Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw - Redactie@aegvzw.be - www.aegvzw.be - Jaargang 7 - September 2012
Editoriaal
Guidestar | 09-2012
Patrick Jaecques
Leven op Mars, en hier...
002
Info - Patrick Jaecques is, naast grafisch vormgever en hoofdredacteur van dit magazine, ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de diverse hemelse wonderen...
Foto - Nieuw onderzoek met ESO’s Very Large Telescope (VLT) heeft uitgewezen dat de meeste zeer heldere, zware sterren, die bepalend zijn voor de evolutie van een sterrenstelsel, niet alleen zijn. Bijna driekwart van deze sterren – veel meer dan tot nu toe gedacht – blijkt een nabije begeleidende ster te hebben. Verrassend genoeg ondergaan de meeste van deze paren ook ontwrichtende interacties, zoals massa-overdracht van de ene ster naar de andere. Bron: ESO.
Toen ik enkele weken geleden op het uiteinde van het Westerstaketsel in Oostende stond voor het geven van een praktijkgerichte openluchtvoordracht over meteoren, kreeg ik nadien opnieuw de vraag die mij blijkbaar al ruim een kwart eeuw lang blijkt te achtervolgen : wat is nu eigenlijk het nut van ruimtevaart?
het nog steeds niet te weten. Ik kan mij stilaan inbeelden dat de man in de straat niet alleen al lang heeft afgehaakt, maar zich vooral begint af te vragen of al die kostelijke tuigen het geld eigenlijk wel waard zijn.
Daarom denk ik dat de ruimtevaartsector, zeker wat betreft het planetenonderzoek, dringend een andere PR-mentaliteit dient aan te kweken. En alhoewel ik over het antwoord al lang niet En niet steeds de ondertussen al ietwat versleten meer hoef na te denken bleek ik toch even te filosofische kaart dient uit te spelen of leven ooit aarzelen. Want geef toe dat het zelfs ons, fans kon ontstaan op andere planeten en/of er nog van het eerste uur, begint op te vallen dat bij steeds ergens aanwezig blijkt te zijn. Want elke lancering van een tuig naar de Maan, Mars terwijl we miljoenen aan het uitgeven zijn naar of verder steeds maar weer dezelfde doelde zoektocht naar leven elders laten we het stellingen naar voor worden gebracht, namelijk leven hier wat aan zijn lot over. Er verdwijnen de zoektocht naar water en/of leven. Waar op jaarlijks vele soorten. Wat inderdaad, ook zonder zich zeker niets verkeerd mee is. Integendeel de menselijke activiteit, een typische evoluzelfs. Maar ik vraag mij af welke concrete tionaire realiteit blijkt te zijn. Maar toch stoort gegevens die vele eerder gelanceerde tuigen, het mij. Maar hoe zou ik het dan aanpakken ? gaande van sondes tot heuse rovers, dan Wel, laten we eerlijk en vooral praktisch zijn! We eigenlijk al verzameld hebben. Er is natuurlijk het hebben nood aan grondstoffen. technische aspect van het En steeds meer van die grondbouwen, lanceren en sturen van stoffen beginnen zeldzaam te een tuig door de immense en worden. We kunnen dus niet vooral ongastvrije ruimte. En "There is nothing so far anders dan, in een toekomst dan moet je dit dan ook nog in removed from us to be waar we onze moderne technoeen baan om een planeet, maan beyond our reach, or logie willen behouden, deze te of asteroïde brengen en er soms so far hidden that we gaan zoeken op de Maan. Of zelfs op landen. Wat op zich cannot discover it." verder. Maar dat is wellicht nog inderdaad al een bijzondere minder 'sexy' dan de zoektocht prestatie is. En daar hebben we naar het antwoord op zeker, wetenschappelijk gezien, filosofische vragen. Spreek dus heel wat van opgestoken. Maar een andere aspect van de de vraag blijft of we eigenlijk al menselijke natuur aan: het concrete antwoorden hebben Rene Descartes avontuurlijke, uitdagende en gevonden op de vraag die vooral het leuke. Neem een eigenlijk het doel was van de ballon tot aan de grenzen van missie? de atmosfeer. En duik er desnoods van af. Of mik hoger en neem een raketvliegtuig waar je Zo is één van mijn oudste herinneringen, uit lekker, in gewichtloze toestand, kan genieten midden jaren '70, de landing van de beide van een uniek panorama. Of van elkaar. Want Vikings op de rode planeet. Waar men toen al zelfs de seksindustrie ziet wel wat in deze op zoek ging naar sporen van leven. Maar de vluchten… Breng dus de reisindustrie, één van drie speciaal daarvoor ontwikkelde experide grootste economische actoren in de wereld, menten brachten helaas geen eenduidig op die nieuwe ideeën, en de rest, zoals de antwoord. En wat blijkt? Ondanks de grote wetenschappelijke of filosofische aspecten, technische en wetenschappelijke vooruitgang, zullen snel genoeg volgen... en een resem sondes en rovers later, blijken we
Inhoudelijk 04 - Toekomstige raketten (1/3). 07 - Kortnieuws - Sterrenkunde. 10 - Een eigen sterrenwacht. 11 - Kibbelende klimaatsceptici. 12 - Rubriek - European Southern Observatory (ESO). 14 - Een draaiend wolkendek. 15 - Rubriek - Nieuw in de boekenkast... 16 - Rubriek - Astrofoto van de maand. 19 - Kortnieuws - Sterrenkunde. 20 - Rubriek - Lancering in de kijker - Proton raket slaagt niet in z'n missie. 22 - StarNights - Terugblik van een tevreden bezoeker... 24 - Rubriek - Observatoria wereldwijd - 0,76 m Grande Lunette. 29 - Kortnieuws - Ruimtevaart. 30 - Seks in de ruimte ? Is het eigenlijk mogelijk ? 31 - Rubriek - Lanceeroverzicht van de maand. 32 - Rubriek - Amateurastronoom in de kijker - Franky Dubois. 34 - Rubriek - Woord van de maand - ... 37 - In event of Moon disaster 39 - Kortnieuws - Klimatologie. 40 - Rubriek - Space History - Atlantis STS-45 (1) 47 - Olympische spelen vanuit de ruimte. 49 - Kortnieuws - Sterrenkunde. 50 - Erik Verlinde plaatst zwaartekracht op de helling ... 52 - Rubriek - European Space Agency (ESA). 54 - ESA BIC Flanders doet een oproep. 56 - Rubriek - Het AEG nieuws. 59 - Kortnieuws - Sterrenkunde. 60 - Rubriek - Hemelkalender. 65 - Neil Armstrong - Eerste man op de Maan overleden. 66 - Een asterisme door de bril van mythe en wetenschap (3/3). 69 - Kortnieuws - Ruimtevaart. 70 - Rubriek - Sateria onder de sterren. 73 - Werkgroep kijkerbouw - Buitenkans voor jongeren !
Kris Christiaens Div. / Redactioneel Emmanuel Fabel Elmaar Veerman ESO / Rodrigo Alvarez Prof. Dr. A.J. van Loom Redactioneel Jens Hackman Div. /Redactioneel Kris Christiaens Luc Wouters Philip Corneille Div. /Redactioneel Caroline Hoek Kris Christiaens Philip Corneille Dirk Devlies Redactioneel Div. /Redactioneel Danny van Hoecke ESA / Redactioneel Redactioneel Elmaar Veerman ESA / Redactioneel Kris Christiaens Div. /Redactioneel Redactioneel Marc van der Sluys Kris Christiaens Marc Trypsteen Div. / Redactioneel Filip Feys Jean-Pierre Grootaerd
Informatief Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF, Flash en iPad bestand, is een non-profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek.
De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrieken worden onderhouden door Philip Corneille, Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan via redactie@aegvzw.be.
Er is een samenwerkingsverband met diverse websites. Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de diverse sponsoren kunnen we deze digitale publicatie gratis verspreiden. Deze digitale publicatie is volledig ontworpen met gratis open-source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.
Ook een enthousiaste lezer van ons magazine? Steun ons dan door lid te worden van onze dynamische vereniging. Het lidgeld, op jaarbasis, bedraagt slechts 15,00 euro. Alvast van harte dank !
Guidestar | 09-2012
De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze digitale publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens
heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.
De 'deadline' ligt steeds vast op de 25e van de maand !
De Astro Event Group vzw, kortweg AEG, is een non-profit sterrenkundige vereniging voor volwassenen uit Oostende die geĂŻnteresseerd zijn in sterrenkunde, klimatologie en / of ruimtevaart. Iedereen met passie voor deze boeiende wetenschappelijke takken is er van harte welkom. Van absolute beginner tot ervaren amateursterrenkundige en dit voor een boeiende, leerrijke en vooral gezellige beleving van z'n hobby. Ook wie niet in de ruime omgeving van Oostende woont heeft er baat bij om lid te worden. Want de vereniging staat ook in voor een resem andere realisaties. Van de diverse boeiende websites, tentoonstellingen, voordrachten, uitstappen, de jaarlijkse StarNights en Space Night evenementen tot dit uitvoerige magazine. Kortom, steun onze vereniging en stort vandaag nog 15,00 euro (of meer) op rekening nummer IBAN: BE84 9730 0675 3759 / BIC: ARSPBE22 met vermelding van "lidgeld" alsook uw naam, adres en e-mail. Wij danken u alvast voor uw steun !
Info - Neil Alden Armstrong, 5 augustus 1930 – 25 augustus 2012, was een Amerikaans testpiloot en astronaut. Hij zette op 21 juli 1969 om 02.56.20 u (UTC) als eerste mens voet op de maan, 15 minuten later gevolgd door Buzz Aldrin.
003
Hoofdartikel
Kris Christiaens
Toekomstige raketten: L ib e r t y ( 1 / 3 ) Foto - Liberty is een creatie van Alliant Techsystems (ATK). ATK biedt niet alleen een raket maar ook een bijbehorende capsule voor astronauten en cargo. Dit is al de vijfde Amerikaanse firma die bezig is met het bouwen van een commerciële taxi dienst voor NASA. Meer informatie : www.libertyspace.us
Liberty
In de nabije toekomst verschijnt een opvallend nieuw lanceermiddel in de wereld van de ruimtevaart. De raket kreeg de naam ‘Liberty’ en is een creatie van de Amerikaanse en Europese bedrijven Alliant Techsystems (ATK) en Astrium. Het ontwerp achter de Libertyraket steunt op bestaande hardware en technologie en giet elementen van bestaande raketten in een nieuw jasje. Zo bestaat de Liberty-raket uit een Solid Rocket Booster die gebruikt werd bij de Amerikaanse Space Shuttles en een rakettrap afkomstig van Europa’s krachtige Ariane 5 draagraket. Doordat de twee bedrijven al een jarenlange ervaring hebben in de ruimtevaart en men geen nieuwe technologieën moet ontwikkelen, kan de Liberty-raket vrij snel gebouwd en getest worden waardoor dit lanceermiddel ongetwijfeld een geduchte concurrent wordt van andere commerciële ruimtevaartbedrijven.
Guidestar | 09-2012
Een combinatie van succesvolle technologie
004
De Liberty-raket is dus een combinatie van bestaande hardware. Zo gebruikt men als onderste rakettrap een op vaste brandstof werkende Solid Rocket Booster (SRB). Deze krachtige raketten dienden bij de Space Shuttles als hulpraketten en worden al sinds het begin van het Space Shuttle programma ontwikkeld en gebouwd door het Amerikaanse bedrijf Alliant Techsystems (ATK). Het enige verschil tussen de SRB die men gebruikte bij de Space Shuttles en de Liberty is dat de nieuwe Liberty-raket zal uitgerust worden met een vijf-segments SRB in plaats van een vier-segments versie. Bovenop de Solid Rocket Booster bevestigt men een onderste rakettrap van een Europese Ariane 5 draagraket (de zogenaamde EPC). Deze rakettrap wordt gebouwd door Astrium en beschikt over een krachtige Vulcainmotor die wordt aangedreven door zuurstof en waterstof. In het begin zal de bovenste rakettrap voor de Liberty gebouwd worden bij Astrium in Europa maar eenmaal de vraag naar dit nieuwe lanceermiddel groot genoeg is, zal men de productie verhuizen naar de Verenigde Staten. De combinatie van beide raketten zorgt ervoor dat de nieuwe Libertyraket een vracht tot 20,1 ton in een lage baan om de Aarde moet kunnen brengen. Deze vracht kan zowel bestaan uit een satelliet alsook uit een bemand ruimtetuig. Zo heeft ATK in mei 2012 bekendgemaakt dat de Liberty-raket, indien men dit wil, zal uitgerust worden met een zelf ontwikkelde ruimtecapsule. Het ontwerp voor dit nieuwe bemande ruimtetuig is gebaseerd op dat van de Composite Crew Module (CCM) dat in 2009 en 2010 was ontstaan uit een samenwerking tussen NASA en de industrie waaronder ook ATK. Zoals de naam al zegt, zal deze nieuwe
ruimtecapsule vooral bestaan uit composiet dat zeer sterk is en het grote voordeel heeft veel lichter te zijn dan metaal. Om ruimtevaarders aan boord van de Liberty in veiligheid te brengen tijdens mogelijke lanceerproblemen kunnen ze rekenen op het Max Launch Abort System (MLAS) ontsnappingssysteem. MLAS is een soort kegel die men over de bemande ruimtecapsule plaatst. Deze beschermingskegel beschikt over vier, op vaste brandstof werkende, raketmotoren die de ruimtecapsule losrukken van de raket tijdens eventuele problemen gedurende de eerste minuten van de lancering. Met de komst van het bemande ruimtetuig en de Liberty-raket hopen ATK en Astrium een geduchte concurrent te kunnen worden van opkomende bedrijven als SpaceX die eveneens plannen hebben om mensen in de ruimte te brengen met een zelf ontworpen ruimtetuig. De eerste lancering van een onbemande Liberty kan al in 2013 plaatsvinden. Volgens ATK en Astrium moet het mogelijk zijn om in 2015 al de eerste ruimtevaarders in de ruimte te brengen met deze nieuwe raket. Grote interesse door NASA
Het Liberty-concept maakte ook deel uit van fase 2 van het Commercial Crew Development (CCDev) programma van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. Dit programma werd door het stopzetten van het Space Shuttle programma door de Amerikaanse overheid in het leven geroepen om private ruimtevaartbedrijven nauwer te betrekken bij bemande ruimtevaart en de ontwikkeling van nieuwe bemande ruimtetuigen. Het CCDev programma zelf wordt geleid door NASA’s Commercial Crew and Cargo Program Office (C3PO). Op 13 september 2011 liet NASA tijdens een persconferentie weten dat het met ATK en Astrium een zogenaamd ‘Space Act Agreement’ (SAA) had afgesloten. Hierin stond te lezen dat NASA zou meewerken aan de verdere ontwikkeling van het ‘Liberty Transportation System’ in het kader van de tweede fase van het Commercial Crew Development (CCDev) programma. In tegenstelling tot andere voorstellen of projecten afkomstig van private bedrijven als SpaceX en Boeing hangt er aan de samenwerking tussen Liberty en NASA geen financiële overeenkomst vast. Zo zal NASA het Liberty-project niet financieel sponsoren maar wel bijstaan op technologisch vlak. Om het ‘Liberty space transportation’ concept nog aantrekkelijker te maken, maakte ATK op 3 juli 2012 bekend dat het zowel zeven ruimtevaarders alsook nog eens 2,2 ton aan vracht naar het ISS kan brengen tijdens één missie. Om dit te realiseren zal de Liberty raket, naast een bemande ruimtecapsule, ook nog eens voorzien worden van een cargomodule. Door beide te combineren
Guidestar | 09-2012
005
Foto - Niettegenstaande ATK zich sterk maakt ook andere bemande ruimteschepen in de ruimte te kunnen lanceren, koos ATK ook voor een nieuwe capsule. Het ruimteschip is gebaseerd op het Composite Crew Module (CCM)project. Het CCM was in 2009/10 een gezamenlijk project tussen NASA en de industrie waaronder ATK. De module staat in NASA's Langley Research Center en bestaat uit composiet. Composiet is een materiaal dat is opgebouwd uit verschillende componenten. Vaak worden hiermee vezelversterkte kunststoffen bedoeld.
tijdens één ruimtevlucht neemt het Liberty project een enorme voorsprong op zijn directe concurrenten aangezien deze enkel mensen of vracht in de ruimte kunnen brengen.
Meer informatie : www.libertyspace.us
Foto - Liberty gelijkt sterk op Ares 1. Ares 1 was een draagraket uit het project Constellation, die eenmaal gelanceerd is geweest op 28 oktober 2009. De eerste trap bestaat uit een vijftal segmenten van de Solid Rocket Booster van het Space Shuttle systeem. De bovenste trap bestaat uit de Core stage of EPC van de Europese Ariane V raket.
Guidestar | 09-2012
Meer informatie : www.libertyspace.us
006
Het ontwerp van de cargomodule zal afgeleid worden van dat van de Multi-Purpose Logistics Module (MPLM) die gebruikt werd tijdens het Space Shuttle programma. Eenmaal de bemande Liberty ruimtecapsule zich zal vastgehecht hebben aan het ISS zal men de cargomodule door middel van een robotarm eveneens vasthechten aan het ruimtestation waarna de ISS-bewoners deze kunnen betreden. Door deze extra vrachtruimte aan de Liberty ruimtecapsule zal men het ISS verder kunnen uitbreiden met nieuwe wetenschappelijke apparatuur en experimenten.
Geen geld van NASA
Maar ondanks alle mooie plannen werd het Liberty-project in augustus 2012 niet gekozen als één van de lanceermiddelen waarvan de ontwikkeling zou gesponsord worden door NASA in het kader van het Commercial Crew Integrated Capacity (CCiCAP) programma. Dit CCiCAP-programma is ook gekend als ‘fase 3’ van het Commercial Crew Development (CCDev) programma. Enkel bedrijven die een compleet ‘end-to-end design’ konden afleveren aan NASA zouden geselecteerd worden. NASA koos er uiteindelijk voor om de 900 miljoen dollar van het CCiCAP-programma te verdelen onder Boeing, SpaceX en Sierra Nevada Corporation die eveneens Amerikaanse ruimtevaarders in de ruimte willen brengen met hun CST-100/Atlas 5, Dragon / Falcon9 en Dream Chaser / Atlas 5 commerciële ruimtetuigen en bijhorende raketten. Voor ATK was dit een enorme tegenvaller aangezien het bedrijf in de weken voor het bekendmaken van de geselecteerde bedrijven nog een heuse mediacampagne had opgezet. Ondanks deze financiële tegenvaller liet gewezen NASA-astronaut en ATK Liberty manager Kent Rominger weten dat het Liberty-project ook zonder CCiCAP financiering zal worden verdergezet. In tegenstelling tot de eerste plannen, waarbij men de Liberty-raket al in 2014 een eerste maal wou testen, zal de verdere ontwikkeling zonder CCiCAP geld echter wel vertraging oplopen.
Guidestar | 09-2012
007
Kortnieuws Volgens Duitse wetenschappers zal de aanblik van de nachtelijke hemel de komende jaren drastisch veranderen. Dat komt door het toenemende gebruik van LED-straatverlichting, dat tot gevolg heeft dat de nachthemel steeds blauwer wordt. Nu speelt deze 'lichtvervuiling' zich nog voor een belangrijk deel af in het rode deel van het spectrum. De verandering van kleur is niet de enige verandering die optreedt. Omdat blauw licht in de aardatmosfeer sterker wordt verstrooid dan rood licht, zal de heldere nachthemel met name in het zenit (het punt recht boven de waarnemer) en in de richting van de lichtbronnen duidelijk minder donker worden. De onderzoekers pleiten voor meer onderzoek naar de gevolgen van het veranderende lichtpatroon, bijvoorbeeld voor nachtdieren. Daarnaast zouden overheden ervoor moeten zorgen dat de LED-lampen geen licht omhoog stralen en zo min mogelijk blauw licht produceren. Bron: NU / 02-08-2012. Amerikaanse astronomen hebben onderzocht wat er gebeurt als een planeet die net als de aarde uit gesteente bestaat, begint te verdampen. De resultaten van het onderzoek kunnen worden gebruikt om te voorspellen welke samenstelling de atmosfeer van zo'n planeet kan hebben als deze op kleine afstand om zijn moederster cirkelt. Het onderzoek richtte zich op de zogeheten superaardes - planeten die een slag groter zijn dan de aarde, maar wel grotendeels uit gesteenten bestaan. De afgelopen jaren zijn verscheidene superaardes ontdekt die op zó'n kleine afstand om hun ster cirkelen, dat hun oppervlakken heet genoeg zijn om gesteente te laten smelten. Computerberekeningen hebben nu laten zien dat de damp die daarbij vrijkomt, voornamelijk uit stoom en kooldioxide zal bestaan, aangevuld met kleinere hoeveelheden van andere gassen, waaruit de mineralogische samenstelling van de planeet zelf kan worden afgeleid. Zo zou de aanwezigheid van methaangas en ammoniak erop wijzen dat de planeet ongeveer dezelfde samenstelling heeft als onze aarde kort na haar ontstaan. En zwaveldioxide zou duiden op een samenstelling als die van de planeet Venus. Bij temperaturen van meer dan 1400 graden zou de planeetatmosfeer ook siliciummonoxide bevatten. 'Koudefronten' in zo'n exotische atmosfeer zouden tot condensatie van dat siliciumoxide kunnen leiden, waardoor het kiezels gaat regenen. Bron: NU / 03-08-2012.
Vorig jaar ontdekten astronomen dat een rustig zwart gat in de kern van een ver sterrenstelsel een uitbarsting vertoonde, nadat het een ster aan flarden had getrokken. Uit nader onderzoek is nu gebleken dat een karakteristiek röntgensignaal dat in de dagen na de uitbarsting werd waargenomen, afkomstig is van materie die op het punt stond om in het zwarte gat te vallen (Science, 3 augustus). Het karakteristieke signaal, dat een quasi-periodieke oscillatie of QPO wordt genoemd, is een kenmerkende eigenschap voor de schijf van hete materie die een zwart gat vaak omringt. Zo'n QPO is al bij verscheidene 'kleine' zwarte gaten waargenomen, maar bij het miljoenen zonsmassa's zware zwarte gat in de kern van een sterrenstelsel was zo'n signaal tot nu toe maar één keer eerder gezien. De vorig jaar waargenomen röntgenuitbarsting speelde zich af in een sterrenstelsel dat op een afstand van 3,9 miljard lichtjaar in de richting van het sterrenbeeld Draak staat. Een reconstructie van de gebeurtenissen die zich in de kern van dat stelsel hebben afgespeeld, laat zien dat een ster te dicht in de
buurt van het centrale zwarte gat is gekomen en uiteen werd getrokken. Een deel van zijn gas viel naar het zwarte gat en vormde een schijf daaromheen. Als heet gas vanuit het binnenste deel van zo'n schijf naar het zwarte gat toe spiraalt, bereikt het een punt dat de 'binnenste stabiele cirkelbaan' wordt genoemd. Voorbij dat punt valt het gas onherroepelijk het zwarte gat in. Maar vóór het zover is, hoopt de materie zich een tijdje op in die binnenste cirkelbaan. Het zich verzamelende gas wordt enorm heet en zendt enorm veel röntgenstraling uit. De intensiteit van deze röntgenstraling is niet constant, maar vertoont min of meer regelmatige variaties: de QPO. In dit geval vertoonde de QPO een cyclus van drieënhalve minuut, waaruit kan worden afgeleid dat het gas van de onfortuinlijke ster het zwarte gat tot op minder dan tien miljoen kilometer was genaderd. Daarmee kan de variërende röntgenstraling echt als de laatste doodskreet van de ster worden beschouwd. Bron: NU / 03-08-2012.
Japanse astronomen hebben geconstateerd dat de explosiewolk van een supernova een klonterige vorm heeft. Dat is in strijd met het zogeheten bipolaire scenario, waarbij de meeste energie langs de rotatie-as van de ontploffende ster ontsnapt. Sterren zwaarder dan acht zonsmassa's beëindigen hun relatief korte bestaan met een enorme explosie, die supernova wordt genoemd. Hoe die explosie precies verloopt, was lange tijd onduidelijk. Computerberekeningen lieten twee mogelijkheden open: de bipolaire variant, waarbij de rotatie van de ontploffende ster een belangrijke rol speelt, en de klonterige variant, die door convectie wordt aangedreven. Omdat de meeste supernovaexplosies zich afspelen in sterrenstelsels op afstanden van honderden miljoenen lichtjaren, kan hun vorm niet rechtstreeks worden waargenomen. De Japanse astronomen hebben de vorm van een aantal supernova's nu echter weten vast te stellen door naar de zogeheten polarisatie van het supernova-licht te kijken - de wijze waarop de lichtgolven georiënteerd zijn. Bij een bipolaire explosie zou het licht één polarisatierichting moeten vertonen, bij een klonterig verlopende explosie een mengsel van verschillende polarisatierichtingen. Waarnemingen van twee supernova-explosies met de Subaru-telescoop op Hawaï laten nu zien dat beide het klonterige scenario hebben gevolgd. Eerder waren al vier andere supernova's op deze manier onderzocht en ook drie van deze verliepen klonterig. Bron: NU / 0308-2012. Wetenschappers hebben in het arctische deel van Canada een nog bekende inslagkrater ontdekt. De sterk verweerde structuur op het schiereiland Prince Albert is ongeveer 25 kilometer groot en meer dan honderd miljoen jaar oud. De krater dook eigenlijk al twee zomers geleden op bij een helikopterzoektocht naar bodemschatten. Het verwerken van de geologische gegevens heeft bijna twee jaar in beslag genomen. De Prince Albert-krater is de dertigste die op het grondgebied van Canada is aangetroffen. Alles bij elkaar zijn op aarde nu meer dan 180 van deze kraters aangetroffen. Het onderzoek van deze oude geologische structuren levert niet alleen kennis op over de tektonische processen die de aardkorst 'verversen', maar ook over de frequentie waarmee planetoïden op aarde inslaan. Bron: NU / 08-08-2012. Meer up-to-date nieuws : www.spacepage.be
Van september 1944 tot eind maart 1945 werd België bestookt met V2 raketten, vooral Antwerpen kreeg het zwaar te verduren. Meer dan 1600 V2's werden afgevuurd vanaf mobiele lanceerinstallaties in Duitsland en Nederland, maar niet alle tuigen bereikten hun doel. Na een verhaal van mijn vader, dat zich afspeelde in de na-oorlogse Kempen, is mijn interesse in de V2 als het ware geëxplodeerd. Als lid van ASH-Polaris en fervente ruimtevaartliefhebber was dit niet meer dan logisch. En zo is het idee ontstaan om zoveel mogelijk inslagzones en sporen te zoeken in België. Deze voordracht beschrijft de zoektocht door het internet, archieven, ooggetuigen en (voorlopige) resultaten van dit stukje geschiedenis over de grootvader van de moderne ruimtetuigen." Datum - Vrijdag 7 september 2012. 20.30 uur t/m 22.30 uur. Toegang: GRATIS. Locatie - Openbare bibliotheek Kris Lambert, Wellingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B).
Guidestar | 09-2012
Voordracht : V2's in België door Gino van Lommel
007
Artikel
Emmanuel Fabel
Een eigen sterrenwacht Foto - Mijn oprechte dank gaat naar mijn zoon Jonas, mijn twee schoonzoons Jeroen en Nard, neef Thijs, Robtics en Gary Walker en natuurlijk aan mijn echtgenote Katrien voor de steun in dit project. Nu wachten op een heldere nacht om de sterrenwacht in te huldigen... Meer informatie : www.robtics.be
Ik denk dat een eigen sterrenwacht in de tuin, toch voor verschillende amateur astronomen een ultieme droom is. Het regelmatig buiten zetten en terug binnen zetten van de telescoop, vooral wanneer deze nogal aan de zware kant is, is niet zo evident. Zo’n 13 tal jaren geleden kocht ik mij bij Brico een metalen huisje van 3m op 3m. Het was een heel goedkoop metalen huisje. Nadat dit huisje was geleverd, kwam ik tot de ontdekking dat dit helemaal geen goed idee was. Het was een heel onstabiel en heel lichte constructie, die helemaal niet geschikt was om als sterrenwacht dienst te doen. De moed zakte in mijn schoenen, maar met de hulp van een bevriend amateur astronoom en een handige broer, konden wij van dat gammele huisje een sterrenwacht maken met afrolbaar dak. De meest gebruikte constructie bij amateur astronomen.
Guidestar | 09-2012
Maar nu, na al die jaren gebruik, begon dit gebouwtje toch voor problemen te zorgen. Vooral het dak begon te rotten. Nu kwam de grote vraag, herstellen of een nieuwe sterrenwacht plaatsen? Ik had niet veel zin om terug een soort tuinhuisje te kopen en aan te passen als sterrenwacht. Op de site van Rob Lefeber (www.robtics.nl) vond ik een aantal sterrenwachten, waaronder ook een volledig aangepast tuinhuis. Maar mijn droom was altijd een koepel geweest en bij Robtics kon me zo’n koepel bestellen. Dus na lang beraadslagen besliste ik om een koepel te plaatsen. Lang heb ik getwijfeld om alleen de koepel te bestellen en mijn oude sterrenwacht, zonder dak, als basis te gebruiken. Maar bij het uiteindelijk afbreken van de oude sterrenwacht, was ik toch blij dat ik het niet gedaan had. Het metalen geraamte van de oude sterrenwacht was ook al in verre staat van ontbinding. Dus bestelde ik op 20 februari 2012 bij Robtics een volledige sterrenwacht met koepel van de firma Pulsar Observatories (www.pulsarobservatories.com) uit Engeland.
010
Na drie maanden wachten werd de sterrenwacht geleverd. Onmiddellijk werd het grote pakket (ong. 200 kg zwaar) uitgepakt om te kijken of alle onderdelen aanwezig waren. Alle onderdelen werden achterin de tuin op het grasveld gelegd, klaar om de volgende week te assembleren. Alle onderdelen, klein en groot ware perfect verpakt en gemerkt.
Dinsdag 30 mei 2012 werd aan de assemblage begonnen. Eerst werden de 4 muren samen gevoegd, waterdicht gemaakt met de bijgeleverde silicone en op hun plaats gezet op de betonnen ondergrond. Daarna werd de koepel geassembleerd en op de muur geplaatst. Alles ging zeer vlotjes, met de Engelse handleiding en de steun van Gary Walker, de managing director van Pulsar observatories. Toen kwam de ultieme test, draait de koepel zo zachtjes en gemakkelijk als
in het filmpje van Pulsar Observatories op Youtube. Test was uiteindelijk meer dan geslaagd. Nu alleen de afdichting met silicone en de telescoop kon terug op zijn vertrouwde plaats. Alleen nog de elektriciteit aansluiten en de rubberen tegelvloer en de sterrenwacht was helemaal klaar. Hoe het allemaal begon...
Mijn interesse in de astronomie is begonnen zo’n 43 jaar geleden. Zoals zo veel jongens en meisjes in die tijd zaten wij aan het televisietoestel gekluisterd om de eerste maanlanding mee te maken. Eerst was er de interesse in ruimtevaart, maar nadien ging dit over in sterrenkunde. Mijn eerste telescoop was in feite maar een uitschuifbaar verrekijker zoals Piet Piraat er eentje heeft. Mijn ouders kochten die in een optiekzaak in Blankenberge. In het vakantiecentrum “Duinse Polders keek ik voor de eerste keer naar de maan. Ik was toen 13 jaar. Toen ik wat ouder werd en tijdens de vakantie mocht werken als jobstudent, kon ik eindelijk genoeg sparen voor een eerste echte telescoop. Groot was mijn ontgoocheling toen ik de prijzen zag van een echt telescoop. Ik verdiende in die tijd 40 bfr per uur om in de warme serre van een bloemist azalea’s uit te planten en met mijn zuur verdiende centjes ging ik naar Optiek Jo Diericks in Gent om een Polarex refractor aan te schaffen. Het enige wat ik kon kopen was een tweedehands 40mm azimutale kijker. Maar ik had een echte telescoop. Nu nog aan mijn ouders vragen of ik een eigen sterrenwacht zou mogen hebben. Mijn vader plaatste een klein houten huisje in de tuin met een afneembaar dak en een betonzuil. Het huisje heeft er toch een 6 tal jaren gestaan, tot een hevige rukwind het dak er af blies en al mijn foto’s van de NASA en mijn telescoop verwoeste. Nadien kocht ik mij een 75 mm reflector, maar het merk weet ik niet meer.
Door het lezen van een boek van Chriet Titulaer, werd ik in die tijd ook lid van de JVS/VVS. Later richtte ik de JVS kern IO op in Merelbeke. Maar doordat verschillende leden afhaakten door verdere studies of verplichte legerdienst, werd JVS kern IO ten grave gedragen. Na mijn legerdienst trad ik in het huwelijk en kocht mij een 112 mm Viking Newton telescoop in een optiekzaak in Roeselare, want ik was ondertussen verhuist naar West-Vlaanderen. Met die telscoop heb ik ongeveer 20 jaar waargenomen, maar door papa te worden, werd het waarnemen wat op de achtergrond geduwd. Met de komst van komeet Hyakutake kocht ik mij een Meade 8inch LX50 Smith Cassegrain telescoop en plaatste een sterrenwacht in mijn tuin en deze werd dus onlangs afgebroken om te laten vervangen door een Koepel. Nu heb ik dus een koepel in mijn tuin met een Celestron C9.25 op een Skywatcher EQ6 pro montering.
Artikel
Kibbelende klimaatsceptici
Klimaatsceptici - zo noem ik voor het gemak de hele, zeer diverse gemeenschap van mensen die zich niet neerleggen bij de belangrijkste conclusies in de wetenschappelijke literatuur over klimaatverandering – hebben het moeilijk. De Verenigde Staten, brandpunt van de klimaatdiscussie, zucht onder ongekende hitte en droogte, waardoor het geloof in klimaatverandering sterk is toegenomen. ‘Voormalig scepticus’ Richard Muller komt met resultaten die andermaal bewijzen dat de aarde snel is opgewarmd, door de mens. En Anthony Watts, een van de voormannen van de klimaatsceptische beweging, gaat hard onderuit met zijn langverwachte eigen temperatuuronderzoek. Muller, die zijn sporen verdiend heeft als natuurkundige, werd aanvankelijk omarmd in kringen van klimaatsceptici. Hij was namelijk zeer sceptisch over het idee dat de wereld opwarmde en dat de voornaamste oorzaak daarvan bij de mens gezocht moest worden. Klimaatwetenschappers vertrouwde hij niet, en hij sprak lovend over Watts, die felle kritiek had op de manier waarop temperatuurmetingen in de VS werden uitgevoerd. Muller besloot zelf onafhankelijk klimaatonderzoek te gaan doen. Hij zette het meteen groot op: zijn Berkeley Earth Surface Temperature (BEST) project was erop gericht alle bestaande metingen te verwerken tot een betrouwbare grafiek van de temperatuur aan het aardoppervlak. Een belangrijke sponsor was de Charles Koch Foundation, een van de grootste financiers van organisaties die twijfel zaaien over klimaatverandering.
Wat de peer review betreft heeft Watts wel een punt. In de wetenschap tellen resultaten pas echt mee als ze officieel zijn gepubliceerd – en zelfs daarna blijft gegronde kritiek altijd mogelijk. Muller schiet dus te vroeg, en dat zijn paper na ruim een jaar nóg niet is geaccepteerd, geeft te denken. Maar in zekere zin is hij ook veel te laat, want de eisen voor een goed klimaatartikel liggen tegenwoordig hoog. Er is immers al veel bekend. Klimaatonderzoeker Michael Mann schreef op zijn facebookpagina: ‘Mullers aankondiging van vorig jaar dat de aarde inderdaad opwarmt, bracht hem op het niveau waar de wetenschappelijke gemeenschap was in de jaren tachtig. Zijn aankondiging van deze week dat de opwarming alleen verklaard kan worden door menselijke invloeden, brengt hem op het niveau waar de wetenschap was in het midden van de jaren negentig. Met dit tempo zou het maar een paar jaar duren voordat Muller bij het niveau van de huidige stand van de klimaatwetenschap is aangeland!’ Intussen zet Anthony Watts zijn geloof-waardigheid nog verder op het spel door met twee maten te meten. Want zelf komt hij, nu zijn voormalige medescepticus met zijn ‘bekering’ het nieuws zoekt, plotseling met eigen resultaten. Ineens is daar de uitkomst van een project waar hij al vijf jaar aan werkt: Surface Stations. Hij claimt in een persbericht dat de helft van de geobserveerde opwarming in de Verenigde Staten niet echt is, maar te wijten aan verkeerde plaatsing van weerstations. Zoals gepreciseerd in zijn paper, dat nog niet aan peer review is onderworpen. Conservatieve media pikten het nieuws desondanks gretig op. Maar al binnen een paar dagen blijkt dat er stevige kritiek op het artkel is, zelfs van een van de medeauteurs en van Roger Pielke sr, eveneens een bekend klimaatscepticus. Belangrijkste struikelpunt: Watts heeft verzuimd rekening te houden met veranderingen in het tijdstip van de dag waarop de temperatuur is afgelezen. Wanneer hij dat wel doet, zou het hele verschil met de officiële temperatuurgrafieken wel eens kunnen verdampen.
Foto - Smog is luchtvervuiling die in een bepaalde periode opeens sterk toeneemt. We spreken dan van smogepisoden. Het woord smog is een combinatie van de Engelse woorden smoke en fog. Letterlijk vertaald betekent smog: door rook en uitlaatgassen vervuilde mist. De stoffen die invloed hebben op het ontstaan van smog zijn vooral ozon en fijn stof en in mindere mate stikstofdioxide en zwaveldioxide. Deze smogepisoden kunnen een paar dagen tot enkele weken duren. In Nederland gebruikt men de term smog als er meer luchtverontreiniging is dan gewoonlijk, met mogelijk nadelige gevolgen voor de gezondheid. Meer informatie : www.irceline.be
Guidestar | 09-2012
In maart vorig jaar praatte Muller voor het eerst over de BEST-resultaten, gebaseerd op meer dan een miljard metingen. Conclusie: de aarde is sinds het jaar 1800 met anderhalve, en sinds het midden van de jaren vijftig met ongeveer één graad Celsius opgewarmd. Dat komt zeer goed overeen met de inschatting van drie wetenschappelijke instituten die dat eerder hadden berekend - zoals te zien in de grafiek hierboven. In oktober kwamen deze BEST-resultaten online beschikbaar. Afgelopen zaterdag voegde Muller er nog iets aan toe: uit een volgende analyse, ook online beschikbaar, concludeert hij dat het stijgende CO2gehalte in de atmosfeer de enige plausibele verklaring is voor de stijgende temperatuur. ‘Noem me een bekeerd scepticus’ begint het opinieartikel in de New York Times waarin hij dit bekendmaakte.
Anthony Watts schreef vóór de bekendmakingen over het BEST-project: ‘Welk resultaat ze ook produceren, ik ben bereid het te accepteren, zelfs als het mijn vooronderstellingen onderuithaalt. Ik neem deze drastische stap omdat de methode zo veelbelovend is.’ Maar toen de resultaten er eenmaal waren, dacht hij er ineens heel anders over. Die resultaten zijn nog niet door de wetenschappelijke peer review goedgekeurd en geaccepteerd voor publicatie in een vakblad, dus hoeven niet serieus genomen te worden, was een van zijn argumenten. Hij verweet Muller ‘science by press release’ en probeerde de aandacht van het grote geheel te verleggen naar details, zoals de temperatuur van de stad Los Angeles en de periode 2000-2010.
Elmaar Veerman
Klimaatscepticus Richard Muller is om: de aarde is flink opgewarmd en extra CO2 is de hoofdoorzaak. De invloedrijke blogger Anthony Watts komt op vrijwel hetzelfde moment met een paper dat zou aantonen dat de Verenigde Staten helemaal niet zo snel warmer zijn geworden. Beide onderzoeks-resultaten zijn nog niet officieel gepubliceerd. En terecht.
011
Rubriek - European Southern Observatory
Rodrigo Alvarez
VLT opname van het sp
Info - De Europese Zuidelijke Sterrenwacht is een Europese organisatie die zich bezighoudt met astronomisch onderzoek. Het hoofdkantoor is gevestigd in Garching, nabij München. De ESO beheert twee sterrenwachten in Chili, een op La Silla, ten oosten van La Serena, de ander op Paranal, ten zuiden van Antofagasta. Op Paranal bevindt zich de Very Large Telescope (VLT). Op dit moment wordt een derde faciliteit gebouwd op de hoogvlakte van Chajnantor, op 5000 m hoogte, in de buurt van San Pedro de Atacama, waar de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) zal verrijzen. Meer informatie :
Guidestar | 09-2012
eson-belgium@eso.org www.eso.org
012
Een nieuwe opname, gemaakt met ESO’s Very Large Telescope, laat het sterrenstelsel NGC 1187 zien. Dit indrukwekkende spiraalstelsel staat op een afstand van ongeveer 60 miljoen lichtjaar in het sterrenbeeld Eridanus, dat genoemd is naar een mythologische rivier. In de afgelopen dertig jaar hebben er in NGC 1187 twee supernova-explosies plaatsgevonden, de laatste in 2007. Deze foto is de meest gedetailleerde die ooit van dit stelsel is gemaakt.
van enkele weken of maanden uitdoven, produceren ze zoveel licht dat ze vaak helderder zijn dan een compleet sterrenstelsel. In die korte tijd kan een supernova net zo veel energie uitstralen als de zon in de loop van haar hele leven.
Op de nieuwe VLT-opname zien we het sterrenstelsel NGC 1187 [1] bijna frontaal, waardoor zijn spiraalstructuur duidelijk zichtbaar is. Een stuk of zes opvallende spiraalarmen zijn waarneembaar, die stuk voor stuk grote hoeveelheden gas en stof bevatten. De blauwe structuren in de spiraalarmen wijzen op de aanwezigheid van jonge sterren die uit wolken van interstellair gas zijn geboren.
De kern van het stelsel vertoont een geelachtige gloed. Dit deel bestaat grotendeels uit oude sterren, gas en stof. In het geval van NGC 1197 is de kern niet rond, maar enigszins langgerekt. Aangenomen wordt dat zo’n centrale ‘balk’ fungeert als een mechanisme dat gas uit de spiraalarmen naar de kern toe sluist, wat de stervorming ter plaatse bevordert. Om het stelsel heen zijn tal van zwakke, verre sterrenstelsels te zien. Sommige daarvan schemeren zelfs door de schijf van NGC 1187 heen. Hun veelal rode tinten steken duidelijk af tegen de helderblauwe sterrenhopen van het veel nabijere voorgrondstelsel.
NGC 1187 ziet er sereen en onveranderlijk uit, maar heeft sinds 1982 twee supernovaexplosies meegemaakt. Een supernova is de hevige explosie van een ster, die resulteert in de dood van ofwel een zware ster ofwel een witte dwerg in een dubbelstersysteem [2]. Supernovae behoren tot de meest energierijke verschijnselen in het heelal. Voordat ze in loop
In oktober 1982 werd vanuit de ESOsterrenwacht op La Silla de eerste supernova in NGC 1187 ontdekt: SN 1982R [3]. Korter geleden, in 2007, merkte de Zuid-Afrikaanse amateurastronoom Berto Monard nog een supernova in dit stelsel op: SN 2007Y. Een team van astronomen heeft SN 2007Y vervolgens bijna een jaar lang gevolgd met vele verschillende telescopen [4]. Deze nieuwe opname van NGC 1197 is samengesteld uit waarnemingen die tijdens dit onderzoek zijn gedaan. Onderaan de foto is de nagloeiende supernova te zien, lang nadat deze zijn maximale helderheid had bereikt. De beeldgegevens werden verkregen met het FORS1-instrument van de Very Large Telescope van de ESO-sterrenwacht op de Paranal, in het noorden van Chili.
piraalstelsel NGC 1187 Bijkomende informatie
Dit jaar staat in het teken van de vijftigste verjaardag van de oprichting van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. Space Night
waarnemen, vlot de link tussen publiek, amateur- en professionele sterrenkundigen.
Hanny van Arkel is een onderwijzeres uit Heerlen (NL) en ntdekte, via het online Galaxy Zoo project, een nieuw type reflectienevel die naar haar is vernoemd. De reflectienevel staat nabij het IC2497 sterrenstelsel in het sterrenbeeld kleine leeuw en werd waargenomen door de 2,5 meter Isaac Newton telescoop alsook door de Hubble ruimtetelescoop. Het Space Night evenement vindt plaats op zaterdag 27 oktober, van 18.00 tot 22.30 uur, in de conferentiezaal van het Stadhuis te Oostende. Deelname is gratis !
Voor meer informatie kan u terecht op de website(s) van de Astro Event Group vzw of telefonisch op het nummer 059/51.83.88. Noten
[1] Het sterrenstelsel werd in 1784 ontdekt door de astronoom William Herschel.
Tevens wordt het gloednieuwe 'Europe to the stars' boek, met bijhorende documentaire, besproken en verkocht. Samen met een resem andere ESO producten.
[3] De Internationale Astronomische Unie is verantwoordelijk voor de naamgeving van supernovae. De naam bestaat uit het jaar van ontdekking, gevolgd door één of twee letters. De eerste 26 supernovae van het jaar krijgen de hoofdletters A tot en met Z. Volgende supernovae krijgen twee kleine letters.
Hanny van Arkel is de tweede gastspreker. En maakt, met haar voordracht over virtueel
[2] De eerste soort supernova-explosies ontstaat als een ster die meer dan acht keer zo zwaar is als de zon al zijn nucleaire brandstof heeft verbruikt. Op dat moment verliest de ster zijn strijd met de zwaartekracht en stort hij onder zijn eigen gewicht ineen. Dit resulteert uiteindelijk in een heftige explosie. De andere klasse van supernova-explosies vindt plaats in dubbelstersystemen waarin een witte dwergster materie van een zwaardere begeleidende ster naar zich toe trekt. Zodra er voldoende materie is overgedragen, stort de witte dwerg ineen, met een supernovaexplosie als gevolg.
Guidestar | 09-2012
Ook het Space Night evenement, in een organisatie van de Astro Event Group vzw, staat dit jaar grotendeels in het teken van ESO's 50e verjaardag. Door officiële ESO ambassadeur Prof. Christoffel Waelkens uitgebreid aan het woord te laten over de roemrijke geschiedenis van Europa's zuidelijke sterrenwachten. Christoffel Waelkens is hoogleraar in de sterrenkunde aan de K.U.Leuven. Zijn onderzoek behelst voornamelijk de studie van de structuur en de evolutie van de sterren. Hij is projectleider voor de Mercatortelescoop en heeft de wetenschappelijke leiding over verschillende Belgische projecten voor nieuwe instrumenten van het Europese ruimteagentschap.
Foto - Deze opname, gemaakt met ESO’s Very Large Telescope, toont het sterrenstelsel NGC 1187. Dit indrukwekkende spiraalstelsel staat op een afstand van ongeveer 60 miljoen lichtjaar in het sterrenbeeld Eridanus, dat genoemd is naar een mythologische rivier. In de afgelopen dertig jaar hebben er in NGC 1187 twee supernova explosies plaatsgevonden, de laatste in 2007. Bron: ESO.
013
Artikel
Prof. Dr. A.J. van Loom
Een draaiend wolkendek Foto - Theodore von Kármán was een Hongaars-Amerikaanse werktuigbouwkundige en natuurkundige. Hij was voornamelijk actief op het gebied van de aerodynamica en ruimtevaart. Hij is bekend om vele belangrijke ontdekkingen op het gebied van de aerodynamica, met name om zijn werk op het gebied van supersone en hypersone stromingen. In zijn werk past hij vooral wiskundige methoden toe voor het bestuderen van stromingen. De interpretatie van dergelijke resultaten hebben geleid tot praktische toepassingen en ontwerpen. Het periodieke afschudden van wervels achter een cilinder wordt een von Kármán wervelstraat genoemd.
Guidestar | 09-2012
Meer informatie : www.vki.ac.be
014
Geologie behoort tot de aardwetenschappen. Daartoe behoren ook disciplines die niet direct met de vaste aarde te maken hebben, zoals meteorologie en klimatologie. Ook die disciplines kunnen, direct of indirect, hun invloed op de vaste aarde uitoefenen (meteorologie bijvoorbeeld in de vorm van regenval die erosie veroorzaakt, stromen doet ontstaan die riviererosie veroorzaken, en sedimentatie van delta’s die worden opgebouwd uit de stroomopwaarts geërodeerde en door de rivier meegevoerde deeltjes). Het is daarom goed om af en toe eens aandacht te besteden aan het wolkendek. De meimaand leverde voor Nederland wat dat betreft genoeg bewolking op, al zullen weinigen daar met plezier naar hebben gekeken. Soms is er echter wel iets bijzonders te zien, zeker wanneer het blikveld sterk wordt verruimd, bijv. vanuit een satelliet. De MODIS (MOderate Resolution Imaging Spectroradiometer) aan boord van de Aqua, een NASA satelliet, leverde bijvoorbeeld vorige maand een prachtig plaatje op. Het gaat om een verstoring van het normale wolkendek doordat wind tegen een object botste. In dit geval was dat object de met sneeuw bedekte top van de Beerenberg vulkaan op het Jan Mayen Eiland in het noorden van de Atlantische Oceaan.
Wolken die door de wind worden voortgedreven, gedragen zich als een soort vloeistof. Wanneer een vloeistof tegen een relatief klein voorwerp opbotst, ontstaan er wervelingen (vortices). Hoe eenvoudig dat ook klinkt, het is een tamelijk gecompliceerd proces waaraan de Hongaars-Amerikaanse natuurkundige Theodore von Kármán veel onderzoek heeft gedaan. De wervelingen worden daarom Von Kármán vortices genoemd. De ‘wolkenstroom’ die tegen het Van Mayen Eiland opbotste (vanuit het noordnoordoosten), werd door de 2,2 km hoge top in zijn voortgang belemmerd, waardoor de vortices ontstonden. Dat gebeurde aan beide kanten van de bergtop, waarbij de vortices aan weerszijden uiteraard tegengestelde draairichtingen kregen. Het bleef overigens niet bij de vorming van een enkele vortex aan weerszijden van de bergtop, want de opgewekte vortices werden door de wind natuurlijk verder naar het zuid-zuidoosten meegevoerd, en bij de vulkaantop ontstonden telkens nieuwe vortices. Dit leverde uiteindelijk het beeld op van een spoor vanaf de vulkaantop naar het zuid-zuidoosten, met twee naast elkaar gelegen series van tegengesteld gedraaide vortices. Ook wolken kunnen het bekijken waard zijn!
Rubriek
Nieuw in de boekenkast... Elke maand stellen wij u een digitaal of traditioneel klassiek papieren boek voor dat beslist uw aandacht verdiend zoals...
Ooit werkten gepassioneerde wetenschappers uit vele landen voor het eerst samen om de grootte van ons zonnestelsel te bepalen. Ze wilden de geheimen van het heelal doorgronden en slaagden daarin, ook al lagen piraten, tegenslag en domme pech voortdurend op de loer. In de achttiende eeuw wist men grofweg hoe ons zonnestelsel in elkaar zat, maar niet hoe groot het was.
In 1761 en 1769 zou, voor het eerst en het laatst in honderd jaar, Venus tussen de zon en de aarde passeren, en dat maakte een meting mogelijk. Daartoe moest men vanaf zo veel mogelijk punten op aarde meten, op exact hetzelfde moment. Astronomen namen deze taak op zich. Hun verhalen worden hier verteld. EĂŠn van de hoofdrolspelers, naast onder meer Captain Cook en Catharina de Grote van Rusland, was Guillaume Le Gentil. Le Gentil vertrok in 1760 uit Frankrijk naar India om daar de eerste Venusovergang mee te maken. Maar zijn schepen werden aangevallen door zeerovers en bijna verwoest door een orkaan. Hij strandde op Mauritius en zeilde alsnog naar India, waar vijandige Engelsen hem beletten aan land te gaan. Hij besloot in de buurt te blijven en de overgang van 1769 af te wachten. Toen het zover was, was het zwaar bewolkt en waren de zon en Venus onzicht-baar... Taal : Nederlands / Pagina's : 294 / Adviesprijs : 22,50 euro
Internationaal befaamd natuurkundige en bestsellerauteur Lawrence Krauss geeft prikkelende, onthullende antwoorden op de meest fundamentele vragen. Waar komt ons heelal vandaan? Waarom is er iets in plaats van niets? En hoe zal het allemaal aflopen? Recente wetenschappelijke ontwikkelingen werpen meer licht op dit kosmologische vraagstuk: niet alleen kan er iets uit niets voortkomen, er zal altijd iets uit niets voortkomen. In opmerkelijk heldere bewoordingen, doorspekt met humor, legt Lawrence Krauss uit hoe de vork in de steel zit. Universum uit het niets is een duizelingwekkende reis naar het begin van het begin, gebaseerd op de meest actuele verklaring voor de evolutie van
En dan heb je pareltjes zoals dit boek, met een erudiete wetenschapper, die er in slaagt om deze kennis op een begrijpelijke vorm te brengen, en niet enkel als een droge weergave, maar nog wel met benaderingen die ook boeiend en grappig zijn. Je snapt waar het om gaat, en je kan een verhaal vinden in deze uitleg, over het ontstaan van het heelal, de evolutie van dit heelal en de manier waarop de weten-schappers vandaag de scenario’s zien voor de toekomst. Elf hoofdstukken die werkelijk lezen als een goed avonturenroman, maar dan wel met een onderbouw en een wetenschappelijke inhoud van de beste soort, met misschien te karige illustraties, maar dit is misschien nog een idee voor een luxe-uitvoering waar we nog meer beeldjes zouden krijgen van het verteld verhaal. Een absolute aanrader voor wie graag eens verdiept in een onvatbare realiteit. Taal : Nederlands / Pagina's : 248 / Adviesprijs : 21,95 euro Nieuwe boeken in Astroshop Urania (Hove) : Handboek sterrenkunde, Extreem weer en Vulkanen en aardbevingen. Nieuwe boeken in de Eureka shop (Oostende) : Astronauts for hire, Asteroseismology, In search for William Gascoigne en Doing the impossible.
Info - Zin om een door ons aangeleverd sterrenkundig en / of ruimtevaartgericht boek te lezen en kort te bespreken ? Neem dan contact op met onze reactie... Meer informatie : redactie@aegvzw.be
Guidestar | 09-2012
Universum uit het niets Door Krauss Lawrence M.
Review : Een van die werkjes die je op een onderhoudende wijze, maar zonder toegifte aan de wetenschappelijke onderbouw, meeneemt in een boeiend verhaal, een duiding onder heldere uitleg in een materie die niet steeds even toegankelijk is voor de leek die we meestal zijn. Onze wereld waarop we leven is al moeilijk te vatten, laat staan dat we dan ook nog op een bevattelijke wijze snappen wat het heelal betekent, onder zijn geschiedenis en onder zijn onmetelijke omvang. Al wat te maken heeft met het heelal steekt ons verstand te boven... Je moet al goed thuis zijn in deze materie om te snappen waar het allemaal om draait.
Redactioneel
Venus achterna Door Andrea Wulf
ons heelal. Met een nawoord van Richard Dawkins.
015
Rubriek
Guidestar | 09-2012
Astrofoto van de maand
016
Info - Jens Hackmann is geboren op 23-03-1979 in Bad Mergentheim. Hij studeerde chemie en fysica maar besloot daarna om een opleiding verkeerdeskundige te volgen. Waarna hij werk vond aan de Stad Bad Mergentheim. Daarnaast werkt hij free-lance als journalist / fotograaf. En is hij vrijwilliger bij de Weikersheimer sterrenwacht. Meer informatie : www.sternwarte-weikersheim.de
Een bijzonder sfeervolle composietfoto van enkele Perse誰den met op de achtergrond de steeds indrukwekkende melkweg. Op de gevoelige plaat vastgelegd door Jens Hackmann uit Weikersheim (Duitsland). Deze foto verscheen eveneens op de vermaarde APOD website. Jens Hackmann is lid van 'Sternwarte Weikersheim' waar hij z'n eerste stappen zette in de astrofotgrafie en waaruit hij ook bovenstaande foto nam. De sterrenwacht bevindt zich op de Karlsberg aan de grens tussen Baden W端rttemberg en Bayern. En telt zo'n 100-tal actieve leden.
De gebruikte camera is een Canon EOS 1D Mark IV DSLR met 16 megapixels. Z'n Canon EOS 5D Mark III met 22 megapixels gebruikt hij voornamelijk voor astrofotografie met z'n 20 inch Cassegrain telescoop. In het dagelijks leven is hij journalist / fotograaf.
Wat zijn Perseïden ?
In het vroege Europa werd deze meteorenzwerm de 'Tranen van Laurentius' genoemd. De naamdag van deze heilige valt op 10 augustus, op die datum in het jaar 258 zou hij op een gloeiend rooster doodgemarteld zijn.
De Perseïdenactiviteit stijgt geleidelijk van enkele exemplaren per nacht eind juli, tot vele tientallen vallende sterren per uur rond het maximum in de ochtend van 13 augustus. Om deze meteoren waar te nemen is geen telescoop of verrekijker nodig: het volstaat om met het blote oog te kijken naar een willekeurige plaats aan de hemel. De meeste Perseïden zie je vanuit donkere plaatsen buiten de stedelijke gebieden, telkens vanaf middernacht. Naast de bekende Perseïden meteorenzwerm zijn er nog een vijftiental andere zwermen. Waaronder de fraaie Leoniden, Geminiden, Draconiden en Quadrantiden.
Guidestar | 09-2012
Elke zomer trekt de aarde door de Perseïdenmeteorenzwerm, dit is een wolk van stofdeeltjes achtergelaten door de komeet SwiftTuttle. De naam Perseïden is afgeleid van het sterrenbeeld Perseus dat rond middernacht aan de noordoostelijke sterrenhemel te vinden is. De meteorenzwerm heeft zijn oorsprong schijnbaar in dit sterrenbeeld. Vele stofdeeltjes komen dan in botsing met de dampkring van de aarde en veroorzaken kortstondig een lichtstreep aan de hemel. Dit verschijnsel noemen we een vallende ster of meteoor.
In sommige landen, vooral die waar naamdagen gevierd worden, gebruikt men deze naam nog steeds.
017
Kortnieuws Onderzoek met de NASA-satelliet AIM heeft het vermoeden bevestigd dat meteorenstof een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van lichtende nachtwolken. Lichtende nachtwolken zijn de hoogste wolken in de aardatmosfeer. Ze ontstaan in de omgeving van de polen op een hoogte van ongeveer 83 kilometer, waar de temperatuur meer dan honderd graden onder nul is. De nachtwolken bestaan uit ijskristalletjes die rond stofdeeltjes zijn aangegroeid. Uit het onderzoek met de AIM-satelliet blijkt dat het stof van de nachtwolken voor een belangrijk deel uit de ruimte komt. Het meteorenstof, dat afkomstig is van kometen en planetoïden, wordt dagelijks met tonnen tegelijk door de aarde opgeveegd. Volgens de AIM-gegevens zijn de stofdeeltjes die als groeikernen van de ijskristalletjes fungeren slechts 20 tot 70 nanometer (miljoenste millimeter) groot. Die kleine afmetingen verklaren meteen de kleur van de wolken: kleine deeltjes verstrooien blauw licht sterker dan rood licht. Tot en met de 19de eeuw werden lichtende nachtwolken alleen gezien vanuit noordelijke streken, zoals Canada en Scandinavië. Maar sindsdien zijn ze ver naar het zuiden opgerukt. Volgens de NASA-wetenschappers moet dit worden toegeschreven aan de toename van dezelfde broeikasgassen die de opwarming van de aarde veroorzaken. Vooral het broeikasgas methaan speelt daarbij een belangrijke rol. Wanneer methaangas in de hoge atmosfeer terechtkomt, wordt het via een ingewikkelde reeks reacties voor een deel omgezet in waterdamp. En dat extra water leidt tot de vorming van lichtende nachtwolken. Bron: NU / 08-082012. Natuurkunde-studenten van de universiteit van Leicester (GB) weten het zeker: Er bestaat gewoon geen bom die een 'planetoïde ter grootte van Texas' te verbrijzelen. In de rampenfilm 'Armaggedon' redt acteur Bruce Willis de aarde door een kolossale aanstormende planetoïde met behulp van een atoombom in tweeën te splijten, waarna de beide helften langs onze planeet scheren. Mooi plan, briljant uitgevoerd. Maar is het ook realistisch? Via berekeningen laten de studenten zien dat er voor het splijten van een planetoïde van deze omvang een bom nodig is die een miljard keer krachtiger is dan de grootste waterstofbom die ooit op aarde tot ontploffing is gebracht. Bovendien zou deze bom veel vroeger moeten afgaan dan in de film wordt gesuggereerd, namelijk op het moment dat de planetoïde zich op meer dan tien miljard kilometer van de aarde bevindt. Dat wil zeggen: ver voorbij de baan van de buitenste planeet van ons zonnestelsel. Bron: NU / 08-08-2012. Astronomen hebben de grootste driedimensionale kaart van sterrenstelsels gepresenteerd die ooit is gemaakt. De nieuwe kaart bestrijkt een volume dat het equivalent is van een kubus van 4 miljard bij 4 miljard bij 4 miljard lichtjaren en toont de posities en afstanden van meer dan een miljoen sterrenstelsels. De kaart, gebaseerd op gegevens van de Sloan Digital Sky Survey III (SDSS-III), is het tussenresultaat van een zesjarige hemelsurvey, die nu voor een derde is voltooid. De verste sterrenstelsels die bij deze survey zijn waargenomen, bevinden zich op een afstand van ongeveer zes miljard lichtjaar. Daarnaast zijn ook 150.000 quasars waargenomen - kolossale zwarte gaten in de kernen van sterrenstelsels die enorme hoeveelheden energie produceren. De verste daarvan zijn ongeveer twaalf miljard lichtjaar van ons
verwijderd. De 3D-kaart zal worden gebruikt om de laatste zes miljard jaar van de kosmische geschiedenis te reconstrueren. Het uiteindelijke doel is om erachter te komen hoeveel donkere materie - materie die wel zwaartekracht uitoefent maar geen licht uitzendt - het heelal bevat. Ook willen de astronomen meer inzicht krijgen in de versnellende uitdijing van het heelal, die wordt toegeschreven aan de zogeheten donkere energie. Alle gegevens die vandaag zijn gepresenteerd, zijn niet alleen toegankelijk voor beroepsastronomen, maar ook voor amateurs, leraren en studenten. Bron: NU / 08-08-2012. Tot nu gingen wetenschappers ervan uit dat de aarde de enige planeet binnen ons zonnestelsel is waar platentektoniek voorkomt. Dat lijkt nu toch niet het geval te zijn. Een geoloog van de universiteit van Californië in Los Angeles (UCLA) heeft nu aanwijzingen gevonden dat dit proces ook op Mars optreedt. De ontdekking is gebaseerd op een analyse van een honderdtal satellietopnamen van de aarde en Mars. Daaruit blijkt dat laatstgenoemde planeet op een aantal plaatsen structuren vertoont die vergelijkbaar zijn met die in bekende breuksystemen op aarde. Zulke breuken worden aangetroffen waar tektonische platen uit elkaar schuiven. Een van de plaatsen op Mars waar dit ook zou zijn gebeurd, is de bekende Marinervallei. In het centrale deel van deze 4000 kilometer lange kloof is het restant van een oude inslagkrater te zien, die door het langs elkaar heen schuiven van de korst aan weerszijden van de kloof uit elkaar is getrokken. Dat zou erop wijzen dat de Marskorst aan weerszijden van de Marinervallei uit twee afzonderlijke platen bestaat, die sinds het ontstaan van de krater 150 kilometer langs elkaar zijn geschoven. Onduidelijk is nog of dat proces nog steeds doorgaat, en of de planeetkorst uit slechts twee platen bestaat of dat er meer van deze breukzones zijn op Mars. Bron : NU / 10-08-2012.
Een expeditie naar het uiterste oosten van Rusland verst anderhalf ton sediment werden inderdaad meerdere quasikristallen gevonden. De laag waarin ze zijn aangetroffen is aan het einde van de laatste ijstijd gevormd. Dat betekent dat de meteoriet waar ze deel van uitmaakten ongeveer 15.000 jaar geleden is ingeslagen. Het heeft er dus alle schijn van dat quasikristallen uit de ruimte afkomstig zijn, en in de begindagen van ons zonnestelsel zijn gevormd. Vrijwel op de kop af 135 jaar na de ontdekking door de Amerikaanse astronoom Asaph Hall heeft de Europese ruimtesonde Mars Exrpess een gedetailleerde 3Dopname geleverd van de kleine Marsmaan Phobos, die op een hoogte van slechts ca. 6000 kilometer boven het Marsoppervlak cirkelt. Mars Express vloog op een afstand van slechts 100 kilometer langs het onregelmatig gevormde rotsblok, dat een grootste afmeting van ca. 30 kilometer heeft. De 'hap' aan de rechterzijde van Phobos is het zijaanzicht van de grote krater Stickney. Op het Phobos-oppervlak zijn verfder langgerekte kraterreeksen en groeven te zien, vermoedelijk ontstaan door materiaal dat bij de inslag van een planetoïde op Mars de ruimte in is geworpen. Overigens zal Phobos over ca. 50 miljoen jaar zelf ook op Mars te pletter slaan, of uiteenvallen in een ring van puin en gruis rond Mars. 20-08-2012. Meer up-to-date nieuws : www.spacepage.be
Sterren worden net als wij geboren en gaan uiteindelijk dood. De levensloop van een ster hangt in grote mate af van haar massa. Tijdens de astroclub van vanavond behandelt Frank de levensloop van sterren, van hun geboorte door het samentrekken van gasnevels tot hun vaak spectaculaire einde als supernova of planetaire nevel.. Bij helder weer staan de telescopen na afloop van de voordracht uiteraard opgesteld. Vooral de bijna volle Maan zal goed zichtbaar zijn, en in het begin van de avond ook nog de planeet Saturnus." Datum - Vrijdag 28 september 2012. 19.30 uur t/m 22.00 uur. Toegang: GRATIS. Locatie - Abdijstraat 22 te 1850 Grimbergen (B). Tel. : 02/269.12.80. E-mail : info@mira.be.
Guidestar | 09-2012
Voordracht : Het leven van een ster door Frank Deboosere
019
Rubriek - Lancering in de kijker
Guidestar | 09-2012
Kris Christiaens
Proton raket slaagt niet in z'n missie
020
Info - Kris Christiaens is al sinds jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Door zijn gedrevenheid en kennis over ruimtevaart werd hij enkele jaren terug medebeheerder van de populaire websites Spacepage en Belgium In Space. Daarnaast schrijft Kris Christiaens ook artikelen voor het maandblad van de Vereniging Voor Sterrenkunde en werd hij in 2010 secretaris van de Astro Event Group vzw.
Foto - De Proton is een onbemande Russische draagraket die voor het eerst werd gelanceerd in 1965 en nog steeds in gebruik is. Oorspronkelijk is de Proton bedoeld als intercontinentale ballistische raket voor zware (nucleaire) ladingen met een bereik van 12.000 km. Voor dat doeleinde is de Proton echter nooit ingezet, maar wel voor het lanceren van kunstmanen en ruimtestations. Na de ombouwing tot draagraket blijkt de Proton tijdens de eerste vluchten tussen 1965 en 1970 onbetrouwbaar en veel kostbare ruimtevaartuigen gaan verloren. Halverwege de jaren '70 worden de kinderziektes verholpen en groeit de Proton uit tot een zeer betrouwbare draagraket. Meer informatie : www.roscosmos.ru
Een Russische krachtige Proton-M draagraket is er op 7 augustus 2012 niet in geslaagd om twee communicatiesatellieten uit te zetten in een geostationaire overdrachtbaan. De 378ste Proton raket vertrok om 21u31 Belgische tijd vanop de Bajkonoer lanceerbasis in Kazachstan met aan boord de Indonesische Telkom 3 en Russische Express MD2 kunstmanen. Normaal had de bovenste rakettrap, de Breeze M baaninjector, vijfmaal tot ontbranding moeten gebracht worden zodat de twee satellieten negen uur na de start van de lancering konden uitgezet worden in een tijdelijke geostationaire overdrachtbaan. Maar tijdens de derde ontbranding liep het mis doordat de Breeze M al na zeven seconden stopte met functioneren in plaats van de geplande achttien minuten. Hierdoor strandden de twee kunstmanen in een veel te lage baan om de Aarde en werden deze als ‘verloren’ omschreven. Deze lancering werd ironisch genoeg al sinds mei 2012 verschillende malen uitgesteld omwille van technische problemen met de Breeze M rakettrap. Voor de Russische ruimtevaart was dit opnieuw een zware klap aangezien Rusland de laatste achttien maanden al verschillende mislukte lanceringen heeft gekend. Dit was ook de tweede maal in minder dan één jaar dat een Breeze M baaninjector faalde. In augustus 2011 ging de Russische Express AM4 satelliet verloren toen de Breeze M rakettrap de controle over zijn oriëntatie verloor als gevolg van een programmeerfout.
De 1,6 ton zware Telkom 3 kunstmaan werd gebouwd door het Russische ruimtevaartbedrijf ISS Reshetnev terwijl de communicatieapparatuur geleverd werd door het Europese Thales Alenia Space. De 200 miljoen dollar dure communicatiesatelliet werd uitgerust met 42 C-band en Ku-band transponders die de volgende vijftien jaar zouden gebruikt worden door het Indonesische communicatiebedrijf Telkom voor allerlei toepassingen zoals het versturen van data. Telkom is één van ‘s werelds oudste communicatiebedrijven en is de grootste aanbieder van telecommunicatiediensten in Indonesië.
De tweede satelliet aan boord van de Proton draagraket was de Russische Express MD2 communicatiesatelliet. Deze 1,1 ton zware satelliet werd gebouwd door het Russische Khrunichev State Research and Production Space Center en Thales Alenia Space in opdracht van het Russische communicatiebedrijf Russian Satellite Communications Company (RSCC) dat eigendom is van de Russische overheid. De Ekspress MD2 satelliet had een geplande levensduur van tien jaar en zou communicatiediensten leveren voor Rusland en zijn buurlanden. Ook de kunstmaan die tijdens de vorige mislukte Proton-lancering in een verkeerde baan om de Aarde terechtkwam, was eigendom van de Russian Satellite Communications Company.
Nu de twee communicatiesatellieten zich in een veel te lage baan om de Aarde bevinden, zullen de twee kunstmanen, die zich nog aan de Breeze M rakettrap bevinden, weldra opbranden in de atmosfeer van de Aarde.
Als gevolg van deze mislukte lancering werden de geplande Proton-lanceringen opgeschort tot de exacte oorzaak van dit incident bekend is. De eerstvolgende lancering van een Proton raket was voorzien voor 23 augustus 2012. Doordat dit niet de eerste Russische mislukte lancering is in korte tijd, liet de Russische premier Dmitri Medvedev in een harde verklaring weten dat hij mislukkingen in de Russische ruimtevaart niet meer wil tolereren.
De Russische ruimtevaart heeft tijdens de afgelopen achttien maanden enkele zware tegenslagen mogen incasseren waarbij ondermeer de Phobos-Grunt Marsverkenner verloren ging. Daarnaast slaagde een Sojoez-U raket er in augustus 2011 ook niet in om een Progress ISS-bevoorradingstuig succesvol in de ruimte te brengen. In december 2011 ging de Russische Meridian 5 communicatiesatelliet ook al verloren als gevolg van een mislukte Sojoez-lancering. Op 15 augustus 2012 liet topman Vladimir Nesterov van de Russische raketbouwer Khrunichev State Research and Production Space Center weten dat hij zijn ontslag had ingediend naar aanleiding van de mislukte lancering op 7 augustus. Het Khrunichev State Research and Production Space Center bouwt de Proton draagraketten en stelt in Rusland ongeveer 35 000 mensen te werk. De 53 meter lange Proton raketten zijn het werkpaard binnen de Russische ruimtevaart. Zo brachten deze draagraketten in het verleden alle modules van het Mir ruimtestation in de ruimte alsook de grootste modules van het Russische segment van het internationaal ruimtestation ISS. Ook de Breeze M rakettrap, die ontwikkeld werd om zware satellieten tot in een hoge of geostationaire baan om de Aarde te brengen, wordt gebouwd door het Khrunichev State Research and Production Space Center.
Guidestar | 09-2012
021
Artikel
Luc Wouters
StarNights - Terugblik van De gevreesde Ring van Antwerpen bleek niet het obstakel te worden, dat wij vreesden. Vertrokken op parking Vorselaar E34 om 17.45u en in het prachtige domein “Palingbeek”, onze bestemming, toegekomen zo rond 19.30, een meevaller dus. Voor het eerste deel, het “Hemeljournaal”, gaven wij verstek. De onderkomens voor de twee komende nachten dienden nog opgetrokken te worden en de telescopen opgesteld, de weersverwachtingen waren immers meer dan behoorlijk en de nog warme spiegels moesten tijdig en voldoende gekoeld worden. De twee “2 seconds”-tenten van Steven en Stef bleken uiteindelijk in een tweetal minuten opgesteld te staan. Voor de twee andere, hoewel kleinere, duurde het enkele minuten meer.
Guidestar | 09-2012
Onze nieuwe buurman, een zeer sympathieke Nederlander-op-klompen, liet enig ongenoegen blijken omwille van zijn meest recente astro-aankoop : een kringwinkel tent van een onbestemd merk. Er bleek vanalles aan te mankeren en dat was er duidelijk aan te zien. We bedoelen... aan de tent natuurlijk. Gelukkig voor hem gaat het de komende nachten droog blijven.
022
Omdat er enthousiast geslepen wordt door alvast enkele van onze leden, mochten we de sessie “Spiegelslijpdemo” door JP Grootaerd zeker niet missen. Het optische labo, trouwens piekfijn uitgerust, bleek een meer dan geschikte locatie voor dit onderdeel. We kregen een korte slijpdemonstratie, kregen uitgebreide uitleg over het testen van de spiegels-in-wording, kortom, alle nodige info in een leerrijk halfuurtje samengevat. Buiten bleek de hemel behoorlijk helder, wat uitgelijnd moest worden kon uitgelijnd worden. Meer en meer sterren verschenen aan de Zillebeekse hemel, en in korte tijd werden behoorlijke lijsten met objecten afgewerkt.
Onze nieuwe astro-fotograaf verrichtte zijn astronomische bezigheden vanuit zijn luie stoel. Onder andere de Ringnevel werd
uitgebreid gefotografeerd. “Nog behoorlijk wat computerwerk nodig alvorens er iets toonbaars tevoorschijn gaat komen”, liet hij ons weten… vanuit zijn luie stoel. ‘k Snap er niks van, van dat astrofotografie-gedoe, maar bewonderen doe ik de mooie plaatjes wel. Zo rond 2.00 uur gaf enig EQ6-gekraak mij aan dat de batterij het ging begeven. Voor mij was het dus voorbij met waarnemen. Morele steun bieden aan onze fotograaf, wat rondslenteren, kijken door andere telescopen, de tijd was in een wip voorbij. Ondertussen werden in de verte pogingen ondernomen om een zware tractor te starten, zo leek het althans. Het geluid kon uiteindelijk gelocaliseerd worden tot een naburige tent. Onze buurman was in de gezonde ZillebeeksePalingbeekse lucht in slaap gevallen en liet dit met duidelijke ééncilinder - 3000cc - dieseltractor-geluiden duidelijk horen. De naaste buur van deze slapende tentbewoner, trouwens voorzien van alles-behalve-oordopjes (ook een openhartoperatie zou net niet lukken), maakte zich onterecht zorgen. De vermoeidheid sloeg uiteindelijk ook bij ons vieren toe, en we waren zeer spoedig onder zeil, ons onbewust van de weinige omgevingsgeluiden. De tractor was ondertussen trouwens ook stilgevallen... Zelden meegemaakt trouwens, tot 3.00 uur waarnemen in hemdje met korte mouwen, short en sandalen. Wat werden we deze nacht verwend door het weer. Ontbijt was afgesproken om 08.30u, het werd uiteraard wat later, maar het smaakte weeral overheerlijk. Een douche gaf enige verfrissing, en dat was nodig, want het beloofde weeral bloedheet te gaan worden. Plannen om enkele kleine soldatenkerkhoven uit WO I te bezoeken op het terrein werden opgeborgen wegens te heet. Vervelen moest je je zeker niet. Zonnetelescopen gaven ons een prachtige kijk op de behoorlijk actieve zon. Zo’n beelden vergeet je van je leven niet meer. Prachtige zonnevlekken te over, granulatie en fakkelvelden. Allemaal mooi te zien. Moest
n een tevreden bezoeker... zo’n kijker niet zo duur zijn...
Na een overheerlijk broodje, kort na de middag, naar het zaaltje in het bos voor twee lezingen die we absoluut geslecteerd hadden. Observatoire Centre Ardenne, blijkbaar een mooie locatie en mogelijk een doelwit voor een weekendje of zo in de toekomst, en een sessie “opdampen van telescoopspiegels”. Weeral veel bijgeleerd, en meer dan uitstekend gebracht door JP Grootaerd en Guy Wauters. Binnen enkele weken, maanden, onze spiegels ook in de bewuste “klok”?
Stef en Luk volgden nadien nog een indrukwekkende lezing over “Namibië” door Josch Hambsch en Karel Teuwen. Ze leerden onder andere dat de melkweg er zowaar lichthinder veroorzaakt. Straffe toeren…
Daarna even naar Ieper voor het verorberen van een “typisch streekgerecht” : fish and chips. Wegens hitte, luiheid, zuurstofgebrek
Een (ik durf niet zeggen oude) bekende uit omgeving Mol, die zich op de koer had opgesteld met zijn 30 cm, en die wij zo rond 1.30 uur een bezoekje brachten, toonde ons nog de “sluiernevel”. Voor mij niet zichtbaar zonder, maar wel duidelijk te zien met de UHC-filter. Prachtig ding, nooit gedacht dat ik die te zien zou krijgen door een telescoop. Fotografisch, ja, maar visueel? Einde van een vruchtbare waarneemsessie zo rond 3.00 uur. Heerlijk geslapen, zonder achtergrondgeluiden van druk verkeer of wat dan ook. De tractor? Die startte nog even, ronkte nog even, maar viel mogelijk door brandstofgebrek- uiteindelijk stil.
’s Ochtends wakker door het geblaat van een enthousiast schaap. Da’s alleszins leuker dan een krijsende wekker. Afbreken, auto laden, heerlijk ontbijtje, en…’t is weeral voorbij. Met een dubbel gevoel huiswaarts. Mooi weekend geweest, maar…’t is dus weeral voorbij. Dank u, medewerkers van Astro Event Group Oostende, voor dit mooie weekendje, voor de prima organisatie, voor het mooie weer, voor de goede sprekers, …
Foto - Volkssterrenwacht AstroLAB Iris te Ieper, inclusief tenten, telescopen, deelnemers, standen, ... tijdens het StarNights evenement. Gezien en vastgelegd vanuit een sportvliegtuig. Bron: Nicky de Munster.
Guidestar | 09-2012
Twee standjes maar op de koer dit jaar, maar wel goed voorzien, en… verleidelijke waar. Wat doe je als je grootvader bent ? Een waterraket kopen bij Patrick natuurlijk. Tja, toch maar eens even kijken wat er allemaal in die doos zit. Klik, klik, alles in elkaar steken. Tja, misschien maar even proberen? De appelboomgaard naast de kampeer / waarneemweide verleidde ons helemaal. Uit veiligheidsoverwegingen werd de raket richting bos gericht. Je weet maar nooit. Lanceringen Cygni I tot en met Cygni VII verliepen niet zo goed, van twee tot ongeveer vijf meter hoog, daar kan je niet echt mee uitpakken. Onze ingenieur van dienst nam de lanceerinstallatie even onder handen, verzwaarde de neus met enkele muntstukken, en ja hoor, uiteindelijk vertrok Cygni X op zeer spectaculaire wijze loodrecht omhoog. Volgens de eerste schattingen werd een hoogte bereikt van een 5 km, maar dat zal wel enkele meters overdreven zijn… Mooi speelgoed trouwens, voor als overmorgen de kleinkinderen langskomen…
en nog andere onbenullige uitvluchten lieten Stef en ik verstek gaan voor de sessie over “collimeren”, nochtans geen sterk punt voor ondergetekende. In de hoop dat de beide anderen, Steven en Luk, ook bij onze telescopen de theorie in de praktijk zouden omzetten lieten we hen maar vertrekken. Beide heren bleken meer dan tevreden over deze sessie. Ze brachten nadien zeer plichtsbewust opvallend veel tijd door met het collimeren van hun newtons. Bart Declercq, die de lezing gaf, kwam nog wat praktische hulp verlenen en deze hulp bleek meer dan welkom. Uiteindelijk werd het ook nu weer stilaan donker. Hoewel, helemaal donker is het deze nacht niet geworden. Desondanks heb ik mij ditmaal niet geamuseerd met het afwerken van een aantal messiers, maar werkte een door mij geselecteerd lijstje van ngc’s af. Ook daar zitten trouwens, tot nog toe voor mij onbekende, pareltjes bij.
023
Rubriek - Observatoria wereldwijd
Philip Corneille
0 , 7 6 m G ra n d e L u n e t t e Observatoire Côte d'Azur Info - Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Interplanetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.
In augustus 1839 werd het Pulkowa observatorium te Sint-Petersburg in Rusland officieel geopend door tsaar Nicolaas I. Deze imposante keizerlijke sterrenwacht werd bekend als eerste “moderne” observatorium van de 19de eeuw. Onder de deskundige leiding van de Duits-Russische astronoom Friedrich von Struve, opgevolgd in 1861 door zijn zoon Otto Wilhelm von Struve (18191905), beschikte de Pulkowa sterrenwacht over een 0,38 m refractor (lenzen telescoop), één van de beste instrumenten uit die tijd. In juni 1846 berekende de Franse sterrenkundige Urbain le Verrier (1811-1877) aan de hand van afwijkingen in de baan van Uranus, de planeetbaan van de planeet Neptunus, die uiteindelijk op 24 september 1846 waargenomen door Johann Gottfried Galle (18121910) met de Fraunhofer refractor van de Berlijnse sterrenwacht. Ondanks deze belangrijke ontdekking blijven de Franse astronomen qua observatoria op hun honger zitten terwijl hun Amerikaanse en Russische collega’s steeds grotere refractors bestelden bij de beroemde telescoopbouwer Alvan Clark (1804-1887) & Sons.
Guidestar | 09-2012
In 1870 roept Otto Struve de astronomische gemeenschap op om de Venusovergangen van 1874 en 1882 waar te nemen vanuit een maximum aantal observatoria teneinde de astronomische eenheid (AU) met grotere nauwkeurigheid te berekenen. Sinds de Venus transit van december 1639 probeerden astronomen de AU, de gemiddelde afstand van de Aarde tot de Zon, te bepalen om een idee te krijgen van de afmetingen van het Zonnestelsel.
024
In 1875 engageert de Frans-Nederlandse bankier Raphaël-Louis Bischoffsheim (18231906) zich om, naast de observatoria van Parijs, Toulouse en Marseille, een nieuwe sterrenwacht te financieren aan de Franse Azurenkust. Bischoffsheim spiegelde zich aan de Amerikaanse filantropen die moderne observatoria sponsorden en wou met hen rivaliseren. Hij stuurde de Franse astronoom Henri Joseph Perrotin (1845-1904) naar de Pulkowa sterrenwacht, toonaangevend Europees observatorium voor die tijd.
Foto - De auteur voor het Bischoffsheim gebouw met Grande Coupole, ontworpen door Gustave Eifel, waarin de 0.76 m refractor van het Observatoire de Nice is ondergebracht. Bron : Philip Corneille. Meer informatie : www.oca.eu
In 1878 besliste het « Bureau des Longitudes » dat het Observatoire de Nice diende uitgerust te worden met een Meridiaankijker, een 0,38 m refractor en een grote 0,76 m refractor om te kunnen wedijveren met Amerikaanse observatoria. Vanaf december 1879 werd het Observatoire de Nice, sinds 1988 l’Observatoire de la Côte d’Azur (OCA) genoemd, ingeplant op de top van de 370 m hoge Mont Gros aan de rand
van de havenstad Nice. Het geheel werd gedirigeerd door de Franse architect Charles Garnier (1832-1923) die de Franse ingenieurs Lucien Barbet en Gustave Eiffel inschakelde om de gebouwen en koepels te construeren.
Bischoffsheim wou de grootste refractor ter wereld en schakelde de broers Henry, Paul Pierre Henry (1848-1905) en Prosper Mathieu Henry (1849-1903), in om deze te verwezenlijken. Deze self-made astronomen / opticiens van de Paris-Meudon sterrenwacht slaagden er als eersten in om sterren tot magnitude 12 te fotograferen. In 1884 plaatste Bischoffsheim een order bij het atelier van Gustave Eiffel voor een 24 m diameter koepel om de 0,76 m refractor onderin te brengen. Gezien Bischoffsheim’s interesse voor Egyptologie kreeg architect Garnier de opdracht om het gebouw voor de 0,76 m Grande Lunette te baseren op een mastaba. Bovendien contacteerde hij de beeldhouwer Paul Armand Bayard de la Vingtrie om een Farao buste te creëren ter decoratie van het gebouw met la Grande Coupole. In de zomer van 1885 werd het 11 m hoge vierkante gebouw, met 26 m zijden, opgetrokken rond de enorme stenen montering die tot 7 m diepte op de rotsen van de Mont Gros was geïnstalleerd. Eind 1885 werd de 100 ton zware klassieke koepel op het witte art nouveau gebouw geplaatst. Eiffel koos een ingenieus systeem om de koepel te laten bewegen op een vloeibare magnesiumchloride film, bestand tegen temperaturen tot -40° C, waardoor het geheel in minder dan 4 minuten volledig kon rond draaien. De prachtige koepel was geïnspireerd op het Pantheon van Rome en bleef tot vandaag de grootste koepel in Frankrijk. Uiteindelijk werd in 1887 de 0,76 m Grande Lunette refractor door de broers Henry opgeleverd met een stalen montering van Paul Ferdinand Gautier (1842-1909). Op 27 oktober 1887 werd de telescoop officieel ingehuldigd als de grootste refractor ter wereld. Echter in 1889 verkreeg het Lick Observatory op Mount Hamilton – Californië een 0,91 m refractor en in 1895 realiseerden Alvan Clark en Ambrose Swasey een 1,02 m refractor voor het Yerkes Observatory in Williams Bay – Wisconsin. In 1887 kreeg Raphaël Bischoffsheim de Arago medaille van de l’Académie des Sciences en de broers Henry de Lacaze prijs voor hun verwezenlijkingen. De Franse schrijver Emile Zola baseerde het personage van de bankier Steiner in zijn boek “Nana” op Bischoffsheim die tot Fransman werd genaturaliseerd. De 0,76 m Grande Lunette is een imposante lenzenkijker met een bruikbare diameter van
Guidestar | 09-2012
025
0,74 m en een brandpuntsafstand van 17,89 m. Op het einde van de 19de eeuw konden astronomen ermee visueel waarnemen met vergrotingen tot 2250 X, waardoor de maantjes van de planeet Uranus (Ariel, Umbriel, Titania en Oberon) zichtbaar waren. Met een scheidend vermogen 0,2 boog seconden werd de Grande Lunette tevens gebruikt om ster parallaxen te meten en dubbelsterren te fotograferen. De 0,76 m refractor werd uitgerust met een 0,25 m “zoekkijker” die vroeger werd gebruikt om kometen op te sporen.
Het Observatoire de Nice heeft steeds een speciale status behouden en nam niet deel aan het “Carte du Ciel” project geïnitieerd door Amédée Mouchez (1821-1892) om een fotografische atlas van de sterrenhemel te creëren. De astronomen in Nice legden zich toe op planeetonderzoek en het meten van de lichtsnelheid.
(1864-1945) de Ritchey-Chrétien telescoop, een afgeleide Cassegrain reflector waarbij de hoofd- en secundaire spiegel hyperboloïdisch zijn. Deze compacte reflector heeft een groot beeldveld en compenseert astigmatisme en beeldveld welving alsook sferische aberraties. Na de Eerste Wereldoorlog kende het observatoire de Nice een lange periode van verval door het opdrogen van de nodige fondsen voor wetenschappelijk onderzoek. Pas in 1962 slaagde de nieuwe directeur JeanClaude Pecker (1923- ) erin het nodige budget te verkrijgen om het gebouw en de Grande Lunette refractor te restaureren. Op deze manier bleef de 0,76 m Grande Lunette de tweede grootste ter wereld qua brandpuntsafstand en vierde grootste ter wereld qua diameter van de hoofdlens.
Tijdens de jaren 1970 verschoof de focus van de Franse sterrenkunde naar andere sterrenwachten, zoals het Observatoire de Haute Provence (OHP) waar Charles Fehrenbach (1914-2000) en André Lallemand (1904-1978) technisch onderzoek verrichtten naar fotoversterkerbuizen en elektronische camera’s. Sinds 1979 waren Franse astronomen nauw betrokken bij het CFHT-project (CanadaFrance-Hawaii-Telescope) op Mauna Kea, Hawaï – VSA. In 1984 deden de CCDs (Charge Coupled Device) lichtgevoelige elektronische detectoren hun intrede in de Franse sterrenkunde met toepassingen op de 1,52 m OHP reflector. In 1988 werden de observatoria van Grasse, Nice en plateau de Calern tesamen ondergebracht in het Centre d’Etudes et de Recherches Géodynamiques et Astronomiques (CERGA) onder de naam Observatoire de la Côte d’Azur (OCA).
Foto - De Griekse god Apollon, afgebeeld als Egyptische farao met een kroon van zonnestralen, duikt uit de zodiak als ornament van de Grande Coupole. Bron : Philip Corneille.
Foto - De auteur aan de voet van de stenen pilaararmen. De bordjes geven de breedtegraad (43° 43’ 17”) en lengtegraad (29-12 EST) alsook info over de optiek van de 0,76 m Grande Lunette refractor. Bron : Philip Corneille. Foto - De 0,76 m Grande Lunette met 0,25 m zoekkijker op de stalen equatoriaal montering van Paul Gautier steunt op dubbele stenen pilaararmen. Bron : Philip Corneille.
Guidestar | 09-2012
Meer informatie : www.oca.eu
026
In 1910 ontwikkelde de Franse astronoom Henri Chrétien (1879-1956) in samenwerking met de Amerikaan George Willis Ritchey
Sinds het nieuwe millennium werd de volledige site bestaande uit een 15-tal gebouwen, waaronder een bibliotheek en een laboratorium, heropgewaardeerd en zijn er 250 personen tewerkgesteld. De instrumenten worden nog steeds gebruikt door doctoraatstudenten en amateur-astronomen voor onderzoek en pedagogische activiteiten.
Guidestar | 09-2012
027
Kortnieuws De NASA-Marssonde Curiosity heeft kort voor zijn landing op de rode planeet de eerste gegevens naar de aarde gestuurd. Dat heeft het Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt (DLR) vrijdag laten weten. Tijdens de reis naar Mars, waar de sonde maandag landt, is steeds de hoeveelheid kosmische straling gemeten. Die gegevens moeten nu worden geanalyseerd. Met de verzamelde data kan bijvoorbeeld worden berekend hoe toekomstige Marsreizigers kunnen worden beschermd tegen kosmische straling. De sonde stuurt ook nadat deze op Mars is geland gegevens naar de aarde. De landing van de sonde op Mars gebeurt om ongeveer half 8 maandagochtend (Nederlandse tijd). Vervolgens zal een 900 kilo zware rover genaamd Curiosity Mars verkennen. Doel van de missie is zoeken naar aanwijzingen voor de leefbaarheid van Mars. ''De ruimtewagen blijft daar als het goed is 2 jaar en gaat in totaal 20 kilometer onderzoeken’’, zei Inge Loes ten Kate. De geowetenschapper van de Universiteit Utrecht is sinds 2006 betrokken bij de Amerikaanse missie Mars Science Laboratory. Bron : ANP / 04-08-2012. Al een tijdje is duidelijk dat ruimtesonde Voyager 1 op het punt staat om de invloedssfeer van onze zon te verlaten, en de interstellaire ruimte te betreden. Twee van de drie indicatoren die naar verwachting het passeren van de 'drempel' zullen verraden, vertonen de laatste tijd grotere veranderingen dan de zeven jaar daarvóór. De Voyager 1 werd op 5 september 1977 gelanceerd, scheerde langs de planeten Jupiter en Saturnus en is nu, bijna 35 jaar later, nog steeds operationeel. Zijn afstand tot zon en aarde bedraagt inmiddels ruwweg 18 miljard kilometer. De afgelopen jaren wordt met spanning uitgekeken naar de meetgegevens die de ruimtesonde naar de aarde zendt. Op 28 juli mat hij een sterke stijging van de energierijke kosmische straling die van buiten het zonnestelsel afkomstig is. Nog diezelfde dag daalde het aantal minder energierijke deeltjes dat uit het zonnestelsel zelf kwam met de helft. Drie dagen later waren de meetwaarden weer zo'n beetje op hun normale niveau. Volgens wetenschappers wijzen zulke sterke fluctuaties erop dat Voyager 1 de interplanetaire ruimte dicht is genaderd. Als het echt zo ver is, moet ook een derde indicator omslaan: de richting van het magnetische veld in de omgeving van de ruimtesonde. Bron: NU / 04-08-2012.
Een onbemande Russische raket met twee communicatiesatellieten als lading is er niet in geslaagd in een baan om de aarde te geraken. Dat heeft de Russische ruimtevaartorganisatie Roscosmos dinsdag gezegd. Enkele minuten na de lancering vanaf de ruimtebasis Baikonoer in Kazachstan maandag sloeg een secundair stuwmechaniek van de Proton-M raket eerder af dan de bedoeling was, zei Roscosmos. De raket slaagde er hierdoor niet in de dampkring te verlaten. De ruimtevaartorganisatie stelt een onderzoek in en overweegt, vanwege eerdere incidenten met dit type raket, voorlopig geen Proton-M raketten meer te lanceren. In augustus vorig jaar ging het contact verloren met een communicatiesatelliet, die even daarvoor met een Proton-M was gelanceerd. Vier jaar eerder, in 2007, stortte een Proton-M met een Japanse kunstmaan aan boord neer. Maandag moesten een Russische en een Indonesische satelliet in een baan om de aarde worden gebracht. Bron : NU / 07-08-2012.
Armstrong, die afgelopen zondag 82 jaar werd, onderging dinsdag een bypassoperatie vanwege vier verstopte kransslagaders. Dat heeft ruimtevaartorganisatie NASA woensdag gemeld. Op 20 juli 1969 landde Armstrong met de Apollo 11 op de maan en sprak de historische woorden: ''Een kleine stap voor een mens, een enorme sprong voor de mensheid". Volgens zijn vrouw Carol gaat het goed met de geopereerde ex-ruimtevaarder. Armstrong gaf na zijn carrière als astronaut les aan de University of Cincinnati. Hij woont met zijn vrouw in de buurt van Cincinnati. Bron : ANP / 09-08-2012.
Technici van de Amerikaanse ruimtevaartdienst Nasa zijn zeer tevreden over de landing van Marsrover Curiosity, afgelopen maandag. Nu de organisatie enkele dagen de tijd heeft gehad om te bestuderen hoe de landing is gegaan, blijkt dat zich bijna geen fouten hebben voorgedaan, aldus de BBC. De rover landde slechts 2,4 kilometer van de bedoelde landingsplaats, een minuscule afstand in de ruimtevaart. Curiosity heeft de afgelopen week ongeveer 1 megabyte aan data teruggestuurd naar de aarde. Hoewel dat minder is dan één foto gemaakt door een mobiele telefoon, kan Nasa inmiddels goed beoordelen hoe de landing zich voltrok. Vanaf het moment dat de rover de atmosfeer binnenvloog duurde het 7 minuten en 12 seconden tot de wielen de grond raakten. Dat is bijna precies de '7 minutes of terror' die waren voorspeld. Uit beeld dat werd teruggestuurd via de sattelieten Mars Oddysey en Mars Reconnaissance Oribteris is gebleken dat de parachute perfect heeft gewerkt, waardoor Curiosity langzaam kon landen. Toch landde het voertuig niet precies op de plek die was uitgekozen, omdat er op het laatste moment nog werd bijgestuurd. Ook stond er een sterkere wind dan verwacht was. Bron : NU / 12-08-2012. India gaat in 2013 een ruimtereis naar Mars maken. Dat heeft de Indiase premier Manmohan Singh woensdag gezegd. Volgens de premier betekent de Mars-missie 'een grote stap voorwaarts' voor de wetenschap en de technologiesector. Het is de bedoeling dat een onbemand ruimtevaartuig in een baan rond Mars gebracht wordt en er wetenschappelijke gegevens over de planeet gaat verzamelen. Met de missie is een bedrag van 82 miljoen dollar gemoeid. De verwachting is dat de missie begint met de lancering van een raket die door de Indian Space Research Organization is ontwikkeld. In 2008 bracht India al een ruimtevaartuig in een baan rond de maan. Vorige week landde Marsrover Curiosity van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA in een grote krater op Mars. Curiosity gaat wetenschappelijk onderzoek doen op de planeet. Bron : Novum / 15-08-2012.
Voormalig astronaut Neil Armstrong, de eerste man die op de maan liep, herstelt van een hartoperatie.
Meer up-to-date nieuws : www.spacepage.be
Space Night is een evenement, in een organisatie van de Astro Event Group vzw uit Oostende, waarbij telkens twee top-gastsprekers komen praten rond één gemeenschappelijk thema zijnde : sterrenkunde voor iedereen ! Tevens wisselen we elk jaar af tussen een sterrenkundig en ruimtevaartgericht thema.
Guidestar | 09-2012
Datum - Zaterdag 27 oktober 2012. 18.00 uur t/m 22.30 uur. Toegang: GRATIS. Locatie - Conferentiezaal stadhuis Oostende. Vindictivelaan 1 te 8400 Oostende (B). www.aegvzw.be.
029
Evenement : Space Night
Professor Christoffel Waelkens bijt de spits af met een voordracht over 50 jaar ESO. Waarbij hun vele ontdekkingen hoe langer hoe meer de weg vinden naar het publiek. Via websites, webcasts, artikels en allerhande leuke en leerzame computer applicaties. Daarna is het de beurt aan Hanny van Arkel (NL) die, als leerkracht, enkele jaren terug - via Galaxy Zoo - een gloednieuw type deepsky object heeft ontdekt. Of hoe iedereen tegenwoordig aan sterrenkunde kan doen !
Artikel
Caroline Hoek
S e k s in d e r u im t e ? I s h e t e ig e n lijk m o g e lijk ? Info - Science fiction-schrijfster Vanna Bonta ontwierp de 2Suit, een tweepersoonspak dat met ritsen en klittenband een paar geliefden aan elkaar kan koppelen. Ze testte het pak zelf door haar echtgenoot tijdens een paraboolvlucht te kussen en dat was al erg lastig, aldus de schrijfster. Meer informatie : www.nasa.gov
De mensheid heeft al heel wat gepresteerd in de ruimte. Maar seks? Dat nog niet. Gaat het er ooit nog van komen?
Het lijkt misschien een beetje een banaal vraagstuk. Maar dat is het zeker niet. Wanneer we de plannen van ruimtevaartorganisaties bekijken dan zien we enorme ambities. Bijvoorbeeld een bewoonde basis op Mars. En misschien nog wel op vele andere (veel verder afgelegen) planeten. Het zijn plaatsen die in de toekomst misschien wel ons tweede thuis worden. Maar het voortbestaan van zo’n ver tweede thuis staat of valt met de mogelijkheid om voor nageslacht te zorgen. Anderen – waaronder Stephen Hawking – denken dat de mensheid vroeg of laat gedwongen wordt om de aarde te verlaten. Klimaatverandering, uitputting van grondstof-fen, voedseltekorten, enzovoort. Het zijn allemaal problemen die ons straks misschien dwingen om (een deel van) de mensheid naar een andere planeet te verplaatsen. En ook in dit doemscenario is voortplanting in de ruimte van het grootste belang.
Guidestar | 09-2012
Maar kan het ook? Voortplanten in de ruimte? Deskundigen zijn er nog niet helemaal uit, maar één ding staat vast: het zal niet gemakkelijk zijn.
030
Eén van de grootste problemen in de ruimte is de gewichteloosheid. Zo is het al heel erg moeilijk om twee mensen simpelweg bij elkaar te houden. Schrijfster Vanna Bonta bedacht daar in 2006 iets op. 2Suit: twee pakken die heel gemakkelijk aan elkaar gekoppeld kunnen worden, waardoor twee mensen geen moeite hoeven doen om bij elkaar te blijven en zich dus op andere dingen kunnen richten. Het pak is ook getest en wel aan boord van een vliegtuig waarmee gedurende enkele minuten gewicht-loosheid kan worden gecreëerd. Deze test verliep goed: met het pak konden twee mensen gemakkelijker bij elkaar in de buurt blijven. Het is een begin, maar bewijst nog lang niet dat seks in de ruimte mogelijk is. Er zijn namelijk nog wel wat meer probleempjes. Hoe aantrekkelijk is het bijvoorbeeld als zweetdruppeltjes rondom een vrijend koppel heen zweven? Laat staan als andere lichaamssappen ontsnappen. Daarnaast is de bloeddruk in de ruimte lager en is het dus maar de vraag of mannen een volledige erectie kunnen krijgen. En dan is het ook nog een hele kunst om gewichteloos te rollebollen zonder er misselijk van te worden. Seks hebben valt dus al niet mee. Maar datzelfde geldt hoogstwaarschijnlijk voor de voortplanting. Stel: een man en vrouw hebben seks, dan is het nog maar de vraag of dat een gezond kindje oplevert. Uit recentelijk onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat kosmische straling een serieus probleem is. Deze straling bestaat uit geladen deeltjes die DNA aantasten en zo cellen kunnen vernietigen of beschadigen. Een onge-
boren kindje kan daardoor ernstig gehandicapt raken of onvruchtbaar te wereld komen. Die kosmische straling speelt bijvoorbeeld een belangrijke rol wanneer we naar Mars trekken.
En ook de gewichteloosheid kan wel eens problemen opleveren, zo is gebleken uit experimenten met ratten. Ratten kregen in de ruimte gezonde jongen. Maar die jongen hadden de eerste week bijzonder veel moeite om van hun rug op hun buik te draaien: een kunstje dat ze op aarde geen moeite kost. Waarschijnlijk komt dat doordat ze zich door de gewichteloosheid anders ontwikkelen. Mannelijke ratten die in de ruimte zijn geweest en later met een vrouwtje paren dat altijd op aarde is gebleven, krijgen daarop soms jongen met problemen. De jongen lopen achter in de ontwikkeling en hebben last van allerlei lichamelijke ongemakken. Aangezien zwaartekracht ook bij de ontwikkeling van een menselijke foetus belangrijk is, is het aannemelijk dat een volledige zwangerschap in gewichteloosheid de ontwikkeling van het ongeboren kindje geen goed doet. Maar nogmaals: hard bewijs daarvoor is er dus niet. Voor nu moeten wetenschappers wanneer ze zich over deze kwestie buigen laten leiden door experimenten met dieren en theorieën over hoe gewichteloosheid en kosmische straling mensen beïnvloedt. We zijn tenslotte nog niet klaar voor echte experimenten met mensen. En het lijkt erop dat de prioriteiten van ruimtevaartorganisaties daar ook niet liggen. Tot grote frustratie van sommige wetenschappers die denken dat seks in de ruimte van groot belang is voor de ontwikkeling van bases op bijvoorbeeld Mars. Welbeschouwd kunnen we concluderen dat de mensheid op dit moment nog niet klaar is voor seks in de ruimte. Maar dat wil niet zeggen dat het niet tot de mogelijkheden behoort. Zo wordt seks al een stuk gemakkelijker als we een manier vinden om kunstmatige zwaartekracht te fabriceren. En de voortplanting wordt in theorie al veiliger wanneer we materialen ontwikkelen die kosmische straling niet doorlaten. Maar zover zijn we nog niet. Veel wetenschappers zijn er echter wel van overtuigd dat we ooit zover komen. Maar daarvoor moet dit onderwerp zich eerst van zijn taboe-status ontdoen. Ruimtevaartorganisaties moeten het willen omarmen.
Nu weigeren ze dat nog pertinent. Maar misschien dat de opkomst van de commerciële ruimtevaart er wel anders tegenaan gaat kijken. Niet zozeer uit goodwill naar onze soort, maar eerder vanuit commercieel perspectief. Want verkopen romantische ruimtereisjes naar hotels in een baan rondom de aarde niet beter als mensen weten dat ze op deze unieke locatie en onder unieke omstandigheden ook seks kunnen hebben? Wederom geldt: zover zijn we nog niet. Maar wat niet is, kan nog komen...
Rubriek - Lanceeroverzicht van de maand
Augustus 2012 Uur (GMT)
Raket
Lanceerbasis
Vracht
Gewicht
Land
Baan
01-08-2012
19.35 uur
Sojoez-U
Bajkonoer
Progress-M 16M
7.250 Kg
Rusland
LEO LEO
Atmosferisch onderzoek
02-08-2012
20.54 uur
Ariane 5 ECA
Kourou
Intelsat 20
6.094 Kg
Internat.
GEO
Communicatie
06-08-2012
19.31 uur
Proton-M Briz-M
Bajkonoer
Telkom 3
1.600 Kg
Indonesië
GEO
Communicatie
19-08-2012
06.54 uur
Zenit-3SL
Sea-Launch
Intelsat 21
5.984 Kg
USA
GEO
Communicatie
30-08-2012
08.05 uur
Atlas-5 (401)
Cape Canaveral
RBSP A
650 Kg
USA
500 x 30600
Magnetosf. onderzoek
Sfera 53
HYLAS 2
Ekspress-MD2
RBSP B
8 Kg
3.311 Kg 1.140 Kg
650 Kg
Rusland UK
Rusland
USA
GEO GEO
500 x 30600
Doel ISS bevoorrading
Kris Christiaens
Datum
Communicatie Communicatie
Magnetosf. onderzoek
Guidestar | 09-2012
Verklarende woordenlijst
GEO LEO Mil. Com.
Geostationary Earth Orbit Low Earth Orbit Militaire Communicatiesatelliet
■ Mislukte lancering
031
Rubriek - Amateurastronoom in de kijker
Philip Corneille
Franky Dubois Eind de jaren 1960 kwam Franky Dubois in contact met de toen al bekende amateur astronoom Danny Cardoen en keek met hem voor het eerst naar de zon met behulp van een telescoop. Info - Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Interplanetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.
Foto - De cyclische variatie van het aantal zonnevlekken werd voor het eerst waargenomen en vastgelegd door Heinrich Schwabe tussen 1826 en 1843. Dit leidde Rudolf Wolf er toe om vanaf 1848 regelmatige waarnemingen te doen. Het wolfgetal is een maat voor het aantal afzonderlijke zonnevlekken en groepen. Er is gebleken dat er een verband is met een aantal andere zonnevariabelen.
In 1972 kocht Franky zijn eerste telescoop, een 60 mm F15 refractor, later gevolgd door een 20 cm F6 newton.
Aanvankelijk lag voor Franky de nadruk op visueel waarnemen maar de astrofotografie microbe was reeds vroeg aanwezig en hij verwezenlijkt zijn eerste sterrenwachtje met afschuifbaar dak. In 1981 stond Franky, samen met enkele amateurs uit de Westhoek, aan de wieg van de astrokern “Rigel”. Tijdens één van hun eerste ledenbijeenkomsten nam Franky de taak op zich om een zonnewaarneming voor te bereiden en sindsdien is hij een fervent zonnewaarnemer gebleven.
daggetallen bij in zijn waarnemingsprogramma, zoals CV, pettis index en intersol index. Vanaf 1990 werden er iedere waarneming dag vijf verschillende relatieve daggetallen bepaald alsook diverse foto’s van de Zon genomen. Bovendien werd voor de volledige 22ste Zonnecyclus op iedere waarneming dag een dubbelopname gerealiseerd, zodat Franky de posities van de zonnevlekken zeer nauwkeurig kon bepalen ten einde het vlinderdiagram samen te stellen. De 22ste Zonnecyclus (sinds 1755, het begin der waarnemingen), liep van september 1986 tot maart 1996 en in maart 1989 verscheen de grootste zonnevlekkengroep in decennia. Franky’s schitterende opnames werden door weerman Armand Pien op de BRT getoond en verschenen in diverse dagbladen, waaronder de voorpagina van de Standaard. Via Pierre Cugnon van het Sunspot Index Data Center (SIDC) van de Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB) vernam Franky Dubois dat zijn opname tevens was gebruikt ter illustratie van een artikel in een Russische krant. In 1996 nam Franky zijn gloednieuwe sterrenwacht in gebruik, een stenen gebouw met een 3 meter koepel met annex een kleine controleruimte en gedeelte met afschuifbaar dak. Tegelijkertijd investeerde hij in nieuwe kijkers, waaronder een 125 mm f 20 refractor en een 80 mm protuberansenkijker.
Datzelfde jaar werd Franky Dubois leider van de werkgroep Zon binnen de VVS, een taak die hij heden ten dage nog steeds vervult. Deze VVS werkgroep bestaat uit een 30-tal actieve leden die maandelijks hun waarnemingen doorsturen.
Meer informatie : www.digilife.be/club/franky.dubois
Guidestar | 09-2012
Dankzij hun maandelijkse nieuwsbrief genieten de “Belgian Solar Observers” (BSO) trouwens grote bekendheid bij buitenlandse zonnewaarnemers.
032
Vanaf 1983 startte Franky Dubois met intensieve waarnemingen van onze dichtstbijzijnde ster met een gemiddelde van ongeveer 250 waarnemingen per jaar! Deze waarnemingen werden doorgestuurd naar de werkgroep Zon van de Vlaamse Vereniging voor Sterrenkunde (VVS), het Duitse “Sonne”, de British Astronomical Association (BAA) en de American Association of Variable Star Observers (AAVSO). Franky breidde zijn informatie steeds uit en met de jaren kwamen er verschillende relatieve
Naast de zonne observaties is Franky tevens educatief medewerker bij de volkssterrenwacht AstroLab Iris in het provinciaal domein “De Palingbeek”. Hij bouwde tevens een maquette van het internationaal ruimtestation IIS op schaal 1/25, die tesamen met een sterrenhemel werd opgehangen in de bibliotheek van Astrolab Iris. Sinds enkele jaren doet Franky tevens aan radioastronomie waarbij hij betrokken is bij een project om meteoren te observeren. Bovendien werkt hij samen met Edwin De Ceuninck en Jean-Pierre Grootaerd aan een 80 cm optisch sferische testspiegel die een f 4 openingsverhouding zal verkrijgen. Na een eerste poging in januari 2012 waarbij de glasplaat barstte, zijn ze met herenigde krachten herbegonnen en slijpen momenteel aan een unieke glasplaat. Wordt ongetwijfeld vervolgt…
033
Rubriek - Woord van de maand
Dirk Devlies
M a rc e l J a c q u e s Joseph Dehalu
Info - Dirk Devlies is, naast lid van de Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van bestuur. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woordenboek. Een buitengewoon omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.
De persoon van de maand is Marcel Dehalu. Hij was meer dan alleen sterrenkundige, daarnaast was hij immers ook geodeet, geofysicus en topograaf. Hij was als onderzoeker en lesgever zijn hele leven verbonden met de Université de Liège. Zowel op menselijk, universitair als op wetenschappelijk vlak liet hij een grote nalatenschap achter. Personalia
Hij is geboren in Montegnée-lez-Liège op 1 september 1873 en overleed in Luik op 16 juni 1960, op 86-jarige leeftijd. Over zijn overlijdensdatum spreken de bronnen elkaar tegen, de meerderheid meldt 15 juni 1960, maar een overlijdensbericht van de hand van Pauwen, te vinden op de website van de ULg meldt 16 juni. Zijn naam wordt soms ook verkeerdelijk als Denalu vermeld. Opleiding
Foto - De cyclische variatie van het aantal zonnevlekken werd voor het eerst waargenomen en vastgelegd door Heinrich Schwabe tussen 1826 en 1843. Dit leidde Rudolf Wolf er toe om vanaf 1848 regelmatige waarnemingen te doen. Het wolfgetal is een maat voor het aantal afzonderlijke zonnevlekken en groepen. Er is gebleken dat er een verband is met een aantal andere zonnevariabelen.
Guidestar | 09-2012
Meer informatie : www.digilife.be/club/franky.dubois
034
Op de middelbare school volgde hij de richting Grieks-Latijn. In juli 1897 behaalde hij zijn doctoraat in de wiskunde en de natuurkunde aan de Université de Liège (ULg). De thesis was getiteld ‘Les differents systèmes de réduction des étoiles aux lieux apparants.’. Zijn promotor was zijn wiskundeprofessor Constantin Le Paige (1852 – 1929). Tijdens zijn opleiding kreeg hij onder andere drie jaar les van François Folie. Folie wilde dat Dehalu in Bonn (Duitsland) praktische vorming kreeg, maar de omstandigheden beslisten er anders over. Folie heeft de sterrenwacht van de universiteit in Luik opgericht. Hij was er directeur van tot 1891, terwijl hij sinds 1883 ook al directeur was van de Koninklijke Sterrenwacht van België. Folie werd in Luik pas in 1893, al twee jaar na zijn vertrek, opgevolgd door Le Paige. Werk en leven
Le Paige kon Dehalu enkele dagen voor zijn laatste examen aanbieden om als zijn assistent te werken aan het Observatoire de Cointe. Le Paige nam in 1893 het directeurschap van Cointe aan, nadat de post van 1885 tot 1892 leeg bleef. Le Paige liet het theoretische voor wat het was en ging de praktische toer op om Dehalu te helpen en dat bepaalde de loop van Dehalu’s carrière. Dehalu nam het heft in eigen hand en nam de volgende tien jaar geen verlof. De omstandigheden in het instituut waren niet gemakkelijk: er was geen gas of elektriciteit en verwarmen gebeurde door zich dik te kleden. De schaarse middelen gingen voor een groot stuk naar het onderhoud van de meteorologische dienst. Hij had een salaris van niet meer dan 1.500 Belgische Frank per jaar. Als assistent van Le Paige deed hij waarnemingen met behulp van een meridiaankijker met een diameter van 18 cm. Hij ontdekte een fout met de verticale cirkel en de waterpas voor het
aanpassen van de horizontale as was enkele graden vervormd. Door een gebrek aan middelen konden deze fouten niet hersteld worden. Samen met Le Paige werkte hij een techniek uit met een kwikbad om ervoor te zorgen dat het instrument waterpas stond. De methode werd internationaal bejubeld. Hij werd benoemd tot volwaardig sterrenkundige op 23 oktober 1901. Onder zijn invloed en deze van Polidore F. F. Swings (zijn doctoraatstudent die in 1927 afstudeerde in Luik – Guidestar juni 2012) richtte het observatorium zich op de spectroscopie.
Het Observatoire de Cointe kreeg onder zijn bewind nieuwe gebouwen, nieuw lesmateriaal en meer personeel. Hij richtte ook een sectie astrofysica op, deze werd verder uitgebouwd door Swings. Vanaf 1902 ging hij zich bezighouden met geodesie en topografie. Hij bestudeerde het mijnkompas, er waren immers heel wat problemen bij het gebruik van dit toestel. Het instrument speelde een belangrijke rol bij de ondergrondse oriëntatie. Dehalu ontwikkelde een geometrische theorie voor dit kompas. Hij toonde de verschillende oorzaken aan van de problemen bij het gebruik van dit toestel, zoals de keuze voor verkeerde metalen en verkeerde bediening. Van 1902 tot 1907 was hij voor de sterrenkunde secretaris van de redactie van het Bulletin de la Société Belge d’Astronomie. Hij schreef onder andere over de afwijkingen van het kompas in de buurt van Luik (1903). Hij zetelde ook in de administratieve en wetenschappelijke raad van de SBA. Hij kreeg de titel van erelid van de SBA. Hij werd in 1902 eveneens lid van de Société royale des Sciences de Liège. Hij was tussen 1907 en 1931 vijfmaal een jaar voorzitter. In 1932 werd hij verkozen tot secretaris-generaal. Hij vervulde deze functie 28 jaar. Hij trok naar Tunesië om de zonsverduistering van 30 augustus 1905 te observeren. De reis was opgezet door de Franse sterrenkundige Bigourdan (1851 – 1932). Zijn belangrijkste taak was de oprichting van een station voor de registratie van magnetisme, maar Bigourdan vertrouwde hem ook andere taken toe. Een interessante foto van de binnendelen van de corona wordt aan hem toegeschreven. De foto werd gemaakt door Dehalu’s assistent, maar het scherpstellen van de horizontale telescoop deed hij zelf. De eclips liet op Dehalu zo’n indruk na dat hij zoveel mogelijk verduisteringen van de Zon en de Maan probeerde te observeren. In 1907 deed hij op vraag van de Congolese regering mee aan een expeditie voor de verdeling van de grens tussen Oeganda en Congo. In 1908 en 1909 werd hij ook gevraagd om samen met Britten in Afrika een equatoriale
035
boogmeridiaan van 30° op te meten. Tegelijk, terwijl hij toch in Afrika was, deed hij metingen van het magnetisch veld van de Aarde in Oeganda en Kenia. Hij deed steeds magnetische observaties op elk belangrijk geodetisch punt. Zijn laatste Afrikaans avontuur, dat elf maanden duurde, verliep in moeilijke omstandigheden door onder meer het reliëf. In 1909 werd hij als docent belast met de cursussen topografie aan de Faculteit Toegepaste Wetenschappen aan de universiteit in Luik. Hij werd er op 30 april 1909 gewoon hoogleraar. Van 1909 tot 1914 maakte hij via triangulatie een kaart van de mijnconcessies in de Kempen met daarop de interessantste punten voor toekomstige exploitatie. Hij was medeverantwoordelijk voor de heropbouw van de ULg na de Eerste Wereldoorlog: hij liet nieuwe gebouwen optrekken voor zijn faculteit. Hij was vanaf 1930 ook administrateurinspecteur van de universiteit. Vanaf 1922 tot 1943 was Dehalu tevens directeur van het Institut d’Astrophysique de l’université de Liège. Onder zijn vleugels werd een nieuwe generatie wetenschappers gevormd waaronder de twee latere directeurs Paul Ledoux en Swings. Met Swings zette hij een onderzoek op over de mogelijke toepassingen van de (algemene) relativiteitstheorie op de sterrenkunde.
Bij koninklijk besluit van 18 november 1922 krijgt hij de bijna volledige verantwoordelijkheid voor het volledige takenpakket van Le Paige. In 1923 volgde hij Le Paige op als administrateurinspecteur aan de ULg en als directeur van het Observatorium van Cointe. Op 11 februari 1927 wordt hij op eigen verzoek ontheven van de lessen wiskundige geografie. Op 27 december 1932 werd hij, eveneens op eigen verzoek, ontlast van nog enkele lessen waaronder spectroscopie en astrofysica.
gravimetrie en bestudeerde afwijkingen in de zwaartekracht in Oost-Afrika. In 1943 schreef hij een gids over hoe men onderzoek moet doen naar de gravimetrie in Centraal-Afrika. Hij ging met emeritaat in 1943.
In 1921 werd hij corresponderend lid van de Académie royale des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles, lid in 1933 en voorzitter in 1941. Magnetisme
Uit voorgaande is al duidelijk dat hij op het vlak van het onderzoek van magnetisme heel wat heeft verricht. Hij onderzocht magnetisme in België in meer dan 200 stations.
Aan de universiteit in Luik werd het magnetisch veld al opgemeten sinds 1880, maar de eerste volledig uitgeruste instelling daarvoor werd in Manhay gebouwd voor het International Polar Year (IPY) dat liep van 1932 tot 1933 en het nam ook deel aan het Internationaal Geofysisch Jaar (IGY, 1958 - 1959). Er moest uit Luik uitgeweken worden omdat de elektrische tram voor interferentie zorgde. Vele jaren zorgde L. Königsfeld voor de waarnemingen en het wetenschappelijke gebruik van de gegevens van het station. Het was Königsfeld die ook zorgde voor de modernisering van het station bij de heropbouw na de vernietiging in 1944. Na hem volgden L. Bragard, I. Ottelet en C. Denis. Het station ressorteert sinds 1 januari 1990 onder het KMI. Dehalu promootte onderzoek naar het magnetisme bij onder andere Merken, L. Hermans, A. Sterpenich en E. Hoge. Vooral laatstgenoemde is Dehalu in zijn sporen gevolgd met onderzoek in België en Afrika. Prijzen, eerbewijzen en naamdragers
In 1956 werd de Prix Marcel Dehalu opgericht. Het wordt driejaarlijks uitgereikt aan een publicatie. De prijs wil de studie van sterrenkunde promoten en gaat naar een student of onderzoeker die bij ontvangst de maximumleeftijd van dertig jaar niet heeft bereikt. Hij reikte hem zelf uit in 1956 en 1959. Naar hem is een groot auditorium van de sterrenwacht in Cointe genoemd. Hij was lid, correspondeerde of had functies binnen vele instellingen zoals het Comité international des Poids et Mesures en de Academie des Sciences van het Institut de France, naast enkele eerder genoemde.
Guidestar | 09-2012
Foto - Het Observatoire de Cointe, in de buurt van Liège, werd gebouwd in 1881 naar een ontwerp van architect Lambert Noppius.
026
Hij richtte verschillende nieuwe cursussen in: elementen van het aardmagnetisme, de voorspelling van de getijden en de luchtfotogrammetrie: hij maakte kaarten op uit luchtfoto's die met speciale meetcamera's werden gemaakt. Hij introduceerde ook aan de ULg de methodes van de wiskundige statistiek.
In 1928 verkreeg hij fondsen, onder andere dankzij de medewerking van industriëlen, voor de oprichting van een meetstation voor magnetisme in Manhay. Het werd ver van alle mogelijke interferentie gebouwd. Dit station werd vernield tijdens het Ardennenoffensief tijdens de Tweede Wereldoorlog (16 december 1944 tot 25 januari 1945). Hij zorgde voor de noodzakelijke fondsen voor de wederopbouw.
Info - Een bron, die ik in beperkte mate gebruikte, maar voor mij nieuw is en zeker interessant is voor verdere ontdekkingen, is de website van de Koninklijke Academie voor Overzeese Wetenschappen. Dehalu was lid van de Sectie technische wetenschappen van die Academie en voorzitter in 1931 en 1932. Meer informatie : www.kaowarsom.be/nl
Hij beschermde en bewaarde de bibliotheek en de collecties van de universiteit. Hij ijverde ook voor het goed uitrusten van de verschillende laboratoria. Hij zette zich ook in voor het aanwerven van beloftevolle onderzoekers. In dezelfde functie deed hij ook inspecties naar de kwaliteit van het onderwijs aan de ULg. In 1942 geeft hij een opgemerkte uiteenzetting over de vorm van de Aarde en de theorie van de isostasie (= de evenwichtstoestand van de aardkorst ten opzichte van de onderliggende lagen) volgens metingen van de gravitatie. Het werd in Ciel et Terre gepubliceerd in 1943. Hij deed onderzoek naar vraagstukken in de
Hij kreeg diverse eretitels zoals erelid, maar vooral Grootofficier in de Leopoldsorde en in de Kroonorde, Commandeur in het Erelegioen en Officier in de Orde van de Leeuw. Er is geen planetoïde, een krater of ander oppervlaktekenmerk op een planeet of maan naar hem genoemd. Er bestaan nog planetoïden, ontdekt door een Belg, die nog geen naam hebben... Literatuur en bronnen
Hij publiceerde onder andere over de magnetische kaart in de mijnbekkens van Luik en Henegouwen (in 1905), over de magnetische waarnemingen in het noordoosten van Afrika in het Journal of Geophysical Research (1909) en over de sterrenkundige waarnemingen tijdens de boogopmeting in Afrika schreef hij in 1926. Hij stelde ook voor om kaart van vulkanen samen te stellen. Hij deed een onderzoek naar de spreiding van radianten (= het punt aan de hemel waar alle meteoren van dezelfde zwerm schijnbaar uit vertrekken) ten opzichte van de ecliptica (Bulletin de la Société Belge d'Astronomie, 1903). Daarnaast schreef hij de nota Les manifestations de l’Univers invisible (1904) en deed hij onderzoek naar nieuwe sterren (1905). Er verschenen verschillende biografieën over hem, zoals in Ciel et Terre in 1980 van de hand van E. Hoge en door Leo Houziaux in 2003 in de Nouvelle Biographie Nationale. Een lijst van zijn publicaties verscheen in het jaarboek 1991 van de ARB van de hand van Marcel Migeotte.
Artikel
In event of Moon disaster
De volledige tekst
IN EVENT OF MOON DISASTER: Fate has ordained that the men who went to the moon to explore in peace will stay on the moon to rest in peace.
These brave men, Neil Armstrong and Edwin Aldrin, know that there is no hope for their recovery. But they also know that there is hope for mankind in their sacrifice. These two men are laying down their lives in mankind's most noble goal: the search for truth and understanding.
They will be mourned by their families and friends; they will be mourned by their nation; they will be mourned by the people of the world; they will be mourned by a Mother Earth that dared send two of her sons into the unknown.
In their exploration, they stirred the people of the world to feel as one; in their sacrifice, they bind more tightly the brotherhood of man. In ancient days, men looked at stars and saw their heroes in the constellations. In modern
times, we do much the same, but our heroes are epic men of flesh and blood.
Others will follow, and surely find their way home. Man's search will not be denied. But these men were the first, and they will remain the foremost in our hearts. For every human being who looks up at the moon in the nights to come will know that there is some corner of another world that is forever mankind. PRIOR TO THE PRESIDENT'S STATEMENT: The President should telephone each of the widows-to-be.
AFTER THE PRESIDENT'S STATEMENT, AT THE POINT WHEN NASA ENDS COMMUNICATIONS WITH THE MEN: A clergyman should adopt the same procedure as a burial at sea, commending their souls to "the deepest of the deep," concluding with the Lord's Prayer.
Foto - Het Apolloprogramma was tussen 1961 en 1972 een ruimtevaartprogramma van de Amerikaanse lucht- en ruimtevaartorganisatie NASA om de mens op de maan te laten landen. Op 25 mei 1961 kondigde president John F. Kennedy het project aan[1] met de woorden: "dit land moet zich verplichten om de mens nog voor het einde van dit decennium op de maan te laten landen en hem weer veilig naar aarde te brengen".
Redactioneel
In de archieven van de Amerikaanse overheid zijn ongetwijfeld bijzonder veel interessante documenten te vinden. Een van die pareltjes is de toespraak die president Richard Nixon laten voorbereiden had voor het geval dat Apollo 11 in 1969 de maan niet meer zou kunnen verlaten.
Meer informatie : www.nasa.gov
Zelfmoord
Er doen tevens sinds vele jaren, eigenlijk reeds sinds de lancering van de eerste bemande Apollo missie, hardnekkige geruchten de ronde als zouden de astronauten een zelfmoodpil mee gekregen hebben in geval van nood. Want een reddingsmissie bleek, net zoals tegenwoordig nog steeds, onrealistisch. De NASA ontkent echter dat er ooit dergelijke zelfmoordpillen meegreisd zijn met de astronauten. We zullen het wellicht nooit echt weten...
Guidestar | 09-2012 037
Kortnieuws Deense satellietbeelden laten zien dat de ijskap van Groenland de afgelopen dertig jaar vooral in twee periodes flink van onderaf is gekrompen. Die krimpstuipen bemoeilijken het voorspellen van toekomstige krimp. Dat blijkt uit onderzoek van een internationaal team van onderzoekers van onder andere de Universiteit Utrecht dat vrijdag verschijnt in Science. Vorige week kwam de Groenlandse ijskap ook in het nieuws. Satellietfoto's van de NASA lieten zien dat de afgelopen maand een veel groter deel van de ijskap was begonnen te smelten dan normaal. Dit kwam doordat het op Groenland een paar dagen extreem warm was geweest. De publicatie in Science gaat niet over het smelten aan het oppervlak, maar het verdwijnen van ijs aan de onderkant, door opwarming van de oceaan. Het Groenlandse ijs drijft aan de randen op water, omdat het over de rand van het eiland uitsteekt. Net zoals water kan ijs in een grote ijskap stromen. Verschillende ijslagen bewegen ten opzichte van elkaar. Wanneer een ijslaag aan de onderkant over de rand schuift, kan die losraken en in de oceaan terechtkomen, waar hij uiteindelijk smelt. De onderzoekers bestudeerden Deense luchtopnamen van het noordwesten van Groenland, die waren gemaakt vanaf de jaren tachtig. Op basis daarvan maakten ze een model om de ijsdikte te berekenen. Het model toont aan dat de dikte vooral in twee periodes flink afnam: van 1985 tot 1993 nam de in dit gebied 2 kilometer dikke ijskap op sommige plekken 90 meter af, tussen 2005 en 2010 was die afname maximaal 150 meter. De krimpperiode tussen 1985 en 1993 valt ruim voor de periode waarvan al bekend is dat de ijskap kromp. Waarschijnlijk is een tijdelijk sterk gestegen oceaantemperatuur de veroorzaker van de toegenomen stroomsterkte en ijsafbraak. De studie laat zien dat de krimp van de ijskap moeilijk te voorspellen is, omdat die sterk afhangt van de oceaantemperatuur, en de stijging en daling daarvan ook niet goed te voorzien valt. De voorspelling van de ijskapkrimp is van belang, omdat twintig procent van de jaarlijkse wereldwijde zeespiegelstijging wordt toegeschreven aan de krimpende ijskap van Groenland. Die stijging is nu nog 3 mm per jaar. Wetenschappers en beleidsmakers willen graag weten welke maatregelen nodig zijn om met die zeespiegelstijging om te gaan. Bron: NU / 03-08-2012. De klimaatverandering door het toedoen van de mens is verantwoordelijk voor de toename in frequentie van zeer hete zomers, en de situatie is vandaag al erger dan we twintig jaar geleden gedacht hadden. Dat zegt de Amerikaanse wetenschapper James Hansen in de Amerikaanse krant Washington Post. Hansen, directeur van het Goddard instituut voor ruimtevaartwetenschappen van de NASA, bevestigt dat de "sombere" voorspellingen over de gevolgen van de opwarming van de aarde, die in 1988 voorgelegd werden aan de Senaat in de VS, vandaag reeds overtroffen zijn. "Ik moet wat opbiechten, ik was te optimistisch", aldus de Amerikaanse klimatoloog, een van de eerste wetenschappers die in de jaren 1980 waarschuwden voor de gevaren van de klimaatverandering. "Mijn verwachtingen over een verhoging van de temperatuur wereldwijd zijn waarheid geworden. Maar ik ben er niet in geslaagd om te bestuderen met welke snelheid de gemiddelde temperatuurstijging zou leiden tot extreme weersomstandigheden." Volgens Hansen en zijn collega's toont de analyse van de temperaturen wereldwijd tijdens de voorbije zestig jaar "een opmerkelijke stijging van de frequentie van extreem
warme zomers". De wetenschapper meent dat de hittegolf van 2003 in Europa, die van 2010 in Rusland en de droogte vorig jaar in Texas en Oklahoma het gevolg waren van de klimaatverandering. "Eens we de komende weken de gegevens binnenkrijgen, zal dit mogelijk ook het geval blijken voor de extreme hitte momenteel in de Verenigde Staten." Bron: Belga.
Professor Richard Muller van het Department of Physics aan de University of California in Berkeley, één van de meest prominente sceptici over de opwarming van de aarde en de rol van de mens daarin, heeft toegegeven dat hij fout zat. "Climate change is echt en het is de mens die ze veroorzaakt", aldus de 68-jarige fysicus. Hij trekt die conclusies uit de resultaten van een grootscheeps onderzoek door zijn team, eentje dat nota bene gefinancierd werd door ondermeer Charles Koch, een notoire kolenmagnaat en financierder van klimaatsceptici. Muller gaf toe dat hij zelf verrast was door de uitkomst, maar "as scientists, it is our duty to let the evidence change our minds." Muller licht in de New York Times de resultaten van zijn onderzoek toe, het grootste in zijn soort, met een analyse van waarnemingen op 44.455 plaatsen in de wereld, en teruggaand tot 1753. Dat is vijf keer meer en 100 jaar verder terug dan bijvoorbeeld de datasets van de Nasa, van de US National Oceanic and Atmospheric Administration, of van het Met Office van de University of East Anglia's Climate Research Unit. Muller en zijn Berkeley Earth Surface Temperature Study (BEST) concluderen aan de hand van 1,6 miljard metingen dat onze aarde de jongste 250 jaar 1,5 graden is opgewarmd, en dat 0,9 graden daarvan gebeurde in de jongste 50 jaar. Hij weerlegt ook twee van de populairste theorieën bij sceptici. De rol die de zon zou spelen ("consistent with zero") en die van vulkanische activiteit ("caused short dips in the temperature rise in the period 1750-1850, but only weak analogues in the 20th century"). Volgens Muller wacht ons nog eens een bijkomende opwarming van 1,5 graden in de volgende twintig jaar als we op de huidige manier broeikasgassen blijven uitstoten. Hij ziet vooral in China en het nog altijd explosief toenemend gebruik van fossiele brandstoffen daar een probleem. 02-08-2012. Het lijkt erop dat parasieten profiteren van de klimaatverandering. Het wetenschappelijke tijdschrift Nature Climate Change publiceert een studie waaruit blijkt, dat kikkers eerder bezwijken aan een schimmelinfectie, wanneer hun omgevingstemperatuur onverwacht schommelt. Volgens de wetenschappers kunnen parasieten zich beter aanpassen aan de temperatuurschommelingen, omdat ze kleiner zijn en sneller groeien dan de dieren waarop ze leven. Ze onderzochten de effecten van onverwachte temperatuurveranderingen bij Cubaanse boomkikkers, die gevoelig zijn voor de schimmel Batrachochytrium dendrobatidis. De wetenschappers vrezen dat hun bevindingen niet alleen voor de specifieke kikker en schimmel gelden, maar ook van toepassing zijn op parasieten die gevaarlijk zijn voor mensen, zoals de lintworm of de malariamug. "We denken dat dit de effecten van sommige ziektes kan verergeren", zei de Amerikaanse onderzoeker Thomas Raffel. Het onderzoek is uitgevoerd onder leiding van wetenschappers van de universiteit van Zuid-Florida en de universiteit van Oakland. Bron: ANP / 13-08-2012. Meer up-to-date nieuws : www.spacepage.be
Op zaterdag 1 september hebben wij een volledige namiddag voorzien om de kijkerbouw voor te stellen. De mensen van volkssterrenwacht Astrolab te Ieper zorgen voor een inleiding over soorten telescopen en begrippen zoals straalpunt, brandpuntsafstand , uittreepupil en dergelijke meer. Aansluitend geef ikzelf een (volledig vernieuwde) voordracht over kijkerbouw. Ik heb dit naast het spiegelijpen op zich uitgebreid met coating van optiek en testmethodes. Er zal ook praktisch worden uitgelegd hoe bvb een foucaulttest werkt. Aansluitend volgt nog een demo spiegelslijpen waar ik alles praktisch zal overlopen.
Guidestar | 09-2012
Datum - Zaterdag september 2012. 14.00 uur t/m 18.00 uur. Toegang: GRATIS. Locatie - Volkssterrenwacht AstroLAB Iris, Verbrandemolenstraat 5 te Ieper. www.astrolab.be.
039
Voordracht : Kijkerbouw en demo spiegelslijpen
Artikel
Olympische spelen v a n u it d e r u im t e De bijgaande opname werd gemaakt op 11 augustus en toont het Olympisch Park met details van 5 meter. Onderaan is het cirkelvormige Olympisch Stadium te zien met Victoria Park ten westen ervan en Hackney Marsh naar het noordwesten.
Achtergrond
Proba staat voor Project for On Board Autonomy. De eerste kunstmaan in de reeks is een ESA-microsatelliet van amper 100 kilogram, gebouwd door een industrieel consortium onder leiding van het Belgische bedrijf Verhaert Space (nu QinetiQ Space) in Kruibeke bij Antwerpen.
Proba 1 werd in oktober 2001 gelanceerd met een Indiase lanceerraket vanaf de basis Sriharikota in India. Hij wordt gevolgd vanuit het ESA-grondstation in Redu in de provincie Luxemburg. Het beeld werd gemaakt met de High Resolution Camera (HRC) aan boord van de microsatelliet Proba 1. Deze zwart-witcamera omvat een Cassegraintelescoop, die zo verkleind werd dat hij met Proba 1 kon meevliegen. Dat was niet eenvoudig, want de satelliet – die op een hoogte van 720 kilometer rond de aarde draait – neemt een volume van amper een kubieke meter in.
Meer informatie : www.esa.int
Foto - GeoEye-1 is de burgerlijke satelliet die op dit moment de hoogste ruimtelijke resolutie aanbiedt, namelijk 0,41 m in panchromatische modus en 1,65m in multispectrale modus. De uitbatingslicentie van GeoEye door de regering van de Verenigde Staten verplicht evenwel een herschaling van de beelden naar 0,5m voor alle klanten die niet over een speciaal voorrecht beschikken. Dee beelden van zeer hoge ruimtelijke precisie worden gebruikt voor een waaier aan applicaties van tal van sectoren van zowel de commerciële als de publieke markt. Meer informatie : www.geoeye.com
De vluchtleiders in Redu hoeven alleen maar de coördinaten van het te fotograferen gebied naar de satelliet te sturen. Die richt zelf zijn instrumenten op het te fotograferen doelwit. Omdat Proba 1, aanvankelijk een experimentele satelliet, het zo goed bleef doen kreeg de kunstmaan een nieuwe missie voor het aardobservatieteam van ESA.
Proba 1 kreeg in november 2009 het gezelschap van Proba 2, die de zon waarneemt. Volgend jaar volgt Proba V, die de vegetatie op onze planeet onder de loep neemt.
Guidestar | 09-2012
Aan boord van Proba 1 bevindt zich ook nog de grotere hyperspectrale camera Compact High Resolution Imaging Spectrometer (CHRIS). Die kan vanuit verschillende gezichtspunten opnamen met details van 15 meter maken in een programmeerbare keuze uit 62 golflengtegebieden van het spectrum.
Met de Proba-satellieten wil ESA in de eerste plaats nieuwe technologie testen in een baan om de aarde. De twee camera's aan boord van Proba 1 werken grotendeels autonoom.
Foto - Het London Olympic Park, inclusief stadium, gezien door de Proba-1 hoger resolutie camera op 11 augustus laatstleden. Elke pixel is hierbij 5 meter. De foto beslaat dus een oppervlak van 25² kilometer.
ESA
De Olympische Spelen hebben zich weer mogen verheugen op een massale wereldwijde belangstelling. Zelfs vanuit de ruimte zijn ze bekeken… door de kleinste camera aan boord van ESA's kleinste satelliet Proba 1, die in ons land werd gebouwd.
047
Kortnieuws Een expeditie naar het uiterste oosten van Rusland versterkt het vermoeden dat de zogeheten quasikristallen die op aarde te vinden zijn, afkomstig zijn van een ingeslagen meteoriet. In de omgeving waar de quasikristallen worden gevonden, zijn de omstandigheden namelijk nooit extreem genoeg geweest voor de vorming ervan. Quasikristallen zijn kristallen waarin de atomen in een schijnbaar regelmatige, maar in werkelijkheid niet volkomen periodieke structuur gerangschikt zijn. Tot dertig jaar geleden was hun bestaan onbekend en de eerste quasikristallen werden niet gevonden, maar in 1982 in een laboratorium geproduceerd door een gesmolten mengsel van aluminium en mangaan extreem snel te laten afkoelen. Pas drie jaar geleden dook in een museum in Florence het eerste natuurlijke quasikristal op, dat volgens de vinder al in 1979 in het oosten van Rusland was gevonden. Onderzoek wees erop dat het quasikristal afkomstig was van een specifiek soort meteoriet: een 4,5 miljard jaar oude koolstofrijke chondriet. Als deze conclusie juist was, zouden in het betreffende gebied nog meer van die quasikristallen te vinden moeten zijn. Vandaar dat een expeditie van wetenschappers onlangs naar het Tsjoekotkagebied is getogen. En met succes, want bij het handmatig 'uitwassen' van anderhalf ton sediment werden inderdaad meerdere quasikristallen gevonden. De laag waarin ze zijn aangetroffen is aan het einde van de laatste ijstijd gevormd. Dat betekent dat de meteoriet waar ze deel van uitmaakten ongeveer 15.000 jaar geleden is ingeslagen. Het heeft er dus alle schijn van dat quasikristallen uit de ruimte afkomstig zijn, en in de begindagen van ons zonnestelsel zijn gevormd. Bron: NU / 10-08-2012. Een grote gasuitbarsting op de zon, enkele weken geleden, heeft elektrisch geladen deeltjes de ruimte in geblazen met snelheden tussen 2900 en 3500 kilometer per seconde. Daarmee behoort de uitbarsting tot een van de allersnelste die ooit zijn gemeten. De uitbarsting, een zogeheten coronale massa-ejectie (CME), vond plaats op 23 juli, en is opgemeten door de twee STEREO-ruimtesondes, die de activiteit van de zon vanuit verschillende posities in het zonnestelsel in het oog houden. De CME, die ook een grote magnetische veldsterkte had, was gelukkig niet op de aarde gericht. De activiteit van de zon is nog steeds aan het toenemen; een maximum wordt in de loop van het jaar 2013 verwacht. Bron: NU / 14-08-2012.
Het centrum van ons Melkwegstelsel zendt gammastraling uit die afkomstig kan zijn van deeltjes donkere materie die elkaar vernietigen. Dat schrijven wetenschappers van de Universiteit van CaliforniĂŤ in Irvine in het tijdschrift Physical Review D. Deze inschatting is gebaseerd op gegevens die de afgelopen vier jaar zijn verzameld met NASA's gammasatelliet Fermi. Uit een analyse van die gegevens blijkt dat er meer gammastraling uit het melkwegcentrum afkomstig is dan vooraf werd verwacht. Gammastraling is een zeer energierijke vorm van elektromagnetische straling, die vrijkomt bij radioactief verval en andere hoogenergetische deeltjesprocessen. De eigenschappen van de waargenomen gammastraling zijn in goede overeenstemming met de theoretische voorspellingen van het gedrag van donkere materie. Deze materie, die vermoedelijk ongeveer 85 procent van de totale massa van het heelal voor haar rekening neemt, zendt normaal gesproken geen waarneembare vorm van straling uit. Maar de hypothetische deeltjes waaruit de
donkere materie bestaat, de zogeheten WIMPs, kunnen met elkaar in botsing komen. Wanneer twee van die deeltjes op elkaar stuiten, annihileren ze elkaar. Bij dat proces komen allerlei andere deeltjes vrij, waaronder gammafotonen. Hoewel de gammastraling uit het Melkwegcentrum van botsende WIMPs afkomstig kĂĄn zijn, kan daarover nog geen zekerheid worden verkregen. De waargenomen straling kan ook van andere bronnen afkomstig zijn. Bron: OH / 14-08-2012. Twee natuurkundigen van Purdue University in West Lafayette, Indiana, denken een methode gevonden te hebben om zonnevlammen te voorspellen. Uit laboratoriummetingen blijkt dat de vervalsnelheid van radioactieve elementen op aarde kleine variaties te zien geven die gerelateerd lijken te zijn aan het gedrag van de zon. Om te beginnen zijn er verschillen tussen de vervalsnelheden in januari (wanneer de afstand aardezon iets kleiner is dan gemiddeld) en in juli (wanneer die afstand juist groter is dan gemiddeld). Maar daarnaast zagen Ephraim Fischbach en Jere Jenkins ook kleine variaties in de aanloop naar krachtige zonnevlammen. Mogelijk is er sprake van een nog onbegrepen wisselwerking tussen zonneneutrino's en aardse radioactiviteit. De onbegrepen meetresultaten worden gepubliceerd in Astroparticle Physics. Bron: NU / 14-08-2012.
Astronomen uit Duitsland en de VS hebben een nieuw computermodel gemaakt dat het ontstaan en de evolutie van duizenden sterrenstelsels kan nabootsen. Voor het eerst is het daarbij gelukt om het door ons waargenomen heelal nauwkeurig te reproduceren. Onze kosmische omgeving wemelt van de grote spiraalstelsels - soortgenoten van onze Melkweg, zoals het Andromedastelsel of het Draaikolkstelsel. Met eerdere computersimulaties lukte het niet goed om deze populatie van spiraalstelsel na te bootsen. In plaats daarvan leverden de modellen grote aantallen bolvormige stelsels af, zonder schijf of spiraalarmen. Het nieuwe model, Arepo geheten, lost dat probleem op. Eerdere simulaties deelden de ruimte op in kubussen van vaste grootte. In plaats daarvan maakt Arepo bij zijn berekeningen gebruik van een flexibel raster, wat een veel realistischer resultaat oplevert. Met de waargenomen restgloed van de oerknal als uitgangspunt is het met Arepo gelukt om de 14 miljard jaar durende evolutie van een stukje heelal in een paar maanden door te rekenen. Uiteindelijk willen de astronomen een nog veel groter deel van het heelal nabootsen. Bron: NU / 15-08-2012. Met de Lunar Reconnaissance Orbiter is voor het eerst helium gedetecteerd in de extreem ijle atmosfeer van onze maan. Onduidelijk is nog waar het heliumgas vandaan komt. De waargenomen hoeveelheid helium varieert van dag tot dag, mogelijk ten gevolge van fluctuaties in de zonnewind. Ook neemt het heliumgehalte duidelijk af als de maan gezien vanuit de zon achter de aarde langs trekt en zich in de 'luwte' van onze planeet bevindt. Deze effecten wijzen erop dat de zonnewind, de stroom deeltjes die de zon voortdurend uitzendt, een bron van het lunaire helium is. Maar of het ook de belangrijkste bron is, staat nog niet vast. Ook bij radioactieve processen in het maangesteente kan helium vrijkomen. Bron: NU / 1608-2012. Meer up-to-date nieuws : www.spacepage.be
In het weekend van 22 en 23 september vindt er in de Cosmodrome Genk de eerste SpaceUP in Europa plaats. Een SpaceUP is een unconference met als thema ruimtevaart en astronomie waar professionals ĂŠn enthousiaste amateurs aan bijdragen. Een unconference is een evenement waarbij deelnemers de onderwerpen, planning en structuur grotendeels zelf bepalen. Dit tweedaagse evenement start op zaterdag om 12u00, gedurende de namiddag zijn er presentaties en demonstraties. In de avond is er een diner voorzien en indien het weer het toelaat zal er ook een Star Party zijn. Op zondag start het tweede deel van de presentaties en om c.a. 14u00 sluit het evenement af. Deelnemers kunnen dan nog even inpikken op het event "Nationaal park in Beweging" dat op Kattevennen doorgaat en de race "European Solar Challenge" volgen! Datum - Zaterdag 22 en zondag 23 september 2012. Toegang: 50 euro. Locatie - Europlanetarium - Planetariumweg 18 te 3600 Genk. www.cosmodrome.be.
Guidestar | 09-2012
Evenement : Space-Up
049
Rubriek
Elmar Veerman
Erik Verlinde plaatst zwaa Foto - Nieuw onderzoek met ESO’s Very Large Telescope (VLT) heeft uitgewezen dat de meeste zeer heldere, zware sterren, die bepalend zijn voor de evolutie van een sterrenstelsel, niet alleen zijn. Bijna driekwart van deze sterren – veel meer dan tot nu toe gedacht – blijkt een nabije begeleidende ster te hebben. Verrassend genoeg ondergaan de meeste van deze paren ook ontwrichtende interacties, zoals massa-overdracht van de ene ster naar de andere. Bron: ESO.
Met zijn eigen revolutionaire theorie om de zwaartekracht te verklaren, viel Erik Verlinde het Lowlandspubliek niet lastig. In een interview daarna wil hij er gelukkig wel over praten.
Zwaartekracht, wat is dat eigenlijk? Natuurkundige Erik Verlinde geeft antwoord in een boeiend, drie kwartier durend college op de Lowlands University. Verschillende antwoorden zelfs. Na een introductiefilmpje waarin de aarde wordt verzwolgen door een zwart gat laat hij zien hoe de wetten van Newton in elkaar zitten, en daarna is Einsteins werk aan de beurt. Maar die twee theorieën kunnen niet alle waarnemingen verklaren, vertelt hij. En dan... is het afgelopen, zonder een écht antwoord.
Guidestar | 09-2012
Newton en Einstein hebben wel goede beschrijvingen van het fenomeen zwaartekracht verzonnen, maar geen echte verklaring die kan vertellen waar die kracht door wordt veroorzaakt. Verlindes eigen theorie, waarmee hij dat als eerste wel lijkt te doen, en die van hem een min of meer bekende Nederlander heeft gemaakt, komt in het college niet aan bod.
050
Waarom niet, vraag ik hem in een interview kort daarna. Is het een te ingewikkeld verhaal voor het Lowlandspubliek? Verlinde: ‘Nou, ik dacht: dit publiek kan ik ook verrassen met een college over de bredere achtergronden rond zwaartekracht, ze leren toch wel wat nieuws. Ik wilde het niveau niet te hoog maken, want inderdaad, het is behoorlijk abstract waar ik mee bezig ben. En daar komt bij dat ik niet het grote publiek, maar vooral vakgenoten wil overtuigen van mijn nieuwe ideeën. Daarom heb ik de afgelopen twee jaar zo’n vijftig tot honderd voordrachten gehouden. Op een gegeven moment heb je daar zelf wel een beetje genoeg van.’
Z’n hele theorie uit de doeken doen zit er niet in, dat begrijp ik ook wel, maar kan hij er toch in een notendop iets over zeggen? Dat vindt Verlinde geen probleem. Hij vergelijkt zwaartekracht met temperatuur: ‘Kijk, bij natuurkundige beschrijvingen “vergeten” we
altijd een deel van de informatie. De temperatuur van een gas is een maat die de gezamenlijke bewegingen samenvat van alle moleculen van dat gas. Om te weten hoe warm het is, hoef je niet van elk deeltje te weten hoe het precies beweegt. Terwijl dat wel hetgeen is waar de temperatuur uit voortkomt. Temperatuur is van zichzelf niets. Zoiets is er ook aan de hand met zwaartekracht, of eigenlijk: met de hele beschrijving van ruimte en tijd. Ik heb een manier gevonden om die beschrijving zo te maken dat de zwaartekracht, en ook andere fenomenen trouwens, vanzelf te voorschijn komen.’ Het heeft met entropie te maken, zegt hij. Entropie zegt iets over de geordendheid van een systeem, toch? ‘Klopt, maar je kunt het ook zien als een maat voor de hoeveelheid informatie in een systeem die we “vergeten”, of preciezer gezegd: het logaritme van het aantal informatieeenheden die nodig zijn om een systeem helemaal te beschrijven.’ Juist. Het wordt toch wel wat ingewikkeld nu. Betekent de vondst van het Higgs-deeltje nog iets voor zijn theorie? ‘Niet direct, want dat werkt op een heel andere schaal dan zwaartekracht. Het Higgsveld geeft massa aan materie, dus natuurlijk hebben massa en zwaartekracht met elkaar te maken, dat wel. Maar ja, in zekere zin is alles met alles verbonden. Ik zou het trouwens interessanter hebben gevonden als het Higgsdeeltje níet was gevonden.’ Voor de levensvatbaarheid van zijn theorie maakt dat dus niets uit.
Een nieuwe verklaring voor de manier waarop het universum in elkaar zit is natuurlijk prachtig, maar komen er toetsbare voorspellingen uit de nieuwe theorie? Pas daarmee kun je toch controleren of hij echt klopt? Verlinde is het daar niet helemaal mee eens. ‘Je bent ook al verder als je iets kunt verklaren wat de oude theorie niet kon. En dat is in dit geval wel zo. Een ding wat ik bijvoorbeeld echt kan verklaren is waarom sterrenstelsels zo draaien als ze doen, en dat is iets wat niet uit Einsteins theorie volgt. Ik kom al
a r t e k r a c h t o p d e h e llin g . . . een heel stuk verder dan bijvoorbeeld de snaartheorie, en daar is nog niet één voor-spelling uit voortgekomen.’ Maar echt een voorspelling die met nieuwe waarnemingen kan worden onderzocht, nee, die heeft hij niet paraat.
Zwaartekracht, altijd al een buitenbeentje, hoort eigenlijk niet thuis in het rijtje van de vier fundamentele natuurkrachten. Want het is een bijproduct. Dat is een totaal nieuwe manier om ernaar te kijken. Ook voor vakgenoten. Zijn er al veel bekeerlingen, die Verlindes theorie hebben omarmd? ‘Veel mensen beschouwen het als iets interessants, die zien wel dat ik iets op het spoor ben, maar ze wachten op dit moment nog af waar ik verder mee ga komen.’
Nu wil ik natuurlijk graag weten wat hij daarmee bedoelt. ‘Het zijn geen deeltjes zoals wij die
Dat klinkt spannend. Wanneer kunnen we de uitgewerkte theorie verwachten? ‘Bij dat soort dingen kunnen er jaren of zelfs decennia overheen gaan. Bij de kwantummechanica duurde het 25 jaar.’ Moeten we dus nog ruim twintig jaar wachten? ‘Nee, zo lang nou ook weer niet. Het is eigenlijk niet te voorspellen.’
Als je dan eindelijk weet hoe de zwaartekracht tot stand komt, komen er dan ook toepassingen in zicht? Mogelijkheden om ‘m uit te zetten? ‘Nou, da’s niet makkelijk. Ja, je kunt in een baan rond de aarde gaan draaien, zoals André Kuipers, maar daarmee zeg ik niets nieuws. Als je weet hoe alle moleculen bewegen, kun je dan zorgen dat ze allemaal één kant op gaan? Toepassingen, daar heb je van tevoren geen idee van. En je moet ze niet verwachten, want daar gaat het in eerste instantie niet om. Nieuwsgierigheid is de mooiste drijfveer. We leven in een boeiende tijd, waarin nog steeds plaats is voor radicale vernieuwing.’ Ook het publiek zit niet alleen maar te wachten op toegepast onderzoek, waar geld mee te verdienen valt, voegt hij toe. ‘Je ziet hier bij de Lowlands University dat grote vragen over het universum bij het publiek leven. En ik vind dat het ook bij de wetenschap hoort om te laten zien dat dat spannend is, dat we in de natuurkunde meer doen dan bestaande theorieën steeds verder verfijnen. Dat ga ik dus ook doen met een nieuwe website, quantumuniverse.nl, betaald uit een deel van mijn Spinozapremie. Over elementaire deeltjes, zwaartekracht, snaartheorie en al die dingen...
Info - Erik Peter Verlinde is hoogleraar
in de theoretische fysica aan de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica van de Universiteit van Amsterdam. Zijn onderzoek richt zich voornamelijk op de snaartheorie en hiermee samenhangende theorieën, zwaartekracht, zwarte gaten en kosmologie. Meer informatie : www.quantumuniverse.nl
Guidestar | 09-2012
Zijn er dan geen medestanders die zelf met aanvullingen komen, of een eigen interpretatie? ‘Nee, daarvoor is het allemaal nog niet ver genoeg uitgewerkt.’ Helemaal uitleggen hoe zijn zienswijze in elkaar zit, wil Verlinde zelfs aan vakgenoten nog niet, zegt hij. ‘Mijn eerste publicatie erover, die in 2010 verscheen, presenteert een ruwe schets van het idee, maar nog lang niet het hele verhaal. Daar werk ik nog aan. Ik wil het goed doen en goed begrijpelijk opschrijven. Nu ben ik bijvoorbeeld de relatie met snaartheorie aan het uitwerken. Dat wordt een betoog vol wiskundige formules. Daarbij overleg ik wel met collega’s, maar het geheel is toch wel duidelijk mijn theorie.’ Er verschijnen soms kritische commentaren van mensen die menen Verlindes ongelijk aan te tonen. Daar reageerde hij in het begin wel op, maar nu niet meer, zegt hij. ‘Ik wil de discussie niet op die manier voeren. Ik stuitte bij het formuleren van een antwoord bijvoorbeeld op een nieuw inzicht, maar dat wil ik nog niet met anderen delen. Eerst goed uitwerken.’ De kritiek heeft hem in ieder geval niet aan het twijfelen gebracht. Integendeel: ‘Nee, ik heb zelf inmiddels geen enkele twijfel meer. Mijn theorie vertelt bijvoorbeeld ook wat donkere materie is, waaruit het heelal voor een groot deel bestaat.’
kennen, maar een heel andere vorm van massa of energie, kun je ook zeggen.’ En is dat dan onzichtbaar? Is het ook op aarde aanwezig? Verlinde: ‘Ja, maar wel heel weinig. Het gaat om de relatieve dichtheid van gewone versus donkere materie. Hier op aarde heeft de gewone materie sterk de overhand, maar aan de buitenkant van sterrenstelsels wint de donkere materie. Vanuit mijn theorie kan ik je vertellen hoe veel donkere materie ergens is, als ik weet hoe veel gewone materie daar is.’
051
Rubriek - European Space Agency
ESA
Nieuwe weersatelliet MSG3 m
Info - De Europese Ruimtevaartorganisatie (European Space Agency, ESA) houdt zich in Europees verband bezig met projecten op het gebied van ruimtevaart, onderzoek van de Aarde, ruimteonderzoek, ontwikkeling van op satellietsystemen gebaseerde technologieĂŤn en de bevordering van de Europese economie. De ESA is onder andere verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de Arianeraketten waarmee kunstmanen in de ruimte worden gebracht.
Guidestar | 09-2012
Meer informatie : www.esa.int
052
Al bijna 35 jaar zijn de gegevens van de Europese geostationaire Meteosat weersatellieten onontbeerlijk voor de dagelijkse weersvoorspellingen. Europa's nieuwste weersatelliet MSG 3 stuurde onlangs zijn eerste opname van de aarde door. Op 7 augustus maakte het instrument Spinning Enhanced Visible and Infrared Imager (SEVIRI) aan boord van de nieuwste Meteosat-satelliet MSG 3 zijn eerste opname van de aarde.
MSG 3 werd op 5 juli gelanceerd met een Ariane 5-raket vanaf Europa's ruimtehaven in Kourou in Frans Guyana. De Europese ruimtevaartorganisatie ESA was verantwoordelijk voor de lancering en de eerste operaties in een baan om de aarde en gaf de kunstmaan op 16 juli aan de organisatie Eumetsat over. ESA, Eumetsat en MSG 3
De European Organisation for the Exploitation of Meteorological Satellites, kortweg Eumetsat werd opgericht in 1986 en is een intergouvernementele organisatie die momenteel 26 lidstaten telt. De Belgische vertegenwoordiging wordt waargenomen door het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI) en het Federaal Wetenschapsbeleid.
Eumetsat beheert momenteel naast de geostationaire satellieten Meteosat 8 en 9 (van een tweede generatie) boven Europa en Afrika en Meteosat 7 (van een eerste generatie) boven de Indische Oceaan ook de satelliet Jason 2. Die levert gedetailleerde oceanografische gegevens vanuit een lage baan op 1300 kilometer hoogte. Zo meet de satelliet onder meer de globale hoogte van het zeeoppervlak met een nauwkeurigheid van enkele centimeter. Met Metop A, gelanceerd in oktober 2006, kreeg Eumetsat het eerste van drie Europese meteorologische platforms in een polaire baan om de aarde. De lancering van Metop B is voor september voorzien. De eerste opname van MSG 3 is het resultaat
van een samenwerking tussen de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, Eumetsat en de Europese ruimtevaartindustrie. Eumetsat steunt op ESA voor de ontwikkeling van nieuwe satellieten en de levering van bestaande types kunstmanen. Doordat optimaal wordt gebruikgemaakt van de knowhow van deze twee organisaties heeft deze samenwerking van Europa een leider gemaakt op het vlak van satellietmeteorologie. 35 jaar Meteosat en twee generaties
Het is bijna niet meer voor te stellen dat er ooit een tijd is geweest dat we het zonder de opnamen en waarnemingsgegevens van Europese Meteosat-weersatellieten moesten stellen. Met de lancering van Meteosat 1 op 23 november 1977 met een Amerikaanse Deltaraket kwam daar verandering in.
Tussen 1981 en 1997 volgde de lancering van nog zes Meteosats van een eerste generatie. Vanaf Meteosat 2 gingen overigens alle Meteosats de ruimte in met een Europese Ariane-raket, die eind 1979 zijn intrede deed. Ze moesten vanuit een geostationaire baan op 36.000 kilometer hoogte boven de evenaar het weer op onze planeet bekijken. In een dergelijke baan lijken satellieten van op de aarde gezien aan de hemel stil te hangen, een ideale positie voor weer- en ook communicatiesatellieten. De eerste zeven Meteosats werden opgevolgd door satellieten van een tweede generatie. Meteosat Second Generation of MSG is een gezamenlijk programma van ESA en Eumetsat. ESA is daarbij verantwoordelijk voor de ontwikkeling van satellieten op basis van de noden van gebruikers en specificaties van Eumetsat. ESA staat ook in voor de lancering en de aanvankelijke operaties in een baan om de aarde alvorens de satellieten voor operationele exploitatie aan Eumetsat over te geven. Eumetsat ontwikkelt alle grondsystemen die nodig zijn om producten en diensten aan gebruikers te leveren en te voldoen aan hun
moet continuïteit verzekeren noden. Het staat ook in voor de werking van het volledige systeem van satellieten. Twee keer zo snel, twintig keer zoveel
De twee ton wegende MSG-satellieten zijn net als hun voorgangers cilindervormig. Maar ze zijn twee en een halve keer groter, maken veel scherpere beelden en leveren twee keer snel 20 keer zoveel informatie. De eerste MSG-satelliet (alias Meteosat 8) werd in 2002 gelanceerd. In 2005 volgde MSG 2 (Meteosat 9) en dit jaar MSG 3 (nadat de satelliet operationeel is krijgt hij de naam Meteosat 10). Over enkele jaren is de lancering van het vierde en laatste exemplaar van de MSGreeks voorzien. Hoofdaannemer voor de MSGsatellieten is Thales Alenia Space. Ze worden gebouwd in Cannes (Frankrijk). Meer dan 50 onderaannemers uit 13 Europese landen zijn erbij betrokken. SEVIRI is het belangrijkste instrument aan boord. Hiermee kan het weer nog beter dan voorheen in de gaten gehouden worden met betere voorspellingen op korte termijn als gevolg, bijvoorbeeld van snel opkomende stormen of mist.
Naast SEVIRI hebben de MSG-kunstmanen nog de GERB-sensor (Geostationary Earth Radiation Budget) aan boord. Die meet de hoeveelheid zonne-energie die terug naar de ruimte wordt gereflecteerd en de infrarode energie die de aarde uitstraalt. Dit zorgt voor een beter begrip van de processen die ons klimaat beïnvloeden. Verschillende Belgische bedrijven waren betrokken bij de realisatie van dit instrument (zie ook de links). De MSG-satellieten doen verder ook dienst als relais voor noodsignalen in het
Derde generatie staat op stapel
De regelmatige lancering van nieuwe Meteosatkunstmanen moet zorgen voor een continuïteit in de dienstverlening. Weersatellieten zijn zo belangrijk geworden voor ons dagelijks leven dat een hiaat in de dienstverlening ondenkbaar is.
Foto - Bovenstaande, uiterst scherpe,
foto is de eerste genomen vanuit de MSG3 satelliet en dat op 7 augustus laatstleden. Bron: Eumetsat.
Daarom staat al een derde generatie van zes Meteosat-satellieten op stapel. De satellieten van de Meteosat Third Generation of MTG zullen vanaf 2017 de fakkel overnemen en tot na 2037 instaan voor de levering van hoogstaande meteorologische gegevens. Vier van de zes satellieten zullen opnamen maken van de aarde. Twee andere gaan de atmosfeer laag per laag analyseren en zullen voor meer inzicht zorgen op het vlak van de scheikundige samenstelling ervan. Weersatellieten zijn één van de duidelijkste voorbeelden van 'nuttig' ruimteonderzoek. Het moet nauwelijks gezegd worden dat het weer en de toestand van de atmosfeer van de aarde grondig ons leven beïnvloeden en een belangrijke factor zijn in de economie van de wereld. Gedreven door de zon is de atmosfeer een dynamisch medium met variërende temperatuur en druk, windsnelheden en aerosols en veranderende niveaus van waterdamp met wolken, regen of sneeuw als gevolg.
Omdat het weer constant verandert is een nauwkeurige voorspelling ervan uiterst belangrijk voor onder meer landbouw, industrie en transport. Een tijdige waarschuwing tegen verschijnselen als stormen, overstromingen en sneeuwval redt levens en bespaart geld. Dankzij satellieten als de Meteosats zijn momenteel weersvoorspellingen met een nauwkeurigheid van 80% mogelijk voor de komende 12 tot 24 uur. Vandaag de dag zijn behoorlijk goede voorspellingen tot zes of zeven dagen in de toekomst mogelijk.
Guidestar | 09-2012
Het instrument scant elke 15 minuten het aardoppervlak en de atmosfeer in 12 verschillende golflengten met details tot één kilometer in zichtbare golflengten en tot drie kilometer in het infrarood. Bij de eerste Meteosats gebeurde dat met minder nauwkeurigheid elk half uur en in slechts drie golflengten.
kader van het programma Cospas-Sarsat.
053
Artikel
Kris Christiaens
E S A B I C F la n d e r s d o e t e e Info - Ondernemers met een innovatief idee waarmee men ruimtevaarttechnologie kan gebruiken voor commerciële toepassingen en die in aanmerking willen komen voor steun van ESA kunnen contact opnemen met Wim Dams, coordinator ESA BIC Flanders via : wd@innotek.be
Als er één reden is waarom er blijvend geïnvesteerd moet worden in ruimtevaart en waarom dit boeiend is; is omdat ruimtevaarttechnologie vaak zijn weg vindt naar commerciële toepassingen. Helaas vinden niet alle nieuwe ontwikkelingen en zogenaamde ‘spin-offs’ hun weg naar de samenleving door ondermeer beperkte budgetten of problemen bij het oprichten van een onderneming. Om dit probleem aan te pakken, richtte het Europese ruimtevaartagentschap ESA in 1990 het Technology Transfer Programme Office (TTPO) op met als doel de beschikbare ruimtevaart-technologie om te zetten en aan te passen naar commerciële toepassingen op aarde.
Guidestar | 09-2012
Een zeer goede manier om ruimtevaarttechnologie te transfereren naar commerciële toepassingen is via zogenaamde ‘Business Incubation Centres’ (BIC) van de ESA waar men de competenties van het Europese ruimtevaartagentschap en dat van een locale incubatiepartner samenvoegt. Dankzij deze Business Incubation Centres kunnen ondernemers en / of jonge bedrijven die ruimtevaart technologie willen gebruiken, rekenen op subsidies, technische expertise en steun bij het ondernemen. Vandaag de dag zijn er zeven ESA Business Incubation Centres in Europa actief waarvan sinds kort ook één in Geel (Vlaanderen) dat de naam ‘BIC Flanders’ kreeg.
054
Door het succes van de verschillende ESA BIC’s werd er beslist om in samenwerking met ESA en locale partners zoals het Federaal Wetenschapsbeleid (BELSPO), het Departement Innovatie van de Vlaamse Overheid (IWT), het Agentschap Ondernemen van de Vlaamse Overheid, de Vlaamse instelling voor technologisch onderzoek (VITO), IMEC en het Een initiatief met de steun van :
Studiecentrum voor Kernenergie (SCK-CEN) een zevende ESA Business Incubation Centre op te richten in Vlaanderen. Het hoofddoel van het oprichten van deze zevende BIC is om de kloof te dichten tussen een innovatief idee (op vlak van ruimtevaart technologie) en de commerciële toepassing ervan. De incubatiepartner voor het managen van deze nieuwste BIC is de vzw Innotek die sinds 1987 actief is op het gebied van ondernemerschap, innovatie en incubatie. Met ESA’s BIC Flanders wil men in een periode van 4 jaar ongeveer tien nieuwe bedrijfsactiviteiten realiseren in Vlaanderen die ruimtevaarttechnologie gebruiken en / of verder ontwikkelen voor commerciële toepassingen. Ondertussen lopen er ook al gesprekken om een achtste ESA BIC op te richten in Barcelona, Spanje. Overzicht ESA Business Incubation Centres: ESA BIC Noordwijk (Nederland) ESA BIC Darmstad (Duitsland) ESA BIC Bavaria (Duitsland) ESA BIC Rome (Italië) ESA BIC Harwell (UK) ESA BIC Redu (België) ESA BIC Flanders (België) Oproep
Om in een periode van vier jaar ongeveer tien nieuwe bedrijfsactiviteiten te realiseren, lanceert BIC Flanders een oproep die gecoördineerd wordt door ESA. Via deze oproep kan men projecten indienen en richt men zich vooral naar ondernemers en jonge bedrijven, bestaande ruimtevaartbedrijven en onderzoekscentra. Zo kan je ESA’s BIC Flanders contacteren wanneer je een innovatief idee of business plan hebt in verband met het gebruik van ruimtevaart technologie of wanneer je een eigen bedrijf wil oprichten waarmee je spitstechnologie uit de ruimtevaart wil commercialiseren. Elk goedgekeurd project kan beschikken over minstens 100.000 euro aan financiële middelen en kan daarnaast ook gebruik maken van gemiddeld vijftig dagen technische expertise en steun bij het ondernemen. Selectieprocedure
De ingediende projecten worden beoordeeld in drie fases. Een eerste vereiste is dat het ingediende project reeds een IWT steun geniet van minstens 25.000 €. Indien dit nog niet het geval is wordt het project eerst voorgelegd bij
e n op r oe p ee het IWT alvorens aan de eerste fase van de selectieprocedure deel te nemen. Fase 1: Tender Opening Board (TOB)
Tijdens de eerste fase wordt gecontroleerd of het ingediende project voldoet aan de vormvereisten. Fase 2: Tender Evaluation Board (TEB)
De tweede fase gebeurt met vertegenwoordigers van ESA, Innotek, IWT, en de andere stakeholders zoals bv. de financiële partner. De TEB kan aangevuld worden met experten die de technologische inhoud mee evalueren. Tijdens de TEB krijgt de technostarter de mogelijkheid om zijn project te presenteren en eventuele vragen van de juryleden verder te verduidelijken. Fase 3: ESA Award Board (AB)
Bij een positieve evaluatie in fase 2 wordt het project aanbevolen bij de ESA award board die de finale beslissing neemt. Ondersteuning van geselecteerde projecten (per project)
Goedgekeurde projecten kunnen rekenen op een intensieve ondersteuning volgens volgende principes:
- Minimum 50.000 EURO subsidie / incentive door ESA / BELSPO (25.000 €) en door IWT (minimum 25.000 €). - 50.000 EURO achtergestelde lening door PMV.
- 80 uren technische ondersteuning door de technologiepartners (IMEC, VITO en SCK-CEN). - 40 dagen business development ondersteuning door Innotek.
- Toegang tot ESA expertise en apparatuur.
- Toegang tot de netwerken van de partners in het ESA BIC Flanders.
- Internationale exposure o.a. via ESA (website en activiteiten). - In een verdere fase mogelijkheid tot toegang tot Open Sky Technologies Fund (OSTF) van ESA (na positieve due diligence).
Guidestar | 09-2012
- Incubatie in een van de technologiehuizen (Geel of Mol).
055
Rubriek - Het AEG nieuws
Guidestar | 09-2012
Redactioneel
1 1 e S t a r N ig h t s e d it ie w a s o p
056
Foto - De jaarlijkse traditionele StarNights groepsfoto nabij volkssterrenwacht AstroLAB Iris te Ieper. Bron: Mike Rosseel. Meer informatie : www.starnights.be
Kortnieuws
StarNights was, in z'n elfde editie, opnieuw een groot succes. Want naast het schitterende weer was het ook organisatorisch een voltreffer. Want diverse, misschien niet direct voor de hand liggende praktische problemen, werden op voorhand kordaat aangepakt. Waardoor alles ter plaatse nog vlotter dan voorheen verliep. Kortom, op naar de volgende editie... Ondertussen werken we onze volgende twee grote activiteiten af zijnde de 'Nacht van de duisternis' en 'Space Night'. En bereiden we ons voor op de 'Sterrenkijkdagen' later op het jaar...
Zoals de traditie het ondertussen wil voorzien we, tijdens de 'Nacht van de duisternis' op zaterdag 20 oktober, maar liefst twee waarnemingsposten. Eén grote in Oostende en een ietwat kleinere in Maldegem. Zo kunnen onze weid verspreide leden zelf kiezen welke post ze willen komen versterken. In Oostende werken we opnieuw samen met het VOC oftewel het opvangcentrum voor vogels en wilde dieren alsook het domein Walraversijde van de provincie West-Vlaanderen. Om samen zo'n divers mogelijk pallet aan activiteiten aan te kunnen bieden. Zo is er een stand waar men nachtvlinders kan bewonderen, op bezoek kan gaan in het archeologisch vissersdorp, de wereld van wandelende takken kan ontdekken, je allerhande zaken te weten kan komen over vleermuizen en uilen en, vanzelfsprekend, de wonderen van de hemel kan ontdekken dankzij een resem telescopen. Ook voorzien we, vanaf dit jaar, enkele binnenactiviteiten. Zoals oa diverse educatieve presentaties in de multimediaruimte. In Maldegem wordt er een educatieve wandelroute voorzien waar men uit komt op de telescopen stand van onze vereniging. Kortom, zeker de moeite om minstens één locatie te bezoeken. Of, beter nog, aan deel te nemen ! Space Night, op zaterdag 27 oktober, wordt misschien wel de grootste topper dit jaar. Want dankzij de steun van de ESO zijn we er in geslaagd om maar liefst twee top voordracht-
gevers te strikken zijnde Prof. Christoffel Waelkens en Hanny van Arkel (NL). Die u beiden opnieuw gratis kan komen aanhoren ! Beide activiteiten worden volgende maand uitvoerig besproken in dit magazine. Alhoewel je de informatieve posters er nu reeds in kan terugvinden. Kortom, noteer alvast beide activiteiten in uw agenda. U zal ze echt niet willen missen...
Voor eind oktober zal de jaarkalender 2013 afgewerkt zijn. Dat is bijzonder vroeg. Wat niet wil zeggen dat er geen toppers in zullen staan. Integendeel zelfs. We hebben nu reeds een resem gastsprekers weten te strikken ! Nieuw, vanaf volgend jaar, is de nieuwjaarsreceptie in het lokaal op vrijdag 4 januari. Waar er wordt teruggekeken naar het afgelopen jaar, maar we ook een blik werpen op wat komen zal. Vanzelfsprekend met een hapje en een drankje !
Onze jaarlijkse barbecue was opnieuw om van te smullen. Alleen spijtig dat velen niet aanwezig konden zijn wegens andere verplichtingen (zoals festivals, familiefeesten, reizen, enz...). Daarom overwegen we om deze activiteit niet meer samen te laten vallen met de zomervakantie. Ondertussen beginnen de StarNights foto's binnen te stromen... en kan men een deel hiervan terugvinden via de gelijknamige Facebook pagina of, zoals steeds, in ons uitgebreide fotoboek via onze welbekende website...
pnieuw een schot in de roos Activiteitenkalender
VR 07-09 - Voordracht : " V2 's in België " door gastspreker Gino van Lommel. Info : Van september 1944 tot eind maart 1945 werd België bestookt met V2 raketten, vooral Antwerpen kreeg het zwaar te verduren. Meer dan 1600 V2's werden afgevuurd vanaf mobiele lanceerinstallaties in Duitsland en Nederland, maar niet alle tuigen bereikten hun doel. Na een verhaal van mijn vader, dat zich afspeelde in de na-oorlogse Kempen, is mijn interesse in de V2 als het ware geëxplodeerd. Als lid van ASH-Polaris en fervente ruimtevaartliefhebber was dit niet meer dan logisch. En zo is het idee ontstaan om zoveel mogelijk inslagzones en sporen te zoeken in België. Deze voordracht beschrijft de zoektocht door het internet, archieven, ooggetuigen en (voorlopige) resultaten van dit stukje geschiedenis over de grootvader van de moderne ruimtetuigen." Locatie : Forum zaal in de Openbare bibliotheek Kris Lambert, Wellingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B). Van 20.30 uur t/m 22.30 uur (of later). Gratis toegang !
ZA 15-09 - Bestuursvergadering : Daar een groot deel van de bestuursleden en de raad van beheer aanwezig zullen zijn op kamp hebben we besloten de vergadering ter plaatse te houden. Vragen, opmerkingen, voorstellen, enz... zijn vanzelfsprekend steeds welkom, en zullen dan ook behandeld worden. Wellicht zijn we ter plaatse ook via Skype bereikbaar. VR 21-09 - Multimedia : Tijdens deze maan-
Foto - Wilt u meer te weten komen over onze boeiende vereniging ? Raadpleeg dan onze website waar u eveneens, in beknopte vorm, alle informatie kan terugvinden in onze downloadbare PDF kleurenfolder. Meer informatie : www.aegvzw.be
VR 28-09 - Lokaal : Tijdens deze maandelijkse thema-avond werken we gezamenlijk aan het lokaal. Van algemeen onderhoud tot het vernieuwen of bouwen van nieuwe onderdelen. Locatie: Astro Event Group vzw, Ooststraat 29 te 8400 Oostende. Van 20.30 uur tot 22.30 uur (of later). Gratis toegang !
VR 05-10 - Voordracht : " Ruimteweer voor dummy's " door Sander Vancanneyt. Info : Het ruimteweer is voor vele bedrijven in de telecommunicatiesector een dagelijkse bezigheid maar voor de gewone burger een onbekend gegeven. Dankzij uitgebreide studies van onze ster, de zonnewind, de magnetiseer en de ionosfeer hebben wetenschappers vandaag de dag een zeer mooi beeld over de relatie Aarde-Zon. Toch geeft onze ster vandaag de dag nog steeds niet al haar geheimen prijs gegeven en worden we nog vaak geconfronteerd met de gevaarlijke gevolgen van 'ruimteweer'. Met deze voordracht zal je het ruimteweer ontdekken vanaf de Zon tot aan de Aarde en zal je zelf de kansen op het prachtige poollicht kunnen inschatten. Locatie : Forum zaal in de Openbare bibliotheek Kris Lambert, Wellingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B). Van 20.30 uur t/m 22.30 uur (of later). Gratis toegang !
Guidestar | 09-2012
VR 14-09 - Kamp : Ardennen waarnemingskamp. Van vrijdagavond 14 tot zondagmiddag 16 september verblijven we in een modern uitgeruste gite (kampwoning) in het dorpje Libin in de buurt van Neufchateau. Waar we, naast het waarnemen, ook een bezoek zullen brengen aan de OCA (Observatoire Centre Ardenne) sterrenwacht en / of het eveneens nabijgelegen Euro Space Center. Dit kamp, met z'n negen plaatsen, is helaas reeds volzet !
delijkse thema-avond werken we gezamenlijk aan een multimedia project zoals : Photoshop voor beginners. Info: Adobe Photoshop is een grafisch programma ontwikkeld door Adobe voor het bewerken van foto's en ander digitaal beeldmateriaal via de computer. Photoshop is beschikbaar voor Mac OS X en Windows. Photoshop is gericht op professionele gebruikers. Voor minder veeleisende gebruikers is er het goedkopere Adobe Photoshop Elements dat een licht andere functionaliteit biedt. Het heeft bijvoorbeeld, in tegenstelling tot Photoshop, een voorziening om grote hoeveelheden afbeeldingen te beheren. Breng dus alvast je laptop mee ! Locatie: Astro Event Group vzw, Ooststraat 29 te 8400 Oostende. Van 20.30 uur tot 22.30 uur (of later). Gratis toegang !
057
Kortnieuws Het tweede wetenschappelijke instrument voor de toekomstige James Webb Space Telescope is overhandigd aan NASA. Het FGS/NIRISS-instrument is gebouwd door de Canadese ruimtevaartorganisatie CSA. Eerder werd de deels in Nederland ontwikkelde MIRI-infraroodspectrograaf al afgeleverd. FGS/NIRISS is een combinatie van de Fine Guidance Sensor (een instrument waarmee de telescoop zeer nauwkeurig gericht kan worden) en de Near-Infrared Imager and Slitless Spectrograph, waarmee mogelijk de atmosferen van aarde-achtige planeten bij andere sterren gedetecteerd kunnen worden. De James Webb Space Telescope (JWST) is een 6,5 meter grote infraroodtelescoop in de ruimte, die algemeen wordt beschouwd als de opvolger van de Hubble Space Telescope. JWST krijgt in totaal vier grote wetenschappelijke instrumenten. De lancering vindt waarschijnlijk in 2018 plaats. 13-08-2012. In het hart van de Phoenix-cluster, een recent ontdekte kolossale verzameling sterrenstelsels, ontstaan in hoog tempo nieuwe sterren. Daarmee voldoet hij aan de theoretische verwachting dat in clusters afkoelend gas naar het centrum stroomt, waaruit uiteindelijk veel sterren kunnen ontstaan (Nature, 16 augustus). De ongeveer 6 miljard lichtjaar verre Phoenix-cluster, die officieel SPT-CLJ2344-4243 'heet', werd in 2010 ontdekt met een radiotelescoop op Antarctica. as nadat ook allerlei andere telescopen op de cluster werden gericht, bleek dat zich in het centrum ervan een bizar sterrenstelsel bevindt - een helderblauw stelsel waarin jaarlijks honderden nieuwe sterren worden geboren. In dat opzicht onderscheidt het centrale stelsel zich van de nogal lusteloze centrale stelsels van andere clusters, die vrijwel geheel uit oude sterren bestaan. Er bestaat in principe een verklaring voor het gedrag van de Phoenix-cluster. Het gas in het hart van de cluster, uitgestoten door de actieve kernen van sterrenstelsels en supernova-explosies, zal vanzelf afkoelen en naar het clustercentrum toe 'vallen'. Hierdoor wordt het daar aanwezige stelsel van nieuwe 'grondstoffen' voor de vorming van sterren voorzien. Onduidelijk is echter waarom geen enkele andere grote cluster ditzelfde gedrag vertoont. Een mogelijke verklaring zou kunnen zijn dat de toestroom van gas naar het clustercentrum vaak wordt onderbroken, doordat het gas weer wordt opgewarmd. Dat zou bijvoorbeeld kunnen gebeuren als zich in de kern van het centrale stelsel een superzwaar zwart gat bevindt, die grote hoeveelheden energierijke deeltjes de ruimte in blaast. Als deze verklaring juist is, doet het zwarte gat in het centrale stelsel van de Phoenix-cluster het blijkbaar rustig aan. Bron: NU / 15-08-2012. Astronomen hebben twee sterrenhopen vol extreem heldere sterren ontdekt die op het punt staan samen te smelten. De sterrenhopen bevinden zich in de Grote Magelhaense Wolk, een klein satelliet-stelsel van onze Melkweg op een afstand van 170.000 lichtjaar. Het onderzoeksresultaat, waaraan de Nederlandse astronomen Mark Gieles (Universiteit van Cambridge, VK) en Selma de Mink (Space Telescope Science Institute, Baltimore, VS) hebben meegewerkt, is onlangs gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Astrophysical Journal Letters. Wat altijd leek op één enkele sterrenhoop in het stervormingsgebied 30 Doradus blijkt in werkelijkheid een samenstelling te zijn van twee sterrenhopen, die in leeftijd een miljoen jaar verschillen. Met de Hubble-ruimtetelescoop konden voor het eerst de lichtzwakke sterren in dat gebied
worden waargenomen. Tijdens het onderzoek bleek er iets vreemds aan de hand met de sterrenhoop. Die is niet bolvormig, zoals verwacht, maar bestaat uit twee delen. Eén van de delen is vervormd en uitgerekt als gevolg van zwaartekrachtswerking, en dat is precies wat je verwacht wanneer twee sterrenhopen op het punt staan om samen te smelten. Tijdens het samensmelten van twee sterrenhopen worden veel sterren weggeslingerd, soms met snelheden van meer dan 100.000 km per uur. Dit kan een verklaring zijn voor het verrassend grote aantal zeer zware sterren dat in de omgeving van de botsende sterrenhopen is waargenomen. Bron: NU / 16-08-2012. Uit nauwkeurige metingen blijkt dat de zon een vrijwel volmaakte bol is. En de geringe afplatting die zij vertoont, is opmerkelijk constant. De zon doorloopt een min of meer regelmatige cyclus van elf jaar, tijdens welke het aantal donkere vlekken op het zonsoppervlak flink toeneemt om vervolgens weer sterk terug te vallen. Tot nu toe gingen astronomen ervan uit dat de veranderlijke inwendige stromingen die deze cyclus veroorzaken ook gevolgen zouden hebben voor de vorm van de zon. Maar metingen die de afgelopen vijftig jaar waren gedaan, konden daar geen uitsluitsel over geven. Sinds enkele jaren beschikken astronomen echter over een satelliet waarmee nauwkeurigere metingen kunnen worden gedaan: de Solar Dynamics Observatory. Daarmee is in de periode 2010-2012 de vorm van de zon gemeten, juist toen deze haar activiteitsminimum achter de rug had. Tegen de verwachting in lijkt de toenemende zonnevlekkenactiviteit echter geen invloed te hebben gehad op de vorm van de zon. De metingen bevestigen de resultaten van eerdere onderzoeken die lieten zien dat de zon vrijwel exact bolvormig is: haar breedte langs de evenaar is slechts een kilometer of tien groter dan de afstand van pool tot pool. Theoretisch zou een bal van gas die in ongeveer vier weken om zijn as draait sterker afgeplat moeten zijn. Welke krachten ervoor zorgen dat de zon haar ronde vorm behoudt, is nog onduidelijk. Bron: NU / 17-08-2012.
Het Amerikaanse United States Naval Observatory heeft de vierde en laatste editie gepubliceerd van de CCD Astrograph Catalog - een zeer nauwkeurige catalogus met posities van 113 miljoen sterren, van de allerhelderste (Sirius) tot aan sterren van magnitude 16 (tienduizend keer zo zwak als wat op een donkere nacht nog net met het blote oog zichtbaar is). De sterposities in de catalogus hebben een nauwkeurigheid van ca. 20 milliboogseconden. Door de sterposities te vergelijken met die van oudere opnamen kunnen van veel sterren ook nauwkeurige eigenbewegingen worden vastgesteld. De benodigde metingen zijn verricht tussen 1998 en 2004 met een speciale telescoop die twee jaar in Flagstaff, Arizona heeft gestaan en twee jaar op Cerro Tololo in Chili. Inmiddels is een gevoeliger camera al begonnen met de waarnemingen voor een nog uitgebreidere en nauwkeuriger stercatalogus. 27-08-2012
Meer up-to-date nieuws : www.spacepage.be
Deze cursus loopt gedurende acht donderdagavonden van 20.00 uur tot 22.00 uur, vanaf 6 september 2012. Naast een meer theoretisch gedeelte, waarin u kennismaakt met de fysische principes achter het weer en de factoren die het weer op Aarde tot stand doen komen, is er een praktijkgericht gedeelte. Hier gaan we dieper in op het herkennen van wolken, interpreteren van weerkaarten, satellietbeelden, beschrijving van specifieke weersituaties zoals storm, onweer, sneeuw.
Datum - Donderdag 6 september 2012. 20.00 uur t/m 22.00 uur. Toegang: 39,00 euro. Locatie - Volkssterrenwacht Armand Pien. Rozier 44 te 9000 Gent. Info@armandpien.be.
Guidestar | 09-2012
Cursus : Weerkunde
059
Rubriek -Hemelkalender
Marc van der Sluys
D e z e m a a n d t e z ie n . . .
Info - Marc van der Sluys is postdoctoraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn werk richt zich op de evolutie van compacte dubbelsterren en het waarnemen van gravitatiegolven van witte dwergen, neutronensterren en zwarte gaten met LIGO / Virgo en LISA. Hij geeft regel-matig populaire lezingen en maakt daarnaast de populair wetenschappelijke website.
Guidestar | 09-2012
Meer informatie : http://hemel.waarnemen.com
060
Foto - De Galileïsche manen zijn de vier grootste manen van Jupiter. Ze zijn ontdekt door Galileo Galilei op 7 januari 1610. Deze manen zijn zichtbaar zonder een krachtige telescoop. Onder perfecte omstandigheden is het zelfs mogelijk om Callisto met het blote oog te zien.
Za. 01 Sep. - Vandaag begint de weerkundige herfst. De meteorologische herfst omvat per definitie de maanden september, oktober en november. De astronomische herfst begint op 22 september.
de horizon. De Zon staat 28° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een stabiele verrekijker voldoende.
Za. 01 Sep. (04.08 uur) - Mercurius staat 1,2° ten noorden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering vindt onder de horizon plaats voor een waarnemer in de Benelux. De samenstand is met veel moeite te zien rond 6:15 uur. Het tweetal staat dan in het oostnoordoosten, circa 2° boven de horizon, 1,2° van elkaar verwijderd. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. Mercurius heeft op dit moment een helderheid van -1,3m.
Zo. 02 Sep. (01.15 uur) - Vannacht is een overgang van Europa's schaduw en van de maan zelf over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal te zien. De schaduwovergang begint om 1:15 uur, op het moment dat Europa's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 4:03 uur, op het moment dat Europa de schijf van Jupiter betreedt. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa's schaduw de het oppervlak van Jupiter verlaat (03:38 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een telescoop met redelijk grote opening nodig.
Za. 01 Sep. (01.58 uur) - Vannacht is een bedekking door de Jupiterschijf en een verduistering door de Jupiterschaduw van Io volledig waar te nemen. Om 1:58 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Io in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en eindigt om 5:31 uur, op het moment dat Io weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. Voor het bekijken van een bedekking is een telescoop nodig, voor het volgen van een verduistering is een verrekijker op statief genoeg.
Za. 01 Sep. (05.31 uur) - Van 5:31 tot 6:16 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. Van binnen naar buiten: Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 52° boven de zuidoostelijke horizon en de planeet is gemak-kelijk te vinden. De Zon staat 9° onder de horizon. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een verrekijker op statief al genoeg.
Zo. 02 Sep. (00.08 uur) - Van 0:08 tot 0:32 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. Van binnen naar buiten: Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 5° boven de oostnoordoostelijke horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op
Zo. 02 Sep. (00.32 uur) - Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter voor een groot deel te zien. De overgang begint om 0:32 uur, op het moment dat Io voor de Jupiterschijf verschijnt, en duurt tot 2:42 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io's schaduw de Jupiterschijf verlaat (om 01:21 uur). Voor het waarnemen van een overgang of een schaduwovergang is een telescoop met redelijk grote opening nodig.
Zo. 02 Sep. (01.15 uur) - Door de dubbele overgang zijn van 1:15 tot 1:21 uur Io, Io's schaduw en Europa's schaduw gelijktijdig zichtbaar op Jupiter's schijf. Van 1:21 tot 2:42 uur zijn Io en Europa's schaduw zichtbaar op Jupiter's schijf. Jupiter staat op een hoogte van 13–19° boven de oostelijke horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 30° onder de horizon en het is goed donker. Voor het bekijken van een (schaduw)overgang is een redelijk grote telescoop nodig.
Ma. 03 Sep. (03.21 uur) - De ster 51 Piscium, een ster met een helderheid van +5,8m in het sterrenbeeld Vissen, wordt bedekt door de Maan. Om 03:21 uur verdwijnt de ster achter de verlichte rand van de Maan en om 04:39 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de dunne onverlichte maanrand. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 45° boven de horizon, bij het einde 42°. De Maan is voor 93% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Ma. 03 Sep. (22.21 uur) - De planetoïde 11 Parthenope is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Waterman staat, heeft tijdens de oppositie een helderheid van +9,0m en moet met een telescoop worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Parthenope rond 01:50 uur in het
zuiden, op circa 26° boven de horizon. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,0m.
uur wordt deze weer zichtbaar aan de onverlichte maanrand. In Utrecht staat de Maan dan 40°, respectievelijk 46° boven de horizon. De Maan is voor 55% verlicht.
Di. 04 Sep. (00.44 uur) - Vannacht is een overgang van Ganymedes' schaduw en van de maan zelf over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal waar te nemen. Om 0:44 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Ganymedes' schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 6:16 uur, wanneer Ganymedes de schijf van Jupiter betreedt. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Ganymedes' schaduw de Jupiterschijf verlaat (om 02:38 uur).
Za. 08 Sep. (14.00 uur) - De Maan staat 1,3° ten zuidoosten van Jupiter (-2,0m). De dichtste nadering vindt bij ons plaats op 11° hoogte, maar bij daglicht. De samenstand is te zien rond 6:30 uur. Het tweetal staat dan zo'n 58° boven de zuidzuidoostelijke horizon, 3,4° van elkaar vandaan. De Maan is voor 54% verlicht.
Wo. 05 Sep. (23.54 uur) - Tussen 23:54 en 6:24 uur (06/09) staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Callisto, Europa, Io en Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 32° boven de oostelijke horizon. De Zon staat 28° onder de horizon en het is goed donker.
Do. 06 Sep. (03.19 uur) - De Galileïsche maan Io staat op 11,4” ten noorden van Europa. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een goede, stabiele verrekijker genoeg.
Vr. 07 Sep. (6.10 uur) - De Maan staat 4,7° ten zuiden van de Pleiaden, in het sterrenbeeld Stier. De dichtste nadering vindt bij ons plaats op 60° hoogte boven de horizon, in het zuiden en in de schemering. De Maan is voor 63% verlicht.
Foto - Een occultatie of bedekking is een astronomische gebeurtenis die men kan waarnemen wanneer een niet-lichtend hemellichaam tussen de waarnemer en een verdergelegen lichaam – lichtend door ofwel straling ofwel weerkaatsing van licht – passeert. Als dit verdergelegen lichaam slechts gedeeltelijk of periodiek wordt verborgen, noemt men dit rakelingse of scherende occultatie (Engels: grazing occultation). Men spreekt van het verschijnsel (immersie) bij het verdwijnen van een ster bij bedekking door de maan, of van een satelliet bij bedekking door de planeet.
Za. 08 Sep. (15.15 uur) - De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's ochtends vroeg zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en het oppervlak van de Maan krijgt daarmee een driedimensionaal karakter, gezien door een kijker. Zo. 09 Sep. (01.05 uur) - Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 1:05 uur, wanneer Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 4:36 uur, wanneer Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 02:26 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (03:14 uur). Zo. 09 Sep. (03.52 uur) - Tussen 3:52 en 4:36 uur zijn Io en Europa's schaduw gelijktijdig zichtbaar op Jupiter's schijf. Jupiter staat op een hoogte van 43° boven de oostzuidoostelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 24° onder de horizon en het is goed donker. Voor het bekijken van een (schaduw)overgang is een redelijk grote teles-coop nodig.
Za. 08 Sep. (01.23 uur) - De Maan staat 3,8° ten noorden van Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De dichtste nadering gebeurt in onze streken op een hoogte van 17° boven de oostelijke horizon. De Maan is voor 56% verlicht. Za. 08 Sep. (03.47 uur) - De ster HU Tauri, een ster met een helderheid van +5,8m in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de verlichte rand van de Maan om 03:47 uur. Om 04:28
Di. 11 Sep. (00.40 uur) - Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Europa bijna helemaal te zien. De verschijnselen beginnen om 0:40 uur met het einde van de verduistering, wanneer Europa uit Jupiter's schaduw verschijnt, en duurt tot 3:21 uur, wanneer Europa weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa achter de schijf van Jupiter verdwijnt (01:00 uur).
Wo. 12 Sep. (17.10 uur) - De Maan staat 4,5° ten zuiden van Venus (-3,7m). De dichtste nadering gebeurt in onze streken op 8°
Guidestar | 09-2012
Vr. 07 Sep. (08.01 uur) - De Maan is in het punt van zijn baan dat het verst van de Aarde ligt: het apogeum. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment 404294 km. Door de grotere afstand lijkt de Maan nu kleiner aan de hemel te staan dan gemiddeld: 29’33,4”. De Maan is afnemend, voor 60% verlicht en is vooral laat in de nacht (in het (zuid)oosten) en 's ochtends vroeg (ongeveer in het zuiden) goed te zien. Het kaartje toont de Maan om 06:25 uur in het sterrenbeeld Stier, op een hoogte van 57° boven de zuidelijke horizon. Met een verrekijker op een statief zijn, vooral op de grens tussen licht en donker op de Maan, de maankraters goed te zien.
Ma. 10 Sep. (14.44 uur) - Mercurius is in bovenconjunctie met de Zon. De binnenplaneet beweegt vanaf de Aarde gezien achter de Zon langs. Mercurius staat op dit moment dicht bij de Zon aan de hemel en is hierdoor onzichtbaar. Mercurius, de Zon en de Aarde staan nu op één lijn. De planeet wordt niet bedekt door de zonneschijf, maar beweegt er vanaf de Aarde gezien langs, 1,6° ten noorden ervan. Dit is een moment waarop een binnenplaneet ver (1,377 AE, ofwel 205,9 miljoen km) van de Aarde staat en een kleine schijnbare diameter heeft (4,9”). Voor de conjunctie bevond Mercurius zich aan de ochtendhemel, erna staat de planeet aan de avondhemel.
061
hoogte, maar bij daglicht. De samenstand is te zien rond 6:30 uur, of op 13 september rond 5 uur. Het tweetal staat in het eerste geval zo'n 30° boven de oostzuidoostelijke horizon, 6,0° van elkaar vandaan. In het andere geval is de samenstand te zien in het oosten, op zo'n 12° boven de horizon, 7,9° van elkaar verwijderd. De Maan is voor ongeveer 14% verlicht.
Ma. 17 Sep. (00.15 uur) - Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Io volledig waar te nemen. Om 0:15 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Io in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en eindigt om 3:47 uur, op het moment dat Io weer van achter Jupiter verschijnt.
Do. 13 Sep. (04.39 uur) - De Maan bedekt 60 Cancri, een ster met een helderheid van +5,4m in het sterrenbeeld Kreeft. Vanuit Utrecht is alleen het einde van de bedekking zichtbaar; om 04:39 komt de ster van achter de onverlichte maanrand tevoorschijn, 5° boven de horizon. De Maan is voor 11% verlicht.
Di. 18 Sep. (06.02 uur) - De Maan staat 1.3° ten zuiden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt onder de horizon plaats voor een waarnemer in de Benelux. Vanuit onze streken is er van de samenstand niet veel te zien.
Wo. 12 Sep. (23.29 uur) - Van 23:29 tot 6:36 uur (13 september) staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Europa, Io, Callisto en Ganymedes. Jupiter staat in het oosten op een hoogte van 35° boven de horizon. De Zon staat 31° onder de horizon en het is goed donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een stabiele verrekijker voldoende.
Do. 13 Sep. (05.40 uur) - De Galileïsche maan Io staat 12,1” ten noorden van Europa. Om de manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Za. 15 Sep. (00.07 uur) - Vannacht is een bedekking van de maan Ganymedes door de planeet Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Om 0:07 uur zien we het begin van de bedekking wanneer Ganymedes achter de schijf van Jupiter verdwijnt, en eindigt om 1:58 uur, wanneer Ganymedes weer van achter Jupiter tevoorschijn komt.
Guidestar | 09-2012
Za. 15 Sep. (23.17 uur) - Tussen 23:17 en 4:19 uur (16/09) nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 25° boven de oostelijke horizon. De Zon staat 35° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een stabiele verrekijker voldoende.
062
Zo. 16 Sep. (02.58 uur) - Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. Om 2:58 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 6:28 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (04:19 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 05:08 uur). Zo. 16 Sep. (04.11 uur) - Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. De Maan is door deze combinatie van oorzaken op dit moment onzichtbaar. De nachten rond Nieuwe Maan zijn donkerder dan gemiddeld en de week rond Nieuwe Maan is uitermate geschikt om deepsky-objecten waar te nemen. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 5,1° ten zuiden langs de Zon beweegt.
Di. 18 Sep. (00.51 uur) - Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Europa in zijn geheel te zien. De verduistering begint om 0:51 uur, op het moment dat Europa in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en eindigt om 5:52 uur, wanneer Europa weer van achter Jupiter verschijnt. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa uit Jupiter's schaduw verschijnt (om 03:14 uur) en Europa achter Jupiter verdwijnt (om 03:32 uur).
Di. 18 Sep. (11.56 uur) - De Maan staat 5,5° ten zuidwesten van Saturnus (+0,9m). De dichtste nadering gebeurt in onze streken op een hoogte van 12°, maar bij daglicht. De samenstand is met veel moeite te zien rond 20 uur. Het tweetal staat dan in het westzuidwesten, op een hoogte van ongeveer 5°, op een afstand van 6,6° van elkaar. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor 9% verlicht. Di. 18 Sep. (14.11 uur) - De Maan staat 5,6° ten zuiden van Saturnus (+0,9m). De dichtste nadering gebeurt bij ons op een hoogte van 24°, maar bij daglicht. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 20 uur. Het tweetal staat dan zo'n 5° boven de westzuidwestelijke horizon, 6,6° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor 9% verlicht.
Wo. 19 Sep. (04.49 uur) - De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 365752 km. De schijnbare diameter van de Maan is groter dan gemiddeld (32’40,3”), door de kleinere afstand. De Maan is op dit moment wassend, voor 18% verlicht en hij is kort na zonsondergang zichtbaar. Het kaartje toont de Maan om 20:18 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op slechts 4,5° boven de zuidwestelijke horizon. Met een verrekijker op een statief zijn kraters te zien, met name op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan.
Wo. 19 Sep. (23.32 uur) - De Maan staat 57' ten zuidoosten van Mars (+1,4m). De dichtste nadering vindt bij ons onder de horizon plaats. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 20:45 uur. De twee objecten staan dan in het zuidwesten, op een hoogte van ongeveer 2°, 1,8° van elkaar vandaan. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Maan is voor 18% verlicht. Do. 20 Sep. - Het maximum van de meteoren-zwerm k-Aquariden vindt vandaag plaats. Rond 00:30 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 33°) aan de hemel. Zelfs onder ideale omstandigheden zijn
er van deze zwerm slechts zo'n 3 meteoren per uur te verwachten. Rond 06:45 uur gaat het schemeren en om 07:21 uur komt de Zon op. De Maan stoort niet. De piek van deze zwerm is relatief laag en de duur van het maximum is met 16 dagen vrij kort, waardoor er ook in totaal maar weinig meteoren te zien zijn.
Za. 22 Sep. (00.31 uur) - Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Ganymedes bijna helemaal waar te nemen. De verschijnselen beginnen om 0:31 uur met het einde van de verduistering, wanneer Ganymedes uit Jupiter's schaduw tevoorschijn komt, en eindigt om 5:50 uur, wanneer Ganymedes weer van achter Jupiter verschijnt. Tussen
Za. 22 Sep. (16.49 uur) - Herfstequinox; begin van de herfst. De Zon verwisselt het noordelijk halfrond voor het zuidelijk halfrond en staat precies boven de evenaar van de Aarde. Vandaag duurt de dag (ongeveer) even lang als de nacht (Latijn: equi = gelijk, nox = nacht), na vandaag duren de nachten langer dan de dagen. Voor een liefhebber van de sterrenhemel begint nu de meest interessante helft van het jaar. De zomer duurde 93,65 dagen, de herfst zal 89,85 dagen lang zijn. Het feit dat de seizoenen niet even lang zijn, wordt veroorzaakt door de elliptische baan van de Aarde om de Zon; wanneer de Aarde verder van de Zon verwijderd is in haar baan,
Za. 22 Sep. (21.41 uur) - De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Rond, en vooral voor Eerste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en
het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en het maanoppervlak krijgt daarmee, bekeken door een kijker, een duidelijk driedimensionaal karakter.
Ma. 24 Sep. - Dit is een goed moment in het jaar om de nevel NGC7822 op te zoeken. NGC7822 staat in het sterrenbeeld Cepheus en heeft een schijnbare afmeting van 60,0’. Dit is een circumpolair object en staat om 01:34 uur aan het hoogste punt, op een hoogte van 73°. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze nevel iets van details te kunnen zien.
Foto - De bovenstaande hemelkaart toont de sterrenhemel, met planeten, voor de huidige maand. Met dank aan Orion Optics voor het gebruik van deze kaart. Bron: Orion.
Guidestar | 09-2012
beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Ganymedes achter de schijf van Jupiter verdwijnt (om 03:59 uur).
beweegt zij langzamer. Hierdoor duurt dat seizoen (op dit moment is dat in de zomer) langer. Voor meer details, zie de tabel de seizoenen. Dit heet ook wel de astronomische herfst, de weerkundige herfst is al op 1 september begonnen. Op het zuidelijk halfrond zijn de seizoenen tegengesteld aan die op het noordelijk halfrond en daar begint nu de lente.
063
Ma. 24 Sep. (02.09 uur) - Vannacht zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Io in zijn geheel waar te nemen. De verduistering begint om 2:09 uur, op het moment dat Io in Jupiter's schaduw verdwijnt, en duurt tot 5:39 uur, op het moment dat Io weer van achter Jupiter tevoorschijn komt.
Ma. 24 Sep. (23.20 uur) - In de nacht van 24 op 25 september zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 23:20 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 2:47 uur, wanneer Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 00:38 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (01:30 uur).
gangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter bijna helemaal waar te nemen. De verschijnselen beginnen om 0:47 uur met het einde van de schaduwovergang, op het moment dat Europa's schaduw de Jupiterschijf verlaat, en eindigt om 3:23 uur, op het moment dat Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (om 01:02 uur). Do. 27 Sep. (03.23 uur) - Tussen 3:23 en 7:00 uur nemen we alle grote Jupitermanen ten westen van de planeetschijf waar. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 57° boven de zuidzuidoostelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 22° onder de horizon en het is goed donker.
Di. 25 Sep. (02.24 uur) - De planetoïde 2 Pallas is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Walvis, heeft nu een schijnbare magnitude van +8,3m en moet met een telescoop worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Pallas rond 01:46 uur in het zuiden, op circa 30° boven de horizon. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +9,3m.
Za. 29 Sep. (02.33 uur) - Vannacht is een verduistering van de maan Ganymedes door Jupiter's schaduw in zijn geheel te zien. Om 2:33 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Ganymedes in de schaduw van Jupiter verdwijnt, en eindigt om 4:31 uur, wanneer Ganymedes weer uit Jupiter's schaduw verschijnt.
Guidestar | 09-2012
Foto - Planetoïden (asteroïden) zijn stukken materie die zich evenals planeten en dwergplaneten in een baan om de zon bewegen. Er zijn er inmiddels ruim 300.000 bekend. Verreweg de meeste hebben banen tussen de planeten Mars en Jupiter. De grootste zijn bijna 1000 km groot, maar de overgrote meerderheid is zo klein als stof. Die laatsten zijn met een telescoop niet waarneembaar, maar ze komen veelvuldig als vallende sterren op aarde. Het materiaal is soms ijs en soms steenachtig, ijzer- of nikkelhoudend.
064
In 2010 maakte de Verenigde Staten bekend ernaar te streven een bemande vlucht met terugkeer naar de Aarde te maken naar een planetoïde in 2025.
Di. 25 Sep. (03.26 uur) - Vannacht is een verduistering in de schaduw van Jupiter en een bedekking van Europa bijna helemaal te zien. Om 3:26 uur zien het begin van de verduistering, op het moment dat Europa in Jupiter's schaduw verdwijnt, en eindigt om 6:02 uur, wanneer Europa achter Jupiter verdwijnt. In de tussentijd is waar te nemen hoe Europa uit Jupiter's schaduw tevoorschijn komt (om 05:48 uur).
Di. 25 Sep. (22.48 uur) - De planetoïde 79 Eurynome is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Vissen staat, heeft tijdens de oppositie een helderheid van slechts +9,9m. Er is daarom een telescoop met redelijke opening nodig om het object te kunnen zien. Eurynome bereikt een maximale hoogte boven de horizon van circa 43°. Dit gebeurt rond 01:29 uur, en geldt strikt genomen voor een waarnemer in Utrecht. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +10,8m. Wo. 26 Sep. (23.40 uur) - De ster 46 Capricorni, een ster met een helderheid van +5,1m in het sterrenbeeld Steenbok, wordt bedekt door de Maan. Om 23:40 uur verdwijnt de ster achter de dunne onverlichte rand van de Maan en om 00:35 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 28° boven de horizon, bij het einde 26°. De Maan is voor 89% verlicht. Do. 27 Sep. (00.47 uur) - Vannacht zijn over-
Za. 29 Sep. (09.15 uur) - Uranus is in oppositie. De planeet staat nu tegenover de Zon aan de hemel, is daardoor de hele nacht zichtbaar en staat bovendien relatief dicht bij de Aarde. Dat laatste zorgt ervoor dat de planeet zowel groot als helder aan de hemel staat. Dit is een ideaal moment om Uranus waar te nemen. De gasplaneet Uranus is al met een verrekijker of kleine telescoop aan de hemel te vinden. Onder zeer gunstige omstandigheden (goed weer, donker) is de planeet zelfs met het blote oog te onderscheiden, wanneer je precies weet waar te zoeken. In een telescoop met grote vergroting is een klein schijfje te zien, dat niet al teveel details prijsgeeft. Uranus staat in het sterrenbeeld Vissen. De planeet heeft een helderheid van +6,1m en zijn schijnbare diameter meet 3,7”. Zo. 30 Sep. (05.19 uur) - Het is Volle Maan. De Maan staat tegenover de Zon aan de hemel. Hierdoor is de Maan vrijwel de hele nacht zichtbaar. De verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Volle Maan veel opvallender is dan iedere andere maanfase, is dit niet het beste moment om de Maan waar te nemen. Voor een waarnemer in het midden van het deel van de Maan dat naar de Aarde toe gekeerd is staat de Zon in het zenit, en doordat het zonlicht vanuit de richting van de Aarde komt zien we vanaf de Aarde geen schaduwen, zodat er nauwelijks contrast is. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel. Zo. 30 Sep. (23.19 uur) - Jupiter's satelliet Io staat op 14,0” ten noorden van Europa. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een verrekijker op statief al voldoende.
Op zoek naar meer efemiriden, sterrenkaarten, baangegevens, deep-sky objecten, enz... Raadpleeg dan de uitgebreide Deep-sky interactief rubriek op de welbekende Spacepage website...
Artikel
Neil Armstrong - Eerste man op de Maan overleden De Amerikaanse astronaut en eerste man op de Maan, Neil Armstrong, is op 25 augustus 2012 overleden.
Voor Armstrong voet zette op de Maan ging hij in maart 1966 al eens de ruimte in tijdens de Gemini 8 ruimtemissie. Tijdens deze ruimtemissie slaagden Neil Armstrong en David Scott er in om de eerste koppeling met een andere ruimtetuig in een baan om de Aarde uit te voeren. Alles samen verbleef Armstrong acht dagen en veertien in de ruimte en voerde hij één ruimtewandeling uit die meer dan twee uur duurde.
Foto - Neil Alden Armstrong (Wapakoneta (Ohio), 5 augustus 1930 – Columbus (Ohio), 25 augustus 2012[1]) was een Amerikaanse astronaut en testpiloot. Hij zette op 21 juli 1969 om 02:56:20 uur (UTC) als eerste mens voet op de maan, vijftien minuten later gevolgd door Buzz Aldrin. Meer informatie : www.nasa.gov
Kris Christiaens
Armstrong bestuurde in dienst van NASA ook zeven maal het X-15 vliegtuig waarmee hij enkele records vestigde en werd in 1962 geselecteerd als astronaut. Al op zijn zestiende had Armstrong zijn pilotenbrevet op zak waarna hij diende als gevechtspiloot tijdens de Korea-oorlog.
Na zijn carrière als astronaut werkte Neil Armstrong nog als hoogleraar ruimtevaarttechniek aan de universiteit van Cincinnati en leefde hij ook een vrij teruggetrokken leven. Zo was de bekende astronaut zelden te zien tijdens grote evenementen of sprak hij ook nauwelijks voor een groot publiek en woonde hij tientallen jaren in een boerderij in Ohio. In 1986 en 2003 maakte hij wel nog deel uit van de onderzoekscommissies die de ongelukken met de Space Shuttles Challenger en Columbia moesten onderzoeken.
Armstrong was 82 en overleed aan de gevolgen van een hartoperatie die hij eerder deze maand had ondergaan. De traditionele fouten in de media
De nieuwssite NBC News maakte een kemel van jewelste door te melden dat zanger Neil Young was overleden. Uiteraard bedoelden ze astronaut Neil Armstrong (82). De fout werd meteen rechtgezet, maar screenshots van de NBC-site worden nu via sociale media wereldwijd gedeeld. Dichter bij huis meldde de website van De Telegraaf dat Neil Armstrong "de eerste man op aarde" het tijdelijke voor het eeuwige heeft verruild.
Guidestar | 09-2012
De gewezen gevechtspiloot werd op 39-jarige leeftijd wereldberoemd toen hij op 21 juli 1969 als eerste mens voet zette op het Maanoppervlak tijdens de Amerikaanse Apollo 11 missie. Toen hij gezagvoerder van de Apollo 11 missie zijn eerste voet op de Maan zette, sprak hij de legendarische zin "that's one small step for man, one giant leap for mankind" uit. Twintig minuten later begaf zijn collega, Edwin 'Buzz' Aldrin zich ook op het Maanoppervlak. Deze historische gebeurtenis werd door miljoenen mensen live gevolgd via televisie en radio en behoort nog steeds tot hét hoogtepunt uit de geschiedenis van de bemande ruimtevaart.
065
Serie - De zomerdriehoek van vroeger tot nu
Een asterisme door de bril van mythe en wetenschap (3/3)
Marc Trypsteen
Vega of a-Lyrae is een blauw-witte hoofdreeksster van het spectrale type AOV.
Met zijn iets meer dan dubbele zonmassa is Vega ongeveer op de helft van haar verblijftijd op de hoofdreeks. Vervolgens wordt deze ster een M type rode reus en zal eindigen als een witte dwerg.
De straal van Vega is geschat op 2,73 keer die van de zon en de equatoriale rotatiesnelheid is berekend door middel van interferometrie (CHARA* interferometer ) op 275 km/s. De straal van Vega aan de evenaar is 23% groter dan aan de polen, dit betekent duseen elliptische vorm veroorzaakt door de snelle rotatie. Ook de temperatuur aan de oppervlakte van de polen is 2400 °K warmer dan aan de evenaar met 7600 °K. Vega was de poolster in het jaar 12000 BC, en zal die terug worden ongeveer rond het jaar 13727. Immers de denkbeeldige rotatieas van de aarde beschrijft door precessie een cirkelvormige baan in 25800 jaar. Als één van de pioniers van de astrofotografie was het Henry Draper (1837-1882) die in 1872 de absorptielijnen in het spectrum van Vega fotografeerde. Daarmee was het de eerste ster na de zon waarvan het spectrum werd opgenomen en Vega wordt beschouwd als standaard ster voor fotometrie Dubbelsterren e-Lyrae
75 / 100x
Een dubbel - dubbelster.
Delta Lyrae
75 / 100x
Dubbelster.
∑ 2470 en 2474
Guidestar | 09-2012
Variabele sterren Shellak (b-Lyrae)
75 / 100x
RR Lyrae
75 / 100x
13-R Lyrae Nevels
NGC 6720
NGC 6791
Een dubbel - dubbelster.
75 / 100x
75 / 100x
Open sterrenhopen Stephenson 1
066
75 / 100x
75 / 100x 75 / 100x
= M57 ringnevel, een planetarire nevel.
Altair of a-Aquilae is een witte hoofdreeksster van het spectrale type A7V.
Op ‘slechts’ 16,7 lichtjaar is deze ster één van de dichtste met het blote oog waarneembaar. De equatoriale diameter is 1,8 keer die van de zon en de 20% groter t.o.v. de polen. De oppervlaktetemperatuur varieert van de 6900 °K equatoriaal tot 8500 °K aan de polen, veroorzaakt door de vervorming van de fotosfeer van de ster. De oppervlaktetemperatuur verandert naargelang de breedtegraad door de differentiële rotatie. In de equatoriale zone veroorzaken de dynamiek van wisselende magnetische velden een x-straling.
100meter lang gebouw, uitgerust met regelbare optische systemen om de lichtstralen van de zes telescopen in fase te kunnen houden. De lichtbundels van de zes telescopen worden door vacuüm leidingen naar een gemeenschappelijk punt geleid. Op deze wijze worden de verschillende lichtbundels vertraagd om ze allen samen in fase te krijgen, wat o.a. de intensiteit van het signaal versterkt. Info - Oude cultuur bracht levendige mythes tot leven, hoofdzakelijk door mondelinge traditie. De mensen leefden met de cyclus van de natuur. De komst van nieuwe cultuur ten dienste van de moderne mens, brengt fascinerende wetenschap en technologie tot leven. Het beeld van de kennis is van een totaal andere aard, om te kunnen herontdekken in een andere vorm hoe alles begon….
Zoals Vega heeft Altair een hoge equatoriale rotatiesnelheid berekend in 2007 door de CHARA* array interferometer van 286 km/s, waardoor een afgeplatte vorm ontstaat. Een variable helderheid catalogeert deze ster bij de Scuti Variabelen, getypeerd door radiale en niet-radiale pulsaties.
Maar door mythe en wetenschap te doen ontmoeten, hebben we waarschijnlijk meer kans op slagen om alles te begrijpen. Geniet ondertussen van de sterrenhemel in alle pracht !
*CHARA= Center for High Angular Resolution Spectrometry, Mount Wilson,Californië,USA.
CHARA is een optische interferometer bestaande uit zes één meter spiegel telescopen opgesteld in een Y formatie. In het knooppunt van de Y formatie staat een Dubbelsterren
11 Aquilae / ∑ 2424
50 / 100x
23 Aquilae / ∑ 2492
50 / 100x
15 Aquillae ∑ 2583
Nevels
50 / 100x 50 / 100x
NGC 6741 / 6751
100 / 250x
Planetaire nevels.
NGC 6790 / 6803
100 / 250x
Planetaire nevels.
NGC 6772 / 6778 Globulaire clusters NGC 6760
Open sterrenhopen NGC 6709 / 6755 NGC 6756
100 / 250x
Planetaire nevels.
100 / 125x
50 / 75x 50 / 75x
Op 7 maart 2009 lanceerde ruimtevaartorganisatie NASA de Kepler Space Observatory ruimtetelescoop. Het sterrengebied in de zomerdriehoek is het gezichtsveld van deze ruimtetelescoop. De zomerdriehoek bevat een sterrengebied representatief voor de Melkweg. Waar mogelijke exoplaneten ontdekt kunnen worden.
Het gebied tussen de sterren Deneb en Vega wordt in beeld gebracht door de 21 CCD modules, bestaande uit telkens twee CCD’s, die van ongeveer 150.000 sterren de lichtcurven meten. Planetaire systemen met leefbare planeten worden zo in kaart gebracht en hun aantal wordt steeds groter ( bv. Kepler-11,-22,…-34, enz.). Een eerste kandidaat exoplaneet in de bewoonbare zone (afstand van de centrale ster waar leven mogelijk is) werd ontdekt rond de Kepler-22 ster. Een gelijkaardig project met hoofdzakelijk Europese partners is het COROT project (COnvection ROtation and Planetary Transits).
Guidestar | 09-2012
Exoplaneten worden opgespoord door dalingen in de intensiteit van de lichtcurve, veroorzaakt door de overgang van deze planeten vóór de ster, te onderzoeken.
067
Kortnieuws De landingsstrook op de planeet Mars waar de Curiosity zich begin augustus met succes neerzette, is omgedoopt tot 'Bradbury Landing', naar de legendarische Amerikaanse schrijver Ray Bradbury, auteur van de 'The Martian Chronicles'. Dat heeft de NASA laten weten. Bradbury overleed in juni. Ray Bradbury, die gisteren 92 jaar zou zijn geworden, heeft met zijn oeuvre enorm bijgedragen tot het populair maken van sciencefiction bij het grote publiek. "Hij leeft voor altijd verder in zijn honderden novelles en zijn bijna 50 romans. Zijn boeken hebben ons geïnspireerd, 'The Martian Chronicles' hebben de Curiosity geïnspireerd en onze geesten geopend voor de mogelijkheid van een vorm van leven op Mars", verklaarde Michael Meyer, verantwoordelijk voor het wetenschappelijk luik van het NASA-verkenningsprogramma voor Mars, vanuit het Amerikaanse Pasadena. Vervolgens werd vanuit het laboratorium in Pasadena een video uitgezonden van Ray Bradbury temidden van enkele wetenschappers van de NASA. De beelden werden opgenomen naar aanleiding van de aankomst in een baan rond Mars van de sonde Mariner 9 in november 1971. Bradbury verklaarde toen aan een enthousiast publiek te hopen dat "nu we Mars naderen en het stof optrekt, we vele Marsmannetjes zullen zien die grote spandoeken vasthouden met daarop de boodschap 'Bradbury had gelijk!'." 18-08-2012.
Een voortdurende jetlag die elke dag een beetje erger wordt. Dat is hoe de familie Oh zich momenteel voelt. Vader David Oh moest van zijn werkgever NASA overschakelen op Marstijd, en overtuigde zijn gezin om mee te doen. Elke dag duurt voor hen veertig minuten langer dan de vorige. Bij elke Marsmissie moet een klein legertje wetenschappers en ingenieurs de eerste drie maanden omschakelen naar Marstijd. Maar het is de eerste keer dat een NASA-werknemer zijn hele gezin vraagt om van tijdzone te veranderen. "We voelen ons allemaal een beetje slaperig", aldus Bryn Oh. "De hele dag door hebben we last van jetlag, maar iedereen maakt het goed." Haar echtgenoot, David Oh, is de vluchtleider van NASA's Marslander Curiosity. Hij vond het "een cool idee" dat zijn hele gezin op Marstijd zou overschakelen, net als hij gedaan heeft met zijn crew. Devyn (8), Ashlyn (10) en Braden (13) doen mee aan het experiment van hun vader. Hun avondeten wordt tegenwoordig geserveerd om 2.30 uur 's nachts waarna ze een nachtwandeling gaan maken en rond 5 uur hun dessertje eten. "Het is geweldig, maar het is vermoeiend", aldus Ashlyn. Oh's collega's reageren gemengd op het experiment. "Sommigen denken dat het cool is om de kinderen erbij te betrekken", vertelt Oh. "Anderen noemen me zot." 19-08-2012. De Amerikaanse Marsverkenner Curiosity heeft woensdag zijn eerste ritje gemaakt op de rode planeet: 3 meter vooruit, een draaiing en 2 meter terug. Dit heeft het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA laten weten. De wetenschappers zijn enthousiast. ''Wij hebben een zwerver gebouwd, maar als hij niet kan zwerven, hebben we niets bereikt'', aldus een zegsman van het project. De eerste testrit heeft een kwartiertje geduurd. Curiosity landde ruim 2 weken geleden op Mars. Bron: NU / 23-08-2012. De steen die door het Marsvoertuig Curiosity met een laser is bestookt, vertoont de chemische kenmerken van basalt, vulkanisch stollingsgesteente. Dat concluderen wetenschappers van het Los Alamos National Laboratory uit de gegevens die naar de aarde zijn
gezonden. Het Marsvoertuig heeft bijna vijfhonderd krachtige laserpulsen op de steen afgevuurd, om zo veel mogelijk gegevens over de samenstelling ervan te kunnen verzamelen. Bij elke puls verdampt een klein beetje gesteente, en de lichtflits die daarbij optreedt, wordt met de spectrometer van Curiosity ontleed. Uit de verschillende kleuren die de lichtflits vertoont kan de chemische samenstelling van het verdampte materiaal worden afgeleid. Hoewel het dus een vrij gewone steen betreft, vertoonden de spectra wel enige variatie.Bij de eerste laserpulsen werden spectraallijnen van waterstof en magnesium gemeten, die later niet meer te zien waren. Dat kan betekenen dat het gesteente met een dun laagje stof van andere oorsprong bedekt was. Bron: NU / 24-08-2012
"Het hele Amerikaanse maanprogramma, met als absolute hoogtepunt de eerste stappen van Neil Armstrong op de maan, heeft duizenden, miljoenen jongeren geïnspireerd om zich te verdiepen in wetenschap en techniek." Dat zei de Belgische astronaut Frank De Winne als reactie op het overlijden van de eerste mens op de maan. De Nederlander André Kuipers reageert op een gelijkaardige manier. Ook voor De Winne zelf was de allereerste maanwandeling een van de inspiratiebronnen. Hij herinnert zich nog hoe de hele familie thuis - De Winne was toen acht jaar - 's nachts was opgestaan om naar de maanlanding te kijken en de historische woorden "That's one small step for (a) man, one giant leap for mankind" te horen uit de mond van Neil Armstrong. "Neil Armstrong, die door iedereen zeer gewaardeerd werd, zal nog heel lang in de geschiedenis van de mensheid blijven", aldus De Winne. "Hij zorgde voor de eerste stap van de mens op een ander hemellichaam in het onmetelijke heelal, de eerste stap in de exploratie van het zonnestelsel. Al gaat die exploratie sindsdien misschien wat minder snel dan toen verwacht werd." "Ik denk dat zelfs nu nog de echte impact van die maanlanding moeilijk in te schatten valt", zegt De Winne nog. De 51-jarige Belg, die twee keer in het internationaal ruimtestation ISS verbleef, staat momenteel aan het hoofd van het Europese Astronautencentrum (EAC) in Keulen. Een gelijkaardige boodschap klinkt bij de Nederlandse astronaut André Kuipers zal Neil Armstrong, de eerste mens op de maan, altijd een symbool blijven. "Hij is de verpersoonlijking van de mens die van zijn planeet af gaat en zich verspreidt door het heelal. Zijn naam zal daaraan altijd verbonden blijven". Kuipers was 10 jaar toen Armstrong voet op de maan zette. In die tijd ontstond bij hem de droom om zelf ook de ruimte in te gaan. "Volgens mijn moeder heb ik de maanlanding live voor de tv gevolgd, maar ik kan me dat niet herinneren. Wat ik wel bewust weet, zijn de latere maanlandingen. Die stimuleerden mij om zelf ook astronaut te worden", aldus de Noord-Hollander. Dirk Frimout noemde de prestaties van Neil Armstrong "een van de grootste van de voorbije eeuw". "Iedereen die die maanlanding heeft meegemaakt, herinnert zich nog wanneer dat was en waar hij toen was", aldus de nu 71-jarige Frimout. "Armstrong was een icoon voor iedereen, hoewel hij heel bescheiden was en nadien niet vaak in het openbaar verscheen." Dirk Frimout maakte in 1992 een ruimtereis in een Atlantisspaceshuttle. Bron: Belga / ANP / 26-08-2012. Meer up-to-date nieuws : www.spacepage.be
Dr. Vollemaere neemt ons mee naar de eeuwenoude Maya-cultuur. Na een globale situering van deze in alle opzichten rijke cultuur wordt dieper ingegaan op de zeer boeiende Maya-astronomie. In het bijzonder wordt op zoek gegaan naar wat de Maya’s toendertijd echt te vertellen hadden omtrent de datum 21 december. Meerderen gewagen tegenwoordig dat op datum 21 december 2012 de ‘Wereld’ een apocalyptisch einde zou nemen en steunen zich daartoe op vermeende astronomische Maya-voorspellingen. Maar wat is daar van aan ? Wat vertelden de Maya’s eigenlijk ? Is de geschiedenis van de Maya’s in de loop der eeuwen niet vervalst geworden ? En zo ja, middels welke methode(n) kon dit achterhaald worden ? Dr. A. Vollemaere is een waar expert in dit kennisveld, we zijn uitermate benieuwd naar zijn relaas, het is de vrucht van zijn lange jaren geduldig en zeer nauwkeurig onderzoek gebaseerd op… eclipsdateringen. Datum - Zaterdag 15 september 2012. 14.30 uur t/m 16.30 uur. Toegang: Onbekend. Locatie - Volkssterrenwacht Armand Pien. Rozier 44 te 9000 Gent. Info@armandpien.be.
Guidestar | 09-2012
Voordracht : Maya astronomie
069
Rubriek -Sasteria onder de sterren
Filip Feys
De Maan overheerst het Joviaanse systeem
Info - Geboren in het jaar 1961 te Tielt en opgegroeid in Meulebeke ben ik een West Vlamink in hart en ziel. Mijn schoolperiode heb ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mijn beroep als hooggeschoold houtbewerker en later als leerkracht aan het VTI te Izegem. Ik ben getrouwd in 1981 met Chantal en samen hebben we een dochter. Sharon is afgestudeerd als Bachelor in Elektro-Mechanica en Chantal is professioneel kunstenares. Reeds meer dan 30 jaar is astronomie een ver doorgedreven hobby voor mij. Gestart met een 50 mm kijkertje en lid van de VVS en later van de werkgroep Deep-Sky en zonwaarneming is mijn hobby veranderd in dagelijkse bezigheid. Bepaalde dromen om iets op te starten en mensen een kans te geven om de sterrenhemel te bewonderen heb ik al tijd in mij gehad. Griekenland lag ons beiden nauw aan het hart en de keuze was vlug gemaakt voor een locatie waar sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mij thuis hier op Kreta en ben ik één van de gelukkigen die van mijn hobby een beroep heb kunnen maken.
Guidestar | 09-2012
Meer informatie : www.sasteria.com
070
Op 15 juli laatstleden vroeg in de morgen konden we hier op Kreta de planeet Jupiter zien verdwijnen achter de maan. Voor de eerste maal was ik getuige van dit fenomeen. Om 03h locale tijd, liep de wekker af en maakte ik mij klaar om alles op te stellen. De dag ervoor was reeds alles in paraatheid gebracht. Camera batterijen opgeladen ingeval van stroom onderbreking, pc en camera voorzien van de nodige bedrading, oculairs met filters voorzien en ten slotte werd de C11 XLT telescoop buiten geplaatst in de heel late avond zodat deze kon acclimatiseren.
Daar op 15 juli de maanbaan een maximum altitude bezat van circa 76°, kwam deze ver oostelijk op. De maan kwam zo net hoog genoeg boven de noordoostelijke bergketen om de start van de bedekking waar te nemen. Ongeveer een 25’ voor de bedekking stond de kijker reeds op de maan. Angstvallig werd door de zoeker de locatie van de niet zichtbare maan achter de berg in de gaten gehouden. Heen en terug kijkend op het uurwerk, zag ik in de zoeker het klimmen van de kijker naar de bergkam. Wat anders zo vlug lijkt te gaan het oostelijk draaien van de aarde, duurde nu een eeuwigheid. Eindelijk, de bergkam in zicht door de zoeker, nog iets meer dan 10’ te gaan voor de occultatie begint. De maan wordt visueel zichtbaar in de kijker, vlug focusseren en met de besturing in de hand de kijker positioneren. Dank aan de GoTo technologie. Ai! Toch pech, één van de maantjes is reeds verdwenen, Europa is niet meer zichtbaar. Niet getreurd nog 4 objecten die ik kan zien verdwijnen. Even later kan het maantje Io het zelfde lot niet ontsnappen. Zelfs de reus Jupiter is hulpeloos. De reusachtige maan werkt als een weergaloze wals en verplettert het ganse Joviaanse systeem. Het licht van de maantjes, met als laatste Ganymede en Callisto, verdwijnen in het niet, net als een abrupte stroomonderbreking. Jupiter doet er wat langer over en stap per stap wordt er een stuk van de planeet schijf weggeveegd. Een zicht om nooit te vergeten. De rust is er terug, de verdwijning van Jupiter met de 4 maantjes is een feit. De schijf van Jupiter verdween omstreeks 01h06’ UT. Na een uurtje moet de maan zich dan toch gewonnen geven. Een oculair wordt in de kijker geplaatst met een beeldveld die iets groter is dan de diameter van de maan. En nu aandachtig de donkere zijde van de maan in de gaten houden. We hadden hier geluk dat het terug verschijning van het volledige systeem centraal gebeurde aan de maanrand, dus tamelijk voorspelbaar. De eerste flits is daar en Europa wordt als eerste zichtbaar, even later gevolgd door Io. Telkens verrast door het plots oplichten van de maantjes kon ik toch tot op 1-seconde de tijd bepalen van het terug verschijnen van Jupiter. Omstreeks 02h07’27” UT zie ik de heldere rand oplichten van het planeetschijfje, Jupiter. Oké ik hoor u al zeggen, waarom heb je nu de
camera klaar gemaakt. Wel, eens Jupiter verschenen was en ik met zekerheid dit moois had kunnen waarnemen, werd alles vlug gewisseld. Het oculair werd nu door de Canon D40 vliegensvlug vervangen. Er werd zo goed mogelijk scherpgesteld en hopen dat we toch de uittrede kunnen vast leggen van eerst Ganymede en dan Callisto. Geen gemakkelijke taak om zowel de maan en Jupiter met zijn eigen maantjes samen op de gevoelige plaat te krijgen. Nu het voornaamste van fotografie is, iets in handen te hebben om voor altijd deze gebeurtenis te kunnen herinneren. Een reeks afbeeldingen werden genomen in het brandpunt van de C11. ISO 1600 EXP: 1,3 sec. Achteraf zijn deze bewerkt geweest om toch de maan iets beter te laten uitkomen. Zie foto serie. Tussenin even vlug visueel waarnemen zonder kijker, het mooiste moment was wanneer Jupiter terug verscheen aan de donkere zijde van de maan. Onmiddellijk was het heldere licht waarneembaar als een lichtbaken van een vuurtoren boven het asgrauwe licht van de maan. Een enorm contrast met de donkere maanzijde. Jupiter haf de indruk veel helderder te zijn, wanneer dicht aanklevend tegen de maanrand. Eens een half uur later was dit effect verdwenen. Waarschijnlijk een illusie die veroorzaakt wordt, door het kunnen vergelijken met de dicht aanklevende maan. Hopelijk hebben jullie ook de kans gehad om dit mee te maken. Nog veel kijkplezier en misschien snuif je opnieuw de sfeer op bij het bekijken van de fotoserie. Vanaf 23 juli was er grote activiteit aan de westelijke zonnerand in Ha. Met hoogte punt op 25 en 26 juli. Een enorme protuberans baande zich een weg in het heelal en was spectaculair om waar te nemen met de kijker. De details waren uitstekend waar te nemen in het magnetische filament van heet plasma.
Guidestar | 09-2012
071
Guidestar | 09-2012
Foto - Zonnevlekken zijn relatief donkere vlekken op het oppervlak van de Zon. Het oppervlak van de Zon vertoont geregeld donkere vlekken. De zonnevlekken hangen samen met koelere plekken op de Zon. Hun aantal is een maat voor de activiteit van de Zon: hoe meer er te zien zijn, hoe actiever de Zon. Een actieve Zon produceert korte explosies van energie waarbij geladen deeltjes vrijkomen. Als die deeltjes de aardse atmosfeer binnendringen kunnen ze poollicht veroorzaken. De kans op poollicht is het grootst in jaren met veel zonne-activiteit. Gemiddeld om de elf jaar verwisselt de Zon haar magnetische polen van plaats, de "actieve" periode. De laatste keer was in 2001 en de polen zullen zo blijven tot 2012, wanneer de polen opnieuw van plaats wisselen. Deze poolverschuiving gebeurt altijd op het hoogtepunt van de toename in het aantal zonnevlekken, elke 11 jaar.
072
De zon vertoonde uiteindelijk weer eens een grote E/F-vlek. De eerste 17 dagen van juli waren heel interessant om deze zonnevlek te zien evolueren. Het aangroeien van de penumbrae en het aantal losse vlekken drastisch zien evolueren was indrukwekkend. Op 7 juli kwam er een tweede kolossale vlek opzetten. Zou deze ook de 100.000 km aankunnen, zoals AR1515? En ja hoor! AR 1520 bereikt op 8 juli reeds 127.000 km! Dit kon natuurlijk niet blijven duren. Tijdens de tweede helft van juli ging het zeer snel bergaf. Op 19 en 21 juli enkel nog 2 minieme groepjes zichtbaar. Van afkikken gesproken na twee reusachtige vlekken. Laten we duimen voor meer van dit, dus houdt de zon in de gaten. Denk er aan, observeer de zon met een degelijke filter zodat je geen oogletsels op loopt die tot blindheid kunnen leiden. Filters die in het oculair draaien mag je nooit gebruiken! Deze kunnen door de warmte ontwikkeling van het objectief in het brandpunt het filter doen barsten. Dit met schadelijke gevolgen voor het oog. Gebruik het “Solar folie� of een Glas zonnefilter. Beide bedekken het ganse objectief en laten enkel genoeg licht door om dit veilig te kunnen observeren. Groeten, en wie weet ontmoeten we elkaar hier op het mooie Kreta !
Artikel
Werkgroep kijkerbouw Buitenkans voor jongeren ! Glasschijven
op 110mm buis). 1x synta 125 / 1000 zonder vatting. Daar kunnen op een héél goedkope manier mooie telescopen worden van gemaakt ! Met dank aan de heer Winkelaar uiteraard !
125 mm, 110 mm en 140 mm. In totaal 20 stuks, voor minstens 10 telescopen dus (spiegel en tool). Daar kunnen door jonge mensen (ik denk hier aan scholen, jeugdverenigingen, JVS-ers, ... mooie telescoopjes mee gebouwd worden met heel weinig centen. Wij dachten aan 40 euro per schijf, opdampen inbegrepen.
Bedoeling is dat wij er heel weinig werk aan hebben. Er bestaan bouwtekeningen voor grotere kijkers vanaf 20 cm. Een beetje student kan die wel afleiden naar kleinere maten. En in elke vereniging is er wel een 'handige Harry ' te vinden. Feedback geven we natuurlijk wel... Ook kijken we wel even voor goedkope focusers en vangspiegels. Spiegelsets
Tubussen
Meer informatie : www.nasa.gov
Wij allen hebben twee voorwaarden: alles is bedoeld voor jongeren, GEEN particulieren dus. Bij voorkeur voor scholen. Of studenten die er in groep iets willen van maken, maar wél is het zo dat er een link moet zijn naar de scholen toe. JVS kernen ook welkom ! voorwaarde twee. De telescopen moeten ook publiekelijk worden gebruikt. Nacht van de duisternis, opendeurdagen, sterrenkijkdagen, ... Straks begint het schooljaar weer en krijgen de volkssterrenwachten weer een pak scholen over de vloer. Eén en ander kan misschien worden voorgesteld ? Bij het ‘ter perse gaan’ van deze Guidestar zouden wij al over onze nieuwe Kijkerbouwfolder moeten beschikken. ! Met dank aan onze hoofdredacteur…
Diverse maten; buis voor een 11cm f8 , voor een 15cm f6 , enkele voor 25cm f5 en zelfs eentje voor een 33cm f4. Refractorlenzen
De heer Hans Winkelaar (NL) schenkt een aantal refractorlenzen. Gratis dus ! 1x RR 83 / 500 zonder vatting. 1x RR 83 / 500 met (niet justeerbare) geannodiseerde aluminium vatting, 90 mm uitwendig. 3x RR 104 / 1200 zonder vatting. RR104 / 1200 vind ik persoonlijk het beste 10cm doublet dat ik in astroland tegenkwam. 1x RR 104 / 1200 met justeerbare geannodiseerde vatting (past exact
Nog één bemerking voor de kleine Newtons; ik ben niet van plan om één enkele schijf op te dampen ! We zullen dus wachten tot er minstens vier klaar zijn; kunnen die ineens samen in de klok. Drukt ook de kostprijs !
Guidestar | 09-2012
Tevens hebben we enkele complete spiegelsets aan 50 euro per set. 11 cm plus vangspiegel, 2 x 15 cm plus vangspiegel, 15 cm enkel hoofdspiegel en 11 cm enkel hoofdspiegel. Deze laatsten aan 30 euro per spiegel.
Foto - Neil Alden Armstrong (Wapakoneta (Ohio), 5 augustus 1930 – Columbus (Ohio), 25 augustus 2012[1]) was een Amerikaanse astronaut en testpiloot. Hij zette op 21 juli 1969 om 02:56:20 uur (UTC) als eerste mens voet op de maan, vijftien minuten later gevolgd door Buzz Aldrin.
Jean-Pierre Grootaerd
In Gent en in Oostende eens de kasten opgeruimd en één en ander vanonder het stof gehaald die goed kan dienen. Zowel de werkgroep Kijkerbouw als de Astro Event Group vzw doneren volgende zaken :
073