Guidestar 09-2011

Het

GRATIS

digitale magazine van de Astro Event Group vzw - Jaargang 6 - September 2011 - Redactie@aegvzw.be - www.aegvzw.be

E d i to r i a a l Patrick Jaecques

002

Patrick Jaecques is, naast grafisch vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de diverse hemelse wonderen...

Redactioneel

I n h o u d el i j k 04 - Juno op weg naar Jupiter 1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker.

1 2 - De eerste poollichtkans voor de lage landern.

1 4 - Rubriek : ESO. 1 6 - Rubriek : Boekbespreking.

1 7 - Rubriek : Zijn er nog vragen ?

20 - Aarde heeft een deken van antimaterie.

22 - Rubriek : Observatoria wereldwijd.

26 - Rubriek : Astrofoto van de maand.

30 - Rubriek : ESA. 32 - Rubriek : Space history.

39 - Een terugblik op... Starnights.

40 - LOFAR - Tussen kunst en wetenschap.

41 - Het mysterie van de wolkengaten.

42 - Rubriek : Woord van de maand.

46 - Vragen rondom ouderdom van de Maan.

48 - Aardbeving in België.

50 - Rubriek : De AEG activiteitenkalender.

51 - Rubriek : Sterrenbeeld van de maand.

52 - Was het Higgs of niks ?

54 - Rubriek : Sasteria onder de sterren.

58 - Pukkelpop als bewijs van de klimaatsverandering.

61 - Rubriek : Het AEG kortnieuws.

62 - Bosbrand door meteoriet ?

64 - Namibië : Extreme droogte gevolgd door hevige regenval.

65 - Rubriek : Wedstrijd.

68 - Laser communicatie in HD. 70 - Rubriek : Hemelkalender.

75 - Bosatlas van het klimaat.

78 - Komt ons DNA uit de ruimte ?

Kris Christiaens Kris Christiaens Sander Vancanneyt ESO Redactioneel Redactioneel Maarten Muns Philip Corneille Geert Vandenbulcke ESA Danny van Hoecke Philip Corneille Astron Gemma Verhuizen Dirk Devlies A. Klompmaker Dirk Devlies Redactioneel Dieter Janssoone B. van der Meer Filip Feys HLN / Belga / Red. Redactioneel GB / Red. IPS / Red. Redactioneel ZDNET / Red. Marc van der Sluys Klimaatportaal Harm Ikink

Informatief Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF, Flash en iPad bestand, is een non-profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrieken worden onderhouden door Philip Corneille, Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Dieter Janssoone, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan via redactie@aegvzw.be.

De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met diverse websites. Deze digitale publicatie kan genieten van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht. Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de diverse sponsoren kunnen we deze digitale publicatie gratis verspreiden.

Deze digitale publicatie is volledig ontworpen met gratis open-source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.

Johann Gottfried Galle was een Duits astronoom, die voornamelijk bekend werd als (mede-) ontdekker van de planeet Neptunus op 23 september 1 846. Dus deze maand zo'n 1 65 jaar geleden. De planeet werd eerder waargenomen, maar niet als dusdanig herkend. De ontdekking was gebaseerd op berekeningen van de Franse astronoom Urbain Le Verrier.

Galle ontdekte in 1 838 ook de moeilijk zichtbare floersring of Cring van Saturnus en drie kometen in 1 839 en 1 840. Hij ontwikkelde ook een manier voor het meten van de zonne-parallax aan de hand van parallaxen van planetoïden die hij voor het eerst toepaste op de planetoïde Flora, waardoor hij destijds ook tot de meest nauwkeurige afstandmetingen kwam.

Hierboven

Geprezen door de een en vervloekt door de ander is en blijft de Maan een waarnemingsobject bij uitstek.

Vaak zichtbaar, en aldus gemakkelijk terug te vinden zelfs met de kleinste telescoop. Kortom, een aanrader voor jong en oud, beginner of ervaringsdeskundige...

003

J u n o o p w e g n a a r J u p i te r Kris Christiaens

Juno (of Iuno) was in de Romeinse mythologie de heerseres van de hemelen, net als haar man Jupiter daarvan de heerser was. Zij was de moeder van Vulcanus en Mars.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

004

Hoofdartikel

005

De Juno-ruimtesonde vormt onderdeel van het New Frontiers programma van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. Deze onbemande ruimtesonde werd op 5 augustus 2011 gelanceerd aan boord van een Atlas V 551 raket[1 ]. Na een reis van zo'n vijf jaar zal deze dan in een polaire satellietbaan rond de planeet Jupiter terechtkomen.

Van daaruit zal Juno onderzoek doen naar het zwaartekrachtsveld, het magnetisch veld en de magnetosfeer van de planeet. Ook zullen de rotskern van Jupiter, de verdeling van de massa door de planeet, de samenstelling van de gassen en de windbewegingen onderzocht worden. Mogelijk biedt dit een beter inzicht in het ontstaan van de planeet.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

006

007

Kortnieuws Onderzoek met de Europese infraroodsatelliet Herschel heeft aangetoond dat het water dat de Saturnusmaan Enceladus de ruimte in blaast een reusachtige gordel van waterdamp om zijn planeet vormt. Daarmee is nu ook duidelijk wat de bron is van het water in de hoge atmosfeer van Saturnus, waarvan het bestaan in 1 997 werd ontdekt. Enceladus stoot ongeveer 250 kilogram water per seconde uit.

Dat gebeurt bij een soort ijsfonteinen aan de zuidpool van het ijsmaantje. De gegevens van Herschel laten zien dat drie tot vijf procent van dit uitgestoten water terechtkomt in de gordel rond Saturnus. De rest verdwijnt de ruimte in of eindigt op andere manen en in de ringen van de planeet. Voor zover bekend is Saturnus de enige planeet in ons zonnestelsel die van buitenaf wordt 'beregend'. Bron: NU / 01 -082011 .

In een afgelegen, bergachtig gebied in het noordwesten van China is een mogelijke meteoriet gevonden. Het kolossale brok ijzer heeft een geschat gewicht van 25 tot 30 ton en zou daarmee tot de grootste meteorieten op aarde behoren. In hetzelfde gebied werd in 1 898 al een 28 ton wegende ijzermeteoriet gevonden. De meeste ijzermeteorieten zijn vermoedelijk brokstukken van planetoïden - de kleine hemellichamen die in grote aantallen voorkomen tussen de banen van de planeten Mars en Jupiter. Door hun samenstelling zijn ze beter bestand tegen verwering dan hun stenige soortgenoten. Hierdoor zijn op aarde relatief veel ijzermeteorieten gevonden. De tot nu toe grootste meteoriet ter wereld is de Hobaijzermeteoriet in Namibië, die ongeveer 60 ton weegt. Verder onderzoek zal moeten uitwijzen of het daadwerkelijk een meteoriet betreft en of er een verband bestaat met het exemplaar dat ruim een eeuw geleden werd gevonden. Zeker is wel dat de 'nieuwe' vondst er al een tijdje ligt: in de loop van de jaren hebben passanten hun naam erin gekrast. Bron: NU / 01 -08-2011 .

Amerikaanse en Canadese astronomen hebben een planetoïde ontdekt die de aarde vóórgaat in haar omloopbaan om de zon (Nature, 28 juli). De ongeveer driehonderd meter grote planetoïde werd in oktober vorig jaar opgemerkt op beelden van de infraroodsatelliet WISE. Het is voor het eerst dat zo'n 'Trojaanse planetoïde' bij de aarde is waargenomen. Trojanen zijn planetoïden die dezelfde omloopbaan om de zon volgen als een planeet. Op flinke afstand vóór en achter elke planeet zijn er twee min of meer stabiele punten in die omloopbaan, waar de gecombineerde aantrekkingskracht van planeet en zon precies groot genoeg is om een klein object op zijn plek te houden. Bij één van deze zogeheten Lagrange-punten van de aarde bevindt zich planetoïde 201 0 TK7. Eerder zijn al Trojanen ontdekt bij de planeten Jupiter, Neptunus en Mars. Hoe stabiel de baan van de planetoïde is, is nog onduidelijk, maar het lijkt erop dat hij nog zeker tienduizend jaar in de buurt van het stabiele punt, dat op ongeveer 80 miljoen kilometer van de aarde ligt, kan blijven.

De verwachting is dat de komende jaren nog meer aardse Trojanen ontdekt worden. Bron: NU / 01 -08-2011 .

Op 4 februari van dit jaar blijkt de aarde te zijn getroffen door een zwerm stofdeeltjes van een tot nu toe onbekende komeet. Volgens de Nederlands / Amerikaanse astronoom Peter Jenniskens, die de meteoren (lichtsporen) die de zwerm veroorzaakte heeft waargenomen, kruist onze planeet het pad van de kometendeeltjes slechts één of twee keer in de zestig jaar. De meteorenzwerm, die de aanduiding Februari-Èta-Draconiden (FED) heeft gekregen, is toegevoegd aan de lijst van

ruim zestig zwermen die door de Internationale Astronomische Unie wordt bijgehouden. Enkele honderden andere meteorenzwermen wachten nog op bevestiging. De deeltjes van de FEDzwerm volgen een zeer langgerekte baan om de zon, wat kenmerkend is voor een komeet met een lange omlooptijd. Zulke langperiodieke kometen komen maar heel af en toe in de buurt van zon en aarde, en verdwijnen dan weer voor lange tijd in de verre duisternis. De komeet die de FED-deeltjes heeft achtergelaten kan ons honderden of duizenden jaren geleden voor het laatst hebben gepasseerd. De grote vraag is nu wanneer hij weer terugkomt. Want als de deeltjes die de komeet achterlaat de aarde kunnen treffen, kan de komeet dat óók – al is de kans op zo'n botsing astronomisch klein.

Bron: NU / 01 -08-2011 .

De aarde wordt langzaam dikker. Dat blijkt uit een nieuwe studie van Amerikaanse wetenschappers die is gebaseerd op satellietbeelden. Vooral het midden van de aardbol wordt steeds boller. Deze groei aan massa wordt veroorzaakt door het water van smeltende gletsjers op Antarctica en Groenland. Het smeltwater wordt door de draaiing van de aarde naar de evenaar getrokken, waardoor er minder druk wordt uitgeoefend op het land onder het ijs bij de polen.Door die verminderde druk wordt de aarde ronder en komt vooral het land bij de evenaar iets omhoog. De aardbol wordt daar ongeveer 0,7 centimeter dikker per decennium.

Dat meldt nieuwssite InsideScience.org op basis van gegevens van het Gravity Recovery and Climate Experiment, een project waarbij twee satellieten elke dertig dagen foto’s van de aarde maken. Met behulp van deze beelden kan de ijsmassa op de polen kan worden gemeten. “Dit is een sterke indicator van wat er aan de hand is met het klimaat”, verklaart onderzoeker Byron Tapley van de Universiteit van Texas. “De veranderende massa van de aarde is een erg dynamisch systeem en met satellietopnames van de afgelopen tien jaar hebben we hier een veel beter beeld van gekregen.” Uit de metingen blijkt dat er 382 miljard ton ijs per jaar smelt in de poolgebieden. Een groot deel van dit water verplaatst zich richting de evenaar. De druk op de polen wordt daar aanzienlijk minder, zodat de aarde iets boller wordt. Op dit moment is de radius (straal) van de aarde bij de evenaar daardoor 20,8 kilometer langer dan bij de polen. Dit betekent volgens de onderzoekers dat de top van de Mount Everest waarschijnlijk niet het punt is dat het verste van de aardkern is verwijderd. Bergen die dichter in de buurt van de evenaar liggen, zoals vulkanen in Ecuador zijn in absolute zin waarschijnlijk hoger. De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Geophysical Research Letters. Bron: NU / 01 -08-2011 .

Een groep internationale astronomen heeft 96 nieuwe sterrenhopen ontdekt. De hopen werden eerder niet opgemerkt, omdat ze schuilgingen achter het stof in de Melkweg. Met behulp van de infrarooddetectors van de grootste surveytelescoop ter wereld, Vista, werden ze toch opgemerkt. Nog niet eerder zijn zoveel zwakke, kleine sterrenhopen ontdekt, meldde de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) woensdag. Bron: ANP / 0308-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

De vorm van de Aarde kan op verschillende manier berekend of gedefinieerd worden. De meest voor de hand liggende is op het eerste gezicht de vorm van het aardoppervlak (de topografie) met alle bergen en zeeën. Het aardoppervlak wordt bestudeerd door de fysische geografie, waarin meestal de vorm van het aardoppervlak gebruikt wordt. In de geodesie, waarin nauwkeurig langere afstanden en posities worden berekend, wordt dit niet gebruikt. Het zou namelijk veel te lange berekeningen en formules opleveren als elke onregelmatigheid in het landschap zou moeten worden meegerekend. In plaats daarvan wordt gerekend met modellen waarin de vorm van de Aarde wordt vereenvoudigd tot een bol of ellipsoïde, ruimtelijke lichamen die makkelijk met wiskundige formules te beschrijven zijn. www.esa.int

009

Lancering in de kijker :

S a te l l i e te n v o o r N i g e r i a , Turkije, ItaliĂŤ, OekraĂŻne, ...

Kris Christiaens

01 0

Een intercontinentale raket of langeafstandsraket (ICBM) is een ballistische raket voor het afleggen van zeer grote afstanden via een suborbitale ruimtevlucht, over het algemeen voor het afschieten van kernwapens. Ze zijn zo krachtig dat de wapens vaak geassocieerd worden met een apocalyptische kernoorlog. Heden worden deze installaties, en raketten zoals de Dnepr, gebruikt voor het lanceren van kleine kunstmanen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

011

De eerste poollichtkans voor de lage landen Sander Vancanneyt

SOHO is een ruimtesonde die de zon observeert. Omdat hij geen baan om de aarde of de zon beschrijft is SOHO een ruimtesonde en geen satelliet.

De ruimtesonde bevindt zich in een baan met een halve lange as van ongeveer 660 000 km rond het Lagrangepunt L1 , dat zich op ongeveer 1 ,5 miljoen km van de Aarde in de richting van de Zon bevindt.

De afkorting SOHO staat voor "SOlar and Heliospheric Observatory" Toch wordt deze ruimtesonde niet alleen gebruikt om de zon te observeren, er zijn namelijk ook al meer dan 1 000 kometen met SOHO gevonden.

Ook de prachtige foto hiernaast is van de SOHO, genomen op 5 augustus laatstleden. Bron: SOHO / ESA / NASA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

01 2

Artikel

01 3

European Southern Observatory :

E en sp i raal i n d e L eeu w ESO

01 4

Sinds het begin van het derde millennium is de Very Large Telescope het vlaggenschip van de Europese sterrenkunde op aarde. Het is het meest geavanceerde optische instrument ter wereld, bestaande uit vier afzonderlijke telescopen ('Unit Telescopes') met hoofdspiegels van 8,2 meter en vier verplaatsbare 1 ,8-meter hulptelescopen ('Auxiliary Telescopes'). Deze telescopen kunnen samenwerken, in groepjes van twee of drie, en zo een reusachtige interferometer vormen: de Very Large Telescope Interferometer (VLTI). Daarmee kunnen astronomen details waarnemen die 25 keer zo klein zijn als de kleinste details die de afzonderlijke telescopen laten zien. De lichtbundels worden in de VLTI gecombineerd met behulp van een ingewikkeld stelsel van spiegels in ondergrondse tunnels, waar de honderd meter lange lichtwegen tot op minder dan een duizendste millimeter gelijk aan elkaar moeten worden gehouden. Met dat soort precisie is de VLTI in staat om afbeeldingen te reconstrueren met een resolutie van enkele duizendsten van een boogseconde – dat is zoiets als het van elkaar onderscheiden van de beide koplampen van een auto op de afstand van de maan. Bron: ESO. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

01 5

Boekbespreking Redactioneel

01 6

Zin om een gloednieuw sterrenkundig en / of ruimtevaartgericht boek te lezen en hiervan een korte boekbespreking over te schrijven ? Dan helpen wij u graag verder ! Kortom, neem contact op met de redactie via redactie@aegvzw.be.

Rubriek

Zijn er nog vragen ?

Redactioneel

Rubriek Hebt u een vraag rond het thema sterrenkunde, klimatologie of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten ! Wij proberen deze dan zo goed mogelijk te beantwoorden in deze rubriek.

Hebt u een praktische vraag ?

Stel deze dan op het forum op... www.spacepage.be

01 7

Telescopen

Meade 8" LT SC Met de LT 8" heeft Meade een nieuwe high-end maar low-budget telescoop ontwikkeld met top prestaties voor zowel de beginnende als gevorderde astronoom. Het is de opvolger van de succesvolle ETX serie, die al jarenlang als onbetwiste topper op nr.1 staat als het gaat om verkoopaantallen van telescopen met een GoTo systeem !

1.789,50 euro Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Accessoires

Binoculair

Bresser Everest 8x42 De Everest 8x42 is in alle opzichten een uitstekende binoculair. Door de achtvoudige vergroting, uitstekende grip en duimuitsparingen krijgt men een uitstekende waarnemingservaring.

Zelfs bij schemerlicht dankzij de grote 42 mm lenzen. En door het Dachkant ontwerp kan men reeds objecten vanaf twee meter afstand scherp observeren. Op reis, tijdens sportevenementen, het waarnemen van dieren of zelfs bij sterrenkundige observaties...

489,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Accessoires

Baader Hyperion oculairs Het nieuwe Hyperion oculair baarde nogal wat opzien bij het verschijnen ervan. Een vrij lage prijs in vergelijking met concurrerende oculairs met een 68 graden beeldveld. De insteekdiameter kan zowel 1 ,25 inch als 2 inch bedragen. En met één oculair kan men door middel van een tussenring maar liefst drie brandpuntsafstanden bereiken.

Een al lround-oculair met 8 lenzen in 5 groepen.

Beschikbaar van 3,5 tot 24 mm.

LVI Smartguider SG2 Met de LVI Smartguider herstelt Baader de gloriedagen van de ST-4 autoguider! Nu is het niet langer meer nodig om een stroomverslindende laptop mee het veld in te nemen om succesvol te kunnen autoguiden...

124,50 euro

449,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Gadgets

Patch

Apollo 11 lunar landing plaque Een bijzonder haarfijne reproductie van de plaat die werd bevestigd aan de LM, of Lunar Module, waarmee de astronauten op de maan landden.

Vervaardigd in hoogwaardig gepolijst roestvrij staal.

Diameter: 23 cm. Inclusief beschrijving (Engels). Een absoluut ' collectors item ' voor elke ernstige verzamelaar, sterrenwacht of museum. Topkwaliteit en speciaal geïmporteerd vanuit Australië ! Uniek in de Benelux !

Final Space Shuttle patch Toen de Soyuz TMA-02M werd gelanceerd had deze een wel heel speciale vracht bij zich.

Namelijk zo'n 200 ' Final mission patches ' specifiek ontworpen voor de allerlaatste space shuttle vlucht. Enkele daarvan werden, door Sergei Volkov, aan de STS-1 35 bemanning geschonken net voordat ze zich losmaakte van het ISS. Wij hebben enkele van deze unieke patches op de kop kunnen tikken. Een absoluut ' collectors item ' voor de echte fan ...

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

99,50 euro

Speelgoed

LEGO ­ Alien conquest Alien Conquest is een gloednieuw LEGO thema.

Bestaande uit een grote buitenaardse invasiemacht die de mensheid wil uitroeien. Alleen een speciaal astronauten team, bekend als ADU (Alien Defence Unit), kan ons redden...

32,50 euro

Schaalmodellen

Vostok ­ Yuri Gagarin (1/72) Het Vostokprogramma was het eerste programma van de Sovjet-Unie voor bemande ruimtevaart.

Zowel de gebruikte ruimtevaartuigen als de gebruikte draagraketten droegen de naam Vostok.

Op 1 2 apri l 1 961 werd Joeri Gagarin de eerste mens die een ruimtereis maakte, aan boord van de Vostok 1 . Exclusieve import !

Vanaf 24,50 euro

29,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Prijzen geldig tot 31 -09-201 1 of zolang de voorraad strekt. Levering in gans de Benelux (+ buurlanden) !

Raadpleeg geregeld onze website voor speciale promoties. Ontdek onze nieuwsbrief !

© Eurekashop

Ti p ! O n td e k e ve n e e n s on ze b oe i e n d e worksh op s, ka m p e n e n b i n n e n - e n b u i te n l a n d se d a g u i tsta p p e n !

S c i e n c e a n d f u n f or e v e r y on e ! www.eurekashop.be E -m a i l : i n fo@e u re ka sh op . b e - Te l . : 0 5 9 /5 1 . 8 3 . 8 8

O ffi ci ë l e ve rd e l e r va n oa :

Kortnieuws Satellieten zijn eind juli gestart met het fotograferen van de Franse wijngaarden.

Wijnmakers kunnen met infraroodbeelden van de wijnstokken in de weken voorafgaand aan de oogst met 90 procent zekerheid de kwaliteit van de geoogste druiven voorspellen. Dit is bepalend voor de kwaliteit van de wijn, meldden Franse en Britse media in het weekeinde. De beelden worden binnenkort geanalyseerd en naar de wijnmakers gestuurd, aldus het Franse wijninstituut ICV. De satellieten maken van ruim 800 kilometer hoogte foto's van 1 000 stukken grond in 8 seconden. De beelden geven informatie over de kracht van de wijnstokken, de grondwaterstand, het gewicht van de druiven, de met het oog niet zichtbare kwaliteit van het blad en de aanwezigheid van mineralen in de grond. Ook kunnen ziektes worden gedetecteerd. Het verzamelen van dergelijke informatie 'op de grond' zou normaal gesproken twintig tot dertig jaar in beslag nemen. De beelden geven ook informatie welke druiven van mindere kwaliteit zijn waarmee tafelwijn zal worden geproduceerd en welke stokken superieure druiven leveren voor grand cruwijnen. Het is precisie-oogst, aldus een wijnmaker uit Bordeaux. Bron: ANP / 01 -082011 .

Vrijdagavond, om vijf voor half zeven Nederlandse tijd, is de Amerikaanse ruimtesonde Juno begonnen aan zijn vijf jaar durende reis naar de planeet Jupiter. Aan boord zijn drie passagiers: 2,5 centimeter grote Legopoppetjes die de oppergod Jupiter en zijn vrouw Juno, en de Italiaanse geleerde Galileo Galilei - ontdekker van de vier grootste Jupitermanen - voorstellen. De bijna drie miljard kilometer lange reis naar Jupiter zal vijf jaar duren. Na aankomst begint Juno aan een uitgebreid onderzoeksprogramma dat meer inzicht moet geven in het ontstaan en de evolutie van de grote gasplaneet. Volgens de huidige inzichten heeft Jupiter een belangrijke rol gespeeld bij de vorming van ons planetenstelsel. Als grootste en oudste planeet bevat hij meer massa dan alle andere planeten, planetoïden en kometen bij elkaar. Soms wordt hij ook wel een 'mislukte ster' genoemd, maar dat is wat overdreven: daarvoor is hij tachtig keer te licht. Na afloop van de missie, die een jaar moet duren, zullen Juno en zijn 'bemanning' een gecontroleerde slotduik maken in de dichte wolkenmassa van Jupiter.

Bron: Belga / 05-08-2011 .

NASA staat vooral bekend om de ruimtevaart, maar dat is niet het enige wat NASA doet, NASA doet op heel veel verschillende fronten wetenschappelijk onderzoek van uit de ruimte, van het bestuderen en monitoren van de poolkappen tot tropische stormen. NASA heeft nu een nieuwe app uitgebracht om nieuws, foto’s en artikelen te delen op de iPad, met iedere week een nieuw onderwerp. De nieuwe NASA app ziet er uit om te smullen en is met zijn rijke visualisaties en interessante content een echte 'Must Have' voor iedere science geek. Het feit dat de app ook nog eens gratis is, is alleen maar slagroom op de taart.

De Amerikaanse ruimtesonde Dawn is donderdag officieel aan zijn eerste 'survey orbit' begonnen - een wijde omloopbaan op een gemiddelde afstand van ca. 2700 kilometer van de grote planetoïde Vesta. Vanuit deze omloopbaan wordt vrijwel het gehele oppervlak van de ca. 500 kilometer grote planetoïde op zichtbare en infrarode golflengten in kaart gebracht, om geologie en samenstelling van het oppervlak te achterhalen. Ook zal het zwaartekrachtsveld van Vesta nauwkeurig worden opgemeten. Na ca. zeven survey orbits

manoeuvreert de ruimtesonde in de loop van ongeveer een maand in een veel lagere baan, voor het maken van scherpere foto's en stereoscopische waarnemingen. Met het begin van de eerste survey orbit is de wetenschappelijke fase van het ruimteonderzoeksproject officieel van start gegaan. Dawn werd in september 2007 gelanceerd en kwam half juli bij Vesta aan. In de zomer 201 2 vliegt hij verder naar de dwergplaneet Ceres, de grootste bewoner van de planetoïdengordel. Bron: NU / 1 2-08-2011 .

Over een paar jaar zal een NASA-ruimtesonde een bodemmonster inzamelen van het oppervlak van een ruim vijfhonderd meter grote planetoïde die soms dicht in de buurt van de aarde komt. De ruimtesonde, OSIRIS-REx1 geheten, zal in september 201 6 vertrekken.

Doelwit van de missie is planetoïde 1 999 RQ36, die tegen die tijd ongetwijfeld anders zal heten. OSIRIS-REx1 zal een jaar lang om het kleine hemellichaam cirkelen en een robotarm naar zijn oppervlak uitstrekken. Geschept of geboord wordt er niet. De robotarm blaast simpelweg zuiver stikstof uit om het oppervlak van de planetoïde in beroering te brengen en het opstuivende materiaal inzamelen. Als alles goed gaat, wordt dat materiaal in 2023 op aarde afgeleverd. Doel van het onderzoek is niet alleen om meer te weten te komen over de structuur van planetoïden die een bedreiging voor onze planeet kunnen vormen. Door het onderzoek van het bodemmateriaal hopen wetenschappers er ook achter te komen of planetoïden een rol hebben gespeeld bij het ontstaan van leven op de aarde. Er zijn aanwijzingen dat 1 999 RQ36 rijk is aan koolstofverbindingen, mogelijk in de vorm van aminozuren. Deze koolstofverbindingen komen in alle levende organismen op aarde voor.

Bron: NU / 1 7-08-2011 .

Twee ondernemingen willen ten laatste in 201 7 ruimtetoeristen in omgebouwde Russische Sojoez-capsules rond de Maan laten vliegen.

De houders van de eerste twee tickets voor de negendaagse vlucht die zowat 1 03 miljoen euro zullen kosten, worden nog dit jaar bekendgemaakt, meldt Sergej Kostenko van het Amerikaanse privébedrijf Space Adventures. Partner bij dit project is het Russische publiekrechtelijke ruimtevaartbedrijf Energija dat het industriële hart vormt van de bemande Russische ruimtevaart. Volgens het Russische persbureau Interfax werkt Energija nog aan een 'Premium-Variant' van de Maantrip. Die houdt ook een bezoek in aan het Internationaal Ruimtestation ISS dat op 350 km hoogte de Aarde omcirkelt. De kosten voor deze maximaal 21 dagen durende trip zijn nog nog niet bekend, aldus Space Adventures dat gevestigd is in Vienna in de Amerikaanse staat Virginia. Hoge medewerkers van de Russische ruimtevaart hebben onlangs ertoe opgeroepen dat Moskou bij bemande ruimtereizen commerciëler moet worden. Via Space Adventures werd de Amerikaanse ondernemer Dennis Tito zowat tien jaar geleden tegen betaling van 20 miljoen dollar de eerste echte ruimtetoerist. Hij vloog naar en met het ISS, zeer tegen de zin van de andere partners in het project. Bron: Belga / VSV / 1 7-08-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

De Sojoez is een bemand ruimtevaartuig dat voor het eerst op 23 april 1 967 door de Sovjet-Unie werd gelanceerd en in de huidige vorm plaats biedt aan drie mensen. De Sojoez is 7,8 m. lang (met de koppelingseenheid) en heeft een gewicht van 6400 kg. Het ruimteschip is vooral bedoeld voor transport van mensen naar een ruimtestation in een baan om de aarde. Een aangepaste versie werd in de jaren zestig van de 20e eeuw ontwikkeld om bemand om de maan te vliegen, hoewel uiteindelijk alleen onbemande maanvluchten hiermee werden uitgevoerd. www.federalspace.ru

01 9

Aarde heeft een deken van antimaterie Maarten Muns

Als een proton en een antiproton met elkaar in contact komen ontstaan er allerlei lichtere deeltjes, waaronder een top-antitop paar en muonen.

Hierbij komt zeer veel energie vrij. Bron: New Scientist.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

020

Artikel

B

R HTS VIETSEN C E L S A NO G RE P L A A B K I H ESC

B oe i e n d e ste rre n ku n d i g e e n ru i m te va a rtg e ri ch te d a g u i ts ta p p e n v o o r i e d e rs b u d g e t !

Observatoria wereldwijd :

Super WASP North o p L a P al ma Philip Corneille

022

De auteur naast de Super WASP-North telescoop op het ORM observatorium van het Canarische eiland La Palma.

Bron: Philip Corneille.

Super WASP-North werkt met 8 Canon 200 mm, f/1 .8 foto telelenzen om transits van exoplaneten op te sporen.

Bron: IAC-SuperWASP. Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Interplanetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

023

De Super WASP-North telescoop tijdens observaties met geopend schuifdak, met op de achtergrond de William Herschel Telescoop. Bron: Philip Corneille.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

024

Super WASP-North op de equatoriale vork montering met 5 van de 8 Canon lenzen met gekoelde CCD camera’s geïnstalleerd. Bron: IAC-Super WASP).

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

025

026

Astrofoto v/d maand Een prachtige opname van de komeet Garrad gemaakt in de nacht van 31 juli op 1 augustus 2011 door Geert Vandenbulcke.

De opnamen werden geregistreerd éénmaal op de sterren en éénmaal op de komeet en dan samengevoegd zodat de komeet te zien is tegen een normale sterrenachtergrond ipv streepjes. Er werd gewoon op de sterren gevolgd, niet op de komeet. De opnamen werden gemaakt en gecallibreerd met CCDSoft, de verdere bewerking gebeurde in Photoshop CS5.

Astrofotografie is een specialisatie binnen de fotografie dat zich richt op het nemen van foto's van objecten aan de nachtelijke hemel, zoals planeten, sterren en zgn. Deep sky objecten. In West-Europa zijn er veel amateurs die zich bezighouden met astrofotografie.

Astrofotografie wordt gebruikt om objecten zichtbaar te maken die te zwak zijn om met het blote oog waar te nemen.

Dit is mogelijk omdat zowel klassieke als digitale camera's in staat zijn om over een langere periode voldoende lichtdeeltjes te verzamelen.

De eerste astrofoto wordt toegeschreven aan John William Draper, die in 1 840 een foto nam van de Maan. Zijn zoon, Henry Draper, fotografeerde in 1 880 als eerste de Orionnevel, wat in feite de eerste vastlegging was van een Deep Space Object. Sinds het begin van de jaren '90 zijn de meeste professionele observatoria overgeschakeld op het gebruik van CCD camera's. Door de technologische ontwikkeling wordt de ccd-camera ook meer en meer gebruikt door de amateurastronoom. Ook het gebruik van de digitale camera kent een sterke opkomst in de astrofotografie en heeft de klassieke emulsie vrijwel verdrongen.

Door de lichtvervuiling is het maken van goede astrofoto's een moeilijke taak. Hierdoor zoeken vele amateurs regelmatig donkere hemels op.

Enkel het gebruik van dure camera's, speciale filters, ... kunnen iets doen aan de lichtvervuiling, maar maken ook dat astrofotografie enkel weggelegd is voor de gegoede amateurs.

027

Kortnieuws Zeven op de tien Amerikanen houden er rekening mee dat wetenschappers onderzoeksdata over de opwarming van de aarde aanpassen of vervalsen, om de gevolgen voor het milieu apocalyptischer te doen lijken dan ze daadwerkelijk zijn. Dat blijkt uit onderzoek van het Amerikaanse Rasmussen Reports. 22 procent van de bevolking denkt dat wetenschappers eerlijk zijn en de gegevens niet naar hun eigen hand zetten. Ondanks dat klimaatalarmisten graag wijzen op de vermeende 'consensus' onder wetenschappers over de opwarming van de aarde, ziet de meerderheid van de Amerikanen (57 procent) wel degelijk verdeeldheid in de wetenschappelijke wereld over de kwestie. Het zijn niet alleen 'rechtse' Amerikanen die wetenschappers wantrouwen.

Ook 51 procent van de Amerikanen die stemmen op de Democratische partij denken dat klimaatonderzoekers wel eens sjoemelen met data. De helft van de Amerikanen gelooft dat de media de opwarming van de aarde overdrijven.

Bron: Jeroen Langelaar / 01 -08-2011 .

Door extra uitstraling naar de ruimte en een toename van de warmteopslag in de diepzee viel de temperatuurstijging aan het wateroppervlak lager uit, blijkt uit KNMI-onderzoek.

Sinds 2003 is de bovenste laag van de oceaan 0,02 graden minder opgewarmd dan verwacht.

Dat lijkt misschien een klein temperatuurverschil, maar gezien de massa van het water gaat het toch om een grote hoeveelheid warmte.

Als deze warmte in de atmosfeer terecht was gekomen, zou dit de luchttemperatuur met maar liefst 5 graden hebben doen stijgen – reden voor het KNMI om te proberen de oceaanfluctuaties beter te begrijpen. De Nederlandse onderzoekers komen tot de conclusie dat in de afgelopen 8 jaar twee processen sterker zijn geweest dan normaal: reflectie van warmte naar de ruimte en opslag van warmte op grote diepte.

De reflectie van zonnewarmte is het gevolg van exta bewolking boven de Grote Oceaan, door het relatief lang aanhouden van El Niño-fases aldaar. Dit viel samen met een zwakkere zogeheten Atlantic Meridional Overturning Circulation, een oceaanstroming in het noordelijk deel van de Atlantische Oceaan, waar ook de Golfstroom deel van uitmaakt. Met name rond de zuidpunt van Groenland is de warmteopslag op meer dan een kilometer diepte hierdoor een stuk hoger uitgevallen, zo tonen berekeningen van het KNMI en de Universiteit Utrecht aan. De resultaten van de studie zijn onlangs verschenen in het wetenschapsblad Geophysical Research Letters. Aan de relatief stabiele periode lijkt echter wel een einde te komen. Doordat de natuurlijke oceaanschommelingen in een andere fase terecht komen, kan de bovenlaag van de oceanen de komende jaren zelfs versneld opwarmen. “De laatste jaren hebben we een omslag gezien van El Niño naar La Niña, met relatief lage temperaturen in de Grote Oceaan en dus weinig warmte uitstraling. Tegelijkertijd is ook de verticale menging in de Noord-Atlantische Oceaan weer op gang gekomen”, zo vertelt klimaatonderzoeker Caroline Katsman, een van de twee hoofdauteurs van de studie. “En als de omslag voor deze beide factoren aanhoudt, zal de bovenlaag van de oceaan de komende tijd snel opwarmen.” Bron: NU / 06-08-2011 .

Het is ondraaglijk heet en droog in Texas. Zo droog dat Texanen binnenkort wellicht hun urine zullen moeten beginnen drinken. Niet puur natuurlijk, de urine zal eerst worden behandeld in een grote afvalwaterfabriek in Big Spring, die momenteel wordt gebouwd. De technieken die er worden gebruikt zijn geïnspireerd op die van de ruimtevaartorganisatie NASA. Enkele weetjes over de droogte in Texas: 1 ) In vergelijking met vorig jaar vloeit er maar één

procent water naar de Highlandmeren, die water geven aan Austin en andere steden. Het waterreservoir van Austin, Lake Travis, is halfleeg. 2) Verschillende Texaanse rivieren stromen niet meer. 3) Het is de duurste droogte ooit voor de landbouwers. Ranchers zeggen dat het tien jaar zal duren eer hun kuddes terug op het peil van voor de droogte zijn. 4) Uitgedroogd vee dat naar betere weides gevoerd wordt, sterft door teveel water te drinken. 5) Er zijn dit jaar al veertig dagen geweest waarop het meer dan 38 graden celsius was in Austin. Normaal zijn dat er twaalf. 6) In alle 254 provincies van Texas is de situatie uitgeroepen tot natuurramp. Bron: ANDB / 07-08-2011 .

Het noodweer dat donderdag in de vooravond over ons land trok, heeft volgens de Boerenbond grote schade aangericht in de land- en tuinbouw en fruitteelt. Vooral de fruitteeltsector in Limburg en het Hageland is zwaar getroffen. De landbouworganisatie schat dat in deze gebieden minstens de helft van de peren- en appeloogst verloren is gegaan en vraagt dat de schade voor landbouwbedrijven mee wordt opgenomen in de erkenning van het noodweer als nationale ramp.

In Zuid-Limburgse gemeenten als Alken, Kortessem, Stevoort, Herk-de-Stad en Halen rukten hevige stormwinden hectares boomgaarden om en was er op een groot deel van de percelen sprake van zeer zware hagelschade.

Ook in het Hageland was er stormschade. De hagel sloeg hier lokaal hard toe, onder meer in de gemeenten Kortenaken, Kersbeek-Miskom, Meensel-Kiezegem, Geetbets en Rummen.

Door de zware neerslag raakt de tarweoogst ook verder achterop en is het gemaaide gras op de velden niet meer bruikbaar om er hooi van te maken. De hagelbuien beschadigden ook de maïs. "Het menselijke leed dat gisteren werd veroorzaakt, is natuurlijke de eerste prioriteit", aldus de Boerenbond, die haar medeleven betuigt met de slachtoffers van de storm. De organisatie vraagt echter ook dat de overheid de procedure opstart om deze uitzonderlijke storm te laten erkennen als landbouwramp en algemene ramp. Dit is een bevoegdheid van de federale minister van Landbouw, maar Vlaams minister-president Kris Peeters (CD&V) heeft volgens de Boerenbond al toegezegd de procedure te starten. De organisatie vraagt burgemeesters om de commissies al te activeren die de schade moeten inventariseren.

Bron: Belga / TMA / 1 9-08-2011 .

Een hittegolf die Italië al een week treft, met temperaturen van meer dan 35 graden, leidt tot meer sterfgevallen bij oudere mensen. In de streek van Milaan, in het noorden van het schiereiland, alleen al stierven tien bejaarden.

Tien mensen tussen 78 en 90 jaar stierven dinsdag en woensdag in de streek van Milaan als gevolg van hart- en vaatproblemen en ademhalingsmoeilijkheden die erger werden door de hitte, zo meldt het regionale agentschap voor spoedopnames. Dinsdag besliste de Italiaanse civiele bescherming zestien steden onder alarmniveau 3, het hoogste niveau, te plaatsen vanwege de hoge temperaturen. De hittegolf zal volgens de weerdienst van de civiele bescherming duren tot vrijdag. Bron: Belga / TMA / 24-08-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Het Koninklijk Meteorologisch Instituut van België (KMI) is een Belgische federale instelling, die wetenschappelijk onderzoek verricht over het weer, en informatie hierover verleent aan diverse organisaties. Oorspronkelijk was het Koninklijk Meteorologisch Instituut, als een van de weinige meteorologische diensten in Europa, een onderdeel van een sterrenwacht: de Koninklijke Sterrenwacht van België.

Op 31 juli 1 91 3 werd het KMI een autonome instelling onder haar huidige naam en Jean Vincent werd de eerste directeur. www.meteo.be

029

European Space Agency :

B e l g i s c h e te c h n o l o g i e in de nieuwe Vega raket ESA

030

Vega is een draagraket voor kleine kunstmanen die sinds 1 998 door de Europese Ruimtevaartorganisatie ontwikkeld wordt. De eerste lancering staat gepland voor 2011 vanaf de Europese lanceerinrichting Centre Spatial Guyanais bij Kourou (Frans-Guyana). Als de Vega voltooid is, beschikt Europa zelf over twee verschillende draagraketten. In dat jaar worden er vanaf Kourou voor het eerst buiten Russisch grondgebied ook Sojoez-draagraketten gelanceerd. Hiermee beschikt ESA over een drie verschillende raketten waarmee een breed scala aan ruimtevaartuigen kan worden gelanceerd; de Ariane voor het zware werk, de Vega voor de lichtere en commercieel aantrekkelijke vluchten en de Sojoez voor alles dat daar tussenin valt. Bron: ESA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

031

Terugblik op... Starnights Philip Corneille

Artikel Heel wat foto's van deze en vorige edities kan u terugvinden op de AEG Flicr pagina, Facebook pagina of natuurlijk op ...

Meer weten over dit thema ? www.starnights.be

039

LOFAR 足 Tussen kunst en wetenschap Astron

Een waterraket is een raket gemaakt van een petfles. De voortstuwing vindt plaats door de petfles voor ongeveer 1 /3 te vullen met water en de rest van de fles onder druk te zetten met behulp van een fietspomp.

De fles wordt ondersteboven gelanceerd. Een waterraket wordt wel gebruikt om te experimenteren met de aerodynamica, thermodynamica en andere vlakken van de natuurkunde.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

040

Artikel

H e t m y s te r i e v a n d e w o l k e n g a te n Gemma Verhuizen

Artikel De techniek om wolken op kunstmatige wijze te laten uitregenen is overigens allesbehalve nieuw. Al in 1 932 vloog een Nederlander met een Cessna vol ijs boven de wolken, om op die manier ‘neerslagkernen’ in de wolken te kunnen planten. Na de Tsjernobylramp in 1 986 zaaiden de Russen met opzet regen, om op die manier radioactieve deeltjes uit de lucht te verwijderen voordat die dichtbevolkte gebieden zouden bereiken. En in 2008 strooiden de Chinezen nog zilverjodide boven de wolken uit, zodat die zouden leegregenen voor de openingsceremonie van de Olympische Spelen van start zou gaan. Ook verminderde op die manier de smog.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

041

Woord van de maand

HRZ 足 Hertzsprung Ru ssel d i ag ram Dirk Devlies

042

Dirk Devlies is, naast lid van de Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van beheer. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woordenboek. Een omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

043

044

Het Hertzsprung Russell diagram of HR-diagram is een puntenwolk waarin op de verticale as de absolute helderheid van een ster staat, uitgedrukt als de absolute magnitude (lichtsterkte gecorrigeerd voor afstand) of als de logaritme van de lichtkracht L uitgedrukt in zonslichtkracht.

Op de horizontale as staat een variabele gerelateerd aan de oppervlaktetemperatuur, zoals de B-V-kleurindex of spectraalklasse, of de effectieve temperatuur. De temperatuur neemt toe van rechts naar links. Het diagram is de gebruikelijke basis voor de classificatie van sterren en wordt gebruikt om hun evolutie te beschrijven. Het is genoemd naar Ejnar Hertzsprung en Henry Norris Russell die het omstreeks 1 91 0 onafhankelijk van elkaar ontdekten.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

045

Vragen rondom ouderdom van de Maan A. Klompmaker / Kennislink

De Maan is de enige natuurlijke satelliet van de Aarde en is de op vier na grootste maan van ons zonnestelsel. Ze wordt soms aangeduid met haar Latijnse naam Luna.

De meeste manen in het Zonnestelsel zijn erg klein, maar er zijn enkele grote, planeetachtige manen. Onze maan hoort daar ook bij.

Hoewel er manen in het Zonnestelsel zijn die nog groter zijn dan onze maan (bijvoorbeeld Ganymedes en Titan), worden de Aarde en de Maan wel als dubbelplaneet aangeduid, omdat de Maan in vergelijking met de Aarde niet zeer klein is: de massa van de Maan is 1 /81 van die van de Aarde. Het gemeenschappelijk zwaartepunt waar Aarde en Maan omheen draaien, ligt echter nog binnen de Aarde.

Alleen bij de dwergplaneet Pluto en zijn maan Charon is de maan naar verhouding n贸g groter, namelijk 1 /8 van de planeetmassa, en ligt het gemeenschappelijk zwaartepunt buiten Pluto.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

046

Artikel

Aardbeving in België Dirk Devlies

Met een geschatte sterkte van 6,3 was de aardbeving bij Verviers in 1 692 de krachtigste aardbeving die ooit in België is waargenomen en één van de grootste bekende aardbevingen in West-Europa in de geschiedenis. Op 11 juni 1 938 had in België de aardbeving bij Zulzeke plaats met een sterkte van 5,6. Het hypocentrum hiervan lag ten zuiden van Zulzeke, op een diepte van 1 9 km. Het was de krachtigste aardschok in België in de 20e eeuw, hoewel de intensiteit vanwege de grote diepte niet zo groot was. De lichtere aardbeving in Luik veroorzaakte in 1 983 veel meer schade, omdat het hypocentrum zich slechts 5,8 km onder de stad bevond. Bij deze beving vielen twee doden en tientallen gewonden.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

048

Artikel

Kortnieuws Het omvangrijke bergachtige gebied aan de achterkant van onze maan kan het gevolg zijn van de botsing met een kleinere maan die tijdelijk om de aarde draaide. Dat schrijven planeetwetenschappers van de universiteit van Californië te Santa Cruz in Nature van 3 augustus. Tussen de voor- en achterkant van de maan bestaan grote verschillen. De voorkant bestaat voor een groot deel uit laaggelegen vlakten, terwijl de achterkant veel bergachtiger is. Volgens de Californische wetenschappers kan dat verschil worden verklaard door voort te borduren op de meest gevestigde theorie voor het ontstaan van de maan, die stelt dat onze begeleider is ontstaan uit het puin dat ruim vier miljard jaar geleden vrijkwam bij een grote inslag op aarde. Computersimulaties laten zien dat er door samenklontering van dat puin niet alleen een grote maan kan zijn gevormd, maar ook één of meer kleinere manen. Als zo'n secundaire maan later op de huidige achterkant van de maan is terechtgekomen zou dat de dikkere korst en het bergachtige karakter van dat halfrond kunnen verklaren. Omdat beide objecten in ruwweg dezelfde baan om de aarde draaiden, zou het onderlinge snelheidsverschil namelijk gering zijn geweest. Hierdoor hoeft er bij de botsing geen grote krater te zijn ontstaan, en kon het puin van het kleine maantje zich over de omgeving verspreiden. Overigens is dit niet de enige verklaring die voor de 'uitstulping' van de achterkant van de maan is bedacht. Nog maar in november vorig jaar publiceerden andere wetenschappers van dezelfde universiteit in het blad Science een theorie die stelt dat dit hoogland kan zijn ontstaan door de getijdenkrachten die lang geleden op de maan werkten, toen zijn vaste buitenkorst nog op een oceaan van gesmolten gesteente dreef. Bron: NU / 04-08-2011 .

Een groep internationale astronomen heeft 96 nieuwe sterrenhopen ontdekt. De hopen werden eerder niet opgemerkt, omdat ze schuilgingen achter het stof in de Melkweg. Met behulp van de infrarooddetectors van de grootste survey telescoop ter wereld, Vista, werden ze toch opgemerkt. Nog niet eerder zijn zoveel zwakke, kleine sterrenhopen ontdekt, meldde de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie woensdag. ,,Mogelijk kunnen we met deze ontdekking meer te weten komen over de vorming van de Melkweg en het ontstaan van sterrenstelsels’’, aldus een woordvoerster van NOVA. Sterrenhopen zijn de bouwstenen van sterrenstelsels. De Vista-telescoop bevindt zich in Chili.

Door onderzoek van 1 65 actieve sterrenstelsels met de Europese röntgensatelliet INTEGRAL zijn astronomen erachter gekomen dat sommige van deze stelsels meer energierijke röntgenstraling uitzenden dan gedacht. Deze ontdekking kan niet alleen gevolgen hebben voor de bestaande modellen voor deze stelsels, maar ook voor de verklaring van de kosmische 'röntgenachtergrond'. Actieve sterrenstelsels hebben een superzwaar zwart gat in hun kern, dat materie opslokt. Bij dat proces wordt deze materie dermate heet dat zij allerlei soorten straling uitzendt, waaronder röntgenstraling.

Volgens de bestaande modellen zou het zwarte gat en de hem omringende schijf van hete materie omringd zijn door een dikke gordel van stof. Afhankelijk van de hoek waaronder we vanaf de aarde tegen die stofgordel aankijken, krijgen we minder of meer straling uit de omgeving van het zwarte gat te zien. De verwachting was dat dit voor harde röntgenstraling niet zou opgaan, omdat deze straling niet zo gemakkelijk door stof wordt geabsorbeerd. De INTEGRAL-gegevens laten echter toch aanzienlijke verschillen in röntgenhelderheid zien. Dat kan er niet alleen op

wijzen dat actieve stelsels grotere onderlinge verschillen vertonen dan gedacht, maar ook een decennia-oud raadsel omtrent de kosmische achtergrondstraling op röntgengolflengten uit de weg ruimen. Deze straling werd en wordt toegeschreven aan de ontelbare actieve sterrenstelsels die het heelal vullen, maar in veel gevallen te ver van ons zijn verwijderd om afzonderlijk waarneembaar te zijn. Hoewel de röntgenachtergrond heel diffuus is, zouden er veel meer actieve sterrenstelsels nodig zijn om haar intensiteit te verklaren dan realistisch werd geacht. De ontdekking dat sommige van deze stelsels meer harde röntgenstraling produceren dan andere, kan dit gat in de 'röntgenbegroting' helpen dichten. Bron: NU / 04-08-2011 .

Met de 1 0-meter Keck II-telescoop op Mauna Kea, Hawaii, is het bestaan bevestigd van het donkerste 'sterrenstelsel' dat ooit is ontdekt. Het gaat om een verzameling van slechts ca. duizend zonachtige sterren, op kleine afstand buiten ons eigen Melkwegstelsel gelegen, die ingebed zijn in een wolk van donkere materie met een massa van ongeveer 600.000 zonsmassa's.Het merkwaardige dwergstelseltje, Segue 1 geheten, werd twee jaar geleden al ontdekt, maar dankzij spectroscopische metingen met de Keck-telescoop kon de massa van de donkere-materiewolk voor het eerst vrij nauwkeurig worden bepaald, op basis van de spreiding in de bewegingssnelheden van de afzonderlijke sterren. Segue 1 blijkt bovendien voor een belangrijk deel uit extreem oude sterren te bestaan, die in de vroege jeugd van het heelal moeten zijn ontstaan, gezien hun zeer geringe gehalte aan elementen zwaarder dan waterstof en helium. De nieuwe resultaten zijn gepubliceerd in Astrophysical Journal. Bron: NU. Op 4 november 201 0 maakte NASA-ruimtesonde Deep Impact van een afstand van iets meer dan 700 kilometer fraaie opnamen van de kleine komeet Hartley 2. Maar Deep Impact was niet het enige ruimtevoertuig dat de komeet bespiedde: ook de Solar and Heliospheric Observer, die doorgaans op de zon is gericht, deed dat. En niet voor het eerst. De waarnemingen die SOHO in 1 997 en 201 0 deed, lijken erop te wijzen dat Hartley 2 snel uitgeput raakt.

Kometen bestaan uit een mengsel van ijs en gesteenten. Omdat bij elke nadering van de zon een deel van het ijs verdampt, verandert een komeet uiteindelijk in een 'dood' brok gesteente.

Bij Hartley 2, die de zon eens in de 6,5 jaar nadert, is het nog niet zo ver. Maar uit de SOHO-metingen blijkt wel dat zijn uitstoot van waterdamp in 1 997 drie keer zo groot was als in 201 0. Het is voor het eerst dat zo'n dramatische afname in de activiteit van een komeet is waargenomen. Over zes jaar zal blijken of deze trend doorzet. Bron: NU / 04-08-2011 .

Twee teams van voornamelijk Amerikaanse astronomen hebben de grootste en oudste voorraad water ontdekt die ooit in het heelal is waargenomen. De wolk waterdamp, die 1 40 biljoen keer zo veel water bevat als de oceanen op aarde, bevindt zich bij een superzwaar zwart gat op een afstand van meer dan 1 2 miljard lichtjaar van de aarde. De straling die de materie in de omgeving van dat zwarte gat uitzendt, of beter gezegd: uitzond, heeft er dus meer dan 1 2 miljard jaar over gedaan om ons te bereiken.

Dat wil zeggen dat de waargenomen waterdamp al bestond toen het heelal nog 'maar' anderhalf miljard jaar oud was. Het is voor het eerst dat op die grote afstand, c.q. in dat verre verleden, water is waargenomen. Volgens de onderzoekers bewijst hun ontdekking dat water al vroeg rijkelijk aanwezig was in het heelal. De waterdamp is ontdekt met CARMA, een opstelling van vijftien speciale radiotelescopen in een droge woestijn in Cailfornië. 22-08-2011 .

De komeet Hartley 2 bestaat net zoals alle kometen uit ijs en gesteente. Wanneer Hartley 2 de zon nadert – de komeet doet er 6,5 jaar over om een rondje rondom de zon te voltooien – dan verliest deze ijs. “Kometen verliezen altijd water wanneer ze de zon naderen en opwarmen,” stelt onderzoeker Michael Combi.

“Maar dit was veel meer dan normaal.” www.nasa.gov

049

De AEG activiteitenkalender Redactioneel

De volledige activiteitenkalender, die steeds tot het einde van het kalenderjaar loopt, kan men terugvinden op onze welbekende website.

Opgelet ! Vanaf oktober zullen een deel van onze publieke voordrachten plaatsvinden in de hypermoderne Forumzaal van de Openbare Bibliotheek van de stad Oostende. De toegang blijft, zoals de traditie het wil, volkomen gratis.

Meer weten over dit thema ? www.aegvzw.be

050

Rubriek

Sterrenbeeld van de maand Dieter Janssoone

Artikel

Het was Johann Elert Bode die voor het eerst in 1 81 6 de drie sterren tot een driehoek verbond op een sterrenkaart, maar er echter geen naam aan gaf. Dit deed J.J. Lithow wel in 1 866, hij noemde de driehoek "conspicuous triangle". In het begin van de twintigste eeuw kreeg het sterrenbeeld weer enige aandacht toen de Oostenrijke astronoom Oswald Thomas eind 1 920 deze drie sterren beschreef als het "GroĂ&#x;es Dreieck" en later in 1 934 als "Sommerliches Dreieck".

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

051

Was het Higgs of niks ?

B. van der Meer

Een voorbeeld van een grafiek die uit de ATLAS-metingen rolt.

De zwarte lijn is het letterlijke meetresultaat. De stippellijn is wat onderzoekers verwachten, waarbij de gekleurde banden de maximale afwijking markeren. Valt de zwarte lijn binnen de banden, dan is de verwachting correct. De lijn bij ‘1 ’ geeft aan waar je het Higgsdeeltje zou moeten zien. Waar de gemeten lijn hieronder komt, ga je waarschijnlijk het deeltje niet vinden. In dit plaatje is dat het geval tussen 1 55 en 1 90 GeV. Bron: ATLAS HEP 2011 .

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

052

Artikel

053

Sasteria onder de sterren

H e t S e y fe r t' s S e x te t i n h e t s te r r e n b e e l d S e r p e n s Filip Feys

054

Geboren in het jaar 1 961 te Tielt en opgegroeid in Meulebeke ben ik een West Vlamink in hart en ziel. Mijn schoolperiode heb ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mijn beroep als hooggeschoold houtbewerker en later als leerkracht aan het VTI te Izegem. Ik ben getrouwd in 1 981 met Chantal en samen hebben we een dochter.

Sharon is afgestudeerd als Bachelor in Elektro-Mechanica en Chantal is professioneel kunstenares. Reeds meer dan 30 jaar is astronomie een ver doorgedreven hobby voor mij.

Gestart met een 50mm kijkertje en lid van de VVS en later van de werkgroep Deep-Sky en zonwaarneming is mijn hobby veranderd in dagelijkse bezigheid. Bepaalde dromen om iets op te starten en mensen een kans te geven om de sterrenhemel te bewonderen heb ik altijd in mij gehad.

Griekenland lag ons beiden nauw aan het hart en de keuze was vlug gemaakt voor een locatie waar sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mij thuis hier op Kreta en ben ik ĂŠĂŠn van de gelukkigen die van mijn hobby een beroep heb kunnen maken. Het derde jaar komt eraan en we kijken er terug naar uit om jullie wegwijs te maken in de wonderen van het heelal hier op Kreta.

Rubriek

055

Protuberansen kunnen ongeveer 50.000 Ă 1 00.000 km boven het oppervlak van de zon uitsteken. De grootste die ooit werd waargenomen was 350.000 km hoog. Protuberansen en filamenten kunnen verschillende maanden oud worden, maar sommige verdwijnen veel sneller weer.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

056

P u kkel p o p al s b ew i j s van d e k l i m a a ts v e r a n d e r i n g HLN / Belga / Red.

Een supercel is het zwaarste type onweersbui dat voorkomt.

Deze buitengewoon grote eencellige onweersbui heeft een lange levensduur door de zeer effectieve energievoorziening. De supercel kan ontstaan als er bij een onweersbui grote verticale windschering is, waardoor de windsnelheid en -richting in de bovenlaag sterk afwijkt van die in de onderlaag.

Door de windschering ontstaat een horizontale draaiing of vorticiteit die door de stijgstroom verticaal wordt getild, een zogenaamde mesocycloon.

Hierbij draaien de warme stijgstroom en de koude daalstroom tegen elkaar in.

Doordat ze gescheiden zijn, worden de warme stijgwinden die de bui in stand houden niet onderdrukt door de koude daalwinden. Hierdoor kan de bui uren blijven bestaan.

Een supercel heeft net als de buienlijn een meso-koufront en gaat vaak gepaard met zware neerslag en windstoten en veel bliksem. Doordat de neerslag meerdere keren in de stijgstroom mee wordt genomen, kan deze tot hagel uitgroeien.

Uit de mesocycloon kan een tornado en een tornadofamilie ontstaan.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

058

Artikel

Kortnieuws Het heelal is weer een stap dichterbij gekomen.'s Werelds grootste netwerk van radiotelescopen kan na tien jaar in aanbouw te zijn geweest eindelijk in gebruik worden genomen, meldde een Europees observatorium donderdag. De ALMA-sterrenwacht in Chili bevindt zich 5000 meter boven de zeespiegel en wordt gebouwd door een partnerschap tussen diverse landen. Later dit jaar zijn de eerste waarnemingen gepland van onder meer planeten, sterren en sterrenstelsels. De 1 6e schotelantenne van het complex werd woensdag geïnstalleerd. ''Hoewel we nog steeds verder bouwen aan ALMA, overklast het ook met zestien antennes alle andere telescopen van zijn soort'', stelde het European Southern Observatory. Als het complex in 201 3 is afgebouwd, beschikt het over 66 hypermoderne schotelantennes. Die vormen samen een radiotelescoop die ruimtetelescoop Hubble qua detailscherpte ver achter zich laat.

Astronomen staan dan ook in de rij om met de supertelescoop aan de slag te gaan. Ze zijn daarbij overigens niet erg eensgezind over waar de sterrenwacht zich als eerste op moet richten. Vanuit de hele wereld zijn zo'n 1 000 voorstellen binnengekomen voor de eerste observaties van de telescoop. De vraag is daarmee bijna negen keer zo groot als het aantal het waarnemingen dat de telescoop in deze eerste fase aan kan. Bron: ANP / 04-082011 .

De theorie dat ons heelal een kolossale 'zeepbel' is in een schuim van ontelbare andere heelallen kan worden getoetst. Dat schrijven Britse en Canadese wetenschappers in twee natuurkundige vaktijdschriften. Tot nog toe werd ervan uitgegaan dat het bestaan van dit zogeheten multiversum nooit zou kunnen worden aangetoond. De wetenschappers denken echter dat botsingen tussen naburige heelallen herkenbare cirkelvormige sporen zouden achterlaten in de kosmische achtergrondstraling - het afgekoelde restant van de straling die vrijkwam bij de oerknal. Met behulp van computersimulaties hebben zij afbeeldingen gemaakt van hoe de verdeling van de achtergrondstraling eruit zou zien als ons heelal met naburige 'zeepbellen' in aanraking is gekomen. Het zal overigens nog niet meevallen om kringen in de kosmische achtergrondstraling op te sporen: de verdeling van deze straling over de hemel is nogal chaotisch. Bovendien kunnen er ook door toeval cirkelvormige patronen zijn ontstaan. Om deze problemen te overwinnen hebben de wetenschappers een computeralgoritme ontwikkeld dat statistisch kan beoordelen hoeveel 'botsingssporen' de kosmische achtergrondstraling vertoont. De eerste rekenresultaten zijn binnen, maar deze kunnen nog geen uitsluitsel geven over het bestaan van het multiversum.

De hoop is nu gevestigd op de nieuwe gegevens over de kosmische achtergrondstraling die momenteel met de Europese satelliet Planck worden verzameld.

In relatief warme gebieden op de planeet Mars stroomt 's zomers mogelijk wat water langs de wanden van inslagkraters. Dat blijkt uit beelden van de Mars Reconnaissance Orbiter, die door Amerikaanse wetenschappers zijn geanalyseerd (Science, 5 augustus). De door de late lentezon opgewarmde hellingen vertonen donkere, vingerachtige structuren die in de winter steeds weer verdwijnen. Of deze strepen, die in de loop van de zomer langer worden, ook echt door vloeibaar water worden veroorzaakt, is niet honderd procent zeker.

Onderzoek met de spectrometer van de Marsorbiter heeft geen direct bewijs opgeleverd dat er ter plaatse water aanwezig is. Dat zou kunnen betekenen dat de strepen door een

andere vluchtige stof worden veroorzaakt, maar eigenlijk is zoutrijk water de enige voor de hand liggende kandidaat. In elk geval zijn de temperaturen ter plaatse in de zomermaanden hoog genoeg om zoutwater te doen smelten.

De verwachting is dat Opportunity bij Endeavour veel oudere en andersoortige gesteenten zal tegenkomen dan tijdens de eerste zeven jaar van zijn verblijf op Mars.

Eerder onderzoek met de om Mars cirkelende Reconnaissance Orbiter heeft aanwijzingen opgeleverd dat zich in de omgeving van de krater kleimineralen bevinden. Dat wijst erop dat de betreffende gesteenten zijn gevormd tijdens een veel warmere en nattere periode in de Marsgeschiedenis. Bron: NH / 05-08-2011 .

De hypothese dat wij met z’n allen afstammen van organische moleculen uit de ruimte, is iets minder ongeloofwaardig geworden. Amerikaanse onderzoekers hebben DNA-bouwstenen aangetroffen in meteorieten en denken zeker te weten dat het niet om een besmetting met Aardse moleculen kan gaan, zo melden ze een dezer dagen op de website van PNAS. Op een website van NASA is een reeks filmpjes over de ontdekking te vinden. Het belangrijkste argument voor die bewering is het feit dat de gevonden moleculen niet of nauwelijks zijn aan te tonen in grond- en ijsmonsters uit de omgeving waar die meteorieten ooit zijn aangetroffen. Er zaten zelfs een paar purinebasen tussen die door de bekende Aardse levensvormen nauwelijks worden aangemaakt, al lijken ze chemisch gezien wel op de adenine en thymine uit ons DNA. 2,6diaminopurine en 6,8-diaminopurine, om precies te zijn. Jim Cleaves (Carnegie Institution), Michael Callahan (NASA Goddard Space Flight Center) en collega’s gebruikten zeer gevoelige spectrometrische technieken om in totaal 1 2 meteorieten te onderzoeken: 11 koolstofchondrieten en één ureïliet. Op 11 daarvan troffen ze minimaal één base aan.

Twee van de chondrieten bevatten zelfs vijf, respectievelijk zes verschillende basen. Dat er basen tussen zitten die op Aarde niet voorkomen, is voor Cleaves het bewijs dat ze van buiten moeten zijn gekomen. Wellicht hebben ze bij de eerste Aardse levensvormen zelfs nog een rol gespeeld en zijn ze er later uitgeëvolueerd. Hij zegt met laboratoriumproefjes met cyanide, ammoniak en water te hebben aangetoond dat deze basen inderdaad kunnen ontstaan onder de condities die je in de ruimte mag verwachten. Bron: Carnegie Institution / 09-08-2011 .

De Hubble Space Telescope maakte onlangs deze foto van de 'Halssnoernevel' (PN G054.203.4), een recent ontdekte planetaire nevel op 1 5.000 lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Pijl.

De nevel is ontstaan toen één van de sterren in een zeer nauwe dubbelster opzwol, waardoor de begeleider in de buitenste gaslagen van de ster terecht kwam. Als gevolg van de wisselwerking tussen de twee sterren, die slechts een paar miljoen kilometer van elkaar zijn verwijderd, begon de opgezwollen ster steeds sneller te roteren, en werd er vooral in het evenaarvlak van de ster veel gas de ruimte in geblazen. De heldere 'parels' in de nevel zijn hete, compacte concentraties in dit weggeblazen sterrengas. De ring heeft een middellijn van bijna twintig biljoen kilometer. De foto werd op 2 juli gemaakt door de Wide Field Camera 3. Bron: NU / 1 2-08-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

De hypothese van panspermia houdt in dat het leven verspreid in het heelal voorkomt, en dat het leven op Aarde niet op de Aarde zelf is ontstaan. Het leven op Aarde is het gevolg van een "besmetting" met organismen uit de ruimte. Het leven op Aarde kent sindsdien wel zijn eigen geschiedenis (evolutie). Het is bekend dat bacteriën ruimtereizen kunnen overleven.

De bacterie Streptococcus mitis werd in 1 967 per ongeluk met de Surveyor 3 naar de Maan gebracht. Astronauten van de Apollo 1 2 brachten ze 31 maanden later terug naar de Aarde, waar bleek dat ze weer tot leven konden worden gewekt. Ook van korstmossen is aangetoond dat ze minimaal twee weken onbeschermd in de ruimte kunnen overleven.

Van andere bacteriën is bekend dat ze op Aarde onder zeer extreme omstandigheden overleven. www.nasa.gov

059

Het AEG kortnieuws Redactioneel

Rubriek Tip ! Ontdek de vele honderden foto's van onze activiteiten op onze Flicr pagina of kijk wat je de komende weken en maanden mag verwachten in onze werking via onze up-to-date Facebook pagina. Om nog maar te zwijgen van onze portaal website op... www.aegvzw.be

061

B o s b r a n d d o o r m e te o r i e t ?

GB / Red.

De snelheid waarmee meteoro誰den de atmosfeer binnenkomen bedraagt 35 000 tot 250 000 km/h (1 0 tot 70 km/s). Om de tocht door de dampkring te kunnen overleven, moet zelfs voor grote meteoro誰den de snelheid niet hoger zijn dan ongeveer 27 km/s (ongeveer 1 00 000 km/h). Alleen zeer grote meteoro誰den (meer dan 1 00 000 kg) ondervinden relatief zo weinig weerstand dat de snelheid voldoende blijft om bij inslag een krater te veroorzaken. Bron: Sky News.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

062

Artikel

Kortnieuws Een veel voorkomend soort sterexplosies supernovae van type Ia - wordt in de meeste gevallen niet veroorzaakt door botsingen tussen witte dwergsterren. Tot die conclusie komt een internationaal team van astronomen deze week in Science (1 2 augustus).

Supernovae van type Ia zijn kolossale sterexplosies die tot op miljarden lichtjaren waarneembaar zijn. Waarnemingen van deze objecten hebben onder meer geleid tot de ontdekking dat ons heelal steeds sneller uitdijt.

Maar hoewel alle supernovae van dit type hetzelfde helderheidsverloop laten zien, kon hun oorzaak tot nu toe niet gemakkelijk worden vastgesteld. Aangenomen werd al wel dat een supernova van type Ia de explosie is van een witte dwergster die deel uitmaakt van een compact dubbelstersysteem. De vraag was echter of de andere ster van dat systeem een normale ster is of óók een witte dwerg. Om die vraag te kunnen beantwoorden, hebben de astronomen 41 recente supernova-explosies van dit type onderzocht op de aanwezigheid van neutraal natriumgas. In de omgeving van witte dwergen komt dat gas niet voor, in de omgeving van normale sterren wel. Uit het onderzoek blijkt nu dat bij 35 van de 41 supernova-explosies van type Ia natriumgas wordt waargenomen dat zich met grote snelheid van het centrum van de explosie verwijdert. Dat betekent dat bij meer dan tachtig procent van deze supernova-explosies ook een normale ster betrokken is. Bron: NU / 1 2-08-2011 .

Astronomen hebben ontdekt dat de verre Jupiter-achtige exoplaneet TrES-2b minder dan één procent van het licht van zijn moederster weerkaatst. Daarmee is de planeet zwarter dan welke planeet of maan in ons zonnestelsel dan ook. De planeet Jupiter is gehuld in heldere ammoniakwolken die meer dan dertig procent van het ontvangen zonlicht weerkaatsen. Maar TrES-2b beweegt op zo'n kleine afstand om zijn ster, dat het er veel te heet is (bijna 1 000 graden) voor ammoniakwolken. Zijn exotische atmosfeer bestaat uit licht-absorberende stoffen zoals natrium- en kaliumdamp en gasvormig titaniumoxide. Toch kunnen deze stoffen de extreme zwartheid van TrES-2b niet volledig verklaren. Die zwartheid wordt overigens enigszins gemaskeerd: door zijn hoge temperatuur vertoont de planeet een zwakke rode gloed, vergelijkbaar met die van gloeiende houtskool. Bron: NU / 1 2-08-2011 .

Een internationaal team van astronomen en biologen heeft, met behulp van de Amerikaanse infraroodsatelliet Spitzer, voor het eerst grafeenmoleculen ontdekt in sterrenstelsels buiten het onze. Daarnaast lijkt ook de signatuur van een ander koolstofmolecuul fullereen - te zijn waargenomen. De beide grote koolstofmoleculen zijn ontdekt in de omgeving van oude sterren die hun buitenlagen hebben afgestoten. De onderzochte sterren maken deel uit van de Magelhaense Wolken, twee kleine buurstelsels van ons Melkwegstelsel. Volgens de astronomen kunnen de fullereen- en grafeenmoleculen zijn ontstaan door hevige schokgolven in het afgestoten gas, aangedreven door de sterrenwinden van de oude sterren. De koolstofmoleculen zouden zijn voortgekomen uit botsingen tussen kleine koolstofhoudende stofdeeltjes. De ontdekte fullerenen, die ook wel buckyballs worden genoemd, bestaan uit zestig of zeventig koolstofatomen die de vorm van een voetbal, respectievelijk rugbybal hebben aangenomen.

Grafeenmoleculen (in dit geval bestaande uit 24 koolstofmoleculen) zijn juist plat. In ons eigen Melkwegstelsel was fullereen al eerder waargenomen, de ontdekking van grafeen is als deze bevestigd kan worden - een primeur.

De hitte die vrijkwam bij de formatie van de aarde is nog steeds aanwezig in de aardkorst en het binnenste van onze planeet. Dat blijkt uit een onderzoek van Japanse wetenschappers.

Ongeveer de helft van de hitte die aanwezig is in de aardkern en aardkorst wordt veroorzaakt door natuurlijke radioactiviteit. De rest van de warmte is nog een overblijfsel van het moment waarop de aarde ontstond uit een hete wolk van gas, stof en puin. Dat meldt nieuwssite Science Now naar aanleiding van een onderzoek aan de Universiteit van Tohoku. De Japanse wetenschappers maakten een schatting van de radioactieve hitte in de aarde door antineutronen te bestuderen in diepere aardlagen in de berg Mount Ikenoyama.

Antineutronen zijn elementaire deeltjes die onder meer vrijkomen bij het radoactief verval van de elementen uranium en thorium in het binnenste van de aarde. Dit verval is verantwoordelijk voor een belangrijk deel van de hitte die uit de aardkern komt. In totaal detecteerden de Japanse wetenschappers alleen bij Mount Ikenoyama al 111 antineutronen die direct konden worden geassocieerd met de natuurlijke radioactiviteit in het binnenste van de aarde. Op basis hiervan schatten ze dat het verval van thorium en uranium goed is voor ongeveer 20 biljoen watt van de hitte die de aarde uitstoot. Dit is echter slechts de helft van de totale hitte die vrijkomt. Volgens de wetenschappers kan de andere helft worden toegeschreven aan de afkoeling van de aarde die nog steeds aan de gang is sinds de vorming uit hete gassen, stof en puin. De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Nature Geoscience. De hitte van de aarde is aan de oppervlakte merkbaar bij vulkanische uitbarstingen. Ook zorgt de interne hitte voor continentale drift, het geologisch fenomeen dat de continenten over zeer grote hoeveelheden tijd gemeten langzaam verschuiven.Bron: NU / 1 8-08-2011 .

De Maan is 4,36 miljard jaar oud, of 200 miljoen jaar jonger dan tot nu toe gedacht, zo staat in het jongste nummer van het wetenschappelijke vakblad Nature te lezen. De nieuwe leeftijdsberekening gebeurde op basis van analyse van maanstenen, met name via een nieuwe datering van lood- en neodymiumisotopen in een staal anorthosiet, het oudste gesteente van de korst van de maan. Volgens een van de meest gangbare theorieën over het ontstaan van onze natuurlijke satelliet is die gecreëerd door de impact van een object ter grootte van een kleine planeet met de Aarde. Daardoor is materiaal van onze planeet de ruimte ingeslingerd. Gesteente of magma is daarop samengeklonterd om de Maan te vormen. Haar oppervlak zou aanvankelijk niets anders zijn geweest dan een oceaan van magma die geleidelijk is afgekoeld. "De buitengewoon jonge leeftijd van dit staal betekent dat de Maan significant later dan gedacht is gestold.

Wij moeten onze inzichten over de geologische geschiedenis van de Maan dus helemaal herzien", vatte Richard Carlson van het Carnegie Institute in Washington samen. Indien de nieuwe datering van het staal klopt, betekent dit dat de oudste aardse aardkorsten en die van de Maan ongeveer op hetzelfde tijdstip zijn ontstaan, kort na de inslag van het object. Bron: Belga / GB / 1 8-08-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

De meeste manen in het Zonnestelsel zijn erg klein, maar er zijn enkele grote, planeetachtige manen. Onze maan hoort daar ook bij. Hoewel er manen in het Zonnestelsel zijn die nog groter zijn dan onze maan, worden de Aarde en de Maan wel als dubbelplaneet aangeduid, omdat de Maan in vergelijking met de Aarde niet zeer klein is: de massa van de Maan is 1 /81 van die van de Aarde. www.google.com/moon/

063

NamibiĂŤ: extreme droogte gevolgd door hevige regenval IPS / Red.

Klimaatverandering is de verandering van het gemiddelde weertype of klimaat over een bepaalde periode. De verandering manifesteert zich het duidelijkst in een stijging of daling van de gemiddelde temperatuur, veranderingen van luchtstromingen en van de waterkringloop en daarmee van de bewolking en de hoeveelheid neerslag op Aarde. Deze veranderingen hebben invloed op woestijnvorming, wetlands, overstromingen door buiten hun oevers tredende rivieren en de grootte van ijskappen en gletsjers. Op langere termijn hebben klimaatveranderingen ook invloed op zeestromingen, het zeeniveau en het zoutgehalte van het zeewater.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

064

Artikel

Wedstrijd

Win een AIAA boek !

Redactioneel

Rubriek

Gedurende de maanden juni en juli krijgen onze leden een driedelige praktijkgerichte cursus aangeboden waarin ze leren werken met de 68cm NMPT telescoop (en randapparatuur) van AstroLAB Iris te Ieper.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

065

Kortnieuws China heeft een Pakistaanse telecommunicatiesatelliet succesvol in de ruimte gebracht. Dat heeft het officiële persbureau Nieuw China gemeld. Van op de basis Xichang in de zuidwestelijke Chinese provincie Sichuan vertrok gisteren om 1 8.1 5 uur Belgische tijd een Lange Mars -3B draagraket. Zowat 26 minuten later kwam uit de nok van de Chinese raket de PAKSAT-1 R in de vooropgestelde geo-stationaire transfertbaan. De kunstmaan moet instaan voor een serie telecomdiensten, waaaronder ook internet. Volgens Xinhua was het de eerste keer dat een Lange Mars een satelliet van een Aziatische klant lanceerde. China en Pakistan werken al meer dan twee decennia samen inzake ruimtevaart. In juli 1 990 lanceerde een Chinese Lange Mars-2E de eerste Pakistaanse satelliet, de BADR-A. Het lanceercontract voor de PAKSAT-1 R werd in 2008 getekend. Bron: DPA / ADHA / 1 2-08-2011 .

China heeft vandaag (plaatselijke tijd) met succes een satelliet voor de maritieme scheepvaart gelanceerd, zo heeft het officiële persbureau Nieuw China gemeld. Van op de noordelijke basis Taiyuan steeg om 06.57 uur een Lange Mars-4B draagraket op. Die zette de Haiyang-2 kunstmaan uit. "De satelliet dient voor de supervisie van de maritieme omgeving, een belangrijke maatregel voor de preventie en vermindering van scheepsrampen", zegt Xinhua.

Bron: Belga / ADV / 1 6-08-2011 .

Vermoedelijk zal in 201 4 opnieuw een ruimtetoerist naar en met het Internationaal Ruimtestation ISS vliegen, zo heeft Vitaly Lopota, hoofd van het Russische ruimtevaartbedrijf Energija, gezegd. De bouw van een Sojoez voor een betaalde vlucht is begonnen. Indien er vraag is, zal de missie plaatsvinden, zei Lopota van het bedrijf dat de spil vormt van de Russische bemande ruimtevaart. Er zijn in totaal acht ruimtetoeristen geweest tijdens negen privaat betaalde vluchten met een Sojoez naar het ISS. De Amerikaanse softwareontwerper Charles Simoni vloog zelfs twee keer, het laatst in 2009.

Sommige Amerikaanse ruimtevaartfunctionarissen voeren aan dat door het ruimtetoerisme een stoel in de Sojoez onterecht gaat naar iemand die in het ISS geen wetenschappelijk onderzoek kan doen of helpen zoals een beroepsastronaut. Maar Russische ruimtevaartfunctionarissen zeggen dat de negen toeristische trips, aan 20 tot 30 miljoen dollar per stuk, sinds 2001 een belangrijke bron van inkomsten zijn geweest voor het ruimtevaartonderzoek en voor het uitdragen van het werk van astronauten. Energija werkt ook aan een project om betalende ruimtereizigers met een Sojoez-module in een baan om de Maan te brengen, vertelde Lopota ook. Zo'n acht- of negendaagse trip zou 1 00 à 1 50 miljoen dollar kosten. Bron: Belga / ADV / 1 6-08-2011 .

De private ruimtevaartmaatschappij SpaceX wil in november zijn Dragon-capsule richting Internationaal Space Station lanceren. De NASA heeft groen licht gegeven voor een lancering op 30 november. Na een reis van negen dagen moet de capsule aankomen bij het ISS. De nieuwe missie vormt de eerste private raketvlucht richting het ruimtestation ISS. Dat wordt momenteel enkel bediend met Russische Soyuz-toestellen, nu de Amerikaanse shuttles hun laatste vluchten hebben uitgevoerd. De NASA koos eind 2008 voor SpaceX om het ruimtestation te bevoorraden na het pensioen van de shuttles.

Het contract ter waarde van 1 ,6 miljard dollar (1 ,1 miljard euro) omhelst in totaal minstens twaalf vluchten. Bron: Belga / SPS / 1 6-08-2011 .

Een Russische Dnepr-draagraket heeft van op de basis Yasny in de Oeral succesvol acht satellietjes gelanceerd, zo heeft het Russische

lanceerbedrijf ISC Kosmotras meegedeeld. De Dnepr vertrok om 09.1 2 uur Belgische tijd en zette al zijn nuttige lading in de geplande baan uit. Het gaat om de aardobservatiesatelliet Sich-2 (Oekraïne), de aardobservatiesatellieten Nigeriasat-2 en Nigeriasat-X (Nigeria), de aardobservatiesatelliet RASAT (Turkije), de wetenschappelijke en educatieve kunstmaan EDUSAT (Italië), de relaiskunstmanen Aprizesat-5 en Aprizesat-6 (VS), en de BPA-2 Advanced Avionics Unit (Oekraïne). De Dnepr is een afgeleide van een intercontinentale ballistsche oorlogsraket die in het Westen bekend staat als SS-1 8 ICBM (Satan) en in Rusland als de RS-20.

Het gaat om 1 50 tuigen die ingevolge ontwapeningsakkoorden uit dienst zijn genomen.

De drietrapsdraagraket weegt 211 ton. Ze kan tot 3,7 ton tot op een hoogte van 300 à 900 km brengen. Ze kan vertrekken vanuit drie silo's op Bajkonoer in Kazachstan en één op Yasny in Rusland. Dneprs hebben al meer dan 50 satellieten in de ruimte gebracht. Er zijn sinds 21 april 1 999 al 1 6 dergelijke raketten gelanceerd.

Bron: VSV / 1 7-08-2011 .

Rusland gaf gisteren de eerste simulaties vrij van een heus ruimtehotel dat in 201 6 de deuren zal openen. Volgens de ontwikkelaars zal dit bijzondere verblijf veel meer comfort bieden dan het ISS waar de astronauten verblijven. Wie geld te veel heeft en van avontuur houdt, kan binnenkort een overnachting in de ruimte boeken.

Het hotel biedt plaats aan zeven ruimtetoeristen in vier cabines met grote ramen voor een optimaal zicht op het wonderlijke shouwspel dat ruimte heet. Hotelgasten kunnen opteren voor een verticaal of horizontaal bed. Ook speciale douches zijn aanwezig. Op het menu staat opgewarmde kost, die op voorhand werd klaargemaakt op aarde. De ruimtetoeristen zullen, dat spreekt eigenijk voor zich, vergezeld worden door een ervaren crew. Ter plaatse geraken is wel al een avontuur op zich. Daarvoor moet je twee dagen reizen met een Sojoez, het Russische ruimtevaartuig, wat op zich al 570.000 euro kost. Daarbovenop komt nog eens de kostprijs van het vijfdaagse verblijf in de ruimte: 11 5.000 euro. Het is dus duidelijk dat zo'n reis niet voor iedere wereldburger is weggelegd. Bron: KVE / 1 9-08-2011 .

Vermoedelijk zal in 201 4 opnieuw een ruimtetoerist naar en met het Internationaal Ruimtestation ISS vliegen, zo heeft Vitaly Lopota, hoofd van het Russische ruimtevaartbedrijf Energija, gezegd. De bouw van een Sojoez voor een betaalde vlucht is begonnen. Indien er vraag is, zal de missie plaatsvinden, zei Lopota van het bedrijf dat de spil vormt van de Russische bemande ruimtevaart. Er zijn in totaal acht ruimtetoeristen geweest tijdens negen privaat betaalde vluchten met een Sojoez naar het ISS. De Amerikaanse softwareontwerper Charles Simoni vloog zelfs twee keer, het laatst in 2009.

Sommige Amerikaanse ruimtevaartfunctionarissen voeren aan dat door het ruimtetoerisme een stoel in de Sojoez onterecht gaat naar iemand die in het ISS geen wetenschappelijk onderzoek kan doen of helpen zoals een beroepsastronaut.

Maar Russische ruimtevaartfunctionarissen zeggen dat de negen toeristische trips, aan 20 tot 30 miljoen dollar per stuk, sinds 2001 een belangrijke bron van inkomsten zijn geweest voor het ruimtevaartonderzoek en voor het uitdragen van het werk van astronauten. Energija werkt ook aan een project om betalende ruimtereizigers met een Sojoez-module in een baan om de Maan te brengen, vertelde Lopota ook. Zo'n acht- of negendaagse trip zou 1 00 à 1 50 miljoen dollar kosten. Bron: Belga / ADV / 1 7-08-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Tot nu toe waren er acht ruimtetoeristen die fikse bedragen (20 tot 35 miljoen dollar) betaalden om een ruimtevlucht te maken. Zij maakten een vlucht naar het Internationaal ruimtestation ISS via het bedrijf SpaceAdventures. Ruimtetoeristen zijn na 2009 niet meer welkom op het ISS. www.federalspace.ru

067

Laser communicatie in HD ZDNET / Red.

Het woord laser is oorspronkelijk een afkorting van Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation, in het Nederlands: lichtversterking door gestimuleerde uitzending van straling. Het woord is echter inmiddels zo ingeburgerd dat het niet meer gezien wordt als een afkorting.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

068

Artikel

Hemelkalender

Deze maand te zien a a n d e s te r r e n h e m e l . . .

Marc van der Sluys

070

Marc van der Sluys is postdoctoraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn werk richt zich op de evolutie van compacte dubbelsterren en het waarnemen van gravitatiegolven van witte dwergen, neutronensterren en zwarte gaten met LIGO / Virgo en LISA. Hij geeft regelmatig populaire lezingen en maakt daarnaast de populair-wetenschappelijke website hemel.waarnemen.com Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

071

Elke zomer trekt de aarde door de Perse誰den-meteorenzwerm, dit is een wolk van stofdeeltjes achtergelaten door de komeet Swift-Tuttle. De naam Perse誰den is afgeleid van het sterrenbeeld Perseus dat rond middernacht aan de noordoostelijke sterrenhemel te vinden is. De meteorenzwerm heeft zijn oorsprong schijnbaar in dit sterrenbeeld. Vele stofdeeltjes komen dan in botsing met de dampkring van de aarde en veroorzaken kortstondig een lichtstreep aan de hemel. Dit verschijnsel noemen we een vallende ster of meteoor. In het vroege Europa werd deze meteorenzwerm de 'Tranen van Laurentius' genoemd. De naamdag van deze heilige valt op 1 0 augustus, op die datum in het jaar 258 zou hij op een gloeiend rooster doodgemarteld zijn. In sommige landen, vooral die waar naamdagen gevierd worden, gebruikt men deze naam nog steeds.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

072

073

Een bolvormige sterrenhoop (of bolhoop) is een bolvormige groep sterren die rond een melkwegstelsel draait (zoals een satelliet). Bolhopen hangen goed aaneen door zwaartekracht – vandaar hun typische bolvorm – en zijn zeer dicht (relatief gezien) in de buurt van hun kern. Hierdoor komen sterren soms heel dicht bij elkaar. Enkele zeer exotische stersoorten (blauwe achterblijvers, milliseconde-pulsars en lichte rÜntgendubbelsterren (LMXB's)) komen veel meer voor in bolvormige sterrenhopen. Bolvormige sterrenhopen bestaan meestal uit honderdduizenden oude sterren, vergelijkbaar met het centrum van een spiraalstelsel, maar beperkt tot een volume van slechts enkele kubieke parsecs.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

074

Bosatlas van het klimaat Klimaatportaal

Artikel Tegenwoordig staat klimaatverandering volop in de belangstelling vanwege de momenteel geobserveerde opwarming van de Aarde.

Klimaatverandering is echter niet uniek aangezien het klimaat, net als het weer, continu aan het veranderen is.

In het geologische verleden zijn er perioden geweest waarin het op land meest warm en vochtig was of juist erg heet en droog. Ook zijn er perioden geweest waarin het op Aarde veel kouder was dan nu, zoals tijdens de ijstijden. De verschillen in klimaat gedurende de verschillende perioden zijn het grootst in de poolgebieden en rond breedtegraden waar nu een gematigd klimaat heerst en ze zijn het kleinst rond de evenaar en tussen de keerkringen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

075

Kortnieuws De op 1 0 december 201 0 ontdekt komeet Elenin vormt geen bedreiging voor de aarde. Dat heeft het Amerikaanse ruimteagentschap NASA nog maar eens uitgelegd op een van zijn websites.

Over de komeet gaan al maandenlang de meest wilde geruchten. Het idee dat kometen brengers van onheil zijn, is niet nieuw. Ook vroeger werden deze kleine, ijzige hemellichamen met hun soms indrukwekkend lange staarten als veroorzakers van rampen en epidemieën gezien. Rampenfilms en het internet hebben voor een nieuwe opleving in deze merkwaardige traditie gezorgd. Net als al haar vele voorgangers is komeet Elenin een ongevaarlijke passant, die op ruime afstand van de aarde blijft. Dichterbij dan 35 miljoen kilometer komt zij niet. Elenin is een nogal klein uitgevallen komeet die op geen enkele manier invloed kan uitoefenen op onze planeet. Ook is zij niet in staat om de zon dagenlang te verduisteren, zoals op internet wel wordt gesuggereerd. Het zelfs nog maar de vraag of de komeet helder genoeg zal worden om met het blote oog waarneembaar te zijn. Bron: NU / 1 7-08-2011 .

Volgens een Duits-Brits team van astronomen zou ons zonnestelsel, met planeten van uiteenlopende afmetingen in bijna cirkelvormige omloopbanen, wel eens vrij bijzonder kunnen zijn.

Het komt nogal eens tot botsingen tussen planetenstelsels-in-wording en naburige gaswolken. En die resulteren vaker wel dan niet in chaotische stelsels waarin de planeetbanen schots en scheef staan, en waaruit de kleinere (meest leefbare) planeten zelfs zijn verstoten.

Aangenomen wordt dat ons zonnestelsel is ontstaan uit een wolk van gas en stof die onder zijn eigen gewicht 'inzakte' tot een draaiende materieschijf. Door samenklontering van het gas en stof in deze schijf zouden vervolgens de planeten zijn ontstaan. Het nieuwe onderzoek laat zien dat planeetvorming lang niet altijd zo soepel verloopt. Als de protoplanetaire schijf in een naburige gaswolk terechtkomt, kan deze tot wel dertig Jupitermassa's aan extra materie verzamelen. Uit computersimulaties blijkt dat die grote gevolgen kan hebben voor de banen van de planeten die uiteindelijk worden gevormd.

Omdat planetenstelsels doorgaans ontstaan in een omgeving waar sterren relatief dicht bij elkaar staan, komen zulke interstellaire ontmoetingen waarschijnlijk vaak voor. Dat ons eigen zonnestelsel er zo netjes bij ligt, betekent dat de botsingen met naburige gaswolken, die vrijwel zeker hebben plaatsgevonden, tamelijk rustig zijn verlopen. Anders zou zich rond de zon wellicht een chaotisch, instabiel planetenstelsel hebben gevormd. In dat geval was de aarde waarschijnlijk de ruimte in geslingerd, om als ijskoude, levenloze steenklomp te eindigen. Bron: NU / 1 808-2011 .

Waarnemingen met de Europese Very Large Telescope hebben meer inzicht gegeven in de energiebron van een grote wolk van gloeiend gas in het vroege heelal. De waarnemingen laten zien dat deze reusachtige 'Lyman-alfa-blob' zijn energie moet ontlenen aan sterrenstelsels in zijn inwendige (Nature, 1 8 augustus). Lyman-alfablobs behoren tot de grootste individuele objecten in het heelal. Het zijn reusachtige wolken van waterstofgas met afmetingen van enkele honderdduizenden lichtjaren (een paar keer zo groot als het Melkwegstelsel), die net zo veel energie produceren als de helderste sterrenstelsels. De blobs worden doorgaans op grote afstanden gevonden, waardoor we ze zien zoals ze waren toen het heelal slechts een paar miljard jaar oud was. Ze spelen om die reden een belangrijke rol bij het onderzoek naar het ontstaan en de evolutie van sterrenstelsels in het vroege heelal. Maar waar de energie voor hun grote helderheid vandaan komt, was tot nu toe onduidelijk. Astronomen hebben nu ontdekt dat het licht van de langst bekende en helderste

Lyman-alfa-blob - LAB-1 - gepolariseerd is. Dat betekent dat de elektrische en magnetische velden waaruit dit licht is opgebouwd een specifieke oriëntatie hebben (bij normaal licht is dat niet het geval). Polarisatie ontstaat als licht wordt weerkaatst of verstrooid. Uit het feit dat het licht van LAB-1 polarisatie vertoont, blijkt dat de lichtgloed van dit merkwaardige object niet van het gas zelf afkomstig is. De waarnemingen wijzen erop dat de gloed bestaat uit licht van heldere sterrenstelsels binnen de blob, dat door gas is verstrooid. De astronomen willen nu meer van deze objecten waarnemen, om te zien of hetzelfde effect ook bij andere blobs optreedt.

Bron: NU / 1 8-08-2011 .

Wetenschappers van Stanford University hebben een manier bedacht om zonnevlekken-in-wording te detecteren, terwijl deze zich nog 65.000 kilometer onder het zonsoppervlak bevinden. Dat meldt het wetenschappelijke tijdschrift Science op donderdag. Dat maakt het mogelijk om actieve gebieden op de zon, die ook de bron zijn van grote uitbarstingen, een paar dagen van te voren te zien aankomen. De nieuwe methode maakt gebruik van de akoestische golven in het inwendige van de zon, die worden veroorzaakt door turbulenties in het hete zonnegas. Deze golven gaan naar het kerngebied van de zon en worden weer teruggekaatst naar het oppervlak.

Hierdoor ontstaat een regelmatig patroon van op en neer gaande gebieden op de zon, dat waarneembaar is met satellieten als SOHO en SDO. Het analyseren van de akoestische golven die door de zon gaan, is vergelijkbaar met seismisch onderzoek op de aarde. Door de aankomsttijden van de golven op vele verschillende punten op de zon te meten, kan worden vastgesteld of zij onderweg zijn opgehouden door sterke magnetische velden.

Zo'n sterk magnetisch veld is een aanwijzing dat er een zonnevlek op komst is. De wetenschappers hebben vastgesteld dat je zo niet alleen het ontstaan van nieuwe zonnevlekken kunt zien aankomen, maar ook kunt voorspellen hoe omvangrijk deze worden. Grote zonnevlekken-in-wording stijgen twee keer zo snel naar de oppervlakte als kleine. Bron: NU / 1 9-08-2011 .

Dit najaar wordt er een speciale astrotentoonstelling georganiseerd in Luik (zie hiernaast). Het eerste deel, dat enkel te zien zal zijn in Parijs en Luik, komt uit Griekenland en gaat over het beroemde Antikythera mechanisme, een tweeduizend jaar oude mini computer die de modellen van Hipparchos gebruikt. In het tweede deel worden historische instrumenten getoond waarmee de hemel bestudeerd werd: astrolabs (waaronder zeldzame Westerse exemplaren uit de 1 2de eeuw), astronomische klokken, en orrerieën (met inbegrip van de enige replica van het Dondi astrarium, waarvan het origineel verloren is). De toegang is gratis. Alle posters zijn tweetalig.

Geleide bezoeken zijn mogelijk, gespecialiseerde rondleidingen voor amateur astronomen ook. In september is er een voordracht gepland over het Antikythera mechanisme, en voor de kinderen zijn er aangepaste workshops voorzien.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

077

Komt ons DNA uit de ruimte ?

Harm Ikink

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat de oorsprong van het aards leven – op zijn minst voor een deel – in de ruimte ligt. NASA ving bijvoorbeeld tijdens de Stardust missie kleine ruimtedeeltjes op afkomstig van komeet Wild2. Daarop bleken aminozuren aanwezig.

Dat zijn de bouwstenen van eiwitten, de allesbepalende biomoleculen van ons leven.

Bron: NASA. Stardust is een onbemand ruimtevaartuig dat gelanceerd is op 7 februari 1 999 en landde op 1 5 januari 2006 om 1 0:11 UT. Op 2 januari 2004 vloog het langs de komeet Wild 2, deed daar metingen en maakte foto's. Het unieke van dit project was dat Stardust tijdens zijn vlucht interstellaire stofdeeltjes opving en later, tijdens de ontmoeting met Wild 2, losvliegende komeetdeeltjes, en het opgevangen materiaal terug bracht naar de aarde ten behoeve van nader onderzoek.

Naar de interstellaire stofdeeltjes wordt gezocht middels het citizen science-project Stardust@ home. Bron: NASA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

078

Artikel

079

17

01

02

03 04

06

08

18

23

09 11

13

12

24

10

19

22

31

35

34

36

16

15

32

14 07

20

21

28

33 29

05

30

26

27

37 38

25

Astro­links Ons land telt heel wat sterrenkundige (rood) en ruimtevaartgerichte (blauw) initiatieven.

Gaande van verenigingen voor jongeren en / of volwassenen, al dan niet in een overkoepelende structuur (VVS, CBAA of FFAAB), tot planetaria's en volkssterrenwachten (zwart). Private sterrenwachten, overkoepelende verenigingen en bedrijven in de ruimtevaartsector werden niet opgenomen in deze lijst.

Staat uw vereniging nog niet in deze lijst ? Breng ons dan snel op de hoogte via : redactie@ aegvzw.be. Wij zorgen dan dat uw gegevens worden opgenomen. Hoe nauwkeuriger deze pagina, hoe meer promotie we kunnen maken voor onze favoriete hobby !

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

West­Vlaanderen

01 - Astro Event Group vzw (Oostende) 02 - JVS Quasar (Oostende) 03 - Jeugdwerkgroep Ruimtevaart vzw (Brugge) 04 - JVS Vigilia (Brugge) 05 - Astronomische Vriendenkring (Harelbeke) 06 - Volkssterrenwacht Beisbroek (Brugge) 07 - Volkssterrenwacht AstroLAB Iris (Ieper) Oost­Vlaanderen

08 - Spacepage (Adegem) 09 - De Polderster (Assenede) 1 0 - Werkgroep Sterrenkunde Ugent (Gent) 11 - VVS Scheldeland (Lokeren) 1 2 - Antares (Sint Niklaas) 1 3 - Mercator (Bazel) 1 4 - JVS Sirius (Aalst) 1 5 - Volkssterrenwacht Armand Pien (Gent) Antwerpen

1 6 - VVS Brabantse Kouters (Londerzeel) 1 7 - Asterion (Wuustwezel) 1 8 - ASH Polaris (Herentals) 1 9 - Andromeda (Mol) 20 - VVS Cygni (Lille) 21 - Zonnewijzerkring Vlaanderen (Antwerpen) 22 - JVS Oberon (Hove) 23 - Kon. Sterrenkundig Genootschap Ant. (Antwerpen) 24 - Volkssterrenwacht Urania (Hove) Vlaams Brabant & Brussel

082

25 - Mercurius (Halle) 26 - Wega (Leuven) 27 - Sterrenwacht Altair (Zoutleeuw) 28 - Helios (Averbode) 29 - Astroclub Véga (Brussel) 30 - Koninklijk Planetarium (Brussel) 31 - Vlaamse Raket Organisatie (Mol)

32 - Preventie lichthinder (Leest) 33 - Volkssterrenwacht Mira (Grimbergen) Limburg

34 - Noorderkroon (Hamont-Achel) 35 - LVWS Aquila (Lommel) 36 - JVS Stella Videns (Hechtel-Eksel) 37 - JVS Descartes (Genk) 38 - Volkssterrenwacht Europlanetarium (Genk) Waals Brabant & Brussel

39 - Astroclub Véga (Bruxelles) 40 - Cercle des Amateur d'Astronomie (Waterloo) 41 - Club d'Astronomie d'Ottignies (Louvin la Neuve) 42 - Astro Kot (Louvin la Neuve) 43 - Centre de Culture Scientifique ULB (Bruxelles) Luik

44 - Groupe Astronomie de Spa (Spa) 45 - Société Astronomique de Liège (Liège) Namen

46 - Astronamur (Namur) 47 - Cercle Astronomique Mosan (Dinant) Henegouwen

48 - Cercle Astronomique de Tournai (Tournai) 49 - Cercle Astronomie Olympus Mons (Mons) 50 - Cercle d'Astronomie Tycho (Mons) 51 - Cercle Scientific de Charleroi (Charleroi) 52 - Astro Laïka (Florenne) 53 - C.D.P.A. (Sivry) Luxemburg

54 - Astronomie Centre Ardenne (Neufchâteau)