Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw - Redactie@aegvzw.be - www.aegvzw.be - Jaargang 7 - Juni 201 2
Editoriaal
Ru i m tevaart u i t n ood zaak of com m erci ël e opportu n i tei t ?
Patrick Jaecques
Info - Patrick Jaecques is, naast grafisch
vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de diverse hemelse wonderen...
Foto - Een nieuwe opname van het
002
gebied rond de reflectienevel Messier 78, even ten noorden van de gordel van Orion, laat zien dat de nevel doorregen is met een ‘parelketting’ van kosmische stofwolken. Bij de waarnemingen, gedaan met de Atacama Pathfinder Experiment (APEX)-telescoop, is gebruik gemaakt van de warmtegloed van de interstellaire stofdeeltjes, die astronomen laat zien waar nieuwe sterren worden gevormd. Bron: ESO.
Inhoudelijk 04 - Dragon - Een nieuw tijdperk breekt aan ... 1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker. 1 3 - Groningen krijgt 3D full-dome theater. 1 4 - Centraal Amerika droogt verder uit ... 1 5 - Veel bezoekers op de ASTRON kijkdag. 1 6 - Rubriek : ESO. 1 9 - Rubriek : De boekbespreking. 22 - Wat is een Venusovergang ? 24 - Rubriek : Observatoria wereldwijd. 28 - VSRUG met infostand op ATT messe. 29 - De Venusovergang komt er aan... 32 - Rubriek : Astrofoto van de maand. 34 - Rubriek : Amateur-astronoom in de kijker. 36 - Tweet jezelf de ruimte in. 37 - Rubriek : Lanceeroverzicht van de maand. 38 - Rubriek : ESA. 42 - Rubriek : Space History - Columbia STS-1 (deel 1 3). 49 - Ster verdampt planeet. 52 - Rubriek : Woord van de maand. 55 - Botsende clusters van sterrenstelsels ontrafeld. 56 - Ijskappen op de Zuidpool smelten van onderaf. 58 - Satellietbeelden tonen verleden. 60 - Rubriek : Het AEG nieuws. 64 - Restauratie Dwingeloo radiotelescoop gaat van start. 66 - Zonnecellen: plastic kan silicium verslaan. 68 - De AEG deelname aan het ' Dag van het park '. 70 - Zonsverduistering van 21 mei 201 2. 74 - Rubriek : Hemelkalender. 78 - Rubriek : Sasteria onder de sterrenhemel.
Kris Christiaens Kris Christiaens Redactioneel Red. / IPS ASTRON Rodrigo Alvarez Redactioneel Kris Christiaens Philip Corneille Hugo Van Den Broeck Redactioneel H. Van Den Broeck Philip Corneille Jeroen Geuens Kris Christiaens ESA Danny Van Hoecke Roel van der Heijden Dirk Devlies ASTRON Marieke Baan Chiel Versteeg Redactioneel ASTRON Harm Lkink Patrick Jaecques KSB Marc van der Sluys Filip Feys
Informatief Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF, Flash en iPad bestand, is een non-profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek. De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrieken worden onderhouden door Philip Corneille, Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan via redactie @aegvzw.be. De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze
digitale publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken. Er is een samenwerkingsverband met diverse websites. Deze digitale publicatie kan genieten van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris. Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de diverse sponsoren kunnen we deze digitale publicatie gratis verspreiden. Deze digitale publicatie is volledig ontworpen met gratis open-source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.
De Astro Event Group vzw, kortweg AEG, is een non-profit sterrenkundige vereniging voor volwassenen uit Oostende die geĂŻnteresseerd zijn in sterrenkunde, klimatologie en / of ruimtevaart. Iedereen met passie voor deze boeiende wetenschappelijke takken is er van harte welkom. Van absolute beginner tot ervaren amateursterrenkundige en dit voor een boeiende, leerrijke en vooral gezellige beleving van z'n hobby. Ook wie niet in de ruime omgeving van Oostende woont heeft er baat bij om lid te worden. Want de vereniging staat ook in voor een resem andere realisaties. Van de diverse boeiende websites, tentoonstellingen, voordrachten, het jaarlijkse praktijkgerichte 'Starnights' evenement tot dit uitvoerige maandblad. Kortom, steun onze vereniging en stort vandaag nog 1 5,00 euro (of meer) op rekening nummer IBAN: BE84 9730 0675 3759 / BIC: ARSPBE22 met vermelding van "lidgeld" alsook uw naam, adres en e-mail. Wij danken u alvast voor uw steun !
CommerciĂŤle, niet gouvermentele, ruimtevaart is eindelijk een feit geworden dankzij de lancering van de Dragon capsule. Bron: SpaceX / NASA.
003
Hoofdartikel Kris Christiaens
D rag on - E en n i eu w ti j d perk breekt aan i n d e ru i m tevaart Foto - SpaceX is een Amerikaans
bedrijf voor ruimtetransport, gevestigd in Hawthorne, CaliforniĂŤ. Het ontwikkelde de Falcon 1 - en Falcon 9-raketten, met het doel deze te gebruiken als herbruikbare lanceerraketten. Het ontwikkelt ook het Dragon-ruimtetuig dat met Falcon 9-raketten in een baan om de aarde kan gebracht worden. SpaceX ontwerpt, test en produceert de meeste onderdelen zelf, waaronder de Merlin-, Kestrel-, en Draco-raketmotoren. Meer weten over dit thema ?
www.spacex.com
004
005
Foto - Op 22 mei 201 2 werd de eerste
Dragon-capsule gelanceerd met als bestemming het International Space Station. Op 24 mei werd deze capsule aan het ISS gekoppeld door AndrĂŠ Kuipers. Meer weten over dit thema ?
www.spacex.com
006
Foto - "De koppeling van Dragon is het operationele hoogtepunt in mijn missie. Maar het is ook een mijlpaal voor de internationale ruimtevaart. Dit is de eerste keer dat een commercieel ruimtevaartuig het ISS bereikt en aankoppelt. Daarmee is in zekere zin een nieuw tijdperk begonnen." Andre Kuipers. Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
007
Kortnieuws Astrofysici van de Western University in Canada hebben het ontstaan van bruine dwergen mogelijk ontraadseld. Bruine dwergen zijn 'mislukte' sterren: gasbollen die niet zwaar en heet genoeg zijn om kernfusiereacties van waterstof op gang te brengen. Hun bestaan werd tientallen jaren geleden al voorspeld, maar pas sinds de jaren negentig zijn er in totaal een paar honderd ontdekt. Hoe ze ontstaan is echter niet duidelijk. In een publicatie in The Astrophysical Journal worden nu resultaten gepresenteerd van gedetailleerde computersimulaties, waaruit blijkt dat bruine dwergen kunnen ontstaan in de 'nasleep' van de vorming van gewone sterren. Pasgeboren protosterren worden vaak omgeven door een platte, ronddraaiende schijf van gas en stof, waarin uiteindelijk ook planeten kunnen ontstaan. De computersimulaties laten nu zien dat grotere verdichtingen in deze schijf door onderlinge zwaartekrachtsstoringen de ruimte in geslingerd kunnen worden, zelfs nog vóórdat ze echt volledig zijn samengetrokken tot een bruine dwerg. Bron: NU / 01 -05-201 2. In een oude ster die deel uitmaakt van de 'halo' - het ijle buitengebied - van ons Melkwegstelsel zijn de elementen arsenicum en selenium ontdekt. Het is voor het eerst dat deze middelzware elementen in een ster op leeftijd zijn aangetroffen. Bij de oerknal, die het ontstaan van ons heelal inluidde, ontstonden alleen de lichte elementen waterstof, helium en (een beetje) lithium - atoomnummers 1 tot en met 3. Alle zwaardere elementen zijn later in het inwendige van sterren geproduceerd. Lichte sterren, zoals onze zon, kunnen waterstof en helium omzetten in elementen tot en met zuurstof (atoomnummer 8). Alle overige elementen zijn door veel zwaardere sterren geproduceerd. Dat laatste geldt dus ook voor het arsenicum (33) en selenium (34) dat astronomen, samen met 43 andere hebben gedetecteerd in het spectrum van de 1 2 miljard jaar oude ster HD 1 6061 7. Buiten ons zonnestelsel is deze combinatie van elementen nooit eerder in één en hetzelfde object waargenomen. Bron: NU / 01 -05-201 2. Sterrenkundigen hebben gezien hoe een superzwaar zwart gat in de kern van een sterrenstelsel op bijna drie miljard lichtjaar afstand van de aarde een ster heeft verschalkt. Met de Pan-STARRS telescoop op Hawaii werd in het voorjaar van 201 0 een langdurige licht'flits' waargenomen, veroorzaakt doordat de ster uiteen werd gerukt door de getijdenkrachten van het zwarte gat. Uit de metingen, die deze week gepubliceerd worden in Nature , blijkt dat het om de heliumrijke kern van een rode reuzenster ging, die ongeveer even zwaar was als de zon. De waterstofrijke mantel van de ster moet bij een eerdere ontmoeting met het zwarte gat al zijn losgerukt. Het zwarte gat is drie miljoen keer zo zwaar als de zon. De astronomen, die ook waarnemingen van de ruimtetelescoop GALEX en van de MMTtelescoop in Arizona gebruikten, wisten nauwkeurig te bepalen wanneer de ster uiteen is gerukt: 76 dagen vóórdat de langgerekte
lichtflits op 1 2 juli 201 0 zijn maximale helderheid bereikte, ofwel op 27 april. Bron: NU / 02-05-201 2. De Poolster, ook bekend als Polaris, verliest mogelijk meer massa dan gedacht. Dat meldt de website van het tijdschrift Earth. Dat er met de Poolster iets bijzonders aan de hand is, is al meer dan anderhalve eeuw bekend. De ster varieert met een periode van vier dagen een beetje in helderheid. En dat komt doordat hij afwisselend een beetje uitzet en weer inkrimpt. Met dit gedrag valt de Poolster in de categorie van de cepheïden - relatief zware sterren die tegen het einde van hun leven instabiel worden. Uit waarnemingen van recentere datum blijkt dat de ster geleidelijk steeds trager is gaan pulseren, al vindt er soms ook een kleine versnelling plaats. En ondertussen verliest hij ook materie. Astronomen van de universiteit van Bonn en twee Amerikaanse instituten denken dat dit massaverlies wel eens heviger zou kunnen zijn dan aanvankelijk werd ingeschat. Zij komen tot die conclusie, omdat de computermodellen die op basis van de bekende eigenschappen van de Poolster zijn gemaakt een ander verloop van zijn pulseergedrag voorspellen dan de waarnemingen laten zien. Door het massaverlies in het model een beetje op te schroeven, kon dit verschil echter worden weggewerkt. Als de Poolster jaarlijks ongeveer één aardmassa aan materie uitstoot, stemmen theorie en waarnemingen goed overeen. Bron: NU / 03-05-201 2. Amerikaanse onderzoekers hebben een nieuwe aanwijzing gevonden dat de atmosfeer van de planeet Mars ooit veel minder ijl en droog was dan nu. Het bewijsstuk is een overblijfsel van een oude vulkaanuitbarsting dat door het Marswagentje Spirit is bekeken. Ruwweg drieënhalf miljard jaar geleden werden bij een vulkaanuitbarsting op Mars stukken gesmolten gesteente de lucht in geblazen. Eén van die 'vulkanische bommetjes' plofte neer in de buurt van de latere landingsplaats van Spirit, stolde en bleef tot op de dag van vandaag in zijn eigen kuiltje liggen. Aan de hand van foto's die Spirit heeft gemaakt, hebben de wetenschappers de grootte, diepte en vorm van het kuiltje gemeten. Ook werd gekeken naar de bodemgesteldheid ter plaatse. Vervolgens hebben de onderzoekers deze bodem zo goed mogelijk nagebootst en deeltjes van verschillende materialen (glas, gesteente en staal) met verschillende snelheden laten inslaan. Daarbij werd ook het vochtigheidsgehalte van de bodem gevarieerd van kurkdroog tot doorweekt. Uit het onderzoek blijkt dat het kuiltje op Mars het best kan worden nagebootst in een natte bodem. Ook werd vastgesteld dat de vulkanische bom met een snelheid van minder dan 40 meter per seconde moet zijn ingeslagen. Die pieksnelheid is alleen verklaarbaar als de dichtheid van de Marsatmosfeer destijds minstens twintig keer zo hoog was als nu. Bron: NU / 04-05-201 2.
Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be
Voordracht : Op weg met EXOmars door Sofie Delanoye Mars heeft nog lang niet al zijn geheimen onthuld. Daarom besloten ESA en NASA de handen in elkaar te slaan voor een gezamenlijk exploratieprogramma. ExoMars was geboren. Het ExoMars programma bestaat uit twee missies. De eerste missie met lancering voorzien in 201 6 bestaat uit een orbiter met een lander module. De tweede missie is een rovermissie met lancering in 201 8. Het doel is een antwoord te vinden op vragen zoals: “Is er leven (geweest) op Mars?”, “Waar komt het onlangs gedetecteerde methaan vandaan?”, enz. Bovendien zal de missie ook een aantal nieuwe technologieën uittesten die het mogelijk moeten maken om tegen de jaren 2020 stalen van Mars naar de Aarde te brengen. België heeft de eer als enige Europees land een instrument te ontwikkelen voor de 201 6 missie. De overige vier instrumenten aan boord van de ExoMars Orbiter zijn Amerikaans. NOMAD, zoals de Belgische bijdrage heet, zal de atmosfeer van Mars onderzoeken... Datum: Vrijdag 22 juni 201 2. 20.30 uur t/m 22.30 uur. Toegang: GRATIS. Locatie: Openbare bibliotheek Kris Lambert, Wellingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B).
Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten via ...
redactie@aegvzw.be
009
Rubriek
Lan ceri n g i n d e ki j ker
S h i zu ku & Ari ran g 3
Kris Christiaens
Info - Kris Christiaens is al sinds
jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Door zijn gedrevenheid en kennis over ruimtevaart werd hij enkele jaren terug medebeheerder van de populaire websites Spacepage en Belgium In Space. Daarnaast schrijft Kris Christiaens ook artikelen voor het maandblad van de Vereniging Voor Sterrenkunde en werd hij in 201 0 secretaris van de Astro Event Group vzw.
Foto - Volgens Noord-Korea zou de
01 0
draagraket Unha-3 een waarnemingssatelliet in een baan rond de aarde brengen. Met dat plan zou de 1 00ste verjaardag van de als stichter van de staat en "eeuwige president" vereerde Kim Il Sung morgen gevierd worden. De Verenigde Staten, Zuid-Korea en Japan zagen in de lancering evenwel een verborgen test van een intercontinentale raket, die een kernkop kan dragen. Bron: AFP. Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
011
Foto - Ondanks fel protest van de
Westerse wereld heeft Noord-Korea gisteren toch een lange afstandsraket gelanceerd. Die lancering verliep niet volgens plan en na nog geen twee minuten in de lucht stortte de raket de zee in. Bron: AFP. Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
01 2
Artikel
Groningen krijgt 3D full-dome theater andere bij verschillende biologische processen vrijkomt.
Redactioneel
Foto - Melkzuur is een stof die onder
Het is dit zuur, dat verzuurde melk haar zure smaak geeft en dat zich bij zware inspanning door anaerobe afbraak van suiker ophoopt in de spieren en daar voor tijdelijke spierpijn zorgt. In neutraal en basisch milieu (pKa = 3,85), dus ook in het lichaam, dissocieert melkzuur tot een negatief geladen lactaation en twee positief geladen waterstofionen. De verzuring is niet het gevolg van lactaat. Lactaat is namelijk een substraat dat kan gebruikt worden om glucose te vormen in de lever via de gluconeogenese. De verzuring in de spieren is het gevolg van een ophoping van Hatomen die niet meer gebufferd kunnen worden door waterstofcarbonaat. Meer weten over dit thema ?
www.e-gezondheid.be
01 3
Artikel Red. / IPS
C en traal Am eri ka d roog t verd er u i t . . . Foto - Verwoestijning (of woestijn-
vorming) is een term die gebruikt wordt voor zowel het oprukken of zich uitbreiden van een woestijn, als het ontstaan van nieuwe woestijngebieden. Deze ontwikkelingen kunnen zowel klimatologische als menselijke oorzaken hebben. Meer weten over dit thema ?
www.ipcc.ch
01 4
Artikel
Veel bezoekers op d e As tron ki j kd ag zoek in Nederland is het Nederlands instituut voor radioastronomie (in het Engels: Netherlands Institute for Radio Astronomy), een organisatie die zich bezighoudt met onderzoek en ontwikkeling op astronomisch gebied. ASTRON houdt zich vooral bezig met de ontwikkeling van instrumentatie en faciliteiten voor de radioastronomie en het bouwen van de infrastructuur daarvoor. Het is een vrij internationaal gerichte organisatie en zij heeft nauwe contacten met het bedrijfsleven. Het grootste gedeelte van de kantoren bevindt zich nabij Dwingeloo op de locatie van de Dwingeloo Radio Telescoop, gemeente Westerveld, in noordoost Nederland. ASTRON opereert onder de paraplu van NWO de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Meer weten over dit thema ?
ASTRON
Info - ASTRON of ASTRonomisch Onder-
www.astron.nl
01 5
Rubriek
E u ropean S ou th ern Obs ervatory
VI S TA s u rveytel es coop i n s pecteert M 55 bol h oop
Rodrigo Alvarez
Info - De Europese Zuidelijke Sterren-
wacht is een Europese organisatie die zich bezighoudt met astronomisch onderzoek. Het hoofdkantoor is gevestigd in Garching, nabij München. De ESO beheert twee sterrenwachten in Chili, een op La Silla, ten oosten van La Serena, de ander op Paranal, ten zuiden van Antofagasta. Op Paranal bevindt zich de Very Large Telescope (VLT). Op dit moment wordt een derde faciliteit gebouwd op de hoogvlakte van Chajnantor, op 5000 m hoogte, in de buurt van San Pedro de Atacama, waar de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) zal verrijzen. Contact - Rodrigo Alvarez, Koninklijk Planetarium. E-mail: eson-belgium@eso. org.
Foto - Een bolvormige sterrenhoop (of
01 6
bolhoop) is een bolvormige groep sterren die rond een melkwegstelsel draait (zoals een satelliet). Bolhopen hangen goed aaneen door zwaartekracht – vandaar hun typische bolvorm – en zijn zeer dicht (relatief gezien) in de buurt van hun kern. Hierdoor komen sterren soms heel dicht bij elkaar. Enkele zeer exotische stersoorten (blauwe achterblijvers, milliseconde-pulsars en lichte röntgendubbelsterren (LMXB's)) komen veel meer voor in bolvormige sterrenhopen. Bolvormige sterrenhopen bestaan meestal uit honderdduizenden oude sterren, vergelijkbaar met het centrum van een spiraalstelsel, maar beperkt tot een volume van slechts enkele kubieke parsecs. Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
01 7
http://pda.empulsiv.de/index.php
Rubriek
D e boekbes preki n g Redactioneel
Zin om een door ons aangeleverd gloednieuw sterrenkundig en / of ruimtevaartgericht boek te lezen en kort te bespreken ? Neem dan contact op met de redactie via redactie@aegvzw.be.
01 9
Kortnieuws Met een ruimteschip vertrekken vanaf een normale landingsbaan. Britse ingenieurs zijn begonnen met het testen van een nieuwe startmotor voor de ruimtevaart die dat mogelijk moet maken. Een ruimteschip met een dergelijke motor moet kunnen opstijgen als een straaljager, waarna pas hoog in de atmosfeer de raketten zouden worden aangezet, zo meldden diverse Britse media. Als de tests succesvol zijn, is er 250 miljoen pond sterling (ruim 300 miljoen euro) nodig voor de verdere ontwikkeling. In juli wordt het prototype gepresenteerd op de Farnborough International Air Show, een belangrijk evenement voor de luchtvaartsector. Bron: ANP / 02-05-201 2. De eerstvolgende grote wetenschappelijke ruimtemissie van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA is een onbemande vlucht naar de ijsmanen van de reuzenplaneet Jupiter. JUICE (JUpiter ICy moons Explorer) is woensdag geselecteerd door ESA's wetenschappelijke programmacommissie. JUICE zal in 2022 gelanceerd worden met een Ariane 5raket vanaf de Europese lanceerbasis in Kourou, Frans-Guyana. In 2030 komt de ruimtesonde bij Jupiter aan, waar hij één keer langs de grote maan Callisto en twee keer langs de ijsmaan Europa zal vliegen. Daarna wordt JUICE in 2032 in een omloopbaan rond Ganymedes gebracht, de grootste planeetmaan in het zonnestelsel, en de enige met een eigen magnetisch veld. JUICE moet onder andere informatie leveren over de inwendige structuur van de drie Jupitermanen, die mogelijk alle drie een ondergrondse oceaan van vloeibaar water hebben. De ruimtevlucht is de eerste grote missie in het Europese programma Cosmic Vision 201 5-2025. Bron: NU / 02-05-201 2. Het einde van de ruimtereis van André Kuipers is in zicht. Drie nieuwe bemanningsleden vertrekken dinsdagochtend naar zijn onderkomen, het internationale ruimtestation ISS. Zij lossen de Nederlander en zijn twee collega's aan boord af. Na een paar inwerkweken keren die op 1 juli terug op aarde. De drie nieuwkomers zijn de Russen Gennadi Padalka en Sergej Revin en de Amerikaan Joe Acaba. Zij worden gelanceerd vanaf de ruimtebasis Bajkonoer in Kazachstan. Donderdag komen ze aan bij het ISS, waar ze tot september verblijven. Padalka, Revin en Acaba zouden aanvankelijk eind maart al de ruimte in gaan, maar Rusland ontdekte in januari een lek in hun Sojoezcapsule. Daarom moest een nieuwe raket worden gebouwd. De lancering werd zes weken uitgesteld, en daardoor ook de terugkeer van Kuipers. Kuipers ging op 21 december de ruimte in. Geen Nederlander is ooit zo lang in een baan rond de aarde geweest. De geboren Amsterdammer heeft tientallen wetenschappelijke experimenten uitgevoerd in het ISS. Ook zette hij zich in om kinderen enthousiast te maken voor ruimtevaart en wetenschap. Bron: 1 4-05-201 2. Schotse ingenieurs willen de toekomst van duurzame energie veiligstellen door in de
ruimte gewonnen zonne-energie op Aarde beschikbaar te maken. Wetenschappers van de Universiteit van Strathclyde in Glasgow hebben een nieuwe techniek getest waarmee energie die zonnepanelen in de ruimte opwekken naar de Aarde kan worden gezonden met behulp van lasers of microgolfstraling. Het opwekken van zonne-energie in de ruimte heeft veel voordelen ten opzichten van het plaatsen van zonnepanelen op Aarde. Het grootste voordeel is wellicht dat zonnepanelen in de ruimte niet afhankelijk zijn van het dag-nachtritme. Een satelliet met zonnepanelen kan immers zo geplaatst worden dat de zon er 24 uur per dag op schijnt. Daarnaast is de intensiteit van de zonnestralen in de ruimte intensiever en dus energierijker. Dit komt doordat de moleculen in de Aardse atmosfeer een deel van de zonnestraling absorberen en weerkaatsen. En uiteraard heeft bewolking ook negatieve gevolgen voor de opwekking van zonneenergie op Aarde. Maar ook aan het opwekken van zonne-energie in gebieden waar de omstandigheden gunstig zijn, zoals de Sahara, kleven moeilijkheden. Vooral het transport van de energie naar gebieden waar het nodig is vormt een probleem. De in de ruimte gewonnen energie kan daarentegen gemakkelijk naar elke plek op de wereld gestraald worden. In eerste instantie zullen kleine satellieten gelanceerd worden die genoeg energie produceren om een klein dorp van stroom te voorzien. Het doel is echter een groot bouwwerk de ruimte in te brengen die in de stroomvoorziening van een grote stad kan voorzien. Om het bouwen van een dergelijke ruimteconstructie mogelijk te maken, ontwikkelden wetenschappers van dezelfde universiteit een zogenoemd ruimteweb. Dit werd vorige maand vanaf de poolcirkel gelanceerd. Bron: NU / 1 2-05-201 2. De Europese microsatelliet Proba-1 , een experimentele satelliet voor aardobservatie, is weer volop in bedrijf nadat hij een 'oogoperatie' heeft ondergaan. Proba-1 werd op 22 oktober 2001 gelanceerd als een technologische demonstratiemissie voor autonome 'besturing', met een geplande levensduur van vijf jaar. De kubusvormige satelliet, kleiner dan een vierkante meter, bleek een groot succes, en leverde foto's en meetgegevens voor onderzoekers van over de gehele wereld. Als gevolg van de inwerking van kosmische straling raakten de zogeheten stervolgers echter onklaar. Die instrumenten zijn nodig voor de (autonome) oriëntatie van de kunstmaan. Dankzij nieuwe software, ontwikkeld door de Technische Universiteit Denemarken, zijn de stervolgers sinds kort echter weer in staat om onderscheid te maken tussen echte sterren en 'hot pixels', veroorzaakt door kosmische straling. 1 4-05-201 2.
Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be
Voordracht : Ingenieur vanaf ... RVO-Society organiseert ook dit jaar weer het Zomerkamp “Ingenieur vanaf 1 3” van 1 6 tot 20 juli 201 2 en van 6 tot 1 0 augustus 201 2. Jongeren die starten in het 6de leerjaar tot het 2de middelbaar mogen er LEGO-treintjes elektronisch manipuleren, zodat de trein zijn lichten in het donker aansteekt, voor een obstakel stopt of toetert naar een object op het spoor. Tussendoor staan er ook leuke randactiviteiten op het programma, zoals zelf een luidspreker leren maken, solderen, een spannende schattenjacht, een avontuurlijke vlottentocht, ... Voor jongeren die starten in het 3de middelbaar tot het 5de middelbaar is er een Zomerkamp “Ingenieur vanaf 1 5” van 20 tot 24 augustus. De jongeren leren - aan de hand van LEGO-treintjes via software echt programmeren. Datum: 1 6 t/m 20 juli en 6 t/m 1 0 augustus. Prijs: 90,00 euro. Locatie: ESAT, Katholieke Universiteit Leuven, Kasteelpark Arenberg 1 0, B-3001 Heverlee.
Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten via ...
redactie@aegvzw.be
021
Artikel Kris Christiaens
Wat i s een Ven u s overg an g ? Info - ASTRON is het Nederlands
instituut voor radioastronomie, onderdeel van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). ASTRON stelt zich ten doel om ontdekkingen op het gebied van radioastronomie mogelijk te maken middels het ontwikkelen van nieuwe en innovatieve technieken, het exploiteren van topklasse radioastronomische faciliteiten en het doen van fundamenteel astronomisch onderzoek. Meer weten over dit thema ?
www.astron.nl
022
Foto - Als de aarde en Venus op
dezelfde plek in hun baan om de zon staan, staan ze in principe niet in ÊÊn lijn met de positie van de zon. De baan van Venus vertoont namelijk een helling van 3.4° met de baan van de aarde, dus passeert schijnbaar boven of onder de zon in de hemel. Een Venusovergang gebeurt als de twee planeten vrijwel in conjunctie staan, maar als ook hun banen elkaar kruisen gezien vanuit de zon. Vanaf de zon gezien verduistert Venus tijdens de overgang het naar de zon teruggekaatste licht van de aarde. Meer weten over dit thema ?
www.venusovergang.be
023
Rubriek
Obs ervatori a werel d wi j d
2 , 56m N O T - La P al m a
Philip Corneille MSc FBIS
Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Interplanetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.
Foto - De auteur naast de Cassegrain
024
focus onderaan de 2,56 m NOT. Bemerk de nummering ter hoogte van de hoofdspiegel cel. Bron: Philip Corneille. Foto - De 43 ton zware 2,56 m Nordic Optical Telescope in z’n alt-azimutale montering. Bron: Philip Corneille. Meer weten over dit thema ?
www.not.iac.es
025
Foto - De auteur nabij de 2382 m hoog
gelegen NOT op de ORM sterrenwacht van het Canarische eiland La Palma. Bron: Philip Corneille. Foto - De NOT met op de voorgrond apparatuur om de hoofdspiegel te simuleren en te transporteren voor de tweejaarlijkse hercoating / aluminisering. Bron: Philip Corneille. Meer weten over dit thema ?
www.not.iac.es
026
027
Artikel Hugo Van Den Broeck
VS RU G m et i n fos tan d op ATT m es s e
028
Info - De werkgroep Kijkerbouw is actief binnen de werking van de UGentVolkssterrenwacht Armand Pien. Elke woensdag (buiten de schoolvakanties) komt de werkgroep Kijkerbouw bijeen tussen 1 7 uur en 22 uur in de kelder van de S9 dat gelegen is op de SterreCampus van de Universiteit Gent. Een bezoek brengen aan de werkgroep Kijkerbouw in Gent kan steeds maar gelieve dan wel eerst een afspraak te maken.
Artikel
D e Ven u s overg an g kom t er aan . . . deze speciale hemelse gebeurtenis op de voet voor u volgen. Raadpleeg daarom regelmatig onze onderstaande websites. Bent u van de pers en wenst u meer informatie ? Contacteer ons dan via redactie@aegvzw.be. Meer weten over dit thema ?
Redactioneel
Info - Onze vereniging zal, zoals steeds,
www.spacepage.be
029
Kortnieuws Met de Japanse 8,2-meter Subaru-telescoop op Mauna Kea, Hawaii, is een protocluster van sterrenstelsels ontdekt op een afstand van 1 2,7 miljard lichtjaar van de aarde. Dat betekent dat de cluster-in-wording al bestond toen het heelal nog maar ca. één miljard jaar oud was. De ontdekking is gepubliceerd in The Astrophysical Journal. Sterrenstelsels zoals ons eigen Melkwegstelsel zijn gegroepeerd in clusters en superclusters. Hoe deze groteschaalstructuur van het heelal precies is ontstaan, is niet goed bekend. De ontdekking van clusters in de prille jeugd van het heelal kan dan ook bijdragen aan een beter begrip van dat proces. De vorming van clusters heeft in elk geval op de een of andere manier invloed op de eigenschappen van de sterrenstelsels die erin voorkomen: sterrenstelsels in clusters zijn in het algemeen bijvoorbeeld zwaarder dan sterrenstelsels die géén deel uitmaken van grote clusters. De protocluster werd ontdekt in het Subaru Deep Field, een klein gebiedje aan de sterrenhemel dat zeer gedetailleerd is bestudeerd met de Japanse reuzentelescoop. De sterrenstelsels in de verre protocluster verschillen niet noemenswaard van de sterrenstelsels in de omgeving. Dat doet vermoeden dat de invloed van een cluster op de stelsels die erin voorkomen zich pas in een later stadium doet voelen. Bron: NU / 05-05-201 2. Japanse astronomen hebben een stofschijf rond een andere ster ontdekt die opmerkelijk veel kwarts bevat. Het gaat om de ster HD 1 5407A, op 1 80 lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Perseus. Uit waarnemingen met de Japanse infrarood-kunstmaan AKARI bleek al dat de ster omgeven moet worden door een stoffige schijf. Metingen met de Amerikaanse Spitzer Space Telescope wezen uit dat de schijf ongeveer 1 00 biljoen ton kwarts moet bevatten, geconcen-treerd op een afstand van ongeveer 1 50 miljoen kilometer van de ster - de afstand tussen de zon en de aarde. Dergelijke stofschijven ontstaan door onderlinge botsingen van zogeheten planetesimalen - de eerste samenklonteringen van materie in een protoplanetarie schijf. Planetesimalen vormen de bouwstenen van planeten. Omdat het stof rond HD 1 5407A zoveel kwarts bevat, moeten de planetesimalen rond de ster ook kwartsrijk zijn. Dat doet vermoeden dat zich rond deze ster aardachtige planeten hebben gevormd ook in de mantel van de aarde komt veel kwarts voor. De nieuwe metingen zijn op 20 april gepubliceerd in Astrophysical Journal Letters. Bron: NU / 05-05-201 2. Planetenstelsels die zware gasvormige reuzenplaneten in kleine omloopbanen bevatten zogeheteh 'hete Jupiters' - bevatten geen leefbare aarde-achtige planeten. Die conclusie trekt een team van astronomen onder leiding van Alan Boss van het Carnegie Institution for Science in Washington in een artikel in de Proceedings of the National Academies of Sciences. De eerste exoplaneten die vanaf 1 995 zijn ontdekt, waren bijna allemaal hete Jupiters. Vermoedelijk gaat het om reuzenplaneten die op grotere afstand van hun
moederster zijn ontstaan, maar al snel na hun geboorte naar binnen migreerden. Pas later, onder andere door de ruimtetelescoop Kepler, werden er ook planetenstelsels ontdekt waarin kleine, aarde-achtige planeten voorkomen in de bewoonbare zone van hun moederster. Boss en zijn collega's hebben nu bij 63 planetenstelsels met hete Jupiters gezocht naar de aanwezigheid van kleinere, aarde-achtige planeten. Voor het bestaan daarvan werden geen aanwijzingen gevonden. In stelsels met 'warme Jupiters' (gasreuzen op iets grotere afstanden van hun moederster) en 'hete Neptunussen' (lichtere gasplaneten op kleine afstand van hun ster) werden wél aanwijzingen gevonden voor het bestaan van kleinere, lichtere planeten. De voorlopige conclusie luidt dat de migratie van Jupiter-achtige reuzenplaneten een pasgeboren planetenstelsel zo sterk kan verstoren dat eventuele kleinere, aarde-achtige planeten het stelsel uit geslingerd worden. Bron: NU / 07-05-201 2. Met NASA's infraroodsatelliet Spitzer is voor het eerst licht van een relatief kleine planeet buiten ons zonnestelsel waargenomen. De planeet, die om de nabije ster 55 Cancri draait en zelf 55 Cancri e wordt genoemd, is onleefbaar heet. 55 Cancri is twee keer zo groot en acht keer zo zwaar als onze planeet, maar kleiner dan een reuzenplaneet als Neptunus. Hij valt daarmee in de categorie van de 'superaardes'. Het was astronomen al gelukt om, met Spitzer en andere telescopen, te onderzoeken hoe het licht van 55 Cancri verandert wanneer de planeet voor deze ster langs schuift. Infraroodlicht Nu is echter ook rechtstreeks het infraroodlicht van de planeet zelf waargenomen. Uit de waarneming blijkt onder meer dat zijn oppervlak donker is en dat de temperatuur aan de dagzijde kan oplopen tot meer dan 1 700 graden. Vermoed wordt dat 55 Cancri e het restant is van een Neptunusachtige reuzenplaneet, waarvan een groot deel is 'weggekookt'. Bron: NU / 09-05-201 2. Wetenschappers hebben, met behulp van het California Institute of Technology (Caltech), onomstotelijk vastgesteld dat de zandduinen op de planeet Mars net zo snel 'wandelen' als hun aardse tegenhangers (Nature, 1 0 mei). Daarover bestond enige twijfel, omdat sommige wetenschappers dachten dat de Marsatmosfeer te ijl is om winden te produceren die zand kunnen verplaatsen. Met de door Caltech ontwikkelde software zijn nu detailrijke opnamen van het duinlandschap Nili Patera geanalyseerd, die verspreid over een periode van 1 05 dagen door de Mars Reconnaissance Orbiter zijn gemaakt. Daarbij is vastgesteld dat sommige ribbels in die tijd meer dan vier meter zijn opgeschoven, wat bijdraagt aan de globale beweging van de zandduinen. In dit opzicht lijken de duinen van Nili Patera op zandduinen als die in de droge Victoriavallei op Antartica. Wat het Marszand in beweging brengt, is echter nog onduidelijk. Bron: NU / 1 0-05-201 2.
Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be
Voordracht : Onze buurplaneten Venus en Mars door Frank Deboosere Vanavond behandelt Frank Deboosere in zijn multimediavoorstelling de twee buren van de Aarde, de planeten Venus en Mars. Hoewel het sterrenkundig gesproken heel nabije werelden zijn, verschillen ze enorm van de Aarde. Beide planeten zijn al meerdere keren door onbemande ruimtetuigen en robots bezocht, waardoor wij steeds meer over hen te weten zij gekomen. Frank schetst een stand van zaken. En ook geeft hij een idee van hoe het zou aanvoelen om een dagje door te brengen op Venus en Mars. Omdat we aan het begin van de zomer zitten duren de dagen lang en de nachten kort. Bijgevolg zal het waarneemgedeelte zich vooral toespitsen op de Zon, en later ook op de Maan en de planeten Saturnus en Mars. Datum: Vrijdag 29 juni - 1 9.30 uur tot 22.00 uur. 6,00 euro. Locatie: Volkssterrenwacht Mira, Abdijstraat 22, 1 850 Grimbergen (B). Info: www.mira.be.
Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten via ...
redactie@aegvzw.be
031
Rubriek EumetSat
As trofoto van d e m aan d
032
Info - Mars is vanaf de zon geteld de
vierde planeet van ons zonnestelsel, om de zon draaiend in een baan tussen die van de Aarde en Jupiter. De planeet is kleiner dan de Aarde en met een (maximale) magnitude van -2,9 minder helder dan Venus en meestal minder helder dan Jupiter. Mars wordt wel de rode planeet genoemd maar is in werkelijkheid eerder okerkleurig. De planeet is vernoemd naar de Romeinse god van de oorlog. Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
033
Rubriek
Am ateu r-as tron oom i n d e ki j ker
Philip Corneille MSc FBIS
E d wi n P o t t i l l i u s Info - Amateurastronomie is een onder-
deel van de astronomie dat door amateurs wordt beoefend. Hoewel de meeste amateurastronomen hun hobby uitvoeren voor hun plezier en om hun persoonlijke kennis uit te breiden is astronomie tevens ĂŠĂŠn van de weinige takken van wetenschap waar amateurs een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de wetenschappelijke kennis over het heelal, met name op het terrein van veranderlijke sterren, waarnemingen van planetoĂŻden en sterbedekkingen door de maan. Op deze terreinen kunnen professionele astronomen niet de tijd en de middelen besteden waar amateurs met bescheiden middelen en mobiliteit juist wel veel nuttige waarnemingen kunnen doen... Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
034
035
Artikel Jeroen Geuens
Tweet j ezel f d e ru i m te i n Foto - De activiteit bij het gebruiken van
Twitter heet twitteren (of tweeten), dat kwetteren betekent. Het logo van Twitter is een vogeltje. Twitteren komt neer op in real time communiceren via een microweblog op een pc, mac of gsm, smartphone of andere mobiele apparaten met een internetaansluiting. Door de combinatie van webloggen met instant messaging wordt het microblogging genoemd. Meer weten over dit thema ?
www.twitter.com
036
Rubriek
Lan ceeroverzi ch t van d e m aan d Uur (GMT)
Raket
Lanceerbasis
Vracht
Gewicht
Land
Baan
Doel
04-05-201 2
1 8.42 uur
Atlas-5 (531 )
Cape Canaveral
AEHF-2 (USA235)
61 68 Kg
USA
GEO
Mil. Com.
06-05-201 2
07.1 0 uur
CZ-2D
Jiuquan
Tianhui 1 B
? Kg
China
LEO
Aardobservatie
1 0-05-201 2
07.06 uur
CZ-4B
Taiyuan
Yaogan 1 4 TianTuo 1
2.700 Kg 9 Kg
China China
LEO LEO
Spionage Technologie
1 5-05-201 2
07.01 uur
Sojoez-FG
Bajkonoer
Sojoez-TMA 04M
7.1 50 Kg
Rusland
LEO
ISS expedition 31 crew
1 5-05-201 2
22.1 3 uur
Ariane 5 ECA
Kourou
1 7-05-201 2
1 4.05 uur
Sojoez-U
Plesetsk
4.528 Kg 2.969 Kg 6.600 Kg
Japan Vietnam Rusland
GEO GEO LEO
Communicatie Communicatie Spionage
1 7-05-201 2
1 6.39 uur
H-2A 202
Tanegashima
1 7-05-201 2 22-05-201 2
1 9.1 2 uur 07.44 uur
Proton-M Briz-M Falcon 9
Bajkonoer Cape Canaveral
26-05-201 2 29-05-201 2
1 5.56 uur 07.31 uur
CZ-3B/E CZ-4C
Xichang Taiyuan
JCSat 1 3 VINASAT 2 Yantar-4K2M (Cosmos 2480) GCOM-W1 KOMPSat-3 SDS 4 Horyu 2 Nimiq 6 Dragon C2 Celestis 11 Chinasat 2A (ZX 2A) Yaogan 1 5
1 .990 Kg 800 Kg 50 Kg 7 Kg 4.500 Kg 4.700 Kg 1 Kg 5.300 Kg 1 .040 Kg
LEO Japan LEO Zuid-Korea LEO Japan LEO Japan GEO Canada LEO USA LEO USA GEO China 1 200 x 1 200 Km China
Kris Christiaens
Datum
Aardobservatie Aardobservatie Technologie Technologie Communicatie ISS bevoorrading Ruimte-begrafenis Communicatie Aardobservatie
Verklarende woordenlijst GEO LEO Mil. Com.
Geostationary Earth Orbit Low Earth Orbit Militaire Communicatiesatelliet
â– Mislukte lancering
037
Rubriek
E u rop e a n S p a ce Ag e n cy
P roba 1 weer d e ou d e n a oog operati e Info - De Europese Ruimtevaart-organi-
satie ESA houdt zich in Europees verband bezig met projecten op het gebied van ruimtevaart, onderzoek van de Aarde, ruimteonderzoek, ontwikkeling van op satellietsystemen gebaseerde techno-logieĂŤn en de bevordering van de Europese economie. Door bundeling van financiĂŤle en intellectuele bronnen is de ESA in staat projecten te realiseren die voor afzonderlijke lidstaten onbereikbaar zijn. De ESA werkt ook nauw samen met Europese (DLR, NLR, CNES etc.) en internationale ruimtevaartorganisaties (waaronder de NASA, Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) en de Indian Space Research Organisation (ISRO)). De ESA is onder andere verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de Arianeraketten waarmee kunstmanen in de ruimte worden gebracht. De ESA is in 1 975 ontstaan uit de European Space Research Organization (ESRO) en de European Launcher Development Organisation (ELDO). De ESRO leverde aanvankelijk raketten en satellieten voor deelnemende landen en had haar eerste lanceringen op 6 en 9 juli 1 964.
038
039
Nar.!.. E V J I R H L I N S C tsen beschikba
SNNog Eslechts vier plaa
Kortnieuws In gebieden met veel industriële vervuiling zorgen zwevende deeltjes ’s zomers voor zwaardere onweerscomplexen. Deze versterken op hun beurt de opwarming. Een team van Amerikaanse en Israelische klimaatwetenschappers zegt dit fenomeen op rustige zomerdagen waar te nemen boven China. Donderkoppen zouden het extra opwarmende effect alleen leveren wanneer er weinig wind staat. Zo heeft luchtvervuiling geen meetbaar effect op de energiebalans van onweerswolken bij actieve koufronten. Het onderzoek kan van belang zijn omdat de invloed van veranderende wolkpatronen op klimaatverandering nog relatief slecht wordt begrepen, en daarmee een onzekere factor is in het berekenen van de verwachte mondiale temperatuurstijging. Luchtvervuiling kan wolkvorming bespoedigen doordat het de concentratie aërosolen verhoogt. Wanneer waterdamp met deze zwevende deeltjes in contact komt, kan het condenseren tot kleine druppeltjes, waaruit wolken bestaan. Van mist en andere gelaagde bewolking is bekend dat het relatief veel zonlicht reflecteert en daarmee, met name overdag, afkoeling kan veroorzaken. Maar volgens de onderzoekers is de invloed van verticaal ontwikkelde wolken, met name grote onweerswolken, nog niet goed begrepen. Mondiale klimaatmodellen zouden een te lage driedimensionale resolutie hebben om de complexe klimaatinvloed te kunnen nabootsen.Met hun eigen speciale wolkenmodel kan de complexe invloed van deze vaak kilometershoge wolken op verschillende luchtlagen echter wel goed worden bekeken. Onweerswolken en andere zomerse buiencomplexen zijn aan de bovenkant, waar de waterdruppels in koude lucht bevriezen, vaak afgeplat. Dit zogeheten aambeeld weerkaatst weliswaar zonlicht terug naar de ruimte – een afkoelend effect – maar bevat ook grote hoeveelheden vocht, dat juist warmte vasthoudt. Dit laatste effect weegt zwaarder, zo schrijven de wetenschappers – waardoor de onweerswolken netto meer zonneenergie vasthouden dan ze weerkaatsen. Boven gebieden met grote luchtvervuiling, zoals China en India, kan de vorming van onweerscomplexen dus leiden tot een versterking van de opwarming. Bron: NU / 21 05-201 2. Straatverlichting verandert gemeenschappen van insecten en andere ongewervelden. Tot die conclusie komen onderzoekers van de University of Exeter uit Groot Brittannië in de laatste editie van het tijdschrift Biology Letters. De studie laat zien dat de balans tussen de verschillende soorten die samenleven heel anders wordt door lichtvervuiling. Het onderzoeksteam voerde dit onderzoek uit in het stadje Helston. Ze plaatsten valkuilen direct onder en tussen 35 meter van elkaar staande straatverlichting. Hierdoor konden ze niet alleen het verschil tussen dag en nacht zien, maar ook het verschil tussen plaatsen direct onder en verder weg van de verlichting. De biologen verzamelden zo zestig verschillende soorten en een totaal van 11 94 ongewervelden. Ze ontdekten dat er beduidend meer beestjes
onder de lantarenpalen leefden - zowel in het licht als het donker - en die bleken ook nog eens vaker rovers en aaseters te zijn. Dat laatste wijst op een verstoring in het lokale ecosysteem met onbekende gevolgen voor de lange termijn. Licht heeft dus niet alleen op vliegende insecten veel invloed, maar ook op ongewervelden op de grond, iets wat nog niet eerder onderzocht was. Veel voorkomende jagers en aaseters waren bijvoorbeeld hooiwagens, loopkevers, mieren en pissebedden. Recent onderzoek laat zien dat de hoeveelheid kunstlicht met zo’n zes procent per jaar groeit, waardoor de natuurlijke leefomgeving van veel planten en dieren steeds sneller verdwijnt met onbekende gevolgen. Kunstlicht heeft veel invloed op de wereld om ons heen. In 2008 installeerde een gaswinplatform in de buurt van Vlieland nog groen licht om ervoor te zorgen dat vogels niet uit koers raken. De Universiteit van Wageningen doet bijvoorbeeld nu grootscheeps onderzoek in Nederland naar de effecten van lichtvervuiling. Bron: NU / 23-05201 2. Door het zonnige weer heeft Duitsland een record in zonne-energie gebroken. Gisterenmiddag leverden de zonnepanelen van de oosterburen voor het eerst meer dan 20.000 megawatt. "Onze raming komt uit op 22.000 megawatt. Dat komt overeen met de productie van ruim 20 kerncentrales'', meldde energiebureau IWR in Münster zaterdag. De raming is gebaseerd op gegevens van de stroombeurs EEX in Leipzig. "Het is een record. Er is geen ander land op aarde waar zonnepanelen meer dan 20.000 megawatt stroom tegelijk produceren'', zei de directeur van het bureau. Het record werd mogelijk door de uitbreiding van het aantal panelen en het zeer zonnige weer. Op dezelfde dag een jaar geleden was er slechts 1 4.000 megawatt aan zonne-energie. Bron: DPA / 26-05-201 2. Bud, de eerste orkaan van het seizoen in het oosten van de Stille Oceaan, heeft ter hoogte van de Mexicaanse kust categorie twee bereikt. Dat meldde het Amerikaanse National Hurricane Center (NHC). De orkaan, met wervelwinden van 1 65 kilometer per uur, bevond zich op 445 kilometer van de Mexicaanse stad Manzanillo en vormde geen bedreiging voor het vasteland. Toch heeft het NHC een waarschuwing verspreid rond de zone tussen Punto San Telmo en Fortuno voor de volgende 48 uur. De orkaan verplaatste zich in noordelijke richting aan 1 3 kilometer per uur. Het natuurfenomeen zou de kust van Mexico echter niet bereiken voor morgen en ook stilaan aan kracht verliezen. Toch zouden er in de loop van de dag nog gevaarlijke golven kunnen ontstaan in de buurt van de zuidelijke en zuidoostelijke kust van Mexico. Bron: Belga / 24-05-201 2.
Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be
Evenement : Samenkomst VVS werkgroep astrofotografie Op zaterdag 29 september wordt een bijeenkomst van de VVS werkgroep astrofotografie georganiseerd in de Volkssterrenwacht Mira. Het programma is als volgt: 1 4.00 uur - Inleiding door de Werkgroepleider. 1 4.1 5 uur - Frank Vanderstraeten: "Ervaringen met mijn SBIG ST-2000XM camera". 1 5.00 uur - Philippe Mollet: "Vergelijking van de Vixen Polarie met de StarTrack". 1 6.00 uur - Lieven Persoons: "De voorbereiding en de bouw van Propus, een sterrenwacht op afstand". 1 7.30 uur - Mogelijkheid tot het tonen van eigen opnamen, aansluitend einde van de bijeenkomst. Opgelet ! Dit programma kan nog aangepast worden. Meer info : www.vvs.be. Datum: Zaterdag 29 september 201 2 - Deelname: GRATIS (voor VVS / volkssterenwacht leden). Locatie: Volkssterrenwacht Mira, Abdijstraat 22 te 1 850 Grimbergen.
Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten via ...
redactie@aegvzw.be
041
Artikel
S ter verd am pt pl an eet KIC 1 2557548 met daarvoor de kleine exoplaneet die met de Kepler-ruimtetelescoop is ontdekt. Bron: MIT Meer weten over dit thema ?
http://web.mit.edu
Roel van der Heijden
Foto - Een artistieke weergave van ster
049
Kortnieuws Astronomen hebben een bruine dwergster ontdekt die voor meer dan 99 procent uit waterstof en helium bestaat. Het stellaire onderdeurtje, dat met een oppervlaktetemperatuur van slechts 400 graden Celsius zeer koel is, kan het onderscheid tussen bruine dwergen en grote gasplaneten helpen aanscherpen. Bruine dwergen zijn sterachtige objecten die onvoldoende massa hebben om kernfusiereacties op te starten en deze langdurig vol te houden. Hierdoor koelen ze na hun ontstaan geleidelijk af tot een temperatuur van een paar honderd graden.Net als 'echte' sterren ontstaan bruine dwergen door het samentrekken van een grote gaswolk, waardoor ze voor het overgrote deel uit waterstof en helium bestaan. Reuzenplaneten daarentegen vertonen een grote chemische diversiteit en bevatten veel meer zware elementen dan een ster. Dat verschil stelt astronomen in staat om onderscheid te maken tussen planeten en bruine dwergen. De recent ontdekte bruine dwerg, die de aanduiding BD+01 2920B draagt, is opgespoord met de infraroodsatelliet WISE. Zijn samenstelling kon echter pas worden bepaald na vervolgonderzoek met infraroodtelescopen op Hawaï en in Chili. Het is dus vooral aan deze telescopen te danken dat de ware aard van het object kon worden vastgesteld. Bron: NU / 1 0-05-201 2. Met de Kepler-satelliet, die naar planeten buiten ons zonnestelsel speurt, is een nieuw planetenstelsel met minstens drie planeten ontdekt. Opmerkelijk gegeven: één van de drie planeten is niet rechtstreeks waarneembaar. Hij verraadt zijn bestaan slechts doordat hij de baanbeweging van een naburige, wél waarneembare planeet verstoort (Science, 11 mei). De drie planeten draaien om de zonachtige ster KOI-872. Twee ervan bewegen vanaf de aarde gezien tijdens elke omloop voor hun moederster langs, waardoor deze met tussenpozen een kleine helderheidsafname lijkt te vertonen. Het zijn deze 'helderheidsdipjes' die Kepler in staat stellen om planeten op te sporen. Normaal gesproken vinden zulke helderheidsdipjes plaats met de regelmaat van een klok. Maar bij de planeet KOI-872b, die een omlooptijd van bijna 34 dagen heeft, komen ze soms bijna een uur te vroeg of te laat. Die grote variatie wijst erop dat de planeet onder invloed staat van de zwaartekracht van een forse soortgenoot die klaarblijkelijk nooit voor zijn ster langs trekt. Berekeningen laten zien dat de niet-waarneembare planeet, die de aanduiding KOI-872b heeft gekregen, ongeveer zo zwaar is als de planeet Saturnus en een omlooptijd van 57 dagen heeft. De derde planeet van het stelsel is maar ruim anderhalf keer zo groot als de aarde en heeft een omlooptijd van iets minder dan zeven dagen. Bron: NU / 11 -05-201 2. Sterren ontstaan doorgaans niet in afzondering, maar in grote groepen. Onderzoek door astronomen van de universiteit Bonn wijst erop dat deze 'sterrenhopen' bij hun geboorte allemaal ongeveer even groot of beter gezegd even klein zijn. Dat volgt uit computersimulaties
die de evolutie van een sterrenhoop nabootsen. De kraamkamer van een sterrenhoop, een grote wolk van gas en stof, levert voornamelijk tweelingen af: bijna elke ster in de sterrenhoop heeft dus een partner. Door onderlinge interacties kan zo'n dubbelster uit elkaar vallen, ongeveer zoals een danspaar dat in een volle balzaal met een ander danspaar in botsing komt. Hierdoor neemt het aantal dubbelsterren in een sterrenhoop in de loop van de tijd af. Maar niet elke stellaire kraamkamer is even vol. En in een volle kraamkamer vinden meer onderlinge ontmoetingen en stellaire 'echtscheidingen' plaats dan in een minder volle.Hoe de verdeling tussen enkelvoudige en dubbelsterren in een sterrenhoop er uiteindelijk uitziet, wordt dus bepaald door de drukte in de stellaire kraamkamer. De Duitse astronomen hebben dit inzicht gebruikt om de oorspronkelijke eigenschappen van een aantal bekende jonge sterrenhopen te reconstrueren. De verrassende conclusie is dat, hoewel sterrenhopen sterk uiteenlopende massa's hebben, ze bij hun ontstaan allemaal slechts ongeveer een lichtjaar groot zijn. Dat wijst erop dat alle sterrenhopen op zeer vergelijkbare wijze ontstaan en zich pas later, afhankelijk van hun massa, op verschillende manieren verder ontwikkelen. Bron: NU / 1 2-05-201 2. De Leidse astronoom Prof. dr. Alexander Tielens (1 953) is gekozen tot lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). De KNAW koos in totaal veertien nieuwe leden. Leden van de KNAW, vooraanstaande wetenschappers uit alle disciplines, worden gekozen op grond van voordrachten binnen en buiten de Akademie. Xander Tielens is sinds 2009 hoogleraar ‘Physics and Chemistry of the Interstellar Medium’ aan de Universiteit Leiden. Hij promoveerde in 1 982 aan dezelfde universiteit. Daarna was hij enkele jaren werkzaam bij de US National Research Council. Vanaf 1 985 was hij onderzoeker aan de University of California in Berkeley. In 1 989 ging Tielens voor de eerste keer aan de slag als senior onderzoeker bij het Ames Research Center van NASA. Acht jaar later keerde hij terug naar Nederland om hoogleraar Astrofysica te worden in Groningen en senior onderzoeker bij ruimteonderzoeksinstituut SRON. In 2004 werd hij full time hoogleraar. Twee jaar later werd Tielens opnieuw senior onderzoeker bij Ames. Daarnaast bleef hij in Groningen aangesteld als hoogleraar. Tielens is de meest geciteerde Nederlandse astronoom. De KNAW telt circa vijfhonderd leden, verdeeld over de Afdeling Letterkunde en de Afdeling Natuurkunde. Een lidmaatschap is voor het leven. Op maandag 1 0 september 201 2 worden de nieuwe Akademieleden geïnstalleerd in het Trippenhuis van de KNAW. 1 6-05-201 2.
Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be
Reis : 20-jarige vlucht Dirk Frimout door Euro Space Society 24 maart 201 2 - Burggraaf Dirk Frimout werd twintig jaar geleden onze eerste Belgische astronaut. Van 24 maart tot 2 april 1 992 cirkelde hij als “payload specialist” aan boord van de shuttle missie STS045 van de NASA met de Spaceshuttle ATLANTIS 1 43 maal om de aarde: iets meer dan 21 4 uren in de ruimte! Van 24 tot en met 28 september 201 2 nodigt hij als voorzitter van de Euro Space Society de ganse bemanning van de zending STS045 uit om in België deel te nemen aan conferenties en debatten over ruimteonderzoek in het kader van de “Space Week 201 2”. Dit evenement zal plaats grijpen in verschillende wetenschappelijke instituten en universiteiten en heeft als doel jongeren te motiveren voor wetenschappelijke en technische studies. Datum: 24 t/m 28 september 201 2. Deelname : Onbekend. Locatie: www.spaceweek201 2.com - www.eurospace.be. Op diverse locaties in het land !
Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten via ...
redactie@aegvzw.be
051
Rubriek
Woord van d e m aan d
P ol i d ore F erd i n an d F él i x S wi n g s
Dirk Devlies
Info - Dirk Devlies is, naast lid van de
Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van bestuur. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woordenboek. Een buitengewoon omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.
Foto - Polydore ("Pol") Ferdinand Félix
052
Swings (Ransart, 24 september 1 906 Esneux, 28 oktober 1 983) was een Belgisch astrofysicus. Hij was hoogleraar aan de Université de Liège en bestudeerde met behulp van spectroscopie de samenstelling en de structuur van sterren en kometen. Swings kreeg in 1 948 de Francquiprijs voor Exacte Wetenschappen. Hij was van 1 964 tot 1 967 voorzitter van de Internationale Astronomische Unie. Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
053
Foto - Deze mooie opname (1 mei
1 957) van de komeet Arend-Roland werd gemaakt door L. Kresak met de 9.5 duim f/5 reflector op de Sterrenwacht van Bratislawa. Hij gebruikte hiervoor een Raman panchromatische plaat en belichtte deze gedurende 60 minuten. Bron: OMA. Meer weten over dit thema ?
www.astro.oma.be
054
Artikel
Botsen d e cl u sters van sterren stel sel s on trafel d 201 0 gebouwd en in gebruik genomen door stichting ASTRON te Dwingeloo, een instituut van Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). De officiĂŤle opening door koningin Beatrix vond plaats op 1 2 juni 201 0. LOFAR bestaat uit een reeks van ongeveer 7000 kleine antennes, en doet astronomisch onderzoek in het frequentiebereik tussen 1 0 en 240 MHz. Het is geen traditionele radiotelescoop met een grote schotel, zoals de telescopen in Westerbork, de Westerbork Synthese Radio Telescoop (WSRT). Zij bestaat uit vele velden met daarin kleine antennes. De sturing van de bundel of kijkrichting van de telescoop gaat volledig elektronisch. Dit soort antenne wordt een phased array-antenne genoemd. LOFAR is de eerste radiotelescoop die dit principe op een zo grote schaal toepast en is dus wereldwijd een uniek project. Meer weten over dit thema ?
ASTRON
Info - De radiotelescoop werd in 2009-
www.spacepage.be
055
Artikel Nadine BĂśke
I j skappen op d e Zu i d pool sm el ten van on d Info - De Belgische traditie in pool-
onderzoek begint in 1 897 wanneer Adrien de Gerlache met de driemaster Belgica naar Antarctica reist. Zestig jaar na deze eerste expeditie, in 1 957, treedt Gaston de Gerlache in de voetsporen van zijn vader en richt de onderzoeksbasis op die naar Koning Boudewijn wordt vernoemd. Deze wordt vier jaar na de bouw uit financiĂŤle problemen gesloten. Enkele jaren daarna komen er Belgisch-Nederlandse expedities die vlakbij de oude basis een nieuwe oprichten, tot ze in 1 967 definitief wordt gesloten. Tijdens het internationale pooljaar 2007-2008 kwam er een nieuwe Belgische basis, de Prinses Elisabeth basis, naar een idee van Alain Hubert. Meer weten over dit thema ?
www.antarcticstation.org
056
d eraf weg d oor veran d erd e zeestrom i n g en Foto - Zee-ijs speelt een belangrijke rol
in het klimaatsysteem van de Aarde. Het overwegend met sneeuw bedekte zeeijs kenmerkt zich door een zeer hoog weerkaatsingsvermogen (albedo) van het zonlicht. Waar door de ijsvrije oceaan een groot deel van de kortegolfstraling wordt geabsorbeerd, reflecteert het zeeijs deze straling juist. Deze zichzelf versterkende terugkoppeling (ijs-albedofeedback effect) heeft een grote invloed op de stralingsbalans. In tegenstelling tot landijs heeft het smelten van zee-ijs echter geen directe invloed op de zeespiegel. Meer weten over dit thema ?
www.antarcticstation.org
057
Artikel Chiel Versteeg
S atel l i etbeel d en ton en verl ed en Foto - De Nijldelta is de zeer grote
monding van rivier de Nijl in het noorden van Egypte. De grond van de Nijldelta is al meer dan vijfduizend jaar zeer vruchtbaar en onder andere daardoor rijk aan archeologische bezienswaardigheden van de oude Egyptische cultuur. De westelijke hoofdaftakking van de Nijl, die in noordwestelijke richting in de Middellandse Zee uitkomt bij Rosetta, heet de Rosetta-aftakking. De oostelijke hoofdaftakking die in noordoostelijke richting in de Middellandse Zee uitkomt, heet de Damietta-aftakking. Deze mondt bij de plaats Damietta uit in de zee. Meer weten over dit thema ?
www.esa.int
058
059
Rubriek
H et Astro Even t G rou p vzw n i eu ws Foto - Tijdens de vorige Venusovergang
(2004) waren we uitgenodigd door het VTI te Gistel waar we letterlijk alle leerlingen (+ 600) over de vloer kregen. Onze voorzitter, hoogst uitzonderlijk te zien met hoofddeksel (wegens een reeds verbrand voorhoofd) vertelt in z'n typische geanimeerde stijl over de geschiedenis van de zonnewaarnemingen.
060
Wilt u meer te weten komen over onze boeiende vereniging ? Raadpleeg dan onze website waar u ook, in beknopte vorm, alle informatie kan terugvinden in onze downloadbare PDF kleurenfolder. Meer weten over dit thema ?
www.aegvzw.be
Info - In deze rubriek kan u een selectie
van onze uitgebreide activiteitenkalender terugvinden. De gehele kalender, die steeds loopt tot op het einde van het jaar, kan u terugvinden op onze welbekende website ...
www.vormingplusow.be
061
Kortnieuws Professor Conny Aerts van de KU Leuven is de laureaat van de Francqui Prijs 201 2. De 46jarige wetenschapster krijgt de prijs voor haar werk in het veld van de astronomie en de astrofysica. Dat heeft de Francqui Stichting bekendgemaakt. Jaarlijks reikt de Francqui Stichting de belangrijkste Belgische wetenschapsprijs uit aan een veelbelovend onderzoeker. De prestigieuze prijs, goed voor 250.000 euro, wil wetenschappers een duwtje in de rug geven om hun werk zowel nationaal als internationaal uit te dragen. De Francqui Stichting zet zich sinds 1 932 in voor het bevorderen van het hoger onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek in België. Dit jaar beloont de Francqui-prijs het werk van een wetenschapper in het veld van de exacte wetenschappen. Professor Aerts doet onderzoek binnen de asteroseismologie, een relatief jonge wetenschap, die via het bestuderen van de trillingen van sterren de evolutie van die sterren tracht bloot te leggen. "Dankzij de expertise en het onderzoek van professor Aerts krijgt de wetenschap een boeiende inkijk in de vele mysteries van het heelal", zegt de Francqui Stichting. 1 0-05-201 2. De toekomstige grootste radiotelescoop ter wereld, SKA, zal op twee locaties worden gebouwd: Zuid-Afrika en Australië / NieuwZeeland. De leden van de SKA Organisatie hebben dat vandaag besloten. In de eerst fase van de Square Kilometer Array wordt voortgebouwd op de investeringen van deze landen. De SKA-telescoop wordt 50 keer gevoeliger en 1 0.000 keer sneller dan de beste huidige telescopen. Met SKA, die uit duizenden afzonderlijke antennes zal bestaan, kunnen straks de meest fundamentele vragen over ons heelal worden beantwoord. Technologische ontwikkelingen op het gebied van antennes, datatransport, software en rekenkracht maken door SKA een grote sprong voorwaarts. SKA is een internationaal project waarin astronomen, ingenieurs en industriële partners wereldwijd samenwerken. In Nederland speelt NWO samen met ASTRON een belangrijke rol in het project. In 201 6 zal begonnen worden met de bouw van de telescoop, die in 2025 helemaal gerealiseerd moet zijn. 1 2-05-201 2. Een maand geleden maakten astronomen van de universiteit van Chili en de Europese Zuidelijke Sterrenwacht bekend dat zich in de buurt van de zon geen noemenswaardige hoeveelheden donkere materie bevinden. Een nieuwe analyse door wetenschappers van het Institute for Advanced Study in Princeton trekt deze conclusie echter in twijfel. Er zou zelf méér donkere materie in de zonsomgeving aanwezig zijn dan aanvankelijk werd gedacht. De astronomen baseerden zich op nauwkeurige metingen van de bewegingen van vierhonderd sterren op afstanden van 5000 tot 1 3.000 lichtjaar van de schijf van ons Melkwegstelsel. Dat bracht hen tot de conclusie dat zich in de omgeving van de zon niet veel meer aantrekkende materie kan bevinden dan we in de vorm van sterren en gaswolken waarnemen. Volgens de Amerikaanse weten-
schappers zijn hun collega's er echter ten onrechte van uitgegaan dat de snelheid waarmee sterren om het centrum van ons Melkwegstelsel draaien onafhankelijk is van hun afstand boven of onder het centrale vlak van de Melkweg. Bovendien zou het onderzochte gebied te klein zijn voor een uitputtende analyse van de sterbewegingen. Na weglating van deze 'onjuiste' elementen komen de Princeton-onderzoekers op basis van dezelfde meetresultaten tot de conclusie dat de sterbewegingen in de omgeving van de zon wel degelijk op de aanwezigheid van aanzienlijke hoeveelheden donkere materie wijzen. Sterker nog: in het centrale vlak van de Melkweg zou de dichtheid van de donkere materie ongeveer twintig procent hoger zijn dan tot nu toe werd gedacht. Bron: NU / 23-05-201 2. Vroeg in de ochtend van 30 juni 1 908 vond boven de Toengoeska-rivier in Siberië een enorme explosie plaats, die complete wouden velde. Wat er precies is gebeurd, is nog niet duidelijk, maar Italiaanse wetenschappers zeggen nu aanwijzingen te hebben gevonden dat er onder de bodem van het Tsjeko-meer waarvan sommige wetenschappers vermoeden dat het een jonge inslagkrater is - een rotsachtig object verborgen ligt. Over de Toengoeska-explosie bestaan allerlei theorieën, waaronder ook enkele zeer exotische. De meeste wetenschappers gaan er echter van uit er vijf tot tien kilometer boven het gebied een komeet of kleine planetoïde uit elkaar is gespat. En omdat er tot nu toe geen restanten van het ontplofte object zijn teruggevonden, lijkt een komeet - een vrij losse opeenhoping van ijs en gruis - de meest voor de hand liggende verklaring. Op basis van seismisch en magnetisch onderzoek concluderen de Italiaanse wetenschappers echter dat er tien meter onder de meerbodem een rotsachtig object ligt, wat meer in overeenstemming zou zijn met de planetoïdentheorie. Dezelfde onderzoekers hadden in 1 999 al vastgesteld dat de sedimenten in het meer hooguit honderd jaar oud zijn. Het is overigens nog maar de vraag of andere wetenschappers de nieuwe bevindingen overtuigend genoeg vinden. Dat zal waarschijnlijk pas het geval zijn als boringen uitwijzen dat er inderdaad een grote ruimtesteen onder het Tsjeko-meer ligt. Bron: NU / 24-05-201 2.
Meer up-to-date nieuws op
www.spacepage.be
Reis : Vallende sterren en dolfijnen door Volkssterrenwacht Urania De vele vallende sterren die ieder jaar aanvang augustus weer verschijnen zijn genoegzaam bekend. Maar deze keer stellen we een unieke formule voor om van dit mooie natuurverschijnsel te genieten. We trekken naar het zuiden van Egypte, gaan daar aan boord van het mooie jacht Nooraya en varen een heel stuk de Rode Zee in. Daar vinden we een oase van rust in het koraalrif Sataaya. De dagen worden gevuld met relaxen, snorkelen in het prachtige rif en bovenal met zwemmen met dolfijnen in hun natuurlijke omgeving. Iedere avond kijken we van op het bovendek naar de prachtige sterrenhemel en genieten we van de Perseïden meteoorzwerm. Urania's begeleider Werner Hamelinck maakt iedereen wegwijs aan de sterrenhemel en vertelt verhalen over de sterren en sterrenbeelden. Datum: Maandag 6 t/m maandag 1 3 augustus. Locatie: Volkssterrenwacht Urania - J. Mattheessensstraat 60 te 2540 Hove. Toegang : 1 .490 euro.
Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten via ...
redactie@aegvzw.be
063
Artikel ASTRON
Restau rati e Dwi n g el oo rad i otel escoop g aat van start Info - ASTRON of ASTRonomisch Onder-
zoek in Nederland is het Nederlands instituut voor radioastronomie (in het Engels: Netherlands Institute for Radio Astronomy), een organisatie die zich bezighoudt met onderzoek en ontwikkeling op astronomisch gebied. ASTRON houdt zich vooral bezig met de ontwikkeling van instrumentatie en faciliteiten voor de radioastronomie en het bouwen van de infrastructuur daarvoor. Het is een vrij internationaal gerichte organisatie en zij heeft nauwe contacten met het bedrijfsleven. Het grootste gedeelte van de kantoren bevindt zich nabij Dwingeloo op de locatie van de Dwingeloo Radio Telescoop, gemeente Westerveld, in noordoost Nederland. Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
Foto - Historische Mars globe uit 1 884
064
geproduceerd door de Franse astronoom Camille Flammarion met nomenclatuur van Richard Anthony Proctor. Bron: Museum Boerhaeve – Nederland. Foto - Mariner IX project manager Edwin Pounder en astronoom Elmer Christensen controleren de eerste 1 30 cm diameter foto-mozaïek globe op Caltech-JPL. Bron: NASA / JPL. Meer weten over dit thema ?
www.jpl.nasa.gov
065
Artikel Harm Lkink
Zo n n e c e l l e n : pl as ti c kan s i l i ci u m vers l aan Foto - Een zonnecel is een elektrische
cel die lichtenergie omzet in bruikbare elektrische energie. Er zijn twee soorten zonnecellen. De bekendste is de geheel uit vaste stof bestaande fotovoltaĂŻsche cel, die met vele tegelijk wordt gemonteerd in zonnepanelen. De tweede is de foto-elektrochemische cel, welke terug te vinden is in fotoelektrochemische generatoren. Meer weten over dit thema ?
www.zonne-cellen.net
Foto - Het bedrijf Scottevest is ĂŠĂŠn van
066
de eerste die plastieken zonnecellen verwerkt in z'n multifunctionele kledij. Gericht op de moderne mens die veelvuldig gebruik maakt van elektronische producten gaande van gsm, mp3 speler, fototoestel tot laptop. Bron: Scottevest. Meer weten over dit thema ?
www.scottevest.com
Foto - Kees Hummelen, hoogleraar chemie aan de RUG, werkte met zijn collega's bijna veertien jaar aan het ontwikkelen van een doorzichtige, plastic zonnecel. De plastic zonnecel weegt niks en hij is flexibel, heel anders dan de bestaande zonnepanelen. Deze zonnecellen gaan zorgen dat we over twintig jaar een groot deel van onze energiebehoefte uit de zon halen, zeker als ze tegen die tijd heel goedkoop geproduceerd worden. Meer weten over dit thema ?
www.rug.nl/staff/j.c.hummelen/index
067
Artikel Patrick Jaecques
D e AE G d e e l n a m e a a n h e t ' D
068
D ag van h et park' even em en t Foto - De Eureka shop, als standhouder binnen de grote AEG stand, zorgde voor de officiĂŤle opening van de Oostendse deelname aan het ' Dag van het park ' met de lancering van twee raketten. Een kleine 36 cm lange en een grote 94 cm lange microraket. Beide lanceringen werden dan ook gesmaakt door zowel jong als oud. Bron: Eureka. Meer weten over dit thema ?
www.eurekashop.be
069
Artikel KSB
Zon s verd u i s teri n g van 2 1 m ei 2 0 1 2 Foto - Een zonsverduistering is een
voor mensen op aarde direct waarneembaar astronomisch fenomeen, waarbij in feite het niet de zon, maar een gedeelte van de aarde is dat verduisterd wordt. Een waarnemer ziet dat de zon bedekt wordt door de maan en dat een donker gebied met grote snelheid (de resultante van de baansnelheid van de maan en de draaiing van de aarde)op hem af komt. Als dat gebied (de kernschaduw) hem bereikt heeft is de totale zonsverduistering begonnen.
Foto - Proba-2 (Project for Onboard
Autonomy 2), de opvolger van PROBA, is een satelliet van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, gemaakt door de Belgische firma Verhaert Space NV. Proba-2 kan veel activiteiten autonoom afhandelen, en krijgt om die reden dan ook een krachtige boordcomputer gebaseerd op de LEON processor. De lancering van Proba-2 is prima verlopen op 2 november 2009. Proba-2 is de opvolger van PROBA. De belangrijkste instrumenten aan boord zijn SWAP en LYRA. De Koninklijke Sterrenwacht van BelgiĂŤ zal na lancering deze instrumenten verder uitbaten. Daarnaast zijn ook de instrumenten DSLP en TPMU aanwezig. Meer weten over dit thema ?
www.belgiuminspace.be
070
071
Kortnieuws Binnenkort zal de mensheid zich opnieuw naar de maan begeven, maar NASA doet er alles aan om deze mensen letterlijk uit de voetstappen van Armstrong te houden. De eerstvolgende groep mensen die de maan bezoekt of een maanrover lanceert, zal hoogstwaarschijnlijk niet in dienst zijn van NASA. De kans is veel groter dat het om een private onderneming gaat. En de kans is zeer groot dat de mensen die naar de maan gaan dat doen om de Google Lunar X Prize in de wacht te slepen. 26 teams strijden op dit moment om die prijs. De prijs is weggelegd voor het team dat als eerste erin slaagt om een maanrover op de maan te zetten, een stuk te laten rijden en goede foto’s van de maan te laten maken. In totaal is er zo’n 30 miljoen dollar aan prijzengeld beschikbaar gesteld. NASA heeft nu met de organisatie van de Google Lunar X Prize afspraken gemaakt. De organisatie heeft beloofd de richtlijnen die NASA ter bescherming van historische gebieden op de maan opstelde, te zullen respecteren. Dat betekent heel concreet dat de nieuwe bezoekers met hun maanrover bijvoorbeeld 75 meter afstand moeten houden van de landingsplaats van Apollo 11 . En de afstand tot de landingsplaats van Apollo 1 7 moet minstens 225 meter bedragen. NASA stelde de richtlijnen (die zo’n 93 pagina’s beslaan) vorig jaar op. En niets te vroeg, zo lijkt. Want de dag waarop een maanrover die niet aan NASA toebehoort op de maan landt, lijkt met rasse schreden dichterbij te komen. De deelnemers aan de Google Lunar X Prize moeten deze voor het einde van 201 5 claimen, anders verloopt de prijsvraag en staan ze allen met lege handen. De eerste lancering wordt dan ook aan het eind van 201 3 verwacht. 2605-201 2. We kennen het vooral uit sciencefictionseries zoals Star Trek: schepen die naar verre oorden reizen. Een serieuze groep mensen wil die schepen nu echt gaan ontwikkelen. Het initiatief staat te boek als ‘1 00 Year Starship‘ (1 00YSS). Het doel is duidelijk: zo snel mogelijk een schip ontwikkelen dat naar andere sterrenstelsels kan reizen. En dat schip moet er uiterlijk over honderd jaar ook echt zijn. Het klinkt misschien ongelofelijk, maar we hebben hier zeker niet te maken met idealistische Trekkies. Dit is een serieus initiatief, ingezet door serieuze mensen. Zo vinden we in de club achter 1 00YSS onder meer Mae Jemison (de eerste donkere vrouwelijke astronaut die de ruimte inging). En onlangs kreeg het project een serieuze kapitaalinjectie van het Amerikaanse Defense Advanced Research Projects Angency (DARPA). SamenwerkingHet is de bedoeling dat 1 00YSS nauw gaat samenwerken met organisaties en overheden die nu reeds in de ruimte actief zijn. Ook de meest uiteenlopende wetenschappers (van artsen tot sociologen en techneuten) worden bij het project betrokken. Net als architecten, kunstenaars en leiders uit het bedrijfsleven en overheden. In eerste instantie gaat 1 00YSS nu op zoek naar investeerders en mensen die inhoudelijk een bijdrage kunnen leveren. In september vindt
dan het eerste symposium plaats. Het is de bedoeling dat dit een terugkerend evenement wordt waarop jaarlijks de laatste resultaten bekend worden gemaakt. Natuurlijk zijn er nog heel wat hobbels te nemen alvorens zo’n sterrenschip daadwerkelijk de lucht in kan. Maar het vertrouwen is er. “Ja, het is mogelijk,” stelt Jemison. Ze is ervan overtuigd dat we er technologisch gezien op korte termijn klaar voor kunnen zijn. “1 00 Year Starship gaat over het bouwen van de gereedschappen die nodig zijn om in de volgende 1 00 jaar naar andere sterrenstelsels te reizen. We beginnen een reis door de tijd en door de ruimte. Dat klinkt misschien dramatisch, maar dit is een monumentaal project.(U) En elke stap die we nemen, doet het leven op aarde goed.” Bron: IPP / 27-05-201 2. De 82-jarige Neil Armstrong gaf sinds zijn missie in 1 969 nog maar een handvol interviews weg, maar liet zich recent toch overtuigen door een Australisch tijdschrift. In een videogesprek van een uur legt de eerste man op de maan de complottheorieën over de landing in '69 voorgoed het zwijgen op. "Mensen houden van complotten omdat ze zeer aantrekkelijk zijn. Mij hebben ze echter nooit kunnen boeien omdat ik weet dat iemand ooit terug gaat vliegen om de camera op te pikken die ik daar heb achter gelaten", aldus Neil Armstrong. Meer dan eens werd de maanlading al afgedaan als een in scène gezette propagandastunt van de Amerikaanse regering. Het grootste tegenargument is doorgaans dat de technologie in '69 onmogelijk al op punt stond. "Een maand voor de lancering van Apollo 11 hadden we er genoeg vertrouwen in om te beslissen een poging te ondernemen om af te dalen naar het maanoppervlak. Ik dacht dat ik 90 procent kans had om levend en wel terug naar de aarde te keren en ongeveer 50 procent om effectief op de maan te landen", deelt hij met CPA. Over NASA heeft Armstrong best zijn bedenkingen: "Vroeger was NASA een van de meest succesvolle publieke investeringen in het motiveren van studenten om goed hun best te doen opdat ze alles uit de kast zouden halen. Het is triest dat het programma nu wegdraait in een richting die het motiveren en stimuleren van jonge mensen reduceert". Tot slot bekende Neil dat hij als kind zodanig gefascineerd was door de wereld van het vliegen dat hij vastberaden was om op een of andere manier betrokken te zijn. Missie geslaagd! Bron: Belga / 27-05-201 2.
Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be
Voordracht : Midzomernachten Zoals elk jaar doet MIRA mee aan het internationale sterrenkijkinitiatief Nuits des Étoiles, bij ons worden dat drie "Midzomersterrennachten" op een rij... Bij helder weer kan u dan zowel op vrijdagavond (1 0/08), zaterdagavond (11 /08) als zondag (1 2/08) de prachtige zomersterrenhemel komen verkennen doorheen onze krachtige telescopen en verrekijkers. Vroeg op de avond zijn nog de heldere planeten Jupiter en vooral Saturnus met zijn ringen te zien (op zondagavond moeten we stilaan een blik kunnen werpen op het ragfijne maansikkeltje), maar de ganse tijd door is er het typische spectaculaire aanbod van de zomerhemel: fraaie sterrenhopen, bolhopen, nevels, dubbelsterren allerhande, en zelfs een paar opvallend knalrode koolstofsterren. Datum: Vrijdag 1 0 t/m zondag 1 2 augustus 201 2 - 22.00 uur. Locatie: Volkssterrenwacht Mira - Abdijstraat 22 te 1 850 Grimbergen. Toegang : 3,00 euro.
Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten via ...
redactie@aegvzw.be
073
Rubriek
Hemelkalender
Deze maand te zien aan de sterrenhemel
Marc van der Sluys
Info - Marc van der Sluys is postdoc-
toraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn werk richt zich op de evolutie van compacte dubbelsterren en het waarnemen van gravitatiegolven van witte dwergen, neutronensterren en zwarte gaten met LIGO / Virgo en LISA. Hij geeft regelmatig populaire lezingen en maakt daarnaast de populair wetenschappelijke website ...
http://hemel.waarnemen.com
Foto - Meteorenzwermen, meteoren-
stormen of sterrenregens zijn zwermen van meteoren, vaak afkomstig van stof en gruis achtergelaten door kometen. Wanneer een komeet in de buurt van de zon komt, gaat het ijs verdampen en via geisers door de korst van de komeet breken. Het stof dat hierbij vrijkomt, kan later een meteorenzwerm veroorzaken. Deeltjes afkomstig van een zelfde komeet volgen alle ongeveer dezelfde baan. Wanneer de aarde de baan van zo'n zwerm stofdeeltjes kruist, wordt onze planeet getroffen door een "bombardement" van stofdeeltjes, zodat er meer meteoren dan normaal zichtbaar zijn. Op dat moment zeggen we dat een meteorenzwerm actief is. Bekende meteorenzwermen zijn onder meer de Perse誰den, Leoniden, Geminiden, Draconiden en Quadrantiden. Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
074
Maagd (Virgo, afkorting Vir) is een sterrenbeeld aan de hemelequator, liggende tussen rechte klimming 11 u35m en 1 5u08m en tussen declinatie +1 4째 -22'. Het bevat de ecliptica en is ook een teken van de dierenriem, de zon staat hier van 1 6 september tot 31 oktober. Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
075
Foto - De Lyriden is de naam van een
meteorenzwerm. Eens in het jaar vliegt de aarde door deze zwerm heen rond 1 5 april tot 28 april. Dit veroorzaak een vallende sterrenregen van meteoren die in onze atmosfeer verbranden. Het radiant van de meteorenregen ligt in het sterrenbeeld Lier. De bron van deze vallende sterren is de komeet C/1 861 G1 Thatcher. Deze zwerm wordt op aarde al waargenomen sedert 2600 jaar.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
076
Foto - Maagd (Virgo, afkorting Vir) is
een sterrenbeeld aan de hemelequator, liggende tussen rechte klimming 11 u35m en 1 5u08m en tussen declinatie +1 4째 -22'. Het bevat de ecliptica en is ook een teken van de dierenriem, de zon staat hier van 1 6 september tot 31 oktober. In het noordelijk gedeelte van het sterrenbeeld zijn vele extragalactische stelsels te vinden, de zogenaamde Virgocluster. Daar bevindt zich ook de radiobron Virgo A. Van 7 tot 1 8 april, met een maximum op 1 2 april lijkt de meteorenzwerm de Virginiden uit dit sterrenbeeld te komen. Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
077
Rubriek
S as teri a
Van 50 m m tot 50 0 m m (deel 4/4) Filip Feys
Info - Geboren in het jaar 1 961 te Tielt
en opgegroeid in Meulebeke ben ik een West Vlamink in hart en ziel. Mijn schoolperiode heb ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mi jn beroep als hooggeschoold houtbewerker en later als leerkracht aan het VTI te Izegem. Ik ben getrouwdin 1 981 met Chantal en samen hebben we een dochter. Sharon is afgestudeerd als Bachelor in Elektro-Mechanica en Chantal is professioneel kunstenares. Reeds meer dan 30 jaar is astronomie een ver doorgedreven hobby voor mij. Gestart met een 50 mm kijkertje en lid van de VVS en later van de werkgroep Deep-Sky en zonwaarneming is mijn hobby veranderd in dagelijkse bezigheid. Bepaalde dromen om iets op te starten en mensen een kans te geven om de sterrenhemel te bewonderen heb ik al tijd in mij gehad. Griekenland lag ons beiden nauw aan het hart en de keuze was vlug gemaakt voor een locatie waar sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mi j thuis hier op Kreta en ben ik ĂŠĂŠn van de gelukkigen die van mijn hobby een beroep heb kunnen maken.
www.sasteria.com
078
080
Info - Eureka is momenteel druk in de
weer met de voorbereidingen van een heuse week durende waarneemreis naar de Sasteria sterrenwacht op Kreta. En dit voor mei van volgend jaar. Meer informatie verneemt u op Starnights alsook in dit magazine ... Meer weten over dit thema ?
www.eurekashop.be
081