Guidestar 10-2010

Sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart voor iedereen

Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw 足 Jaargang 6 足 Oktober 2010

Editoriaal Patrick Jaecques

002

Patrick Jaecques is, naast grafisch vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voor足 zitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie ge足 dreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de hemelse wonderen.

Redactioneel

Inhoudelijk 06 ­ ESA ­ Herschel telescoop vindt waterdamp rond ster.

07 ­ Media ­ Nederlandse juf speelt hoofdrol in stripverhaal.

08 ­ De zon zet de natuurkunde op z'n kop.

10 ­ APP ontwikkeld ontsteker voor nieuwe Ariane V motor.

12 ­ NASA ­ Onderweg naar Pluto.

14 ­ Rubriek ­ Het AEG nieuws.

16 ­ Serie ­ Licht in de sterrenkunde.

20 ­ Het gebruik van gebarentaal aan boord van het ISS. 21 ­ Rubriek ­ Zijn er nog vragen ?

22 ­ Eureka daguitstap naar Noord­Frankrijk.

24 ­ ESA ­ Aardobservatie helpt bij ramp Pakistan.

26 ­ Nog een krater gevonden uit het Krijt­Tertair tijdperk.

28 ­ Rubriek ­ Lancering in de kijker.

30 ­ Volkssterrenwacht AstroLAB Iris in de kijker 34 ­ ESA ­ Formatievliegen in de ruimte met Proba 3.

35 ­ Media ­ Bos dempt hittegolf op lange termijn.

36 ­ Perfecte kristallen komen uit de ruimte.

37 ­ Rubriek ­ Astrofoto van de maand.

38 ­ Ruimteweer waarnemen met een Belgische satelliet.

42 ­ Hoe universeel zijn de natuurwetten ?

44 ­ Rubriek ­ Hemelkalender.

49 ­ Media ­ Elke entiteit heeft, volgens de kerk, een ziel.

50 ­ ESO ­ Een nabije galactische soortgenoot.

52 ­ Rubriek ­ Woord van de maand.

56 ­ Rubriek ­ Observatoria wereldwijd.

60 ­ Rubriek ­ De AEG activiteitenkalender.

62 ­ Rubriek ­ Fotoboek 70 ­ Discovery klaar voor allerlaatste ruimtereis.

72 ­ AstroLAB Iris leden op bezoek bij Pic du Midi.

76 ­ Unieke oliebarometer op sterrenwacht Armand Pien.

78 ­ Sasteria onder de sterren.

Red. / ESA Redactioneel Red. / M. Hulspas Redactioneel Philip Corneille Patrick Jaecques Philippe Vercoutter Jacques Van Oene Patrick Jaecques Jean­Pierre Grootaerd Red. / ESA Red. / Adiel K. Kris Christiaens Franky Dubois Red. / ESA Redactioneel Harm Kink Koen van Gorp P. Vanlommel & E. D'Huys L. van Rooyen Marc van der Sluys Red. / LB Red. / ESO Dirk Devlies Philip Corneille Redactioneel Danny van Hoecke Jacques Van Oene Geert Vandenbulcke Redactioneel Filip Feys

Informatief Deze digitale nieuwsbrief is een non­profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten naar een zo breed mogelijk publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Kris Christiaens (redactie ruimtevaart) en Sander Vancanneyt (redactie sterrenkunde). Vaste rubrieken worden voorzien door Dirk Devlies, Kurt Christiaens, Marc van der Sluys, Philippe Vercoutter, Philip Corneille en Danny Van Hoecke. Werkten mee aan dit nummer: Petra Vanlommel, Elke D'Huys, Arjan van der Star, en David Erzeel. Zin om ook een artikel te schrijven of rubriek te onderhouden ?

Contacteer dan de hoofdredacteur via info@astro­event­group.be.

De Astro Event Group vzw noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met de websites: www.desterren.net en www.astrono­ mie.be. Met de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht.

Door de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de sponsoren kunnen we deze digitale nieuwsbrief gratis verspreiden.

Deze nieuwsbrief is volledig ontworpen met gratis open­source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink­scape en Paint.net.

Ook een enthousiaste lezer van ons magazine?

Steun ons dan door lid te worden van onze dynamische vereniging. Het lidgeld, op jaar­ basis, bedraagt slechts 15,00 euro. Kortom, stort het betreffende bedrag op rekening nr.: 380­0195842­70 (IBAN BE60 3800 1958 4270 / BIC BBRUBEBB) met vermelding van lidgeld 2010 + je volledige naam en e­mail adres. Zo kunnen we deze GRATIS dienst blijven garanderen. Alvast van harte dank !

Alle artikels, foto's en reclame­blokken voor de volgende editie moeten bij de redactie binnen zijn tegen uiterlijk maandag 27 oktober. Gelieve deze datum te respecteren !

Melkwegstelsel NGC 4666 is het middelpunt van deze nieuwe opname die in zichtbaar licht is gemaakt met de Wide Field Imager op de MPG/ESO 2,2 meter teles­ coop op de La Silla­sterrenwacht in Chili. NGC 4666 is een opvallend sterrenstelsel met veel stervorming en een ongewone 'superwind' van uitgeblazen gas. Het was eerder waargenomen in het röntgen met ESA's XMM­Newton ruimteteles­ coop, en de nieuwe opname is gemaakt om objecten op de röntgen­waarnemingen nader te bestuderen. Bron: ESO.

003

Kortnieuws Sterrenkundigen zijn erin geslaagd om meer te weten te komen over de mysterieuze donkere energie in het heelal, door metingen te verrichten aan een zwaartekrachtlens. De nieuwe resultaten, die donderdag gepubliceerd worden in het wetenschappelijke weekblad Science, leveren een 30% nauwkeuriger waarde op voor de zogeheten toestands­vergelijking van de donkere energie. Donkere energie is de weinig zeggende naam voor een mysterieuze 'anti­zwaartekracht' in het heelal, die ervoor zorgt dat de uitdijing van de lege ruimte in de loop van de tijd steeds sneller gaat. Niemand kent de ware aard van deze mysterieuze kracht; de 'toestands­ vergelijking' is een maat voor de verhoiuding tussen de druk en de dichtheid van de donkere energie. Met behulp van de Hubble Space Telescope is de zwaartekrachtlenswerking in kaart gebracht van Abell 1689, een ver verwijderde cluster van sterrenstelsels. De zwaartekracht van de zichtbare en de donkere materie in deze cluster buigt de lichtstralen van sterrenstelsels op de achtergrond af. De afstanden en vlucht­snelheden (als gevolg van de uitdijing van het heelal) van die extreem ver verwijderde achtergrondstelsels zijn nauwkeurig opgemeten met grote telescopen op aarde. Uit die informatie, en uit de waargenomen vervormingen van de verre stelsels door de lenswerking van de cluster, kon niet alleen de materieverdeling in Abell 1689 worden afgeleid, maar ook informatie worden verkregen over de toestandsvergelijking van de donkere energie.

Soortgelijke maar preciezere metingen in de toekomst zullen naar verwachting nog veel nauwkeuriger informatie opleveren over de donkere energie, waardoor het uiteindelijk misschien mogelijk is om de ware aard van de 'anti­zwaartekracht' te achterhalen. Bron: NU. Het Office for Astronomy Development (OAD) van de Internationale Astronomische Unie (IAU) zal worden gevestigd in Zuid­Afrika. Het bureau wordt gehuisvest bij de South African Astronomical Observatory in Kaapstad. Het OAD gaat een breed scala aan activiteiten coördineren, die deel uitmaken van het tienjarenplan 'Astronomy for the developing world'. Dat plan is geïnitieerd door IAU­vice­ president George Miley en borduurt voort op de successen van het Internationale Jaar van de Sterrenkunde 2009, waaraan 148 landen hebben meegedaan. Het OAD gat een groot aantal ontwikkelingsactiviteiten uitvoeren, uiteenlopend van het inspireren van zeer jonge kinderen in achterstandsituaties tot het stimuleren van wetenschaps­ en techniek­ onderwijs en het trainen van docenten.

Een gerenommeerde Amerikaanse sterren­ kundige vermoedt dat buitenaardse wezens inmiddels kunstmatig leven hebben gecreëerd.

Dat schrijft hij in een nieuwe wetenschappelijke publicatie. Wetenschappers die radiocontact proberen te bewerkstelligen met buitenaardse wezens, moeten rekening houden met het feit dat levensvormen op andere planeten ook van kunstmatige aard kunnen zijn. Dat schrijft astronoom Seth Shostak in het wetenschappelijk tijdschrift Acta Astronautica.

Als buitenaardse wezens radiotechnologie hebben uitgevonden, is de kans volgens Shostak groot dat ze ook kunstmatig leven hebben gecreëerd. “Als je naar de tijdschaal van de ontwikkeling van technologie kijkt, komt er een punt dat je radio uitvindt” verklaart de wetenschapper op BBC News. “Op dat moment ben je vindbaar voor andere bewoners van het heelal. Maar een paar honderd jaar daarna zul je waarschijnlijk al intelligente machines uitvinden. De mensheid zal dat vermoedelijk deze eeuw doen.”Shostak werkt voor het SETI­ instituut, een organisatie die met behulp van computers van particulieren en radiotelescopen

naar buitenaardse intelligentie zoekt. De astronoom is echter van mening dat de zoektocht te veel is toegespitst op biologisch leven. Volgens de sterrenkundige zou het project zich meer moeten focussen op plaatsen in heelal waar veel materie en energie aanwezig is, omdat een dergelijke omgeving aantrekkelijk is voor kunstmatige intelligentie.

“Ik denk dat we tenminste een paar procent van onze tijd zouden moeten zoeken in de richting van plaatsen die niet in de eerste plaats aantrekkelijk zijn voor biologisch leven, maar waar vooral kunstmatig leven zich zou kunnen schuilhouden”, aldus Shostak. 03­09­2010.

Sterrenkundigen hebben een nieuwe methode beschreven om planeten te wegen. De massa van de planeten in ons eigen zonnestelsel kan afgeleid worden uit de baanbeweging van hun manen, maar die methode is niet extreem nauwkeurig.

Precisiemetingen aan de baanbeweging van onbemande ruimtesondes leiden al tot veel nauwkeuriger resultaten. Een internationaal team van radiosterrenkundigen heeft nu echter een nieuwe methode gepubliceerd om planeten te wegen. Daarbij wordt gebruik gemaakt van waarnemingen aan pulsars ­ kleine, compacte en snel rondtollende sterren die zeer regelmatig korte pulsjes van radiostraling uitzenden. Een radiotelescoop die zich precies in het gemeenschappelijk zwaartepunt van het zonnestelsel bevindt, ziet die radiopulsjes heel regelmatig aankomen. De pulsarwaarnemingen moeten dan ook altijd gecorrigeerd worden voor de baanbeweging van de aarde. Maar ook de zon beschrijft een wiebelende beweging rond het gemeenschappelijk zwaartepunt, als gevolg van de aantrekkingskrachten van de verschillende planeten. Daardoor ontstaat een extra variatie in de aankomsttijdstippen van de radiopulsjes. Door die aankomsttijdstippen heel nauwkeurig te meten, in de loop van een groot aantal jaren, zijn al die bewegingen te achterhalen, en kan dus ook de massa van de verschillende planeten worden berekend. De nieuwe methode bepaalt de totale massa van een planeet, zijn eventuele ringenstelsel, en zijn manen. Momenteel is de pulsarmethode nog niet nauwkeuriger dan de metingen met behulp van ruimtesondes, maar daar kan volgens de astronomen in de toekomst verandering in komen. 03­09­2010.

Planeten die een baan beschrijven rond een nauwe dubbelster ­ twee sterren die op heel kleine onderlinge afstand om elkaar heen bewegen ­ lopen grote kans om met elkaar in botsing te komen. Dat blijkt uit metingen van de Amerikaanse Spitzer Space Telescope die op 19 augustus gepubliceerd zijn in Astrophysical Journal Letters. Spitzer mat de infrarode warmtestraling van drie nauwe dubbelsters­ ystemen. Deze zogeheten RS CVn­sterren (genoemd naar het prototype RS Canes Venaticorum, in het sterrenbeeld Jachthonden) bestaan uit twee sterren die op een afstand van hooguit een paar miljoen kilometer om elkaar heen zwieren. De drie nauwe dubbelster­ systemen blijken omgeven te worden door grote hoeveelheden warm stof. Dat kan geen stof zijn uit de ontstaansperiode van de sterren: dat zou in de afgelopen paar miljard jaar al lang uit het stelsel zijn weggeblazen. Er moet dus sprake zijn van een continue productie van nieuw stof. De onderzoekers suggereren dat het stof afkomstig is van onderlinge botsingen van planeetachtige objecten in een baan rond de dubbelsterren. Doordat de twee sterren in de loop van de tijd steeds dichter om elkaar heen gaan cirkelen, ontstaan zwaartekrachts­ verstoringen in een eventueel planetenstelsel.

Die kunnen leiden tot onderlinge botsingen, waarbij relatief kleine planetoïden of volwaardige planeten compleet verpulverd worden.

Adaptieve optiek is een tech­ niek die de kwaliteit van optische systemen verbetert door het effect van bestaande, snel veranderende storingen – vooral atmosferische trillingen – zo goed mogelijk te reduceren resp. te compenseren. Deze techniek werd in de jaren 1970 voor militaire toepassingen ontwikkeld. Pas een kleine twintig jaar later werd deze techniek bij astronomische waarnemingen vanaf de aarde toegepast. Bron: Wikipedia.

005

ESA 足 Herschel telescoop vindt waterdamp rond ster ESA

Wanneer een ster met een supernova implodeert tot een neutronenster, wordt zijn magnetische veld veel sterker.

Robert Duncan en Christopher Thompson, de auteurs van de magnetar足theorie, berekenden in 1992 dat het magnetische veld van een neutronenster, normaal al een enorme 108 tesla, onder bepaalde omstandigheden nog groter kon worden, tot meer dan 1011 tesla. Zo'n sterk magnetische neutronenster noemt men een magnetar. Bron: Wikipedia.

006

Artikel

Media 足 Nederlandse juf speelt hoofdrol in stripverhaal Redactioneel

Rubriek

Kurt Christiaens is voormalig werkgroepleider deep足sky van de Vereniging Voor Sterrenkun足 de en huidig lid van...

007

De zon zet de natuurkunde op z'n kop M. Hulspas

008

De Zon is een bijna perfecte bol met een afplatting die geschat is op 0,000 008 77 hetgeen betekent dat de pooldiameter slechts 10 km kleiner is dan de equatoriale diameter. De Zon is niet vast, maar in plasmatoestand, waardoor verschillende rotatiesnelheden mogelijk zijn: de rotatiesnelheid aan de evenaar is sneller dan aan de polen. De rotatie aan de evenaar is ongeveer 25 dagen en aan de polen 35 dagen.

Niettemin, door de continu veranderende positie van de Aarde ten opzichte van de Zon (doordat de Aarde rond de Zon draait), is de waargenomen snelheid van de Zon rond haar evenaar ongeveer 28 dagen.

Artikel

De mondiale temperatuur足 veranderingen van 1600 tot 2000 berekend uit de gletsjer足 fluctuaties. De temperatuur is gegeven als de afwijking ten opzichte van de gemiddelde wereldtemperatuur tussen 1961 en 1990. De verticale balkjes geven de onzekerheid van de berekening aan. De werkelijke temperatuur ligt met 95% zekerheid tussen de uiteinden van de balkjes, de dikke lijn is de meest waarschijnlijke temperatuur.

Voorbeelden van de tijdreek足 sen van veranderende gletsjer足 lengte. Een hokje naar beneden op de verticale as betekent dat de gletsjer een kilometer korter is geworden. De datapunten zijn met elkaar verbonden tot een lengte veranderingsreeks.

009

APP ontwikkeld ontsteker voor nieuwe Ariane V motor Redactioneel

Het voltallige Nederlandse APP team dat zowel werkt aan het ontstekingsmechnisme van de Ariane V alsook de gloednieuwe Vega draagraket van de ESA Bron: APP.

010

Artikel

Kortnieuws De NASA en U2 hebben een video uitgebracht waarop zij terugblikken op een jaar van samenwerking in de ruimte en de 360 Degrees wereldtournee van de Ierse rockband, zo heeft het Amerikaanse ruimtevaartbureau vandaag meegedeeld. Bij die samenwerking was ook Belgisch astronaut Frank De Winne betrokken.

U2 benaderde de NASA in 2009 met het idee om tijdens zijn wereldtournee een dialoog tussen de band en het Internationaal Ruimtestation ISS in te voegen. De astronauten van Expeditie 20 stemden toe en hebben geregeld met U2 gepraat vooraleer een videostukje op te nemen dat de groep in zijn concerten integreerde. Een van de leden van de twintigste bemanning van het ISS was Frank De Winne. "Werken met U2 is atypisch voor de NASA", zei Bill Gerstenmaier, één van de bonzen van het Amerikaanse ruimtevaart­ bureau. "Het initiatief heeft ertoe geleid dat meer mensen ­ en andere mensen dan onze normale doelgroep ­ iets leerden over het Internationaal Ruimtestation en het belangrijke werk dat wij in de ruimte verrichten." De Winne en zijn Russische collega Roman Romanenko hebben volgens de NASA woensdag het concert van U2 in Moskou bijgewoond en hebben voor de show ook de groep ontmoet Bron: Belga / EP / 01­09­2010.

Hij lijkt wat op The Stig maar rijdt met een heel andere bolide: een ruimteschip! Gas geven zou ook wat moeilijk zijn voor Robonaut 2 ­ R2 voor de vrienden ­ want benen kreeg hij niet van zijn scheppers, ingenieurs van NASA. R2 zal in november de eerste robot zijn die de ruimte wordt ingeschoten. En hij blijkt een praatvaar te zijn. Robonaut 2 zal mee het International Space Station (ISS) bevolken en taken uitvoeren die voor gewone astronauten "te gevaarlijk of te saai" zijn. R2 heeft armen, handen en vingers maar dus geen benen. Die heeft hij nog te goed en er wordt aan gewerkt.

Maar R2 blijkt vooral ook een eigen karaktertje te hebben. De voorbije maand hield hij fans op Facebook en Twitter up­to­date over zijn aanstaande ruimtetrip. De man die R2's berichten de wereld instuurt is Joe Bibby van NASA. Die communicatieve taak neemt tot enkele uren per dag in beslag. R2 heeft dan ook heel wat fans. "We krijgen alle soorten vragen", zegt Bibby aan news.com.au. Van 'Ben jij familie van HAL 9000' tot meer technische kwesties als 'Op welk besturingssysteem werk jij?'" Bibby laat nog weten dat een heel team ingenieurs drie jaar lang werkte aan de creatie van R2. Bron: JV. Een Russische Proton­M draagraket heeft vandaag succesvol drie satellieten voor het Russische satellietnavigatiesysteem Glonass gelanceerd. De zware Proton van raketbouwer Kroenitsjev vertrok om 2.53 uur Belgische tijd op de basis Bajkonoer in Kazachstan. Tussen 6.26 en 7.12 uur Belgische tijd zette de baaninjector DM drie nieuwe Glonass­ satellieten uit in de vooropgestelde baan. Alles is volgens het boekje verlopen. De nieuwbakken, elk 1,4 ton wegende kunstmanen draaien een cirkelvormige baan op 19.100 km hoogte, met een inclinatie van 64,8 graden ten opzichte van de evenaar. Ze voegen zich bij 23 eerder gelanceerde exemplaren waarvan er twee als reserve dienen. Opdat Glonass helemaal operationeel zou zijn, zijn er minstens 24 satellieten nodig, aldus het Russische ruimtevaartbureau Roscosmos. Van de drie nieuw gelanceerde gaat er één meteen in reserve. Er moeten dus nog eens drie kunstmanen de ruimte ingaan om volledige operationaliteit te verkrijgen. Voor het einde van het jaar wil Roscosmos nog vijf Glonassen lanceren. Glonass, een tegenhanger van het Amerikaanse gps en van het toekomstige

Europese Galileo, is in 1980 door het Russische leger op de sporen gezet. Samen met de neergang van de Russische ruimtevaart in de jaren negentig begon het systeem te slabakken. In december 2005 gelastte de toenmalige president Vladimir Poetin een snelle inhaalbeweging. Bron: AFP / LPB / 02­09­2010.

Een Russische kosmonaut betreurt dat het Russisch segment van het Internationaal Ruimtestation ISS geen douche heeft, zo heeft het Russische staatspersbureau Ria Novosti gemeld. "Er zijn doekjes en handdoeken aan boord in plaats van een douche. Het is niet gemakkelijk zes maanden zonder te zitten.

Bovendien bleken de handdoeken waarmee we ons afveegden niet alleen klam te zijn maar ook koud. Zelfs als ze een beetje worden opgewarmd, koelen ze zeer snel af", zei Oleg Kotov, die in juni naar de Aarde is teruggekeerd na een verblijf van meer dan 160 dagen in het ISS. Het Amerikaanse segment heeft wel een douche. Maar die is pas in februari 2008 naar boven gebracht door het ruimteveer Endeavour, aldus Novosti. Bron: Belga / ADV / 03­09­2010.

Het Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA stelt vandaag de opties en aanbevelingen voor om 33 mijnwerkers te helpen die al sinds 5 augustus ingesloten zitten in een Chileense mijn, zo heeft CNN bericht. Door Chili ter hulp gevraagd omwille van de expertise die de NASA heeft in verband met het leven in een geïsoleerde wereld, zijn woensdag experts van het ruimtevaartbureau aangekomen bij de mijn in Copiaco. In het bijzonder zullen ze ook helpen het vehikel ­ een kooi of capsule ­ te ontwerpen waarmee de kompels weer naar boven zullen worden gehesen.

Dat transportmiddel moet beschikken over zuurstof, lucht en communicatieapparatuur. Volgens de Chileense minister van Gezondheid Jaime Manalich zal het telkens een uur tot anderhalf uur duren om een mijnwerker boven te krijgen.

Dit proces zal dus ongeveer drie dagen vergen.

Geciteerd door CNN, zei de minister ook dat de kompels als een team samenwerken. Elk heeft een specifieke taak toebedeeld gekregen. De mannen zijn gevraagd dag en nacht te simuleren, en in shifts te slapen. Wie wakker is, ziet erop toe of de slapenden wel ok zijn. Bron: Belga / DEA / 03­09­2010.

De lancering van de eerste Deense en door amateurs gebouwde draagraket is mislukt. De raket moest vertrekken vanop een dobberend platform, ter hoogte van het eiland Bornholm in de Baltische Zee. Na het vier keer stilgelegde aftellen kwam bij de start alleen bruine rook uit de motor. Dit wijst erop dat het ontstekings­ mechanisme niet heeft gewerkt, aldus deskundigen. De twee Deense ontwerpers beslisten dan maar voorlopig geen tweede poging te wagen. Volgens ontwerper Kristian von Bengtson is er een defect opgetreden met de hoofdklep voor de brandstof(toevoer), waardoor de motor geen zuurstof kreeg.

"Iedereen kan zich wel eens vergissen als men zelf een raket maakt", voegde hij eraan toe.

Von Bengtson blijft met zijn partner Peter Madsen samenwerken om het "voor het eind van de zomer 2011" opnieuw te proberen. Lukt het dan weer niet, dan bouwt het duo een nieuw en krachtiger prototype met nog geavanceerder technologie. De start was vorige week al drie keer uitgesteld vanwege teveel wind.

Zondag waren de weersomstandigheden ideaal om de 9 meter hoge en 1,6 ton wegende HEAT­1X/Tycho Brahe te lanceren. Zij moet een 70 kilo wegende astronautenpop 30 kilometer hoog brengen, als prelude van bemande missies binnen enkele jaren. Bron: Belga / VSV.

SELENE (Selenological and Engineering Explorer), ook bekend onder de Japanse bijnaam Kaguya, was het tweede Japanse ruimtevaartuig dat in een baan rond de maan werd gebracht. De SELENE was geproduceerd door de Institute of Space and Astronautical Science en NASDA (nu beide onderdeel van de Japan Aerospace Exploration Agency, JAXA). De lancering vond plaats op 14 september 2007. In totaal draaide SELENA een jaar en 8 maanden om de maan, waarna men op 10 juni 2009 het voertuig bewust liet neerstorten op het maanoppervlak nabij de krater Gill. De naam SELENE is afgeleid van de gelijknamige Griekse maangodin.

De bijnaam Kaguya komt uit het oude Japanse volksverhaal Taketori Monogatari. Bron: Wikipedia.

011

NASA 足 Onderweg naar Pluto Kris Christiaens / Philip Corneille

012

Artistieke impressie van de scheervlucht van New Horizons langs de dwergplaneet Pluto.

Bron: Ed Hengeveld / Philip Corneille.

Artikel

013

Het AEG nieuws Patrick Jaecques

014

De Astro Event Group vzw is een non足profit vereniging uit Oostende voor volwassenen die ge誰nteresseerd zijn in sterrenkunde, klimatologie of ruimtevaart. Naast de diverse activiteiten voor haar eigen leden, zoals voordrachten, kampen, uitstappen, enz..., organiseren ze ook diverse zaken voor een breed publiek.

Van deze nieuwsbrief tot de organisatie van de 'Starnights' star足party. Kortom, waarom bent u nog geen lid ?

Rubriek

Kortnieuws Het VN­panel voor klimaatanalyse IPCC moet zijn management snel en ingrijpend veranderen om het hoofd te kunnen bieden aan de publieke bemoeienis met het klimaatonderzoek. En aan de enorme uitbreiding van dat onderzoek, inclusief de ongekende hoeveel­heid literatuur die het oplevert. Dat is de voornaamste conclusie waartoe een onafhankelijke onderzoeks­ commissie gekomen is. De betreffende commissie van de InterAcademy Council (een samenwerking van een vijftiental academies van wetenschappen) was in maart door zowel de VN als het IPCC zelf verzocht de procedures van het IPCC tegen het licht te houden. Dat was kort nadat een aantal fouten was ontdekt in het IPCC­deelrapport van 2007 waarin de gevolgen van klimaatverandering werden beschreven. In de media is daarna het beeld ontstaan dat de IPCC­rapporten niet langer betrouwbaar waren. De commissie, onder voorzitterschap van de emeritus hoogleraar economie Harold Shapiro (Princeton), heeft zijn conclusie vandaag aan VN­secretaris generaal Ban Ki­moon aangeboden. Shapiro onderstreepte dat niet is gekeken naar de wetenschappelijke inhoud van de IPCC­klimaatrapporten. Alleen de managementstructuur en de werkwijze van het IPCC zijn onderzocht op doelmatigheid en overtuigingskracht. Wezenlijke tekortkomingen heeft de commissie niet gevonden. Ze constateert dat het IPCC succesvol is geweest in het opstellen van de diverse klimaat­ rapporten. Wat het management betreft vindt de commissie wel dat dat professioneler moet worden dan het sinds 1988, toen het IPCC werd opgericht, is geweest. De steeds kritischer houding van het publiek maakt een belangrijke aanpassing noodzakelijk. Het zittende bestuur reageerde traag en niet doeltreffend toen de fouten werden onthuld, aldus de commissie. Zij stelt de oprichting voor van een 'uitvoerend comité' waarin ook niet­klimaatwetenschappers zitting zouden kunnen nemen. Het comité zou een senior­ wetenschapper als uitvoerend directeur moeten krijgen. De zittingstermijn van de IPCC­voorzitter (op dit moment Rajendra Pachauri) en de verschillende deelvoorzitters zou beperkt moeten blijven tot een termijn van zes jaar (in plaats van het dubbele daarvan) om te voorkomen dat men vastroest in onwrikbare standpunten en visies. Verder bepleit de IAC­commissie meer openheid bij de selectie van de auteurs die de verschillende klimaat­rapporten opstellen. Ook zouden er strengere regels moeten komen voor het gebruik van zogenoemde 'grijze literatuur', literatuur die niet de gangbare strenge toetsing in een 'peer review' heeft ondergaan, zoals overheids­rapporten en rapporten van de Wereldbank. Ten slotte moet het IPCC meer lijn brengen in de wijze waarop het onzekerheid in voorspellingen aangeeft.

02­09­2010.

Een econoom die geboekstaafd stond als een van de grootste sceptici omtrent klimaat­ verandering, heeft zijn mening drastisch herzien. De man erkent dat de opwarming van de aarde de grootste bedreiging voor onze planeet is, en wil een fonds van 100 miljard dollar (een kleine 79 miljard euro) voor de strijd tegen global warming, meldt The Guardian. De Deen Bjorn Lomborg beschuldigde weten­ schappers, actievoerders en media er lange tijd van dat ze de omvang van klimaatverandering overdreven. Men kon financiële middelen nuttiger aanwenden in de strijd tegen dringende problemen zoals aids of malaria, vond hij. "Er wordt veel geld gespendeerd aan de strijd tegen global warming, maar zeer weinig verwezenlijkt", klonk het. In een nieuw

boek, dat dit najaar wordt gepubliceerd, verandert de Deense econoom het geweer van schouder.

In een opvallende koerswijziging roept Lomborg op tot een fonds van 100 miljard dollar om het probleem aan te pakken. Volgens The Guardian ziet hij klimaatverandering als 'ongetwijfeld een van de grootste bedreigingen voor de hedendaagse wereld'. Lomborg en een aantal andere economen vragen om meer geld vrij te maken voor het onderzoek naar hernieuwbare energie. Daarbij noemen ze onder meer windkracht, waterkracht, nucleaire en zonne­ energie. Ook dringen ze aan op grotere inspanningen voor innovatieve klimaat­ projecten, zoals het idee van 'cloud whitening', waarbij witte wolken zonnewarmte terug­ kaatsen. De voormalige klimaatscepticus ontkent zelf dat zijn nieuwe voorstellen een radicale breuk met zijn vroegere standpunten betekenen. "Mijn punt is altijd al geweest dat dit niet het einde van de wereld is", zegt hij.

"Maar we moeten in kaart brengen wat iedereen zegt, en we moeten geld uitgeven.

Als we wereldwijd honderden miljoenen vrijmaken voor dit probleem, moeten we precies weten hoe we het meeste waar voor ons geld krijgen." De wetenschapper voegt eraan toe dat hij zich niet wil beperken tot de bekendste 'oplossingen' voor klimaat­ opwarming, zoals het terugdringen van CO2­ uitstoot. "Er zijn ook andere methodes denkbaar, zoals investeren in technologie, klimaatinspanningen en het planten van meer bomen", zegt hij. Bron: HLN / TW / 01­09­2010.

Op de Europese Conferentie over Biodiversiteit in Gent is een VN­rapport voorgesteld dat lokale overheiden bewust moet maken van de kosten die de achteruitgang van ecosystemen met zich meebrengt. Die schade weegt economisch zwaarder dan de huidige financiële crisis, zegt Vlaams minister van Natuur Joke Schauvliege. Het rapport in kwestie ­ 'De Economie van Ecosystemen en Biodiversiteit' (TEEB) ­ bestaat uit vijf delen. Op de conferentie in Gent kwam studieleider Pavan Sukhdev van de VN het tweede deel officieel voorstellen. In dat deel staan de lokale en regionale beleidsmakers centraal. Het drukt hen op het hart dat ecosystemen een "gigantische" economische waarde hebben, terwijl de kosten van hun achteruitgang erg hoog kunnen oplopen.

Verschillende voorbeelden tonen aan dat het ook anders kan.

Zo verwijst de tekst onder meer naar de latente opbrengst van Zwitserse bossen als middel tegen lawines (jaarlijks tot 3 miljard dollar, zo'n 2,4 miljard euro) en de oppervlakte aan beschermde natuur in een grootstad als Rome (40.000 hectares of een derde van de stad).

Dichter bij huis illustreert een Sint­Truidens initiatief de concrete economische voordelen die lokale overheden kunnen halen uit het in rekening brengen van ecosystemen bij de implementatie van hun beleid. Zo beschermt de slimme aanplanting van bepaalde planten de Limburgse stad tegen "modderige overstromingen" na hevige regenval. Het 200 pagina's tellende document wil ook andere gemeenten aanzetten bij nieuw beleid steeds oog te hebben voor biodiversiteit. Bron: Belga / TW / 09­09­2010.

Onderzoekers van de TU Delft gaan de vorming van wolken observeren vanaf de grond en met satellieten tegelijkertijd. Ze hopen zo een betere beschrijving te kunnen geven van wolkenvorming onder verschillende weers­ omstandigheden. En daarmee meer inzicht te verschaffen in de rol van wolken in het klimaat.

Het project wordt gefinancierd door het Netherlands Space Office. Bron: NSO / 11­09­ 2010.

Sinds het begin van de twintigste eeuw is de gemid­ delde temperatuur met onge­ veer 0,74 °C gestegen. Deze temperatuurstijging wordt zeer waarschijnlijk veroorzaakt door menselijke activiteiten: door het verbranden van fossiele brand­ stoffen, ontbossing en bepaal­ de industriële en landbouw­ activiteiten is de concentratie aan broeikasgassen in de aardatmosfeer sterk gestegen sinds 1750.

Modelbereke­ ningen geven aan dat de gemiddelde temperatuur op Aarde tussen 1990 en 2100 met 1,1 °C tot 6,4 °C stijgt. Met name temperatuurstijgingen van meer dan 2 °C zouden grote veranderingen met zich meebrengen voor mens en milieu, door zeespiegelstijging, toename van droogte­ en hitteperioden, extreme neer­ slag en andere effecten.

015

Licht in de sterrenkunde Philippe Vercoutter

Philippe Vercoutter is voorzitter van volkssterrenwacht AstroLAB Iris te Ieper waarvan de Astronomische Contact Groep vzw deel van uitmaakt. Hij is een zeer ervaren waarnemer gespecialiseerd in het fotogra­ feren van deep­sky objecten.

016

De golflengte is een belangrijke parameter in de beschrijving van golven. Zo speelt het een belangrijke rol bij diverse natuurkundige fenomenen als Rayleighverstrooiing, diffractie en de Airy­schijf.

Over systemen die afbeeldingen maken kan over het algemeen gesteld worden dat het maximaal oplossend vermogen rechtevenredig is met de gebruikte golflengte. Dit speelt bijvoorbeeld een rol bij optische opslagmedia zoals de cd, dvd en Blu­ray Disc, waarbij door de steeds toenemende informatiedicht­ heid een kortere golflengte van licht nodig is om deze uit te lezen. Bron: Wikipedia.

Serie (1/5)

Deze opname werd op 25 Juni 2004 omstreeks 21.00 uur bij AstroLAB IRIS gemaakt (Ieper, BelgiÍ). De lichtstralen vertrek­ ken allen vanuit de Zon, onze dagster. De foto illustreert heel duidelijk dat licht zich rechtlijnig voortbeweegt. Bron: Philippe Vercoutter.

017

Voorbeeld van een zonnespec足 trum met haar typische absorptie足 en emissielijnen.

Drie soorten spectra met bovenaan een continu spec足 trum, in het midden een emissie足spectrum en onderaan het absorptiespectrum.

018

Deze opname van de Zon in H­ alfa licht werd door AstroLAB IRIS lid Sébastien Kersten op 21 mei 2004 gemaakt. In H­alfa ziet de Zon er normaal rood uit maar door speciale digitale beeld­ bewerkingstechnieken wordt dit specifieke rood omgezet naar oranje. In H­alfa zijn zaken te zien die in het gewone licht onzichtbaar blijven zoals bijvoor­ beeld daar zijn protuberansen (uitbarstingen te zien aan de rand van de Zon) en filamenten (dit zijn protuberansen waar we recht op kijken boven het zonneop­ pervlak).

019

Het gebruik van gebaren taal aan boord van het ISS Jacques Van Oene

Het bezoekerscentrum (toe­ gang, winkel en cafetaria) met bovenaan rechts de gigan­ tische koepel van 'La coupole'.

Bron: Eureka.

Onder de koepel is er een zeer indrukwekkende tentoonstel­ lingsruimte terug te vinden met daarin oa een échte V1 en V2.

Oude en nieuwe technologie ontmoeten er elkaar, dankzij het gebruik van een heuse 3D televisie en twee overmaatse tablet 'touch­screen' computers.

Bron: Eureka.

020

Artikel

Zijn er nog vragen ?

Redactioneel

Rubriek

De pas ontdekte 'buckyballs' bestaan uit zestig koolstof atomen en zijn reeds meer dan een kwart eeuw geleden voorspeld te bestaan in het heelal.

Deze boeiende ontdekking werd gedaan door het team van de Belg Jan Cami met behulp van de Spitzer ruimte足telescoop van de NASA. Bron: NASA.

021

Eureka daguitstap naar Noord­Frankrijk Jean­Pierre Grootaerd

Het bezoekerscentrum (toe­ gang, winkel en cafetaria) met bovenaan rechts de gigan­ tische koepel van 'La coupole'.

Bron: Eureka.

Onder de koepel is er een zeer indrukwekkende tentoonstel­ lingsruimte terug te vinden met daarin oa een échte V1 en V2.

Oude en nieuwe technologie ontmoeten er elkaar, dankzij het gebruik van een heuse 3D televisie en twee overmaatse tablet 'touch­screen' computers.

Bron: Eureka.

022

Artikel

023

ESA 足 Aardobservatie helpt bij ramp in Pakistan ESA

Gegevens van verschillende aardobservatiesatellieten wer足 den gebruikt om de overstro足 mingen in Pakistan in kaart te brengen. Kaarten zoals deze werden samengesteld als gevolg van de activering van het International Charter Space and Major Disasters. Bron: UNITAR / UNOSAT.

024

Artikel

025

Nog een krater gevonden uit het Krijt足Tertair tijdperk Adiel K.

De locatie van de krater bij Boltysh in Oekra誰ne die mede verantwoordelijk was voor het uitsterven van de bekende T足 rex dinosauri谷r.

026

Artikel

Kortnieuws Planetoïden ­ kleine, rotsachtige objecten die tussen de banen van Mars en Jupiter om de zon heen draaien ­ kunnen zich 'vermeningvuldigen', en zonlicht staat aan de basis van dat voortplantingsproces. Tot die opzienbarende conclusie komt een internationaal team van astronomen in een artikel dat deze week in Nature verschijnt. De sterrenkundigen deden onderzoek aan zogeheten planetoïden­paren: twee kleine planetoïden die in vergelijkbare banen rond de zon bewegen. Baanberekeningen wijzen uit dat de twee objecten in zo'n paar zich enkele honderdduizenden jaren geleden heel dicht bij elkaar bevonden. Bovendien is de kleinste van de twee altijd kleiner dan 60% van de middellijn van de grootste.

Dat doet vermoeden dat ze ooit een dubbelplanetoïde vormden, zoals er inmiddels vele bekend zijn.

Dubbelplanetoïden ontstaan wanneer een klein object onder invloed van de stralignsdruk van zonlicht steeds sneller om zijn as gaat draaien, en uiteindelijk in twee stukken uiteenvalt. Dat proces treedt alleen op bij planetoïden die kleiner zijn dan een kilometer of tien, en vermoedelijk ook alleen bij planetoïden die een poreuze structuur hebben. Het nieuwe onderzoek, waarvoor onder andere metingen zijn verricht met een telescoop op de Europese sterrenwacht op La Silla in Chili, maakt duidelijk dat planetoïden geen statische, saaie steenklompen zijn, maar dat ze in de loop van de tijd ingrijpende veranderingen ondergaan. 02­09­ 2010.

God heeft niets te maken gehad met de creatie van de aarde en het universum. Dat stelt de wereldberoemde natuurkundige en kosmoloog Stephen Hawking in een nieuw boek. Een deel van zijn werk is donderdag gepubliceerd in de Britse krant The Times. Eerder schreef Hawking nog dat de wetenschap de rol van God bij het ontstaan van het heelal niet helemaal kon uitsluiten. Maar in The Grand Design (Het grote ontwerp) komt hij daarop terug. Het ontstaan van het universum is een onvermijdelijke consequentie van de natuurkundige wetten, aldus de kosmoloog. Door de zwaartekracht is het mogelijk dat het universum zichzelf creëert uit het niets, zo stelt Hawking.

‘Spontane creatie is de reden dat er iets is in plaats van niets, de reden dat het universum bestaat en waarom wij bestaan.’ Hawking schreef zijn boek samen met de Amerikaanse onderzoeker Leonard Mlodinow.

De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA gaat een ruimtesonde lanceren die onderzoek moet doen naar de hitte van de zon en het ontstaan van zonnestormen. De ruimtesonde met de naam Solar Probe Plus is ongeveer even groot als een auto en moet doordringen tot de atmosfeer van de zon. Het vaartuig zal nog voor 2018 worden gelanceerd, zo heeft de NASA bekend gemaakt. Het is de bedoeling dat de ruimtesonde diverse experimenten gaat uitvoeren waarmee wetenschappers meer te weten kunnen komen over de warmte van de zon en het ontstaan van zonnestormen die invloed uitoefenen op de aarde. “Dit project stelt het menselijk vernuft in staat plaatsen te bereiken die nog nooit zijn bereikt door een ruimtevoertuig”, verklaart projectleidster Lika Guhathakurta op nieuwssite Space.com. “Voor het eerst zullen we in staat zijn om de zon aan te raken, te proeven en te ruiken.” De Solar Probe Plus zal verschillende geavanceerde instrumenten bevatten, waarmee informatie kan worden verzameld. Zo moet de ruimtesonde het magnetisch veld van de zon in kaart brengen. Ook worden er tijdens de missie 3D­ foto’s van de atmosfeer gemaakt en zullen de kleinste deeltjes in zonnestormen worden gedetecteerd. “De experimenten die zijn geselecteerd voor de Solar Probe Plus zijn speciaal ontworpen om twee belangrijke vragen te beantwoorden,” verklaart Dick Fisher van NASA. “Waarom is de atmosfeer van de zon zo veel warmer dan het oppervlak van de zon? En hoe onstaat de zonnewind die de aarde en ons zonnestelsel beïnvloedt?"

"We worstelen al decennialang met deze vragen en deze missie zou de antwoorden moeten kunnen opleveren”, aldus Fisher.

De Solar Probe Plus zal tijdens de missie worden blootgesteld aan intense straling. Ook moet de ruimtesonde temperaturen weerstaan van rond de 1400 graden Celsius. Bron: NU / 03­09­2010.

De hoop op de aanwezigheid van organische moleculen in de bodem van de planeet Mars is weer opgeleefd. Uit experimenten die de beide Viking­ landers dertig jaar geleden hebben uitgevoerd, leek te volgen dat deze voor levende organismen cruciale bouwstenen op Mars vrijwel compleet ontbraken.

Maar een ontdekking die in 2008 is gedaan met de Marslander Phoenix werpt een ander licht op de resultaten van het Viking­onderzoek. Het draait

allemaal om de chemische stof perchloraat ­ een sterk oxiderende verbinding, bestaande uit chloor en zuurstof. Perchloraat, dat in 2008 door Phoenix in de Marsbodem werd ontdekt, is onder normale omstandigheden niet schadelijk voor organische moleculen. Bij verhitting breekt perchloraat deze moleculen echter juist snel af. Toen de Viking­landers destijds bodemmonsters na verhitting analyseerden, werden daarin slechts twee organische verbindingen aangetroffen: chloormethaan en dichloormethaan.

Volgens Mexicaanse en Amerikaanse weten­ schappers die nog eens goed naar de Viking­ resultaten hebben gekeken, zijn dat nu juist de twee verbindingen die overblijven als een bodemmonster dat behalve allerlei organische moleculen óók perchloraat bevat, wordt verhit. Een en ander betekent dat de Marsbodem wel degelijk rijk kan zijn aan organisch materiaal. Of dat inderdaad zo is, zal mogelijk blijken nadat in 2012 de nieuwe mobiele onderzoeksrobot Curiosity op Mars is afgeleverd.

Bron: NU / 03­09­2010.

Uit nieuw onderzoek met de Amerikaanse infraroodsatelliet Spitzer blijkt dat de planetoïden die relatief dicht in de buurt van de aarde komen verrassend grote verschillen vertonen. Sommige van deze zogeheten aardscheerders zijn donker van kleur, terwijl andere een lichte tint hebben. Ook hun chemische samenstelling varieert sterk. Spitzer is momenteel bezig met een systematisch onderzoek van zevenhonderd aardscheerders, waarvan er inmiddels honderd zijn bekeken. Hoewel de satelliet geen gedetailleerde opnamen van de kleine hemellichamen kan maken, bevatten de infraroodgegevens wel informatie over hun temperatuur, grootte en samenstelling. Sommige kleine aardscheerders blijken opmerkelijk helder van tint te zijn. Omdat het oppervlak van een planetoïde onder invloed van zonnestraling in de loop van de tijd steeds donkerder wordt, kan daaruit worden afgeleid dat deze objecten relatief kort geleden bij een botsing met een soortgenoot betrokken zijn geweest. Door zo'n botsing komt 'vers' gesteente aan de oppervlakte, wat de planetoïde een jong aanzien geeft. Bron: NU / 04­09­2010.

De elektromagnetische kracht is niet overal in het heelal even sterk. Dat concludeert een team astronomen van de universiteit van New South Wales (Australië) na nieuw onderzoek, dat vandaag tijdens een grote bijeenkomst van Europese astronomen in Lissabon wordt gepresenteerd. 08­09­2010.

Ruim vijf jaar na zijn ontmoeting met komeet Tempel 1 is de Amerikaanse ruimtesonde Deep Impact begonnen met het maken van opnamen van zijn tweede reisdoel: komeet Hartley 2. Daarmee zal hij doorgaan tot na de dichtste nadering van dit kleine, ijsachtige hemellichaam op 4 november. Ditmaal zal er overigens geen projectiel op de komeet worden afgeschoten, zoals eerder bij Tempel 1. De ontmoeting met Hartley 2 is eigenlijk een toegift. Deep Impact heeft zijn bezoek aan Tempel 1 destijds dermate goed doorstaan, dat al snel werd besloten om zijn missie te verlengen. De komende 79 dagen zullen de beide camera's en de spectrometer aan boord van de ruimtesonde vrijwel continu op de komeet gericht zijn. Het onderzoek van Hartley 2 moet meer inzicht geven in de aard van de compacte kern van de komeet. Uit eerder onderzoek is gebleken dat kometen nogal grote onderlinge verschillen vertonen.

Bron: NU / 08­09­2010.

Een project van het Amerikaanse leger kan de snelheid van licht vertragen. De ontwikkeling is veelbelovend voor optische communicatie. Het project wordt uitgewerkt door de universiteit van Santa Cruz (VS) in opdracht van Darpa. Dat is de onderzoeksafdeling van het Amerikaanse leger. De onderzoekers kunnen licht met een factor van 1,200 vertragen en dit bij kamertemperatuur. Dat laatste is niet onbelangrijk. Licht vertragen was in het verleden al mogelijk, maar dit gebeurde onder speciale omstandigheden bij een zeer lage temperatuur. De huidige techniek is dus stukken flexibeler, wat het makkelijker maakt om het in massaproductie te brengen. Nature, dat het onderzoek publiceert, legt uit hoe de techniek in haar werk gaat. Kort samengevat gebruiken de wetenschappers een chip waar een toestelletje op zit dat de lichtgolven begeleidt. Volgens Popsci zorgt die chip niet enkel voor een vertraging, maar ook voor een andere interactie tussen licht en andere materie. De lichtvertrager kan bovendien worden afgesteld. Met behulp van een laser kan de doorgevoerde lichtsnelheid worden vertraagd, of weer worden versneld.

De LCROSS (afkorting van Lunar Crater Observation and Sensing Satellite) was een robot­ruimteschip van de NASA. Het belangrijkste doel van dit ruimteschip was om aan de hand van het door een Centaur draagraket opge­ worpen stof vast te stellen of er zich al dan geen water nabij een van de polen van de maan bevond.

Inderdaad heeft LCROSS nabij de zuidelijke maankrater Cabeus ca. 90 liter bevroren water aangetroffen.

Bron: NASA.

027

Lancering in de kijker: Michibiki Kris Christiaens

Kris Christiaens is reeds sinds jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Hij is tevens de beheerder van de populaire www.spacepage.be en www. belgiuminspace.be websites.

028

De 53 meter lange H足2A draag足 raket vertrekt vanop de Japanse Tanegashima lanceer足 basis. Bron: JAXA.

Rubriek

029

Volkssterrenwacht AstroLAB Iris in de kijker Franky Dubois

Edwin Deceuninck aan het werk aan de 29 cm glasplaat.

Bron: AstroLAB Iris.

030

Artikel

031

SUPERPROMOTIES Aanbod geldig van 01­09­2010 t/m 31­10­2010 Raadpleeg onze website voor meer informatie

Meade

10" tot 16" LX­200 ACF telescopen De meest gebruikte research telescoop ter wereld komt nu met het meest geavanceerde optische systeem. Meade's LX200­ACF komt met Advanced Coma­ Free (ACF) optiek die binnen het bereik ligt van aspirant astronomen. Bijna elke observatiepost­reflector in de wereld gebruikt een aplanatic (comafree) optisch systeem zoals de Ritchey­Chrétien (RC). U kunt nu optiek bezitten die vergelijkbaar is met wat de professionals gebruiken. De LX200­ACF heeft alle eigenschappen die in het veld zijn bewezen. Dit is inclusief GPS, Primary Mirror Lock, Zero Image­Shift Microfocuser, Oversized Primary Mirror, SmartDrive , SmartMount , AutoStar® II en meer. Bovendien wordt de LX200­ACF geleverd met optiek van observatiepost­ klasse en een Series 5000 26mm 5­Elementen Plössl oculair.

Vanaf 4.210,50 euro Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

IS GRAT 40mm SolarMax H­Alpha telescoop ter waarde van 1.995,00 euro

Meade

6" en 8" Lightswitch ACF telescopen De revolutionaire ETX­LS telescoop biedt de meest geavanceerde elektronica en optica ooit toegepast op een consumenten telescoop. Meade had als doel een makkelijk te gebruiken telescoop die geschikt is voor onderwijs maar ook high­ peformance toepassingen. Deze telescoop maakt gebruikt van het revolutionaire LightSwitch technology en maakt gebruik van Schmidt­Cassegrain optiek. Kortom: dit is absoluut de meest veelzijdige telescoop voor deze prijs !

Vanaf 1.549,50 euro Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Meade

8" tot 12" LX90 ACF, 6" en 8" LT en 6" tot 10", 8" LX200 en LXD­75 telescopen

GRATIS 3,5" LCD Lightswitch monitor ter waarde van 149,00 euro

GRAT

IS

De Meade LXD75 N­6AT Newton telescoop met GOTO functie wordt geleverd op een oerdegelijke montering en statief met de 497 Autostar die een bibliotheek heeft van net iets meer dan 30.000 hemelobjecten. Een bijzonder degelijk toestel voor een zeer budgetvriendelijke prijs. De telescoop heeft een focale lengte van 762mm en een f/5 ratio. Vanzelfsprekend is de spiegel behandeld met de bekende Meade 'multi­coatings' waardoor de lichtopbrengst nog groter wordt. Inclusief 6x30 zoeker, Meade 26mm Series 4000 Super Plössl oculair en 2" focusser w/1.25" adapter.

Vanaf 852,50 euro Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Super Plössl oculairs + filters kist ter waarde van 199,00 euro

Prijzen geldig tot 31­10­2010 of zolang de voorraad strekt. Levering (momenteel) uitsluitend in België.

Science and fun for everyone !

032

www.eurekashop.be E­mail: info@eurekashop.be ­ Tel.: 059/51.83.88

© Eurekashop

Kortnieuws Ruimtevaartorganisatie NASA plaatst foto’s over zijn vroeger jaren op fotowebsite Flickr. Dat maakte het maandag bekend. NASA’s gemeenschappelijke pagina toont een tweehonderdtal beelden uit de beginjaren van de organisatie. De foto’s werden georganiseerd in drie delen: “Building NASA”, “Launch/Takeoff” en “NASA Center Namesakes”. De afbeeldingen op Flickr zijn echter niet exclusief. NASA werkt sinds 2007 nauw samen met Internet Archive om zijn historische foto’s weer te geven. Het besliste echter recent om zijn historische beeldmateriaal gemakkelijker beschikbaar te maken voor het brede publiek. De foto’s geven tevens een goed inzicht in de werking van de ruimtevaartorganisatie. NASA plant meer foto’s toe te voegen in de nabije toekomst.

Flickrs Commons­afdeling is een goede bron voor wie informatie zoekt. De focus ligt, volgens de homepagina, “eerst op het tonen van verborgen schatten in publieke fotoarchieven, daarna op hoe jullie bijdrage deze collecties nog rijker kan maken.”

Gebruikers van de website kunnen foto’s taggen en commentaren nalaten over de geschiedkundige relevantie van het beeld. Naast foto’s van NASA vind je op Flickr Commons ook beeldmateriaal van de Amerikaanse Library of Congress, het Smithsonian­ instituut, de publieke bibliotheek van New York en andere instellingen.

Het internationale ruimtestation ISS krijgt voor het eerst een Canadese bevelhebber. Astronaut Chris Hadfield gaat het complex in 2013 leiden. Dat hebben de Canadese ruimtevaartorganisatie CSA­ASC en het Amerikaanse NASA donderdag (lokale tijd) bekendgemaakt. Hadfield (51) wordt eind 2012 gelanceerd vanaf de ruimtebasis Bajkonoer in Kazachstan. Hij verblijft zes maanden in het ISS, de laatste helft als bevelhebber. In die hoedanigheid is hij onder meer verantwoordelijk voor de veiligheid van de rest van de bemanning en voor het wetenschappelijke onderzoek dat aan boord wordt uitgevoerd. Het wordt voor de Canadees de derde ruimtereis. In 2001 maakte hij als eerste Canadees ooit een ruimtewandeling. Bovendien is hij de enige Canadees die ooit het Russische ruimtestation Mir heeft bezocht, in 1995. Het ISS is sinds 2000 permanent bemand.

Sindsdien hebben voornamelijk Amerikanen en Russen het complex geleid. De Belg Frank De Winne was vorig jaar de eerste Europeaan die de touwtjes van het ruimtestation in handen had.

China heeft succesvol de telecomsatelliet SinoSat­6 gelanceerd, zo heeft het officiële persbureau Xinhua gemeld. Vanop de basis Xichang in de zuidwestelijke provincie Sichuan vertrok zondag om 12.14 uur plaatselijke tijd een Lange Mars 3B draagraket. Die zette 26 minuten later de telecomsatelliet uit een in voorlopige geosynchrone baan. De SinoSat­6 manoeuvreert zich de volgende dagen naar de definitieve positie, op 126,4 graden oosterlengte, zowat 35.700 km boven de Evenaar. De kunstmaan heeft een levensduur van 15 jaar, aldus constructeur China Aerospace Science and Technology Corporation (CASTC). Volgens operator China Satellite Communications Corporation moet de satelliet vooral instaan voor rechtstreekse televisie­ en radio­uitzendingen. De eerste SinoSat werd in 1998 gelanceerd. De in 2006 in de ruimte gebrachte Sinosat­2 deed het niet omdat de zonnepanelen en een communicatieantenne niet uitklapten. Bron: Belga / VSV / 06­09­2010.

De ambitieuze Europese ruimtemissie Goce is weer op de sporen gezet nadat een ernstige communicatiepanne was opgetreden, zo heeft het Europese Ruimtevaartbureau ESA vandaag bekendgemaakt. Het betreft een 350 miljoen euro kostende missie. De Goce is op 17 maart vorig jaar met een Russische Rockot­draagraket van op de Russische basis Plessetsk de ruimte ingebracht om met een nooit geziene precisie onderzoek te doen naar het zwaartekrachtveld van onze planeet. Omwille van panne met de hoofdcomputer moest de vluchtleiding in februari de satelliet laten overschakelen op het reservecomputersysteem voor het doorsturen van data naar de grond. Dit liet het op 8 juli ook afweten. Er bleek iets aan de hand te zijn met de communicatie tussen de processormodule en de telemetriemodules van de hoofdcomputer. Het probleem raakte sneller dan verwacht opgelost, door de 'vloer' onder de computers met zeven graden te verhogen. Ingenieurs werken ook plannen uit om in de toekomst soortgelijke problemen op te lossen.

Ondanks alles heeft de missie al twee derde van de verhoopte data opgeleverd, zegt ESA dat hoopt de missie veel langer dan de geplande levensduur (2011) te kunnen voortzetten. Thales Alenia Space Etca in

Charleroi was betrokken bij de ontwikkeling van het pronkstuk van de Goce, de uit zes sensoren bestaande gradiometer­accelerometer.

Het satellietvolgstation in het Belgisch­Luxemburgse Redu volgt mee het in de juiste baan brengen van de 1,1 ton wegende satelliet. Bron: Belga / ADV / 07­09­2010.

Dankzij een orderboek met vooral langetermijn­ contracten doorstaat de Belgische ruimtevaartsector de economische crisis goed.

Dat meldt sectorvereniging Belgospace.Ondanks de wereldwijde crisis boekte de Belgische ruimtevaartsector verschillende economische successen, laat Belgospace weten. Vorig jaar werd een recordaantal van maar liefst zeven lanceringen van de draagraket Ariane 5 genoteerd, wat voor de betrokken Belgische bedrijven een record aan bestellingen opleverde. Het gaat om SABCA, Techspace Aero en Thales Alenia Space. Ook dit jaar zijn er opnieuw zeven lanceringen van Ariane 5, op de basis van Kourou (Frans­ Guyana), gepland. "Ondanks een lichte achterstand die begin dit jaar werd opgelopen, zullen alle geplande lanceringen plaatsvinden", zegt Dany Van de Ven, directeur van Belgospace. "Dankzij hun hoge betrouwbaarheid zijn de orderboekjes van de Belgische bedrijven die aan het programma deelnemen goed gevuld voor de komende drie jaar."

De Belgische ruimtevaartindustrie is ook nauw betrokken bij de ontwikkeling van de nieuwe Europese draagraket Vega. Die zal vooral gebruikt worden om kleinere satellieten in een ruimtebaan te brengen.

Daarnaast maken de Belgische bedrijven ook zelf kleine satellieten.

De afgedankte Russische ruimtecargo Progress M­ 06M is gisteren volgens plan aan zijn einde gekomen, zo heeft het Russische persbureau Itar­Tass gemeld.

De onbemande cargo ontkoppelde zich op 31 augustus van de Zvezdamodule van het ISS om een een week lang te dienen voor het experiment 'Radar­ Progress'. Daarvoor was wat brandstof in de tank gehouden. Het experiment bestond erin dat wetenschappers met uitrusting op de grond de dichtheid, omvang en reflectie­eigenschappen van de ionosfeer rond het ruimtetuig meten, wanneer de motoren tot ontbranding komen. Die draaien op vloeibare brandstoffen. Sinds de herfst van 2007 gebruikt Moskou bijna al zijn afgedankte ruimtecargo's als wetenschappelijke modules na afkoppeling. "Deze praktijk wordt voortgezet", luidde het in de Tsoup.

Volgeladen met meer dan een ton afval dook de Progress gisterenmiddag volgens plan de atmosfeer weer in om daar op te branden. Wat overbleef, plofte in het 'satellietenkerkhof' in de Stille Oceaan, ver van scheepvaartroutes. Er was geen milieuschade, aldus de vluchtleiding tegenover Itar­Tass. De Progress M­ 06M is de ISS­geschiedenis ingegaan als een cargo die niet meteen kon aanmeren aan het ISS. De op de Zvezda vrijgekomen koppelingspoort is slechts tot 10 september vacant. Dan moet de twee dagen daarvoor te lanceren Progress M­07M koppelen. Bron : Belga / ADV / 07­09­2010.

Rond Russische kosmonaut Maxim Soerajev is een schandaal ontstaan. In tegenstelling tot de geplogendheden bij uit de ruimte teruggekeerde kosmonauten is hem de decoratie 'held van Rusland' geweigerd. De Belg Frank De Winne is in het Internationaal Ruimtestation ISS gezagvoerder over Soerajev geweest. De kosmonaut is op 30 september 2009 naar het ISS vertrokken, waar hij op op 2 oktober aankwam. Nog enkele dagen stond hij onder het gezag van Frank De Winne, tot het vertrek op 1 december van de Belgische astronaut. Soerajev keerde op 18 maart naar de Aarde terug. Tijdens zijn verblijf van zes maanden in het ISS heeft Soerajev samen met de Amerikaan Jeffrey Williams ook een ruimtewandeling gemaakt. Terwijl het Russisch ministerie van Defensie normaal elke teruggekeerde kosmonaut de onderscheiding 'held van Rusland' verleent, is dit volgens woordvoerder Aleksandr Vorobijev van Roscosmos tot twee keer toe geweigerd voor Soerajev. "Een beslissing bijna zonder precedent", beklemtoonde hij. "De kosmonauten­ gemeenschap is ontsteld over deze beslissing. Ik sluit niet uit dat zij uiteindelijk zullen staken", voegde de woordvoerder eraan toe. "De Russische kosmonauten verdienen minder dan die (astronauten) bij de NASA. Zij hebben dus op zijn minst nood aan een morele compensatie". Luidens de Russische pers vond het ministerie onvoldoende argumenten voor de decoratie. Volgens Vorobijev heeft Roscomos het Kremlin gevraagd het probleem op te lossen. De Russische federatoe telt bijna een duizendtal "helden van Rusland". De onderscheiding levert een reeks sociale en financiële voordelen op. Bron: Belga.

De NARO­1, voordien bekend als de Korea Space Launch Vehicle (KSLV), werd voor het eerst gelanceerd op 25 augustus 2009. Deze beschei­ den draagraket is gebaseerd op de eerste trap van de Russische Angara raket. Beide lanceringen zijn tot op heden mislukt. Bron: KARI.

033

ESA 足 Formatievliegen in de ruimte met Proba 3 ESA

De deelnemers aan het Eureka Space Camp te Ieper samen met edutainer Dieter Janssoone en gastspreker Bianca Nowak.

Zin om er de volgende keer bij te zijn ? Duid dan alvast 25 t/m 29 juli 2011 aan in je agenda.

Bron: Eureka.

034

Artikel

Media 足 Bos dempt hittegolf op lange termijn Redactioneel

Rubriek

De pas ontdekte 'buckyballs' bestaan uit zestig koolstof atomen en zijn reeds meer dan een kwart eeuw geleden voorspeld te bestaan in het heelal.

Deze boeiende ontdekking werd gedaan door het team van de Belg Jan Cami met behulp van de Spitzer ruimte足telescoop van de NASA. Bron: NASA.

035

Perfecte kristallen komen uit de ruimte Harm Kink

Fysicus dr. Peter Schall, Van der Waals足Zeeman Instituut, Universiteit van Amsterdam.

Bron: Bob Bronshoff.

036

Artikel

Koen van Gorp nam deze prachtige sfeerfoto in Grand Champ (Frankrijk) en gebruikte hiervoor een Canon EOS 20D met EF 17足40mm f/4 lens. In feite is het een samenstelling van 621 afzonderlijke opnames van telkens 30 seconden (of 5,5 uur) met een ISO waarde van 1600. Bewerkt met Photoshop CS2. Bron: Koen van Gorp / 12足09足2007.

037

Ruimteweer waarnemen met een Belgische satelliet Petra Vanlommel & Elke D'Huys

Zonnewindparameters geme足 ten door de ACE satelliet. Er is een schok te zien in alle grafieken 's ochtends vroeg op 11 februari 2010. Dit is de aankomst van de CME die op 7 februari 2010 was vertrokken van NOAA 1045.

De invloed van de geomag足 netische storm, geassocieerd met de zonnevlam in NOAA 1045 was beperkt. De Kp bereikte een maximum van 2 op 11 februari 2010.

038

Deze boeiende serie, die ook gratis verkrijgbaar is als PDF document, is geschreven door Elke D'Huys en Petra Vanlommel van het K.U. Leuven Acade足 misch Vormingsinstituut voor leraren ism de Koninklijke Sterrenwacht van Belgi谷.

Serie (3/5)

De voorspellingspagina van het SIDC waarop de kans op zonnevlammen (flares) wordt ingevuld.

Deze grafieken helpen de voor­ speller bij het geven van een waarde voor de 10,7 cm flux voor de komende drie dagen.

Het ruimteweerbericht zoals het werd opgesteld door het SIDC op 7 februari 2010. Er wordt melding gemaakt van de zonnevlam en de bijbehorende halo CME die op de boven­ staande beelden en grafieken te zien was. De CME kwam uiteindelijk iets later aan op Aarde dan oorspronkelijk verwacht. Dit werd vermeld in het ruimteweerbericht van 11 februari 2010: “The plasma cloud associated with the M­ flare of Feb 7 possibly arrived late Feb 10. This can be concluded from images taken by the helio­ spheric imagers onboard STEREO A and B. The influence is negligible: Kp reached only a maximum value of 2.”

039

PROBA1 gemonteerd op de lanceerraket (links) en het eerste beeld genomen door de satelliet

Dit beeld toont de stad Brugge in de sneeuw op 4 januari 2001 en werd geno足 men met het instrument CHRIS (Compact High Reso足 lution Imaging Spectrometer).

040

Op het grondgebied van Redu is ook een volgstation van de ESA. In het nabijgelegen dorp Transinne is het Euro Space Center gevestigd.

041

Hoe universeel zijn de natuurwetten ?

L. van Rooyen / Kennislink

De Australische wetenschap足 pers gebruikten de Europese Very Large Telescope in Chili om hun waarnemingen mee te doen. Bron: ESO.

042

Artikel

Kortnieuws Een internationaal team van sterrenkundigen, onder wie de Nederlander Klaas Wiersema, hebben het bewijs gevonden dat de röntgenbron HLX­1 ongeveer 300 miljoen lichtjaar van ons verwijderd is. Dat betekent dat dit object extreem veel straling produceert en vermoedelijk wordt veroorzaakt door een 'middelzwaar' zwart gat. Tot nog toe bestond onzekerheid over de afstand van HLX­1. Het object leek weliswaar in de richting van het verre sterrenstelsel ESO 243­49 te staan, maar of het vóór, ín of áchter het stelsel stond was onduidelijk. Nieuw onderzoek met de Europese Very Large Telescope heeft nu bevestigd dat HLX­1 inderdaad deel uitmaakt van ESO 243­49. Dat betekent dat HLX­1 ongeveer honderd keer zo veel röntgenstraling produceert als de meeste andere objecten in zijn soort. En daaruit kan worden afgeleid dat de straling afkomstig is uit de naaste omgeving van een relatief zwaar zwart gat dat materie opslokt. De massa van dit zwarte gat is waarschijnlijk 500 tot 10.000 keer zo groot als die van onze zon. Daarmee is het object duidelijk zwaarder dan 'normale' zwarte gaten, die enkele zonsmassa's zwaar zijn, maar wel aanzienlijk lichter dan de superzware zwarte gaten die in de kernen van vrijwel alle sterrenstelsels worden aangetroffen.Ook eerder zijn er al aanwijzingen gevonden dat er zwarte gaten van deze gewichtsklasse bestaan. Maar zo overtuigend als deze waarneming waren die niet. Hoe middelzware zwarte gaten ontstaan is overigens nog onduidelijk. 08­09­2010.

Vandaag, woensdag 8 september, passeren twee kleine planetoïden de aarde op relatief kleine afstand. De beide kosmische rotsblokken werden afgelopen zondag ontdekt door de Catalina Sky Survey, een Amerikaans zoekproject dat specifiek voor het opsporen van zulke objecten is ingesteld. De planetoïden zullen onze planeet dichter naderen dan de maan. Planetoïde 2010 RX30 is naar schatting tien tot twintig meter groot en passeert de aarde rond het middaguur op een afstand van 250.000 kilometer. Het tweede object, 2010 RF12, meet zeven tot vijftien meter en bereikt vanavond om 23.12 uur een kleinste afstand van 80.000 kilometer. Gevaarlijk zijn deze planetoïden niet. Zelfs als ze de aardatmosfeer zouden binnendringen, zouden hooguit enkele kleine brokstukken op de grond terechtkomen.

De Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO), de Internationale Astronomische Unie (IAU) en UNESCO hebben vandaag het boek Postcards from the Edge of the Universe gepresenteerd.

Dit Engelstalige boek, dat gratis als pdf­ bestand kan worden gedownload, geeft een overzicht van de meest brandende kwesties waar astronomen zich momenteel mee bezighouden ­ van zonnevlekken tot zwarte gaten, planeten bij andere sterren, supernova's en donkere materie. Postcards bestaat uit een selectie van artikelen die zijn geschreven voor de astronomische weblog Cosmic Diary, een van de twaalf grote internationale projecten die in het kader van het Internationaal Jaar van de Astronomie 2009 werden georganiseerd. In 24 korte, rijk geïllustreerde artikelen geven de auteurs op toegankelijke wijze hun persoonlijke kijk op het onderzoeksgebied waar zij zich mee bezighouden. Postcards is ook in een papieren versie te bestellen. 08­09­2010.

De afgelopen jaren hebben astronomen bij honderden sterren planeten ontdekt. Het zal nog tientallen jaren duren voordat er opnamen van het oppervlak van zo'n 'exoplaneet' kan worden gemaakt. Toch denken Amerikaanse astronomen dat het al veel eerder mogelijk zal zijn om eventueel vulkanisme op deze verre werelden te ontdekken. Voorwaarde voor die ontdekking is dat er bij de vulkaan­

uitbarsting(en) enorme hoeveelheden gas worden uitgestoten. Met de James Webb­ ruimtetelescoop, de opvolger van de Hubble­ ruimtetelescoop die op z'n vroegst in 2014 wordt gelanceerd, zou de uitstoot van met name grote hoeveelheden zwaveldioxide bij de meest nabije exoplaneten al aantoonbaar kunnen zijn. Op aarde zijn vulkaanuitbarstingen van de gewenste omvang vrij zeldzaam. Maar jongere planeten zijn naar verwachting vulkanisch veel actiever, wat de kans op de detectie vergroot. 08­09­2010.

In Noorwegen was het meest spectaculaire natuurfenomeen gisteren weer in volle glorie te zien. Enorme explosies op de zon deden het Noorderlicht verschijnen, ook bekend als aurora borealis. Het Noorderlicht wordt veroorzaakt door enorme explosies in de zon waarbij elektrisch geladen deeltjes bijna vijf miljoen kilometer in de richting van de Aarde afleggen. In het noorden van Noorwegen zorgt dat regelmatig voor een uniek spektakel. Op het eiland Vesterålen heeft een inwoner het spektakel gisteren met de camera vastgelegd.

Er is slecht nieuws voor 'planetenjagers': de hete exoplaneten waar in bolvormige sterren­ hopen naar is gezocht, zijn waarschijnlijk al lang geleden opgeslokt. Dat is de verklaring die twee Amerikaanse astronomen geven voor het feit dat er in deze grote opeenhopingen van sterren nog geen planeten zijn opgespoord.

Toen astronomen tien jaar geleden aan hun zoektocht naar planeten in bolvormige sterrenhopen begonnen, waren zij nog optimistisch. Bij de ruwweg 34.000 kandidaat­ sterren in de 'bolhoop' 47 Tucanae bijvoorbeeld werd gerekend op de ontdekking van toch zeker een tiental planeten. De teller staat echter nog steeds op nul. Weliswaar zijn inmiddels meer dan 450 planeten bij andere sterren ontdekt, maar verreweg de meeste daarvan draaien om sterren die in hun eentje zijn. De beide astronomen hebben een computermodel gemaakt van 47 Tucanae, bestaande uit sterren van uiteenlopende massa. Vervolgens hebben zij gekeken wat er gebeurt met planeten van het kaliber Jupiter die op kleine afstand om hun ster draaien ­ typisch het soort exoplaneten dat zich het gemakkelijkst laat ontdekken.

Uit de computersimulatie blijkt dat al na een miljard jaar een derde van die 'hete Jupiters' onder invloed van de getijdenkrachten door hun moederster is opgeslokt. Na elf miljard jaar ­ de huidige leeftijd van 47 Tucanae ­ zou die fractie zelfs al zijn opgelopen tot meer dan 96 procent.

Een internationaal team van sterrenkundigen heeft aanwijzingen gevonden dat de energierijke straling van jonge sterren niet de doorslaggevende factor is bij het stilvallen van de stervorming in kleine sterrenstelsels. Volgens het oerknalmodel is het heelal begonnen als volledig geïoniseerd plasma, oftewel een mengsel van positief geladen atoomkernen en negatief geladen elektronen. Pas nadat het heelal flink was afgekoeld, konden deze deeltjes zich samenvoegen tot neutrale atomen. Uit die neutrale materie ontstonden de eerste sterren en sterrenstelsels, die op hun beurt energierijke straling produceerden en de omringende materie opnieuw ioniseerden. Aan die 'herionisatieperiode' kwam ongeveer een miljard jaar na de oerknal een einde. Nieuw onderzoek van een zestal dwergstelsels met behulp van de Hubble­ruimtetelescoop wijst er nu op dat de meeste sterren in deze stelsels ná de herionisatieperiode zijn ontstaan. Dat bewijst dat herionisatie in elk geval niet, zoals verwacht, de enige reden was waardoor de stervorming in dwergstelsels een miljard jaar na de oerknal stilviel. Bron: NU / 10­09­2010.

Op de Amerikaanse website www.ifitwasmyhome.com kan men niet alleen zien hoe groot de olie vlek (aan het oppervlak) reeds is, maar ook het oppervlak hiervan vergelijken met waar men woont. Een beeld zegt, ook deze keer, meer dan woorden...

043

De hemelkalender Marc van der Sluys

Marc van der Sluys is Natio足 naal Fellow van het Canadees Instituut voor Theoretische Astrofysica (CITA) aan de Universiteit van Alberta. Hij werkt aan de evolutie van dubbelsterren en het waarne足 men van gravitatiestraling van neutronensterren en zwarte gaten met LIGO en Virgo.

044

Een werkelijk adembenemende foto van het M31 Andromeda sterrenstelsel genomen door Karel Teuwen met een TMB 152@f8 telescoop gebruik makend van een SBig STL11000 camera.

Rubriek

045

Gegevens van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en BelgiĂŤ. Kolom 1 geeft de plaatsnaam aan.

Intrede: (kolo

046

Meteorenzwermen zijn zwer足 men van meteoren, vaak afkomstig van stof en gruis achtergelaten door kometen.

Wanneer een komeet in de buurt van de zon komt, gaat het ijs verdampen en via geisers door de korst van de komeet breken. Het stof dat hierbij vrijkomt, kan later een meteorenzwerm veroorzaken.

Interessant bij een meteoren足 zwerm is dat alle deeltjes uit dezelfde richting komen. Door het perspectiefeffect lijkt dan alsof de trajecten van de veroorzaakte meteoren, bij achterwaartse verlenging, uit een zelfde punt lijken te komen (net zoals de sporen van een lange, rechte spoorweg). Dit punt noemt men de radiant van de zwerm. Meteorenzwermen worden doorgaans genoemd naar het sterrenbeeld waarin hun radiant gelegen is. Omdat in de paar dagen dat een zwerm te zien is de aarde verder trekt in zijn baan verschuift de radiant enigszins.

047

Foto: elle zeespiegelstijging werd grotendeels veroorzaakt door het leeglopen van grote ijsmeren in Noord足Amerika, doordat de ijsdammen van de voorgaande ijstijd langzaa足 maan wegsmolten", aldus onderzoeker Marc Hijma van de Universiteit Utrecht. "Dit leidde naast de zeespiegelstijging ook tot verzoeting van de Noord足 Atlantische Oceaan en het st

048

Media: Elke entiteit heeft, volgens de kerk, een ziel Redactioneel

Rubriek

SETI, de "Search for Extrater足 restrial Intelligence" (De zoektocht naar buitenaardse intelligentie) is een project waarbij door gevoelige radio足 telescopen wordt gezocht naar signalen uit de ruimte die kenmerken hebben waaruit blijkt dat ze veroorzaakt zouden kunnen zijn door een buitenaardse beschaving.

Bron: Wikipedia.

049

ESO 足 Een nabije galactische soortgenoot ESO

Het gat in de ozonlaag boven Antarctica waargenomen door het SCIAMACHY instrument op 1 september 2005. Bron: KNMI / ESA.

050

Artikel

De AEG leden samen met en足 kele sympatisanten alsook de schepen Yves Mirroir en bur足 gemeester Jean Vandecasteele tijdens de viering van onze tiende verjaardag. Bron: De Zeewacht.

051

Woord v/d maand: OB associatie Dirk Devlies

052

Dirk Devlies is, naast lid van de Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van beheer. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woorden足 boek. Een omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt..

Rubriek

053

De afbeelding toont de OB足 associaties tot ongeveer 1.500 parsec die voor Hipparcos bekend waren. Met N wordt het aantal sterren aangegeven met een absolute magnitude helderder dan 足5. Voor een verklaring van magnitudes, zie Guidestar februari 2010..

054

Kortnieuws China lanceert nog in 2010 zijn tweede onbemande sonde naar de Maan. Volgens de hoge ruimtevaartfunctionaris Wu Weiren is de Chang'e­2 momenteel aan tests voorafgaand aan de lancering bezig. Bedoeling is de sonde nog voor het einde van het jaar in een baan rond de Maan te brengen. Het tuig zal sneller vliegen dan zijn voorganger en zijn doel eerder bereiken, aldus het officiële persbureau Xinhua.

Met name zal de Chang'e­2 er vijf dagen over doen tegen 13 dagen, 14 uur en 19 minuten voor de Chang'e­1, toen goed voor een reis van 2,06 miljoen km. De Chang'e­2 moet door middel van proeven de lancering in 2013 van een onbemande raket naar de natuurlijke satelliet voorbereiden, alvorens Peking omstreeks 2020 een eerste taikonaut naar de Maan zal sturen. De tweede Maansonde zal 100 km dichter tot het Maanoppervlak vliegen en een hogeresolutiecamera meevoeren. China lanceerde op 24 oktober 2007 zijn eerste Maansonde, vanop een basis in de provincie Sichuan. Die missie eindigde op 1 maart 2009.

Bron: AFP / LPB / 10­09­2010.

Een vrijdag gelanceerde onbemande Russische cargo heeft zich succesvol vastgeklonken aan het Internationaal Ruimte­ station ISS. De vrijdag vanop Bajkonoer met een Sojoez­U draagraket gelanceerde Progress M­07M (of Progress 39P volgens de westerse classificatie) meerde om 13.58 uur Belgishe tijd aan aan de Russische Zvezdamodule van het ISS. De nieuwe Progress moet tot in december aan de kolos blijven hangen. Aan boord van de cargo is meer dan 2,5 ton lading, bestaande uit voedsel, water, zuurstof, brandstof, uitrusting, reservestukken en persoonlijke spullen voor de zes opvarenden van de spacemeccano. Dit zijn de Russen Aleksandr Skvortsov, Michaïl Kornijenko en Fjodor Joertsjichin, en de Amerikanen Tracy Caldwell Dyson, Doug Wheelock en Shannon Walker. Bron: Belga / GB / 12­09­2010.

Boeing is een alliantie aangegaan met het ruimtetoerismebedrijf Space Adventures voor het verkopen van zitjes aan ruimetetoeristen, privébedrijven, ngo's en Amerikaanse overheidsdiensten buiten de NASA, zo heeft de Amerikaans luchtvaart, ruimtevaart­ en defensiegroep bekendgemaakt.

De toekomstige ruimtecapsule zal vanaf 2015 testvliegen.Space Adventures zal plaatsen verkopen in het ruimteschip CST­100, dat zeven stoelen heeft. Boeing heeft de capsule samen met Bigelow Aerospace aan de NASA voorgesteld om astronauten naar en van het Internationaal Ruimtestation ISS te brengen.

De CST­100 is één van de twee ruimtetuigen die door de NASA zijn weerhouden in het kader van de aanbesteding voor het ontwikkelen van een opvolger voor de ruimtependel die in principe in februari 2011 voor het laatst vliegt.

De CST­100 kan ook toekomstige private ruimtestations aandoen. De lancering kan gebeuren met een Atlas V, Delta IV en de door Space X privaat gebouwde Falcon­9. Space Adventures is al actief in het ruimtetoerisme.

Het bedrijf heeft met Russische Sojoez­ capsules al zeven rijkerds naar en van het ISS gebracht. De prijs van een retourtje met de CST­100 is nog niet vastgelegd. Bron: Belga / ADV / 13­09­2010.

Japan heeft succesvol een navigatiesatelliet gelanceerd. Het Japanse ruimtevaartbureau Jaxa en de groep Mitsubishi Heavy Industries (MHI) vuurden zoals gepland om 13.17 uur Belgische tijd van op de zuidelijke lanceerbasis Tanegashima een H­IIA draagraket af. Zowat 28 minuten later kwam uit de nok van de krachtige Japanse raket de vier ton wegende

Michibiki vrij. De kunstmaan meet 3 op 3 op 6 meter en moet de accuratesse en dekking van gps­diensten in Japan verhogen als complement op het Amerikaanse gps­netwerk.

De Japanse gps­diensten hangen helemaal af van Amerikaanse satellieten. Maar hun banen komen net niet boven Japan. Hun signalen kunnen worden tegengehouden door wolkenkrabbers of bergen. Het Jaxa wil die blinde vlekken wegwerken en de foutmarge tot een meter verkleinen, door de Michibiki bijna helemaal boven Japan te laten komen. Dit gebeurt slechts acht uur per dag. Om de hele dag dekking te hebben dienen er nog twee kunstmanen bij te komen. Naar verwachting zal de regering tegen volgende lente met plannen daartoe uitpakken. De Japanse regering heeft al ongeveer 40 miljard yen uitgetrokken voor de ontwikkeling van de Michibiki en zowat 33,5 miljard yen voor het grondsegment en de lanceerkosten. Het was de achttiende lancering van een H­IIA, die in dienst is sedert 2001 en die door het Jaxa en MHI samen ontwikkeld is.

Het was ook de twaalfde start sinds de zelf ontwikkelde draagraket in februari 2005 voor het eerst weer vloog na een mislukking in november 2003. Bron: Belga / VSV / 11­09­ 2010.

In november 2001 was de be­ manning van het internationale ruimtestation ISS getuige van de Leoniden meteorenstorm.

Bron: NASA..

De Universiteit van Amsterdam (UvA) gaat als eerste universiteit ter wereld experimenten uitvoeren in de ruimte vanaf de aarde. De onderdelen van de proeven zijn afgelopen vrijdag met een Russische Sojoezraket de ruimte in geschoten richting het internationale ruimtestation ISS. Dit meldt het Parool dinsdag. Daarmee heeft de universiteit een primeur, want het is voor het eerst dat onderzoekers vanaf de aarde experimenten uitvoeren in de ruimte. Normaliter zijn het astronauten die dergelijke proeven uitvoeren, nu gebeurt dit voor het eerst op afstand. Dit wordt mogelijk gemaakt door een internetverbinding, zo vertelt Peter Schall van de UvA aan de krant. “We kunnen het experiment via een internetverbing en video­ beelden niet alleen vanaf de aarde volgen, maar we kunnen het experiment nu ook aanpassen." "De bediening gaat via het European Space Astronomy Centre bij Madrid, waardoor we goed kunnen overleggen met onze collega’s daar”, aldus Schall. Het team wetenschappers doet het bijzondere onderzoek naar microscopisch kleine deeltjes.

Volgens Schall is nog niet eerder een dergelijk experiment gedaan zonder zwaartekracht. “De resultaten kunnen verrassend zijn.” De wetenschappers gaan het onderzoek deze week uitvoeren. Bron: NU / 14­09­2010.

De Vlaamse astrofysicus en lijnpiloot Nancy Vermeulen (34) zal trainingen organiseren voor burgers die meewillen met een commerciële ruimtevlucht. Als burger door de ruimte vliegen: het zit eraan te komen. Onder anderen Richard Branson van Virgin is ermee bezig. Virgin Galactic zal met een raket op een vliegtuigje passagiers tot op een hoogte van 80 à 100 kilometer brengen. 'Vanaf daar spreken we over de ruimte en zie je de aarde tegen een zwarte achtergrond', zegt Vermeulen. Omdat het fenomeen van burgerruimtevaart compleet nieuw is, moeten alle regels nog worden opgesteld. Dat is de taak van de International Space Transport Association (ISTA). Die regels zullen ook bepalen welke training de burgerastronauten vooraf moeten volgen. De Vlaamse Nancy Vermeulen zal die trainingen geven. Vermeulen is gediplomeerd astrofysicus én lijnpiloot. Ze vloog in volle Irakoorlog met een Boeing 727­vrachtvliegtuig op Bagdad.

Vandaag combineert ze ruimtevaartonderzoek bij het KMI in Ukkel met het bijberoep van vlieginstructrice.

055

Observatoria wereldwijd 足 2,5m Isaac Newton telescoop Philip Corneille

Philip Corneille is Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Inter足 planetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

Het INT足gebouw toornt hoog boven de wolken op de 2366 m hoge Pico Fuente Nueva.

Bemerk de recoating spiegel support rechts van het gebouw.

Bron: Philip Corneille.

056

De vernieuwde 2.4 m INT staat sinds mei 1984 op de ORM足 site van het Canarische eiland La Palma. Bron: Javier Mendez / ING.

Rubriek

057

De auteur aan de prime focus van de INT met op de voorgrond “Big Bertha� vat voor cryogene koeling van de Wide Field Camera. Bron: Philip Corneille.

058

De AEG activiteitenkalender Redactioneel

Het gat in de ozonlaag boven Antarctica waargenomen door het SCIAMACHY instrument op 1 september 2005. Bron: KNMI / ESA.

060

Rubriek

Kortnieuws Er zijn aanwijzingen gevonden dat de zonachtige ster BP Piscium in recente tijden een soortgenoot of een forse gasplaneet heeft opgeslokt. Dat blijkt uit het feit dat de ster, ondanks zijn gevorderde leeftijd, is omgeven door een schijf van gas en stof, en twee materiestromen of jets uitstoot. De combinatie van gasschijf en jets is kenmerkend voor een jonge ster. Maar er zijn sterke aanwijzingen dat BP Piscium eigenlijk een oude ster is. Zo produceert hij, anders dan jonge sterren, maar weinig röntgenstraling. Bovendien bevat zijn atmosfeer slechts weinig lithium, wat karakteristiek is voor een oude ster. Sterren zoals onze zon zwellen op zodra de voorraad brandstof in hun kern opraakt. Het heeft er alle schijn van dat BP Piscium bij dat opzwellen een forse planeet of een begeleidende ster heeft verzwolgen. Hierdoor is hij als het ware weer opgeleefd en zich als een veel jongere ster gaan gedragen. De omringende gasschijf zou dan het overblijfsel zijn van de onfortuinlijke planeet of ster. Volgens de astronomen die de ster hebben onderzocht, hoeft het hier niet bij te blijven. Volgens hen is het denkbaar dat uit de gasschijf rond BP Piscium een nieuwe generatie planeten ontstaat. 14­09­2010.

Voorbij de baan van de planeet Neptunus bevinden zich ontelbare ijsachtige hemel­ lichamen. Deze transneptunische objecten of ijsdwergen ontvangen dermate weinig zonlicht, dat ze vanaf de aarde nauwelijks waarneembaar zijn. Maar dankzij een slimme techniek hebben astronomen met behulp van de Hubble­ruimtetelescoop toch weer veertien van die ijsdwergen opgespoord. Net als de planeten draaien de ijsdwergen om de zon ­ zij het heel langzaam. Hierdoor verplaatsen zij zich ten opzichte van de achtergrond van vaste sterren en vertonen ze zich op lang belichte opnamen als korte streepjes. Met behulp van speciale software hebben de astronomen op honderden Hubble­opnamen naar zulke streepjes gezocht. Tussen de vele kandidaten die dat opleverde, bleken dus veertien echte ijsdwergen te zitten. Alle gevonden objecten zijn zeer bescheiden van omvang: ze zijn veertig tot honderd kilometer groot. Twee van de veertien vormen een duo dat om elkaar heen draait. Omdat voor dit onderzoek maar een heel klein stukje hemel is afgespeurd, is de verwachting dat er in de Hubble­archieven nog honderden ijsdwergen op ontdekking wachten.

Zonder veel ophef hebben astronomen op 8 september afscheid genomen van de Wilkinson Microwave Anisotropy Probe, beter bekend als WMAP. De satelliet, die negen jaar lang de zogeheten kosmische achtergrondstraling heeft onderzocht, is met zijn eigen raketmotor in een veilige baan om de zon gemanoeuvreerd. De WMAP­satelliet werd op 30 juni 2001 gelanceerd naar 'vaste' locatie die vanaf de zon gezien anderhalf miljoen kilometer achter de aarde ligt. Enkele maanden later begon hij met het in kaart brengen van de kosmische achtergrondstraling ­ de straling die een overblijfsel is van de oerknal, die bijna veertien miljard jaar geleden het ontstaan van het heelal inluidde. Al in 2003 werd WMAP door het wetenschappelijke tijdschrift Science uitgeroepen tot 'doorbraak van het jaar'. De resultaten van de WMAP­metingen zijn in overeenstemming met het standaardmodel dat vrijwel alle astronomen voor het ontstaan van het heelal hanteren. Vastgesteld is dat de oerknal waaruit ons heelal is voortgekomen 13,73 miljard jaar geleden moet hebben plaatsgevonden. Ook is uit het onderzoek gebleken dat het heelal voor slechts 4,6 procent uit normale materie bestaat. De overige 95,4 procent wordt gevormd door donkere

materie, die geen enkele vorm van waarneembare straling uitzendt maar wel zwaartekracht uitoefent, en een mysterieuze donkere energie, die het heelal versneld laat uitdijen.

Een internationaal team van sterrenkundigen heeft aanwijzingen gevonden dat de energierijke straling van jonge sterren niet de doorslaggevende factor is bij het stilvallen van de stervorming in kleine sterrenstelsels. Volgens het oerknalmodel is het heelal begonnen als een volledig geïoniseerd plasma, oftewel een mengsel van positief geladen atoomkernen en negatief geladen elektronen. Pas nadat het heelal flink was afgekoeld, konden deze deeltjes zich samenvoegen tot neutrale atomen. Uit die neutrale materie ontstonden de eerste sterren en sterrenstelsels, die op hun beurt energierijke straling produceerden en de omringende materie opnieuw ioniseerden. Aan die 'herionisatieperiode' kwam ongeveer een miljard jaar na de oerknal een einde. Nieuw onderzoek van een zestal dwergstelsels met behulp van de Hubble­ruimtetelescoop wijst er nu op dat de meeste sterren in deze stelsels ná de herionisatieperiode zijn ontstaan. Dat bewijst dat herionisatie in elk geval niet, zoals verwacht, de enige reden was waardoor de stervorming in dwergstelsels een miljard jaar na de oerknal stilviel. 14­09­2010.

Er zijn aanwijzingen gevonden dat de zonachtige ster BP Piscium in recente tijden een soortgenoot of een forse gasplaneet heeft opgeslokt. Dat blijkt uit het feit dat de ster, ondanks zijn gevorderde leeftijd, is omgeven door een schijf van gas en stof, en twee materiestromen of jets uitstoot. De combinatie van gasschijf en jets is kenmerkend voor een jonge ster. Maar er zijn sterke aanwijzingen dat BP Piscium eigenlijk een oude ster is. Zo produceert hij, anders dan jonge sterren, maar weinig röntgenstraling. Bovendien bevat zijn atmosfeer slechts weinig lithium, wat karakteristiek is voor een oude ster. Sterren zoals onze zon zwellen op zodra de voorraad brandstof in hun kern opraakt. Het heeft er alle schijn van dat BP Piscium bij dat opzwellen een forse planeet of een begeleidende ster heeft verzwolgen. Hierdoor is hij als het ware weer opgeleefd en zich als een veel jongere ster gaan gedragen. De omringende gasschijf zou dan het overblijfsel zijn van de onfortuinlijke planeet of ster. Volgens de astronomen die de ster hebben onderzocht, hoeft het hier niet bij te blijven. Volgens hen is het denkbaar dat uit de gasschijf rond BP Piscium een nieuwe generatie planeten ontstaat. Bron: NU / 15­09­ 2010.

Net als ruim een jaar geleden is de Mars Reconnaissance Orbiter getroffen door een computerstoring. De Marssonde ging op 15 september in 'veilige modus', nadat zijn boordcomputer uit zichzelf opnieuw was opgestart.

Hierdoor werden alle onderzoeksinstrumenten tijdelijk uitgeschakeld, in afwachting van nieuwe instructies. De vorige keer dat het misging, is de Mars Reconnaissance Orbiter drie maanden buiten gebruik gebleven.

NASA heeft de boordcomputer toen van nieuwe software voorzien, die in elk geval voorkomt dat de ruimtesonde bij zo'n storing definitief uitvalt.

Inmiddels is men dan ook alweer druk bezig om de boel volledig in bedrijf te zetten. Er zijn geen aanwijzingen dat de Mars Reconnaissance Orbiter met ernstige problemen kampt. De stroomvoorziening werkt en ook de temperaturen in de ruimtesonde zijn normaal.

De verwachting is dat het normale onderzoeksprogramma binnenkort kan worden hervat. Bron: EIFA / 17­09­2010.

Het beeld op de achtergrond is een optisch beeld van Hanny's Voorwerp en nabijgelegen sterrenstelsel IC2497 (copy­ right: William Keel, Anna Manning, 3.5­m WIYN Teles­ cope). Op de voorgrond zijn de hoge resolutie beelden te zien (oranje en paars) die in het onderzoek zijn verkregen.

Twee hele compacte bronnen zijn waargenomen in de kern van sterrenstelsel IC2497 met het Europese netwerk van radiotelescopen, waaruit blijkt dat er een heel zwaar zwart gat aanwezig is in de kern van het stelsel.

De omliggende radiogolven zijn ontstaan uit een zogenoemde "nuclear starburst", een enorme uitbar­ sting van sterren in de kern van IC2497. Bron: Astron.

061

Kortnieuws De luchtvervuiling in de straten van Hongkong was nooit zo erg als in de eerste zes maanden van het jaar. Dat heeft kwalijke gevolgen voor de gezondheid van de bevolking en voor de economie van Hongkong in vergelijking met de andere Aziatische grootmachten.

De luchtkwaliteit was tussen januari en juni tien procent van de tijd "ongezond", weet Friends of the Earth. Dat is het hoogste niveau in vijf jaar.

Bij een ongezonde luchtkwaliteit raadt de regering mensen met hart­ en ademhalings­ problemen aan om plaatsen met druk verkeer te vermijden. De slechte lucht kost Hongkong ook veel geld. Volgens schattingen zouden de kosten oplopen tot 120 miljoen euro. Er werden dit jaar ook 3,8 miljoen doktersbezoeken geteld. "De luchtvervuiling geeft Hongkong een slechte reputatie. Mensen komen niet meer naar de stad", zegt wetgever Audrey Eu. Hongkong staat in de lijst met meest leefbare steden op de 71ste plaats, ver onder grote concurrent Singapore (21e). Bron: GB. Het water van de Caraïbische zee is warmer dan ooit. De koralen verbleken en beginnen te sterven, waarschuwen experts. Het fenomeen is vooral zichtbaar in de Kleine Antillen, in de zuidelijke Caraïben, zegt Mark Eakin, coördinator van het programma Coral Reef Watch van de Amerikaanse oceaandienst NOAA. De temperatuur is er hoger dan in 2005, toen de koralen in een groot deel van de Caraïben zwaar werden aangetast door verbleking. Aan de Amerikaanse Maagden­ eilanden stierf toen bijna 60 procent van de koralen. Het water in de Caraïben bereikt zijn hoogste temperatuur in september en oktober.

Coral Reef Watch waarschuwde vorige maand al dat de verbleking zich kan uitbreiden naar het oosten en Nicaragua kan bereiken en naar het zuiden langs de Caraïbische kusten van Panama en Zuid­Amerika. "Dit kan erger worden dan in 2005, tenzij tropische stormen het warme water aan de oppervlakte mengen met dieper, kouder water", zegt Eakin.

Koraalriffen beslaan minder dan 1 procent van de oceanen op onze planeet, maar ze herbergen 25 tot 30 procent van alle zeeleven.

Naar schatting 1 miljard mensen hangen rechtstreeks of onrechtstreeks van de riffen af.

Vóór 1980 is slechts een grote periode van verbleking vastgesteld. Een stijging van de maximumtemperatuur in de zomer met 1 of 2 graden volstaat om het proces in gang te zetten. Hoe langer deze stijging duurt, hoe groter de ontkleuring is van de koralen. De koralen worden dan gevoeliger voor ziektes. In Zuidoost­Azië lag de oceaantemperatuur 4 graden hoger dan normaal in mei. In zones bij Indonesië, Vietnam, Sri Lanka, Thailand en Maleisië bleekte 60 tot 80 procent af, sommige koralen stierven, volgens het Indonesië­ programma van de Wildlife Conservation Society. Men vermoedt dat de verbleking deze keer erger zal zijn dan in 1998, toen 30 procent van de koralen in de Indische Oceaan en de westelijke en centrale Stille Oceaan stierf. In dat jaar stief 16 procent van alle koralen ter wereld. Bron: IPS / GB / 14­09­2010.

Waarnemingen van op de grond en door satellieten laten vermoeden dat 2010 een jaar zal zijn met een gemiddeld ozongat, zo heeft het Belgisch Instituut voor Ruimte­Aëronomie (BIRA) naar aanleiding van de "Internationale Dag ter Bescherming van de Ozonlaag" op 16 september meegedeeld.Van april tot midden juli waren verschillende voorwaarden vervuld die tot een record ozongat hadden kunnen leiden: de draaikolk die tijdens de winter de polaire stratosfeer isoleert, was veel uitgebreider dan het gemiddelde over de periode 1979­2009 en de Antarctische stratosfeer was ook kouder dan gemiddeld. Maar midden juli heeft de

meteorologische situatie ervoor gezorgd dat de polaire vortex naar meer gemiddelde, minder koude, breedtegraden is afgeweken, waardoor dit deel van de stratosfeer een niet onbelangrijke opwarming ondergaan heeft. Zo daalde de omvang van de polaire stratosferische wolken tot waarden die dichter bij het gemiddelde liggen. Het is binnenin deze hooggelegen wolken dat welbepaalde chemische reacties plaatsvinden die chloor en broom vrijmaken, onder een vorm die ozon afbreekt, terwijl ze normaal in reservoirelementen vastzitten. De metingen bevestigen de afname van de hoeveelheid chloor en broom in de stratosfeer. Deze afname is ongeveer 10 jaar geleden gestart als een direct gevolg van het Protocol van Montréal.

Over diezelfde periode is de globale afname in ozon in vergelijking met zijn niveau van vóór 1980 gestabiliseerd op een waarde van ongeveer 3 procent op onze breedtegraden.

Sommige Europese stations geloven zelfs dat ze de eerste tekenen van een afname in het ozontekort waarnemen, aldus het BIRA. Bron: Belga / GB / 14­09­2010.

België kan vanaf 2020 jaarlijks 320 tot 923 miljoen euro besparen aan gezondheidskosten, als de Europese Unie haar uitstoot van broeikasgassen tegen dat jaar met dertig in plaats van twintig procent vermindert. Dat blijkt volgens Bond Beter Leefmilieu (BBL) uit een studie over de gezondheidsvoordelen van een ambitieuzer Europees klimaatbeleid. Een beleid dat gericht is op de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen, zal ook zorgen voor een lagere uitstoot van andere luchtvervuilende stoffen. Hierdoor zullen er minder ademhalingsziektes en hart­ en vaatziekten ten gevolge van luchtvervuiling voorkomen, zo staat te lezen in de studie "Acting now for better health: a 30% target for EU climate policy". Dat onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van de Health and Environment Alliance (HEAL) en Health Care Without Harm Europe. Acht EU­lidstaten kunnen volgens de studie bijzonder veel voordeel halen uit een verhoogde reductie van de uitstoot van broeikasgassen. Duitsland zou het meest besparen (tot meer dan 8 miljard euro per jaar), maar ook in België kan volgens de onderzoekers jaarlijks tot 923 miljoen euro bespaard worden in de gezondheidskosten. Er wordt wel op gewezen dat de winst groter wordt naarmate de Europese lidstaten ervoor kiezen om de reductie in eigen land te realiseren, in plaats van uitstootrechten in het buitenland aan te kopen. Bij de berekening van de 'gezond­ heidskosten' werd in het onderzoek onder meer rekening gehouden met de kosten voor de gezondheidszorg en de kosten voor het bedrijfsleven. Bron: Belga / EP / 14­09/2010.

Het jaar 2010 is op weg om wereldwijd het warmste jaar ooit te evenaren. De gemiddelde temperatuur in de eerste acht maanden komt overeen met het record voor dezelfde periode in 1998, meldt het US National Climatic Data Center. De land­ en oceaantemperaturen waren wereldwijd gemiddeld 14,7 graden Celsius. Dat is 0,67 graden boven het gemiddelde voor de twintigste eeuw. De meeste delen van de planeet waren dit jaar bovengemiddeld warm. Uitschieters waren Oost­Europa, Oost­Canada en delen van Oost­ Azië. Daarentegen waren Australië, Rusland en het zuiden van Zuid­Amerika juist koeler dan normaal. Tegelijk blijkt er vorige week zeldzaam veel Noordpoolijs te zijn gesmolten. Er was 'nog maar' 4,76 miljoen vierkante kilometer over. Alleen in 2007 en 2008 daalde de oppervlakte met ijs tot onder de 5 miljoen vierkante kilometer, meldde het US National Snow and Ice Data Center.

Hubert Degroote heeft vanuit Marius, z'n private sterren­ wacht in Vlamertinge, deze prachtige opnames gemaakt van de rode planeet. Dit met z'n 250 mm telescoop op f/6 NT en oculair projectie (met 10 of 16mm oculairs al naar gelang de seeing). Camera betreft een DMK 21 AU 04 met rood of IR filter. Bron: Hubert Degroote.

069

Discovery klaar voor allerlaatste ruimtereis...

Jacques Van Oene

De spaceshuttle Discovery (NASA足aanduiding: OV足103) is de derde van de vijf operationele spaceshuttles die werden gebouwd. Omdat de Challenger en de Columbia zijn verongelukt en de Atlantis zijn laatste vlucht gevlogen heeft, zijn er nu nog twee space shuttles over.

070

De Discovery is genoemd naar een van de twee schepen van de Britse ontdekkingsreiziger James Cook die rond 1770 werden gebruikt voor reizen over de Grote Oceaan die hebben geleid tot de ontdekking van Hawa誰. Naar het zusterschip van Cook's Discovery is de spaceshuttle Endeavour vernoemd.

Artikel

AstroLAB Iris leden op bezoek bij Pic du Midi Geert Vandenbulcke

Het gat in de ozonlaag boven Antarctica waargenomen door het SCIAMACHY instrument op 1 september 2005. Bron: KNMI / ESA.

072

Artikel

MetOp is een kleine in een polaire baan vliegende meteor足 ologische kunstmaan die deel van het EUMETSAT Polar System uit maakt. Een netwerk van kleine TIROS kunstmanen zan deze configuratie binnen enkele jaren vervangen. Bron: ESA.

073

Zin gekregen om de koffers te pakken en op reis te gaan naar een boeiende sterrenkundige bestemming ? Ga dan met Eureka mee naar het Astrofest 2011 en het Royal Observatory.

Alle informatie, alsook een PDF brochure, kan u terugvinden op www.eurekashop.be.

074

Kortnieuws Kleine, bestuurbare ruimtevaartuigen kunnen bij toekomstige reizen naar verre planeten een koeriersdienst vormen om gegevens naar de aarde over te brengen. Zonnezeilen drijven de ‘schepen’ aan. Dat staat maandag op de site allesoversterrenkunde van wetenschaps­ journalist Govert Schilling. Bij de huidige ruimtemissies gaat de overdracht van wetenschappelijke gegevens via radiover­ bindingen. Probleem is dat het niet zo snel gaat, zelfs niet met zeer grote antennes. En toekomstige ruimtesondes leveren steeds meer gegevens op. Technici van het bedrijf Thales Alenia Space denken dat het zogeheten Flash­ geheugen zoals dat in camera's, mp3­spelers en steeds vaker in computers wordt gebruikt, een oplossing biedt. Met zo'n geheugen is het relatief eenvoudig om kleine ruimteschepen op zonnenergie een grote gegevensopslag­ capaciteit te geven. De ruimtescheepjes, alias data­clippers, kunnen als een soort postduiven door het zonnestelsel vliegen om gegevens van ruimtesondes op te halen. Vervolgens brengen zij die in de buurt van de aarde en seinen ze over. Op die manier kunnen zij in redelijk korte tijd duizenden gigabytes aan gegevens overbrengen. Bron: ANP / 20­09­2010.

De Europese ruimtemissie Rosetta moet zijn landingsmodule Philae ergens op het zuidelijk halfrond van komeet Churyumov­Gerasimenko afleveren. Dat zeggen wetenschappers die een driedimensionaal computermodel van de komeet hebben gemaakt vandaag op het European Planetary Science Congress in Rome. Ruimtesonde Rosetta zal, na een reis van tien jaar, in mei 2014 op zijn bestemming aankomen en vervolgens in een baan om de slechts enkele kilometers grote komeet gaan draaien. Het is de bedoeling dat Philae in november van dat jaar naar het komeetoppervlak afdaalt om bodemmonsters te nemen en te analyseren. Kometen bestaan uit een poreus mengsel van stof en bevroren gassen, waaronder waterdamp. Bij nadering van de zon beginnen de gassen te verdampen en vormt zich een enorme gaswolk rond de komeet. Volgens de wetenschappers zal in 2014 de meeste verdamping plaatsvinden op het noordelijk deel van de komeet, waardoor het voor Philae veiliger is om op het zuidelijk halfrond te landen. Uit het computermodel blijkt bovendien dat de stofdeeltjes die samen met het verdampende gas vrijkomen, merendeels op de zuidelijke helft van komeet Churyumov­ Gerasimenko neerdwarrelen.Daardoor ontstaat een enkele tientallen centimeters dikke stoflaag, die een zachte en stabiele landing mogelijk maakt. Bron: NU / 23­09­2010.

Nederland is in de ban van ruimtevaart tijdens de Spaceweek 2010. Van 1 tot 10 oktober zetten ruimtevaartinstellingen in het hele land hun deuren open. Er zijn symposia, filmpremières en space classes speciaal voor jongeren. Spaceweek 2010 maakt deel uit van de Oktober Kennismaand en is een initiatief van Netherlands Space Office (NSO) in samenwerking met partners uit de Nederlandse ruimtevaart. De World Space Week is een internationaal feest dat sinds 1999 jaarlijks in tientallen landen wordt gevierd. De Verenigde Naties namen het initiatief. Ze riepen de World Space Week in het leven als 'internationale viering van wetenschap en technologie'.

Volgens de VN moest het feest beginnen op 4 oktober, de dag waarop ­ in 1957 ­ de allereerste satelliet werd gelanceerd.

Nederland heeft veel te bieden als het gaat om ruimtevaart. Daarom is de Spaceweek hier van 1­10 oktober. Negen dagen waarin mensen uit de ruimtevaart hun passie delen met het brede publiek. Ingenieurs die dag in dag uit werken aan nieuwe technieken om het heelal te

doorgronden.

Wetenschappers die zich voorbereiden op de volgende ruimtemissie van André Kuipers in 2011. En medewerkers uit de industrie die raket­ en satellietonderdelen bouwen, op Nederlandse bodem.

Net als ruim een jaar geleden is de Mars Reconnaissance Orbiter getroffen door een computerstoring. De Marssonde ging op 15 september in 'veilige modus', nadat zijn boordcomputer uit zichzelf opnieuw was opgestart.

Hierdoor werden alle onderzoeksinstrumenten tijdelijk uitgeschakeld, in afwachting van nieuwe instructies. De vorige keer dat het misging, is de Mars Reconnaissance Orbiter drie maanden buiten gebruik gebleven.

NASA heeft de boordcomputer toen van nieuwe software voorzien, die in elk geval voorkomt dat de ruimtesonde bij zo'n storing definitief uitvalt.

Inmiddels is men dan ook alweer druk bezig om de boel volledig in bedrijf te zetten. Er zijn geen aanwijzingen dat de Mars Reconnaissance Orbiter met ernstige problemen kampt. De stroomvoorziening werkt en ook de temperaturen in de ruimtesonde zijn normaal.

De verwachting is dat het normale onderzoeksprogramma binnenkort kan worden hervat.

Het ruimteschip SpaceShipTwo moet binnen 18 maanden zijn eerste vluchten maken, zo heeft de Britse miljardair en boegbeeld van Virgin Galactic Richard Branson gezegd. Op een vergadering met investeerders in Kuala Lumpur zei Branson dat de bouw van het ruimtevliegtuig klaar is en dat zijn ruimtetoerisemebedrijf Virgin Galactic 18 maanden verwijderd is van het in de ruimte brengen van de eerste klanten. Virgin Galactic heeft al 45 miljoen dollar reserveringen van 330 toekomstige ruimtereizigers. Iedere gegadigde moet zowat 200.000 dollar op tafel leggen om aan boord van het SpaceShipTwo, ook als Virgin Space Ship (VSS) Enterprise bekendstaand, enkele minuten gewichtloosheid te ervaren. Een woordvoerster van Virgin Galactic wou omwille van privacyredenen niet zeggen of er zich al dan niet ook al Belgen hebben aangediend als klant. In maart maakte het ruimtevliegtuig een eerste testvlucht boven Californië, gedragen door zijn "moederschip" WhiteKnightTwo. Dit moet het SpaceShip Two op 16 km hoogte loslaten. Branson stelde ook luxehotels in de ruimte in het vooruitzicht. Bron: AFP / KA / 27­09­2010.

China zit in de laatste lanceervoorbereidingen voor zijn tweede Maansonde. De start van de Chang'e­2 kan al vrijdag plaatsvinden, meldt de krant China Daily. Op de basis Xichang in de zuidwestelijke provincie Sichuan vinden de laatste tests voorafgaand aan lancering plaats.

De meteo is gunstig voor het einde van de week, aldus de krant. Indien de lancering wel degelijk vrijdag plaatsvindt, is dat 61 jaar nadat Mao Zedong op het Tienanmenplein in Peking de Volksrepubliek China uitriep. De Chang'e­2 zal sneller vliegen dan zijn voorganger en zijn doel eerder bereiken, zo is eerder gemeld. Met name zal de Chang'e­2 er vijf dagen over doen tegen 13 dagen 14 uur en 19 minuten voor de Chang'e­1, toen goed voor een reis van 2,06 miljoen km. De Chang'e­2 moet door middel van proeven de lancering in 2013 van een onbemande raket naar de natuurlijke satelliet voorbereiden, alvorens Peking omstreeks 2020 een eerste taikonaut naar de Maan zal sturen.

De tweede Maansonde zal 100 km dichter tot het Maanoppervlak vliegen en een hogeresolutiecamera meevoeren.

China lanceerde op 24 oktober 2007 zijn eerste Maansonde. De missie eindigde op 1 maart 2009. Bron: AFP / 28­09­2010.

Hubert Degroote heeft vanuit Marius, z'n private sterren­ wacht in Vlamertinge, deze prachtige opnames gemaakt van de rode planeet. Dit met z'n 250 mm telescoop op f/6 NT en oculair projectie (met 10 of 16mm oculairs al naar gelang de seeing). Camera betreft een DMK 21 AU 04 met rood of IR filter. Bron: Hubert Degroote.

075

Unieke oliebarometer op sterrenwacht Armand Pien Volkssterrenwacht Armand Pien

Het gat in de ozonlaag boven Antarctica waargenomen door het SCIAMACHY instrument op 1 september 2005. Bron: KNMI / ESA.

Uit de sterrenwacht...

076

Artikel

077

Sasteria onder de sterren Filip Feys

Deze boeiende serie, die ook gratis verkrijgbaar is als PDF document, is geschreven door Elke D'Huys en Petra Vanlommel van het K.U. Leuven Acade­ misch Vormingsinstituut voor leraren ism de Koninklijke Sterrenwacht van België.

In de superhete corona wordt de bewegingsenergie van elektronen en ionen zo hoog dat ze uit de aantrekkings­ kracht van de Zon ontsnap­ pen. De ijle plasmastroom die zo ontstaat noemen we zonnewind.

078

De heliosfeer is een magne­ tische bubbel rond de Zon en duidt aan tot waar de invloed van de Zon reikt.

Artikel

De Sluiernevel (ook wel Cirrus足 nevel, NGC 6960) is het overblijfsel van een supernova die tussen de 5.000 en 8.000 jaar geleden in het sterren足 beeld Zwaan ontplofte.

Schattingen over de afstand tot de Sluiernevel, die zo'n 3 booggraad aan de sterren足 hemel beslaat, lopen uiteen van 1.400 tot 2.600 lichtjaar.

De werkelijke afmeting ligt in de buurt van de 50 lichtjaar.

Visueel is de nevel, ondanks een vrij hoge helderheid, moeilijk te zien, mede doordat het licht van de nevel over een groot oppervlak wordt uitgespreid. Het gebruik van een OIII filter vergemakkelijkt het visueel waarnemen van de Sluiernevel. De nevel werd in 1784 door William Herschel ontdekt. Bron: Wikipedia.

079

Zin gekregen om de koffers te pakken en op reis te gaan naar een boeiende sterrenkundige bestemming ? Ga dan met Eureka mee naar het Astrofest 2011 en het Royal Observatory.

Alle informatie, alsook een PDF brochure, kan u terugvinden op www.eurekashop.be.

080

Kortnieuws De hete atmosfeer van Venus helpt mogelijk het inwendige van de planeet af te koelen. Dat stelden Europese wetenschappers dinsdag op het European Plenatary Science Congress in Rome, meldt de website Astronieuws. Uit een computermodel van de wetenschappers dat de interactie tussen de atmosfeer en de korst van de planeet weergeeft, bleek dat de isolerende werking van de korst afneemt. Bij een temperatuur van 800 tot 900 graden gebeurt dat zodanig dat het inwendige van Venus versneld afkoelt. Het gevolg is minder vulkanische activiteit en op termijn een lagere temperatuur in de atmosfeer. Die hoge temperatuur komt door een sterk broeikaseffect. Het is op Venus 470 graden boven nul door enorme hoeveelheden kooldioxidegas en waterdamp, uitgestoten door duizenden vulkanen. In het verleden is de planeet mogelijk nog veel warmer geweest, blijkt uit de berekeningen van de wetenschappers. Hoe meer broeikasgassen er zijn, des te warmer zijn atmosfeer en planeetkorst. Dat zou tot nog meer vulkanisme moeten leiden. Venus is echter niet roodgloeiend heet, waarschijnlijk als gevolg van de wisselwerking tussen atmosfeer en korst.

Uit Europees onderzoek blijkt dat het weer op de grote Saturnusmaan Titan aan het veranderen is. Met name in de poolstreken is de bewolking vrijwel verdwenen. De vier seizoenen op Titan duren elk een jaar of zeven.

De afgelopen zes jaar lieten opnamen van de ruimtesonde Cassini zien dat de bewolking op de Saturnusmaan zich beperkte tot de poolstreken en een smalle gordel rond veertig graden zuiderbreedte. Kort voor de noordelijke lente, die in augustus 2009 is begonnen, is daar echter verandering in gekomen. De wolken boven de zuidpool zijn volledig verdwenen, en die boven de noordpool worden steeds dunner. Dat betekent overigens niet dat het op die plaatsen ook echt zonnig wordt.

Titan heeft een dichte stikstofatmosfeer waarin een dikke smog van organische moleculen rondzweeft. De wolken die daarin ontstaan, bestaan ook niet uit waterdruppeltjes, maar uit methaan en ethaan. Bron: NU / 22­09­2010.

Op beelden die het Marswagentje Opportunity op 16 september naar de aarde zond, is op enkele tientallen meters afstand een donkere steen te zien. NASA­wetenschappers hebben Opportunity de opdracht gegeven om naar de steen toe te rijden, om te zien of het een ijzermeteoriet is. Het zou niet voor het eerst zijn dat het Marswagentje een meteoriet vindt. De afgelopen zes jaar heeft hij er bij zijn verkenning van de Meridani­vlakte al vier opgespoord. De mogelijk meteoriet heeft alvast de benaming 'Oileán Ruaidh' gekregen, de oude naam voor het kleine eiland Roy voor de kust van Ierland. Hij is iets minder dan een halve meter groot. Bron: NU / 22­09­2010.

Nieuwe videobeelden van Saturnus moeten meer inzicht geven in het poollicht dat zich hoog in de atmosfeer van de planeet afspeelt.

De beelden laten zien hoe het lichtschijnsel in de loop van twee dagen varieert. Net als bij de aarde ontstaat het poollicht op Saturnus doordat geladen deeltjes van de zon door het magnetische veld van de planeet naar de polen worden geleid. Hoog in de atmosfeer komen de deeltjes in botsing met gasmoleculen, waardoor deze laatste licht gaan uitzenden. Bij Saturnus spelen daarnaast ook enkele manen een rol bij het optreden van poollicht. Uit de videobeelden blijkt dat de intensiteit van het poollicht in de loop van een Saturnusdag, die bijna elf uur duurt, aanzienlijk varieert. Aan de middag­ en middernachtzijde van de polen is het schijnsel enkele uren lang duidelijk helderder dan elders.

Dat wijst er op dat de variaties verband houden met de richting van de zon. Andere structuren in het poollicht zijn de volgende dag op hetzelfde tijdstip weer op dezelfde plek te zien, wat er op kan wijzen dat in dit geval de richting van het magnetische veld van Saturnus bepalend is. Bron: NU / 24­09­2010.

Nieuwe gegevens, verzameld met de Europese ruimtesonde Venus Express, laten zien dat het dubbele 'oog' in de reusachtige wervelwind aan de zuidpool van Venus verdwenen is. Het dubbele karakter van deze zogeheten polaire vortex werd enkele jaren geleden door dezelfde ruimtesonde ontdekt. Eerder was, in 1980, een soortgelijke dubbele wervelwind waargenomen aan de noordpool van de planeet. Hoewel aanvankelijk de indruk bestond dat de dubbele vortex aan de zuidpool van Venus redelijk stabiel was, veranderde deze al snel van vorm.

Volgens de wetenschappers die zich met het verschijnsel hebben beziggehouden, was het waarschijnlijk niet meer dan toeval dat de vortex dubbel was op het moment dat de Venus Express in 2006 bij de planeet arriveerde. Bron: NU / 23­09­2010.

Ondanks de grote verschillen tussen de atmosferen van Venus en de aarde, vertonen de bliksemontladingen op beide planeten sterke overeenkomsten. Het aantal ontladingen is vergelijkbaar, evenals hun intensiteit en ruimtelijke verdeling.

Dat maakt de Amerikaanse wetenschapper Christopher Russell vandaag bekend bij het European Planetary Science Congress in Rome.

Aanvankelijk bestond het idee dat het ontstaan van bliksem in de Venusatmosfeer waarschijnlijk niet mogelijk was. Recent onderzoek met de Europese ruimtesonde Venus Express heeft echter onomstotelijk aangetoond dat ook hier bliksemontladingen plaatsvinden. Uit de metingen van Venus Express blijkt niet alleen dat de gemiddelde bliksem op Venus ongeveer net zo krachtig is als die op onze planeet. Ook is vastgesteld dat er overdag meer bliksemontladingen plaatsvinden dan 's nachts en dat het rond de evenaar van Venus, waar de meeste zonne­ energie de atmosfeer binnenkomt vaker bliksemt dan elders. Bron: NU / 23­09­2010.

Amerikaanse wetenschappers hebben met behulp van de beide STEREO­satellieten, die uitbarstingen van de zon registreren, gas waargenomen dat door de planeet Mercurius wordt uitgestoten. Dat maakten zij woensdag bekend bij het European Planetary Science Congress in Rome. Het is al langer bekend dat Mercurius komeetachtige eigenschappen heeft.

De planeet is gehuld in een wolk van ijl gas die, onder invloed van de zonnestraling, aan de nachtzijde van Mercurius is uitgerekt tot een meer dan anderhalf miljoen kilometer lange 'staart'. Vanaf de aarde is vastgesteld dat dit gas in elk geval deels uit natrium bestaat. Maar de gasstaart op de STEREO­beelden is te helder om aan het weinige natriumgas van Mercurius te kunnen worden toegeschreven.

Eerder zijn ook met de ruimtesonde MESSENGER, die vanaf maart volgend jaar in een baan om Mercurius zal draaien, aanwijzingen gevonden dat de planeet ook andersoortige gassen uitstoot.

Nader onderzoek zal moeten uitwijzen welke gassen dat zijn. Bron: NU / 23­09­2010.

Hubert Degroote heeft vanuit Marius, z'n private sterren­ wacht in Vlamertinge, deze prachtige opnames gemaakt van de rode planeet. Dit met z'n 250 mm telescoop op f/6 NT en oculair projectie (met 10 of 16mm oculairs al naar gelang de seeing). Camera betreft een DMK 21 AU 04 met rood of IR filter. Bron: Hubert Degroote.

081

EDW N UCT P RO

Boek

Telescoop

Sterrengids 2011

Meade LXD75 Schmidt­Newton

De Sterrengids is misschien wel het ultieme Nederlandstalige jaarboek over hemelverschijn­ selen die in het betreffende jaar zichtbaar zijn vanuit de Benelux, met het blote oog, met een verrekijker of met een kleine of grote telescoop.

Een absolute aanrader !

De Meade Messier 6" (152mm) reflector telescoop is ontworpen voor zowel de beginnende astronoom als de gevorderde astronoom. De telescoop wordt geleverd met een tracking­motor op beide assen dat u de mogelijkheid geeft om ieder object automatisch te volgen... Momenteel aangeboden met GRATIS oculair­ en filterkoffer ter waarde van 199,00 euro !

27,50 euro

1.449,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Weerstation

DVD

AAG Cloudwatcher

In the shadow of the Moon

De AAG CloudWatcher is een bijzonder nauw­ keurige, maar budgetvriendelijke, wolkendetector.

Uitgerust met intuitieve software die u waarschuwt wanneer er een weersverandering voordoet (regen, sneeuw, bewolking, ...). Een absolute aan­ rader voor elke (private) sterrenwacht !

Tussen '68 en '72 reisden in totaal 9 Amerikaanse ruimteschepen naar de maan. Uiteindelijk zouden slechts 12 mannen haar oppervlakte bewandelen.

Review: "De mooiste documentaire die ik ooit zag, over de mooiste gebeurtenissen ooit uitgezonden op TV. "Watch and be humbled" zegt één van de trailers, en zo is het. Dit is een film voor het leven, over het leven. Ontroerend, grappig, eerbiedig.

Een ongekende eenheid tussen beeld, woord en muziek. Zien en koesteren..." !

299,50 euro

19,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Accessoire

Boek / DVD

Groene laserpenen

Atlas of galactic nebulae

Deze laserpen beschikt over een constante aan / uit knop wat noodzakelijk is voor gebruik als zoeker op een telescoop. Een groene laserpen heeft, bij hetzelfde vermogen als bij een rode laserpen, tot zes maal meer licht. Deze laserpen is krachtig met en produceert een duidelijk zichtbare groene stip. Ook op lange afstanden. Inclusief luxe opbergdoos en gratis batterijen. Beschikbaar van 5 mW tot 500 mW (op aanvraag) !

De 'Atlas of galactic nebulae' bevat de complete driedelige reeks van Dr. Hans Vehrenberg en Thorsten Neckel bestaande uit 180 pagina's tekst, 462 fotografische afbeeldingen en 1547 objecten.

Te vergelijken met de 'Palomar Observatory Sky Servey' of 'ESO / SERC Southern Sky Suervey'.

De gehele publicatie staat op één DVD.

32,50 euro

NE W

P RO

DUC

29,50 euro

T

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Planetarium

Posters

Bresser planetarium II

Space posters

Spelenderwijs de sterrenhemel ontdekken ? Dit kan dankzij het gloednieuwe Bresser planetarium.

Deze projecteert namelijk maar liefst 8.000 sterren. Het verschil tussen dit planetarium en de meeste andere in deze prijsklasse is dat deze instelbaar is voor datum en uur. Deze gloednieuwe versie beschikt over een motor om de hemel­ bewegingen nog nauwkeurig weer te geven. Ook meteoren worden geprojecteerd.

Ons gamma sterrenkundige en ruimtevaart­ gerichte posters is net flink uitgebreid en dat willen we graag samen met jullie vieren. Daarom krijgt u, bij aankoop van drie posters uit het nieuwe gamma, een vierde er GRATIS bij ! Wegens het grote succes verlengd, en zolang de voorrad strekt. Maak alvast plaats in uw kamer...

69,50 euro

12,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Prijzen geldig tot 31­10­2010 of zolang de voorraad strekt. Levering (momenteel) uitsluitend in België.

Raadpleeg geregeld onze website voor speciale promoties.

Science and fun for everyone ! www.eurekashop.be E­mail: info@eurekashop.be ­ Tel.: 059/51.83.88

© Eurekashop