Guidestar 08-2011

Het

GRATIS

digitale magazine van de Astro Event Group vzw - Jaargang 6 - Augustus 2011 - Redactie@aegvzw.be - www.aegvzw.be

E d i to r i a a l Patrick Jaecques

002

Patrick Jaecques is, naast grafisch vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de diverse hemelse wonderen...

Redactioneel

I n h o u d el i j k 04 - 40 jaar radiotelescoop Effelsberg.

1 0 - Rubriek: Lancering in de kijker.

1 2 - Het raadsel van de verdwenen CO 2.

1 4 - Rubriek: European Southern Observatory.

1 6 - Rubriek: Boekbespreking.

1 7 - Rubriek: Zijn er nog vragen ?

20 - Ruimtevaart in het klein.

22 - Rubriek: Observatoria wereldwijd.

26 - Rubriek: Astrofoto van de maand.

30 - Rubriek: European Space Agency.

32 - Rubriek: Space history.

39 - Toponderzoekschool NOVA wordt verlengd.

40 - Kampioenschat waterraketten lanceren.

41 - Antimaterie achter slot en grendel.

42 - Rubriek: Woord van de maand.

46 - Moeten we contact met buitenaardsen vermijden ?

48 - Zakkenroller actief nabij de Melkweg.

50 - Rubriek: De AEG activiteitenkalender.

51 - Rubriek: Sterrenbeeld van de maand.

52 - Beelden van onze magnetische staart.

54 - Rubriek: Sasteria onder de sterren.

58 - Een nieuwe kijk op de classificatie van sterren.

61 - Rubriek: Het AEG kortnieuws.

62 - De allerlaatste Space Shuttle lancering.

64 - Meteoren deze zomer, en in het najaar...

65 - Rubriek: Wedstrijd.

68 - Skylon: de toekomst van de ruimtevaart ?

70 - Rubriek: Hemelkalender.

75 - Klimaatverandering slaat hard toe in Amerika.

76 - Dubbel interview met Wubbo Ockels en Thomas Reiter.

78 - Sterrenwacht Eindhoven laat spiegel hercoaten.

80 - Tien jaar Starnights.

Patrick Jaecques Kris Christiaens Marlies ter Voorde ESO Redactioneell Redactioneel Job Beckers Philip Corneille Bart Delsaert ESA Danny Van Hoecke NOVA Hans van der Lande L. Van Rooyen Dirk Devlies Redactioneel Maarten Muns Redactioneel Dieter Janssoone Marlies ter Voorde Filip Feys Astron Redactioneel ESA / NASA / Red. Michel Vandeputte Redactioneel Kris Christiaens Marc van der Sluys Red. / SPS Jacques van Oene Jean-Piere Grootaerd Kurt Dequick

Informatief Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF, Flash en iPad bestand, is een non-profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrieken worden onderhouden door Philip Corneille, Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Dieter Janssoone, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan via redactie@aegvzw.be.

De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met diverse websites. Deze digitale publicatie kan genieten van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht. Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de diverse sponsoren kunnen we deze digitale publicatie gratis verspreiden.

Deze digitale publicatie is volledig ontworpen met gratis open-source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.

De 1 00 meter radio telescoop van Effelsberg (Duitsland) wordt volgende maand 40 jaar oud. Reden te meer om aandacht te schenken aan dit technisch wonder...

De eerste foto genomen door de VST telescoop toont de stervormingsregio van Messier 1 7. Ook bekend als de Omega of Zwaan nevel gelegen nabij het centrum van de melkweg in het sterrenbeeld Sagittaurus. Bron: ESO.

003

4 0 j a a r 1 0 0 m e te r r a d i o te l e s c o o p E ffe l s b e r g Patrick Jaecques

004

Op zaterdag 1 0 september opent de 1 00 meter radio-telescoop van Effelsberg z'n deuren voor het publiek. Een uiterst unieke gelegenheid die zich slechts om de vijf jaar voor doet.

Reden genoeg om een minibus hier naartoe in te zetten.

Interesse om mee te gaan ?

Raadpleeg dan de 'Activiteiten' rubriek op...

Meer weten over dit thema ? www.eurekashop.be

Hoofdartikel

De eerste pogingen tot radioastronomie stammen uit 1 894, toen Sir Oliver Lodge centimeterstraling van de zon probeerde te detecteren. De hieropvolgende 40 jaar gebeurde er verder weinig omdat de detectietechnieken onvoldoende waren ontwikkeld.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

005

006

007

Kortnieuws Het begint er somber uit te zien voor de James Webb Space Telescope (JWST), de beoogde opvolger van de succesvolle Hubble-ruimtetelescoop. Hoewel belangrijke onderdelen van de nieuwe ruimtetelescoop al klaar zijn, is allerminst zeker dat het instrument ooit gelanceerd gaat worden. Dat blijkt uit de bezuinigingen op het NASA -budget voor 201 2 zoals die zijn voorgesteld door een begrotingscommissie van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden. In dat voorstel wordt de JWST, die met ernstige kostenoverschrijdingen kampt, geschrapt. Eerder was naar aanleiding van het eindrapport van een interne onderzoekscommissie van NASA al vastgesteld dat de lancering van de JWST waarschijnlijk moest worden uitgesteld tot 201 8 - vijf jaar later dan aanvankelijk de bedoeling was. Aan de ruimtetelescoop, een samenwerkingsproject van de ruimteagentschappen van de VS, Europa en Canada, is al drie miljard dollar uitgegeven. Dat is echter minder dan de helft van de totale kostprijs: het schrappen van het prestigieuze project zou dus nog een aanzienlijke besparing opleveren. Amerikaanse wetenschappers hebben furieus op het voorstel gereageerd. Zij beschouwen de JWST als het toekomstige vlaggenschip van de Amerikaanse sterrenkunde. Maar het lot van de JWST ligt nu in handen van het Amerikaanse parlement en het Witte Huis. Bron: NU / 07-07-2011 .

Wetenschappers hebben voor het eerst een kolossaal onweersgebied op de planeet Saturnus kunnen onderzoeken met de ruimtesonde Cassini. Uit de waarnemingen blijkt onder meer dat in het gebied hevige, vrijwel onophoudelijke bliksemflitsen optraden (Nature, 7 juni). Op 5 december 201 0 zag Cassini het onweersgebied, dat nog steeds bestaat, voor het eerst. Het verscheen op ongeveer 35 graden noorderbreedte als een witte wolk, die zich in de loop van enkele weken over vrijwel de gehele omtrek van de planeet uitbreidde. Daarmee was het weersysteem ongeveer 500 keer zo groot als het grootste stormgebied dat tot dan toe door Cassini was waargenomen. Op zijn hoogtepunt genereerde het meer dan tien bliksemontladingen per seconde. Volgens de wetenschappers die zich met het onderzoek van Saturnus bezighouden gedraagt het weer op deze planeet zich heel anders dan dat op de aarde of Jupiter, waar heel vaak onweersbuien ontstaan. Het weer op Saturnus kent jarenlange perioden van betrekkelijk rust, onderbroken door sterke oplevingen. De laatste keer dat een onweersgebied van deze omvang te zien was, was in 1 990 op beelden van de Hubble-ruimtetelescoop. Sinds hij in 2004 bij Saturnus aankwam, heeft Cassini tien onweersgebieden op Saturnus waargenomen.

Deze bevonden zich bijna allemaal op het zuidelijk halfrond, waar het op dat moment zomer was. Twee jaar geleden begon echter de lente op het noordelijk halfrond van de planeet: het nu waargenomen onweersgebied is daar een eerste uiting van. Bron: NU / 07-07-2011 .

Sterrenstelsels werden lang gezien als vraatzuchtige tijgers, maar volgens een nieuw onderzoek met NASA's infraroodsatelliet Spitzer zijn het eerder grazende koeien. Uit dat onderzoek blijkt namelijk dat de sterrenstelsels in het verre, vroege heelal er heel lang over hebben gedaan om het gas te verzamelen waaruit zij sterren konden vormen. Dat gaat in tegen de eerdere theorie dat sterrenstelsels aan hun brandstof kwamen door andere sterrenstelsels te verorberen. Voor dit onderzoek onderzochten astronomen meer dan zeventig sterrenstelsels waarvan het licht er twaalf tot dertien miljard jaar over heeft gedaan om ons te bereiken. Dat betekent dat we deze

stelsels zien zoals ze één à twee miljard jaar na de oerknal waren (ons heelal is ongeveer 1 3,7 miljard jaar oud). Tot verrassing van de astronomen produceert zeventig procent van de verre stelsels veel zogeheten H-alfastraling straling die afkomstig is van waterstofgas dat door ultraviolet sterlicht is getroffen. Een hoge H-alfa-intensiteit wijst erop dat er veel nieuwe sterren worden gevormd. Bij eerder onderzoek in het ultraviolette deel van het spectrum werd nog een veel geringere stervormingsactiviteit geconstateerd. Volgens de astronomen komt dit doordat de verre stelsels rijk zijn aan stof, dat wel ondoorzichtig is voor ultraviolet-, maar niet voor infraroodstraling. Uit verdere analyse blijkt dat de verre sterrenstelsels sterren produceerden in een tempo dat tientallen keren hoger ligt dan de huidige stervormingsactiviteit in ons melkwegstelsel. Bovendien strekte de stervorming zich uit over honderden miljoenen jaren. Dat maakt het onwaarschijnlijk dat botsingen tussen sterrenstelsels in het spel waren, omdat deze zich over veel kleinere tijdschalen voltrekken. Het lijkt er sterk op dat de stelsels gewoon het gas uit hun omgeving afgraasden. Bron: 07-07-2011 .

De Europese gamma-satelliet Integral heeft metingen verricht die van groot belang kunnen zijn voor de fysica van ruimte en tijd. Uit de metingen blijkt dat de kwantumstructuur van de ruimte veel fijnkorrelige is dan tot nu toe werd gedacht. Volgens de algemene relativiteitstheorie van Einstein, die de eigenschappen van de zwaartekracht beschrijft, is de ruimte een glad, ononderbroken weefsel. Volgens de kwantumtheorie zou de ruimte op de allerkleinste schaal echter korrelig moeten zijn, zoals een zandstrand.

Fysici doen al decennialang verwoede pogingen om deze beide concepten aan elkaar te knopen tot een theorie, die kwantumzwaartekracht wordt genoemd. De resultaten van Integral leggen strikte grenzen op aan de mogelijke afmetingen van de 'kwantumkorrels'. Uit berekeningen blijkt namelijk dat de korrelstructuur van de ruimte van invloed zou zijn op de manier waarop gammastraling zich voortplant. De korrels zouden de richting waarin de gammagolven op en neer gaan moeten verdraaien - een verschijnsel dat polarisatie wordt genoemd. En hoogenergetische gammastraling zou sterker gepolariseerd moeten worden dan laag-energetische; uit het verschil in polarisatiegraad kan dan de grootte van de kwantumkorrels worden afgeleid. Integralmetingen van een gammaflits die op 1 9 december 2004 plaatsvond in een ver sterrenstelsel laten echter geen verschil in polarisatie zien tussen gammastraling van verschillende energieën. Daaruit kan worden afgeleid dat de kwantumkorrels minstens tien biljoen keer zo klein zijn als de door sommige theorieën voorspelde Planck-schaal, die 1 0 biljoensten van een biljoenste van een biljoenste meter bedraagt. 07-07-2011 .

Nieuwe beelden van de infraroodsatelliet WISE laten zien dat komeet Hartley 2 een spoor van ijsballetjes achterlaat. Uit onderzoek van de ruimtesonde Deep Impact, die op 4 november 201 0 dicht langs de komeet vloog, was al gebleken dat Hartley 2 pluizige brokjes ijs van golfbalformaat en groter uitstoot. En nu is dus vastgesteld dat deze 'kruimels' lang genoeg blijven bestaan om een lang spoor achter de komeet te vormen. De WISE-waarnemingen laten verder zien dat de komeet, ondanks zijn toegenomen afstand tot de zon, nog steeds grote hoeveelheden kooldioxidegas uitstoot.

Wetenschappers hadden verwacht dat deze activiteit geleidelijk zou afnemen, maar daar lijkt nog geen sprake van te zijn. 1 5-07-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Een nieuwe berekening van de grootte van de quantumkorrels aan de hand van waarnemingen met de Integral-satelliet, zorgt voor nieuwe randvoorwaarden aan dergelijke theorieën. Als de berekeningen van de fysici kloppen, kunnen wetenschappers daardoor direct een aantal varianten van onder andere de bekende snaartheorie als kandidaat schappen. www.esa.int

009

Lancering in de kijker :

S p e k tr ­R m e t e e n Z en i t 3F d raag raket Kris Christiaens

01 0

Rusland en de voormalige Sovjet-Unie hebben een grote rol gespeeld in de geschiedenis van de ruimtevaart. In de beginjaren van de ruimtevaart boekte de Sovjet-Unie allerlei successen (de eerste kunstmaan, de eerste mens in de ruimte, enzovoort), maar werd later voorbij gestreefd door de Verenigde Staten. Nadat de Sovjet-Unie uit elkaar gevallen was, dreigde Rusland als ruimtevaartnatie op de achtergrond te raken. Dankzij grote financiële bijdragen, met name vanuit de Verenigde Staten, en dankzij verwoede pogingen een plaats te veroveren in de commerciële ruimtevaart, slaagt de Russische ruimtevaart in het begin van de 21 e eeuw er redelijk in om het hoofd boven water te houden. In juni 2006 werden nieuwe plannen bekend gemaakt om een nieuwe onbemande maanmissie (LoenaGlob) te startten in 201 2.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

011

Het raadsel van de verdwenen CO2 Marlies ter Voorde

De Nijl (in het Arabisch ‫لينلا‬ an-nīl) is met een lengte van 5499 tot 6695 km (door verschillende manieren van meten) de langste of de op één na langste rivier van de wereld (dit hangt er van af welke lengte men aan de Amazone toekent; hierover is niet iedereen het eens).

De koolstofkringloop is de bekendste biogeochemische kringloop en beschrijft alle processen waarmee het element koolstof door het systeem Aarde circuleert. De koolstofkringloop beschrijft onder andere wat er gebeurt met door mensen uitgestote koolstofdioxide in de atmosfeer.

Omdat koolstofdioxide een belangrijk broeikasgas is, vormen de onduidelijkheden binnen de koolstofkringloop een belangrijk onderzoeksterrein binnen de biochemie, geochemie en klimatologie.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

01 2

Artikel

De Jenisej (Russisch: Енисей) is een rivier in Siberië en een van de machtige rivieren die dit gebied in zuid-noordrichting doorsnijden en de waterrijkste rivier van Rusland. Haar lengte bedraagt 5870 kilometer, als deze wordt gemeten via de langste zijrivieren: dat is de route langs de Ider, de Selenga en de Angara. De Angara voert bij de samenvloeiing met de eigenlijke Jenisej dan ook het meeste water aan, maar geldt om historische redenen als zijrivier. De eigenlijke Jenisej begint bij Kyzyl in de republiek Tuva, waar haar bronrivieren de Kleine Jenisej en de (kortere!) Grote Jenisej bijeenkomen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

01 3

European Southern Observatory :

VLT onderzoekt verst verw i j d erd e q u asar ESO

01 4

Sinds het begin van het derde millennium is de Very Large Telescope het vlaggenschip van de Europese sterrenkunde op aarde. Het is het meest geavanceerde optische instrument ter wereld, bestaande uit vier afzonderlijke telescopen ('Unit Telescopes') met hoofdspiegels van 8,2 meter en vier verplaatsbare 1 ,8-meter hulptelescopen ('Auxiliary Telescopes'). Deze telescopen kunnen samenwerken, in groepjes van twee of drie, en zo een reusachtige interferometer vormen: de Very Large Telescope Interferometer (VLTI). Daarmee kunnen astronomen details waarnemen die 25 keer zo klein zijn als de kleinste details die de afzonderlijke telescopen laten zien. De lichtbundels worden in de VLTI gecombineerd met behulp van een ingewikkeld stelsel van spiegels in ondergrondse tunnels, waar de honderd meter lange lichtwegen tot op minder dan een duizendste millimeter gelijk aan elkaar moeten worden gehouden. Met dat soort precisie is de VLTI in staat om afbeeldingen te reconstrueren met een resolutie van enkele duizendsten van een boogseconde – dat is zoiets als het van elkaar onderscheiden van de beide koplampen van een auto op de afstand van de maan. Bron: ESO. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

01 5

Boekbespreking Redactioneel

01 6

Zin om een gloednieuw sterrenkundig en / of ruimtevaartgericht boek te lezen en hiervan een korte boekbespreking over te schrijven ? Dan helpen wij u graag verder ! Kortom, neem contact op met de redactie via redactie@aegvzw.be.

Rubriek

Zijn er nog vragen ?

Redactioneel

Rubriek Hebt u een vraag rond het thema sterrenkunde, klimatologie of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten ! Wij proberen deze dan zo goed mogelijk te beantwoorden in deze rubriek.

Hebt u een praktische vraag ?

Stel deze dan op het forum op... www.spacepage.be

01 7

Telescopen

SkyWatcher Heritage 130P De Heritage-1 30P is een echte allrounder.

Krachtig genoeg om de maan, mars, jupiter, saturnus en de bekendste deep-sky objecten mee waar te nemen. Standaard worden er twee oculairs meegeleverd, namelijk 1 0 en 25 mm.

Uiterst compact wat deze 1 3 cm Dobson telescoop ideaal maakt om mee te nemen op reis.

Nachtkijker

Bresser Nightvision 3x20 De Bresser Nightvision 3x20 digitale nachtkijker is een stevig digitale low-light versterker. De beeldweergave komt tot stand door gebruik te maken van een speciale high-end lichtgevoelige camera chip. Stroom wordt geleverd door batterijen. De korte scherpstel afstand zorgt ervoor dat deze restlichtversterker op een breed terrein inzetbaar is. Ook ideaal om meteoren mee waar te nemen !

169,50 euro

149,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Telescopen

Scopos ED APO 66/400 De compacte Scopos ED APO 66 refractor biedt een bijzonder hoge optische prestatie met een tot 200 voudige vergroting. Scherp en contrastrijk. En zonder kleurfouten. Bijzonder geschikt voor het waarnemen van de maan en de planeten.

Eveneens geschikt voor zowel aardse- als astrofotografie met gebruik van een camera adapter. Beschikbaar in zilver of brons kleur.

Telescopen

SkyWatcher Evostar 150 EQ5 De Skywatcher Evostar 1 50 is een achromatische refractortelescoop, geschikt voor serieuze beginners en gevorderden. Dit type telescoop staat erom bekend zeer hoog contrasterende beelden weer te geven. In combinatie met het EQ5 statief en montering is deze telescoop het meest geschikt voor astrofotografie...

379,50 euro

949,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Schaalmodellen

Audio

Dragon 'die­cast' schaalmodellen Ontdek onze verschillende Dragon 'die-cast' schaalmodellen. Hoge kwaliteit, bijzonder fijn afgewerkt en reeds op voorhand geschilderd ! Exclusieve HongKong import !

Ideaal voor op uw bureau en / of boekenkast en voldoende gedetailleerd om ook te gebruiken in tentoonstellingen. Dus ook geschikt voor volkssterrenwachten en musea's !

Kosmische krachten Aan de hand van dagelijkse verschijnselen en anekdotes geeft de van radio en tv bekende natuurkundige uitleg over onder meer de mechanica, magnetisme, atoomstructuur, relativiteit, quantummechanica en veldentheorie. De afbeeldingen in het bijbehorende boekje zorgen voor extra verduidelijking. Dit audio-boek bevat zes audio cd's met een totale speelduur van 440 minuten ! Volledig Nederlandstalig.

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

45,50 euro

Bordspelen

54,50 euro

DVD / Boek

De ruimteschepen van Catan Twee ruimteschepen uit Catan zijn in het heelal verdwaald. De bemanningen hebben geen idee hoe ze naar de aarde zullen terugkeren: de grondstoffenvoorraad is bijna uitgeput. Net op tijd ontmoeten de kosmonauten vreemde volken die hen helpen om een handelspost op te zetten. Vreemde diplomaten beloven de kosmonauten zelfs te helpen bij hun terugkeer naar Catan. De bemanningen moeten zich echter eerst bewijzen door in de Galactische Raad te worden opgenomen...

Ruimtevaart box Geschiedenis van de ruimtevaart is de meest complete collectie over alles wat zich de laatste 50 jaar binnen de ruimtevaart heeft afgespeeld. Deze ruimtevaart box bevat maar liefst negen indrukwekkende DVD's goed voor vele uren kijkplezier.

Daarnaast ontvangt u in deze collectorsbox het enige echte ruimtevaart naslagwerk 'In het spoor van Spoetnik' van Piet Smolders. 257 pagina's vol ongekende tekstuele en geïllustreerde verdieping in de ruimtevaart.

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

24,50 euro

Prijzen geldig tot 31 -08-201 1 of zolang de voorraad strekt. Levering in gans de Benelux (+ buurlanden) !

49,50 euro

Raadpleeg geregeld onze website voor speciale promoties. Ontdek onze nieuwsbrief !

© Eurekashop

Ti p ! O n td e k e ve n e e n s on ze b oe i e n d e worksh op s, ka m p e n e n b i n n e n - e n b u i te n l a n d se d a g u i tsta p p e n !

p e s ta n d o z n o k e o Bez

S c i e n c e a n d f u n f or e v e r y on e !

HTS www.eurekashop.be STARNIG E -m a i l : i n fo@e u re ka sh op . b e - Te l . : 0 5 9 /5 1 . 8 3 . 8 8 O ffi ci ë l e ve rd e l e r va n oa :

Kortnieuws De spaceshuttle Atlantis, die vrijdag de lucht in gaat, heeft 30 muizen aan boord. De reis van de diertjes is voor een experiment. Wetenschappers willen zo het verlies van botmassa tijdens een ruimtevlucht onderzoeken, meldden het Belgische farmabedrijf UCB en zijn Amerikaanse sectorgenoot Amgen woensdag. ''Verlies van botmassa is een typische astronautenziekte'', aldus UCB. De bedrijven willen een middel hier tegen testen. De helft van de muizen krijgt het middel, de ander niet.

Bron: NU / 06-07-2011 .

Rode wijn kan mogelijk voorkomen dat astronauten lichamelijke klachten krijgen als gevolg van gewichtsloosheid. Dat hebben Franse wetenschappers aangetoond. Het ingrediënt resveratrol in rode wijn kan waarschijnlijk de botontkalking tegengaan die vaak optreedt bij een lang verblijf in de ruimte door het gebrek aan lichaamsbeweging dat ontstaat bij gewichtsloosheid. Ook de spiermassa van astronauten zou minder kunnen afnemen door regelmatige consumptie van resveratrol. Dat meldt nieuwssite SmartPlanet op basis van een onderzoek dat is gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Journal of the Federation of the American Societies for Experimental Biology (FASEB).

Onderzoekers van het Centre National de la Recherche Scientifique in Strasbourg kwamen tot hun bevindingen door de effecten van resveratrol te testen op ratten. De dieren werden tijdens een langdurig experiment opgehangen aan hun staarten om gewichtsloosheid te simuleren. De helft van de ratten ontving elke dag een dosis resveratrol, de andere helft van de dieren kreeg geen voeding met dit ingrediënt. De ratten die het ingrediënt van rode wijn niet ontvingen, kregen last van botontkalking en afname van spiermassa. Deze klachten treden ook vaak op bij astronauten die lange tijd in de ruimte verblijven. De proefdieren die wél resveratrol kregen toegediend, ontwikkelden de symptomen echter niet. Volgens de wetenschappers leidt voeding met resveratrol tot een verandering in de stofwisseling op celniveau die ervoor zorgt dat de cellen ‘intern ademen'.

Daardoor zou het negatieve effect dat inactiviteit normaal gesproken heeft op het lichaam voor een groot deel teniet worden gedaan. Volgens de onderzoekers is het aannemelijk dat resveratrol hetzelfde effect heeft op het menselijk lichaam, maar dat moet nog worden onderzocht. “Het menselijk lichaam heeft beweging nodig, maar een gewichtsloze omgeving maakt dat bijna onmogelijk voor astronauten”, schrijft deskundige Gerald Weismann in het tijdschrift FASEB. “Resveratrol is geen volledige vervanging voor lichaamsbeweging, maar het vermindert mogelijk wel het verval van het lichaam dat optreedt totdat de astronauten weer zelf aan lichaamsbeweging kunnen doen op aarde.”

Bron: NU / 04-07-2011 .

Ooit baanbrekend en revolutionair, nu verouderd en toe aan vervanging. Voor de laatste keer gaat een spaceshuttle de ruimte in.

De Atlantis moet vrijdag beginnen aan een reis naar het internationale ruimtestation ISS. Na terugkeer wordt het ruimteveer tentoongesteld op de lanceerbasis Cape Canaveral. De vier bemanningsleden gaan 1 2 dagen naar het ISS. Ze brengen voorraden en verrichten onderhoudswerk. Iedereen is doordrongen van het naderende afscheid. ''We proberen te genieten van dit moment. We willen later tegen onze kinderen en kleinkinderen kunnen zeggen: 'ik weet nog dat er ooit een spaceshuttle was'",' zei bevelhebber Chris Ferguson onlangs op een persconferentie. Met het pensioen van de Atlantis, en eerder al van de Discovery en de

Endeavour, komt een einde aan 30 jaar space shuttles. 1 35 missies hebben de ruimteveren uitgevoerd om mensen en satellieten in een baan rond de aarde te brengen. Dat voor het eerst een ruimtevaartuig kon worden hergebruikt, moest de kosten voor wetenschappelijk onderzoek bij de aarde drukken. ''Het haalt de astronomische kosten uit ruimtereizen'', zei president Richard Nixon toen hij in 1 972 de plannen voor de ruimteveren onthulde. In 1 981 ging voor het eerst een spaceshuttle de ruimte in. 5 jaar later, bij de 25e vlucht, sloeg het noodlot toe. Om te bewijzen hoe toegankelijk de ruimtevaart was geworden mocht voor het eerst een burger mee naar het heelal, lerares Christa McAuliffe. Ruim een minuut na de lancering brak er brand uit in de spaceshuttle Challenger. McAuliffe en haar zes medebemanningsleden kwamen om het leven. Een tweede ramp luidde het einde van het spaceshuttletijdperk in. Na het ongeluk met de Columbia in 2003, waarbij zes astronauten waren omgekomen, besloot de Amerikaanse regering dat de ruimteveren uit de vloot zouden worden gehaald. Die pensionering van de spaceshuttles begon in maart, toen de Discovery voor het laatst landde. Vorige maand maakte de Endeavour zijn laatste kilometers.

Wat de toekomst brengt, is onduidelijk.

Voorlopig zijn de Amerikanen afhankelijk van de Sojoezraketten van Rusland, de vroegere aartsvijand. Het duurt nog zeker 5 jaar voor de spaceshuttle een opvolger heeft. Die moet de mens terugbrengen naar de maan, en ooit Mars binnen bereik brengen. Zulke ambities hadden de Verenigde Staten laten varen met de spaceshuttles. Bron: ANP / 05-07-2011 .

Met een slimme truc, door het Europese ruimteagentschap ESA omschreven als 'ruwe hack', is de Cluster-missie van de ondergang gered. In maart ging het mis met Cluster, toen een cruciaal instrumentenpakket niet meer op commando's reageerde. Maar inmiddels werkt het viertal satellieten, dat zonneonderzoek doet, weer normaal. De vier identieke Clustersatellieten draaien in een strakke formatie in een baan om de aarde. Van daaruit onderzoeken ze de wisselwerking tussen de zonnewind - de stroom geladen deeltjes die de zon onafgebroken uitstoot - en het magnetische veld van de aarde.Een belangrijke rol is daarbij weggelegd voor het instrumentenpakket WEC, dat elektrische en magnetische velden meet.

Om de gewenste metingen te kunnen doen, moet WEC in alle vier de satellieten werken.

Op 5 maart wilde het pakket in satelliet 3 echter niet meer opstarten, en geen van de standaardprocedures om dat probleem te verhelpen haalden iets uit. Latere tests lieten zien dat de aan/uit-schakelaars van de vijf instrumenten die WEC vormen allemaal op 'uit' stonden - een totaal onvoorziene situatie. Toen dat eenmaal duidelijk was, kon aan een oplossing worden gewerkt, die eerst op een van de zustersatellieten werd getest. Op 1 juni werd de computerhack naar satelliet 3 gezonden, en tot ieders opluchting bracht dat het instrumentenpakket weer tot leven. 05-072011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

De Cluster-satellieten zijn vier in formatie vliegende satellieten van de Europese Ruimtevaartorganisatie (ESA) die in drie dimensies metingen verrichten aan de interactie tussen de zonnewind en het aardmagnetisch veld. Bron: ESA. www.esa.int

01 9

Ruimtevaart in het klein Job Beckers

020

Bij een paraboolvlucht volgt een vliegtuig een parabolisch vluchtpad als van een vrije val, zodat in dit vliegtuig microgravitatie ('gewichtloosheid') heerst. De baan van een object in vrije val heeft de vorm van een kogelbaan of parabool. Het vliegtuig is niet echt in vrije val, er is luchtweerstand die door de motoren wordt gecompenseerd. Voorwerpen en personen in het vliegtuig zijn wel in vrije val: ze ondervinden van de zwaartekracht dezelfde versnelling als de versnelling die het vliegtuig heeft, waardoor ze niet tegen de vloer of de wand gedrukt worden.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

B oe i e n d e ste rre n ku n d i g e e n ru i m te va a rtg e ri ch te d a g u i ts ta p p e n v o o r i e d e rs b u d g e t !

Observatoria wereldwijd :

2, 5 m S l o an D i g i ta l S k y S u r v e y Philip Corneille

022

De auteur nabij het Sunspot Astronomy Center, dat tevens dienst doet als visitor center voor het Apache Point Observatory & SDSS, op Sacramento Peak. Bron: Philip Corneille.

De 2,50 m SDSS telescoop op het westelijk platform van het Apache Point Observatory op 2800 m in de Sacramento Mountains, New Mexico (VSA).

Bron: APO-SDSS. Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Interplanetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

023

Deze 0,76 m Aluminium plug plates werden per gezichtsveld voorzien van 640 gaatjes waaronder glasvezels het beeld per object naar de spectrograaf stuurden. Bron: Philip Corneille.

Een internationaal team van sterrenkundigen ontdekten op 9 januari 2007 zo'n zeven (tot vermoedelijk acht) dwerg sterrenstelsels gelegen rondom de melkweg. Dit met de Sloan Digital Sky Survey II. Bron: Penn State.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

024

Microsoft World Wide Telescope (WWT) is een virtuele telescoop van Microsoft die je vanaf je computer kunt bedienen. Al wat je nodig hebt is een Windows Client of een Web Client die je gratis van de site kunt downloaden.

Voor sterrenfanaten is dit een niet te missen stukje technologie van Microsoft Research.

Microsoft Research koppelde WWT aan Kinect, zodat je de virtuele telescoop ook met bewegingen kunt bedienen.

Tussen 2000-201 0 realiseerde het SDSS project de eerste 3D kaart van 25% van de noordelijke sterrenhemel. Bron: APO-SDSS. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

025

026

Astrofoto v/d maand Bart Delsaert heeft opnieuw een pracht van een deep-sky opname gemaakt vanuit z'n thuis in Overijse (BelgiĂŤ). De gebruikte telescoop was een FSQ 1 06 ED op een G11 OAG montering. De gebruikte camera was een QHY9 en de belichtingstijd bedroeg 8 x 1 0 minuten ha (R) + 9 x 1 0 minuten O3 (B) en synthetisch G. Gebruikte software: Nebulosity & PS. En dan nu volop genieten...

Astrofotografie is een specialisatie binnen de fotografie dat zich richt op het nemen van foto's van objecten aan de nachtelijke hemel, zoals planeten, sterren en zgn. Deep sky objecten. In West-Europa zijn er veel amateurs die zich bezighouden met astrofotografie.

Astrofotografie wordt gebruikt om objecten zichtbaar te maken die te zwak zijn om met het blote oog waar te nemen.

Dit is mogelijk omdat zowel klassieke als digitale camera's in staat zijn om over een langere periode voldoende lichtdeeltjes te verzamelen.

De eerste astrofoto wordt toegeschreven aan John William Draper, die in 1 840 een foto nam van de Maan. Zijn zoon, Henry Draper, fotografeerde in 1 880 als eerste de Orionnevel, wat in feite de eerste vastlegging was van een Deep Space Object. Sinds het begin van de jaren '90 zijn de meeste professionele observatoria overgeschakeld op het gebruik van CCD camera's. Door de technologische ontwikkeling wordt de ccd-camera ook meer en meer gebruikt door de amateurastronoom. Ook het gebruik van de digitale camera kent een sterke opkomst in de astrofotografie en heeft de klassieke emulsie vrijwel verdrongen.

Door de lichtvervuiling is het maken van goede astrofoto's een moeilijke taak. Hierdoor zoeken vele amateurs regelmatig donkere hemels op.

Enkel het gebruik van dure camera's, speciale filters, ... kunnen iets doen aan de lichtvervuiling, maar maken ook dat astrofotografie enkel weggelegd is voor de gegoede amateurs.

027

Kortnieuws Luchtbombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog blijken achteraf een interessant klimatologisch experiment te zijn geweest. Je kunt er uit afleiden wat het effect van kunstmatige wolken op het weer is, melden Engelse onderzoekers in het International Journal of Climatology. Die wolken zijn dan de condensstrepen die werden getrokken door Amerikaanse bommenwerpers, die ’s ochtends massaal richting Duitsland vertrokken (niet de Britse, die vlogen ’s nachts). Na de start cirkelden ze altijd nog een tijdje rond op zo’n 5 kilometer hoogte om te wachten op de rest van hun squadron en hun aanvalsformaties te vormen, zodat boven een klein deel van Zuidoost-Engeland érg veel van die strepen ontstonden. Als je de temperatuurwaarnemingen op de grond vergelijkt met waarnemingen van een eindje verderop, waar de bommen-werpers niet kwamen maar de weersomstandigheden verder ongeveer hetzelfde waren, moet je een aardige indruk kunnen krijgen van het effect van die condensstrepen. Handig is daarbij dat er in die tijd nauwelijks ander vliegverkeer was, zodat de waarnemingen daar niet door kunnen worden verstoord. In de archieven hebben de onderzoekers gezocht naar dagen met hoge luchtactiviteit. Uiteindelijk kozen ze voor 11 mei 1 944, toen maar liefst 1 .444 toestellen tegelijk opstegen in een verder vrijwel wolkenloze lucht.

Ze komen tot de conclusie dat de temperatuur in de delen van Zuidoost-Engeland, waar die vliegtuigen langs kwamen, significant minder snel opliep dan wanneer die vliegtuigen er niet waren geweest. Het verschil was overigens maar 0,8 graden Celsius. Bron: Wiley Blackwell / 08-07-2011 .

Langdurige blootstelling aan luchtvervuiling kan tot fysieke veranderingen in de hersenen leiden, naast aandoeningen als depressie en leerstoornissen. Dat blijkt uit onderzoek bij muizen van de Ohio State University.Langdurige blootstelling aan luchtvervuiling kan tot fysieke veranderingen in de hersenen leiden, naast aandoeningen als depressie en leerstoornissen.

Dat blijkt uit onderzoek bij muizen van de Ohio State University. Eerdere studies toonden al de kwalijke effecten aan van luchtvervuiling op het hart en de longen. Maar dit is de eerste studie die de gevolgen voor de hersenen aantoont, zegt Laura Fonken, doctoraatstudent neurowetenschappen aan de Ohio State University.

Fonken publiceerde haar bevindingen in het wetenschappelijke tijdschrift Molecular Psychiatry. De onderzoekers stelden twee groepen muizen tien maanden lang - ongeveer de helft van hun leven - zes uur per dag bloot aan respectievelijk gefilterde of vervuilde lucht.

De vervuilde lucht bevatte roet en fijn stof zoals in stedelijke omgeving door industrie en transport. Na de tien maanden werden de twee groepen dieren onderworpen aan geheugen- en leertests. De muizen werden in het midden van een fel verlichte ruimte geplaatst en kregen twee minuten om de uitgang te vinden. Ze werden daarvoor vijf dagen getraind. Uit de oefening bleek duidelijk dat de muizen die blootgesteld waren aan vervuiling meer tijd nodig hadden om de uitgang te leren vinden en zich later minder goed konden herinneren waar die uitgang zich bevond. Uit andere tests bleek dat de blootgestelde dieren meer tekenen van depressie vertoonden en angstiger waren. Vervolgens gingen de wetenschappers op zoek naar de oorzaken van die gedragsveranderingen. Ze vonden daarbij een invloed op de hippocampus, een belangrijk orgaan voor leercapaciteiten, geheugen en depressie. Bij dissectie bleek dat de hippocampus in de blootgestelde muizen duidelijk fysieke veranderingen had ondergaan door de blootstelling. "Het onderzoek toont aan dat langdurige blootstelling zichtbare, negatieve effecten kan hebben op de hersenen, die leiden

tot een heel gamma gezondheidsproblemen," zegt Fonken. "Dit kan belangrijke en zorgwekkende consequenties hebben voor mensen die leven en werken in vervuilde gebieden overal ter wereld." Bron: IPS / SPS / 07-07-2011 .

De huidige watertoets werkt niet zoals het hoort.

Dat stellen de Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen (Minaraad) en de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) na een grondige evaluatie van de knelpunten. De watertoets gaat na of een initiatief schadelijke effecten veroorzaakt als gevolg van een verandering in de toestand van het oppervlaktewater, het grondwater of de waterafhankelijke natuur. Het resultaat van de toets wordt als een paragraaf opgenomen in de vergunning of in de goedkeuring van het plan.

Volgens beide organisaties tonen recente overstromingen van nieuwbouwwoningen aan dat de watertoets niet voldoet. De Vlaamse overheid moet efficiëntere procedures uitwerken en weigeringen van bouwvergunningen beter motiveren. Bij een bouwverbod moet bovendien een eerlijke schaderegeling voorzien worden.

Daarnaast eisen de SERV en de Minaraad dat een stedenbouwkundige al meteen wordt gewaarschuwd voor mogelijk overstromingsgevoelig gebied. Zo kan de aanvrager vooraf inspelen op de situatie en aangeven hoe hij er bij het ontwerp van het bouwplan rekening mee heeft gehouden. Bron: Belga / 1 3-07-2011 .

Het kwik is vandaag (1 4-07-2011 ) in Ukkel niet hoger geklommen dan 1 4,3 graden. Dat is de koudste maximumtemperatuur op 1 4 juli sinds het begin van de metingen in 1 833, meldt weerman David Dehenauw. In het noorden van het land was het bovendien zeer nat. Op de luchthaven van Deurne viel de voorbije 24 uur 25 mm regen. In de haven van Zeebrugge werd over een zelfde tijdspanne 22 mm geregistreerd.

Bron: Belga / SVM / 1 4-07-2011 .

Eén jaar na de zware overstromingen in Pakistan dreigt een nieuwe ramp. Het land is helemaal niet voorbereid op nieuwe zware moessonregens. Dat zegt de Britse nietgouvernementele organisatie (ngo) Oxfam vandaag, bij de start van het nieuwe regenseizoen. Zo'n 5 miljoen Pakistanen leven momenteel aan de oevers van de Indus die dreigt opnieuw te overstromen. Tienduizenden inwoners zijn nog steeds dakloos en miljoenen dreigen honger te gaan lijden omdat ze niet in staat zijn geweest gewassen te telen. Bij de vloedgolf van vorig jaar stond ongeveer een vijfde van Pakistan onder water, alles samen een gebied groter dan Engeland. Zo'n 20 miljoen inwoners waren getroffen, duizenden Pakistanen kwamen om.Maar een jaar na datum blijkt de centrale overheid te weinig te hebben gedaan om een nieuwe ramp te voorkomen. Er bestaat geen waarschuwingssysteem voor overstromingen en er is amper beschermende infrastructuur gebouwd zoals dijken of kanalen.

Oxfam wijt dat aan parallelle circuits en onduidelijkheid over de verantwoordelijkheid van de autoriteiten. Bovendien werd slechts 70 procent van de vereiste 2 miljard dollar noodhulp uitgekeerd, en ging minder dan 1 0 procent van dat geld naar preventieve maatregelen. Bron: AFP / ADV / 26-07-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Het Koninklijk Meteorologisch Instituut van België (KMI) is een Belgische federale instelling, die wetenschappelijk onderzoek verricht over het weer, en informatie hierover verleent aan diverse organisaties. Oorspronkelijk was het Koninklijk Meteorologisch Instituut, als een van de weinige meteorologische diensten in Europa, een onderdeel van een sterrenwacht: de Koninklijke Sterrenwacht van België.

Op 31 juli 1 91 3 werd het KMI een autonome instelling onder haar huidige naam en Jean Vincent werd de eerste directeur. www.meteo.be

029

European Space Agency :

Artemis satelliet tien jaar in de ruimte ESA

030

Artemis (Advanced Relay and Technology Mission) is de naam van een satelliet, gebouwd onder leiding van het bedrijf Alenia Spazio (Italië).

Artemis is ontworpen om nieuwe technologieën te introduceren welke interorbit communicatie mogelijk maakt.

Via Artemis is het mogelijk om binnen West-Europa extra nauwkeurigheid binnen GPS en GLONASS aan te brengen.

In 2004 kwam het eerste operationele signaal voor het Europese satellietnavigatiesysteem EGNOS beschikbaar.

Dit aanvullend signaal verhoogt de nauwkeurigheid van GPS en GLOSNASS van twintig tot twee meter.

Het grondstation van Redu (België) heeft bijgedragen tot het succes van Artemis. Bron: ESA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

031

Toponderzoekschool NOVA wordt verlengd NOVA

Artikel

Een groepsfoto van afgelopen jaar. Raadpleeg onze nieuwe Starnights website voor meer beeldmateriaal, blijf up-to-date dankzij ons forum of raadpleeg...

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

039

Kamp i o en sch ap w a te r r a k e tte n l a n c e r e n Hans van der Lande

Een waterraket is een raket gemaakt van een petfles. De voortstuwing vindt plaats door de petfles voor ongeveer 1 /3 te vullen met water en de rest van de fles onder druk te zetten met behulp van een fietspomp.

De fles wordt ondersteboven gelanceerd. Een waterraket wordt wel gebruikt om te experimenteren met de aerodynamica, thermodynamica en andere vlakken van de natuurkunde.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

040

Artikel

A n ti m a te r i e a c h te r sl o t en g ren d el L. van Rooyen

Artikel CERN is een Europese organisatie die fundamenteel onderzoek doet naar elementaire deeltjes. De organisatie is gehuisvest ten westen van Genève op de grens van Frankrijk en Zwitserland. Het wereldwijde web (www) ontstond bij CERN als een uitvinding van twee informatici, de Engelsman Tim BernersLee en de Belg Robert Cailliau.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

041

Woord van de maand

KS B ­ Ko n i n kl i j ke S te r r e n w a c h t v a n B e l g i Í Dirk Devlies

042

Dirk Devlies is, naast lid van de Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van beheer. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woordenboek. Een omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

043

De Koninklijke Sterrenwacht van België werd opgericht in 1 826, nog voor het ontstaan van het onafhankelijke België, wanneer Willem I, de koning der Nederlanden, een Koninklijk Besluit ondertekent ter oprichting van een sterrenwacht in Brussel. Initiatiefnemer is de astronoom Adolphe Quételet, die in 1 830 tot directeur van de instelling wordt benoemd door de voorlopige regering.

Het duurde nog tot 1 834 vooraleer het gebouw voltooid werd, en de toestellen in gebruik gesteld konden worden.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

044

In 2009, naar aanleiding van het internationale jaar van de sterrenkunde, werd de projectiezaal van het Koninklijk Planetarium grondig gemoderniseerd en kunnen de bezoekers heden genieten van indrukwekkende digitale projecties.

Bron: P. Jaecques.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

045

Moeten we contact met buitenaardsen mijden ?

Redactioneel

046

Independence Day is een Amerikaanse sciencefictionfilm uit 1 996. De film werd geregisseerd door Roland Emmerich, die tevens het script schreef samen met Dean Devlin.

Independence Day werd over het algemeen goed ontvangen.

Toch vonden critici dat de plot van de film teveel leek op H.G. Wells’ The War of the Worlds.

Bron: 20th Century Fox. The War of the Worlds (1 898), door H.G. Wells, is een science fiction roman die gaat over een invasie van buitenaardse wezens in Engeland. Het is een van de oudste en bekendste werken over een buitenaardse invasie, en heeft vele andere auteurs geĂŻnspireerd. Van het verhaal is een hoorspel gemaakt, en het verhaal is meerdere malen verfilmd zoals laatst in 1 995 door Steven Spielberg. Bron: Paramount Pictures.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

Close Encounters of the Third Kind is een science fiction film uit 1 977 geregisseerd en geschreven door Steven Spielberg. Hij draagt ook wel de titel Close Encounters of the Third Kind: Special Edition (de re-release uit 1 980 waarin het moederschip van binnen te zien is) en de werktitels The Close Encounter of the Third Kind en Watch the Skies. Bron: Columbia Pictures.

Skyline is een Amerikaanse sciencefictionfilm uit 201 0, geregisseerd en geproduceerd door de Gebroeders Strause.

De film gaat over een wereldwijde buitenaardse invasie o.a in Los Angeles. De hoofdrollen worden vertolkt door Eric Balfour, Scottie Thompson en Donald Faison.

Bron: Rogue pictures.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

The Day the Earth Stood Still is een science fiction rampenfilm uit 2008 onder regie van Scott Derrickson. Het verhaal hieruit is gebaseerd op dat uit de gelijknamige film uit 1 951 .

Jaden Smith won voor zijn rol een Saturn Award. De film zelf werd genomineerd voor onder meer een Saturn Award voor beste science fiction film en Satellite Awards voor beste geluid en beste visuele effecten, maar ook voor de Razzie Award voor slechtste remake.

Bron: Twentieth Century Fox. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

047

Zakkenroller actief nabij de Melkweg Maarten Muns

De Magelhaense wolken zijn twee grote stergroepen die satellietstelsels zijn van onze melkweg. De Magelhaense wolken zijn genoemd naar de Portugese ontdekkingsreiziger Ferdinand Magelhaen. Ze staan allebei aan de zuidelijke hemel en zijn vanaf de breedte van de Benelux niet te zien.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

048

Artikel

Kortnieuws Neptunus doet precies 1 5 uur, 57 minuten en 59 seconden over één aswenteling. Dat is het resultaat van onderzoek door planeetwetenschapper Erich Karkoschka van de universiteit van Arizona, die de bewegingen van details in de atmosfeer van de Neptunus nauwkeurig in kaart heeft gebracht. Anders dan de aardse planeten - Mercurius, Venus, de aarde en Mars hebben de grote buitenplaneten van ons zonnestelsel geen vast oppervlak. Ze bestaan grotendeels uit gassen die voor een belangrijk deel in vaste en vloeibare vorm voorkomen. Het enige wat je van buitenaf aan zo'n planeet kunt zien, zijn wolken en andere weersverschijnselen. En doorgaans zijn die niet geschikt om de rotatietijd van de planeet vast te stellen: de ene wolk beweegt nu eenmaal sneller dan de andere.Om dat probleem te omzeilen, is lange tijd gebruik gemaakt van de regelmatig variërende radiostraling die de grote gasplaneten uitzenden.Recent is echter gebleken dat de variaties in die radiostraling niet zo regelmatig zijn als ze leken, wat betekent dat ze waarschijnlijk niet precies synchroon lopen met de draaiing van het planeetinwendige. Vandaar dat Karkoschka teruggreep op de wolkenmethode, waarbij hij gebruik maakte van honderden opnamen van de Hubble-ruimtelescoop en de Voyager-ruimtesondes. Het gros van de structuren in de Neptunusatmosfeer bleek de bekende grote snelheidsvariaties te laten zien, maar enkele ervan vertonen een grote regelmaat, net als de Grote Rode Vlek op Jupiter. Volgens Karkoschka wijst die regelmaat erop dat de bewegingen van deze weersystemen de rotatie van het inwendige van Neptunus op de een of andere manier volgen.

Bron: NU / 01 -07-2011 .

Astronomen hebben met behulp van de Europese infraroodsatelliet Herschel een belangrijke bron van kosmisch stof ontdekt. Het stof is waargenomen bij het restant van een supernova, wat de theorie bevestigt dat er bij zo'n sterexplosie veel stof vrijkomt (Science, 8 juli). Kosmisch stof speelt een belangrijke rol bij de vorming van nieuwe sterren. De onderzochte supernovarest bevindt zich in de Grote Magelhaense Wolk, een klein buurstelsel van onze Melkweg. Op 23 februari 1 987 stortte een uitgeputte zware ster in dat stelsel onder zijn eigen gewicht ineen, wat een kolossale ontploffing tot gevolg had. Uit de waarnemingen van Herschel blijkt dat het hart van het restant van de supernovarest rijk is aan stof met een temperatuur van 250 graden onder nul. De hoeveelheid is enorm: er is voldoende materiaal om 200.000 aardes van te maken. De onderzoekers zijn verrast over deze hoeveelheid. Het stof bestaat uit materiaal dat bij de ontploffing van de ster is weggeblazen. Maar onduidelijk is nog of dat direct na de explosie al is gebeurd of in de loop van de afgelopen 24 jaar. Hoe dan ook: het lijkt er sterk op dat de hoeveelheid stof in de Grote Magelhaense Wolk - en waarschijnlijk ook in andere sterrenstelsels voor een groot deel aan supernova-explosies kan worden toegeschreven. 07-07-2011 .

Wetenschappers zijn er lang van uitgegaan dat het heelal volkomen symmetrisch is. Maar recente bevindingen van onderzoekers van de universiteit van Michigan wijzen erop dat dit toch niet zo is. Om de vermeende symmetrie van het heelal te toetsen, inventariseerden de natuurkundige Michael Longo en een team van studenten de rotatierichting van tienduizenden spiraalstelsels, die zijn vastgelegd bij de Sloan Digital Sky Survey. In een volkomen symmetrisch heelal zou in elke richting evenveel stelsels te zien moeten zijn die met de klok mee draaien als stelsels die de andere kant op roteren. Dat blijkt echter niet zo te zijn. Het hemelgebied in de richting van de noordpool

van ons Melkwegstelsel telt meer 'linksdraaiende' stelsels - stelsels die tegen de klok in draaien - dan 'rechtsdraaiende'. En dat effect strekt zich uit tot een afstand van meer dan 600 miljoen lichtjaar. Het getalsmatige verschil is niet zo heel groot - een procent of zeven - maar de kans dat dit op toeval berust is heel klein. Volgens Longo kan dit betekenen dat het heelal al sinds zijn ontstaan om een bepaalde as draait. En als dat zo is, zou in de richting van de galactische zuidpool juist een overschot aan 'rechtsdraaiende' stelsels te zien moeten zijn. Of dat inderdaad zo is, zal moeten blijken uit een survey van de zuidelijke hemel die momenteel wordt uitgevoerd.

Eind juni is een storing opgetreden in een elektronisch circuit van de ionenmotor van de ruimtesonde Dawn. Het mankement is enkele dagen later verholpen door een backupsysteem in te schakelen, maar de storing heeft wel gevolgen voor zijn aankomsttijd bij de planetoïde Vesta. Doordat na de herstart wat meer 'gas' is gegeven, bereikt de ruimtesonde zijn omloopbaan niet later maar juist bijna een dag eerder.

Enkele dagen na de motorpech werd Dawn nog door een ander mankement getroffen, waarbij één van de meetinstru-menten - een spectrometer - zichzelf uitschakelde. Wat deze 'reset' precies heeft veroorzaakt, is onduidelijk, maar na een herstart leek de spectrometer weer normaal te functioneren. Dawn spiraalt momenteel naar Vesta toe. Eind volgende week zal hij het ruim 500 kilometer grote hemellichaam zo dicht zijn genaderd, dat hij vanzelf door diens zwaartekrachtsveld wordt ingevangen. Na nog enkele baanmanoeuvres zal Dawn dan een jaar lang om Vesta blijven cirkelen. De planetoïde wordt gezien als een protoplaneet: een planeet-in-wording die nooit volgroeid is. Door Vesta te onderzoeken hopen weten-schappers meer inzicht te krijgen in de begintijd van ons zonnestelsel. 07-07-2011 .

De planeet Neptunus is jarig. Op dinsdag 1 2 juli is de planeet precies één keer rond de zon gedraaid sinds hij in 1 846 ontdekt werd. Dat meldt de Volkssterrenwacht Mira. "Op 1 2 juli 2011 bereikt de planeet Neptunus een positie aan de hemel die overeenkomt met de positie waar de planeet zich bevond toen die tijdens de nacht van 23 op 24 september 1 846 door de Duitse astronoom Johann Galle samen met zijn assistent Heinrich d'Arrest van op de sterrenwacht van Berlijn werd ontdekt", stelt de Volkssterrenwacht in een bericht op zijn website. Neptunus is de planeet die het verst verwijderd is van het zonnestelstel. Zij heeft 1 64,79 aardse jaren nodig om een volledige baan rond de zon te beschrijven. Bron: MIRA / 1 2-07-2011 .

De verre dwergplaneet Pluto heeft niet drie, maar minstens vier manen. Dat volgt uit waarnemingen met de Hubble-ruimtetelescoop.

Het bestaan van de vierde maan kwam aan het licht bij een zoektocht naar een mogelijk ringenstelsel rond Pluto. De nieuwe maan, die voorlopig P4 heet, is ruimschoots de kleinste van de vier. Hij is naar schatting slechts 1 2 à 34 kilometer groot. Ter vergelijking: de grootste Plutomaan, Charon, meet ruim duizend kilometer, en de afmetingen van Nix en Hydra worden geschat op 32 tot 11 3 kilometer.

Vermoed wordt dat alle manen van Pluto zijn ontstaan na een botsing tussen Pluto en een kleinere soortgenoot. Bij die gebeurtenis, die zich in de begintijd van het zonnestelsel moet hebben voltrokken, is veel ijzig puin de ruimte in geblazen, dat vervolgens tot manen en maantjes is samengeklonterd.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Dawn is een ruimtesonde die op 27 september 2007 door NASA werd gelanceerd om twee grote planetoïden in de planetoïdengordel te onderzoeken; te weten de planetoïde Vesta en de dwergplaneet Ceres. Als alles volgens plan verloopt zal Dawn Vesta tussen 2011 en 201 2 kunnen verkennen, en Ceres in 201 5. Dawn is het eerste ruimtevaartuig dat in een baan rond een hemellichaam zal gaan vliegen, verkenningswerk zal uitvoeren, en dan weer door zal vliegen naar een ander hemellichaam.

Bij alle voorgaande missies waarbij meerdere hemellichamen tegelijk werden bekeken, zoals het Voyagerprogramma, vloog de sonde in kwestie enkel langs de planeet en kon derhalve enkel vlug wat metingen doen. www.nasa.gov

049

De AEG activiteitenkalender Redactioneel

Gedurende de maanden juni en juli krijgen onze leden een driedelige praktijkgerichte cursus aangeboden waarin ze leren werken met de 68cm NMPT telescoop (en randapparatuur) van AstroLAB Iris te Ieper.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

050

Rubriek

Sterrenbeeld van de maand Dieter Janssoone

Artikel Een sterrenbeeld is een verzameling sterren die ogenschijnlijk een figuur vormt als men ze door lijnen zou verbinden. De sterren van een sterrenbeeld lijken dichtbij elkaar te staan aan het hemelgewelf in een herkenbare vorm. Sterrenbeelden krijgen de naam die de menselijke fantasie heeft gegeven aan de vorm. Reeds in de oude tijden herkende men bepaalde patronen aan de nachtelijke hemel waaraan men macht toeschreef. Meestal bevinden zich een of meer heldere sterren in de figuur. De samenstand is in de meeste gevallen slechts een schijnbare: het is vaak zo dat de ene ster veel verder weg staat dan de andere.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

051

Beelden van onze m a g n e ti s c h e s ta a r t Marlies ter Voorde

De zonnewind is geen echte wind, maar een continue stroom van elektrisch geladen atomen die met gigantische snelheden vanuit de zon de ruimte in worden gestraald. Het magneetveld van de aarde vormt een schild tegen deze deeltjes. Zij bereiken de aarde dus niet; behalve via de magnetosheath bij de polen, waarna ze door hun interactie met de atmosfeer het beroemde poollicht veroorzaken.

052

IBEX-beeld van de plasmasheet. De witte lijnen zijn de magnetische veldlijnen die naar aanleiding van de observaties te verwachten zijn.

De kleuren geven de dichtheid aan van de ENA’s. Rood is de hoogste dichtheid. De plasmasheet is hier één geheel. Bron: NASA/ IBEX Science team.

IBEX-beeld van de plasmasheet, een kleine twee weken eerder. De witte lijnen zijn de magnetische veldlijnen die naar aanleiding van de observaties te verwachten zijn.

De kleuren geven de dichtheid aan van de ENA’s. Rood is de hoogste dichtheid. De plasmasheet bestaat hier uit twee delen. Bron: NASA / IBEX Science team.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

053

Sasteria onder de sterren

D u i s te r h e m e l l i c h a a m bedenkt de planeet Venus Filip Feys

054

Geboren in het jaar 1 961 te Tielt en opgegroeid in Meulebeke ben ik een West Vlamink in hart en ziel. Mijn schoolperiode heb ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mijn beroep als hooggeschoold houtbewerker en later als leerkracht aan het VTI te Izegem. Ik ben getrouwd in 1 981 met Chantal en samen hebben we een dochter.

Sharon is afgestudeerd als Bachelor in Elektro-Mechanica en Chantal is professioneel kunstenares. Reeds meer dan 30 jaar is astronomie een ver doorgedreven hobby voor mij.

Gestart met een 50mm kijkertje en lid van de VVS en later van de werkgroep Deep-Sky en zonwaarneming is mijn hobby veranderd in dagelijkse bezigheid. Bepaalde dromen om iets op te starten en mensen een kans te geven om de sterrenhemel te bewonderen heb ik altijd in mij gehad.

Griekenland lag ons beiden nauw aan het hart en de keuze was vlug gemaakt voor een locatie waar sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mij thuis hier op Kreta en ben ik ĂŠĂŠn van de gelukkigen die van mijn hobby een beroep heb kunnen maken. Het derde jaar komt eraan en we kijken er terug naar uit om jullie wegwijs te maken in de wonderen van het heelal hier op Kreta.

Rubriek

055

Protuberansen kunnen ongeveer 50.000 Ă 1 00.000 km boven het oppervlak van de zon uitsteken. De grootste die ooit werd waargenomen was 350.000 km hoog. Protuberansen en filamenten kunnen verschillende maanden oud worden, maar sommige verdwijnen veel sneller weer.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

056

E en n i eu w e ki j k o p d e c l a s s i fi c a ti e v a n s te r r e n Astron

ASTRON of ASTRonomisch Onderzoek in Nederland is het Nederlands instituut voor radioastronomie (in het Engels: Netherlands Institute for Radio Astronomy), een organisatie die zich bezighoudt met onderzoek en ontwikkeling op astronomisch gebied. ASTRON houdt zich vooral bezig met de ontwikkeling van instrumentatie en faciliteiten voor de radioastronomie en het bouwen van de infrastructuur daarvoor. Het is een vrij internationaal gerichte organisatie en zij heeft nauwe contacten met het bedrijfsleven. Het grootste gedeelte van de kantoren bevindt zich nabij Dwingeloo op de locatie van de Dwingeloo Radio Telescoop, gemeente Westerveld, in noordoost Nederland.

ASTRON opereert onder de paraplu van NWO de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

058

Artikel

Kortnieuws De Amerikaanse ruimtesonde Dawn is in een baan om de asteroïde Vesta geraakt. Dat heeft de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA zondagochtend bekendgemaakt.

Naar verwachting zal de sonde binnen 1 6.000 kilometer van Vesta komen om het oppervlak van de asteroïde te onderzoeken. Vesta is een van de grootste asteroïdes van ons zonnestelsel. De sonde werd op 27 september 2007 vanaf Cape Canaveral in Florida gelanceerd voor een rondreis van 8 jaar om de mysteries van ons zonnestelsel te ontrafelen.

Dawn moet een jaar lang om de aardappelvormige asteroïde blijven draaien. Uit het onderzoek van het naar schatting 4,5 tot 4,6 miljard jaar oude hemellichaam hopen wetenschappers belangrijke conclusies over het ontstaan van het zonnestelsel te kunnen trekken. Vesta is ontstaan in het begin van het zonnestelsel. Als Dawn Vesta heeft verlaten, richt de sonde zich op een andere asteroïde, Ceres. Die draait eveneens ergens tussen de planeten Mars en Jupiter rond de zon, maar heeft een geheel andere samenstelling. Bron: ANP. Kort voordat de NASA-ruimtesonde Dawn zijn omloopbaan om Vesta bereikt, komt het vaktijdschrift Astronomy & Astrophysics met een opmerkelijk artikel over de evolutie van de omloopbanen van Vesta en haar grotere soortgenoot Ceres. Computerberekeningen door astronomen van de sterrenwacht van Parijs laten zien dat deze banen chaotisch gedrag vertonen. En dat blijkt niet alleen gevolgen te hebben voor de beide planetoïden.

Ceres en Vesta zijn de grootste objecten in de planetoïdengordel tussen de banen van Mars en Jupiter. Ceres is 6000 keer en Vesta nog eens een factor vier zo licht als de aarde.

Aantrekkingskracht Desondanks oefenen de beide planetoïden aantrekkingskracht uit - niet alleen op elkaar, maar ook op de 'echte' planeten van het zonnestelsel. Uit de Franse berekeningen blijkt dat hun omloopbanen zich op de lange termijn volkomen onvoorspelbaar gedragen. Er bestaat zelfs een kleine, maar niet verwaarloosbare kans dat het ooit tot een botsing komt. Verrassend is ook dat de kleine zwaartekrachtsinvloed van Ceres en Vesta voldoende is om variaties te veroorzaken in de vorm van de aardbaan. Concreet betekent dit dat de excentriciteit ('langgerektheid') van de aardbaan, die van invloed is op het klimaat aan haar oppervlak, zich niet langer dan 60 miljoen jaar laat volgen. Dat is verdrietig nieuws voor wetenschappers die de klimaatgeschiedenis van de aarde onderzoeken: analyses die verder teruggaan dan 60 miljoen jaar staan op losse schroeven. Zeker is wel dat ruimtesonde Dawn zaterdagochtend vroeg door de zwaartekracht van Vesta wordt ingevangen, en vervolgens een jaar lang om de planetoïde blijft cirkelen.

Als voorproefje heeft NASA een nieuwe opname van Vesta gepresenteerd, die van een afstand van 41 .000 kilometer is gemaakt. Bron: NU / 1 5-07-2011 .

Wetenschappers van het Leibniz-instituut voor Astrofysica in Potsdam (Duitsland) heeft twee nieuwe bruine dwergsterren ontdekt op afstanden van slechts 1 5 en 1 8 lichtjaar van de zon. Ter vergelijking: de dichtstbijzijnde buurster van de zon, Proxima Centauri, bevindt zich op een afstand van iets meer dan vier lichtjaar. En de eerder ontdekte bruine dwergen die om de nabije ster Epsilon Indi draaien, zijn twaalf lichtjaar van ons verwijderd. De nieuwe buren van de zon heten WISE J0254+0223 en WISE J1 741 +2553, wat aangeeft dat ze zijn opgedoken in gegevens die zijn verzameld met de NASA-satelliet WISE. Ze vielen op doordat ze veel infraroodstraling produceren, maar vrijwel geen zichtbaar licht - een bekende

eigenschap van bruine dwergen, die als ondermaatse, 'mislukte' sterren worden beschouwd. Hun nabijheid bleek uit het feit dat zij zich relatief snel verplaatsen ten opzichte van verre achtergrondsterren. De beide dwergsterren zijn bruine dwergen van het koelste soort. Hun oppervlaktetemperaturen bedragen slechts enkele honderden graden Celsius. Het is niet uitgesloten dat in de omgeving van de zon nog meer van deze ultrakoele sterren op ontdekking wachten.

Bron: NU / 1 5-07-2011 .

Amerikaanse astronomen hebben twee witte dwergsterren ontdekt die met halsbrekende snelheden om elkaar heen wentelen. De sterren zijn elkaar al zo dicht genaderd, dat ze minder dan een kwartier nodig hebben om een rondje te volbrengen. Maar hun onderlinge afstand wordt nog steeds kleiner: binnen een miljoen jaar zullen ze met elkaar in botsing komen en een kolossale explosie veroorzaken.

Witte dwergen zijn oude, uitgeputte kernen van sterren zoals onze zon. De twee witte dwergen cirkelen met een snelheid van maar liefst 600 kilometer per seconde om elkaar heen. De helderste van de twee is ongeveer zo groot als de planeet Neptunus en 'weegt' ongeveer een kwart zonsmassa. Zijn begeleider is twee keer zo zwaar, maar ook aanzienlijk compacter: hij is niet veel groter dan de aarde. Zware, compacte objecten als deze kunnen worden gebruikt om de algemene relativiteitstheorie te toetsen.

Volgens deze theorie veroorzaken bewegende objecten rimpelingen in het weefsel van ruimte en tijd, die zwaartekrachtsgolven worden genoemd. Het daarmee gepaard gaande energieverlies is de oorzaak van de kleiner wordende afstand tussen de twee dwergsterren. Door de geleidelijk steeds sneller wordende omwentelingen van de dubbelster heel nauwkeurig te timen, hopen de onderzoekers dit energieverlies te kunnen meten. Op die manier kan - indirect - het bestaan van zwaartekrachtsgolven worden aangetoond. Bron: NU / 1 5-07-2011 .

Het Planetary Science Institute in Tucson, Arizona, heeft een overeenkomst getekend met het ruimtevaartbedrijf XCOR Aerospace voor het gebruik van het toekomstige suborbitale ruimtevliegtuig Lynx. Dit als waarnemingsplatform van de Atsa-ruimtetelescoop. Atsa ('adelaar' in de taal van de Navajo-indianen) zal vooral gebruikt worden voor het bestuderen van objecten in het zonnestelsel die zich gezien vanaf de aarde - relatief dicht bij de zon aan de hemel bevinden; zulke waarnemingen zijn vanaf de grond moeilijk uit te voeren vanwege de storende, verstrooiende werking van de dampkring. Het gaat daarbij voornamelijk om planetoïden en kometen die zich tijdelijk binnen de baan van de aarde bevinden. Door gebruik te maken van het in ontwikkeling zijnde ruimtevliegtuig Lynx kan Atsa waarnemingen verrichten boven de aardse dampkring, zonder de kostbare aspecten van een daadwerkelijk satellietobservatorium. Bron: NU / 1 6-07-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Sterren worden geklasseerd aan de hand van hun lichtkracht. Dwergsterren zijn sterren die weinig licht uitstralen.

Ze bevinden zich aan de onderkant op de hoofdreeks van het Hertzsprung-Russelldiagram. Dit in tegenstelling tot reuzensterren. Dit kenmerk is het enige gemeenschappelijke aan de term dwergster. De benaming dwerg zegt niets over de massa of over de omvang van de ster, noch wordt er eenzelfde ontstaansgeschiedenis of fase in hun leven mee aangeduid. Er zijn dwergsterren die heet zijn en dwergsterren die koel zijn.

Hieraan danken zij de verschillende benamingen (bruin, oranje, rood, geel, wit en zwart). www.eso.org

059

Het AEG kortnieuws Redactioneel

Rubriek Tip ! Ontdek de vele honderden foto's van onze activiteiten op onze Flicr pagina of kijk wat je de komende weken en maanden mag verwachten in onze werking via onze up-to-date Facebook pagina. Om nog maar te zwijgen van onze portaal website op... www.aegvzw.be

061

D e a l l e r l a a ts te S p a c e S h u ttl e l a n c e r i n g ESA / NASA

De STS-1 35 Bemanning voor lanceerinstallatie 39A in Florida bestaande uit 'mission specialists' Rex Wallheim en Sandy Magnus, piloot Doug Hurley en commandant Chris Ferguson.

Bron: NASA / KSC. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

062

Artikel

Kortnieuws Astronomen gaan er doorgaans van uit dat elliptische sterrenstelsels heel oud zijn. Maar nieuw onderzoek wijst erop dat dat niet altijd het geval is. Het idee dat elliptische sterrenstelsels oud zijn, is gebaseerd op het feit dat zij weinig gas bevatten, waardoor er weinig of geen nieuwe sterren worden gevormd en de sterrenpopulatie relatief oud is. Dat resulteert in een geschatte leeftijd van zeven à tien miljard jaar. Uit onderzoek door een internationaal team van astronomen blijkt echter dat het duo NGC 680/NGC 5557 hooguit drie miljard jaar geleden is ontstaan door het samengaan van twee reusachtige spiraalstelsels. Deze schatting is gebaseerd op het bestaan van zwakke uitlopers aan de randen van deze elliptische stelsels. Deze uitlopers zijn het gevolg van de getijdenkrachten die optraden tijdens hun samengaan. Voor zover bekend kunnen zulke uitlopers niet langer dan een paar miljard jaar bestaan. De onderzoekers zijn bezig met een systematisch onderzoek van meer dan honderd nabije elliptische stelsels.

Als veel meer van deze stelsels uitlopers vertonen, komt het standaardmodel voor elliptische sterrenstelsels op losse schroeven te staan. Bron: NU / 21 -07-2011 .

Nieuwe waarnemingen met de Europese infraroodsatelliet Herschel tonen een vreemde, verdraaide ring van gas en stof in het centrum van ons Melkwegstelsel. Slechts een paar delen van de ring, die zich over meer dan 600 lichtjaar uitstrekt, waren eerder bekend. Het is voor het eerst dat hij volledig in beeld is gebracht. De ring ligt in het hart van de centrale 'balk' van het Melkwegstelsel - een langwerpig gebied van sterren en gaswolken. Deze balk is op zijn beurt weer ingebed in een nog grotere ring. Ook andere sterrenstelsels vertonen zulke balken en ringen. Hoe deze structuren ontstaan is nog niet helemaal duidelijk, maar computersimulaties laten zien dat ze het gevolg kunnen zijn van zwaartekrachtsinteracties. Volgens sommige theorieën zijn balken het gevolg van interacties tussen verschillende sterrenstelsels.

Zo zou de balk in het melkwegcentrum het gevolg kunnen zijn van de invloed van onze grote buur, het Andromedastelsel. Bron: NU / 21 -07-2011 .

Een team van Amerikaanse astronomen heeft een planeetovergang waargenomen bij een ster op slechts 40 lichtjaar van de aarde - een steenworp afstand naar kosmische maatstaven. De exoplaneet, die 55 Cancri e heet, is tweemaal zo groot als onze planeet en bijna negen keer zo zwaar. Hij heeft waarschijnlijk een vast, rotsachtig oppervlak waar de temperatuur kan oplopen tot 2700 graden. 55 Cancri e werd zeven jaar geleden ontdekt doordat hij zijn moederster enigszins doet schommelen. Hij doet dat overigens niet alleen: rond de ster draaien nog minstens vier andere planeten. Omdat de afstand tussen 55 Cancri e en zijn ster heel klein is - slechts een paar miljoen kilometer - leek de kans aanwezig dat de planeet vanaf de aarde gezien bij elke omloop voor zijn ster langs beweegt. En dat is nu bevestigd door metingen van de Canadese satelliet MOST, die gedurende twee weken de helderheid van 55 Cancri heeft gemeten. Uit die metingen blijkt dat de ster om de 1 8 uur precies de omlooptijd van de planeet - eventjes in helderheid afneemt. Daaruit kan alleen maar worden geconcludeerd dat 55 Cancri e inderdaad steeds als een donker silhouet voor de ster langs beweegt. Bron: NU / 22-07-2011 .

Astronomen van enkele Amerikaanse instituten hebben ontdekt dat de Grote Magelhaense Wolk, een klein sterrenstelsel op 1 60.000 lichtjaar van ons Melkwegstelsel, honderden sterren heeft 'ontvoerd'. Tot deze conclusie

komen zij na analyse van de spectra van 5900 sterren in het naburige sterrenstelsel. Ten opzichte van de overgrote meerderheid blijkt vijf procent van deze sterren de 'verkeerde' kant op te draaien. Dat wijst erop dat zij niet zijn ontstaan uit de draaiende gaswolk waaruit de Grote Magelhaense Wolk is geboren. De spectra van de tegendraads roterende sterren laten bovendien zien dat hun chemische samenstelling afwijkt van die van de meeste sterren in de Grote Magelhaense Wolk. Ze bevatten minder zware elementen zoals ijzer en calcium. In dat opzicht lijken ze op de sterren van een kleiner buurstelsel, de Kleine Magelhaense Wolk. Het heeft er dus alle schijn van dat de Grote Magelhaense Wolk de sterren aan zijn kleinere soortgenoot heeft ontfutseld.

Deze ontdekking kan ook de grote omvang helpen verklaren van het stervormingsgebied 30 Doradus in de Grote Magelhaense Wolk. Op de plek waar de ontvoerde sterren het stelsel binnenkomen, bevindt zich namelijk een kolossaal stervormingsgebied: 30 Doradus.

Volgens de astronomen brengen de binnenkomende sterren het gas in de Grote Magelhaense Wolk zodanig in beroering, dat daardoor veel nieuwe sterren ontstaan. Bron: NU / 22-07-2011 .

NASA-ruimtesonde Dawn heeft de eerste gedetailleerde opname van de grote planetoïde Vesta naar de aarde gezonden. Dawn draait sinds afgelopen zaterdag Dawn op een afstand van ongeveer 1 5.000 kilometer om de planetoïde. De eerste close-up toont de zuidkant van Vesta, waar ongeveer een miljard jaar geleden een kleinere planetoïde is ingeslagen. De krater die daarbij is ontstaan, is bijna zo breed als de planetoïde zelf. Het gebied wordt gekenmerkt door talrijke groeven en kleinere inslagkraters van latere datum. Het echte onderzoek aan Vesta, dat bijna een jaar gaat duren, begint in augustus. De komende drie weken zal Dawn in een lagere omloopbaan worden gemanoeuvreerd, zodat het oppervlak van de planetoïde nog nauwkeuriger kan worden bestudeerd. Bron: NU / 22-07-2011 .

De Internationale Astronomische Unie heeft afgelopen zaterdag twee planetoïden naar Nederlanders vernoemd. Planetoïde 1 0977 gaat voortaan door het leven als Mathlener, planetoïde 1 21 80 heeft de naam Kistemaker gekregen. Daarmee komt het totale aantal planetoïden met een Nederlands tintje op 320.

De eerste planetoïde is vernoemd naar Edwin Mathlener, voormalig hoofdredacteur van het sterrenkundige tijdschrift Zenit en de huidige directeur van Stichting 'De Koepel', de stichting in Utrecht die zich inspant voor het populariseren van de sterrenkunde. Planetoïde 1 21 80 is vernoemd naar de vorig jaar overleden Leidse hoogleraar Jacob Kistemaker (1 91 7201 0), pionier op het gebied van uraniumverrijking met behulp van ultracentrifuges. De beide planetoïden zijn ontdekt door het Nederlandse astronomenechtpaar Ingrid van Houten-Groeneveld en (wijlen) Cees van Houten, op fotografische platen gemaakt door de onlangs overleden Nederlands-Amerikaanse astronoom Tom Gehrels. Ze cirkelen tussen de banen van Mars en Jupiter om de zon. Bron: NU / 22-07-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Dawn is een ruimtesonde die op 27 september 2007 door NASA werd gelanceerd om twee grote planetoïden in de planetoïdengordel te onderzoeken; te weten de planetoïde Vesta en de dwergplaneet Ceres. Als alles volgens plan verloopt zal Dawn Vesta tussen 2011 en 201 2 kunnen verkennen, en Ceres in 201 5. http://dawn.jpl.nasa.gov/

063

Meteoren deze zomer, en in het najaar...

Michel Vandeputte

Meteorenzwermen, meteorenstormen of sterrenregens zijn zwermen van meteoren, vaak afkomstig van stof en gruis achtergelaten door kometen.

Wanneer een komeet in de buurt van de zon komt, gaat het ijs verdampen en via geisers door de korst van de komeet breken. Het stof dat hierbij vrijkomt, kan later een meteorenzwerm veroorzaken.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

064

Artikel

Wedstrijd

Win een AIAA boek !

Redactioneel

Rubriek

Gedurende de maanden juni en juli krijgen onze leden een driedelige praktijkgerichte cursus aangeboden waarin ze leren werken met de 68cm NMPT telescoop (en randapparatuur) van AstroLAB Iris te Ieper.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

065

Kortnieuws Spaceshuttle Alantis is veilig land op de landingsbaan van het Kennedy Space Center op Cape Canaveral in Florida. Daarmee komt er een einde aan dertig jaar ruimtevaartgeschiedenis.

Een overzicht. Enterprise: Eerste spaceshuttle, gebouwd in de jaren 70. Maakte in 1 977 een aantal testvluchten. Ging nooit de ruimte in. Had eigenlijk de Constitution moeten heten, maar een campagne van fans van de sciencefictionserie Star Trek bracht de Amerikaanse regering op andere gedachten. Staat nu in een luchtvaartmuseum in Washington, wordt overgebracht naar een museum in New York.

Columbia: Ging in 1 981 als eerste spaceshuttle de ruimte in. Verging op 1 februari 2003, toen het terugkeerde in de dampkring. Alle zeven bemanningsleden kwamen om. Vernoemd naar een Amerikaans schip dat eind 1 8e eeuw de wereld rondzeilde. Challenger: Tweede spaceshuttle in de ruimte. Vervoerde in 1 985 de Nederlandse astronaut Wubbo Ockels. Ontploft bij de lancering op 28 januari 1 986, waardoor alle zeven bemanningsleden omkwamen. Discovery: Werkpaard onder de spaceshuttles. Heeft de meeste missies uitgevoerd (39), de meeste satellieten in een baan rond de aarde gebracht (25) en een onovertroffen 238 miljoen kilometer afgelegd. Eerste missie was in 1 984. Begin dit jaar ging de Discovery als eerste spaceshuttle met pensioen. Het ruimteveer is vernoemd naar schepen van de ontdekkingsreizigers Henry Hudson en James Cook. Atlantis: Werd als allerlaatste spaceshuttle worden gelanceerd.

Eerste missie in 1 985. Vernoemd naar een schip dat sinds de jaren 30 baanbrekend onderzoek naar de oceanen uitvoert. Het ruimteveer vervoerde in 1 992 Dirk Frimout, de eerste Belg in de ruimte. Endeavour: Jongste spaceshuttle, gebouwd ter vervanging van de verongelukte Challenger. Eerste missie was in 1 992, landde vorige maand voor de laatste keer. De Endeavour is vernoemd naar een schip waarmee de Britse ontdekkingsreiziger James Cook zijn eerste wereldreis (1 768-1 771 ) maakte. Bron: Belga / 21 07-2011 .

In Gent hebben astronaut Dirk Frimout, tv-maker Lieven Scheire en muzikant Stijn Meuris samen met 25 andere ruimtevaartfanaten op groot scherm de landing van de spaceshuttle Atlantis gevolgd. Stipt om 11 .56 uur landde het allerlaatste toestel, waar ook Frimout mee vloog, en werd dertig jaar ruimtevaartgeschiedenis afgesloten. Dirk Frimout maakte in 1 992 als eerste en enige Belg een ruimtereis in een spaceshuttle. Op uitnodiging van zijn vroegere missie-commandant, en huidig NASA-baas Charlie Boldon, was Frimaut twee weken geleden bij de lancering aanwezig. De astronaut gaf samen met Lieven Scheire en Stijn Meuris tekst en uitleg vanaf de "de-orbit burn", het afremmen een uur voor de landing. Frimout doorspekte de landing met allerlei anekdotes uit zijn ruimteavontuur. "Vooral als je de grond raakt heb je een dubbel gevoel. Je bent negen dagen gewichtloos geweest. Rechtstaan is dus niet eenvoudig en het duurt zeker een uur voor je uit het toestel kan." Frimout beschreef ook de twee jaar durende training. "Je moet alle procedures kennen en alle displays en functies van het toestel, maar je moet je ook leren wassen en naar het toilet leren gaan in de ruimte. De wetenschappelijke training behelst je volledige loopbaan." De astronaut beschreef hoe het lichaam zich vrij snel aanpast aan een gewichtloze toestand, maar gaf ook toe dat hij indertijd zelf misselijk werd na de lancering. Bron: Belga / MVDB. In augustus 201 2 landt een nieuw mobiel laboratorium op de planeet Mars. En vandaag heeft NASA bekendgemaakt waar precies. De bestemming van het Mars Science Laboratory, beter bekend onder haar bijnaam 'Curiosity', is de

voet van een berg in de 1 54 kilometer grote inslagkrater Gale. De krater is geselecteerd vanwege zijn gelaagde bodemstructuur, die erop wijst dat het terrein regelmatig onder water heeft gestaan. Volgens Marsonderzoekers is het zelfs niet ondenkbaar dat de omstandigheden ter plaatse geschikt waren voor het ontstaan van microbieel leven. Of dat inderdaad zo is, zal Curiosity overigens niet met zekerheid kunnen vaststellen. Wel kan de Marsrover organische stoffen opsporen die kenmerkend zijn voor levende organismen. Curiosity is twee keer zo lang en meer dan vijf keer zo zwaar als haar voorgangers Spirit en Opportunity. Ze is uitgerust met tien wetenschappelijke instrumenten. Haar vertrek staat gepland voor eind november van dit jaar. Ondertussen werkt NASA overigens al aan een volgende Marsmissie, die voor eind 201 3 op het programma staat: Mars Atmosphere and Volatile EvolutioN (MAVEN). Het ontwerp van deze missie, die de hoge atmosfeer van onze buurplaneet gaat onderzoeken, is vorige week na drie jaar voorbereiding - goedgekeurd. Bron: NU / 22-07-2011 .

Op 1 8 juli heeft Rusland een bijzondere nieuwe ruimtetelescoop in een wijde ellipsbaan om de aarde gebracht: de Spectrum-R. Het instrument wordt ook wel de 'Russische Hubble' genoemd, maar anders dan zijn Amerikaanse tegenhanger maakt de Spectrum-R geen opnamen in zichtbaar licht. Het is een radiotelescoop waarmee radiogolven zullen worden opgevangen van onder meer sterrenstelsels op miljarden lichtjaren van de aarde. De meest cruciale fase in zijn bestaan heeft de nieuwe ruimtetelescoop alvast doorstaan. Gisteren, zaterdag 23 juli, is na de nodige technische problemen - de 1 0 meter grote schotelantenne uitgevouwen waarmee hij de kosmische radiostraling moet ontvangen. Als dat niet was gelukt, was de missie van Spectrum-R van zeer korte duur geweest.

Het verste punt van de omloopbaan van Spectrum-R ligt op 340.000 kilometer van de aarde. Door met radiotelescopen op aarde samen te werken kan, door middel van een techniek die interferometrie heet, een virtuele radiotelescoop met een maximale omvang van 340.000 kilometer worden nagebootst. Dat resulteert in afbeeldingen die 1 00.000 keer zo 'scherp' zijn als die van de Hubbleruimtetelescoop. De waarnemingen zullen over drie maanden beginnen. Tot die tijd zullen testmetingen worden gedaan. Bron: Eddy Echternach / 23-07-2011 .

Het Internationaal Ruimtestation ISS wordt rond 2020 teruggehaald naar de Aarde. Dat meldt het Russische ruimtevaartbureau Roskosmos. Het ruimtestation zal wellicht binnen een kleine tien jaar in zee landen. "We moeten het ISS terug naar de Aarde halen als zijn levenscyclus is afgerond", verklaarde Vitali Davydov, vicedirecteur van Roskosmos. "We hebben een akkoord met onze partners om het ISS omstreeks 2020 uit gebruik te nemen. Het station is te groot en te zwaar om het daarna in de ruimte te laten."

Het ISS is de grootste structuur die ooit werd opgebouwd in de ruimte. In totaal meet het ruimtestation nu 1 08 bij 88 meter. Het ISS wordt permanent bewoond sinds november 2000 door astro- en kosmonauten die elkaar om de vier tot zes maanden aflossen. Het station maakt elke 90 minuten een rondje rond de Aarde. Frank De Winne was in 2009 enkele maanden lang de gezagvoerder van het ISS. Bron: AFP / LPB / 2707-2011 .

Meer up足to足date nieuws op www.spacepage.be

Roskosmosis het bureau van de Russische overheid dat verantwoordelijk is voor Ruslands ruimteonderzoek en lucht- en ruimtevaart in het algemeen. Roskosmos heette voorheen Rosaviakosmos en daarvoor RKA. www.federalspace.ru

067

Skylon: de toekomst van de ruimtevaart ?

Kris Christiaens

Ruim baan voor de Skylon. Er zijn geen belemmeringen meer voor de verdere ontwikkeling van dit revolutionaire ruimtevaartuig van de Britten. Dat meldde het Europese Ruimteagentschap afgelopen dinsdag.

Later dit jaar wordt een uitgebreide demonstratie gegeven van de hypermoderne Skylon. Die functioneert als een raket, maar maakt net als vliegtuigen gebruik van een conventionele baan om op te stijgen en te landen. Het is een onbemand, herbruikbaar eentraps ruimtevaartuig dat veel zuiniger is dan traditionele raketten.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

068

Artikel

069

Hemelkalender

Deze maand te zien a a n d e s te r r e n h e m e l . . .

Marc van der Sluys

070

Marc van der Sluys is postdoctoraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn werk richt zich op de evolutie van compacte dubbelsterren en het waarnemen van gravitatiegolven van witte dwergen, neutronensterren en zwarte gaten met LIGO / Virgo en LISA. Hij geeft regelmatig populaire lezingen en maakt daarnaast de populair-wetenschappelijke website hemel.waarnemen.com Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

071

Elke zomer trekt de aarde door de Perse誰den-meteorenzwerm, dit is een wolk van stofdeeltjes achtergelaten door de komeet Swift-Tuttle. De naam Perse誰den is afgeleid van het sterrenbeeld Perseus dat rond middernacht aan de noordoostelijke sterrenhemel te vinden is. De meteorenzwerm heeft zijn oorsprong schijnbaar in dit sterrenbeeld. Vele stofdeeltjes komen dan in botsing met de dampkring van de aarde en veroorzaken kortstondig een lichtstreep aan de hemel. Dit verschijnsel noemen we een vallende ster of meteoor. In het vroege Europa werd deze meteorenzwerm de 'Tranen van Laurentius' genoemd. De naamdag van deze heilige valt op 1 0 augustus, op die datum in het jaar 258 zou hij op een gloeiend rooster doodgemarteld zijn. In sommige landen, vooral die waar naamdagen gevierd worden, gebruikt men deze naam nog steeds.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

072

073

Een bolvormige sterrenhoop (of bolhoop) is een bolvormige groep sterren die rond een melkwegstelsel draait (zoals een satelliet). Bolhopen hangen goed aaneen door zwaartekracht – vandaar hun typische bolvorm – en zijn zeer dicht (relatief gezien) in de buurt van hun kern. Hierdoor komen sterren soms heel dicht bij elkaar. Enkele zeer exotische stersoorten (blauwe achterblijvers, milliseconde-pulsars en lichte rÜntgendubbelsterren (LMXB's)) komen veel meer voor in bolvormige sterrenhopen. Bolvormige sterrenhopen bestaan meestal uit honderdduizenden oude sterren, vergelijkbaar met het centrum van een spiraalstelsel, maar beperkt tot een volume van slechts enkele kubieke parsecs.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

074

Klimaatverandering slaat hard toe in Amerika Red. / SPS

Artikel CTegenwoordig staat klimaatverandering volop in de belangstelling vanwege de momenteel geobserveerde opwarming van de Aarde.

Klimaatverandering is echter niet uniek aangezien het klimaat, net als het weer, continu aan het veranderen is.

In het geologische verleden zijn er perioden geweest waarin het op land meest warm en vochtig was of juist erg heet en droog. Ook zijn er perioden geweest waarin het op Aarde veel kouder was dan nu, zoals tijdens de ijstijden. De verschillen in klimaat gedurende de verschillende perioden zijn het grootst in de poolgebieden en rond breedtegraden waar nu een gematigd klimaat heerst en ze zijn het kleinst rond de evenaar en tussen de keerkringen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

075

Dubbel interview met Wubbo Ockels en Thomas Reiter Jacques van Oene

Space Expo is een permanente ruimtevaar ttentoonstelling in Noordwijk, tegen Katwijk aan.

De tentoonstelling ligt op het terrein van de ESTEC aan de Keplerlaan.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

076

Artikel

De Sojoez is een bemand ruimtevaartuig dat voor het eerst op 23 april 1 967 door de Sovjet-Unie werd gelanceerd en in de huidige vorm plaats biedt aan drie mensen. De Sojoez is 7,8 m. lang (met de koppelingseenheid) en heeft een gewicht van 6400 kg. Het ruimteschip is vooral bedoeld voor transport van mensen naar een ruimtestation in een baan om de aarde. Een aangepaste versie werd in de jaren zestig van de 20e eeuw ontwikkeld om bemand om de maan te vliegen, hoewel uiteindelijk alleen onbemande maanvluchten hiermee werden uitgevoerd.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

077

Sterrenwacht Eindhoven laat spiegel hercoaten Jean足Pierre Grootaerd

De Dr. A. F. Philips Sterrenwacht is op een groot aantal dagen open voor iedereen. De data en tijden vind je in de agenda. Daarnaast is er voor groepen de mogelijkheid een afspraak te maken voor een groepsrondleiding.

Beneden in de sterrenwacht is een projectieruimte voor presentaties. Verspreid over het gebouw zijn er poster presentaties en opstellingen te zien, zoals de slinger van Foucault, diverse schaal modellen en nog veel meer. Op de bovenste verdieping staat onze telescoop. Bij geschikte weersomstandigheden kunnen bezoekers hier zelf een kijkje door nemen. Door de kijker kan o.a. gekeken worden naar planeten, nevels, de maan. Via een zonnefilter kan overdag ook veilig naar onze zon worden gekeken. Daarnaast is er een speciale zonnetelescoop waarmee structuren op en rond de zon zichtbaar worden die met een normale kijker verborgen blijven.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

078

Artikel

Kortnieuws Nieuw onderzoek, gebaseerd op gegevens van de Europese Very Large Telescope en XMMNewton röntgensatelliet, heeft een verrassende conclusie opgeleverd. De meeste kolossale zwarte gaten in de kernen van sterrenstelsels zijn de afgelopen 11 miljard jaar niet geactiveerd door het samengaan van sterrenstelsels, zoals tot nu toe werd gedacht. In het hart van de meeste, zo niet alle, grote sterrenstelsels schuilt een superzwaar zwart gat van miljoenen, soms zelfs miljarden zonsmassa's. In veel stelsels, waaronder ook ons eigen Melkwegstelsel, houdt dit centrale zwarte gat zich rustig. Maar in sommige stelsels, met name vroeg in de geschiedenis van ons heelal, doet het centrale monster zich te goed aan materiaal dat intense straling afgeeft terwijl het in het zwarte gat valt.

Een van de onopgeloste raadsels is waar het materiaal dat een slapend zwart gat activeert, en hevige uitbarstingen in de kern van zijn sterrenstelsel veroorzaakt, vandaan komt. Tot nu toe dachten veel astronomen dat de meeste van deze zogeheten actieve kernen op gang zijn gekomen door het samengaan van sterrenstelsels die elkaar dicht waren genaderd.

Door zo'n fusie zou de aanwezige materie zodanig in beroering komen, dat er een toevoer van verse brandstof naar het centrale zwarte gat ontstaat. Maar zo simpel is het niet. Een team van Europese astronomen heeft ontdekt dat actieve kernen doorgaans te vinden zijn in grote, zware sterrenstelsels die veel donkere materie bevatten. Dat is in strijd met wat theoretisch werd verwacht - als de meeste actieve kernen het gevolg zouden zijn van botsingen en samensmeltingen van sterrenstelsels, zouden ze vooral te vinden moeten zijn in sterrenstelsels van gemiddelde massa (ongeveer een biljoen zonsmassa's). Het team stelde echter vast dat de meeste actieve kernen deel uitmaken van stelsels die ongeveer twintig keer zo zwaar zijn als de waarde die door de samensmeltingstheorie wordt voorspeld. Dat wijst erop dat actieve zwarte gaten vooral worden gevoed door processen binnen hun sterrenstelsel, zoals schijfinstabiliteiten en stellaire geboortegolven, en niet door galactische botsingen.

Italiaanse astronomen hebben een planeet ontdekt bij de ster HD 1 32563. Na meer dan vijfhonderd van dit soort ontdekkingen is dat nauwelijks meer opzienbarend, ware het niet dat HD 1 32563 een drievoudige ster is. Tot voor kort dachten astronomen dat er in systemen van drie of meer sterren weinig of geen planeten te vinden zouden zijn. De voortdurend wisselende aantrekkingskrachten in zo'n stelsel zouden de banen van eventuele planeten destabiliseren.

Maar inmiddels is nu al bij acht drievoudige sterren een planeet ontdekt. HD 1 32563 bestaat in feite uit een dubbelster en een enkelvoudige ster die op een onderlinge afstand van ongeveer 60 miljard kilometer om elkaar heen draaien. De nieuw ontdekte planeet draait om de enkelvoudige ster van het systeem. Hij is zeker 1 ,3 keer zo zwaar als de planeet Jupiter en draait op een gemiddelde afstand van 400 miljoen kilometer om zijn moederster. Pogingen om de opname van de exoplaneet te maken zijn (nog) niet gelukt. 1 4-07-2011 .

De Nederlands-Amerikaanse astronoom Tom Gehrels, geboren op 21 februari 1 925, is op 11 juli 2011 overleden in zijn woonplaats Tucson, Arizona. Gehrels was als tiener actief in het verzet, studeerde sterrenkunde in Leiden en emigreerde op jonge leeftijd naar de Verenigde Staten. Hij was principal investigator voor de fotopolarimeters aan boord van de Amerikaanse Pioneer-ruimtesondes, de eerste planeetverkenners die door de planetoïdengordel vlogen en de reuzenplaneten Jupiter en Saturnus van nabij bestudeerden. Met de Schmidt-telescoop op Palomar Mountain voerde Gehrels in 1 960 de

eerste grote fotografische survey uit die speciaal was gericht op het zoeken naar planetoïden.

Daarbij werkte hij samen met het Leidse astronomen-echtpaar Kees van Houten en Ingrid van Houten-Groeneveld, die de foto's opmaten.

In totaal werden in deze Palomar-Leiden Survey 41 77 nieuwe planetoïden ontdekt, waarvan een groot aantal inmiddels een Nederlandse naam heeft ontvangen (planetoïde 1 777 is naar Gehrels zelf vernoemd). Gehrels zette vervolgens in 1 983 samen met zijn collega Bob McMillan het Spacewatch-project op, dat op de Kitt Peaksterrenwacht in Arizona jacht maakt op planetoïden die de aarde zeer dicht kunnen naderen - de zogeheten aardscheerders.

Daarnaast maakte hij naam met het opzetten en redigeren van de Space Science Series van de Universiteit van Arizona - een grote reeks dikke boekwerken over vrijwel alle facetten van het zonnestelselonderzoek. Gehrels is 86 jaar geworden. 1 4-07-2011 .

Nieuw onderzoek door Amerikaanse wetenschappers laat zien dat de poollichten op hete Jupiter-achtige planeten honderd tot duizend keer zo intens kunnen zijn als op aarde. Poollicht ontstaat als geladen deeltjes van een ster, in ons geval de zon, door het magnetische veld van een planeet worden ingevangen en in botsing komen met moleculen in de atmosfeer. De sterkste poollichten op aarde ontstaan als onze planeet wordt getroffen door de deeltjes van een zogeheten coronale massa-ejectie (CME), een kolossale uitbarsting op de zon. De Amerikaanse wetenschappers hebben aan de hand van computermodellen onderzocht wat er gebeurt als een grote gasplaneet, die op een afstand van slechts enkele miljoenen kilometers om zijn ster draait, zo'n uitbarsting meemaakt. Uit de modelberekeningen blijkt dat een CME het magnetische veld van zo'n planeet ernstig verzwakt, waardoor de geladen deeltjes diep doordringen in de atmosfeer. Bovendien begint het poollicht niet bij de polen, zoals bij de aarde, maar rond de evenaar. Pas later golft het richting de polen van de planeet. Bron: NU / 22-07-2011 .

Wetenschappers van de Washington University in St. Louis hebben een vulkanische 'hot spot' ontdekt aan de andere kant van de Maan. Uit de ontdekking blijkt dat de Maan geologisch meer actief is dan tot nu toe werd aangenomen. Op de 'hot spot' tussen de Compton en de Belkovich inslagkraters is een opeenhoping van het radioactieve element thorium terug te vinden. En dat is volgens wetenschapper Bradley Jolliff zeer ongewoon. Door de ontdekking van de vulkanische 'hot spot', zien wetenschappers zich nu genoodzaakt om hun ideeën over de vulkanische geschiedenis van de maan te heroriënteren. "Het bewijs van deze ongewone samenstelling van de vrij recente thermische vulkanische activiteit dwingt ons om de evolutie van de Maan dieper te bestuderen", aldus Jolliff.

Jolliff en zijn collega's gaan ervan uit dat de nieuw ontdekte vulkanische provincie veel recenter ontstaan is dan de meeste van de vulkanische functies in de kleine provincie aan 'onze kant' van de Maan. Die ontwikkelden zich een miljard tot drie à vier miljard jaar geleden. Dat het gebied erg laat tot stand kwam, kan niet toegeschreven worden aan radioactief afval, omdat die warmtebronnen verminderen met de tijd. Het wordt dan ook moeilijker om lava naar de oppervlakte te spuwen. Jolliff vermoedt daarom dat de Maan nog een gesmolten buitenkern heeft die het mogelijk maakt om pulsen van warmte op te wekken. Dat is ook het geval voor de Hawaiiaanse vulkanische keten. Een geplande missie op de Maan later dit jaar kan daar mogelijk uitsluitsel over geven.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

079

Tien jaar Starnights Kurt Dequick

080

Ook voor dit jubileumjaar trekken we naar de Westhoek, meer bepaald het domein de Palingbeek rondom Volkssterrenwacht Astrolab Iris, voor de grootste star party van de Benelux.

Volkssterrenwacht Astrolab Iris blijft de ‘place to be’ en ook het succesvolle concept blijft onveranderd. Het hemeljournaal op vrijdag is de kick-off. Daarna volgt een praktische toelichting. Op zaterdagnamiddag kunnen de deelnemers een aantal interessante lezingen volgen die allen te maken hebben met praktische sterrenkunde.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

081

17

01

02

03 04

06

08

18

23

09 11

13

12

24

10

19

22

31

35

34

36

16

15

32

14 07

20

21

28

33 29

05

30

26

27

37 38

25

Astro­links Ons land telt heel wat sterrenkundige (rood) en ruimtevaartgerichte (blauw) initiatieven.

Gaande van verenigingen voor jongeren en / of volwassenen, al dan niet in een overkoepelende structuur (VVS, CBAA of FFAAB), tot planetaria's en volkssterrenwachten (zwart). Private sterrenwachten, overkoepelende verenigingen en bedrijven in de ruimtevaartsector werden niet opgenomen in deze lijst.

Staat uw vereniging nog niet in deze lijst ? Breng ons dan snel op de hoogte via : redactie@ aegvzw.be. Wij zorgen dan dat uw gegevens worden opgenomen. Hoe nauwkeuriger deze pagina, hoe meer promotie we kunnen maken voor onze favoriete hobby !

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

West­Vlaanderen

01 - Astro Event Group vzw (Oostende) 02 - JVS Quasar (Oostende) 03 - Jeugdwerkgroep Ruimtevaart vzw (Brugge) 04 - JVS Vigilia (Brugge) 05 - Astronomische Vriendenkring (Harelbeke) 06 - Volkssterrenwacht Beisbroek (Brugge) 07 - Volkssterrenwacht AstroLAB Iris (Ieper) Oost­Vlaanderen

08 - Spacepage (Adegem) 09 - De Polderster (Assenede) 1 0 - Werkgroep Sterrenkunde Ugent (Gent) 11 - VVS Scheldeland (Lokeren) 1 2 - Antares (Sint Niklaas) 1 3 - Mercator (Bazel) 1 4 - JVS Sirius (Aalst) 1 5 - Volkssterrenwacht Armand Pien (Gent) Antwerpen

1 6 - VVS Brabantse Kouters (Londerzeel) 1 7 - Asterion (Wuustwezel) 1 8 - ASH Polaris (Herentals) 1 9 - Andromeda (Mol) 20 - VVS Cygni (Lille) 21 - Zonnewijzerkring Vlaanderen (Antwerpen) 22 - JVS Oberon (Hove) 23 - Kon. Sterrenkundig Genootschap Ant. (Antwerpen) 24 - Volkssterrenwacht Urania (Hove) Vlaams Brabant & Brussel

082

25 - Mercurius (Halle) 26 - Wega (Leuven) 27 - Sterrenwacht Altair (Zoutleeuw) 28 - Helios (Averbode) 29 - Astroclub Véga (Brussel) 30 - Koninklijk Planetarium (Brussel) 31 - Vlaamse Raket Organisatie (Mol)

32 - Preventie lichthinder (Leest) 33 - Volkssterrenwacht Mira (Grimbergen) Limburg

34 - Noorderkroon (Hamont-Achel) 35 - LVWS Aquila (Lommel) 36 - JVS Stella Videns (Hechtel-Eksel) 37 - JVS Descartes (Genk) 38 - Volkssterrenwacht Europlanetarium (Genk) Waals Brabant & Brussel

39 - Astroclub Véga (Bruxelles) 40 - Cercle des Amateur d'Astronomie (Waterloo) 41 - Club d'Astronomie d'Ottignies (Louvin la Neuve) 42 - Astro Kot (Louvin la Neuve) 43 - Centre de Culture Scientifique ULB (Bruxelles) Luik

44 - Groupe Astronomie de Spa (Spa) 45 - Société Astronomique de Liège (Liège) Namen

46 - Astronamur (Namur) 47 - Cercle Astronomique Mosan (Dinant) Henegouwen

48 - Cercle Astronomique de Tournai (Tournai) 49 - Cercle Astronomie Olympus Mons (Mons) 50 - Cercle d'Astronomie Tycho (Mons) 51 - Cercle Scientific de Charleroi (Charleroi) 52 - Astro Laïka (Florenne) 53 - C.D.P.A. (Sivry) Luxemburg

54 - Astronomie Centre Ardenne (Neufchâteau)