Guidestar 08-2012 by Patrick Jaecques

Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw - Redactie@aegvzw.be - www.aegvzw.be - Jaargang 7 - Augustus 201 2

Editoriaal

E e n kl e i n b e e t j e n o s t a l g i e . . .

Patrick Jaecques

Info - Patrick Jaecques is, naast grafisch

vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de diverse hemelse wonderen...

Foto - Dit is een artistâ&#x20AC;&#x2122;s impression van

002

de quasar 3C 279. Voor het eerst hebben astronomen het Atacama Pathfinder Experiment (APEX) in Chili verbonden met de Submillimeter Array (SMA) op HawaĂŻ (VS) en de Submillimeter Telescope (SMT) in Arizona (VS), om de scherpste waarnemingen ooit te kunnen doen van het centrum van een ver sterrenstelsel: de heldere quasar 3C 279. Bron: ESO.

Inhoudelijk 04 - Grootste rover ooit nadert Mars. 1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker. 1 3 - Space Camp 201 2. 1 4 - Sojoez TMA-03M landing event bij Space Expo. 1 6 - Rubriek : ESO. 1 8 - Wen alvast maar aan de wisselvallige Belgische zomers. 1 9 - Rubriek : De boekbespreking. 22 - CERN heeft beet: Higgs-achtig deeltje ontdekt. 24 - Rubriek : Observatoria wereldwijd. 28 - Een sterrenwacht nabij Dinant ... 32 - Rubriek : Astrofoto van de maand. 34 - Rubriek : Amateur-astronoom in de kijker. 36 - Verdient Pluto het om weer een planeet te worden ? 37 - Rubriek : Lanceeroverzicht van de maand. 38 - Rubriek : ESA. 42 - Rubriek : Space History - US Shuttle Ferry Flights. 43 - Op zoek naar Einsteins golven. 46 - Rubriek : Woord van de maand. 49 - Een tweede Aarde in de achtertuin ? 50 - Een asterisme door de bril van mythe en wetenschap. 54 - Rubriek : Het AEG nieuws. 58 - Fotoreportage - NASA KSC up close. 76 - FOViewer - Voorspel je beeldveld. 82 - Rubriek : Hemelkalender. 86 - Rubriek : Sasteria onder de sterrenhemel.

Roel van der Heijden Kris Christiaens Patrick Jaecques Jacques van Oene Rodrigo Alvarez Redactioneel Redactioneel Barry van der Meer Philip Corneille Peter Van den Eijnde Willy Buning Philip Corneille Tim Kraaivanger Kris Christiaens ESA Danny Van Hoecke Redactioneel Dirk Devlies Redactioneel Marc Trypsteen Redactioneel Jacques van Oene Bas van Krieken Marc van der Sluys Filip Feys

Informatief Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF, Flash en iPad bestand, is een non-profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek. De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrieken worden onderhouden door Philip Corneille, Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan via redactie @aegvzw.be. De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken. Er is een samenwerkingsverband met diverse websites. Deze digitale publicatie kan genieten van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris. Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de diverse sponsoren kunnen we deze digitale publicatie gratis verspreiden. Deze digitale publicatie is volledig ontworpen met gratis open-source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.

De Astro Event Group vzw, kortweg AEG, is een non-profit sterrenkundige vereniging voor volwassenen uit Oostende die ge誰nteresseerd zijn in sterrenkunde, klimatologie en / of ruimtevaart. Iedereen met passie voor deze boeiende wetenschappelijke takken is er van harte welkom. Van absolute beginner tot ervaren amateursterrenkundige en dit voor een boeiende, leerrijke en vooral gezellige beleving van z'n hobby. Ook wie niet in de ruime omgeving van Oostende woont heeft er baat bij om lid te worden. Want de vereniging staat ook in voor een resem andere realisaties. Van de diverse boeiende websites, tentoonstellingen, voordrachten, het jaarlijkse praktijkgerichte 'Starnights' evenement tot dit uitvoerige maandblad. Kortom, steun onze vereniging en stort vandaag nog 1 5,00 euro (of meer) op rekening nummer IBAN: BE84 9730 0675 3759 / BIC: ARSPBE22 met vermelding van "lidgeld" alsook uw naam, adres en e-mail. Wij danken u alvast voor uw steun !

Info - Het Mars Science Laboratory

(MSL) is een onbemande rover die onderzoek gaat doen op Mars. Het mobiele laboratorium, met de naam de Curiosity, is ongeveer drie keer zo groot als de twee Mars Exploration Rover verkenners die in 2004 een succesvolle missie uitvoerden, en zal bodemmonsters analyseren op het mogelijke voorkomen van leven in het verleden. De landingsplaats is uitgekozen op basis van recente satelliet-foto's die het bestaan van water hebben aangetoond.

003

Hoofdartikel Roel van der Heijden

G roots te rover ooi t n ad ert M ars Foto - Het Mars Science Laboratory

(MSL) is een rover (onbemande verkenner) die onderzoek gaat doen op Mars. Het mobiele laboratorium, met de naam de Curiosity, is ongeveer drie keer zo groot als de twee Mars Exploration Rover verkenners die in 2004 een succesvolle missie uitvoerden, en zal bodemmonsters analyseren op het mogelijke voorkomen van leven in het verleden. De landingsplaats is uitgekozen op basis van recente satellietfoto's die het bestaan van water hebben aangetoond. De lancering stond oorspronkelijk gepland in oktober 2009. Wegens technische problemen bij de ontwikkeling werd de lancering uitgesteld. De lancering vond plaats op 26 november 2011 . Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov/msl/

Foto - Tussen 23 en 29 maart 2009

004

kreeg het brede publiek de kans om negen finalisten voor de naam te bepalen via een poll op de website van NASA. Deze input werd meegerekend door de juryleden die de naam kozen. Op 27 mei 2009 werd de winnende naam, Curiosity, geselecteerd. Hij was ingediend door Clara Ma uit Kansas. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov/msl/

005

006

Foto - De verkenner wordt naar Mars

vervoerd met behulp van een Atlas V 541 -raket, die eerder onder meer gebruikt werd voor de Mars Reconnaissance Orbiter en bestaat uit een mechanisch deel (het ruimtevaartuig) en het eigenlijke laboratorium. Dit heeft zes wielen, een robotarm en camera's die op manshoogte ge誰nstalleerd zijn. Het kan zich 5 tot 20 kilometer van zijn landingsplaats verwijderen. Het is de bedoeling dat het minimaal een Marsjaar (687 dagen) in bedrijf blijft. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov/msl/

007

Kortnieuws Aanwijzingen voor het bestaan van microorganismen op de rode planeet Mars kunnen mogelijk gevonden worden op de kleine Marsmaan Phobos. Dat beweren planeetonderzoekers van de Purdue-universiteit in West Lafayette, Indiana. Mars is kleiner dan de aarde, en heeft minder zwaartekracht. Als er een kosmische inslag op de planeet plaatsvindt, zal er ook gemakkelijker materiaal de ruimte in worden geslingerd.Zelfs hier op aarde zijn inmiddels veel van die Marsmeteorieten gevonden. Maar uit computersimulaties van inslagexpert Jay Melosh en zijn collega's blijkt dat de kleine Marsmaan Phobos nog veel meer Marsmateriaal opveegt. Bodemmonsters van Phobos, opgehaald door een onbemande ruimtesonde, zullen dan ook vrijwel zeker Marsmateriaal bevatten. Zo'n Phobos-missie is dan ook verreweg de goedkoopste en eenvoudigste manier om er achter te komen of dat materiaal micro-organismen (of fossiele resten daarvan) bevat, aldus de onderzoekers. Bron: NU / 01 -07-201 2. Amerikaanse astronomen hebben nieuwe meetgegevens vrijgegeven van de WISEkunstmaan (Wide-field Infrared Survey Explorer). Die heeft de gehele hemel twee keer in kaart gebracht op infraroodgolflengten. Resultaten van de eerste 'hemel-scan' werden in maart al gepubliceerd; nu is ongeveer éénderde van de tweede scan openbaar gemaakt. Door de sterrenhemel meerdere malen in kaart te brengen, kan ook onderzoek worden verricht aan objecten die in de tussentijd van helderheid zijn veranderd. De infraroodmetingen en -beelden van de WISEkunstmaan bieden onder andere veel informatie over stervormingsgebieden, zoals de Vlamnevel, die deel uitmaakt van het Orionstervormingsgebied. Bron: NU / 03-07-201 2. Met behulp van de UKIRT-infraroodtelescoop op Hawaï hebben astronomen vier bijzondere dubbelsterren ontdekt. De dubbelsterren bestaan uit twee sterren die in minder dan vier uur om elkaar wentelen. Het bestaan van zulke compacte dubbelsterren werd tot nog toe voor onmogelijk gehouden. Ongeveer de helft van alle sterren in ons Melkwegstelsel maken deel uit van een dubbelster. Waarschijnlijk ontstaan de sterren van een dubbelster in elkaars naaste omgeving en draaien ze al vanaf hun geboorte om elkaar heen. Aangenomen werd dat als twee sterren te dicht bij elkaar worden geboren, ze al snel tot één grotere ster zouden samensmelten. Dat was in lijn met de vele waarnemingen van dubbelsterren, waarbij geen gevallen werden ontdekt waarbij de sterren in minder dan vijf uur om elkaar cirkelen. Maar nu zijn dan toch enkele dubbelsterren met kortere omlooptijden ontdekt. Het gaat in alle gevallen om rode dwergsterren - koele sterren die ongeveer tien keer zo klein zijn als de zon en duizend keer zo weinig licht uitstralen. Hoe deze dubbelsterren zo compact zijn geworden, is nog onduidelijk. Een mogelijke verklaring kan zijn dat de magnetische veldlijnen van de rode dwergen, die bekend staan om hun grote magnetische activiteit, verstrengeld zijn

geraakt. Dat zou de baanbeweging van de sterren kunnen remmen, en ervoor zorgen dat ze langzaam naar elkaar toe spiralen. Bron: NU / 05-07-201 2. Een internationaal team van astronomen heeft een 'brug' van donkere materie ontdekt die de verbinding vormt tussen twee clusters van sterrenstelsels. Mogelijk maakt de brug deel uit van het 'web' van donkere materie in het heelal, waarlangs zich de sterrenstelsels hebben gevormd (Nature, 5 juli). Volgens de huidige inzichten bestaat bijna tachtig procent van alle materie in het heelal uit materie die geen enkele waarneembare vorm van straling uitzendt, maar wel zwaartekrachtsaantrekking uitoefent. Het standaardmodel van de kosmologie zegt dat deze donkere materie kort na de oerknal tot kolossale 'pannenkoeken' samen trok. En waar twee van deze pannenkoeken elkaar kruisten, ontstonden lange filamenten van hoge materiedichtheid die tezamen het kosmische web vormen. Het bestaan van dit kosmische web komt tot uiting in de ruimtelijke verdeling van sterrenstelsels. Maar of het web ook echt een 'skelet' van donkere materie heeft, moet nog blijken. Mogelijk dat bij recente waarnemingen van de clusters Abell 222 en 223 een eerste stukje van dat skelet is ontdekt. Door heel nauwkeurig naar 40.000 verre sterrenstelsels te kijken die ver achter de beide clusters staan, hebben de astronomen ontdekt dat zich in de ruimte tussen Abell 222 en 223 aanzienlijke hoeveelheden materie bevinden, die het licht van de verre stelsels een beetje afbuigen. Minder dan tien procent van deze materie zendt waarneembare (röntgen)straling uit. De rest lijkt uit donkere materie te bestaan. De materiebrug tussen Abell 222 en 223 is 60 miljoen lichtjaar lang. Hij bevat een hoeveelheid massa die 65 tot 98 biljoen keer zo groot is als de massa van de zon. Bron: NU / 05-07-201 2. Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft een nieuw 360°-panorama van het oppervlak van de planeet Mars gepresenteerd. Het panorama, opgebouwd uit 81 7 afzonderlijke opnamen, is gemaakt door Marsrover Opportunity, terwijl deze het einde van de zuidelijke winter afwachtte. Tijdens die winter stond Opportunity op een helling die naar het noorden was gericht, om met zijn (stoffige) zonnepanelen zoveel mogelijk zonlicht op te vangen. Het panorama toont een rossig, heuvelachtig landschap, aan de rand van de inslagkrater Endeavour. Ook is het spoor te zien dat Opportunity op weg was naar zijn winterstandplaats heeft achtergelaten. Opportunity landde in januari 2004 op Mars en maakte op 2 juli jl. precies 3000 Marsdagen vol. De identieke Marsrover Spirit, die elders op de planeet onderzoek deed, begaf het 'al' in 201 0. Binnenkort krijgt Opportunity echter nieuw gezelschap: op 6 augustus arriveert de nieuwe mobiele onderzoeksrobot Curiosity op Mars. Bron: NU / 06-07-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : V2's in België door Gino van Lommel Van september 1 944 tot eind maart 1 945 werd België bestookt met V2 raketten, vooral Antwerpen kreeg het zwaar te verduren. Meer dan 1 600 V2's werden afgevuurd vanaf mobiele lanceerinstallaties in Duitsland en Nederland, maar niet alle tuigen bereikten hun doel. Na een verhaal van mijn vader, dat zich afspeelde in de na-oorlogse Kempen, is mijn interesse in de V2 als het ware geëxplodeerd. Als lid van ASH-Polaris en fervente ruimtevaartliefhebber was dit niet meer dan logisch. En zo is het idee ontstaan om zoveel mogelijk inslagzones en sporen te zoeken in België. Deze voordracht beschrijft de zoektocht door het internet, archieven, ooggetuigen en (voorlopige) resultaten van dit stukje geschiedenis over de grootvader van de moderne ruimtetuigen." Datum: Vrijdag 7 september 201 2. 20.30 uur t/m 22.30 uur. Toegang: GRATIS. Locatie: Openbare bibliotheek Kris Lambert, Wellingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B).

Organiseert u, als vereniging, volkssterrenwacht of andere wetenschappelijke instantie, een publieke voordracht of tentoonstelling rond sterrenkunde en / of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten via ...

redactie@aegvzw.be

009

Rubriek

Lan ceri n g i n d e ki j ker

Vi j f s atel l i eten voor d i vers e d oel ei n d en

Kris Christiaens

Info - Kris Christiaens is al sinds

jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Door zijn gedrevenheid en kennis over ruimtevaart werd hij enkele jaren terug medebeheerder van de populaire websites Spacepage en Belgium In Space. Daarnaast schrijft Kris Christiaens ook artikelen voor het maandblad van de Vereniging Voor Sterrenkunde en werd hij in 201 0 secretaris van de Astro Event Group vzw.

Foto - Volgens Noord-Korea zou de

01 0

draagraket Unha-3 een waarnemingssatelliet in een baan rond de aarde brengen. Met dat plan zou de 1 00ste verjaardag van de als stichter van de staat en "eeuwige president" vereerde Kim Il Sung morgen gevierd worden. De Verenigde Staten, Zuid-Korea en Japan zagen in de lancering evenwel een verborgen test van een intercontinentale raket, die een kernkop kan dragen. Bron: AFP. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

011

01 2

Artikel

S p a ce C a m p 2 0 1 2 wijze, in het visuele en h-alpha licht, door diverse telescopen en met de steun van twee ervaren AstroLAB Iris medewerkers. Bron: Patrick Jaecques. Meer weten over dit thema ?

www.eurekashop.be

Patrick Jaecques

Foto - Kijken naar de Zon op een veilige

01 3

Artikel Jacques van Oene

S o j o e z T M A- 0 3 M l a n d i n g e v e n t bi j S pace E xpo i n N oord wi j k Foto - Op 21 december 2011 vertrok

Kuipers met een Sojoezraket voor vijf maanden naar het internationaal ruimtestation ISS voor de Sojoez-missie TMA03M om deel te nemen aan ISS Expeditie 30 en ISS Expeditie 31 . Op 23 december 2011 werd rond 1 6.22 uur (CET) aangekoppeld aan het ruimtestation. Op 1 juli 201 2 landde hij 's morgens om 1 0:1 4 uur (Nederlandse tijd) op de steppen van Kazachstan. Bron: ESA.

Foto - Auteur Jacques van Oene samen

met de Italiaanse ESA astronaut Paolo Nespoli in de Nederlandse Space Expo. Bron: J. van Oene. Meer weten over dit thema ?

www.spaceexpo.nl

Foto - Wubbo Ockels, die in 1 985 als eerste Nederlander de ruimte in ging, was eveneens te gast in de Space Expo. Bron: J. van Oene. Meer weten over dit thema ?

www.spaceexpo.nl

01 4

01 5

Rubriek

E u ropean S ou th ern Obs ervatory

Donkere sterrenstelsels opgespoord in het vroege heelal

Rodrigo Alvarez

Info - De Europese Zuidelijke Sterren-

wacht is een Europese organisatie die zich bezighoudt met astronomisch onderzoek. Het hoofdkantoor is gevestigd in Garching, nabij München. De ESO beheert twee sterrenwachten in Chili, een op La Silla, ten oosten van La Serena, de ander op Paranal, ten zuiden van Antofagasta. Op Paranal bevindt zich de Very Large Telescope (VLT). Op dit moment wordt een derde faciliteit gebouwd op de hoogvlakte van Chajnantor, op 5000 m hoogte, in de buurt van San Pedro de Atacama, waar de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) zal verrijzen. Contact - Rodrigo Alvarez, Koninklijk Planetarium. E-mail: eson-belgium@eso. org.

Foto - Een bolvormige sterrenhoop (of

01 6

bolhoop) is een bolvormige groep sterren die rond een melkwegstelsel draait (zoals een satelliet). Bolhopen hangen goed aaneen door zwaartekracht – vandaar hun typische bolvorm – en zijn zeer dicht (relatief gezien) in de buurt van hun kern. Hierdoor komen sterren soms heel dicht bij elkaar. Enkele zeer exotische stersoorten (blauwe achterblijvers, milliseconde-pulsars en lichte röntgendubbelsterren (LMXB's)) komen veel meer voor in bolvormige sterrenhopen. Bolvormige sterrenhopen bestaan meestal uit honderdduizenden oude sterren, vergelijkbaar met het centrum van een spiraalstelsel, maar beperkt tot een volume van slechts enkele kubieke parsecs. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

01 7

Artikel Redactioneel

Wen al vas t m aar aan d e wi s s el val l i g e B el g i s ch e zom ers Foto - Het klimaat en klimaatveran-

deringen hangen in de eerste plaats af van veranderingen in de afstand van de Aarde tot de Zon en de zonneactiviteit. Verder spelen de hoek die de rotatieas van de Aarde maakt met het vlak van de Aardbaan rond de Zon, de verdeling van continenten over het aardoppervlak en de hoeveelheden broeikasgassen in de atmosfeer een belangrijke rol. De continentale drift en de samenstelling van de atmosfeer zijn belangrijke grootheden voor het regelen van het klimaat. Grote natuurrampen hebben in het verleden vrijwel zeker klimaatveranderingen veroorzaakt of in gang gezet. Meer weten over dit thema ?

www.ipcc.ch

01 8

Rubriek

D e boekbes preki n g Redactioneel

Zin om een door ons aangeleverd gloednieuw sterrenkundig en / of ruimtevaartgericht boek te lezen en kort te bespreken ? Neem dan contact op met de redactie via redactie@aegvzw.be.

01 9

Kortnieuws De baan van de ruimtesonde Cassini rond de geringde planeet Saturnus is de afgelopen maanden steeds 'steiler' gemaakt. Hierdoor heeft de succesvolle planeetverkenner, die al sinds 2004 onderzoek doet aan dampkring, ringen en manen van de planeet, sinds kort weer een veel beter zicht op het ringenstelsel. Men heeft dit voor elkaar gekregen door handig gebruik te maken van de zwaartekrachtsinvloed van enkele Saturnusmanen. Onlangs zijn bijvoorbeeld - voor het eerst sinds twee jaar weer zogeheten 'propellers' waargenomen en bestudeerd: langgerekte kleine openingen in het ringenstelsel die veroorzaakt worden door de aanwezigheid van kleine, ingebedde minimaantjes. Bron: NU / 1 0-07-201 2. Een Nederlandse communicatiesatelliet is in de nacht van maandag op dinsdag de ruimte in gegaan. De SES-5 werd gelanceerd vanaf ruimtebasis Bajkonoer in Kazachstan. Op hetzelfde complex begon astronaut André Kuipers in december aan zijn ruimtereis. De lancering lijkt goed te zijn verlopen, aldus de Russische ruimtevaartorganisatie Roskosmos. De SES-5 is van het bedrijf SES World Skies uit Den Haag. De satelliet kan worden gebruikt voor mobiele telefonie en het verspreiden van televisiebeelden in Europa, Afrika en het Midden-Oosten. In februari was een andere satelliet van het Haagse bedrijf gelanceerd, de NSS-1 4. Bron: ANP / 1 0-07-201 2. Vanop de ruimtebasis in Bajkonoer is vanochtend een Russische Sojoez-rakket met drie astronauten richting Internationaal Space Centre (ISS) vertrokken. De Sojoez TMA-05M vertrok om 02.40 uur GMT met aan boord de Amerikaanse Sunita Williams, de Rus Joeri Malentsjenko en de Japanner Akihiko Hoshide. De drie zullen vier maanden in het ISS verblijven. Bron: Belga / 1 5-07-201 2. De Amerikaanse NASA-astronaut Sally Ride is op 61 -jarige leeftijd overleden in La Jolla (Californië) na een lange strijd tegen pancreaskanker. In 1 983 was ze de eerste Amerikaanse vrouw in de ruimte en in die tijd zelfs de jongste Amerikaan ooit. Ze hoorde in 1 977 bij de eerste lichting burgers die van NASA mochten solliciteren voor de astronautenopleiding. Uit een groep van 8.000 sollicitanten zat ze bij de 35 kandidaten die werden gekozen. Slechts 6 daarvan waren vrouwen. In 1 978 startte de doctoraatstudente te werken voor het Amerikaanse ruimtevaartprogramma. In 1 983 mocht ze dan de eerste keer mee met de Challenger en in 1 984 een tweede keer. Ze zou nog een derde keer meegaan, in 1 986, maar die missie ging uiteindelijk niet door omdat de Challenger ontplofte. Bij dat ongeval kwamen de zes astronauten aan boord om het leven. In totaal bracht ze 343 uur in de ruimte door. De eerste vrouwen in de ruimte waren de Russische kosmonautes Valentina Tereshkova en Svetlana Savitskaya. Bron: NASA. De Britse miljardair Richard Branson wil nu ook aan lage prijzen kleine satellieten lanceren. Dat heeft hij vandaag aangekondigd op het

luchtvaartsalon in het Britse Farnborough. Branson maakte eerder al bekend dat hij als eerste commerciële vluchten naar de ruimte zal aanbieden. Tijdens het salon stelde Branson de LauncherOne voor, een draagraket die zal vertrekken vanop hetzelfde moederschip als de draagraket van de shuttle die rijke toeristen naar de ruimte zal brengen. De eerste commerciële vluchten van de shuttle, SpaceShipTwo (SST) gedoopt, worden verwacht voor 201 6. Volgens Branson reserveerden al 529 kandidaat-astronauten een plaats. "En dat zijn er meer dan het totaal aantal mensen dat op dit moment al in de ruimte geweest zijn", aldus Branson. Een kaartje zal goed 200.000 dollar kosten. Met de LauncherOne zullen satellieten tot 225 kilogram voor minder dan tien miljoen dollar afgevuurd kunnen worden. Branson zei dat vier bedrijven al lieten weten dat ze geïnteresseerd zijn. "LauncherOne maakt satellieten lanceren betaalbaar voor alle ondernemers, start-ups, nationale ruimteagentschappen en zelfs scholen", aldus Branson. Wanneer de eerste satelliet gelanceerd wordt, is nog niet duidelijk. Bron: AFP / 11 -07-201 2. De organisatoren van de namaak-Marsmissie van NASA op Hawaï hebben Angelo Vermeulen (40) aangesteld als commandant die verantwoordelijk wordt om de missie in goede banen te leiden. In overleg met de crew members moet de bioloog-kunstenaar uit Sint-Niklaas nu voor iedereen een positie kiezen die het best bij elke persoon past. Begin juli raakte bekend dat Vermeulen door de Amerikaanse Ruimtevaartorganisatie NASA geselecteerd is voor een gesimuleerde Marsmissie op Hawaï. Vier maanden lang zal hij de mogelijkheden van koken in de ruimte aftasten op een levensechte ruimtebasis op de flanken van de Mauna Loavulkaan. "Als commandant krijg ik ook de expliciete taak om de communicatie tussen de missie en het controlecentrum te coördineren. Het is namelijk vaak zo dat er misverstanden ontstaan tussen de crew aan boord en het grondpersoneel. Dit psychologisch fenomeen wordt in het Engels als 'displacement' omschreven", aldus Vermeulen. De Marssimulatie neemt aanvang vanaf maart 201 3. Bron: ERT / 23-07-201 2. Het Japanse ruimtevrachtschip Kounotori 3 (Ooievaar 3) is volgens plan gearriveerd bij het internationale ruimtestation ISS. Het schip bracht nieuwe voorraden voor het ruimtestation. Dat heeft het Japanse ruimtevaartorganisatie JAXA zaterdag bekendgemaakt. De Ooievaar 3, die onder meer voedsel en reserveonderdelen vervoerde, werd 21 juli gelanceerd. Ook waren er vijf kleine satellietjes aan boord. Die worden tijdelijk aan de buitenkant van het ISS vastgemaakt. In oktober zal een robotarm de satellieten loskoppelen, waarna ze wegzweven en in een eigen baan om de aarde moeten komen. Het is de eerste keer dat het ISS wordt gebruikt als lanceerplatform. Bron: ANP / 28-07-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Opendeurdagen Urania Op 7, 8 en 9 september 201 2 houdt Volkssterrenwacht Urania uit Hove haar jaarlijkse opendeurdagen. Het thema dit jaar is DE ZON. Via een tentoonstelling kan het grote publiek meer te weten komen over de Zon. Verder kan men ook kennismaken met de werking van de sterrenwacht, een blik achter de schermen werpen en verschillende voordrachten en demonstraties volgen. Bij helder weer kunnen de bezoekers door één van de telescopen in de ruimte kijken en kan er ingeschreven worden voor de diverse sterrenkundige cursussen voor jong en oud. Verder worden de nieuwe astroreizen voorgesteld en kan je een bezoekje brengen aan de waarnemingstoren, weerstation, bibliotheek, kijkerbouwatelier en onze astroshop. Voor een drankje en een hapje kan je terecht in onze astrobar. Datum: 7 t/m 9 september 201 2. Prijs: Onbekend. Locatie: Jozef Mattheessensstraat 60, 2540 Hove (België). www.urania.be.

redactie@aegvzw.be

021

Artikel Barry van der Meer

C E RN h eeft beet: H i g g s

Foto - De Square Kilometre Array (SKA)

is een revolutionaire radiotelescoop met duizenden ontvangers die met elkaar in verbinding staan, verspreid over een gebied zo groot als een continent. Het totale ontvangstgebied van alle ontvangers samen is ongeveer ĂŠĂŠn vierkante kilometer. Dit maakt de SKA de grootste en gevoeligste radiotelescoop die ooit gebouwd is. Meer weten over dit thema ?

www.skatelescope.org

022

s -a c h t i g d e e l t j e o n t d e k t Foto - Artistieke weergave van de

schotels van de Square Kilometre Array. Hier in het centrum staan veel schotel bij elkaar, maar ze zullen worden versterkt door schotels tot op wel 1 500 kilometer afstand. Bron: SPDO / TDP / DRAO / Swinburne Astronomy Productions. Meer weten over dit thema ?

www.skatelescope.org

023

Rubriek

Obs ervatori a werel d wi j d

S terren wach t Lei d en - N ed erl an d

Philip Corneille MSc FBIS

Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Interplanetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

Foto - De auteur tussen de koepel Oost

024

en de Zuid-koepel op het dak van de gerestaureerde Leidse Sterrewacht. Bron: Philip Corneille. Foto - De 1 6,6 (6 Parijse duims) Merz refractor heeft een houten kijkerbuis met een brandpuntsafstand van 2,25 m staat in de Zuid-koepel van de Leidse Sterrewacht. Bron: Philip Corneille. Meer weten over dit thema ?

www.strw.leidenuniv.nl

025

Foto - De koepel boven de inkom van

de Leidse Sterrewacht. Bron: Patrick Jaecques. Foto - De 26,6 cm (1 0 Parijse duims) Repsold refractor met Alvan Clark hoofdlens heeft een brandpuntsafstand van 4,0 m staat in de grote Noordkoepel van de Leidse Sterrewacht. Bron: Philip Corneille. Meer weten over dit thema ?

www.strw.leidenuniv.nl

026

027

Artikel Peter Van den Eijnde

Een sterrenwacht nabij Dinant Welkom bij de Cercle Astronomique Mosan

028

Foto - CubeSats zijn zeer kleine

satellietjes die de vorm van een kubus hebben en exact 1 0 x 1 0 x 1 0 centimeter groot zijn. Deze zogenaamde picosatellieten wegen niet meer dan 1 ,3 kilogram en bestaan vaak uit onderdelen die in de handel vrij te verkrijgen zijn. De standaard van 1 0 x 1 0 x 1 0 centimeter wordt bij CubeSats aangeduid als 1 Unit (U). Aangezien drie 1 Unit CubeSats dezelfde afmetingen hebben als ĂŠĂŠn 3 Unit CubeSat is het dus ook mogelijk om een CubeSat te ontwikkelen die bestaat uit meerdere Units.

Foto - De in 1 928 voor Léon de la Vallée

gebouwde 1 5 cm Zeissrefractor. CharlesJean Etienne Gustave Nicolas Levieux, baron de La Vallée Poussin was een Belgisch wiskundige. Hij is vooral bekend door zijn bewijs van de priemgetalstelling in 1 896. Na 1 925 deed hij vooral onderzoek van de complexe functies en de potentiaaltheorie. In 1 949 verschijnt over dit laatste onderzoeksveld zijn boek Le potentiel logarithmique et représentation conforme. Minder bekend is dat één van zijn werken de basis vormde voor de latere lineaire programmering. Bron: J-L Laffineuse.

Foto - De antenne die deel uit maakt

van het BRAMS-netwerk. Bron: J-L Laffineuse.

Foto - De 20 cm Newton wordt door de

clubleden gecollimeerd. De hoofd- en vangspiegels werden recent opnieuw veraluminiseerd en gecoat. Bron: J-L Laffineuse.

029

Kortnieuws Een bacterie die twee jaar geleden door de NASA als ‘nieuw ontdekte levensvorm’ werd gepresenteerd, is volgens twee vervolg onderzoeken toch niet zo bijzonder. Volgens het onderzoek uit 201 0 gebruikt de bacterie de normaal gesproken giftige stof arsenicum in zijn stofwisseling in plaats van fosfor. De ontdekking leek revolutionair. Biologen beschouwen zes elementen als bouwstenen die leven mogelijk maken: koolstof, waterstof, zuurstof, stikstof, zwavel en fosfor. Als arsenicum daarbij zou komen, zou dat volgens de NASA mogelijk de kans op het bestaan van buitenaards leven verhogen. Twee onderzoeken die net als het eerste onderzoek in het wetenschappelijke tijdschrift Science zijn gepubliceerd, concluderen nu dat de bacterie wel degelijk fosfor nodig heeft. Volgens onderzoekers van Princeton, de Universiteit van British Columbia en het Howard Hughes Medical Institute is de bacterie genaamd GFAJ-1 wel erg goed aangepast aan zijn extreme omgeving. Het Monomeer, waar de bacterie is gevonden, zit vol met het giftige arsenicum, maar toch slaagt hij erin zich daar te handhaven. Dat maakt het een zeer goed aangepaste soort, maar nog geen nieuwe levensvorm, aldus de wetenschappers. Bron: ANP / 09-07-201 2. Een langdurig verblijf op de maan kan schadelijker zijn dan gedacht. Het poederachtige maanstof is schadelijk, vooral voor de longen. Dat stelt een internationaal team van wetenschappers, onder wie Wim van Westrenen van de VU. De onderzoekers hebben een inschatting gemaakt van de gezondheidsrisico's van een langdurig verblijf op de maan. Daarbij is vooral gekeken naar de rol die het poederachtige maanstof daarbij speelt. Verreweg het schadelijkst zijn de stofdeeltjes voor de longen. Astronauten hebben weliswaar een beschermend pak aan, maar dat kan niet voorkomen dat er fijne, scherpe stofdeeltjes in verblijfsruimten terechtkomen - zoals de Apolloastronauten destijds constateerden. Het maanstof kan diep de longen binnendringen en gezondheidsproblemen veroorzaken - van ontstekingen tot kanker. Door de inwerking van protonen en uv-straling op het onbeschermde maanoppervlak zou het fijne maanstof zelfs nog schadelijker kunnen zijn dan aardse tegenhangers als asbest en vulkaanstof. En omdat de stofdeeltjes op de maan zo scherp zijn, zijn ze ook schadelijk voor huid en ogen. Volgens de wetenschappers is verder onderzoek nodig - liefst ter plaatse - om de risico's van het maanstof in kaart te brengen. Maar het lijkt erop dat de gezondheidsrisico's van een langdurig verblijf op de maan niet onderschat mogen worden. Bron: NU / 11 -07201 2. Het Melkwegstelsel wordt waarschijnlijk omringd door vele honderden kleine dwergstelseltjes die echter onzichtbaar zijn omdat ze vrijwel geen sterren bevatten. Dat concludeen onderzoekers op basis van Hubble-waarnemingen van drie 'ultra-zwakke dwergsterrenstelsels' in de sterrenbeelden Hercules, Leeuw en Grote Beer. Met een relatief kleine

telescoop op aarde zijn meer dan een dozijn van die ultrazwakke stelseltjes gevonden. Drie daarvan zijn nu gedetailleerd onderzocht met de gevoelige Hubble Space Telescope. Het blijkt dat de sterren in de stelsels ruim 1 3 miljard jaar oud zijn, en dat de vorming van nieuwe sterren in alledrie de stelsels plotseling tot stilstand kwam, ongeveer 1 00 miljoen jaar na hun ontstaan. De oorzaak van dat 'afknijpen' van de stervorming is zo goed als zeker gelegen in het zogeheten reïonisatieproces in het heelal. Zware sterren in grote stelsels en energierijke kernen van sterrenstelsels produceerden toen zoveel ultraviolette straling dat de alomtegenwoordige 'mist' van neutraal waterstofgas werd geïoniseerd. Het idee is nu dat die ultraviolette straling ook het interstellaire gas uit de kleine dwergstelseltjes wegblies, waardoor de vorming van nieuwe sterren compleet tot stilstand kwam. De verwachting is dat er nog veel meer ultrazwakke dwergstelsels bestaan, waarvan sommige zó weinig sterren bevatten dat ze misschien nooit ontdekt zullen worden. Dat zou een oplossing zijn voor het 'dwergstelsel-probleem': computersimulaties van de evolutie van het heelal voorspellen dat grote sterrenstelsels zoals ons Melkwegstelsel omringd worden door duizenden kleine dwergstelsels, maar die zijn tot nu toe nooit gevonden. De Hubble-resultaten zijn op 1 juli gepubliceerd in Astrophysical Journal Letters. Bron: NU / 11 -07-201 2. Astronomen hebben, met behulp van de Hubble-ruimtetelescoop, een vijfde maan ontdekt bij de verre dwergplaneet Pluto. Het maantje is naar schatting 1 0 tot 25 kilometer groot en cirkelt op een afstand van 95.000 kilometer om Pluto. Waarschijnlijk ligt zijn omloopbaan ruwweg in hetzelfde vlak als de banen van de vier overige manen. De ontdekkers verbazen zich erover dat zo'n kleine dwergplaneet zo'n grote verzameling manen kan hebben. Vermoed wordt dat het overblijfselen zijn van een botsing tussen Pluto en een soortgelijk hemellichaam, die miljarden jaren geleden zou hebben plaatsgevonden. Pluto's eerste en grootste maan, Charon, werd in 1 978 opgespoord. De nummers 2 en 3, Nix en Hydra, werden in 2006 door Hubble ontdekt. En in 2011 volgde het nog naamloze maantje P4. Het vijfde maantje heeft de officiële aanduiding S/201 2 (1 34340) 1 , maar zal ook kortweg bekend staan als P5. Bron: NU / 11 07-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Het leven van een ster door Frank Deboosere Sterren worden net als wij geboren en gaan uiteindelijk dood. De levensloop van een ster hangt in grote mate af van haar massa. Tijdens de astroclub van vanavond behandelt Frank de levensloop van sterren, van hun geboorte door het samentrekken van gasnevels tot hun vaak spectaculaire einde als supernova of planetaire nevel. Bij helder weer staan de telescopen na afloop van de voordracht uiteraard opgesteld. Vooral de bijna volle Maan zal goed zichtbaar zijn, en in het begin van de avond ook nog de planeet Saturnus. Datum: Vrijdag 28 september 201 2 - 1 9.30 uur tot 22.00 uur. 6,00 euro. Locatie: Volkssterrenwacht Mira, Abdijstraat 22, 1 850 Grimbergen (B). Info: www.mira.be.

redactie@aegvzw.be

031

Rubriek Willie Buning

As trofoto van d e m aan d

032

Info - Mars is vanaf de zon geteld de

vierde planeet van ons zonnestelsel, om de zon draaiend in een baan tussen die van de Aarde en Jupiter. De planeet is kleiner dan de Aarde en met een (maximale) magnitude van -2,9 minder helder dan Venus en meestal minder helder dan Jupiter. Mars wordt wel de rode planeet genoemd maar is in werkelijkheid eerder okerkleurig. De planeet is vernoemd naar de Romeinse god van de oorlog. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

033

Rubriek

Am ateu r-as tron oom i n d e ki j ker

Philip Corneille MSc FBIS

J ean -P i erre G rootaerd Info - Amateurastronomie is een onder-

deel van de astronomie dat door amateurs wordt beoefend. Hoewel de meeste amateurastronomen hun hobby uitvoeren voor hun plezier en om hun persoonlijke kennis uit te breiden is astronomie tevens één van de weinige takken van wetenschap waar amateurs een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de wetenschappelijke kennis over het heelal, met name op het terrein van veranderlijke sterren, waarnemingen van planetoïden en sterbedekkingen door de maan. Op deze terreinen kunnen professionele astronomen niet de tijd en de middelen besteden waar amateurs met bescheiden middelen en mobiliteit juist wel veel nuttige waarnemingen kunnen doen... Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

Foto - Jean-Pierre op zijn waarnemings-

034

terras met een 20 cm f1 0 SchmidtCassegrain van Meade op EQ-6 montering. Bron: Jean-Pierre Grootaerd. Meer weten over dit thema ?

www.aegvzw.be

035

Artikel Tim Kraaijvanger

Verd i en t P l u to h et om weer een pl an eet te word en ? Foto - Pluto is een in 1 930 ontdekt

hemellichaam in ons zonnestelsel dat tot 24 augustus 2006 werd geclassificeerd als planeet en sindsdien als dwergplaneet. Op 1 3 september 2006 kreeg Pluto ook een nummer in de catalogus van planeto誰den, namelijk 1 34340. De dwergplaneet is vernoemd naar de gelijknamige Romeinse god van de onderwereld, Pluto. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

036

Rubriek

Lan ceeroverzi ch t van d e m aan d Uur (GMT)

Raket

Lanceerbasis

Vracht

Gewicht

Land

Baan

Doel

05-07-201 2

21 .36 uur

Ariane 5 ECA

Kourou

Echostar 1 7 MSG 3

6.1 00 Kg 2.000 Kg

USA Europa

GEO GEO

Communicatie Meteorologie

09-07-201 2

1 8.38 uur

Proton-M Briz-M

Bajkonoer

SES 5 (Astra 4B)

6.008 Kg

Zweden

GEO

Communicatie

1 5-07-201 2

06.40 uur

Sojoez-FG

Bajkonoer

Sojoez-TMA 05M

7.1 50 Kg

Rusland

LEO

Bemand

21 -07-201 2

02.06 uur

H-2B

Tanegashima

HTV 3 (Kounotori 3) Raiko We Wish FITSat 1 F1 TechEdSat

1 7.500 Kg 2 Kg 1 Kg 2 Kg 1 Kg 1 Kg

Japan Japan Japan Japan Vietnam USA

LEO LEO LEO LEO LEO LEO

ISS bevoorrading Technologie Technologie Technologie Technologie Technologie

22-07-201 2

06.41 uur

Sojoez-FG Fregat

Bajkonoer

Kanopus-V 1 BKA Zond-PP exactView 1 TET 1

473 Kg 473 Kg 1 56 Kg 1 00 Kg 1 20 Kg

Rusland Wit-Rusland Rusland Canada Duitsland

LEO LEO LEO LEO LEO

Aardobservatie Aardobservatie Aardobservatie Communicatie Technologie

25-07-201 2

1 5.43 uur

CZ-3C

Xichang

TL 1 C

2.462 Kg

China

GEO

Communicatie

28-07-201 2

01 .35 uur

Rokot-M

Plesetsk

Gonets-M 3 Gonets-M 4 Strela-3M 4(Cosmos2481) MiR

280 Kg 280 Kg 225 Kg ?

Rusland Rusland Rusland Rusland

1 400 x 1 500 Km 1 400 x 1 500 Km 1 400 x 1 500 Km 1 400 x 1 500 Km

Communicatie Communicatie Mil. Com. Communicatie

Kris Christiaens

Datum

Verklarende woordenlijst GEO LEO Mil. Com.

Geostationary Earth Orbit Low Earth Orbit Militaire Communicatiesatelliet

â&#x2013; Mislukte lancering

037

Rubriek

E u rop e a n S p a ce Ag e n cy

M i n i s te r P a u l M a g n e tte bezoekt g ron d s tati on van Red u Info - De Europese Ruimtevaart-organi-

satie ESA houdt zich in Europees verband bezig met projecten op het gebied van ruimtevaart, onderzoek van de Aarde, ruimteonderzoek, ontwikkeling van op satellietsystemen gebaseerde techno-logieĂŤn en de bevordering van de Europese economie. Door bundeling van financiĂŤle en intellectuele bronnen is de ESA in staat projecten te realiseren die voor afzonderlijke lidstaten onbereikbaar zijn. De ESA werkt ook nauw samen met Europese (DLR, NLR, CNES etc.) en internationale ruimtevaartorganisaties (waaronder de NASA, Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) en de Indian Space Research Organisation (ISRO)). De ESA is onder andere verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de Arianeraketten waarmee kunstmanen in de ruimte worden gebracht. De ESA is in 1 975 ontstaan uit de European Space Research Organization (ESRO) en de European Launcher Development Organisation (ELDO). De ESRO leverde aanvankelijk raketten en satellieten voor deelnemende landen en had haar eerste lanceringen op 6 en 9 juli 1 964.

038

039

Kortnieuws Koolstofdioxide (CO2) wordt vooral gezien als boosdoener wanneer het gaat over de opwarming van de aarde, maar ook voor methaan moeten we oppassen. De huidige modellen die de opwarming van de aarde voorspellen, houden geen rekening met de rol die methaan speelt in dit proces. Daardoor wordt de toekomstige opwarming van de aarde onderschat. Dat schrijven onderzoekers van de Universiteit Utrecht in het wetenschappelijke tijdschrift PLoS ONE. Hoe meer de temperatuur op aarde stijgt, hoe minder methaan wordt opgenomen door methaan etende bacteriën in de moerassen waar zij leven. Hierdoor zal uit de uitgestrekte veengebieden rond de noordpool meer methaan terechtkomen in de atmosfeer. Methaan is vele malen schadelijker dan koolstofdioxide. Bron: ANP / 01 -07-201 2. Het landijs op Groenland is half juli zo snel gesmolten dat de medewerkers van NASA eerst dachten dat de satellietbeelden onjuist waren. Dat schrijft NASA in een publicatie. Het ijs smelt elke zomer, maar smolt de voorbije drie decennia nooit in zo'n grote mate als vandaag. Ongewone hittegolven zijn blijkbaar de oorzaak. Hoeveel ijs verloren ging, is nog onduidelijk. Bijna de hele oppervlakte van de Groenlandse ijskap was half juli ontdooid, deelde het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA vandaag mee. De omvang is groter dan de voorbije dertig jaar. De gegevens komen van drie verschillende satellieten. Ze worden beoordeeld door deskundigen van de NASA en universiteiten. In een doorsneezomer smelt het ijs van Groenland over de helft van de oppervlakte. Het grootste deel van het water bevriest daarna weer. Dit jaar maakte het smeltproces echter "een dramatische sprong", luidt het bij de NASA. Volgens de satellietgegevens smolt het ijs ergens rond 1 2 juli op zowat 97 procent van de oppervlakte. Of dit een invloed heeft op het volume aan ijs dat Groenland verliest, hebben de wetenschappers nog niet onderzocht. Uit resultaten van ijsboringen blijkt dat een dergelijke snelle smelting iedere 1 50 jaar voorkomt. De laatste keer zou rond 1 889 geweest zijn. Lora Koenig, glacioloog bij NASA, zegt dat deze gebeurtenis dus precies op tijd komt. "Maar als we het de komende jaren weer zien, moeten we ons zorgen maken.'' Bron: NU / 1 2-07-201 2. Periodes met minder dan gemiddelde regenval zijn een voorbode van hete zomerdagen. Ook het tegenovergestelde, dus minder warme dagen na een natte periode, is aangetoond. Dat schrijven onderzoekers maandag in PNAS. In een poging de invloed van klimaatverandering op het weer te verklaren en weersvoorspellingen te verbeteren, bestudeerden de meteorologen diverse regio’s verspreid over de hele aarde. In Zuid-Amerika, op het Iberisch schiereiland en in delen van Australië werd een verband gevonden tussen de hoeveelheid regenval en temperatuurextremen. Als deze gebieden minder dan gemiddelde regenval ontvingen, nam de kans op een hoger dan gemiddeld aantal hete dagen in de daarop volgende periode toe met 70 procent. In veel

regio’s in Noord-Amerika en Oost-Europa was het verband iets minder sterk, met een 60 procent hogere kans. Als de bestudeerde gebieden méér dan gemiddelde regenval genoten, dan nam de kans op hete dagen juist af, met 30 tot 40 procent. De resultaten zeggen weinig over de kans op mooi weer tijdens deze Nederlandse zomer, maar de conclusie is wel dat de vochtigheidsgraad van het landoppervlak en de luchttemperatuur een groter en langduriger effect hebben op het weer dan tot nu toe werd gedacht. Bron: Stephan van Duin / 1 6-07-201 2. Noorwegen is erin geslaagd om op korte termijn de consumptie van palmolie met maar liefst 64 procent terug te dringen. Het is een groot succes voor lokale milieuverenigingen, die de druk op de regenwouden willen verlichten. Palmolieproductie is de grootste motor voor ontbossing in Indonesië en Maleisië. Bijna 90 procent van alle palmolie wereldwijd wordt in die twee landen geproduceerd. Vorig jaar gebruikten Noorse voedselproducenten nog 1 5.000 ton palmolie. Noorse organisaties zoals Rainforest Foundation Norway (RFN) en Green Living startten daarom een campagne om de grootste voedselproducenten op andere gedachten te brengen. Er werd een website gelanceerd met informatie over het gebruik door producenten van palmolie en op welke manier die geproduceerd was. De respons was overweldigend, zegt Lars Løvold van RFN. Er was veel media-aandacht, waardoor het bewustzijn bij de consument toenam. De producenten reageerden snel en verminderden hun gebruik van palmolie. Acht grote producenten schroefden hun gebruik samen met 9600 ton terug - twee derde van de totale consumptie. In 2011 consumeerde elke Noor zonder het te weten drie kilo palmolie, nu is dat nog één kilo per jaar. "We zijn erg tevreden met de resultaten van de campagne", zegt Løvold. "Ik denk niet dat gelijkaardige verminderingen bereikt zijn in eender welk ander land." Toch is er nog heel wat werk aan de winkel, zegt hij. De campagne richtte zich op voedsel voor de consument, maar palmolie wordt ook gebruikt in cosmetica, dierenvoeder, detergenten en biobrandstoffen. Løvold hoopt ook dat andere landen het voorbeeld van Noorwegen volgen. Veel van de Noorse producenten zijn onderdeel van een multinational, en die moeten wereldwijd hun beleid veranderen, klinkt het. De Noorse producenten hebben bewezen dat het mogelijk is om voedsel te produceren en te verkopen zonder palmolie, zegt hij, en dat zou consumenten wereldwijd moeten inspireren om voedsel te eisen zonder schade aan de regenwouden. Bron: IPS / 27-07-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Cursus : Jeugdcursus sterrenkunde JVS-Descartes is dé jeugdvereniging voor sterrenkunde in Genk. Zij organiseert elk jaar een jeugdcursus voor jongeren tussen 1 0 en 1 4 jaar die meer willen weten over alles wat je 's nachts allemaal aan de hemel ziet... en ook niet ziet! Zit je soms ook verwonderd naar de sterren te kijken? Ben je gewoon nieuwsgierig? Kunnen je ouders niet meer op alle vragen antwoorden of wil je een expert worden in de astronomie? Dan is deze jeugdcursus zeker iets voor jou. In tien lessen, die telkens plaatsvinden op een zaterdagnamiddag van 1 5.30 uur tot 1 7.30 uur in Toegangspoort Kattevennen, kom je meer te weten over de aarde, de zon, supernova’s, zwarte gaten en vele andere dingen. In één van de lessen bouw je je eigen vastebrandstofraket die we natuurlijk ook lanceren! Datum: 6 oktober t/m 8 december 201 2 - Deelname: 45,00 euro (incl. lidmaatschap). Locatie: Cosmodrome, Planetariumweg 1 9, 3600 Genk. Meer info: hans.huybrighs@gmail.com.

redactie@aegvzw.be

041

Artikel

O p z o e k n a a r E i n s te i n s g o l ve n computing-project, opgezet door de Universiteit van Wisconsinâ&#x20AC;&#x201C;Milwaukee. Het project wil de theorie van het bestaan van gravitatiegolven bewijzen door gebruik van gedistribueerde softwaretoepassingen. Deze software gebruikt data die verkregen wordt door verschillende ruimtedetectoren. De hoeveelheid data die bij de metingen geanalyseerd moet worden wil men laten doen op particuliere computers. Op 1 2 augustus 201 0 werd de eerste ontdekking van een tot nog toe onbekende pulsar via Einstein@Home gepubliceerd in Science. Meer weten over dit thema ?

Redactioneel

Info - Einstein@home is een distributed

www.spacepage.be

043

Kortnieuws Wetenschappers van het Caltech hebben via computersimulaties een manier gevonden om supernova-explosies in ons Melkwegstelsel te detecteren die niet rechtstreeks waarneembaar zijn. Het wachten is nu op de aankomst van neutrino's (ongeladen deeltjes) en zwaartekrachtsgolven (rimpelingen in de structuur van ruimte en tijd) van de honderden supernovaexplosies die zich de afgelopen duizenden jaren op verre locaties in de Melkweg hebben voltrokken. Statistisch gezien komt ergens in ons Melkwegstelsel ongeveer twee keer per eeuw een zware ster tot ontploffing. Heel vaak verloopt zo'n supernova-explosie onopgemerkt, omdat deze schuilgaat achter wolken van gas en stof of voorgrondsterren. Vandaar dat het alweer meer dan 400 jaar geleden is dat er een supernova in de Melkweg is gezien. Naast licht en andere vormen van straling produceert een supernova echter ook grote aantallen neutrino's en de zwaartekrachtsgolven, die zich niets aantrekken van wat gas en stof. En ook deze beide verschijnselen zijn met moderne middelen waarneembaar. Maar hoe kom je er achter of gedetecteerde neutrino's en zwaartekrachtsgolven ook echt van een supernova afkomstig zijn, en niet van een ander kosmisch verschijnsel? Volgens de Caltech wetenschappers zou de natuur ons daarbij wel eens een handje kunnen helpen. Als de kern van de ster vlak voor de explosie snel genoeg roteert, zouden de neutrino-aantallen en de amplitudes van de zwaartekrachtsgolven namelijk fluctuaties van gelijke frequentie moeten vertonen. De huidige neutrino- en zwaartekrachtsgolfdetectors kunnen voldoende sterke signalen van supernova-explosies oppikken om een correlatie tussen beide op te merken. Als de Caltech-resultaten kloppen, is het dus een kwestie van tijd voordat de eerste 'onzichtbare' supernova-explosie wordt gedetecteerd. Bron: NU / 1 3-07-201 2. Anders dan gedacht, is het water op onze planeet niet afkomstig van kometen uit de buitengebieden van ons zonnestelsel. Volgens wetenschappers uit Groot-Brittannië, Canada en de VS is het water voornamelijk afkomstig van 'lokale' bronnen. Dat hebben zij vandaag (1 2 juli) via Science Express bekendgemaakt. De onderzoekers komen tot hun conclusie na onderzoek van een bepaald type meteorieten, zogeheten koolstofrijke chondrieten. Daarbij is onder meer gekeken naar het deuteriumgehalte van het water dat deze brokstukken van planetoïden bevatten. Deuterium, ook wel 'zware waterstof' genoemd, is een isotoop van gewone waterstof. Op theoretische gronden is het zeer aannemelijk dat water dat (in bevroren vorm) uit de buitengebieden van ons zonnestelsel komt, een hoger deuteriumgehalte heeft dan objecten die dichter bij de zon zijn ontstaan. Uit het onderzoek van 86 chondrieten blijkt nu dat deze overblijfselen uit de 'oertijd' van ons zonnestelsel een relatief laag deuteriumgehalte hebben. Dit resultaat is in strijd met het bestaande idee dat de koolstofrijke chondrieten, net als kometen, van voorbij de baan van de planeet Jupiter afkomstig zijn en later richting centrum zijn

'gemigreerd'. Volgens de wetenschappers is het waarschijnlijker dat de chondrieten gewoon afkomstig zijn uit de planetoïdengordel tussen de banen van de planeten Mars en Jupiter. Dat de chondrieten weinig deuterium bevatten wijst er bovendien op dat er niet veel aanvoer was van (deuteriumrijk) water uit de buitengebieden van het zonnestelsel. De bron van het water en andere vluchtige stoffen op aarde moet dus dichter bij huis worden gezocht: waarschijnlijk in de planetoïdengordel zelf. Bron: NU / 1 2-07201 2. Voor het eerst hebben astronomen zogeheten donkere sterrenstelsels - een vroege, theoretisch voorspelde fase in het ontstaan van sterrenstelsels - waargenomen. De verre objecten zijn in feite gasrijke sterrenstelselszonder-sterren. Met behulp van de Europese Very Large Telescope is het gelukt om deze ongrijpbare objecten te detecteren: ze verraden hun bestaan via de gloed die zij vertonen doordat zij door een quasar worden aangelicht. Donkere sterrenstelsels zijn kleine, gasrijke stelsels in het vroege heelal die niet erg bedreven zijn in het produceren van sterren. Ze worden beschouwd als de bouwstenen van de huidige, heldere stelsels, die rijk zijn aan sterren. Astronomen denken dat zij deze grote stelsels wellicht van het gas hebben voorzien waarmee deze later hun huidige sterren hebben geproduceerd. Omdat ze weinig of geen sterren bevatten, zenden de donkere stelsels niet veel licht uit. Daardoor zijn ze moeilijk waarneembaar. Bij dit nieuwe onderzoek zijn deze stelsels nu voor het eerst rechtstreeks waargenomen. De donkere stelsels zijn opgespoord doordat hun gas een fluorescerende gloed vertoont, die wordt veroorzaakt door de ultraviolette straling van een naburige quasar - de extreem heldere kern van een actief melkwegstelsel. Deze gloed is vergelijkbaar met hoe witte kleding oplicht onder de uv-lampen in een nachtclub. Binnen een straal van enkele miljoenen lichtjaren rond de quasar zijn twaalf donkere stelsels aangetroffen. Het is de astronomen ook gelukt om enkele eigenschappen van de stelsels te bepalen. Ze schatten dat de stelsels ongeveer een miljard zonsmassa's aan gas bevatten, wat typerend is voor lichte, gasrijke sterrenstelsels in het jonge heelal. Ook konden ze schatten dat het stervormingsrendement in de stelsels minstens honderd keer zo laag is als in normale sterrenstelsels uit die periode. Bron: NU / 11 -07-201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Reis : 20-jarige vlucht Dirk Frimout door Euro Space Society 24 maart 201 2 - Burggraaf Dirk Frimout werd twintig jaar geleden onze eerste Belgische astronaut. Van 24 maart tot 2 april 1 992 cirkelde hij als “payload specialist” aan boord van de shuttle missie STS045 van de NASA met de Spaceshuttle ATLANTIS 1 43 maal om de aarde: iets meer dan 21 4 uren in de ruimte! Van 24 tot en met 28 september 201 2 nodigt hij als voorzitter van de Euro Space Society de ganse bemanning van de zending STS045 uit om in België deel te nemen aan conferenties en debatten over ruimteonderzoek in het kader van de “Space Week 201 2”. Dit evenement zal plaats grijpen in verschillende wetenschappelijke instituten en universiteiten en heeft als doel jongeren te motiveren voor wetenschappelijke en technische studies. Datum: 24 t/m 28 september 201 2. Deelname : Onbekend. Locatie: www.spaceweek201 2.com - www.eurospace.be. Op diverse locaties in het land !

redactie@aegvzw.be

045

Rubriek

Woord van d e m aan d

P au l Led ou x

Dirk Devlies

Info - Dirk Devlies is, naast lid van de

Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van bestuur. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woordenboek. Een buitengewoon omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Foto - In 1 964 ontving Paul Ledoux de

Francquiprijs voor exacte wetenschappen. Hij ontving ook de Eddington Medal van de Royal Astronomical Society in 1 972 voor zijn onderzoek rond stellaire stabiliteit en veranderlijke sterren. In 1 976 ontving hij tenslotte de Janssen Medal van de Franse AcadĂŠmie des Sciences. Bron: Harvard. Meer weten over dit thema ?

www.sterrenwacht.be

046

047

Artikel

Een tweed e Aard e i n d e ach tertu i n ? draaien om andere sterren dan de Zon. Het bestaan van deze planeten is voornamelijk afgeleid van indirecte waarnemingen en daarop gebaseerde berekeningen. Deze planeten werden voor het eerst ontdekt in de jaren '90, toen de technologie ver genoeg was gevorderd om voldoende gevoelige telescopen te maken. Er worden steeds meer exoplaneten ontdekt, vanaf 5 juli 201 2 staat de teller op 777 exoplaneten. Tot dusver zijn er planetenstelsels gevonden met meerdere exoplaneten in een baan rond één of twee sterren (dubbelsterstelsel); er zijn ook stelsels met meer dan twee sterren gevonden met slechts één exoplaneet, zoals 1 6 Cygni. Meer weten over dit thema ?

Redactioneel

Info - Exoplaneten zijn planeten die

www.spacepage.be

049

Serie

D e zom erd ri eh oek van vroeg er tot n u

E en as teri s m e d oor d e bri l van m yth e en weten s ch ap (2 /3 ) Info - Marc Trypsteen is medestichter

Marc Trypsteen

van de Astro Event Group vzw en is actief als 'science educator' binnen de vereniging met bijzondere interesse in astronomische spectroscopie en archeoastronomie. Sterrenkunde smaakbaar maken voor groot en klein is zijn leuze.

050

Info - Het Hertzsprung-Russell-diagram

3 2 5

of HR-diagram is een puntenwolk waarin op de verticale as de absolute helderheid van een ster staat, uitgedrukt als de absolute magnitude (lichtsterkte gecorrigeerd voor afstand) of als de logaritme van de lichtkracht L uitgedrukt in zonslichtkracht. Op de horizontale as staat een variabele gerelateerd aan de oppervlaktetemperatuur, zoals de B-Vkleurindex of spectraalklasse, of de effectieve temperatuur. De temperatuur neemt toe van rechts naar links. Het diagram is de gebruikelijke basis voor de classificatie van sterren en wordt gebruikt om hun evolutie te beschrijven. Het is genoemd naar Ejnar Hertzsprung en Henry Norris Russell die het omstreeks 1 91 0 onafhankelijk van elkaar ontdekten. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

051

Foto - Zwaan (Cygnus, afkorting Cyg) is

052

een sterrenbeeld aan de noorderhemel tussen rechte klimming 1 9u07m en 22u01 m en tussen declinatie +28ยบ en +61 ยบ. De Zwaan is een gebied met een groot aantal dubbele en meervoudige sterren, buitengewone sterren en nevelvlekken.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

053

Rubriek

H et Astro Even t G rou p vzw n i eu ws Foto - Toen we in de zomer van 2008

veertien dagen op kamp waren in Peyroules (nabij Castellane), in ZuidFrankrijk, trokken we er regelmatig op uit en bezochten we Cannes en Nice waar deze sfeervolle foto is genomen. Men zou voor minder opnieuw z'n koffers willen pakken...

054

Wilt u meer te weten komen over onze boeiende vereniging ? Raadpleeg dan onze website waar u ook, in beknopte vorm, alle informatie kan terugvinden in onze downloadbare PDF kleurenfolder. Meer weten over dit thema ?

www.aegvzw.be

Info - In deze rubriek kan u een selectie

van onze uitgebreide activiteitenkalender terugvinden. De gehele kalender, die steeds loopt tot op het einde van het jaar, kan u terugvinden op onze welbekende website ...

www.vormingplusow.be

055

Kortnieuws Op 1 juli 201 2 is er een nieuw kantoor voor Universe Awareness (UNAWE) geopend in het gebouw van ASTRON/JIVE in Dwingeloo. Frederiek Westra van Holte, nationale project coördinator van UNAWE Nederland, zal hier worden gevestigd. Zij gaat in samenwerking met ASTORN/JIVE nieuwe UNAWE projecten opzetten om jonge kinderen in dit gedeelte van Nederland te bereiken. Het doel is om hen te inspireren voor sterrenkunde in het algemeen, maar ook speciaal aandacht te geven aan het werk dat ASTRON/JIVE doet op het gebied van astrofysica, het bouwen en ontwerpen van telescopen en technisch onderzoek. Een project in samenwerking met ASTRON waar nu al aan wordt gewerkt, is de opening van het vernieuwde Melkwegpad in kamp Westerbork. Langs dit bospad kunnen kinderen spelenderwijs kennismaken met allerlei weetjes over het heelal en de grootste radiotelescopen van Europa. De opening zal plaatsvinden in oktober 201 2 met een speciale kindermiddag. Houd voor meer informatie de ASTRON-website in de gaten. Meer informatie over Universe Awareness is te vinden op www.unawe.nl. Bron: ASTRON / 24-07-201 2. Recente berekeningen laten zien wat voor een effect de zwaarste sterren, supernova's, hebben op de stabiliteit van de banen van meervoudige stersystemen. Het onderzoek werd uitgevoerd onder leiding van de Leidse astronoom Simon Portegies Zwart. Sterren verkeren graag in elkaars gezelschap: een derde van de sterren in de Melkweg maakt deel uit van groepjes van twee of meer sterren. Sommige van die meervoudige stersystemen zijn niet stabiel en zullen na enkele (tientallen) omwentelingen uit elkaar gaan. Andere zijn hiërarchisch opgebouwd, wat wil zeggen dat vanuit de centrale ster gezien elke volgende ster verder weg staat. Zulke systemen zijn stabiel, tenzij een supernova roet in het eten gooit. Als een van de sterren een massa heeft die groter is dan ongeveer tien zonsmassa's, vindt er uiteindelijk een supernova-explosie plaats die de banen waarin de sterren om elkaar heen draaien zal verstoren. Op basis van computersimulaties concluderen Portegies Zwart en zijn medewerkers onder meer dat hierdoor elk hiërarchisch meervoudig stersysteem tot een systeem van slechts twee sterren - een dubbelster dus - kan worden gereduceerd. Deze conclusie lijkt te bevestigen dat het bizarre object J1 903+0327, bestaande uit een millisecondepulsar en een hoofdreeksster, uit een drievoudig stersysteem is ontstaan - een scenario dat al eerder door Portegies Zwart werd voorgesteld. In dit 'triple'-scenario dienden de drie sterren eerst een supernova te overleven, voordat ze na ruwweg een miljard jaar de lichtste ster eruit 'gooiden'. Bron: NU / 1 8-07-201 2. Het Xenon1 00-instrument, een gevoelige ondergrondse detector in het Italiaanse San Grasso National Laboratory, heeft tot nu toe geen aanwijzingen gevonden voor het bestaan van donkere materie. Dat het heelal met mysterieuze donkere materie gevuld moet zijn,

blijkt uit zwaartekrachts- en snelheidsmetingen van sterren en sterrenstelsels. Volgens deeltjesfysici en kosmologen bestaat de donkere materie vermoedelijk uit zogeheten WIMPs: weakly interacting massive particles. Zulke zware deeltjes zouden echter héél af en toe toch een interactie met gewone materie te zien moeten geven. De Xenon1 00-detector is ontworpen om zulke WIMP-interacties te registeren. Tot nu toe echter zonder succes, zo meldden de onderzoekers vorige week op een congres over donkere materie in Ascona, Zwitserland. Dat zou kunnen betekenen dat de WIMPs lichter zijn dan tot dusver werd aangenomen, of dat ze toch nog minder vaak in wisselwerking treden met gewone materie. Bron: NU / 24-07-201 2. De grote veelhoekige patronen die op de uitgestrekte vlakten op het noordelijk halfrond van de planeet Mars zijn gevonden, zijn mogelijk ontstaan op de bodem van een diepe oceaan. Dat concluderen Amerikaanse geologen in het augustusnummer van GSA Today op basis van een gedetailleerde vergelijking van de Mars-patronen met soortgelijke veelhoekige structuren op de bodems van aardse zeeën. Op aarde, onder andere in de Noordzee, zijn de veelhoekige structuren zo goed als zeker ontstaan in een dikke, fijnkorrelige, natte en relatief slappe laag sediment, oorspronkelijk op grote diepte. De geologen concluderen dat de veelhoeken op Mars (niet te verwarren met de veel kleinere polygonen die op veel plaatsen voorkomen) vermoedelijk onder soortgelijke omstandigheden zijn gevormd. Ze zouden dus de zoveelste aanwijzing vormen dat er lang geleden uitgestrekte zeeën en oceanen op de planeet voorkwamen. Bron: NU / 30-07-201 2. Op de middelgrote Saturnusmaan Japetus komen gigantische 'ijsverschuivingen' voor die zich in horizontale richting over veel grotere afstanden uitstrekken dan je zou verwachten op basis van de plaatselijke topografie en zwaartekracht. Volgens planeetdeskundigen van de Washington University in Saint Louis is dat - gek genoeg - het gevolg van wrijving. Door de wrijvingswarmte wordt het vallende ijs minder stroef, en kan het zich gemakkelijker over veel grotere afstanden verplaatsen. Op aarde komen hier en daar vergelijkbare grote aardverschuivingen voor, de zogeheten 'sturzstroms'. De onderzoekers beschrijven hun theorie in Nature Geosciences van 29 juli. Laboratoriumexperimenten moeten duidelijk maken of het voorgestelde mechanisme inderdaad verantwoordelijk kan zijn voor de gigantische ijsverschuivingen. 30-07-201 2.

meer up-to-date nieuws op

www.spacepage.be

Reis : Vallende sterren en dolfijnen door Volkssterrenwacht Urania De vele vallende sterren die ieder jaar aanvang augustus weer verschijnen zijn genoegzaam bekend. Maar deze keer stellen we een unieke formule voor om van dit mooie natuurverschijnsel te genieten. We trekken naar het zuiden van Egypte, gaan daar aan boord van het mooie jacht Nooraya en varen een heel stuk de Rode Zee in. Daar vinden we een oase van rust in het koraalrif Sataaya. De dagen worden gevuld met relaxen, snorkelen in het prachtige rif en bovenal met zwemmen met dolfijnen in hun natuurlijke omgeving. Iedere avond kijken we van op het bovendek naar de prachtige sterrenhemel en genieten we van de Perseïden meteoorzwerm. Urania's begeleider Werner Hamelinck maakt iedereen wegwijs aan de sterrenhemel en vertelt verhalen over de sterren en sterrenbeelden. Datum: Maandag 6 t/m maandag 1 3 augustus. Locatie: Volkssterrenwacht Urania - J. Mattheessensstraat 60 te 2540 Hove. Toegang : 1 .490 euro.

redactie@aegvzw.be

057

Fotoreportage

NASA KSC up close

Foto - Crawler transporter nummer 2 in het VAB waar het gereed wordt gemaakt om straks de nieuwe SLS raket van NASA naar de lanceerplaats te rijden. Bron: J.E. van Oene. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

Foto - Crawler transporter nummer 2 in het VAB waar het gereed wordt gemaakt om straks de nieuwe SLS raket van NASA naar de lanceerplaats te rijden. Bron: J.E. van Oene. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

Foto - Een Delta-4 heavy raket op

lanceerplaats 37 op Cape Canaveral. Deze Delta-4 heavy is eind juni 201 2 gelanceerd. Bron: J.E. van Oene. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

Foto - De press site van KSC gezien vanaf het dak van het VAB. Bron: J.E. van Oene. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

Foto - Het nieuwe lanceerplatform

van NASA, gebouwd voor de ARES reketten, maar zal nu worden verbouwd voor de nieuwe SLS raket. Bron: J.E. van Oene. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

Foto - Het VAB gezien vanaf de

press site. Links is het Space Shuttle model de Explorer te zien, dit model stond jaren op het KSCVisitors Center maar is inmiddels nabij het JSC in Houston te bewonderen. Kleine foto - Lanceerplaats 39A gezien vanaf het VAB, vanaf hier vertrok de eerste STS-1 en de laatste Space Shuttle STS-1 35 naar de ruimte. Kleine foto - Lanceerplaats 39B van KSC gezien vanaf het dak van het VAB. Vanaf deze plek vertrok de Space Shuttle Challenger aan haar laatste reis in 1 986. Bron: J.E. van Oene. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

Foto - Lanceerplatform 1 MLP-1 .

Vanaf dit platform werd de Arex-1 raket gelanceerd. Bron: J.E. van Oene. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

Foto - Uitzicht op KSC vanaf het dak van het VAB. Links is het OSB2 gebouw te zien. Bron: J.E. van Oene. Meer weten over dit thema ?

www.nasa.gov

Info - Jacques van Oene uit Houten (Nederland) is freelance ruimtevaart fotograaf en schrijver. Sinds eind jaren '90 bezoekt Jacques ruimtevaart events in Nederland, Europa en Amerika (zo bezocht Jacques o.a. Palmdale, de geborteplaats van de Space Shuttle, en op KSC zag hij STS1 26, 1 25, 1 30 en 1 33 vertrekken alsmede twee Atlas-5 raketten) en verschijnt zijn werk regelmatig in Ruimtevaart tijdschriften op internet en in boekken, zoals Spaceflight Magazine, Astruim en Guidestar. Sommige van U zullen de naam wellicht ook herkennen van de website spacepatches.nl

Artikel Bas van Krieken

FOViewer - Voorspel je beeldveld Foto - De grote Herculesbolhoop (M1 3)

is een bolvormige sterrenhoop in het sterrenbeeld Hercules. Het is een van de helderste bolhopen van het noordelijk halfrond en is in 1 71 4 ontdekt door Edmond Halley. Charles Messier nam hem op 1 juni 1 764 in zijn catalogus op. In M1 3 komt ĂŠĂŠn jonge ster van spectraalklasse B2 voor, gezien de totale leeftijd van 1 4 miljard jaar is het waarschijnlijk dat deze van buiten af ingevangen is. Onder gunstige omstandigheden is de Herculesbolhoop net met het blote oog te zien. Met een verrekijker of kleine telescoop is hij te zien als een vage vlek. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

076

077

078

Info - Google Play is de applicatie en

website waarmee software kan worden ge誰nstalleerd op mobiele telefoons die draaien op Android. Het is de Androidtegenhanger van App Store van Apple. U kan dit uitstekende programma, via de bovenstaande QR codes, rechtstreeks downloaden in z'n diverse vormen zijnde: 1 . FOViewer Deluxe Trail. 2. FOViewer Deluxe Full. 3. FOViewer Deluxe HD Trail. 4. FOViewer Deluxe HD Full.

Meer weten over dit thema ?

https://play.google.com/store

079

Kortnieuws Onze landgenoot Frank De Winne, die tweemaal naar het Internationaal Ruimtestation (ISS) vloog, komt aan het hoofd van het Europees Astronautencentrum (EAC) in Keulen. Het EAC leidt alle Europese astronauten op, maar ook astronauten van buiten Europa die naar het ISS vliegen. Ze worden er getraind en medisch begeleid. Ook De Winne kreeg in het EAC zijn opleiding. De Winne krijgt als hoofd van het EAC de leiding over een honderdtal personeelsleden. "We hebben zes nieuwe, jonge astronauten. We moeten ze zo snel mogelijk een vlucht geven. We gaan ook verder aan ruimte-exploratie doen, naar de Maan en zelfs misschien naar Mars, en moeten daarvoor voorbereidingen treffen." De Winne spreekt van een volgende stap in zijn carrière in de ruimtevaart. "Ik kan verder werken aan de ontwikkeling van de bemande ruimtevaart. Die blijft een belangrijke rol spelen: kijk maar hoe het ISS de Verenigde Staten en Rusland dichter bij elkaar bracht." De Winne zei ook dat het niet meer de bedoeling is dat hij zelf nog een ruimtevlucht zal maken. "We hebben zes nieuwe astronauten. De voorkeur moet naar hen gaan." Bron: Belga / 25-07-201 2. De Nederlandse astronaut André Kuipers heeft een bezoek gebracht aan zijn "tweede thuis", het kosmonautencentrum Sterrenstad bij Moskou. Daar heeft hij zich, voordat hij vorig jaar vertrok naar het internationale ruimtestation ISS, voorbereid op zijn ruimtereis. Kuipers kreeg het ene cadeau na het andere, niet alleen van vertegenwoordigers uit de ruimtevaart, maar ook namens de RussischOrthodoxe Kerk en een buurtstadje. Kuipers en zijn Russische reisgenoot Oleg Kononenko kwamen onder applaus en fanfaremuziek aan bij het monument van Joeri Gagarin, de eerste mens in de ruimte. Bij het beeld legden ze bloemen. Tijdens een persconferentie vroegen de Russische media Kuipers naar zijn mooiste momenten in de ruimte. Hij won de Russen voor zich door te zeggen dat "de kosmos mijn boek is", toen hij een antwoord gaf over lezen in de ruimte. Kuipers deed in de ruimte experimenten om de lichamelijke en geestelijke gevolgen van langdurige gewichtloosheid te onderzoeken. Ook keek hij naar de energie die een lichaam verbruikt in de ruimte. Wetenschappers willen zich zo voorbereiden op reizen verder de ruimte in. Maar daar is het risico van radioactieve straling aan verbonden, weet Kuipers. "In een lage baan om de aarde word je beschermd door een magnetisch veld. Voor toeristen die korte vluchten maken, is dat geen groot probleem. Maar als we naar de maan gaan, dan zitten we buiten het magnetisch veld. Naar Mars hebben we helemaal een probleem, omdat dat lang gaat duren. We moeten iets verzinnen om stralingsschade te beperken. Maar het blijft het risico van het vak." Bron: Belga / 27-07-201 2. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA grijpt de landing van de Marswagen Curiosity aan om het grote publiek intensief te betrekken bij het planeetonderzoek. In nauwe samen-

werking met Microsoft is gewerkt aan diverse softwarepakketten, apps en zelfs een Xbox 360-game waarmee de gebruiker kan ervaren hoe het is om een robotwagen op afstand te besturen. Ook wordt het publiek uitgenodigd om de Unity-softwareomgeving te downloaden en te testen. Dat is een 3D-toepassing waarmee het straks mogelijk moet zijn om de verrichtingen van Curiosity nauwgezet te volgen. Bijvoorbeeld met behulp van gedetailleerde driedimensionale terreinmodellen van de Marskrater Gale. De landing van Curiosity is voorzien voor maandagochtend 6 augustus Nederlandse tijd. Bron: NU / 27-07-201 2. Het internationale ruimtestation ISS is al de bestemming van veel ruimtereizen, maar het wordt binnenkort ook het beginpunt. Dit najaar worden vijf kleine satellieten vanuit het ISS in een eigen baan om de aarde gebracht. Het is de eerste keer dat dat gebeurt, verklaarde de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA woensdag. De experimentele satellietjes worden eind deze week met een onbemand Japans ruimtevrachtschip naar het ISS gebracht. Daar worden ze tijdelijk aan de buitenkant van het complex vastgemaakt. In oktober zal een robotarm de satellieten loskoppelen, waarna ze wegzweven. De satellieten zijn erg klein, slechts enkele centimeters. Bovendien zijn de ontwerpen eenvoudig. Daardoor zijn de sondes veel goedkoper dan grote, geavanceerde projecten. Dat maakt ze geschikter voor beginnende bedrijven en onderzoeksinstellingen. Bron: ANP / 27-07-201 2. De Amerikaanse planeetverkenner Mars Odyssey, die sinds 2001 in een baan rond de rode planeet draait, zal tijdens de aankomst van de Marswagen Curiosity rechtstreeks verslag uitbrengen van de landing. Dat gebeurt in de ochtend van maandag 6 augustus, Net als een sportjournalist die ervoor zorgt op tijd op de Champs Elysées te zijn voor het verslaan van de finish van de Tour de France, heeft Mars Odyssey zijn baan een klein beetje gewijzigd, zodat hij tijdens de afdaling van Curiosity precies boven het landingsgebied vliegt. Vluchtleiders op aarde zullen de eerste bevestiging van de landing verkrijgen via Odyssey. Vorige week ondervond de inmiddels oude ruimtesonde een klein technisch probleem, maar dat is inmiddels verholpen. Op 24 juli zijn de raketmotoren van Mars Odyssey zes seconden lang ontstoken, waardoor de baan op de juiste manier werd aangepast. Curiosity zal op 6 augustus afdalen in de grote Marskrater Gale en daar de komende jaren onderzoek doen aan de geologische geschiedenis van de planeet. Bron: NU / 27-07201 2.

Meer up-to-date nieuws op www.spacepage.be

Voordracht : Midzomernachten Zoals elk jaar doet MIRA mee aan het internationale sterrenkijkinitiatief Nuits des Étoiles, bij ons worden dat drie "Midzomersterrennachten" op een rij... Bij helder weer kan u dan zowel op vrijdagavond (1 0/08), zaterdagavond (11 /08) als zondag (1 2/08) de prachtige zomersterrenhemel komen verkennen doorheen onze krachtige telescopen en verrekijkers. Vroeg op de avond zijn nog de heldere planeten Jupiter en vooral Saturnus met zijn ringen te zien (op zondagavond moeten we stilaan een blik kunnen werpen op het ragfijne maansikkeltje), maar de ganse tijd door is er het typische spectaculaire aanbod van de zomerhemel: fraaie sterrenhopen, bolhopen, nevels, dubbelsterren allerhande, en zelfs een paar opvallend knalrode koolstofsterren. Datum: Vrijdag 1 0 t/m zondag 1 2 augustus 201 2 - 22.00 uur. Locatie: Volkssterrenwacht Mira - Abdijstraat 22 te 1 850 Grimbergen. Toegang : 3,00 euro.

redactie@aegvzw.be

081

Rubriek

Hemelkalender

Deze maand te zien aan de sterrenhemel

Marc van der Sluys

Info - Marc van der Sluys is postdoc-

toraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn werk richt zich op de evolutie van compacte dubbelsterren en het waarnemen van gravitatiegolven van witte dwergen, neutronensterren en zwarte gaten met LIGO / Virgo en LISA. Hij geeft regelmatig populaire lezingen en maakt daarnaast de populair wetenschappelijke website ...

http://hemel.waarnemen.com

Foto - Interessant bij een meteoren-

zwerm is dat alle deeltjes uit dezelfde richting komen. Door het perspectiefeffect lijkt dan alsof de trajecten van de veroorzaakte meteoren, bij achterwaartse verlenging, uit een zelfde punt lijken te komen (net zoals de sporen van een lange, rechte spoorweg). Dit punt noemt men de radiant van de zwerm. Meteorenzwermen worden doorgaans genoemd naar het sterrenbeeld waarin hun radiant gelegen is. Omdat in de paar dagen dat een zwerm te zien is de aarde verder trekt in zijn baan verschuift de radiant enigszins. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

082

Maagd (Virgo, afkorting Vir) is een sterrenbeeld aan de hemelequator, liggende tussen rechte klimming 11 u35m en 1 5u08m en tussen declinatie +1 4째 -22'. Het bevat de ecliptica en is ook een teken van de dierenriem, de zon staat hier van 1 6 september tot 31 oktober. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

083

Foto - In het vroege Europa werd deze

meteorenzwerm de 'Tranen van Laurentius' genoemd. De naamdag van deze heilige valt op 1 0 augustus, op die datum in het jaar 258 zou hij op een gloeiend rooster doodgemarteld zijn. In sommige landen, vooral die waar naamdagen gevierd worden, gebruikt men deze naam nog steeds. De Perse誰denactiviteit stijgt geleidelijk van enkele exemplaren per nacht eind juli, tot vele tientallen vallende sterren per uur rond het maximum in de ochtend van 1 3 augustus. Om deze meteoren waar te nemen is geen telescoop of verrekijker nodig: het volstaat om met het blote oog te kijken naar een willekeurige plaats aan de hemel. De meeste Perse誰den zie je vanuit donkere plaatsen buiten de stedelijke gebieden, telkens vanaf middernacht.

Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

084

Foto - Maagd (Virgo, afkorting Vir) is

een sterrenbeeld aan de hemelequator, liggende tussen rechte klimming 11 u35m en 1 5u08m en tussen declinatie +1 4째 -22'. Het bevat de ecliptica en is ook een teken van de dierenriem, de zon staat hier van 1 6 september tot 31 oktober. In het noordelijk gedeelte van het sterrenbeeld zijn vele extragalactische stelsels te vinden, de zogenaamde Virgocluster. Daar bevindt zich ook de radiobron Virgo A. Van 7 tot 1 8 april, met een maximum op 1 2 april lijkt de meteorenzwerm de Virginiden uit dit sterrenbeeld te komen. Meer weten over dit thema ?

www.spacepage.be

085

Rubriek

S as teri a

E ers te ervari n g m et d e C el es tron C 1 1 S ct XLT Filip Feys

Info - Geboren in het jaar 1 961 te Tielt

en opgegroeid in Meulebeke ben ik een West Vlamink in hart en ziel. Mijn schoolperiode heb ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mi jn beroep als hooggeschoold houtbewerker en later als leerkracht aan het VTI te Izegem. Ik ben getrouwdin 1 981 met Chantal en samen hebben we een dochter. Sharon is afgestudeerd als Bachelor in Elektro-Mechanica en Chantal is professioneel kunstenares. Reeds meer dan 30 jaar is astronomie een ver doorgedreven hobby voor mij. Gestart met een 50 mm kijkertje en lid van de VVS en later van de werkgroep Deep-Sky en zonwaarneming is mijn hobby veranderd in dagelijkse bezigheid. Bepaalde dromen om iets op te starten en mensen een kans te geven om de sterrenhemel te bewonderen heb ik al tijd in mij gehad. Griekenland lag ons beiden nauw aan het hart en de keuze was vlug gemaakt voor een locatie waar sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mi j thuis hier op Kreta en ben ik ĂŠĂŠn van de gelukkigen die van mijn hobby een beroep heb kunnen maken.

www.sasteria.com

Foto - De Ringnevel (M57) is een

086

planetaire nevel in het sterrenbeeld Lier (Lyra). Oorspronkelijk werd gedacht dat de nevel uit een min of meer gelijkmatige bolschil bestaat die door de centrale ster uitgestoten is. Volgens moderne inzichten is de Ringnevel een torus zoals ook bij de Halternevel, de Ringnevel wordt echter recht van boven gezien en de Halternevel van opzij. Zoals de meeste planetaire nevels zendt de Ringnevel zijn zichtbare licht voornamelijk in een enkele spectraallijn uit, bij 500,7 nm. Gezien de snelheid waarop de Ringnevel zich uitbreidt, moet deze tussen 6000 en 8000 jaar geleden ontstaan zijn. De huidige diameter (uitgaande van een afstand van 2300 lichtjaar) is 0,9 lichtjaar. Bron: Filip Feys.

www.sasteria.com

Foto - De grote Herculesbolhoop (M1 3)

www.sasteria.com

088

Info - Eureka is momenteel druk in de

weer met de voorbereidingen van een heuse week durende waarneemreis naar de Sasteria sterrenwacht op Kreta. En dit voor mei van volgend jaar. Meer informatie verneemt u op Starnights alsook in dit magazine ... Meer weten over dit thema ?

www.eurekashop.be

Foto - De Omeganevel (Messier 1 7 /

NGC 661 8) is een open sterrenhoop in het sterrenbeeld Boogschutter. Hij werd in 1 745 ontdekt door Jean-Philippe de ChĂŠseaux en in 1 764 door Charles Messier opgenomen in zijn catalogus van komeetachtige objecten. M1 7 bestaat uit een sterrenhoop van ongeveer 35 hete, jonge sterren wiens energie de nevel doet oplichten. Hij bevindt zich op 5000 Ă 6000 lichtjaar van ons af en meet 1 5 lichtjaar in diameter. Bron: Filip Feys. Meer weten over dit thema ?

www.sasteria.com

089