeste telescopen reeds op andere bolhopen gericht zoals M 13 en M 92. Dit is geheel onterecht want deze gigant met een doorsnede van 150 lichtjaren, is zondermeer een prachtige bolhoop. U moet beslist M 5 waarnemen want dit object behoort gemakkelijk tot de top drie van de mooiste bolhopen op het noordelijk halfrond en is met zijn oppervlakte van 20' zelfs iets groter dan M 13.

In mijn 114mm Newton zag ik deze bolhoop, die nabij 5 serpentis gelegen is: 'Zéér uitgebreide bolhoop die ik iets zwakker vind dan M13. De kern is zéér granuleus en soms opgelost. Ik zie duidelijk een zwakke uitloper, weg van de plaats waar 5 serpentis staat. Vanaf 150mm opening moet de oplossing vlotjes lukken en met een 400mm Dobson had ik de indruk dat het object echt driedimensionaal was.

Neem deze schitterende objecten zeker eens waar en stuur me een verslagje, foto of tekening. Tot volgende maand. Bron: Kurt Christiaens.

[1] Stoyan R.: Atlas der MessierObjecte, p. 80 ev, p. 98 (2006)

 Meer informatie www.deepsky.be The guidestar | 23

Rubriek

Hemelkalender 1: Begin van de weerkundige zomer.

3: De Maan 3° ten zuiden van de ster Spica (+1,2) om 14 h.

5: Saturnus (+1,0) in kwadratuur, op 90° van de Zon. Venus (-4,3) in haar grootste westelijke elongatie, 45°51’ ten westen van het middelpunt van de zonneschijf om 21 h.

6: De Maan ten westen (“rechts”) van de ster Antares (+1,2) tijdens de nacht van 6 op 7 juni.

7: Volle Maan om 18 h 12 m.

10: De Maan in het apogeum (op 405 787 km van de Aarde – Schijnbare diameter : 29’27’’) om 16 h.

13: Mercurius (+0,6) op zijn grootste westelijke elongatie, op 23°27’ van het middelpunt van de zonneschijf om 12 h. De Maan in conjunctie met Jupiter (-2,5), 3° ten noorden ervan om 18 h.

15: Jupiter (-2,6) stationair in rechte klimming om 19 h. Laatste Kwartier van de Maan om 22 h 15 m.

19: Venus (-4,2) 2°02’ ten zuiden van Mars (+1,1) om 14 h. De Maan 6° ten noorden van Mars (+1,1) en 8° ten noorden van Venus (-4,2) om 17 h (De twee planeten ‘s morgens zichtbaar !).

20: Begin van de astronomische zomer - Zomersolstitium : het middelpunt van de zonneschijf bereikt de lengte 90°00’00’’ en zijn grootste noordelijke declinatie (+23°26’22’’).

In het noordelijk halfrond zijn de dagen het langst – maximum van de halve dagboog (16 h 31 m voor de breedte van Ukkel). In het sterrenbeeld Taurus vanaf de 15 mei en in het sterrenbeeld Gemini vanaf ongeveer de 22 juni, treedt de Zon in het teken de Kreeft om 5 h 46 m. De Maan 6° ten noorden van Mercurius (-0,1) om 8 h. De dwergplaneet Pluto (+14) op het dichtst bij de Aarde op 30,6524 astronomische eenheden AE of 4585,534 miljoen kilometer.

22: Nieuwe Maan om 19 h 35 m.

23: De dwergplaneet Pluto (+14) in oppositie met de Zon om 7 h. De Maan in het perigeum (op 358 014 km van de Aarde – Schijnbare diameter : 33’23’’) om 11 h.

28: De Maan 7° ten zuiden van Saturnus (+1,0) om 2 h.

29: Eerste Kwartier van de Maan om 11 h 28 m.

30: De Maan 4° ten zuiden van de ster Spica (+1,2) om 20 h.

Zichtbaarheid van de planeten Zichtbaar met het blote oog: Venus, Mars, Jupiter en Saturnus. Met telescoop of binoculair: Mercurius, Uranus en Neptunus.

Mercurius (+2,1/-0,9), op zijn grootste (westelijke) ochtendelongatie op 13 juni, moeilijk waarneembaar de daaropvolgende dagen met een binoculair ‘s morgens boven de noordoostelijke horizon voor het aanbreken van de dag in het sterrenbeeld Taurus, komt de 1 om 3 h 10 m, de 15 om 2 h 35 m en de 30 om 2 h 33 m of respectievelijk

24 | The guidestar

slechts 25 min, 54 min en 1 h 00 m voor de Zon op.

Venus (-4,4/-4,2), in haar grootste (westelijke) ochtendelongatie op 5 juni, ‘s morgens boven de oostelijke horizon eerst in het sterrenbeeld Pisces en dans in het sterrenbeeld Aries, komt de 1 om 1 h 58 m, de 15 om 1 h 34 m en de 30 om 1 h 13 m of respectievelijk 1 h 37 m, 1 h 55 m en 2 h 20 m voor de Zon op.

Mars (+1,2/+1,2), gedurende de hele maand op minder dan 5° van Venus en dus eveneens ‘s morgens boven de oostelijke horizon in het sterrenbeeld Aries, komt de 1 om 2 h 00 m, de 15 om 1 h 26 m en de 30 om 0 h 52 m of respectievelijk 1 h 35 m, 2 h 03 m en 2 h 41 m voor de Zon op.

Jupiter (-2,4/-2,6), gedurende de tweede helft van de nacht in het oostelijk deel van het sterrenbeeld Capricornus en eind juni nog boven de zuidelijke horizon aan het aanbreken van de dag, komt de 1 om 0 h 03 m, de 15 om 23 h 07 m en de 30 om 22 h 08 m op.

Saturnus (+0,9/+1,0), nog steeds ‘s avonds boven de zuidwestelijke horizon in het sterrenbeeld Leo, gaat de 1 om 0 h 55 m, de 15 om 23 h 58 m en de 30 om 22 h 59 m onder.

Uranus (+5,9/+5,8), ‘s morgens en gedurende een groot deel van de nacht in het sterrenbeeld Pisces, komt de 1 om 0 h 58 m, de 15 om 0 h 00 m en de 30 om 23 h 01 m op Neptunus (+7,9/+7,9), ‘s avonds en gedurende een deel van de nacht in het sterrenbeeld Capricornus, komt de 1 om 0 h 02 m, de 15 om 23 h 03 m en de 30 om 22 h 04 m op. Bron: Koninklijke Sterrenwacht van België.  Meer informatie www.astro.oma.be

Foto v/d maand Filip Feys, de eigenaar van de private Sasteria sterrenwacht op Kreta, heeft de foto v/d maand ingezonden.

Het betreft een samenstand van de planeten Jupiter en Neptunus. Deze foto werd genomen op 25-05-2009 om 23h59'17" met een Canon D40 op de 20" f4,5 iso 1600 met eeb belichtingstijd van 0,8 sec. Jupiter is overbelicht zodat de zwakkere Neptunus zichtbaar wordt.  Meer informatie www.sasteria.com

The guidestar | 25

artikel

Space Week Het jaar 2009 is niet alleen het International Year of Astronomy, het is ook het jaar waarin ESAastronaut Frank De Winne opnieuw naar het internationaal ruimtestation ISS vliegt en er zes maanden zal verblijven. De bevoegde overheden moeten van ruimtevaart en astronomie dan ook een flagshipthema maken bij de sensibilisering voor technologie en wetenschap.

“Op dit ogenblik zijn alle randvoorwaarden aanwezig om zo een actie te doen slagen”. (Prins Filipfonds, Conferentie 'Ruimte voor Techniek en Wetenschap' op 20/02/2008).

Meer dan ooit is de tijd rijp om jongeren te sensibiliseren voor wetenschap en technologie. Door de ruime media-aandacht rond de missie van Frank De Winne kan verwacht worden dat jongeren weer zullen dromen. De vzw Euro Space Society wil van deze gelegenheid gebruik maken om deze doelgroep te stimuleren en te interesseren voor technologie en wetenschap. ”Te weinig jongeren kiezen voor studies op het gebied van techniek of wetenschappen. Toch is er heel wat interesse en potentieel talent aanwezig bij de jongeren. Het komt er nu op aan om deze interesses en talenten van jongeren te vertalen in de nodige competenties.” (Dirk Frimout)

worden. (nog te bestuderen). De astronauten zullen debatteren en getuigen over de grote uitdagingen i.v.m. onze planeet. Om zoveel mogelijk jongeren te bereiken worden ze uitgenodigd op verschillende ontmoetingsnamiddagen voor scholen.

4) Kosmonaut Dumitru Prunariu (Roumanie) : Soyouz 40 in1981.

5) Kosmonaut Bertalan Farkas (Hungarian) Soyuz 36 on May 26, 1980.

De deelnemers

6) Kosmonaut Sergey Revin (Russian).

Burggraaf Dirk Frimout, de eerste Belgische astronaut en voorzitter van de vzw Euro Space Society, heeft gedurende het XXI Planetary Congress in Seattle, Washington, USA September 14-20, 2008 reeds contacten gelegd met collega's astronauten en volgende astronauten, waarbij enkele uitzonderlijke figuren, o.a. de eerste Moslim in de Ruimte, hebben voorlopig toegezegd:

7) Kosmonaut Sheikh Muszaphar Shukor (Malaysia).

He was launched to the International Space Station aboard Soyuz TMA11 with the Expedition 16 crew on October 10, 2007.

Sheikh Muszaphar (Malaysian orthopaedic surgeon) flew under an agreement with Russia and returned to Earth on October 21, 2007, aboard Soyuz TMA-10. Since Sheikh Muszaphar is a Muslim, and as his time in space coincided with the last part of Ramadan, the Islamic National Fatwa Council drew up the first comprehensive guidebook for Muslims in space.

1) NASA astronaut John M. Fabian (Colonel, USAF, Ret.) A veteran of two space flights, he has logged over 316 hours in space. He served as a mission specialist on STS-7 (June 18-24, 1983) and STS-51G (June 17-24, 1985).

Het project

2) Canadian astronaut Chris Hadfield. On April 19, 2001, became the first Canadian to walk in space.

He and his crew mates aboard the space shuttle Endeavour delivered and installed the second generation of the Canadarm on the International Space Station (ISS).

Een tiental astronauten en kosmonauten worden uitgenodigd naar ons land van 13 tot 19 september 2009 en zullen door hun getuigenis objectieve informatie verstrekken en debat stimuleren rond het thema ruimtevaart. Het voorlopig programma voorziet de deelname van een aantal Russische, Amerikaanse en Europese astronauten / kosmonauten die o.a. zullen deelnemen aan academische zittingen over ruimtevaart, sterrenkunde en wetenschap om meer interesse te kweken voor technologie en technische studiekeuzes. Contacten en een direct gesprek tussen jongeren met Frank De Winne in de ruimte zullen hoogtepunten zijn gedurende deze ruimtevaartdagen.

Jongeren of leerlingen zullen geselecteerd worden aan de hand van een wedstrijd rond ruimtevaart en ISS. Deze wedstrijd zal zowel naar de overheden als in de lagere als secundaire scholen van de verschillende netten verspreid

3) Kosmonaut Yuri Usachev (RU).

From January 8, 1994 to July 9, 1994, he served as Board Engineer on Space Station Mir. From February 21, 1996 to September 2, 1996, he again served as Board Engineer on Mir-21. One month later, he and Yuri Onufrienko were joined by NASA's Shannon Lucid.

He next flew on STS-101, the third Shuttle mission devoted to International Space Station (ISS) construction. More recently, he was the Commander of the Expedition 2 crew which launched on March 8, 2001 aboard STS-102 Discovery and successfully docked with the International Space Station on March 9, 2001. The Expedition-2 crew lived and worked aboard ISS for the next 163 days. They returned to Earth with the crew of STS-105 on August 22, 2001, on the Shuttle flight delivering the third Expedition crew.

Altogether, Usachev has logged over 670 days in space and has participated in six

26 | The guidestar

EVAs. He retired in 2005

8) Female NASA astronout Catherine Grace "Cady" Coleman.

In 1995 she was a member of the STS-73 crew on the scientific mission USML-1 with experiments including biotechnology, combustion science and the physics of fluids. During the flight, she reported to Houston Mission Control that she had spotted an unidentified flying object. STS-93 was Coleman's second space flight, in 1999. She was mission specialist in charge of placing the Chandra X-ray Observatory in orbit using the shuttle's robotic arm.

9) ESA astronaut Reinhold Ewald (GE), Soyouz TM-25 in 1997.

10) NASA Mario Runco (three space flights (STS-44 en 1991, STS54 en 1993, et STS-77 en 1996) 11) Female astronaut Chiaki M ukai, JAPAN. In 1985, Mukai was selected as one of three Japanese Payload Specialist candidates for the First Material Processing Test (Spacelab-J) which flew aboard STS-47. She also served as a back-up payload specialist for the Neurolab (STS-90) mission. Mukai has logged over 566 hours in space. She flew aboard STS-65 in 1994 and STS-95 in 1998. She is the first Japanese woman to fly in space, and the first Japanese citizen to fly twice.

Kortnieuws Terwijl NASA-astronauten druk bezig zijn met de laatste onderhoudsbeurt van de Hubble-ruimtetelescoop, wordt druk verder gewerkt aan diens opvolger: de James Webb Space Telescope. Dat wordt een compleet andere ruimtetelescoop: hij zal niet om de aarde draaien en is uitgerust met een opvouwbaar zonnescherm én een opvouwbare hoofdspiegel. Bij NASA zijn nu enkele korte animatiefilmpjes te zien die het ontvouwen van die spiegel in beeld brengen. Het opvouwbaar maken van de hoofdspiegel heeft een simpele reden: in ontvouwen toestand past het 6,5 meter grote gevaarte in geen enkele draagraket. En het zonnescherm, dat de afmetingen van een tennisbaan heeft, al helemaal niet.

Naar verwachting wordt de JWST in 2014 gelanceerd - rond dezelfde tijd dat de Hubble-ruimtetelescoop uit bedrijf wordt genomen. 13-05-2009.

Al bijna vijftig jaar scant de Search for Extraterrestrial Intelligence (SETI) de hemel af naar berichten van buitenaardse beschavingen. Tot nu toe zonder succes. Maar stel dat daar ooit verandering in komt... Geven we dan antwoord? En zo ja, hoe luidt dat dan?

Om daar meer inzicht in te kunnen krijgen, heeft SETI-wetenschapper Douglas Vakoch 'Earth Speaks' in het leven geroepen. Dat project heeft als doel om suggesties te verzamelen voor berichten die we onze buitenaardse tegenhangers zouden kunnen sturen. Het SETI-instituut zal de vele boodschappen inventariseren en op overeenkomsten en verschillen onderzoeken.

Plannen om zelf berichten het heelal in te sturen heeft SETI vooralsnog niet. 'Earth Speaks' is vooral bedoeld om te leren begrijpen hoe de inhoud van een interstellaire boodschap wordt gekleurd door de (culturele) achtergrond van de verzender. Iedereen kan meedoen: http://messages.seti.org.

Artikel

Atlantis verdwijnt in de Zon Op het eerste gezicht lijkt het op een gigantische tennisbal met een vlekje op, maar het gaat hier wel degelijk op de ruimtependel Atlantis en de Hubble ruimtetelescoop tegen de achtergrond van de zonneschijf.

De foto werd genomen door Thierry Legault, een astrofotograaf die regelmatig foto's van de ruimte neemt vanuit zijn tuin in Parijs.

Deze beelden zijn echter in Florida genomen, zo'n 100 km ten zuiden van het Kennedy Space Center in Florida. Het is de eerste keer dat de twee ruimtetuigen samen gefotografeerd worden in de ruimte. De foto werd genomen op woensdag 13 mei enkele seconden voordat de Atlantis contact maakte met de

telescoop. Atlantis en Hubble bevinden zich op een afstand van 600 km van de Aarde en bewegen met een snelheid van 7 km per seconde rond de Aarde. Voor deze foto maakte Legault gebruik van een Takahashi refractor-telescoop, een 21MP Canon camera een Baader-zonneprisma, dat het grootste deel van het zonlicht wegreflecteert. De fotograaf nam in het verleden ook al spectaculaire beelden van Mars en Saturnus, de kraters op de maan en gaswolken die miljoenen lichtjaren verwijderd zijn. 19-05-2009.

 Meer informatie www.astrophoto.fr

Volgende maand wordt in Noord-Chili een experiment in gebruik genomen dat jacht gaat maken op de 'vingerafdruk' van zwaartekrachtsgolven in de kosmische achtergrondstraling. Die straling werd kort na de oerknal uitgezonden. Het QUIETexperiment van de Universiteit van Chicago moet de extreem zwakke polarisatie van de achtergrondstraling detecteren en in kaart brengen. Die polarisatie wordt voorspeld door de inflatiehypothese - een noodzakelijke maar onbewezen aanvulling op de klassieke oerknaltheorie die stelt dat er in de allereerste minieme fractie van de levensduur van het heelal sprake was van een zeer snelle, exponentiële uitdijing. Tijdens die inflatieperiode moeten er krachtige zwaartekrachtsgolven zijn geproduceerd (vervormingen van de ruimtetijd), die een zwak polarisatiesignaal in de kosmische achtergrondstraling veroorzaakt zouden moeten hebben.

QUIET (Q/U Imaging ExperimenT; de Q en de U zijn de zogeheten Stokes-stralingsparameters) bevat een kleine honderd gevoelige detectoren die gekoeld worden tot -253 graden Celsius. Het instrument staat op het vijf kilometer hoog gelegen Chajnantor-plateau waar ook hetinternationale ALMAobservatorium wordt gebouwd. 15-052009.

 Mail ons uw nieuws !

Info@astro-event-group.be

The guidestar | 27

Artikel

Komeetkristallen ontrafeld Het was voor wetenschappers al langere tijd een raadsel hoe kleine silicaatkristallen in het binnenste van kometen terechtkomen. Deze kristallen hebben immers voor hun ontstaan een gloeiend hete omgeving nodig, terwijl kometen in de ijskoude buitenregionen van het zonnestelsel hun oorsprong vinden.

Oorspronkelijk moeten deze kristallen in de dichte wolken gas en stof, waaruit het zonnestelsel is ontstaan, als niet-gekristalliseerde silicaatdeeltjes hebben rondgezworven. Onderzoekers uit Leiden, Boedapest en Heidelberg hebben een nieuwe verklaring gevonden voor hoe en waar deze kristallen zijn gevormd door waarnemingen met de Spitzer Space Telescope van NASA. De resultaten van hun onderzoek zijn 14 mei in Nature verschenen.

De onderzoekers ontdekten dat het silicaat kristalliseert bij de uitbarsting van een ster. Ze ontdekten de infraroodvingerafdruk van silicaatkristallen op de schijf van stof en gas rond de jonge ster EX Lupi tijdens een van zijn helderheidpieken die door Spitzer werd waargenomen in april 2008. Deze kristallen waren niet zichtbaar tijdens eerdere observaties met Spitzer van de ster tijdens een van zijn rustige periodes.

De onderzoekers denken dat de kristallen worden gevormd door verhitting en uitgloeiing van kleine deeltjes op het oppervlak van de binnenste gas- en stofschijf door de hitte van de uitbarsting. Dit is een compleet nieuw scenario voor hoe dit soort materie ontstaat. Wetenschappers gingen tot nog toe uit van twee verschillende scenario’s

28 | The guidestar

voor het ontstaan van de silicaatkristallen die in kometen en gas- en stofschijven bij jonge sterren worden gevonden. Volgens één scenario zou langdurige blootstelling aan de hitte van een jonge ster in het centrum van de schijf de silicaatdeeltjes kristalliseren. Volgens het andere zou de schokgolf van een groot voorwerp in de schijf silicaatdeeltjes plotseling verhitten tot de juiste temperatuur waarop ze kristalliseren, waarna de kristallen even snel weer zouden afkoelen.

Wat de onderzoekers bij EX Lupi vonden past in geen van deze theorieën. Ze concluderen daarom dat dit een derde, nooit eerder overwogen manier is waarop silicaatkristallen kunnen ontstaan.

EX Lupi is een jonge ster die sterk lijkt op de zon van vierenhalf miljard jaar geleden. De ster heeft twee kenmerken die typerend zijn voor zeer jonge sterren. Hij wordt omgeven door een dichte schijf van stof en gas waarin planeten worden gevormd. En hij heeft om de vier, vijf jaar een piek in zijn helderheid die enkele maanden aanhoudt.

Daarbij wordt de lichtintensiteit wel vijf tot tien keer zo groot. Zulke pieken worden veroorzaakt doordat de protoplanetaire schijf instabiel wordt en daardoor grote hoeveelheden materie in de ster storten.

Om de 50 jaar ontstaat er een bijzonder sterke piek. Onze zon heeft waarschijnlijk in zijn jonge jaren net zo’n actieve periode met onregelmatige pieken in de helderheid gekend.

De sterrenkundigen keken in april 2008 met de infraroodspectrograaf van Spitzer naar EX Lupi. Hoewel de helderheidspiek van de ster die in januari van dat jaar was

waargenomen, al begon af te nemen, was hij nog steeds dertig keer helderder dan normaal. Toen ze deze nieuwe waarnemingen vergeleken met waarnemingen gedaan met Spitzer in 2005 voor de uitbarsting begon, vonden ze aanmerkelijke verschillen.

In 2005 bestond het silicaat op het oppervlak van de protoplanetaire schijf uit niet-gekristalliseerde stofdeeltjes. In 2008 liet het spectrum de aanwezigheid zien van silicaatkristallen bovenop het niet-gekristalliseerde stof.

De kristallen bleken te bestaan uit forsteriet, een materiaal dat vaak gevonden wordt in kometen en protoplanetaire schijven.

De kristallen waren heet, bewijs dat ze werden gevormd in een proces waarbij hoge temperaturen betrokken waren, maar niet door verhitting als gevolg van een schokgolf.

Als dat zo zou zijn geweest, dan waren ze al afgekoeld.

Bij de uitbarsting werd EX Lupi ongeveer honderd keer helderder.

De kristallen werden gevormd aan het oppervlak van de schijf, precies op de afstand van de ster waar de temperatuur hoog genoeg was, rond 1000 Kelvin (725 °C) maar lager dan 1500 Kelvin (1100 °C).

Boven die temperatuur zouden alle stofdeeltjes verdampen. De straal van deze kristalvormingszone is vergelijkbaar met de reikwijdte van de aardachtige planeten in ons eigen zonnestelsel, dus tot ongeveer de baan van Mars. Bron: Kennislink / Nature.  Meer informatie http://jcometobs.web.fc2.com

Kortnieuws Bij de lancering van het ruimteveer Atlantis is schade ontstaan aan het lanceerplatform van waarop de shuttle is vertrokken. De voor juni voorziene missie van de Endeavour zou niet in gevaar zijn. Het lanceerplatform omvat onderaan ook een tunnelsysteem om de uitlaat en vlammenzee van de hoofdmotoren en de motoren van de twee opduwraketten weg te leiden. Bij de start van de Atlantis zijn er stukken afgebroken van een hittewerende laag en verspreid geraakt. De Endeavour staat momenteel klaar om desnoods de bemanning van de Atlantis op te pikken, mocht er iets ernstig aan de hand zijn met de shuttle. In mei vorig jaar raakte het lanceerplatform ook al beschadigd bij de lancering van een shuttle. Bron: Belga / BDR / 12-052009.

Van op de basis Bajkonoer in Kazachstan is een zware Protondraagraket gelanceerd met een telecommunicatiesatelliet voor een operator van de Bermuda-eilanden.

Dat heeft het Russische ruimtevaartbureau Roscosmos meegedeeld. De Proton-M vertrok om 02.57 uur Belgische tijd. Als belangrijke mijlpaal van de vierde Proton-M lancering dit jaar kwam de baaninjector Breeze-M succesvol vrij van de rest van de raket, gebouwd door Kroenitsjev. De Breeze-M ontbrandde vijf keer waarna de nuttige lading om 12.12 uur Belgische tijd is vrijgekomen in de voorziene baan. Die lading bestaat uit ProtoStar-2 telecomsatelliet voor ProtoStar dat zijn zetel op de Bermuda-eilanden heeft. De uitbater heeft zijn tuig al in ontvangst genomen.

De 3,9 ton wegende kunstmaan is door Boeing gebouwd op een 601 platform en heeft een levensduur van 15 jaar. Het tuig moet van uit een geostationaire baan op 107,7 graden oosterlengte instaan voor omroep en telecomdiensten (met inbegrip van breedbandinternet) voor Indonesië, India, de Filipijnen en Taiwan. Het betrof een lancering door het Amerikaans-Russische ILS waarin het staatsbedrijf Kroenitsjev de Russische partner is. Het is de 345ste lancering van een Proton en de 51ste commerciële sinds april 1996. Dit jaar zijn op Bajkonoer al vier Protons de ruimte ingegaan, telkens met succes.

Bron: Belga / MVL / EDP / 16-05-2009.

NASA is bezig met het renoveren van zijn Deep Space Network, een stelsel van radioschotels in Californië, Spanje en Australië dat gebruikt wordt om de signalen van ruimtesondes op te vangen en door te geven. Die renovatie komt geen moment te vroeg, want op 20 april ging er iets mis met de 70-meter grote radioschotel in Californië. Terwijl deze werd voorbereid op de ontvangst van gegevens van de ruimtesonde Cassini, kwam hij door een mechanisch defect vast te zitten. Hierdoor kon hij niet in de juiste stand worden gezet en raakten de kostbare gegevens die Cassini bij zijn laatste scheervlucht langs de grote Saturnusmaan Titan had verzameld verloren. 16-05-2009.

De onderhoudsmissie van de Hubbleruimtetelescoop, die op 11 mei van start moet gaan, wordt vastgelegd met IMAX 3D-camera's. Astronauten zullen de camera's gebruiken tijdens de vijf ruimtewandelingen die nodig zijn om de ruimtetelescoop te repareren. Het verzamelde beeldmateriaal zal worden gebruikt voor de nieuwe IMAX-film 'Hubble 3D', die in het voorjaar van 2010 in premicre moet gaan. Ook eerdere Hubble-missies zijn met IMAXcamera's gefilmd. 16-05-2009.

Artikel

Aardkorst ouder dan gedacht De oudste fase van de aardgeschiedenis waarin al sprake moet zijn geweest van een (plaatselijke) aardkorst, het Hadeïcum, duurde van 4,5 tot 4,0 miljard jaar geleden.

De naam is afgeleid van het Griekse woord 'hades', dat 'hel' betekent, en is gekozen omdat er destijds helse omstandigheden moeten hebben geheerst, waarbij sprake was van een nog zo geringe stolling van de buitenkant van de aarde dat het overal opspuitende magma nauwelijks meer als een vulkanisch verschijnsel is te karakteriseren: de aarde was als het ware één groot vulkanisch lichaam.

Dat er plaatselijk toch aardkorst heeft kunnen ontstaan, moet worden toegeschreven aan plaatselijk relatief sterke afkoeling.

Dat er al aardkorst in het Hadeïcum moet hebben bestaan, valt af te leiden aan de vondst van zirkoonkristallen die bij datering een veel hogere leeftijd (namelijk van meer dan 4 miljard jaar) blijken te hebben dan de gesteenten waarin ze nu worden aangetroffen. Ze moeten in die jongere gesteenten terecht zijn gekomen doordat het magma waarin ze uitkristalliseerden tot een korst afkoelde die vervolgens weer vrijwel geheel opsmolt (waarbij de zirkoonkristallen echter niet alle opsmolten) of doordat het magma waarin de zirkoon was begonnen uit te kristalliseren zelf later weer heter werd en geheel smolt maar bij een zo 'lage' temperatuur dat de zirkoonkristallen niet opnieuw opsmolten. Zo kunnen die kristallen een hogere (radiometrisch vastgestelde) ouderdom hebben dan het stollingsgesteente waarin ze nu voorkomen.

Met de moderne, steeds verfijndere technieken leveren dergelijke zirkoonkristallen steeds meer informatie op over de omstandigheden die in de helse eerste fase van de aarde moeten hebben geheerst. De 'extra' informatie komt vooral uit insluitsels in de kristallen. Die insluitsels zijn vaak zo klein dat er vroeger geen technieken bestonden om er alle mogelijke informatie uit te halen. Nu daartoe wel mogelijkheden zijn ontwikkeld, zijn dergelijke zirkoonkristallen uit de Jack Hills in West-Australië met diverse nieuwe technieken onderzocht, en zijn de resultaten vergeleken met astronomische gegevens voor het beginstadium van de

ontwikkeling van de aarde. Omdat de nieuwe gegevens berusten op analyses van extreem kleine hoeveelheden materiaal - en daarbij gaat het bijvoorbeeld om de verhouding tussen twee isotopen van het op zichzelf al zeer zeldzame chemische element hafnium (Hf-176 en Hf-177) leveren de analyses vaak wel iets verschillende resultaten op. Daar komt bij dat de insluitsels in de kristallen in de extreem lange tijd sinds hun vorming iets in samenstelling kunnen zijn veranderd door diffusie (het migreren van materiaal door een vaste stof heen, bijv. vanuit het insluitsel naar het omgevende kristal of omgekeerd).

De interpretatie van de bij de analyses gevonden resultaten is daarom zeer complex. Er kan echter meer duidelijkheid worden verkregen door op die resultaten geavanceerde statistische bewerkingen toe te passen, zodat toch met grote zekerheid betrouwbare uitkomsten zijn te verkrijgen.

De zo verkregen resultaten wijzen onder meer uit dat tussen 4,5 en 4,2 miljard jaar geleden regelmatig materiaal uit een toen al bestaande (plaatselijke en dunne) aardkorst weer moet zijn opgenomen in het onderliggende magmatische materiaal (dat het beste met de huidige aardmantel kan worden vergeleken), en dat er ook binnen de toen bestaande korst al recycling optrad. Dat kan uiteraard allemaal alleen gebeuren wanneer er 4,5 miljard jaar geleden als een vroege vorm van aardkorst heeft bestaan: de eerste aardkorst is dus ouder dan tot nu toe werd aangenomen. Waarschijnlijk gaat het overigens "slechts" om enkele tientallen miljoenen jaren. Het blijft niettemin verbazingwekkend dat al zo kort na het ontstaan van de aarde, toen er nog 'helse' omstandigheden heersten, plaatselijk al een soort continentale korst kon ontstaan. Bron: NGV / 19-05-2009.

 Meer informatie http://nl.wikipedia.org/ wiki/Aardkorst The guidestar | 29

Rubriek

Activiteitenkalender Naar aanleiding van het internationale jaar v/d sterrenkunde hebben we deze rubriek uitgebreid met activiteiten uit het ganse land zoals...

02 Juni Provincie Vlaams-Brabant Conferentie door xander Tielens Lezing in de cyclus: "Ontdek jezelf.

Begin bij het heelal (5/8)". Gratis, algemeen publiek, max. 200 mensen. Wanneer: 02 juni. Waar: Zeger van Hee auditorium, KU Leuven, Tiensestraat 41, Leuven. Meer informatie: www.ster.kuleuven.be/out reach/iya2009/index_nl.html.

06 Juni Euro Space Center Pré-vente du timbre «Aviation et Navigation spatiale» Timbre-poste en collaboration avec le service Stamps & Philately de la Poste. Date : 06 juin. Lieu: Euro Space Center (Transinnes). Plus d’informations: info@eurospacecen ter.be; www.eurospacecenter.be.

12 Juni Onbekend Mesurer la masse des étoiles, par André Koeckelenbergh 3e conférence du cycle “Mesure en astronomie” organisé par l'Exten-

sion ULB "Eau d'Heure". Tout public, entrée libre. Date: vendredi 12 juin, 19h. Lieu: Centre de Culture Scientifique de l’ULB, rue de Villers 227, 6010 Charleroi. Plus d’informations: www.extedh.ccs-ulb.be.

18 Juni Stad Brussel Conferentie De Buren: Christoffel Waelkens Conferentie De Buren: Christoffel Waelkens. Gratis, max. 340 mensen Wanneer: donderdag 18 juni, 19u3022u. Waar: Planetarium van de Koninklijke Sterrenwacht van België, Boechoutlaan 10, 1020 Brussel. Meer informatie : deBuren, T 02 212 19 30, info@deburen.eu, www.deburen.eu.

26 Juni Provincie Luxemburg Exposition sur les 3 albums du «Complexe du chimpanzé» et sur le 40ème anniversaire d’Apollo 11 Inauguration de l’exposition temporaire sur les 3 albums du « Complexe du chimpanzé » et sur le 40ème anniversaire d’Apollo 11 (salle Titan). Date : 26 juin. Lieu: Euro Space Center (Transinnes).

Plus d’informations: info@euro spacecenter.be.

Vlaamse minister van Wetenschap, Patricia Ceyssens (Open Vld), heeft een nieuw onderdeel van de vaste tentoonstelling van Technopolis in Mechelen geopend. De minister hoopt dat de opstellingen over ruimtevaart jongeren warm zullen maken voor een wetenschappelijke of technologische opleiding.

De nieuwe zone bestaat uit tien nieuwe interactieve opstellingen die de bezoeker de kans geven op interactieve wijze meer te weten te komen over ruimtevaart, satellieten en raketten. Zo kan de bezoeker ervaren hoe het is om te wandelen op de maan of proeven wat astronauten eten. Ook is het mogelijk een kijkje te nemen op de zon of zelf een waterstofraket te lanceren. Dat Technopolis de tentoonstelling nu opent, is geen toeval. Op 27 mei vertrok astronaut Frank De Winne voor een verblijf van zes maanden naar het internationale ruimtestation ISS. Daarnaast is 2009 ook het internationale Jaar van de Sterrenkunde. "Ook 40 jaar na de eerste man op de maan blijft ruimtevaart inspireren. Uit onderzoek blijft dat het thema bijzonder geschikt is om mensen te enthousiasmeren voor wetenschap en technologie", zei Ceyssens.

De minister maakte eveneens bekend dat dit jaar 517.200 euro gaat naar activiteiten van volkssterrenwachten die te maken hebben met het Jaar van de Sterrenkunde en de ruimtevlucht van De Winne, en dat nog eens 420.831 euro aan subsidies gaat naar zes projecten met ruimtevaart als thema. Verder wordt 200.000 euro uitgetrokken voor de Vlaamse Ruimtevaartdagen (8-10 mei in de Brabanthal in Leuven) en 5000 euro voor de Space Week (14-19 september). Bron: Belga.

30 | The guidestar

26 Juni Provincie Vlaams Brabant Astroclub met Frank Deboosere Multimediavoorstelling: Vallende sterren en vuurbollen. Waarnemingsavond + bezoek tentoonstellingsruimten. Toegang: € 5,00.

Wan-neer: Vrijdag 26 juni 2009 om 19.30 uur. Waar: Volkssterrenwacht MIRA – Abdijstraat 22 – 1850 Grimbergen. Meer informatie: 02/269.12.80 - www.mira.be.

27 Juni Provincie Luxemburg Conférence "Le dernier rêve du pharaon" par Sylvia Pardi Sylvia Pardi est membre de Astronomie Centre Ardenne.

Entrée gratuite. Date : 27 juin à 21h. Lieu: Astronomie Centre Ardenne, 68 rue St Monon, 6840 Massul (Neuf-château).

Plus d’informations: www.astrosurf.com /aca.

Kortnieuws De Belgische astronaut Frank De Winne oefent vandaag met zijn twee collega's en de reservebemanning van de twintigste hoofdbemanning van het Internationaal Ruimtestation ISS op de lanceerbasis Bajkonoer in Kazachstan. Dat meldt het Russische ruimtevaartbureau Roscosmos. De Winne, de Rus Roman Romanenko en de Canadees Robert Thirsk onderzoeken of hun ruimtepak en de op maat gemaakte stoelen in de Sojoez TMA15 capsule passen. De drie trainen met hun drie backups ook met de accomodatie van de uitrusting in de capsule waarmee zij naar en met het ISS zullen vliegen. De Sojoez TMA-15 moet op 27 mei om 12.34 uur Belgische tijd op Bajkonoer naar het ISS vertrekken, bovenop een SojoezFG draagraket. Romanenko, De Winne en Thirsk zullen zes maanden boven blijven. Tijdens de laatste weken van zijn verblijf wordt De Winne de eerste niet-Amerikaanse of nietRussische gezagvoerder van de spacemeccano. In 2002 was De Winne samen met de Russen Sergej Zaljetin en Joeri Lontsjakov de eerste reiziger met een Sojoez TMA. De tweede Belg in de ruimte was toen al, uitzonderlijk voor een niet-Rus, vluchtingenieur. Bron: Belga / SM / 1605-2009.

De astronauten van het internationaal ruimtestation ISS hebben een toast op hun gezondheid uitgebracht. Niet met champagne, maar door voor het eerst urine te drinken die werd gerecycleerd aan boord van het ISS. Dat meldt de NASA. "De controlemissie van de NASA heeft voor de ploeg astronauten van Expeditie 19 het licht op groen gezet om water te drinken dat werd gezuiverd door het nieuwe recyclagesysteem van het station", luidt het in een mededeling. De urine werd gerecycleerd door een machine die 250 miljoen dollar kostte en die naar de naam 'Water Recovery System' luistert. Het apparaat moest al eens worden hersteld en opnieuw geïnstalleerd. Twintig liter gerecycleerde urine werd in november vorig jaar naar aarde gebracht voor een analyse. Die toonden aan dat het water gezond en drinkbaar was, stelt de NASA, die pas op 18 mei zijn fiat gaf voor de consumptie van het water na controle van een klep op de machine. De Russische commandant Guennadi Padaka en de Amerikaanse en Japanse astronauten Mike Barratt en Koichi Wakata hebben "de beslissing gevierd door een toast uit te brengen in het laboratorium", luidt het nog. Het recycleren van water was essentieel om de capaciteit voor het verblijf voor een lange duur in het ISS te verdubbelen en naar zes bewoners te brengen. Bron: Belga / LB / 21-052009.

Eén Belg zal alvast niet persoonlijk zijn stem kunnen uitbrengen bij de nakende verkiezingen, want hij vertoeft in de ruimte: Frank De Winne.

Waarmee hij de eerste Belg in die situatie is. De Winne vertrekt op 27 mei van op Bajkonoer in Kazachstan voor zes maanden naar het Internationaal Ruimtestation ISS. Hij is derhalve niet "thuis" op 7 juni, de dag van de Europese en de regionale verkiezingen. Frank De Winne zal per volmacht zijn stem uitbrengen, zowel voor het Europees als het Vlaams parlement, liet hij weten. Bron: Belga / SPS / 21-05-2009.

 Mail ons uw nieuws !

Info@astro-event-group.be

Artikel

Spacepage Starparty Voor het vierde jaar op rij organiseert Spacepage terug een zomerstarparty in de Ardennen! Dit jaar trekken we naar een andere locatie en nog mooiere omgeving. De Spacepage starparty zal plaatsvinden van vrijdagavond 17 juli tot dinsdagnamiddag 21 juli in het dorpje Mortehan.

Het ideale moment dus om kennis te maken met de leden op het forum en de mensen achter Spacepage !

Waar en wanneer ?

Van vrijdagavond 17 juli tot dinsdagnamiddag 21 juli 2009. De plaats van gebeuren ligt in het hart van de leisteen waar we verblijven op camping "Les Ochay" te Mortehan en camping "La côte d'Aise" te Linglé (Herbeumont). Twee locaties? Heuh, hoe kan dat? De twee campings liggen vlak aan elkaar en behoren tot dezelfde eigenaars, de campings worden gescheiden door de lokale rivier "La Semois" waar de grens loopt tussen Mortehan en Linglé (Herbeumont).

De Spacepage Crew verblijft op de Camping "La côte d'Aise" waar stacaravans staan, wie met de tent of mobilehome komt kan op camping "Les Ochay" terecht.

Hoe te bereiken?

De trein naar Libramont, overstappen op trein naar Bertrix en vervolgens Tec bus nummer 40 naar Mortehan (halte "Pont de Linglé", bus met bestemming Bouillon).

Gedetailleerde informatie terug te vinden op de website van NMBS. Met de auto neem je de E411 Brussel namen tot aan afrit 25. N89 richting Bouillon, tweede rondpunt afslaan richting centrum Bertrix. Eens in het centrum naar rechts afslaan richting "Cugnon sur Semois" en meteen terug links afslaan en aan het einde van de weg rechts de baan volgen tot je aan een grote splitsing komt met aan rechterzijde de Semois. Sla hier rechtsaf en je vindt de camping aan uw rechterzijde (Les Ochay).

- Tent / Caravan: € 4,25 - Auto: : € 4,25 - Mobilehome: € 8,50 - Volwassenen: € 4,25 - Kinderen tot 13 jaar: € 2,50 - Elektriciteit (per dag): € 2,25 - Bezoeker: € 1,75 - Huurcaravan: op navraag bij campingeigenaars.

Voorbeeld: ik kom met een tent (€ 4,25) en twee volwassenen (€ 4,25 x 2), geen elektriciteit nodig en verblijf slechts 1 nacht. Het verblijf kost dan € 13,25.

Opmerking: als u als bezoeker komt geld een tarief van € 1,75. De Spacepage crew die in de caravan slaapt betaalt dan enkel dit tarief.

Reservatie van staanplaats We raden iedereen aan om de verblijfplaats tijdig te reserveren, het weekend van 21 juli kan een druk weekend worden! Reserveren kan via het e-mailadres: info@ campinglesochay.com of via hun website www.campinglesochay.com Programma De starparty staat niet alleen in het teken van waarnemen. De locatie is ook een uitgelezen plaats om te wandelen, mountainbiken, kayaken, kegelen, railtrecking, ... Alles is natuurlijk sterk afhankelijk van het weer. Meestal wordt er per dag bekeken wat we allemaal kunnen doen. 's Avonds gaan we uiteraard waarnemen als de weergoden ons goedgezind zijn. De waarneemplaats is niet zover van de camping en kan eventueel ook te voet bereikt worden.

Kostprijs

Overnachtingsmogelijkheden

Uit ervaring van de vorige jaren ligt de kostprijs rond € 50. Het uiteindelijke bedrag wordt op de laatste dag verrekend aan de hand van de kassabonnen. Lokale uitgaven zoals terrasjes, een bezoekje ergens en dergelijke betaalt ieder afzonderlijk en wordt dus niet meegerekend in de kostprijs. Inschrijven kan tot en met 3 juli 2009 onze website.

Hierbij geven we een overzicht van de verblijfsmethodes en de kostprijs (prijs per nacht per persoon anno 2008) van de overnachting:

 Meer informatie www.spacepage.be

The guidestar | 31

Artikel

Kritiek niveau bereikt tegen 2020 Alleen als tot aan 2050 slechts een kwart van de resterende kolen, olie en gas wordt verstookt, kan de klimaatopwarming op een veilig niveau blijven. Maar bij het huidige verbruik is dat al in 2020 verstookt.

Tot deze conclusie komen twee studies die het tijdschrift Nature vandaag publiceert. Het onderzoek is gebaseerd op berekeningen aan klimaatmodellen.

Algemeen wordt aangenomen dat de aardse temperatuur vanaf heden niet meer dan 1,0 tot 1,2 graad Celsius mag stijgen. Dan zou de stijging sinds het begin van de industriele revolutie (circa 1750) tot twee graden beperkt blijven. Daarmee is dan niettemin een temperatuur bereikt die de afgelopen miljoen jaar niet voorkwam. Tot voor kort viel niet nauwkeurig aan te geven hoe de temperatuur beneden die twee graden kon

worden gehouden.

Sommigen meenden dat de CO2-concentratie in de atmosfeer beneden een kritische grens moest blijven.

Anderen dachten dat de jaarlijkse mondiale uitstoot aan CO2 een bepaalde waarde niet zou mogen overschrijden. De twee Naturestudies komen tot de conclusie dat er het beste valt te rekenen met de totale hoeveelheid CO2 die er in de komende decennia wordt uitgestoten. Zij noemen dat het cumulatieve budget.

Myles Allen uit Oxford becijferde met collega’s dat de mensheid alleen onder de gevarengrens blijft als zij vanaf 1750 tot aan 2500 in totaal niet meer dan 1000 gigaton koolstof uitstoot. Maar meer dan de helft daarvan ging inmiddels al de lucht in. Malte Meinshausen uit Potsdam berekende met medewerkers dat er een kans is van 75 procent dat de temperatuur niet

boven de twee graden grens uitkomst als tussen nu en 2050 in totaal niet meer dan 190 gigaton koolstof wordt uitgestoten. Maar in 2008 alleen al werd circa 9 gigaton koolstof uitgestoten en de uitstoot groeit gestaag. Volgens Meinshausen moet de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen in 2050 meer dan gehalveerd worden ten opzichte van 1990. Andere studies kwamen daar al eerder op uit.

Het nieuwe inzicht, de waarde van het cumulatieve budget, kan van pas komen als in december in Kopenhagen nieuwe afspraken worden gemaakt over aanpak van de klimaatverandering. Bron: P. Luttikhuis / 18-05-2009.

 Meer informatie www.ipcc.ch

Artikel

Op vlucht voor de klimaatsveranderingen Als de wereld niet snel doeltreffend actie onderneemt tegen de klimaatverandering, dan zullen deze eeuw miljoenen mensen op de vlucht slaan in de streek rond de Koraaldriehoek in Zuidoost-Azië. Enkel doeltreffende actie tegen de klimaatverandering en aandacht voor overbevissing en vervuiling kunnen een dergelijke catastrofe nog voorkomen. Dat blijkt uit een nieuwe studie van WWF die werd bekendgemaakt op de 'World Oceans Conference' in Indonesië.

De Koraaldriehoek is volgens de natuurbehoudsorganisatie één van de rijkste zeegebieden ter wereld, en omvat de kusten, riffen en zeeën van Indonesië, de Filipijnen, Maleisië, Papoea Nieuw-Guinea, de Solomon-eilanden en OostTimor. De Koraaldriehoek is maar één procent van de Aarde groot, maar het gebied bevat 30 procent van alle koraalriffen, 76 procent van alle koralen die riffen bouwen en meer dan 35 procent van alle rifvissen. Daarnaast is de Koraal32 | The guidestar

driehoek ook de paaiplaats voor economisch belangrijke vissen zoals tonijn en is het een bron van voedsel voor meer dan 100 miljoen mensen.

van het water en van het zeeniveau, zal de voedselvoorziening van de kustregio met 80 procent gedaald zijn en zullen de bestaansmiddelen van circa 100 miljoen mensen verloren of ernstig beschadigd zijn.

De WWF-studie toont volgens de Belgische sectie aan dat er een ander scenario mogelijk is. Hiervoor zijn drastische broeikasgasreducties nodig en moet verder de veerkracht van het ecosysteem versterkt worden door de overbevissing en de vervuiling te verminderen, en de waterkwaliteit en de gezondheid te verbeteren.

Als er geen actie wordt ondernomen tegen de klimaatverandering, dan zullen de koraalriffen in de Koraaldriehoek tegen het einde van de eeuw verdwenen zijn, aldus het WWF. Door de stijging van de watertemperatuur, de zuurtegraad

Voor de organisatie is het rapport het zoveelste bewijs dat de wereldleiders eind dit jaar op de VN-klimaatconferentie in Kopenhagen dringend een sterk klimaatakkoord moeten afsluiten. Bron: Belga / JV / 13-05-2009.  Meer informatie www.wwf.be

Kortnieuws De Amerikaanse Marsjeep Spirit, die al meer dan vijf jaar met zijn tweelingbroer Opportunity de Rode Planeet verkent, zit al weken vast in het zand. De vluchtleiding in het Jet Propulsion Laboratory (JPL) van de NASA in Pasadena slaagt er niet in de robot weer los te krijgen. Tijdens recente pogingen om te rijden, zijn de vijf nog werkende wielen van de Spirit flink aan het slippen gegaan en half in de Marsbodem verdwenen. Het team wetenschappers en ingenieurs heeft beslist de jeep tijdelijk niet meer te proberen de jeep te laten rijden. De mensen in het JPL bestuderen de omgevende grond en plannen simulaties met een testjeep in het JPL. "De Spirit verkeert in een zeer moeilijke situatie", zei projectmanager John Callas voor beide Marsrobots.

"Wij gaan methodisch en voorzichtig te werk. Het kan nog weken duren eer we opnieuw proberen de Spirit te laten rijden. Ondertussen gebruiken we de wetenschappelijke instrumenten van de Spirit om de fysieke eigenschappen van de bodem die ons in de problemen brengt, te bestuderen". De Spirit is op 4 januari 2004 op onze buurplaneet geland en zou normaal slechts drie maanden werkzaam zijn.

Het is ondertussen al meer dan vijf jaar later en de jeep heeft zoals zijn broertje meer afstand afgelegd dan ooit was gedacht. Het rechtervoorwiel doet het echter al drie jaar niet meer.

Onlangs kende de robot problemen met zijn geheugen, herstartte de computer zichzelf en raakte het ding niet wakker voor communicatie met het JPL. Wat daarvan de oorzaak is, is nog altijd niet bekend. Toch is de NASA er naar eigen zeggen steeds in geslaagd ouderdomssymptomen van beide jeeps te boven te komen. Het goede nieuws is ook dat de sirocco het vuil heeft verwijderd van de zonnepanelen van de Spirit, zodat de robot volop energie kan krijgen. Terwijl het ding stil staat, kan het ook wetenschappelijke data leveren, minstens tot aan de winter op Mars, zo maakt het Amerikaanse ruimtevaartbureau zich sterk. Bron: AFP / Belga / EB / 12-05-2009.

Onderzoek van het Amerikaanse Marswagentje Opportunity aan de 800 meter grote inslagkrater Victoria toont aan dat er op Mars miljarden jaren geleden waterrijke perioden voorkwamen, afgewisseld met langere droge perioden waarin het landschap vooral gemodelleerd werd door wind.

2&-05-2009.

De NASA, het Amerikaans ruimtevaartagentschap, heeft aangekondigd dat het in juni een missie naar de maan zal sturen om er water te zoeken. Dit zou de mens op termijn moeten toelaten veilig naar de maan te reizen en die te verkennen. De NASA wil ook sporen van de maanlanding vinden.

De NASA wil op 17 juni de raket Atlas V loskoppelen van Cape Canaveral in Florida en uitsturen naar de maan met aan boord twee onderzoeksinstrumenten: één om water te vinden en één om sporen van de maanlanding te zoeken. "De missie wil alle nodige informatie verzamelen om de mens toe te laten op termijn in alle veiligheid naar de maan te gaan", legde NASAwetenschapper Mike Wargo uit. Water is een heel belangrijk element in die doelstelling. Bron: Belga / SPS / 22-à52009.

 Mail ons uw nieuws !

Info@astro-event-group.be

Artikel

Toch leven op Mars ?

In 1976 werd de hoop op de aanwezigheid van leven op Mars de bodem in geslagen. De twee Vikinglanders die op het Marsoppervlak waren neergedaald en bodemmonsters onderzochten, vonden geen spoor van organische verbindingen - de koolstofhoudende moleculen die cruciaal zijn voor leven zoals wij dat kennen. Het ontbreken van deze moleculen was eigenlijk heel opmerkelijk. Want Mars wordt, net als de aarde, voortdurend getroffen door (brokstukken van) kometen en planetoïden, en die bevatten wel degelijk organisch materiaal. Je zou dus verwachten dat daar wel iets van terug te vinden zou zijn. Het onderzoek dat vorig jaar door de Marslander Phoenix is gedaan, heeft dit raadsel mogelijk opgelost.

In de Marsbodem blijken namelijk zogeheten perchloraten te zitten.

Bij lage temperaturen zijn deze chemische verbindingen tamelijk onschuldig. Maar als je ze tot honderden graden verhit, geven ze

veel zuurstof af, waardoor het omringende materiaal oxideert. Bij hun onderzoek van de Marsbodem hebben zowel de beide Vikings als Phoenix gebruik gemaakt van een oventje waarin de verzamelde bodemmonsters sterk werden verhit, om de vrijkomende gassen te kunnen analyseren.

Het perchloraat van Mars zou deze experimenten wel eens verprutst kunnen hebben. Na soortgelijke behandeling van perchloraathoudende bodemmonsters werd op aarde namelijk óók geen organisch materiaal gevonden. Mogelijk dat pas de komende Europese Marsmissie (ExoMars), die in 2016 wordt gelanceerd, aan alle onzekerheid een einde kan brengen. Deze zal de door hem verzamelde bodemmonsters oplossen in water alvorens ze te verwarmen. 25-09-2009.  Meer informatie http://nl.wikipedia.org/wiki/ExoMars

Artikel

Nog wat nieuwe planeten...

Amerikaanse sterrenkundigen zijn er in geslaagd om een planeet bij een andere ster te ontdekken door heel nauwkeurig de beweging van de ster te volgen. Als er een planeet om een ster draait, wordt deze laatste een beetje heen en weer getrokken. Dat zou je in principe moeten terugzien in de beweging van de ster langs de hemel, maar het effect is zo klein dat het tot dusverre niet was gelukt om op die manier de aanwezigheid van een planeet aan te tonen.

Daar is nu dus verandering in gekomen. Een tweetal sterrenkundigen van het Jet Propulsion Laboratory van NASA heeft de afgelopen twaalf jaar, met onderbrekingen, met de 5-meter telescoop op Palomar Mountain metingen gedaan aan een dertigtal nabije sterren. En één daarvan, de onooglijke rode dwergster VB 10 in het sterrenbeeld Arend, blijkt inderdaad een schommelende

beweging te vertonen. Om het sterretje draait dan ook een planeet die maar liefst zes keer zo zwaar is als de planeet Jupiter. Hoewel VB 10 toch nog aanzienlijk zwaarder is dan zijn planeet, zijn beide vergelijkbaar van omvang. Het is voor het eerst dat met deze techniek, die astrometrie wordt genoemd, een planeet bij een andere ster is ontdekt. Weliswaar dacht de Nederlands/Amerikaanse astronoom Peter van de Kamp al bijna vijftig jaar geleden dat hij door middel van astrometrie een planeet had ontdekt bij de nabije Ster van Barnard, maar dat feest ging niet door: het was niet de ster die schommelde, maar Van de Kamps telescoop. Overigens zijn de afgelopen vijftien jaar wel ruim 300 planeten bij andere sterren opgespoord met andere technieken dan deze.  Meer informatie http://palomarskies.blogspot.com The guidestar | 33

Artikel

Een job in de sterrenkunde ? Het kan !

De Koninklijke Sterrenwacht van België zoekt informatici.

Een informaticus van niveau B (bachelor in informatica of in wetenschappen (fysica of wiskunde) met grondige kennis van Fortran en C in een Linux-omgeving) voor een contract van onbepaalde duur.

Deze persoon zal de wetenschappers ondersteunen binnen de domeinen van de astronomie en de astrofysica, op het gebied van installatie van programmatuur en systeemupgrades maar ook op wetenschappelijk gebied. Hij / zij zal meewerken aan bijzondere onderzoeksprojecten onder de supervisie van een of meer verantwoordelijke wetenschappers.

In eerste instantie is er voorzien om bij te dragen tot de ontwikkeling en de verbetering van software voor de analyse van stellaire gegevens bekomen onder de vorm van beelden, van fotometrische of van spectroscopische gegevens.

1e job: Een informaticus van niveau A (master / licentiaat informatica, ingenieur of gelijkwaardig) met zeer goede kennis van de JAVAprogrammeertaal voor een contract van bepaalde duur (Prodex financiering). Deze persoon zal de

wetenschappers ondersteunen voor alle aspecten wat betreft de JAVA programmeertaal in het kader van de Gaia-projecten van de KSB. Hij / zij zal dus zowel meehelpen aan het ontwerp en de ontwikkeling als aan de uiteindelijke programmering en implementatie van de code en de interfaces. Hij / zij zal ook instaan voor het adviseren van ieder die in dit project aan de KSB JAVA-code ontwikkelt. Hij / Zij zal ook deelnemen aan Europese vergaderingen en workshops i.v.m.

Gaia en, indien nodig, ook daar rapporteren over zijn / haar werkzaamheden en adviezen.

2e job: Een informaticus van niveau B (bachelor in informatica of in wetenschappen (fysica, wiskunde) met grondige kennis van C/C++, LINUX, WINDOWS (gangbaar en geavanceerd gebruik),"embedded software (Single Board Computer, micro- controllers)” en Generieke en industriele communicatie-Interfaces en protocols (RS232, USB, Firewire...) voor een contract van bepaalde duur. In het kader van het "Solar Terrestrial Center of Excellence", ontwikkelt de KSB middelen voor zonnewaarneming van op de grond, in de het optische

en radiogebied. In het bijzonder renoveert de KSB een reeks van radiotelescopen voor de zon in haar station van Humain, nabij Marche-En-Famenne. De geselecteerde kandidaat zal controleprogramma’s ontwikkelen voor de radiotelescopen en voor de radioontvangers, met als doel een volledig geautomatiseerd en op afstand controleerbaar systeem te ontwikkelen. Hij / zij neemt actief deel in de technologische keuzes en in de definitie van de systemen in samenwerking met het personeel dat de "hardware" ontwikkelt. Zij / hij verzekert naderhand het onderhoud (software) van deze systemen en hun toekomstige technologische ontwikkeling.

Hij / zij speelt, temidden van de technische ploeg, een consulterende en ondersteunende rol voor de informatica en de interfaces tussen elektronica en informatica.

Inlichtingen over deze vacatures via Jan Cuypers (02/3730234) die zal doorverwijzen naar de betrokken diensten.

Artikel

Beisbroek trekt je aan...

Afgelopen week trokken enkele AEG leden naar Volkssterrenwacht Beisbroek (Brugge) om de gloednieuwe digitale projectie eens nader onder de loep te nemen...

De locatie van de sterrenwacht, tussen de bossen aan de rand van Brugge, is en blijft een topper. Ook de koepel bovenop het statige gebouw doet elke twijfel wegnemen. We zijn op de juiste plaats.

Na een kort bezoek aan de kleine maar slim ingerichte tentoonstellingsruimte was het tijd om het vernieuwde planetarium te bezoeken.

Zo staan naast de Zeiss projector twee reusachtige 'zwarte dozen' gemonteerd die elk een hoge resolutie dataprojector bevatten.

We zijn alvast benieuwd wat zal 346 | The guidestar

volgen nadat het licht uitsterft en de muziek opwelt. Het heelal, in al z'n pracht met in de verte een acretieschijf die traag maar zeker onze richting uit komt. Aangedreven door de vernietigende kracht van een zwart gat. Het is duidelijk, de vertoning 'Zwaartekracht en zwarte gaten' heeft onze volledige aandacht. Wat ons opvalt is de zeer goede vocale ondersteuning van Eddy Pirotte aan deze Australische vertoning. En toch is er, wat ons betreft, een negatief punt. Want vooral tijdens de digitale stukken kan men mooi zien dat de koepel een extra laag witte verf wel kan gebruiken. Voor de rest een topper !  Meer informatie www.beisbroek.be

 Meer informatie Jan.Cuypers@oma.be

Kortnieuws Groningse astronomen hebben een subisidie gekregen van 560.000 euro voor de aanschaf en exploitatie van een supercomputer, gebaseerd op grafische kaarten, die wordt ingezet bij de dataverwerking van de nieuwe radiotelescoop Lofar. Het geld is afkomstig van NWO, de Stichting Nationale Computerfaciliteiten NCF, en de Rijksuniversiteit Groningen. Met behulp van de nieuwe technologie, gebaseerd op Graphics Processing Units (GPU’s) die oorspronkelijk zijn ontwikkeld voor de spelcomputerindustrie, kan één van de krachtigste supercomputers ter wereld worden ontwikkeld met een rekenkracht van 100+ Tflops (1014 operaties/sec). De kosten bedragen slechts een fractie van die van een traditionele supercomputer met vergelijkbare rekenkracht. De computer wordt ingezet bij de dataverwerking van het Lofar-EoR project, dat geleid wordt door astronomen van het Kapteyn Instituut van de Rijkuniversiteit Groningen, onder wie Léon Koopmans, en ASTRON in Dwingeloo. Het doel van dit project is de detectie van neutraal waterstofgas in de eerste miljard jaar van het heelal, de zogeheten Epoch of Reionization – EoR. De waarneming van dit gas geeft inzicht in het ontstaan van de eerste zware sterren, protosterrenstelsels en quasars en in de manier waarop deze zich verder hebben ontwikkeld tot de structuren die we nu, zo’n 13 miljard jaar later, waarnemen. De golflengte van deze straling is door de uitdijing van het heelal verschoven naar 1,5 tot 2,5 meter, precies het golflengtegebied waarin Lofar zijn grootste gevoeligheid heeft. Lofar is in aanbouw in Noordoost-Nederland, Duitsland en andere delen van Europa. Eind 2010 starten de reguliere waarnemingen met deze radiotelescoop. 19-05-2009.

Astronomen van het Lawrence Berkeley National Laboratory in Californië hebben een methode ontdekt om de ware lichtkracht van een bepaald soort supernova-explosies zeer nauwkeurig te bepalen.

Daarmee wordt het mogelijk om nóg nauwkeuriger metingen te verrichten aan de versnellende uitdijing van het heelal. Dat de uitdijingssnelheid van het heelal in de loop van de tijd toeneemt, werd ruim tien jaar geleden ontdekt aan de hand van supernova's van het type Ia. Daartoe moet de werkelijke lichtkracht van die supernova's bekend zijn. Met bestaande technieken kan de lichtkracht (de hoeveelheid uitgezonden energie) bepaald worden met een precisie van ongeveer tien procent. Daarvoor zijn dan wel metingen nodig die enkele weken beslaan. De nieuwe methode haalt een nauwkeurigheid van zes procent, en heeft genoeg aan metingen op één moment. Het blijkt namelijk dat de helderheidsverhouding tussen de uitgezonden straling op een golflengte van 642 nanometer en die op 443 nanometer een betrouwbare maat is voor de ware lichtkracht van de supernova. De methode is onafhankelijk van de leeftijd en de chemische samenstelling van de exploderende ster, en ook onafhankelijk van het type sterrenstelsel waarin de explosie plaatsvond en van de hoeveelheid absorberend stof tussen de supernova en de aarde. De ontdekking wordt gepubliceerd in Astronomy & Astrophysics. 19-052009.  Mail ons uw nieuws !

Info@astro-event-group.be

Rubriek: Wat is...

Wat is... een exoplaneet ?

Exoplaneten zijn planeten die zich buiten ons zonnestelsel bevinden.

Als je 's nachts naar een onbewolkte hemel kijkt, kun je duizenden sterren zien die misschien ook planeten om zich heen hebben draaien.

Dit werd altijd verondersteld, maar het bleek zeer moeilijk voor sterrenkundigen om aan te tonen dat het ook echt zo is. Pas in 1995 is de eerste planeet ontdekt die om een andere ster draait dan onze zon. Nu zijn er al zo'n driehonderd exo-planeten bekend.

Planeten rond andere sterren zijn moeilijk te zien. Dit komt omdat ze zelf geen licht uitstralen, maar het alleen weerkaatsen.

Men heeft exoplaneten ontdekt door gebruik te maken van de zwaartekracht. Elk lichaam met massa trekt een andere massa aan. Zo trekt de zon niet alleen aan de aarde (waardoor de aarde rond de zon cirkelt), maar de aarde trekt ook terug. Dit effect is ontzettend klein en zorgt er alleen maar voor dat de zon een beetje heen en weer schommelt. Hoe zwaarder de planeet, hoe meer de centrale ster schommelt. Uit dit schommelen van andere sterren hebben astronomen geconcludeerd dat er planeten omheen moeten cirkelen, die ongeveer dezelfde massa hebben als de planeet Jupiter (ongeveer driehonderd keer de massa van de aarde). Hoewel er nog geen planeet ontdekt is met dezelfde massa als de aarde en op dezelfde afstand van de ster als de afstand van de aarde tot de zon, is het met deze ontdekkingen wel veel aannemelijker geworden dat ze er zijn. Een volgende vraag is natuurlijk of er elders in het Heelal

ook leven is ontstaan en op wat voor manier dat is geëvolueerd.

Voor het ontstaan van leven wordt aangenomen dat je een planeet nodig hebt die groot genoeg is om een atmosfeer vast te houden met haar zwaartekracht (de maan is bv. veel te klein voor een atmosfeer) en klein genoeg om niet een planeet van gas te worden (zoals Jupiter).

Er moet voldoende vloeibaar water aanwezig zijn en het moet niet te koud en niet te warm zijn. Dit betekent dat de planeet niet te dichtbij (al het water verdampt) maar ook niet te ver (al het water bevriest) van de ster af mag staan. Verder mag die ster niet te zwaar zijn. Zware sterren leven namelijk veel korter en het leven moet wel een kans krijgen om te ontstaan.

Dit zijn veel voorwaarden, maar aan de andere kant zijn er zoveel sterren (een grove schatting voor het aantal sterren in het heelal is tien tot de macht twintig: een één met twintig nullen), dat er haast wel zeker ergens in het heelal een planeet rondzweeft met dezelfde gunstige omstandigheden voor leven als de Aarde. Maar wat is de kans op het ontstaan van leven?

We weten dat het in ieder geval één keer ontstaan is, maar dat geeft nog geen zekerheid dat het nog een keer is gebeurd of ooit zal gebeuren. Deze vraag is op het moment niet te beantwoorden en daarmee staat of valt de vraag of er buitenaards leven bestaat. Zelfs als er ergens leven ontstaan is, dan is het zeer onwaarschijnlijk dat dit dezelfde evolutie heeft gevolgd als op aarde.  Meer informatie http://exoplanet.eu/catalog.php

The guidestar | 35

Artikel

Werkgroep kijkerbouw, tweede werkjaar De eerste 'lading' telescoopspiegels is ondertussen afgewerkt, drie personen zijn gestart met de bouw van de buis en montering. Stijn Van Steenberghe werkte zijn 30 cm pyrex spiegel tot ruim 1/10e lambda, Steven Cuyle deed het even goed met zijn 20 cm in float en Martijn Lammaing werkte zijn glasplaat af tot ruim 1/13e lambda.

Prachtige curve op de foucaulttest en onberispelijke ronchitest ! Daarvoor doen we het tenslotte. Alex Grootaerd zit in de laatste fase van het parabliseren en Ruben Peene idem dito. We mogen terugblikken op een geslaagd werkjaar voor de eerste groep kijkerbouwers.

Een tweede editie Nu de eerste 'shift' gestaag zijn finale fase ingaat wordt het stilaan tijd om aan de tweede editie van de werkgroep te sleutelen. Sleutelen is hier inderdaad het juiste woord, want met de ervaringen die ik opdeed met het eerste werkjaar lijkt het mij ook logisch één en ander wat bij te spijkeren.

De tweede editie start dit jaar op zaterdag 5 september in het Astro Event Group lokaal, gelegen in de ooststraat 29 te Oostende. Bewust wordt er dit keer voor gekozen te werken op zaterdagnamiddag van 14.00 uur tot 17.00 uur. Vrijdagavond bleek moeilijk wekelijks haalbaar; zowel Quasar als de AEG hebben op vrijdagavond hun eigen werking zodat de werkgroep telkens laat op gang kon komen.

Begeleiding tot na middernacht is niet zo evident... Op zaterdag hebben we 'het kot voor ons alleen' en kan er gewerkt worden zonder te worden gestoord én zonder

36 | The guidestar

anderen te storen. Intensiever, nog beter begeleid en dus makkelijker om betere resultaten te behalen.

Oostende maar de laatste fase (paraboliseren) gebeurt in Gent op het complex Sterre, gebouw S9.

Daar zijn twee goede redenen voor; onderdelen voor de kijker zelf kunnen er worden gemaakt in de werkplaats tegen kostprijs. En alle mogelijke tesmaterialen voor de optiek zijn er voorhanden: polijstmachine die wordt ingezet bij problemen, professionele foucaulttester, ronchitest en straks ook interferometrie en andere testen.

Dit is dan het voordeel van de steun te hebben van een universiteit én volkssterrenwacht !

Foto: spiegel afgewerkt me aluminiumlaag met bovenop silicium beschermingslaag.

Enige voorwaarde; lid worden van de Astro Event Group (15 euro) en van Volkssterrenwacht Arman Pien (ook 15 euro).

Punt twee; min of meer simultaan met het maken van de optiek wordt er begonnen met het maken van de kijkerbuis. Twee voordelen; de kijker is rapper afgewerkt én je kan nog voor het opdampen een ultieme stertest uitvoeren om evenuele fouten te detecteren.

Glassoorten zijn vrij te kiezen uit float (bij voorkeur 20 cm) of pyrex (bij voorkeur 27 cm). prijzen worden bepaald bij bestelling zelf, daar deze kunnen varieren.

Richtprijs voor 20 cm float; ong. 25 euro en 27 cm pyrex ong 110 euro.

Poeders, viltjes, pek, cerium, gebruik instrumentarium om de spiegel af te werken zal schommelen tussen de 50 en 60 euro. De prijs zal vaststaan, ongeacht het eventuele meerverbuik. Vaste prijs dus tot de optiek af is...

In een tweede artikel krijg je meer uitleg over de kijker zelf en de montering. Verdere inlichtingen graag op mijn e-mailadres zijnde: grootfarao@gmail.com.

Foto: De 27 cm pyrexspiegel ingebouwd in een 9 punts spiegelcel.

En tenslotte; alle poeders plus uitpolijsten gebeurt in de lokalen in

 Meer informatie www.astro-event-group.be

Kortnieuws Een Japanse kosmonaut is in het Internationaal ruimtestation (ISS) een aantal onmogelijke uitdagingen met het Japanse publiek aangegaan: hij zweefde op een vliegend tapijt, hij deed oogdruppels in en plooide de was in gewichtloze toestand. Op 15 mei zond het Japanse ruimtevaartbureau Jaxa een video uit met een Japanse ingenieur, Koichi Wakata, op een vliegend tapijt. "Ik heb op dit magische tapijt gezweefd door plakband aan mijn voetzolen te plakken", verklaarde de kosmonaut.

Hij toonde ook hoe hij oogdruppels in een toestand van microzwaartekracht in zijn oog deed, omstandigheden waarin een vloeistof niet meer vloeit.

"De enige manier was om een druppeltje tot op het oog te dragen", vertelde Koichi Wakata. De wetenschapper heeft eveneens een zwevend hemd geplooid, een prestatie die enkel mogelijk is als het wasgoed licht is, verduidelijkte hij.

De experimenten maken deel uit van 16 verschillende taken, alle gekozen door Jaxa uit 1.597 experimenten. Het Japanse publiek heeft alle ideeën zelf aangebracht.

De experimenten werden aan boord van "Kibo", het Japanse laboratorium van ISS, uitgevoerd. Koichi Wakata is sinds maart aan boord van het ISS en is de eerste Japanner die er een verlengd verblijf verricht. Bron: AFP / KA / 19-05-2009.

De GPS-satellieten die gebruikt worden om de locatie van een GPSsysteem mee te bepalen zijn vanaf 2010 verouderd. Dan is de GPS-fix onnauwkeurig en is de locatieaanwijzing dus niet meer te vertrouwen.

Dit is op te lossen door nieuwe satellieten in een baan rond de aarde te schieten, maar overheden lopen achter op schema wat dit betreft. Dit blijkt uit onderzoek van het meetinstituut Natural Recources Canada. Die hebben bepaald dat de huidige instrumenten vanaf 2010 verouderd zijn en dat deze dus aan vervanging toe zijn, voor die tijd.

Instanties die belast zijn met deze taak, bijvoorbeeld overheden, moeten voor die tijd nieuwe satellieten de ruimte ingeschoten hebben. Om dit probleem op te lossen moeten overheden zogenaamde GPS IIIsatellieten de ruimte in schieten. Dit gebeurd echter langzamer dan gepland, zo liet de Amerikaanse overheid in april al weten dat ze achterlopen op schema wat betreft deze vernieuwing. De Amerikaanse overheid loopt, naar eigen zeggen, ongeveer drie jaar achter op schema.

De eerstvolgende GPS III-satelliet zal in november van dit jaar de lucht in gaan, zo is de verwachting. De GPSsatellieten die nu rondzweven in de ruimte hebben diverse leeftijden. Zo zweven sommige satellieten nog maar een tijdje, terwijl de oudste bijvoorbeeld als twintig jaar in de ruimte zweeft. Al met al zeggen de onderzoekers dat het zaak is dat men vaart maakt met de vernieuwing.

Zes Europeanen zijn door de ESA geselecteerd voor toekomstige ruimtereizen. Het gaat om een Duitser, een Deen, een Brit, een Fransman, een Italiaan en een Italiaanse. Ze werden na verschillende selectieproeven uit 8.413 kandidaten gekozen. Bron: Belga / VSV / 20-05-2009.

 Mail ons uw nieuws !

Info@astro-event-group.be

Rubriek: Uit de oude doos...

Salyut 3 Elke maand blikken we terug naar wat er zich in diezelfde periode op sterrenkundig of ruimtevaartgericht gebied heeft voorgedaan...

24 juni (1974) 35e verjaardag

Salyut 3 lancering Salyut 3 werd op 25 juni 1974 gelanceerd en om Westerse waarnemers op het verkeerde pad te brengen over het bestaan van een geheim militair ruimtestationprogramma kreeg dit ruimtestation de naam Salyut alhoewel het eigenlijk deel uitmaakte van het Sovjet Almaz militaire ruimteprogramma dat bestond uit een reeks van militaire ruimtestations die de naam “Orbital Pilot Station” kregen. Toen de 18,5 ton zware Salyut 3 gelanceerd werd door een krachtige Proton raket van op de Baikonur lanceerbasis in Kazakstan werd deze in een baan om de aarde gebracht op een hoogte van 260 kilometer en na 3.442 omwentelingen om de aarde te hebben gemaakt brandde de Salyut 3 uiteindelijk op in de atmosfeer van de aarde op 24 januari 1975.

Aangezien dit ruimtestation eigenlijk deel uitmaakte van het geheime militaire Almaz project is er vandaag de dag nog steeds niet veel geweten over zijn doel maar slechts één van de twee gelanceerde bemande Soyuz ruimtecapsules slaagde er in om te koppelen met de Salyut 3 waarvan de Soyuz 14 bemanning gedurende 15 dagen verbleef in dit ruimtestation.

Net zoals bij zijn voorgangers beschikte de Salyut 3 over één luchtsluis dat kon gebruikt worden om een bemande Soyuz ruimtecapsule aan te koppelen en binnenin het ruimtestation konden maximum drie kosmonauten werken en leven in een omgeving die 90 kubieke meter groot was. De

Salyut 3 beschikte over twee raketmotoren waardoor het zijn baan en positie kon veranderen en dit 14,5 meter lange ruimtestation kon beroep doen op twee zonnepanelen voor het opwekken van energie. Op 3 juli 1974 werden de kosmonauten Yuri Artyukhin en Pavel Popovich in hun Soyuz 14 ruimtecapsule gelanceerd van op Baikonur waarna de ruimtecapsule zich er in slaagde te koppelen met de Salyut 3 en de twee kosmonauten er gedurende 15 dagen vooral militaire en medische experimenten in uitvoerden. Na hun terugkeer op 19 juli 1974 werd een tweede Salyut 3 bemanning gelanceerd van op Baikonur op 26 augustus 1974 maar kosmonauten Lev Demin en Gennadi Sarafanov slaagden er niet in zich succesvol te koppelen aan het ruimtestation wegens een probleem met het “rendez-vous” systeem waardoor beide ruimtevaarders op 28 augustus al terugkeerde naar de aarde.

Volgens sommige bronnen zou het Salyut 3 ruimtestation aan de voorzijde een Nudelmann 23 of 30 mm kanon gehad hebben waarmee de Sovjet vluchtleiding een satelliet zou met uitgeschakeld hebben in een baan om de aarde tijdens een geheim militair experiment. In totaal zou men dit kanon, dat nooit werd gebruikt terwijl er kosmonauten in het ruimtestation aanwezig waren, drie maal gebruikt hebben tijdens het operationele bestaan van Salyut 3 en naast dit militaire “verdedigingswapen” zou het ruimtestation ook beschikt hebben over tal van militaire observatie en fotoapparatuur, waarvan één camera zelfs een resolutie had van 3 meter, waarmee de ruimtevaarders de opdracht hadden gekregen het aardoppervlak zoveel mogelijk in beeld te brengen om op deze manier op zoek te gaan naar geheime Amerikaanse basissen.

Ondanks dat maar één Soyuz crew kon koppelen en werken in dit ruimtestation werd de Salyut 3 door de Sovjet Unie uitgeroepen als een succes omdat dit gevaarte twee maal zo lang operationeel was geweest dan men voorzien had.

Bron: Spacepage.

 Meer informatie www.aerospaceguide.net The guidestar | 37

Rubriek

Voorstellingen Welke weersomstandigheden er ook heersen, in een planetarium of sterrenwacht kan je steeds terecht om de wonderen van het heelal aan te schouwen. Een greep uit hun voorstellingen kan je alvast hieronder terugvinden...

Eyes on the skies - De uitvinding van de telescoop behoort ongetwijfeld tot een van de meest revolutionaire uitvindingen in de geschiedenis van de astronomie. De telescoop onthulde een enorme hoeveelheid aan astronomische schatten en leidde tot een dramatische toename in onze kennis en begrip van onze wereld en de onmetelijke ruimte daar rond. De film, gepresenteerd door Joe Liske van ESO, belicht verschillende facetten van de telescoop: haar geschiedenis, wetenschappelijk belang, technologische ontwikkelingen maar ook de mensen die de telescopen gebruiken, hun successen en hun mislukkingen.

Speelduur: 60 minuten / Engelstalig met Nederlandstalige ondertitels. Videovertoning.

Vertoningen: wo. en zo. telkens om 16.15 uur. Extra voorstellingen tijdens de schoolvakanties.

 Meer informatie www.europlanetarium.com

Origins of life - Deze film toont met behulp van spectaculaire beelden het ontstaan van het leven op Aarde.

Beginnende bij het ontstaan van het Heelal, via de ontwikkeling van het leven op Aarde en het einde van het rijk der dinosauriërs zetten we onze speurtocht verder naar leven op andere plaatsen in het universum. Deze 3D animatiefilm is door middel van High Definition projectie een lust voor het oog.

Speelduur: 25 minuten / Nederlandstalig. Videovertoning.

Vertoningen: wo. en zo. telkens om 15.15 uur. Extra voorstellingen tijdens de schoolvakanties.

 Meer informatie www.europlanetarium.com

Dawn of the space age - Dit is een High Definition hommage aan de vroegere tijden van ruimte-exploratie, van de lancering van de eerste satelliet, over de legendarische landing op de maan, tot bemande ruimtevluchten. Je herbeleeft deze prachtige momenten en geraakt in de ban van deze historisch accurate reconstructie van ’s mans eerste stappen in de ruimte.

Speelduur: 40 minuten / Nederlandstalig. Videovertoning.

Vertoningen: wo. en zo. telkens om 14.15 uur. Extra voorstellingen tijdens de schoolvakanties.

 Meer informatie www.europlanetarium.com

Geheimen van de zuidelijke sterrenhemel - In één van de droogste gebieden ter wereld, in het noorden van de Chileense Andes, in het hartje van de Atacamawoestijn ligt een blauwe berg: de Cerro Paranal. Hier, op 2650 meter hoogte, ligt de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). In deze planetariumshow verkennen we de geheimen van de zuidelijke sterrenhemel. Ook in deze regio staan er wonderlijke objecten aan de hemel die bewonderd kunnen worden.

Komt u ook mee op deze reis door tijd en ruimte naar de verten van ons universum.

Speelduur: 35 minuten / Nederlandstalige uitleg / Planetariumvoorstelling.

Vertoningen: zo. telkens om 16.00 uur (1) / elke 4e zondag van de maand om 14.00 uur (2)

 Meer informatie www.europlanetarium.com (1) of www.planetarium.be (2)

De aarde, planeet met duizend gezichten - Deze voorstelling werpt een blik op de Aarde en haar eigenschappen en beschrijft de invloeden waaraan ze onderhevig is. De klimaten en klimaatwisselingen (El Niño), de levende wezens en hun invloed op elkaar en op de gehele Aarde komen aan bod. Een mooie voorstelling waarbij het respect en de liefde dat we onze planeet verschuldigd zijn, benadrukt worden.

Speelduur: 26 minuten / Nederlandstalige uitleg / Planetariumvoorstelling.

Vertoningen: wo. en zo. telkens om 15.00 uur. Extra voorstellingen tijdens de schoolvakanties.

 Meer informatie www.europlanetarium.com

38 | The guidestar

De Tharsis codex - In de Tharsis Codex beleven we opnieuw een fantastisch Spike avontuur ! Het vorige avontuur, dat verteld wordt in de Spike Codex, heeft Captain Spike Speed geen windeieren gelegd: hij is een gevierde held op Spike Planet en... hij is er stinkend rijk van geworden! Met dit geld heeft onze dappere kapitein een kantoor opgericht: Speed Space-Races. Wij wensen je alvast een leuke reis!

Speelduur: 25 minuten / Nederlandstalige uitleg / Planetariumvoorstelling.

Vertoningen: wo. en zo. telkens om 14.00 uur. Extra voorstellingen tijdens de schoolvakanties.

 Meer informatie www.europlanetarium.com

1000 Meteoren & Kometen - Dit is een documentaire over de zogenaamde 'kleine objecten' in ons zonnestelstel: planetoïden, kometen en ander kosmisch puin. Deze rotsblokken vormen een klein maar reëel risico voor het leven op Aarde. De documentaire gaat dieper in op de ontstaansgeschiedenis van deze objecten, geeft een vooruitblik op wat de gevolgen zouden kunnen zijn indien zo een object inslaat op Aarde, en toont hoe de mensheid zich hiertegen kan beschermen.

Speelduur: ? minuten / Nederlandstalige uitleg / 3D planetariumvoorstelling.

Vertoningen: wo. telkens om 20.00 en 21.10 uur.

 Meer informatie www.rug-a-pien.be

Galilei’s Bril - Deze 3D show laat ons kennis maken met de planeten in ons zonnestelsel, en is dan ook zeer geschikt als eerste kennismaking met sterrenkunde.

Speelduur: ? minuten / Nederlandstalige uitleg / 3D planetariumvoorstelling.

Vertoningen: elke eerste wo. telkens om 20.00.

 Meer informatie www.rug-a-pien.be

Venus en de planetenjagers - De planeet Venus kan, vanop aarde gezien, voor de Zon passeren. Een venusovergang heet dat, een uitzonderlijk evenement waar astronomen naar uitkijken! Met Astro, de planetenjager, reizen we ook naar andere sterren waarrond soms exoplaneten draaien.

Speelduur: 45 minuten / Planetariumvoorstelling.

Vertoningen: woe. en elke 3e zo. van de maand telkens om 14.00 uur.

 Meer informatie www.planetarium.be

DAarde onder invloed - Als bewoners van planeet AARDE neemt onze buur "de ZON" een toch wel speciale plaats in.

Alleen al voor het dagelijks verschijnsel van dag en nacht en voor het jaarlijks terugkeren van de seizoenen moeten we de bewegingen van dit duo onder de loep nemen. Willen we bovendien ook het spel van de getijden en de verduisteringen begrijpen dan kunnen we niet rond de MAAN! AARDE, MAAN en ZON, een onafscheidelijk trio voor een aardse waarnemer.

Speelduur: 45 minuten / Planetariumvoorstelling.

Vertoningen: enkel na reservatie. Extra voorstellingen tijdens de schoolvakanties.

 Meer informatie www.planetarium.be

Schijn en werkelijkheid - We zien de zon opkomen en ondergaan, maar weten beter: niet de zon draait rond de aarde maar de aarde draait rond de zon. Vanwaar dit verschil tussen schijn en werkelijkheid? We scheren door ons zonnestelsel, leggen lichtjaren af en stranden bij nevels, bolhopen en galaxieën.

Speelduur: 45 minuten / Planetariumvoorstelling.

Vertoningen: enkel na reservatie. Extra voorstellingen tijdens de schoolvakanties.

 Meer informatie www.planetarium.be

The guidestar | 39

Artikel

Microben overleven inslag van asteroïde Inslagen van grote hemellichamen staan bekend als allesvernietigend.

Of toch niet helemaal? Rond zevenhonderd miljoen jaar na de vorming van de aarde (4,6 miljard jaar geleden) sloegen vele asteroïden in op aarde. Als er toen al leven was in de vorm van microben, dan kon ze wel overleven. Tot deze conclusie kwamen Ambramov en Mojzsis (beiden Universiteit van Colorado) in het wetenschapsblad Nature.

Het bewijs voor de inslagen rond 4,1-3,9 miljard jaar geleden is echter niet op aarde gevonden. De aarde is namelijk enorm veranderlijk ten opzichte van veel andere planeten. Dat veranderlijke komt door de nog steeds actieve plaattektoniek, erosie en sedimentatie. Hierdoor zijn inslagkraters simpelweg niet meer te vinden, ook al zouden ze er zijn geweest.

Sterke aanwijzingen werden door wetenschappers wel gevonden op de maan en Mars. De vele inslagen daar doen vermoeden dat ook de aarde flink geraakt is.

Deze inslagen verhitten de vroege aarde en de vroege oceanen en maakten het leven praktisch onmogelijk. De tijd tussen de inslagen was te kort om het leven mogelijk te maken of in stand te houden zo dachten wetenschappers. Er zijn dan ook geen aanwijzingen voor leven eerder of tijdens de periode van de inslagen.

De oudste aanwijzingen voor leven liggen momenteel op 3,83 miljard jaar. Dus na de periode van inslagen. Het ligt echter niet zo eenvoudig. Ten eerste is er nauwelijks gesteente uit en voor die

40 | The guidestar

periode bewaard. Er zijn echter wel zirkoonkristallen gevonden uit die periode. Deze mineralen vertellen dat de aarde veel minder hels was dan gedacht met oceanen en een relatief koele aardkorst.

Foto: Van de vele duizenden meteoren die zich ploegen door de bovenste lagen van de atmosfeer zullen zo goed als geen de aardbodem raken. Alleen meteoren van enkele centimeres of groter overleven deze reis. En alhoewel een komeet of asteroïde van zo'n tien kilometer diameter groot lijkt, is dat eigenlijk slechts een fractie van de omvang van de Aarde. En toch genoeg om zowat al het leven er op uit te roeien. Dit zijn zogenaamde 'Cosmic Killers'. Foto: Nasa.

Ten tweede is er het onderzoek van Ambramov en Mojzsis. Zij maakten een model om de invloed van deze inslagen op de temperatuur van het aardoppervlak en daar vlak onder te testen. Hieruit blijkt dat slecht

37% van het aardoppervlak te heet was voor leven. Verder vonden de onderzoekers dat minder dan 10% van het aardoppervlak temperaturen boven 500 °C beleefde. Met andere woorden: waarom zou leven niet kunnen hebben bestaan tijdens die periode?

Levende microben zijn namelijk gevonden op een diepte van 3,5 km. onder de aardkorst. Bovendien leven er op dit moment microben onder extreme omstandigheden.

Het meest extreme voorbeeld is de archaebacterie ‘Strain 121’, die onder een temperatuur van 121 °C leeft (een thermofiel). Dergelijke omstandigheden zijn tegenwoordig te vinden bij vulkanisch actieve gebieden al dan niet gecombineerd met hydrothermale bronnen zoals geisers. Ook in de vroege periode van de aarde kwamen zulke hoge temperaturen voor. Volgens de modelberekeningen van gebieden door Ambramov en Mojzsis is het zelfs zo dat de gebieden om te leven voor de thermofielen toenamen tijdens de inslagperiode.

Het leven is dus mogelijk eerder ontstaan dan 3,83 miljard jaar geleden. Het zou mogelijk al vanaf 4,4 miljard jaar geleden kunnen zijn ontstaan toen de eerste oceanen ontstonden, aldus Oleg Abramov in het officiële persbericht. Wie vindt het bewijs voor leven voor de inslagperiode?

 Meer informatie http://impact.arc.nasa.gov/

Kortnieuws Het leven op aarde is misschien aanzienlijk langer dan 3,9 miljard jaar geleden ontstaan. Dat concluderen wetenschappers van de Universiteit van Colorado in Boulder in een artikel dat deze week verschijnt in Nature.

Oleg Abramov en zijn collega's hebben gedetailleerde computersimulaties uitgevoerd van het oerbombardement waaraan de binnendelen van het zonnestelsel 3,9 miljard jaar geleden hebben blootgestaan. Tot nu toe werd algemeen aangenomen dat de aarde als gevolg van het grote aantal zware kosmische inslagen tijdens dat 'Late Heavy Bombardment' volledig gesteriliseerd zou zijn. Uit de simulaties blijkt echter dat hooguit een kwart van de aardkorst zou zijn gesmolten.

Zelfs wanneer de intensiteit van het oerbombardement tien keer zo hoog geweest zou zijn, hadden micro-organismen het kunnen overleven. Een nog veel zwaardere inslag, waarbij nog eens 500 miljoen jaar eerder de maan ontstond, is wél heftig genoeg geweest om de aarde te steriliseren.

Maar de allereerste levensvormen op aarde dateren dus mogelijk van vóór het oerbombardement. 20-05-2009.

Het grote elliptische sterrenstelsel M87 is kleiner dan verwacht. Dat blijkt uit gevoelige spectroscopische waarnemingen aan planetaire nevels in de buitendelen van het sterrenstelsel.

M87 is het centrale stelsel in de Virgocluster, op ongeveer vijftig miljoen lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Maagd. Het stelsel is aanzienlijk groter dan ons eigen Melkwegstelsel, maar de omvang van de buitenste halo van M87 is nooit eerder opgemeten. Op basis van theoretische overwegingen werd aangenomen dat die halo een middellijn van een paar miljoen lichtjaar zou hebben. Metingen met de FLAMES-spectrograaf op de Europese Very Large Telescope in Chili wijzen echter uit dat de halo slechts één miljoen lichtjaar in middellijn meet.

Dat de buitenste delen van de halo van M87 'gestript' lijken te zijn zou mogelijk kunnen zijn veroorzaakt door de nauwe passage van een ander sterrenstelsel in de cluster. In elk geval zal in de toekomst zo'n nauwe passage plaatsvinden, gezien het feit dat M87 en het buurstelsel M86 momenteel op elkaar af bewegen. De nieuwe waarnemingen worden gepubliceerd in het vakblad Astronomy & Astrophysics. 20-05-2009.

Artikel

Frank De Winne gelanceerd Frank De Winne is afgelopen woensdag, om 12.34 uur Belgische tijd, de ruimte in geschoten. De Winne vertrekt op een missie van zes maanden naar het Internationaal Ruimtestation ISS. De lancering verliep zonder problemen. Enkele seconden voor het vertrek begon de motor met een oorverdovend lawaai te ontbranden. Daarna schoot de Sojoezraket omhoog en enkele minuten later was De Winne al uit het gezichtsveld verdwenen. De Winne heeft het gezelschap van de Rus Roman Romanenko en de Canadees Robert Thirsk. Na enkele ogenblikken had de Sojoez-raket de dampkring al verlaten. Het toestel vliegt nu in een baan om de Aarde. Ze moeten nu de juiste koers naar het ISS zoeken. De aankoppeling gebeurt pas over twee dagen. Op de grond barstte een luid applaus los, maar doorgaans wordt gewacht tot de capsule de juiste baan gevonden heeft. Er waren heel wat prominenten aanwezig, in het bijzonder de Russische echtgenote Lena Clarke en de drie kinderen van de burggraaf. Ook prins Filip, minister van Wetenschapsbeleid Sabine Laruelle en defensieminister Pieter De Crem sloegen de spectaculaire lancering ter plaatse gade.

De Winne zal zes maanden in het ISS blijven om er wetenschappelijk onderzoek te doen. In tegenstelling tot zijn eerste, elfdaagse, ruimtevlucht in 2002, heeft België dit keer niets betaald en zullen er ook geen specifieke Belgische experimenten zijn. Tijdens zijn laatste twee maanden zal de tweede Belg in de ruimte de eerste niet-Russische of niet-Amerikaanse gezagvoerder zijn sinds de spacemeccano in 2002 werd bewoond.

Met de aankomst van De Winne en co zullen voor het eerst zes mensen tegelijk wonen en werken in de spacemeccano waarin België prominent deelneemt.

De verwelkoming gebeurt door de Russische Mir-veteraan Gennadi Padalka, de Amerikaan Michael Barrat en de Japanner Koichi Wakata. Het wordt tijdens die zes maanden een druk komen en gaan van ruimteschepen. Een bijzondere uitdaging voor De Winne komt er in september, wanneer hij met de Canadese robotarm een onbemand Japans vrachtruimteschip moet vangen. Bron: Belga / GB / 27-052009.  Meer informatie www.esa.int

Op 12 maart en 9 oktober 2008 scheerde de Amerikaanse ruimtesonde Cassini op geringe afstand langs de Saturnusmaan Enceladus. Bij die gelegenheid analyseerde de massaspectrometer van Cassini het materiaal dat de in 2005 ontdekte ijsfonteinen van deze maan uitstoten.

Een van de bevindingen is dat het uitgestoten materiaal ammoniak bevat, een verbinding die gemakkelijk oplost in water en dienst kan doen als antivries. Ook aangetroffen is het edelgas argon-40 dat doorgaans vrijkomt bij het radioactieve verval van kalium-40, en pas ontsnapt als er een vloeistof (meestal water) door en langs kaliumhoudende mineralen stroomt.

Een ander maakt het nog aannemelijker dat er vloeibaar water in het inwendige van Enceladus zit. 2705-2009.

 Mail ons uw nieuws !

Info@astro-event-group.be

The guidestar | 41

Wedstrijd

Win een Meade ETX 90 PE telescoop Tijdens het door ons georganiseerde AE-2009, de grootste sterrenkundige beurs in de Benelux, hebben we dankzij onze sponsoren een Meade ETX-90 PE telescoop mogen wegschenken.

Daar er echter niet voldoende inschrijvingen waren hebben we beslist om een geheel nieuwe wedstrijd te organiseren (*).

Wat kan je winnen ?

Het klinkt bijna te goed om waar te zijn maar dankzij Meade, één van de grootste, bekendste en degelijkste telescoopmerken, kunnen we via ons e-zine een ETX-90 PE Cassegrain telescoop wegschenken. Even verduidelijken...

Deze zeer populaire telescoop van Meade is een perfecte telescoop voor de amateur astronoom. De ETX90 telescoop onderscheidt zich van de meeste telescopen omdat het zoeken van objecten en het uitlijnen van de telescoop dankzij de AutoStar controller nog nooit zo makkelijk was. De gemotoriseerde telescoop heeft een database met 30.000 objecten. U drukt op een knop en vertelt de telescoop welk object u zou willen zien, de ETX 90 doet de rest. U wilt deep-space melkwegen zien ? Druk simpelweg de knop in en de telescoop verplaatst en richt naar de deep-sky melkweg van uw keuze. U wilt de maan zien, of Jupiter of sterren ?

Kies een object dat u wilt zien en druk op de knop, de ETX 90 PE AutoStar controller richt uw telescoop automatisch naar het door u gewenste object en plaatst het recht in uw oculair. Technische gegevens: Maksutov-Cassegrain telescoop, Ø 90 mm, F = 1250 mm, met UHTC-coating, 26 mm super Plössl oculair, vorkmontering, computergestuurd, LNT-(Level North Technology) en Smartfinder, met Autostar goto systeeem: na ijking worden de objecten automatisch opgezocht. Met zwaar veldstatief. Gewicht telescoop: 4,2 kg; telescoop + statief: 14 kg.

Andere oculairs (voor meer vergrotingen) optioneel. Met extra software is de ETX op de PC aan te sluiten.

Hoe deelnemen ?

Deelnemen is héél eenvoudig ! Je moet slechts aan twee voorwaar-

42 | The guidestar

den voldoen... Ten eerste moet je abonnee zijn van ons GRATIS digitaal magazine, genaamd 'The guidestar', dat elke maand uit komt en boordevol sterrenkundig, klimatologisch en ruimtevaartgericht nieuws zit. Ten tweede moet je een artikel schrijven over je favoriete sterrenkundige, klimatologische of ruimtevaartgericht thema. Dit kan een kamp-, reis- of waarnemingsverslag zijn of een bespreking van je favoriete boek, vereniging of waarnemingsinstrument.

Kortom, zolang het past binnen onze drie gebruikelijke thema's en het ten minste één A4 pagina groot is (met minstens 5.000 tekens, eventuele foto's niet meegerekend) en in het .DOC of .ODT formaat wordt afgeleverd. De wedstrijd loopt van 01/05/2009 t/m 14/06/2009. Kort na de einddatum zal een onschuldige hand de winnaar trekken uit alle geldige inzendingen. De winnaar zal schriftelijk (of via e-mail)

gecontacteerd worden zodoende deze de prijs kan komen afhalen.

Nog geen abonnee ?

Geen probleem... Schrijf je dan als de bliksem in door een bericht te sturen naar: patrickjaecques@ gmail.com. U bent ingeschreven zodra u een tegenreactie ontvangt van onze server. Als abonnee van 'The guidestar' ontvangt u uitsluitend ons digitale magazine en geenzins spam of andere hinderlijke reclame. Het betreffende e-mail adres is overigens dezelfde om uw artikel naartoe te sturen ! Vermeld bij je deelname de volgende zaken : naam, voornaam, adres, e-mail en leeftijd + Je artikel natuurlijk ! (*) Ook hier telt dat er ten minste 25 deelnemers zich hiervoor dienen in te schrijven.

Kortnieuws Aan de hand van gegevens van de Europese röntgensatelliet XMMNewton hebben sterrenkundigen de onmiddellijke nabijheid kunnen bestuderen van een superzwaar zwart gat in de kern van het sterrenstelsel 1H0707-495 (Nature, 27 mei). De röntgenstraling die het object uitzendt is afkomstig van de materie die naar het zwarte gat toe stroomt. Een deel van deze straling wordt weerkaatst door de zogeheten accretieschijf die zich rond het zwarte gat heeft gevormd. De röntgenstraling heeft geen constante intensiteit, maar fluctueert. Uit statistische analyse van deze fluctuaties blijkt dat er een halve minuut verstrijkt tussen de rechtstreeks uitgezonden röntgenstraling en de reflectie daarvan aan de accretieschijf. Dat maakt het mogelijk de afmetingen van het weerkaatsende gebied te meten. En daaruit kan weer worden geschat dat de massa van het drie tot vijf miljoen zonsmassa's bedraagt. Uit waarnemingen van emissielijnen van ijzer in het spectrum van het object blijkt bovendien dat het zwarte gat zeer snel ronddraait en per uur het massa-equivalent van twee aardes verorbert. 27-05-2009.

Leidse sterrenkundigen laten voor het eerst zien dat een planeet rondom een andere ster dan de zon net zulke schijngestalten vertoont als onze maan. De exoplaneet, CoRoT-1b, staat op zo'n 1600 lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Eenhoorn, en is ontdekt door de Frans/Europese CoRoT-satelliet. De resultaten van de Leidse onderzoekers worden aanstaande donderdag gepubliceerd in het tijdschrift Nature. Uit de waarnemingen van CoRoT maken de astronomen op dat de nachtzijde van de planeet compleet donker is, terwijl de dagzijde sterk wordt opgewarmd door de ster, tot waarschijnlijk zo'n 2000 graden Celsius. 'De afstand van CoRoT-1b tot de ster is dan ook minder dan 3 procent van de afstand aarde-zon', zegt Ignas Snellen, die het onderzoek heeft geleid. Gedurende de 36 uur dat de planeet om de ster draait, zien de astronomen afwisselend de lichte dagzijde en de donkere nachtzijde van de planeet.

Omdat de ster zo'n 10.000 keer helderder is dan de planeet, zien ze het systeem bij elkaar steeds éénhonderdste van een procent lichter en donkerder worden.

'Een ongelooflijk precieze meeting, waarvoor het team rondom de CoRoTsatelliet alle credit moet krijgen', aldus Snellen. 27-05-2009.

Het Marswagentje dat het Amerikaanse ruimteagentschap NASA in 2011 in het kader van het Mars Science Laboratory-project zal lanceren, heeft een naam gekregen: Curiosity ('nieuwsgierigheid'). Deze naam is gekozen door een NASApanel, dat vooral inspiratie putte uit een nationale wedstrijd voor scholieren, die hun voorstellen met een kort opstel konden motiveren. De winnende naam is gekozen door de 12-jarige Clara Ma uit Kansas. Zij mag naar het Jet Propulsion Laboratory in Pasadena (Californië), om haar handtekening op het Marswagentje te zetten. Curiosity moet, na Pathfinder, Opportunity en Spirit, de vierde mobiele robot worden die over het oppervlak van onze buurplaneet rijdt.

Daar zal hij onderzoeken of de omstandigheden op Mars ooit geschikt zijn geweest voor het ontstaan van leven. 27-05-2009.

Lees ook onderstaande wedstrijdreglement vooralleer deel te nemen.

niet binnen de maand na afloop van de wedstrijd opgehaald heeft.

Reglement

8. Tenzij uitdrukkelijk anders aangeduid bij de wedstrijd, kan elke deelnemer slechts éénmaal deelnemen.

Bij meerdere antwoorden, deel-names of inzendingen houdt de AEG enkel rekening met de eerst ontvangen deelname, onvermin-derd het recht van de AEG om toepassing te maken van artikel 9.

1. De wedstrijd wordt georganiseerd door de Astro Event Group vzw, waarvan de maatschappelijke zetel gevestigd is in de Prof. J. Vercoulliestraat 38 te 8400 Oostende (hierna AEG genoemd).

2. De AEG behoudt zich het recht voor de wedstrijd of een deel ervan te wijzigen, uit te stellen, in te korten of in te trekken indien de omstandigheden dit vereisen. De AEG kan daarvoor niet aansprakelijk gesteld worden. Druk-, spel-, zetof andere fouten kunnen niet ingeroepen worden als grond voor welke verplichting dan ook vanwege de AEG. 3. Over het wedstrijdreglement, de organisatie en/of de uitslag van de wedstrijd wordt géén correspondentie gevoerd (briefwisseling, mails en/of telefoongesprekken).

Alle bijkomende mededelingen en / of publicaties in verband met de wedstrijd gelden als punt van reglement.

Alle beslissingen vanwege de AEG zijn zonder verhaal.

4. De wedstrijd staat open voor alle personen die op het Belgisch grondgebied wonen, inclusief de leden van de AEG behalve de personen die deel uitmaken van het bestuur of de raad van beheer.

5. De deelnemer dient 18 jaar of ouder te zijn om deel te kunnen nemen aan deze wedstrijd.

6. De deelnamevoorwaarden worden uiteengezet in de wedstrijd.

Laattijdige antwoorden of inzendingen worden niet meer in aanmerking genomen. De wedstrijd loopt van 01/05/2009 t/m 14/06/2009.

7. De prijs is geenzins inruilbaar tegen speciën of andere voordelen in natura. De deelnemer verliest het recht op zijn prijs, indien hij deze

9. In geval van misbruiken, misleiding of bedrog behoudt de AEG zich uitdrukkelijk het recht voor de betrokken deelnemer(s) zonder meer van deelname aan deze en / of andere wedstrijden van de AEG uit te sluiten.

10. Iedere deelnemer verleent, door zijn loutere deelname, automatisch en onvoorwaardelijk aan de AEG de toestemming tot publicatie van zijn naam, adres en foto, alsook zijn identificatie als deelnemer aan de wedstrijd en verzaakt aan alle rechten daaromtrent.

11. De persoonsgegevens die de AEG verzamelt over de deelnemers vallen onder toepassing van artikel 4 § 1 van de wet van 8 december 1992 m.b.t. de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Zij zullen worden opgenomen in een lezersbestand dat geenzins aan derden zal doorgegeven worden en / of voor intern gebruik en/of voor direct mailing kan aangewend worden.

12. Door de deelname aan de wedstrijd verbinden de deelnemers zich tot de onvoorwaardelijke en volledige aanvaarding van huidig reglement.

Met dank aan Meade Europe (www.bresser.be) voor het beschikbaar stellen van deze fraaie prijs !

Wedstrijdreglement kan men ook krijgen bij patrickjaecques@gmail.com.  Meer informatie www.meade.com

The guidestar | 43