Guidestar 11-2009

Guid e s tar Ste rre nk unde , k l im atol ogie e n ruim te vaartvoor ie de re e n

H e tGRATIS e -z ine van de As tro Eve ntGroup vz w - Jaargang 5 - Nove m be r 2009

Be z oe k ook de Be l gis ch e w e bs ite op w w w .as tronom y2009 .be

Re dactione e l

Info De z e GRATIS digital e nie uw s brie f (PDF) is e e n non-profit product van de As tro Eve nt Group vz w uit O os te nde e n h e e ft tot doe lom s te rre nk unde , k l im atol ogie e n ruim te vaart te prom ote n naar e e n z o bre e d m oge l ijk publ ie k .

Voorpagina De Be l gis ch e Proba II s onde k om t l os uit h e t Bre e z e com partim e nt. K om m e e r te w e te n ove r de z e s onde e l de rs in ditbl ad. Bron: ESA. Ve rantw oorde l ijk e uitge ve r Patrick Jae cq ue s , As tro Eve ntGroup vz w , Prof. J. Ve rcoul l ie s traat38, 8400 O os te nde . Te l .: 059 /51.83.88.

W e rk te n m e e aan dit num m e r: M aarte n K l e inh ans (JW G), Lode Ste ve ns , David Vans te e l ant, Be rt Carre in, K urt Ch ris tiae ns , Fil ip Fe ys , K ris Ch ris tiae ns , M ich e l Vande putte , Danny Van H oe ck e , Fil ip Corne il l e en Patrick Jae cq ue s . Z in om ook e e n artik e l te s ch rijve n of rubrie k te onde rh oude n voor de z e digital e nie uw s brie f ? Contacte e r dan de h oofdre dacte ur via patrick jae cq ue s @ gm ail .com Inh oude l ijk De As tro Eve nt Group vz w noch e nige ande re pe rs oon die in z ijn naam optre e dt is ve rantw oorde l ijk voor h e t ge bruik dat z ou k unne n w orde n ge m aak t van de inform atie in de z e publ icatie of voor e ve ntue l e foute n die e r, ondank s de uite rs te z org bij de voorbe re iding van de te k s te n, nog in z oude n s taan. Te ve ns h e e ft de re dactie al l e nodige m oe ite ge daan om te vol doe n aan de w e tte l ijk e voors ch rifte n inz ak e aute urs re ch te n e n om contact op te ne m e n m e t de re ch th e bbe nde n. El k e pe rs oon die be nade e l d m e e nt te z ijn e n z ijn re ch te n w il l ate n ge l de n w ordt ve rz och tz ich be k e nd te m ak e n.

Vol l e dig ontw orpe n m e t gratis ope ns ource e n / of fre e w are s oftw are z ijnde Scribus , Gim p, Foxit Re ade r, Ink s cape , Paint.ne te n Ste l l arium .

Inh ouds tabe l 04 - Cos m ic s e ns ation w intacade m is ch e prijs .

05 - Donk e re m ate rie in s te rre ns te l sel s.

06 - Ste rre nk unde in de Be ne l ux.

07 - H oe gaath e tm e th e toz ongat?

08 - H e tve rnie uw de K onink l ijk e pl ane tarium .

09 - De fil m tip.

10 - Stone h e nge , s te e ntijd e n s te rre nk unde (2/8).

13 - H e te inde van de w e re l d?

14 - De as tronom ie in de oudh e id.

19 - H e tAEG nie uw s .

20 - O pe nde ur Te ch nis ch e Unive rs ite itM 端nch e n.

21 - Te k oop !

21 - H e m e l s l e e s pl e z ie r.

22 - Die p in ... nove m be r.

24 - H e tCO 2 ge h al te van de atm os fe e r.

25 - W e l ke kl im aats ve rande ring ?

25 - O uds te s te rre ns te l sel s.

26 - H e tk ate n m uis s pe ltus s e n de Pl e iade n e n de Maan.

29 - Al400 e xo-pl ane te n ontde k t.

29 - De al l e re e rs te te l e s coop ?

30 - De h e m e l k al e nde r.

32 - Proba 2.

33 - De rotatie pe riode van Saturnus .

33 - H e tm e te n van de m aanatm os fe e r.

34 - De activite ite nk al e nde r.

36 - Productvan de m aand.

37 - Sl e ch te tijde n voor de NASA. 37 - Ee n 'fak e ' m e te orie t.

38 - Ee n tw e e de s tone h e nge te Brugge ?

39 - De AEG activite ite nk al e nde r.

40 - M e te ore n in h e tnajaar.

42 - Apol l o XII - 40th annive rs ary (1/2).

49 - Lich ts ne l h e id is ge l ijk .

49 - Goots te ins l agbe k k e n ontde k t?

Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Patrick Jae cq ue s Patrick Jae cq ue s M aarte n K l e inh ans Re dactione e l Lode Ste ve ns Re dactione e l Fil ip Corne il l e Re dactione e l Be rtCarre in K urtCh ris tiae ns Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Fil ip Fe ys Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l K ris Ch ris tiae ns Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l David Vans te e l ant Re dactione e l M ich e lVande putte Danny Van H oe ck e Re dactione e l Re dactione e l

De adl ine artik e l s Al l e artik e l s , foto's e n re cl am e bl ok k e n voor de vol ge nde e ditie m oe te n bij de re dactie binne n z ijn te ge n uite rl ijk : vrijdag 27 nove m be r. Ge l ie ve de z e datum te re s pe cte re n !

Sam e nw e rk ing De re dactie van de z e nie uw s brie f w e rk t nauw s am e n m e t de vol ge nde w e bs ite s : w w w .s pace page .be , w w w .de s te rre n.ne t e n w w w .as tronom ie .be e n k w am tot s tand dank z ij de te ch nis ch e onde rs te uning van vol k s s te rre nw ach t As troLAB Iris . Door de s te un van de dive rs e aute urs , e n natuurl ijk de s pons ore n, k unne n w e de z e publ icatie GRATIS bl ijve n ve rs pre ide n.

De z e nie uw s brie f dank z 'n be s taan aan s pons ore n z oal s : Space page , Be ne l bv, Natuur, W e te ns ch ap e n Te ch nie k , Europl ane tarium , Scil ogs , Syne rge tic s ol utions , H E Space ope rations , Acade m ia Pre s s en h oofds pons or Eure k a. W ij dank e n h e n van h arte voor alde s te un.

8 M e e r inform atie w w w .as tro-e ve nt-group.be

N.v.d.r.: Z in om re ge l m atig ie ts te s ch rijve n voor dit bl ad, of e e n e ige n rubrie k te onde rh oude n ?K ortom , om aute ur te w orde n ! Laat dit dan w e te n. W ant w ie re ge l m atig s ch rijft k rijgt de k ans om op e xcl us ie ve e ve ne m e nte n (ope ninge n, s ym pos ia, be urz e n, ...) aanw e z ig te z ijn. Le z e n l oont, s ch rijve n nog ve e lm e e r...

O ok e e n e nth ous ias te l e z e r van ons e -z ine ? Ste un ons dan door l id te w orde n van onz e dynam is ch e ve re niging. H e t l idge l d, op jaarbas is , be draagt s l e ch ts 15 e uro. K ortom , s tort h e t be tre ffe nde be drag op re k e ning nr.: 380-019 5842-70 m e t ve rm e l ding van l idge l d 2009 + je vol l e dige naam e n e -m ailadre s . Z o k unne n w e de z e GRATIS die ns tbl ijve n garande re n.

Dit e -z ine k an m e n h e t be s te raadpl e ge n m e t de com pacte , ve e l z ijdige e n s tabie l e FoxitRe ade r. De GRATIS PDF l e z e r die m e n k an te rugvinde n e n dow nl oade n op: w w w .foxits oftw are .com .

03

Artik e l

Re dactione e l

Cos m ic Se ns ation w intacade m is ch e prijs In M us e um Boe rh aave in Le ide n h e e ft Te am De Jong van de Radboud Unive rs ite it Nijm e ge n gis te ravond de Acade m is ch e Jaarprijs 2009 in ontvangs t ge nom e n.

M inis te r Ronal d Pl as te rk (O CW ) re ik te de prijs van 100.000 e uro uit aan te am captain Sijbrand de Jong.

Aan de vie rde e ditie van de Acade m is ch e Jaarprijs nam e n ach t final e te am s de e l .

Sijbrand de Jong van de Radboud Unive rs ite it Nijm e ge n re age e rde ve rh e ugd op de uitve rk ie z ing. "Je h oopt natuurl ijk al tijd dat je w int, m aar de com pe titie w as e rg s te rk .

Ge l uk k ig z ijn w ij be l oond voor al l e m oe ite die w ij in dit proje ct h e bbe n ge s tok e n. M e t Cos m ic Se ns ation w il l e n w ij e ne rz ijds onz e fas cinatie ove r h e t h e e l al e n h e t onts taan daarvan, ove rbre nge n. Daarnaas t w il l en we l ate n z ie n dat e r k os m is ch e de e l tje s z ijn. W e gaan e e n fe e s t organis e re n w aarop m uz ie k e n l ich t w orde n aange s tuurd door k os m is ch e s tral ing.

Te rw ijlde m e ns e n door h oofdte l efoons l uis te re n naar de m uz ie k , z ijn de de e l tje s op e norm e s ch e rm e n w aar te ne m e n." H e t is de be doe l ing dat Cos m ic Se ns ation vol ge nd jaar juni tijde ns de Z om e rfe e s te n in Nijm e ge n pl aats vindt. "W e z ijn nog m e t de organis atie aan h e t be s pre k e n wel ke l ocatie h e t m e e s t ge s ch ik t is .

Dat w ij de Acade m is ch e Jaarprijs h e bbe n ge w onne n, ve rs ch aft ons natuurl ijk e e n goe de onde rh ande l ings pos itie ", be s l uit De Jong l ach e nd.

De Acade m is ch e Jaarprijs is e e n jaarl ijk s e prijs , die be doe l d is om

04

s tude nte n e n onde rz oe k e rs te m otive re n om w e te ns ch appe l ijk onde rz oe k op e e n aans pre k e nde w ijz e onde r de aandach t van h e t bre de publ ie k te bre nge n. In m e i van dit jaar k oos e e n de s k undige jury de ach t final is te n van 2009 . De (tw e e ) te am s van Eras m us M C uit Rotte rdam , Acade m is ch M e dis ch Ce ntrum uit Am s te rdam , M e e rte ns Ins tituut uit Am s te rdam e n de unive rs ite ite n van Am s te rdam , De l ft, Nijm e ge n e n Utre ch t pre s e nte e rde n h un pl anne n de voorbije m aande n in uitz e ndinge n van VPRO Noorde rl ich t e n in NRC H ande l s bl ad e n nrc.ne xt.

Vorige jaar w onne n Gronings e s te rre nk undige n de prijs m e t h un proje ct 'H e t onz ich tbare h e e l al '. 0810-2009 .

8 M e e r inform atie w w w .cos m ics e ns ation.nl

Foto: H e t 'Cos m ic s e ns ation' te am be s taat uit H arm Sch oorl e m m e r, K yra Borgm an, Indra Provaas , M aurice Ve rs ae ve l , Ch arl es Tim m e rm ans , Lis e Ve rh oe f, Antje Fritz ne r, Je s s ie van Bugge num , Jos ĂŠ Coppe ns , Jos El be rts , Snijbrand de Jong e n Frank van Cas pe l .

N.v.d.r.: Bl ack H ol e Re cordings , h e t pl ate nl abe lvan DJ Tie s to, z alm e t 20 ve rs ch il l e nde DJ's e e n CD gaan m ak e n. Spe ciaal voor Cos m ic Se ns ation. Dit al bum z alnatuurl ijk ge bruik t gaan w orde n tijde ns de Z om e rfe e s te n. De pl ate n z ul l en ook via iTune s ve rs ch ijne n. W anne e r de CD uitge brach t w ordt, z al de z e z ijn voorz ie n van e e n boe k je m e t inform atie ove r h e t Eve nt e n de W e te ns ch ap. W e h oude n u al vas top de h oogte .

O p h e t be k e nde Youtube k anaal k an je al vas t m e e r te w e te n k om e n ove r h e t w e te ns ch appe l ijk e proje ct.

K ortnie uw s In de nach t van 14 op 15 s e pte m be r is de Baryon O s cil l ation Spe ctros copic Surve y (BO SS) van s tart ge gaan.

De z e h e m e l ve rk e nning h e e ft tot doe l om de ge s ch ie de nis van de uitdijing van h e t h e e l al in k aart te bre nge n.

BO SS m aak t ge bruik van e e n ve rs ch ijns e l dat baryon-ak oe s tis ch e os cil l atie s w ordt ge noe m d. De z e os cil l atie s z ijn be gonne n al s druk gol ve n in h e t h e te pl as m a van h e t jonge h e e l al , die z ich aanvank e l ijk m e t grote s ne l h e id door h e t h e e l al voortpl antte n. M aar toe n h e t h e e l al e e n paar h onde rdduiz e nd jaar oud w as , w as h e t z o s te rk afge k oe l d dat de gol ve n tot s til s tand k w am e n. H e t re s tant van de z e 'be vrore n' gol ve n h e e ft z ijn s pore n ach te rge l ate n in de ruim te l ijk e ve rde l ing van s te rre ns te l sel s . Door de afm e tinge n van de baryon-ak oe s tis ch e os cil l atie s te m e te n, k an w orde n vas tge s te l d h oe de donk e re e ne rgie de uitdijing van ons heel al in de l oop de r tijde n h e e ft be ïnvl oe d. Daartoe z al BO SS de afs tande n (of be te r ge z e gd: roodve rs ch uivinge n) van 1,4 m il joe n s te rre ns te l sel s e n 160.000 q uas ars m e te n - obje cte n die z ich op afs tande n van 7 tot 11 m il jard l ich tjaar be vinde n.

O ok w orde n de dich th e ids ve rs ch il l en in h e t gas tus s e n de s te l sel s ge m e te n.

Dat ge be urt m e t e e n s pe ctrograaf w aarvoor m e e r dan 2000 m e tal en pl ate n z ijn ge m aak t, w aarin e e n duiz e ndtalk l e ine gaatje s z itte n. De z e pl ate n w orde n in h e t brandpunt van e e n 2,5-m e te r te l e s coop ge pl aats t.

Ee n com pute rge s tuurd s ys te e m prik t gl as ve z e l s in de gaatje s , z odat in één k e e r de s pe ctra van e e n groot aantal s te rre ns te l sel s k unne n w orde n opge nom e n. H e t w aarne m ings program m a, w aaraan 160 w e te ns ch appe rs van 42 ins titute n de e l ne m e n, gaat vijf jaar dure n. De e e rs te re s ul tate n w orde n e ind 2010 ve rw ach t.

01-10-2009 .

De in m e i ge l ance e rd Europe s e ruim te te l e s coop H e rs ch e l s te l t nie t te l e ur. H e rs ch e l h e e ft bijz onde re be e l de n vas tge l e gd van ons mel k w e gs te l sel . O p de foto's is in de tail te z ie n h oe dich te , ge draaide w ol k e n van k oud gas im pl ode re n om nie uw e s te rre n te vorm e n.H e rs ch e l be vindt z ich op onge ve e r 1,5 m il joe n k il om e te r van de aarde . De groots te te l e s coop ooit l e gt de ve rs te s te rre ns te l sel s vas t, met een hel de rh e id die e e rde re te l e s cope n nie t h e bbe n k unne n be re ik e n. De s ate l l ie t is in s taat om e e n m il joe ns te van e e n m il joe ns te van e e n m il joe ns te van h e t l ich t van e e n gl oe il am p op te vange n.

De nie uw e foto's z ijn ge m aak t m e t e e n s pe cial e te ch nie k , w aarbij tw e e cam e ra's te ge l ijk opnam e s m ak e n. De e e n m aak t be e l de n van ve r w e g ge l e ge n ge bie de n, de ande r van dich te rbij.

Daardoor k om t een ch aotis ch oge nde afbe e l ding naar vore n w aarop s te rre n in al l e fas e s van ontw ik k e l ing te z ie n z ijn. H e rs ch e l m oe t m e e r duide l ijk h e id ve rs ch affe n ove r h e t onts taan van s te rre n e n s te rre ns te l sel s . Bron: M VL / 02-102009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Re dactione e l

D onk e re m ate rie in s te rre ns te lse ls Ee n inte rnationaalte am van as tronom e n, onde r w ie de in Le ide n w e rk z am e dr. H ongs h e ng Z h ao h e e ft e e n onve rw ach t ve rband ge vonde n tus s e n de raads e l ach tige donk e re m ate rie e n de z ich tbare s te rre n in s te rre ns te l sel s . De z e ontde k k ing l aat e e n tot dus ve r onbe k e nde k ant van de donk e re m ate rie z ie n, die ve rs tre k k e nde ge vol ge n k an h e bbe n, e n z e l fs tot h e rz ie ning van ons h uidige be grip van de z w aarte k rach t z ou k unne n l e ide n.

De ontde k k ing w ordt vandaag in Nature ge publ ice e rd.

De m ate rie in s te rre ns te l sel s w ordt bije e nge h oude n door z w aarte k rach t. O nge ve e r 40 jaar ge l e de n w e rd e ch te r duide l ijk dat de s te rre n in s te rre ns te l sel s z o s ne lbe w e ge n, dat e e n e xtra k rach t nodig is om h e n bije e n te h oude n, nam e l ijk z w aarte k rach t van e e n h ypoth e tis ch e h al o van onz ich tbare , z oge noe m de donk e re m ate rie .

De z e donk e re m ate rie oe fe nt z ove e l k rach t uit dat z e z e l fs de total e m as s a van s te rre ns te l sel s m oe tdom ine re n.

As tronom e n gaan e rvan uit dat de donk e re m ate rie al l een door z w aarte k rach t invl oe d uitoe fe nt op de ge w one m ate rie w aar w ij uit be s taan. De nie uw e w aarne m inge n w ijz e n e r e ch te r op dat de w is s e l w e rk ing tus s e n donk e re e n ge w one m ate rie com pl e xe r is dan tot nu toe ge dach t. De donk e re m ate rie l ijk t te “ w e te n” h oe de z ich tbare m ate rie is ve rde e l d.

Dr. Be noit Fam ae y (Unive rs ite ite n van Bonn e n Straats burg) l e gt uit: “ Donk e re e n z ich tbare m ate rie l ijk e n z odanig s am e n te w e rk e n dat de ge m idde l de z w aarte k rach t van de z ich tbare m ate rie binne n e e n

k arak te ris tie k e s traal van donk e re h al o al tijd h e tz e l fde is .”

de

Dr. H ongs h e ng Z h ao (St. Andre w s Unive rs ity, e n gas tm e de w e rk e r aan de Ste rre w ach t e n h e t Ins tituut Lore ntz van de Unive rs ite it Le ide n) m e rk t op: “ H e t patroon dat w e h e bbe n ontde k t is h e e l vre e m d, al s of je in e e n die re ntuin ontde k t dat die re n van al l e rl e i ve rs ch il l e nde s oorte n al l e m aale e n e ve n z w are s ch e de l h e bbe n. H e t is m oge l ijk dat e e n onbe k e nde nie uw e k rach t al s e e n onz ich tbare h and van invl oe d is op de donk e re m ate rie , e n op al l e s te rre ns te l sel s de z e l fde vinge raf-druk ach te rl aat.

Z o'n k rach t z ou z e l fs h e t raads e lvan de donk e re e ne rgie , w aardoor de e xpans ie van h e t h e e l al w ordt ge dom ine e rd, k unne n opl os s e n.”

Dr. Fam ae y voe gt h ie r aan toe : “ Ee n radical e re opl os s ing be s taat uit e e n bijs te l l ing van de w e tte n van de z w aarte k rach t, z odat h e t be s taan van donk e re m ate rie sl e ch ts s ch ijn z ou z ijn, te n ge vol ge van e e n afw ijk ing van de w e tte n van de z w aarte k rach t van Ne w ton e n Eins te in. M aar z ul k e th e orie ë n h e bbe n w e e r h un e ige n probl emen op k os m is ch e s ch al e n.”

Dr. Gianfranco Ge ntil e (Unive rs ite ite n van Ge nt e n Brus s e l ), die de s am e nw e rk ing l e idde , concl ude e rt: “ H e t opl os s e n van dit raads e l vorm t w e l l ich t e e n van de s l e ute l s tot h e t be grijpe n van de vorm ing, de e vol utie e n de s tructuur van s te rre ns te l sel s in de ge s ch ie de nis van onz e k os m os .” Bron: Unive rs ite itLe ide n /01-10-2009 .

8 M e e r inform atie w w w .l e ide nuniv.nl

05

Rubrie k

Re dactione e l

Ste rre nk unde in de Be ne lux H e t K onink l ijk Pl ane tarium , actie f in e n om Brus s e l ...

In 19 35 w ordt in h e t k ade r van de w e re l dte ntoons te l l ing h e tAl be rte um Ae de s s cie ntiae of h e t pal e is van de w e te ns ch ap ge ope nd. H e t opz e t van dit pal e is is e e n s am e nw e rk ing tus s e n indus trie e n w e te ns ch ap te be w e rk s te l l ige n. In h e t com pl e x z ijn nie t al l e e n e e n cine m a-, confe re ntie z aal , te ntoons te l l ings ruim te n, radios tudio's e n e e n re s taurant onde rge brach t, e r w ordt ook e e n pl ane tarium voorz ie n m e t e e n k oe pe lm e t e e n diam e te r van m aar l ie fs t23m .

natuurge trouw nage boots t op e e n k oe pe l vorm ig s ch e rm (m e t e e n diam e te r van 23 m is dit één van de groots te van Europa).

De pl ane tarium proje ctor, ontw orpe n door de firm a Z e is s uit Je na, is opge bouw d uit 119 optis ch e obje ctie ve n die de z on, de m aan, de pl ane te n e n m e e r dan 8500 s te rre n proje cte re n. Voor ie de re pl aats op aarde om op h e t e ve n wel k m om e nt w ordt de pe rfe cte s te rre nh e m e lge toond. De proje ctie z aalbie dtpl aats aan 350 m e ns e n.

Al65 jaar is h e t pl ane tarium de pl ek bij uits te k w aar jong e n oud ge fas cine e rd w orde n door de w onde re w e re l d van de z e w e te ns ch appe n. K ortom , k om op ontde k k ings toch t l angs prach tige , m ys te rie uz e hemel obje cte n in e e n m agis ch e om ge ving: h e t Pl ane tarium van de K onink l ijk e Ste rre nw ach t van Be l gië . Laat je in ve rvoe ring bre nge n door ade m be ne m e nde be e l de n, ge nom e n door ruim te te l escope n. W aan je z e l f onde r de s te rre nh e m e l van h e t Ande s ge be rgte ... of ne e m e e n k ijk je vanop de m aan.

In h e t Pl ane tarium k an je de be k e nds te s te rre nbe e l de n, z oal s de Grote Be e r, Cas s iope ia of O rion h e rk e nne n, de pool s te r e n de Pl e iade n te rugvinde n, de l oop van de pl ane te n om h e e n de z on vol ge n of de ve rande re nde m aanfas e n doorgronde n.

Me t e e n inge nie us proje ctie apparaat w ordt de s te rre nh e m e l 06

Ve rde r in dit m agaz ine k an u e e n ve rs l ag te rugvinde n van de officië l e ope ning van h e t ve rnie uw de K onink l ijk e Pl ane tarium van 21 ok tobe r l aats tl e de n.

M e n k an h e t Pl ane tarium van de K onink l ijk e Ste rre nw ach t van Be l gië te rugvinde n in de Boe ch outl aan 10 te 1020 Brus s e l . Inl ich tinge n e n re s e rvatie : Te l: 02 - 474 70 50 (09 u00 - 16u30). E-m ail : pl ane tarium @ pl ane tarium .be .

Na e e n groot s ucce s tijde ns e n ook na de w e re l dte ntoons te l l ing, w ordt in 19 39 m e t W O II voor de de ur h e t com pl e x ge s l ote n. De vol ge nde jare n val t h e t te n prooi aan vandal is m e . In 19 68 be s l is t de s tad Brus s e lh e t Al be rte um com pl e x dan m aar af te bre k e n e n e e n nie uw pl ane tarium op te tre k k e n dat in 19 76 z ijn de ure n ope nt.

Vandaag is h e t Pl ane tarium van de K onink l ijk e Ste rre nw ach t van Be l gië h e t uith angbord van de 3 fe de ral e w e te ns ch appe l ijk e ins te l l inge n die in Uk k e l ge ve s tigd z ijn. Vanuit ve rs ch il l e nde inval s h oe k e n be s tude re n de drie ins titute n: de Ste rre nw ach t, h e t M e te orol ogis ch Ins tituut e n h e t Be l gis ch Ins tituut voor Ruim te Ae ronom ie de aarde .

ove rvl ie ge n e n de ringe n van Saturnus van nade rbij te be k ijk e n.

M aar w aarom z oude n w e daar al s toppe n? Durft u de gre nz e n van ons Z onne s te l s e lof z e l fs die van de M e l k w e g te ove rs ch rijde n?Laat u ve rl e ide n tot h e t ve rk e nne n van de ve rs te ve rte n van h e tunive rs um !

H e t Pl ane tarium is toe gank e l ijk voor h e t publ ie k al l e w e rk dage n van 9 u00 tot 16u30, al s ook de z ondage n van 13u30 tot 16u00.

H e t is in 2009 ge s l ote n op 2 e n 11 nove m be r al s ook op 25 de ce m be r.

H e tpl ane tarium gaatdigitaal ...

H e t Pl ane tarium van de K onink l ijk e Ste rre nw ach t van Be l gië ve rw e l k om t u van nu af aan in e e n totaal ve rnie uw de proje ctie z aal . De z aal be s ch ik t ove r e e n s tate of th e art proje ctie s ys te e m dat is opge bouw d uit ach t vide oproje ctore n m e t de l aats te nie uw e te ch nol ogie . De toe s ch ouw e r w ordt op de z e m anie r onde rge dom pe l d in e e n indruk w e k k e nde be e l de rvaring die de vol l e dige proje ctie oppe rvl ak te van 840 m ² be s l aat. M e e r nog, dank z ij de databas e die m e e r dan 100.000 s te rre n be vat, is h e t vanaf nu m oge l ijk om tus s e n de pl ane te n te re iz e n, h e t oppe rvl ak van M ars te

H e t pl ane tarium be s ch ik t ove r e e n park e e rte rre in voor h aar be z oe k e rs .

Toe gangs prijz e n: 6.00 Euro (vol w as s e ne n) of 5.00 Euro (k inde re n e n s tude nte n, 60 pl us s e rs of groe pe n vanaf 20 pe rs one n.

Sch ool groe pe n be tal en sl e ch ts 4.00 Euro (be ge l e ide rs gratis ).

M e e r de tail s ove r de program m a's die e r s pe l e n k an m e n te rugvinde n op onz e w e bs ite .

8 M e e r inform atie w w w .pl ane tarium .be

K ortnie uw s Ee n Europe s e Ariane -5-draagrak e t h e e ft s ucce s vol tw e e s ate l l ie te n ge l ance e rd, m e l dt h e t Europe s e l ance e rbe drijf Ariane s pace . De 47s te Ariane -5, de vijfde Ariane van dit jaar, ve rtrok donde rdagavond om 23.59 uur Be l gis ch e tijd vanaf K ourou in Frans Guyana m e t e e n nuttige l ading van 9 ton.

De be oogde voorl opige ge os tationaire baan van de 19 1s te Ariane h ad e e n pe rige um van 250 k il om e te r, e e n apoge um van 35.786 k il om e te r e n e e n incl inatie van drie grade n te n opz ich te van de Eve naar.

De 5,5 ton w e ge nde Am az onas -2 k w am 27 m inute n na de s tart vrij. De door As trium voor de Spaans e ope rator H is pas at ge bouw de te l e com s ate l l ie t m oe t 15 jaar l ang m e t 54 trans ponde rs in de K u- e n 10 in de Cband e e n w aaie r van die ns te n aanbie de n voor de Am e rik a's . De CO M SATBw -1 van het Duits e m inis te rie van De fe ns ie k w am 33 m inute n na l ance ring vrij. De 2,5 ton w e ge nde com m unicatie s ate l l ie t m oe t m e t 4 SH F- e n 5 UH F-trans ponde rs m ins te ns 15 jaar al l e rh ande be ve il igde m il itaire com m unicatie voor h e t Duits e l e ge r ve rz orge n. Bouw e rs w are n Th al e s Al e nia Space , As trium e n M il s at. Bron: Be l ga /VSV/02-10-2009 .

Na e e n uitge bre ide te s tproce dure is de op 17 m aart ge l ance e rde Gravity fie l d and s te ady-s tate O ce an Circul ation Expl ore r (GO CE) be gonne n m e t z ijn m e tinge n. De s ate l l ie t h e e ft tot taak om het z w aarte k rach tve l d van de aarde h e e l pre cie s in k aart te bre nge n. W ant h oe w e l je z ou de nk e n dat de z w aarte k rach t ove ral op aarde e ve n s te rk is , z ijn e r tal van factore n die kl e ine afw ijk inge n ve roorz ak e n. Je k unt daarbij de nk e n aan de invl oe d van ge be rgte n e n die pe oce aantrogge n e n dich th e ids ve rs ch il l e n in h e t inw e ndige van onz e pl ane e t. De z e variatie s w orde n h e t k om e nde jaar door GO CE ge m e te n. Dat onde rz oe k l e ve rt nauw k e urige inform atie op ove r onde r m e e r h oogte ve rs ch il l e n op de aarde , oce aans trom inge n, ve rande ringe n in de pool k appe n e n de w ate rs pie ge l , e n te k tonis ch e be w e ginge n in de aardk ors t. 02-10-2009 .

Ande rh al f uur na de k oppe l ing tus s e n de Rus s is ch e Sojoe z -caps ul e en het ISS h e e ft Frank De W inne de nie uw k om e rs k unne n ve rw e l k om e n.

De l uik e n ginge n pre cie s ope n om 12.57 uur Be l gis ch e tijd. De ne ge n opvare nde n van h e t ISS h ie l de n daarop e e n w e l k om s tce re m onie e n e e n pe rs confe re ntie . M axim Soe raje v, Je ffre y W il l iam s e n circus dire cte ur Guy Lal ibe rté k re ge n van de Rus s is ch e ISS-ge z agvoe rde r Ge nnadi Padal k a ook e e n rondl e iding. Lal ibe rté h ad voor e l k e opvare nde e e n rode cl ow ns ne us bij. H ij w as duide l ijk van pl an om e e n vrol ijk e s fe e r te s ch e ppe n in h e t com pl e x, w ant h ij pak te al tijde ns de k oppe l ing -toch e e n de l icaat m anoe uvre - uit m e t de nodige grapje s .

Ruim te re iz ige r Lal ibe rté z al s am e n m e t tw e e ande re be m annings l e de n op 11 ok tobe r opnie uw l ande n in K az ach s tan. De W inne k om t pas op 1 de ce m be r in pl aats van 23 nove m be r naar h uis . Bron: TASS / SVM / 02-102009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Re dactione e l

H oe gaath e tm e th e tozongat?

De oz onafbraak in h e t oz ongat bove n de Z uidpoolis dit jaar ie ts m inde r groot dan in 2008. Dat pas t in de l ijn van de ve rw ach ting dat de oz onl aag z ich de k om e nde jare n ge l e ide l ijk h e rs te l t.

Sate l l ie te n h e bbe n inm idde l s ook e e n afnam e ge m e te n van ch l oor in de oz onl aag.

De h oe ve e l h e id ch l oor is in vijf jaar z o’ n 2,5 tot 5% m inde r ge w orde n.

Dive rs e ch l oorh oude nde gas s e n z ijn de be l angrijk s te oz onafbre k e rs .

h oude nde gas s e n (CFK ’ s ). Die gas s e n z ijn jare nl ang door de m e ns in de atm os fe e r ge brach t.

Sinds de ne ge ntige r jare n is h e t ge bruik van de z e s toffe n e ch te r aanz ie nl ijk te rugge brach t door goe de inte rna-tional e afs prak e n.

De ve rw ach ting is dat dit de k om e nde de ce nnia re s ul te e rt in een l angz aam h e rs te l van de oz onl aag.

H e t is dan ook van groot be l ang de oz onl aag pe rm ane nt in de gate n te h oude n. De m e tinge n van de oz onl aag w orde n voor e e n be l angrijk de e l m e t s ate l l ie te n ge daan.

Vanw e ge de be pe rk te l e ve ns duur van s ate l l ie te n is h e t be l angrijk om de m e tinge n van ve rs ch il l e nde s ate l l ie te n die na e l k aar vl ie ge n goe d op e l k aar te l ate n aans l uite n.

H ie rdoor k an e e n l ange m e e tre e k s w orde n ve rk re ge n w aarin s ubtie l e ve rande ringe n k unne n w orde n ge anal ys e e rd.

Foto: Jaarl ijk s vorm t z ich in de l e nte bove n de Z uidpool(bij ons is h e t dan h e rfs t) e e n oz ongat. H e t onts taat in s e pte m be r, al s de w inte r op de Z uidpoolte n e inde l oopt. In h e t oz ongat is z e k e r de h e l ft van de oz on uit de oz onl aag, voornam e l ijk tus s e n 10 tot 40 k il om e te r h oogte , afge brok e n door m e nsel ijk e invl oe de n.

Toch is h e t vol ge ns de onde rz oe k e rs van h e t K NM I nog te vroe g om nu al van e e n h e rs te l van de oz onl aag te s pre k e n. Door de s te rk w is s e l e nde w e e rs om s tandigh e de n varie e rt de h oe ve e l h e id oz on die w ordt afge brok e n van jaar tot jaar.

Z o w as in 2007 s prak e van e e n ve rge l ijk bare oz onafbraak . O ok de om vang van h e t oz ongat is nog am pe r ve rande rd. H e t oppe rvl ak van h e t ge bie d m e t oz onafbraak is ve rge l ijk baar m e t dat in ande re jare n.

O p e e n confe re ntie van de Europe an Space Age ncy (ESA) in s e pte m be r z ijn nie uw e re s ul tate n ge pre s e nte e rd ove r s ate l l ie tw aarne m inge n van oz on in de atm os fe e r. Z oal s be k e nd w ordt de oz onl aag bove n de Z uidpool e e n paar m aande n pe r jaar bijna ge h e e l afge brok e n door dive rs e ch l oor-

W e te ns ch appe rs h e bbe n onl angs een m e e tre e k s k unne n re cons true re n van de h oe ve e l h e id oz on in de atm os fe e r. O p bas is daarvan z ijn tre nds in de h oe ve e l h e id oz on onde rz och t. De be vindinge n z ijn ve e l be l ove nd.

Ge bruik m ak e nd van w aarne m inge n door Europe s e ins trum e nte n al s GO M E, SCIAM ACH Y e n GO M E-2 vanaf 19 9 5 vonde n z ij e e n k l e ine toe nam e van + 1% pe r 10 jaar in de w e re l dge m idde l de h oe ve e l h e id oz on. De w aarne m inge n z ijn cons is te nt m e t de ve rw ach tinge n op bas is van m ode l be re k e ninge n.

O p de ESA confe re ntie pre s e nte e rde h e t K NM I e e n ande re , l ange re re cons tructie van de ve rde l ing van oz on ove r de m ondial e atm os fe e r ove r e e n pe riode van 30 jaar. H ie rbijz ijn al l e s ate l l ie tm e tinge n van ESA, m aar ook die van Am e rik aans e onde rz oe k s s ate l l ie te n ge bruik t, die l ange r te ruggaan in de tijd. O ok de z e m e e tre e k s k an nu ge bruik t w orde n op z oe k naar te k e ne n van h e rs te l van de oz onl aag. Bron: K NM I /04-10-2009 .

8 M e e r inform atie w w w .k nm i.nl 07

Artik e l

Re dactione e l

H e tve rnie uw de K onink lijk e Plane tarium Enk e l e be s tuurs l e de n van de As tro Eve nt Group vz w , z ijnde M ik e Ros s e e l , Stijn Vande rh e ide n e n Patrick Jae cq ue s , w are n op w oe ns dag 21 ok tobe r l aats tl e de n aanw e z ig op de officië l e ope ning van h e t ve rnie uw de K onink l ijk e pl ane tarium te Brus s e l ...

H e t K onink l ijk e pl ane tarium is al s inds jaar e n dag e e n ge ve s tigde w aarde in Be l gië e n is nog s te e ds , m e t z 'n re us ach tige k oe pe l die m aar l ie fs t 840 m 2 be s l aat, één van de groots te in z 'n s oort in Europa. O ok de bijna h oogbe jaarde Z e is s proje ctor m ag e r, ondank s de digital e re vol utie , nog s te e ds z ijn.

W ant dit te ch nis ch h oogs tandje proje cte e rt, l ate n w e e e rl ijk z ijn, nog s te e ds s ch e rpe re s te rre n aan h e t firm am e nt dan z 'n h e de ndaags e digital e variant. De z e l aats te k an e ch te r op e e n onge ë ve naarde w ijz e de w onde re n van h e t h e e l aluit de doe k e n doe n dank z ij de ve rtoning van prach tige ge k l e urde 2D of 3D be e l de n e n anim atie s . En pre cie s dat ge e ft e e n be z oe k aan e e n pl ane tarium ne t dat ie ts je m e e r.

Z e k e r w anne e r de be ide s ys te m e n te ge l ijk e rtijd w orde n inge z e t.

Dat w is t m e n op h e t K onink l ijk e pl ane tarium natuurl ijk all ang. Doch h e t 'upgrade n' van z o'n groot pl ane tarium door e e n re s e m h oge re s ol utie proje cte re n e n bijpas s e nde s oftw are bl eek l ange tijd ge w oon onbe taal baar m e t de re gul ie re m idde l e n. Dank z ij h e t inte rnational e jaar van de s te rre nk unde , e n de pol itie k e s te un van fe de raalm inis te r van w e te ns ch aps be l e id Sabine Larue l l e , k unne n w e h e de n al l em aal ge nie te n van h e t groots te digital e pl ane tarium van Be l gië .

08

Foto: Bove naan z ie t u de h e e r R. Van de r Linde n. Link s de vrol ijk e ge z ich te n van Stijn Vande rh e ide n, M ik e Ros s e e l e n Th om as Goe th al s (JW R).

Logis ch e rw ijz e m och t e e n officië l e ope ning ook nie t ontbre k e n. Dus w are n w e vanz e l fs pre k e nd aanw e z ig op de z e h e uge l ijk e ge be urte nis .

Nadat de 160 tal VIP's aange k om e n w are n, e n ge note n h adde n van e e n l e k k e r gl as ch am pagne , be gave n w e ons naar de proje ctie z aalw aar Rodrigo Al vare z de h e e r Ronal d Van de r Linde n, de dire cte ur ge ne raal van de K onink l ijk e Ste rre nw ach t, aank ondigde . De z e be dank te op z ijn be urt de ove rh e de n e n h un die ns te n die e rvoor

ge z orgd h e bbe n dat de nodige fonds e n e inde l ijk be s ch ik baar w e rde n ge m aak t. Al s e e rs te digital e ful l -dom e proje ctie w e rd voor 'De z oe k toch t naar onz e k os m is ch e oors prong" ge k oz e n. Ee n productie van de ESO te r onde rs te uning van h un ALM A proje ct. Logis ch e rw ijz e w e rd de z e e r ook m e te e n ve rtoond, voorafge gaan door e e n voorw oord van de h e e r H e nri Boffin (ESO ). Na de dive rs e toe s prak e n e n de ade m be ne m e nde proje ctie bl e e k e r e e n bijz onde r s m ak e l ijk uitz ie nd bank e t k l aar te s taan. W at m e te e n z orgde voor e e n z e e r ge pas te afs l uite r van de z e m e e r dan ge s l aagde officië l e ope ning.

8 M e e r inform atie w w w .pl ane tarium .be

K ortnie uw s M ie p Gie s (100), de vrouw die de aante k e ninge n van dagboe k s ch rijfs te r Anne Frank re dde , k rijgt e e n naar h aar ge noe m de pl ane toïde . Dat m aak te de Inte rnational e As tronom is ch e Unie (IAU) vandaag be k e nd. De in 19 72 ontde k te pl ane toïde , die voortaan al s M ie pgie s door h e t h e e l al s uis t, be w e e gt z ich op e e n afs tand van 327 m il joe n tot 441 m il joe n k il om e te r van de z on, tus s e n de pl ane te n M ars e n Jupite r. M ie pgie s be s taat uit rots ach tig m ate riaale n h e e ft e e n doors ne e van naar s ch atting 7 k il om e te r. De tijde ns de oorl og in Am s te rdam w oonach tige M ie p Gie s h ie l p onde r ande re n Anne Frank e n h aar fam il ie onde r te duik e n aan h e t pand aan de Am s te rdam s e Prins e ngrach t. Na de arre s tatie van de onde rduik e rs vond z e h e t dagboe k e n ve rs topte h e t. Toe n de oorl og w as afge l ope n, ve rs ch e e n h e t dagboe k van de in conce ntratie k am p Be rge nBe l s e n ove rl e de n s ch rijfs te r in druk .

Inm idde l s be h oort h e t w e rk tot de m e e s t ge l e z e n boe k e n te r w e re l d.

Ve e l pl ane toïde n, w aarvan e r bijna 218.000 z ijn ontde k t, z ijn ge noe m d naar be roe m dh e de n. In Ne de rl and h e bbe n onde r ande re n s ch rijfs te r H el l a H aas s e e n de Nobe l prijs w innaars Ge rard ‘ t H ooft e n M artinus Ve l dm an e e n ruim te proje ctie lm e t h un naam . Bron: ANP /04-10-2009 .

M e t de vie r H .E.S.S.-te l e s cope n die in Nam ibië s taan opge s te l d, h e bbe n s te rre nk undige n ge de tail l e e rde w aarne m inge n ge daan van de gam m as tral ing die door h e t s te rre ns te l sel NGC 253 w ordt uitge z onde n. Z oal s bij z ove l e actie ve s te rre ns te l sel s is h e t ce ntral e de e lvan NGC 253 e e n w are k raam k am e r. H ie r w orde n voortdure nd grote aantal l e n z w are s te rre n ge bore n, die l ate r al s s upe rnovae e xpl ode re n.

De re s tante n van de z e s upe rnovae xpl os ie s z ijn natuurl ijk e de e l tje s ve rs ne l l e rs . En de e ne rgie rijk e de e l tje s die z ij produce re n re age re n m e t h e t om ringe nde gas e n m e t el e k trom agne tis ch e ve l de n, w aardoor h ooge ne rge tis ch e gam m as tral ing onts taat. Tus s e n 2005 e n 2008 h e bbe n s te rre nk undige n de H .E.S.S. al l e s bij e l k aar 119 uur naar NGC 253 l ate n k ijk e n. Daaruit is ge bl e k e n dat h e t h art van dit s te l s e longe ve e r vijf k e e r z o ve e l gam m as tral ing uitz e ndt al s h e t (ve e lgrote re ) re s te re nde de e l .

04-10-2009 .

De Am e rik aans e w e te ns ch aps journal is t K e l l y Be atty h e e ft de e e rs te Jonath an Ebe rh art Priz e van de Divis ion of Pl ane tary Scie nce s van de Am e rican As tronom ical Socie ty ge w onne n. De prijs , ge noe m d naar de ve rm aarde w e te ns ch aps journal is t Jonath an Ebe rh art (19 42-2003), w ordt voortaan jaarl ijk s uitge re ik t voor h e t be s te Enge l s tal ige artik e l op h e t ge bie d van pl ane e tonde rz oe k . Be atty k re e g de prijs voor z ijn artik e love r h e t onde rz oe k aan de pl ane e t M e rcurius door de Am e rik aans e ruim te s onde M e s s e nge r, dat in m e i 2008 ve rs ch e e n in h e t Am e rik aans e m aandbl ad Sk y & Te l e s cope . K e l l y Be atty is l ange tijd s e nior e ditor van Sk y & Te l e s cope ge w e e s t. H ij is ook co-aute ur van h e t boe k Th e Ne w Sol ar Sys te m , w aarvan inm idde l s de vie rde , ingrijpe nd h e rz ie ne druk is ve rs ch e ne n. 05-102009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Rubrie k

Patrick Jae cq ue s

D e fil m tip Brian Singe r, de re gis s e ur van de e e rs te (e n be s te ) X-M e n fil m s , h e e ft inte re s s e ge toond om te rug te k e re n naar de re e k s . Z ow e l'X-M e n: Th e l as t s tand' e n 'X-M e n origins : W ol ve rine ' h adde n nie t het ve rw ach te s ucce s ... Bl ijk baar z al Rol and Em m e rich , be k e nd van 'Inde pe nde nce day' en het binne nk ort te ve rs ch ijne n '2012' z al wel l ich t de 'Foundation' boe k e n van Is aac As im ov gaan ve rfil m e n. En ge z ie n de z e e r s l e ch te re actie s op de ve rfil m ing van 'I robot' z al h ij probe re n om e r ook e e n tril ogie van te m ak e n z odoe nde trouw te bl ijve n aan de k l e ine ve rh al e n binne n h e t ge h e e l . W e z ul l e n z ie n... Z ow at al l es k rijgt te ge nw oordig e e n 're boot' of 're m ak e ' dus w aarom ook nie t de 'M il e nnium ' re e k s . De ge ruch te n doe n al vas t de ronde ...

W e ge ns h e t grote s ucce s van, w at ons be tre ft toch re de l ijk e e nvoudige m aar toch goe d ge m aak te , 'Star Tre k ' k om t e r be s l is t e e n ve rvol g...

De nie uw e 'Re s ide nt e vil ' z al 'Afte rl ife ' gaan h e te n m e t opnie uw M il l a Jovovich in de h oofdrol . H et ve rh aalis e ch te r (opnie uw ) z o dun dat w e h e t h ie r nie t uit de doe k e n w il l e n doe n. H e t is al vas t w ach te n tot vol ge nde z om e r om de z e pre nt te z ie n... In de z e l fde pe riode k om t ook de nie uw e 'Supe rm an' uit ge naam d 'Th e m an of s te e l '. O ve r h e t s cript is nog nie ts be k e nd.

Goe d ook . W ant naar h e t s ch ijnt is dat te ge nw oordig z e l fs h e l e m aal nie t m e e r nodig... Er k om t e e n fil m van h e t be k e nde 'Bios h ock ' s pe l .

Ee rl ijk , w e w il l e n nie t s ark as tis ch z ijn m aar k e nt e r ie m and één fil m ge bas e e rd op e e n s pe ldat de ugd ?

Not... De fil m 'Dis trict 9 ' is h ie r pas uit e n in Am e rik a de nk t m e n e r al aan om e e n 's e q ue l ' te gaan m ak e n. W ij h e bbe n al vas t de 16 m inute n dure nde orgine l e fil m ge z ie n e n vrage n ons af h oe m e n de s pre e k w oorde l ijk e uie r nog k an bl ijve n uitm e l k e n... En nu w e toch be z ig z ijn. H e t is nu z e k e r...

'H igh l ande r', de cul t kl as s ie k e r uit 19 86, z alopnie uw ve rfil m d w orde n.

W e dde n dat z e dan nog e e ns vie r 's pin-off' fil m s én e e n s e rie z ul l en m ak e n... En m aar k l age n dat m e ns e n m e t e e n h oge r IQ dan e e n goudvis nie t l ange r naar de bios coop w il l e n gaan. Dam n...

Vol ge nde m aand m ak e n w e al vas t e e n cronol ogis ch e l ijs t op van SF fil m s die w e in de l oop van h e t nie uw e jaar m oge n gaan ve rw ach te n...

Binne nk ortop DVD /Bl uRay 03-11 /G.I. Joe .

03-11 /Star W ars - Cl one w ars .

17-11 /Star Tre k .

17-11 /Frank l yn.

29 -12 /Dis trict9 .

Trail e r v/d m aand W e m oe te n toe ge ve n dat de nie uw s te trail e r van '2012' e ch t w e l s pe ctacul air is m aar w e h oude n het l ie ve r bij 'Daybre ak e rs '. Ee n, inde rdaad, z ove e l s te vam pie re nfil m e ch te r z onde r h e t rom antis ch e ge k w ijl e n ge s l ijm z oal s in 'Tw il igh t'. 'Daybre ak e rs ' s pe e l t z ich af in 2019 , in e e n tijd w aarin al l e m e ns e n door e e n virus z ijn ve rande rd in e e n vam pie r. De e nk e l e m e ns e n die nog in l e ve n z ijn, w orde n door de vam pie rs ge bruik t al s bl oe dbank . W anne e r de ge vange ne n bijna ‘ l e e g ge tapt’ z ijn, m oe te n de vam pie rs op z oe k naar ande r voe ds e l . Dan k om t w e te ns ch appe r Edw ard Dal ton op de proppe n m e t e e n s ynth e tis ch e variant van bl oe d. Al s z ijn uitvinding aans l aat, w orde n z o nie t al l e e n de vam pie rs ge re d, m aar ook de m e ns e n. De fil m is ge s ch re ve n e n ge re gis s e e rd door M ich ae l e n Pe te r Spie rig, e e n tw e e l ing die e e rde r al Th e Big Picture e n Unde ad m aak te . In de h oofdrol l e n z ie n w e o.a. Eth an H aw k e , W il l e m Dafoe , Sam Ne il l , Cl audia K arvan e n Is abe l Lucas .

Dafoe s pe e l t de z e k e e r is nie t de sl e ch te rik , m aar e e n m e ns m e t goe de inbors t, te rw ijl Ne il l de intim ide re nde l e ide r van de vam pie rs s pe e l t.

De trail e r z ie t e r al vas t ve e l be l ove nd uit, al l e e n de m uz ie k van ‘ Running Up Th at H il l ’ (in e e n ve rs ie van Pl ace bo) m och t be s t w e l w at origine l e r. 'Daybre ak e rs ' k om tbe gin 2010 uit.

8 M e e r inform atie h ttp://bios coop.inje buurt.be 09

M aarte n K l e inh ans

Se rie

Stone h e nge , s te e ntijd e n s te rre nk unde W aar k om e n de s te ne n vandaan ?

De m ak k e l ijk s te m anie r om e r ach te r te k om e n w aar de Bl auw s te ne n e n Sars e ns te ne n vandaan k om e n, is door te k ijk e n naar de s te e ns oort.

Be ton gie te n of bak s te ne n bak k e n de e d m e n toe n nog nie t, dus e r s taat al l een natuurs te e n in Stone h e nge . Door de z e te ve rge l ijk e n m e t de s te e ns oorte n die je in h e t l and e r om h e e n vindt, k an e e n ge ol oog ach te rh al en w aar de s te ne n vandaan k om e n. Vaak vind je e e n s te e ns oort op m e e rde re pl aats e n, m aar dan k un je nauw k e urig k ijk e n naar de ve rs ch il l e n. O ok is h e t well ogis ch dat de s te ne n nie t van h e e l e rg ve r w e g k om e n, w ant vrach tw age ns w are n e r in die tijd nie t; al l e s m oe s t m e t m ank rach t ve rvoe rd w orde n.

De Sars e ns te ne n be s taan al l e m aal uit z ands te e n. Dat is e e n s te e ns oort die onts taat al s z andk orre l s aan e l k aar ge l ijm d w orde n m e t k al k of s il ica dat ne e rs l aat uit m ine raal rijk grondw ate r dat e r doorh e e n s troom t. H e t aardige aan de z ands te e n is dat h e t z and door de natuur al in l aagje s is afge z e t. H ie rdoor bre e k t de s te e n ge m ak k e l ijk e r l angs die l aagje s dan in e e n ande re rich ting e n h e bbe n ve e lSars e ns te ne n al van nature een l angw e rpige pl atte vorm . Van de 5 Sars e n Tril ith ons z ijn al l e 15 s te ne n e r nog. Van de cirk e l s taan e r nog z o’ n 17 Sars e ns te ne n ove re ind e n e r z ijn e r 8 ge val l e n. Van die 8 z ijn e r e e n paar ge brok e n. Totaal w are n e r ooit 30 Sars e ns te ne n in de cirk e l , dus daar m is s e n e r nu 5 van.

De Bl auw s te ne n z ijn bl auw ig al s ze nat z ijn, dus al s h e t ge re ge nd h e e ft. Er s taan nog 33 Bl auw s te ne n ove re ind in Stone h e nge , e n e r z itte n 10 ove rge bl e ve n s tom pje s Bl auw s te e n in de grond. Z e be s taan e ige nl ijk uit vie r ve rs ch il l e nde s te e ns oorte n: ge vl e k t dol e rie t (27 s te ne n), e gaal dol e rie t (3), rh yol ie t (5), z ands te e n (2) e n vul k anis ch e as s te e n (5). Van de l aats te z ijn al l e e n nog m aar s tom pje s ove rge bl e ve n, w at ge e n w onde r is w ant de z e s te e ns oort is ve e l z ach te r dan de re s t.

Foto: De tailvan de ingang van Stone h e nge in fas e 3. De paal gate n uit fas e 2 z ijn z w art, de s te e n m e t s ch uine s tre pe n naar l ink s om h oog is de Sl ach ts te e n e n de s te e n m e t de s tre pe n naar re ch ts om h oog de H ie l s te e n. Bron: Ruggl e s , in Cunl iffe & Re nfre w , 19 9 7.

10

Bijna alde z e s te ne n, be h al ve de z ands te e n, h e bbe n te m ak e n m e t vul k anis m e e n dat k om t ve e lvoor in be rge n. De m e e s te m e ns e n k e nne n w e lde s te e ns oorte n granie t e n bas al t. Granie t is e e n l ich tge k l e urd ge s te e nte m e t ve e l k ris tal l e n, die al l e m aalge m ak k e l ijk m e t h e t bl ote oog te z ie n z ijn, e n

(de e l2/8)

ook onge ve e r e ve n groot z ijn. Dat k om t om dat h e t vl oe ibare ge s te e nte die p in de aardk ors t h e e l l angz aam is ge s tol d. Granie t is ook re l atie f l ich t. Bas al t is z w aarde r e n donk e rde r, e n h e e ft ve e l m inde r s tructuur. Dat k om t om dat h e t h e e l s ne l ge s tol d is , w aardoor de k ris tal l e n z ich nie t k onde n vorm e n.

H e t z at nam e l ijk ondie pe r in de aardk ors t of k w am in aanrak ing m e t de k oude l uch t of h e t k oude w ate r.

Z o z ie je dat ge s te e nte n op m e e rde re m anie re n z ijn in te de l e n, nam e l ijk op s am e ns te l l ing (granitis ch of bas al tis ch ) e n op h un onts taans w ijz e , nam e l ijk afge z e t door w ind of w ate r (z ands te e n e n kl e i of l e is te e n bijvoorbe e l d), s ne l ge s tol d of l angz aam ge s tol d.

Dol e rie t onts taat uit vl oe ibaar ge s te e nte m e t e e n bas al tis ch e s am e ns te l l ing. H e t is uit de vul k aan ge s troom d e n door de aanrak ing m e t de k oude l uch t k oe l t h e t s ne l af. Daardoor onts taan e r ve e lk l e ine re , of ge e n, k ris tal l e n dan in granie t, al h oe w e l s om m ige be s tandde l e n van h e t vl oe ibare ge s te e nte juis t w e e r grote re k ris tal l e n vorm e n. H e t ge vl e k te dol e rie tin de Stone h e nge s te ne n h e e ft van die grote k ris tal l e n tus s e n de h e l e kl e intje s z itte n, e n h e t e gal e dol e rie t h e e ft al l e e n m aar h e l e kl e ine k ris tal l e n.

Daardoor l ijk t h e t ook e gaal van s am e ns te l l ing te z ijn. Rh yol ie t h e e ft m e e r de s am e ns te l l ing van granie t, m aar is ook s ne lge s tol d.

Foto: Bl ik op de Sars e ncirk e le n de H ie l s te e n (in h e t doork ijk je ). De l age re s te ne n z ijn Bl auw s te ne n. Bron: Engl is h H e ritage .

K ortnie uw s De Duits e e ne rgie gigant E.O N h e e ft in de Am e rik aans e s taat Te xas h e t groots te w indturbine park te r w e re l d in ge bruik ge nom e n, z o m e l dt h e t be drijf vandaag. In de 'Lone Star State ' s taan ve rs pre id ove r e e n oppe rvl ak te van 400 vie rk ante k il om e te r m aar l ie fs t 627 w indturbine s opge s te l d. De turbine s be vinde n z ich in Ros coe , e e n s tad e e n paar h onde rd k il om e te r te n w e s te n van Dal l as . De ins tal l atie s z ijn s am e n goe d voor e e n e ne rgie productie van 780 m e gaw att, w at 230.000 h uis h oude ns van e ne rgie m oe t k unne n voorz ie n. Voor E.O N is de VS de be l angrijk s te m ark t voor w at be tre ft h e rnie uw bare e ne rgie .

W e re l dw ijd produce e rt de Duits e m ul tinational 2.600 m e gaw att aan ve rm oge n, onge ve e r de h e l ft daarvan (1.500 m e gaw att) w ordt in de Ve re nigde State n opge w e k t. Bron: AFP / K A / 0110-2009 .

Al l e ins te l l inge n van de fe de ral e ove rh e id in de VS m oe te n binne n drie m aande n e e n pl an ops te l l e n voor de re ductie van de uits toot van broe ik as gas s e n tot 2020. Dit s taat in e e n be ve l dat pre s ide nt Barack O bam a h e e ft onde rte k e nd.

De Am e rik aans e pre s ide nt w il dat de ove rh e ids ins tantie s h e t goe de voorbe e l d ge ve n voor w at be tre ft nie uw e m il ie uvrie nde l ijk e en duurz am e te ch nol ogie ë n, z uinig ge bruik van e ne rgie e n w ate r e n h e t te rugdringe n van de h oe ve e l h e id afval . De die ns te n van de fe de ral e ove rh e id z ijn nu nog de groots te e ne rgie ve rbruik e r in de Am e rik aans e e conom ie . Bron: H LN / 06-10-2009 .

De Europe s e w e e rk aarte n van vandaag m oge n w e be s t h is toris ch noe m e n, w ant e r l ag al s h e t w are e e n tropis ch e s torm bove n Europa. De s torm vorm de z ich l angs de w e s tk us t e n be w e e gt vanaf Spanje naar h e t Ve re nigd K onink rijk . Vre z e n voor e e n ork aan in Europa h oe ve n w e e ch te r nie t te doe n. De z e s torm w ordt w e l dra ge abs orbe e rd in e e n l age druk ge bie d e n z alge e n ravage aanrich te n z oal s Atl antis ch e ork ane n dat aan de Am e rik aans e k us t re ge l m atig doe n.

De s torm k re e g de naam Grace e n tre e dt z o in de voe ts pore n van Vince , e e n ande re tropis ch e s torm die in 2005 al s e e rs te aan l and ging in Spanje . Grace z al nie t in de ge s ch ie de nis boe k e n ve rdw ijne n, w ant de s torm is op w e g naar k oe l e re w ate re n e n z al in k rach t afne m e n.

O rk ane n en tropis ch e s torm e n onts taan norm aal e nk e l bove n oce aanw ate r van m ins te ns 26 grade n.

Dat m aak t van Grace dus be s t e e n unie k fe nom e e n. Vince bl ijft de tropis ch e s torm die tot nu toe h e t ve rs t tot h e t oos te n w is t door te dringe n.

Grace k om t ne t nie t ve r ge noe g om dat re cord te bre k e n. De s torm tre k t naar h e t Ve re nigd K onink rijk e n z al opl os s e n in e e n ande r l age druk ge bie d.

Som m ige w e e rm ode l l en bl ijve n Grace op de voe t vol ge n, m aar z ow e l in Groot-Brittannië al s in Rus l and ve rw ach te n z e nie t dat h aar re s tante n w inde n m e t ork aank rach t z ul l e n ontw ik k e l e n. Ee n tropis ch e s torm is h e t l aats te trapje voor de s torm de naam 'ork aan' z ou k rijge n.

De w ind k an dan s ne l h e de n tot 118 k m /uur h al e n. K rach tige re s torm e n z ijn ork ane n die in ve rs ch il l e nde cate gorie ë n w orde n ve rde e l d. In cate gorie 5 z itte n de z w aars te ork ane n, die m e e r dan 250 k m /uur k unne n be re ik e n.

Bron: GB /05-10-2009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Vul k anis ch e as s te e n onts taat natuurl ijk uit de as van e e n vul k aanuitbars ting. Dit is ge e n as z oal s die onts taat bij ve rbranding van h out of z o, m aar is m e e r e e n ve rpoe de rd ge s te e nte . De as k an h e e lw ijd ve rs pre id w orde n e n pl ak t aan e l k aar doordat h e t nog ge de e l te l ijk ge s m ol te n is . De s te e n die dan onts taat is vrij l os van s tructuur en w ordt ook w e l tufs te e n ge noe m d. De s am e ns te l l ing van h e t vl oe ibare ge s te e nte onde r de aardk ors t is op ve rs ch il l e nde pl aats e n al l e s be h al ve ge l ijk e n je m oe t dus m aar afw ach te n op w e l ke pl aats op aarde je wel ke ge s te e nte s oort k unt vinde n. O ok in de vorm ing van vul k anis ch e ge s te e nte n e n afz e ttings ge s te e nte n is h e e l ve e l variatie . Daarom be s tude re n ge ol oge n e n aardrijk s k undige n e e rs t w e l k e s te e ns oorte n w aar voork om e n door h e e l ve e l door h e t l ands ch ap te re iz e n.

e e n norm aal ge ol ogis ch proce s .

Er z ijn m e e rde re pl aats e n m e t grote Sars e ns te ne n, z oal s de M arl borough h e uve l s (s pre e k uit: ‘ m àrl bruh ’ ), 40 k il om e te r van Stone h e nge vandaan. Dit w ordt dan ook al s de m e e s t w aars ch ijnl ijk e bron van de Sars e ns te ne n be s ch ouw d.

Voor de Bl auw s te ne n m oe s t m e n ve rde r w e g z oe k e n, om dat z e vul k anis ch z ijn e n dat nie t dich tbij voork om t.

O ok de z e pl aats is door Th om as ge vonde n. De ve rs ch il l e nde s oorte n Bl auw s te ne n k om e n op m e e rde re pl aats e n voor, m aar e r is m aar e e n pl aats in Enge l and w aar z e al l e m aalop m inde r dan 1000 m e te r van e l k aar voork om e n.

Dat is in de Pre s e l i (of Pre s ce l l i) h e uve l s in h e t z uide n van W al es (s pre e k uit: ‘ weel s ’ ). H e m e l s bre e d l igge n de Pre s e l ih e uve l s 220 k il om e te r van Stone h e nge vandaan.

Nu w e w e te n w e l k e s te e ns oorte n h e t z ijn, is h e t dus de vraag w aar z e vandaan k om e n. De Enge l se ge ol oog Th om as h e e ft uitge z och t w aar in Enge l and de s te e ns oorte n van nature voork om e n die ook bij de bouw van Stone h e nge z ijn ge bruik t. H e t bl ijk t dat de z ands te e n voor de Sars e ns te ne n e n de Al taars te e n h e e l ve e l in de nabije om ge ving van Stone h e nge voork om t. M aar de m e e s te Sars e ns te e n be s taat uit l os s e bl ok k e n aan h e t oppe rvl ak , die ve e lk l e ine r z ijn dan de grote s te ne n in Stone h e nge .

Dat k apot bre k e n van de z ands te e n k om t door de w e rk ing van pl ante nw orte l s e n h e t uitz e tte n van be vrie z e nd w ate r in s pl e te n, e n is

Foto: Vie r s tappe n in bouw fas e 3. In s tap 1 (l ink s bove n) z ijn Bl auw s te ne n opge s te l d ge w e e s t, m aar h e t is nie t duide l ijk h oe pre cie s . De Stands te ne n e n de H ie l s te e n w are n ook al opge rich t (2600 v.Ch r.). In s tap 2 z ijn de Sars e ns te ne n in e e n cirk e le n h oe fjz e r opge s te l d e n tw e e van de vie r Stands te ne n e n de H ie l s te e n op h e uve l tje s ge z e t. O ok is w aars ch ijnl ijk e e n toe gangs poort van s te e n ge m aak t, w aaronde r de al taars te e n. In s tap 3 (2100 v.Ch r.) z ijn e e n Bl auw s te e n cirk e l toe ge voe gd binne n de Sars e ncirk e l e n e e n Bl auw s te e novaal binne n h e t Sars e nh oe fjz e r. O ok is de l ange Laan voorz ie n van e e n h oute n pal l is ade . In s tap 4 is de Bl auw s te e novaalom ge bouw d naar e e n h oe fjz e r. (Bron: Law s on, in Cunl iffe & Re nfre w , 19 9 7)

11

M aarte n k l e inh ans

Se rie

Stone h e nge , s te e ntijd e n s te rre nk unde De Al taars te e n be s taat uit e e n ande r s oort z ands te e n dan de Sars e ns te ne n, e n ook de Al taars te e n l ijk t e rge ns uit W al e s te k om e n. O m dat de s te e n be s ch e rm d l igt onde r e e n grote om ge val l en Sars e ns te e n, is de z e nog nie t vol doe nde onde rz och t.

H e e fte e n gl e ts je r de s te ne n naar de vl ak te van Sal is bury ge s l e e pt?

In de vorige paragraaf bl e e k dat de Sars e ns te ne n w aars ch ijnl ijk 40 k il om e te r van Stone h e nge te vinde n w are n e n de Bl auw s te ne n op ruim 220 k il om e te r van Stone h e nge . Dat is nogal e e n afs tand voor z ul k e z w are s te ne n. Z e z ul l en w e l nie t vanz e l f naar Stone h e nge ge rol d z ijn, m aar h oe k w am e n z e e r w e l?

Er z ijn drie th e orie ë n. De e e rs te th e orie die vaak ge noe m d w ordt, is dat M ars m anne tje s de s te ne n z o h e bbe n ne e rge z e t. De z e th e orie ne m e n w e nie t s e rie us bij vol l e dig ge bre k aan be w ijs . De tw e e de is dat de s te ne n in de l aats te ijs tijd door gl e ts je rs naar h e t z uide n z ijn ve rvoe rd, w aar z e door de Stone h e nge bouw e rs al l e e n nog m aar op m aat ge h ak t h oe fde n te w orde n. De de rde th e orie is dat de s te ne n h e l e m aal vanuit h un bronge bie d naar Stone h e nge ve rvoe rd z ijn door de bouw e rs .

In de l aats te 2,4 m il joe n jaar h e e ft de aarde onge ve e r 23 ijs tijde n ge h ad m e t daartus s e n w arm e tijde n. De w arm e tijde n dure n z o’ n 20.000 jaar e n de k oude tijde n z o’ n 12

100.000 jaar. In de k oude tijd groe ide n de ijs k appe n op de z uidpool e n de noordpool h e e l s te rk . Z e k w am e n daarbij z e l fs tot in Ne de rl and e n Enge l and. De e ne k e e r k w am e n z e w at m inde r ve r e n de ande re k e e r w at ve rde r. Tijde ns de l aats te ijs tijd h e e ft e r in Ne de rl and bijvoorbe e l d ge e n ijs ge l e ge n; dat k w am toe n m aar tot in De ne m ark e n. H e t ijs s l ok te z ove e lw ate r op dat de z e e s pie ge l w e l m e e r dan 100 m e te r daal de .

Toe n w as e r ge e n z e e tus s e n Ne de rl and e n Enge l and, om dat die z ich h ad te rugge trok k e n te n z uide n van h e t Nauw van Cal ais .

De be w e ge nde ijs m as s a s l e e pte e norm e rots bl ok k e n uit h e t noorde n naar h e t z uide n. Z o k om e n w e in Ne de rl and aan al l e z w e rfs te ne n, ze l fs de grote s te ne n w aarvan de H une be dde n z ijn ge m aak t. Die s te ne n k om e n al l e m aal uit De ne m ark e n, Noorw e ge n en Z w e de n; h e t z ijn bijvoorbe e l d granie te n e n vuurs te ne n die al l een daar voork om e n. H e t k an dus ook goe d z ijn dat e e n ijs k ap ove r Enge l and de Bl auw s te ne n naar h e t z uide n h e e ftve rvoe rd.

M aar op de vl ak te van Sal is bury is h e l e m aal ge e n s poor ge vonde n van e e n ijs k ap. Nie t al l een l aat e e n ijs k ap z w e rfs te ne n ach te r, m aar ook k ras s e n in de rots e n, opge s tuw de rugge n van grond e n s te ne n die de ijs k ap voor z ich uitduw t (z o z ijn de Utre ch ts e H e uve l rug e n de Ve l uw e in Ne de rl and onts taan) e n nog ve e lm e e r. O ok die s pore n z ijn nie t ge vonde n bij

(de e l2/8)

Stone h e nge .

De z uide l ijk s te s pore n in Enge l and die door e e n ijs k ap z ijn ach te rge l ate n s tam m e n uit de tw e e na l aats te ijs tijd e n l igge n 100 tot 200 k il om e te r te n noorde n e n w e s te n van Stone h e nge . Bove ndie n k om t h e t ijs uit h e t noorde n e n dat is de ve rk e e rde rich ting, w ant dan z oude n de Bl auw s te ne n vanuit W al e s z o de z e e inge s ch ove n z ijn. Dus de ijs k appe n k unne n de s te ne n nie t naar Stone h e nge h e bbe n ve rvoe rd. W ordtve rvol gd..

Foto: De Sars e ncirk e l m e t dorpe l s (l ink s ach te r), de Bl auw s te ne n (e rvoor) e n de h oge Sars e ns te ne n uit h e t h oe fjz e r (re ch ts ).

Bron: Gove rtSch il l ing.

Foto: De h e rk om s t van de s te ne n van Stone h e nge . De s tre e pje s l ijn ove r w ate r e n doorge trok k e n l ijn ove r l and ge e ft aan tot w aar de gl e ts je rs in de tw e e na l aats te ijs tijd z ijn ge k om e n.

De cirk e l tje s ge ve n vindpl aats e n van Sars e ns te ne n e n de drie h oe k de vindpl aats van Bl auw s te ne n.

Bron: Gre e n, in Cunl iffe & Re nfre w , 19 9 7.

K ortnie uw s De m ini-pl ane toïde 2008 TC3, die op 7 ok tobe r 2008 bove n Noord-Soe dan de aards e dam pk ring binne ndrong, h ad de vorm van e e n 'tuim e l e nd roz ijne nbrood', al dus Ts je ch is ch e onde rz oe k e rs . H e t k l e ine h e m e l l ich aam vie lin brok s tuk k e n uite e n; e e n w oe s tijne xpe ditie onde r l e iding van de Ne de rl ands e m e te orie te nde s k undige Pe te r Je nnis k e ns w is t k ort na de ins l ag ca. 300 fragm e nte n te ve rz amel e n. De Al m ah ata Sitta-m e te orie te n (ge noe m d naar de dich ts tbijz ijnde ne de rz e tting) z ijn de e e rs te die afk om s tig z ijn van e e n k os m is ch proje ctie ldat alvóór de ins l ag in de ruim te is w aarge nom e n. Uit h e l de rh e ids variatie s van de m ini-pl ane toïde , vas tge l e gd door e e n ccd-vide ocam e ra op e e n Am e rik aans e te l e s coop, k onde n de Ts je ch is ch e onde rz oe k e rs de vorm e n de rotatie s ne l h e id van h e t kl e ine hemel l ich aam afl e ide n. Uit onde rz oe k aan de m e te orie tfragm e nte n bl ijk t dat de ruim te s te e n tijde ns de toch t door de dam pk ring ve rh it is ge w e e s t tot e e n te m pe ratuur van 1150 a 1300 grade n. O ok bl ijk t dat de pl ane toïde tal van grote e n k l e ine m ine raal k orre l s be vatte .

In de m e te orie tfragm e nte n z ijn bove ndie n organis ch e ve rbindinge n aange troffe n, z oal s pl oycycl is ch e k ool w ate rs toffe n e n am inoz ure n. De re s ul tate n van h e t onde rz oe k aan de Al m ah ata Sittam e te orie te n z ijn vandaag ge pre s e nte e rd tijde ns de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Pl ane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 05-102009 .

De kl e ine ijz ige Saturnus m aan Ence l adus is - na de aarde - h e t 'be s t be w oonbare ' h e m e l l ich aam in h e t z onne s te l sel . Dat be w e e rt biofys icus Abe lM e nde z van de Unive rs ite it van Pue rto Rico in Are cibo. M e nde z ontw ik k e l de e e n nie uw e te ch nie k om de 'be w oonbaarh e id' van h e m e l l ich am e n te k w antifice re n. Daarbij w orde n ve rs ch il l e nde factore n ge w oge n die be pal e nd z ijn voor de ove rl e vings k ans e n van e ve ntue l e m icro-organis m e n.

Op Ence l adus z oude n die vl ak onde r h e t oppe rvl ak k unne n voork om e n. De te ch nie k m aak t h e t ook m oge l ijk e e n 'cijfe r' te ge ve n voor de be w oonbaarh e id van pl ane te n bij ande re s te rre n, of voor die van de aarde in h e t ge ol ogis ch e ve rl e de n. Vol ge ns M e nde z w as h e t m e t de be w oonbaarh e id van de aarde aan h e t e ind van h e t K rijt-tijdpe rk bijvoorbe e l d be te r ge s te l d dan nu. H ij pre s e nte e rde z ijn concl us ie s op de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Pl ane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 05-10-2009 .

De Am e rik aans e pl ane e tonde rz oe k e r Ste ve Sq uyre s van de Corne l l unive rs ite it in Ith aca, Ne w York , is de w innaar van de Carl Sagan-m e dail l e voor 2009 . De z e onde rs ch e iding van de Am e rican As tronom ical Socie ty w ordt uitge re ik t aan as tronom e n die z ich bijz onde r ve rdie ns te l ijk h e bbe n ge m aak t voor de popul aris e ring van h un vak ge bie d. H ij is ge noe m d naar de Corne l l -as tronoom Carl Sagan (19 34-19 9 6), die onde r ande re be roe m d w e rd m e t z ijn tv-s e rie Cos m os . Sq uyre s is w e te ns ch appe l ijk proje ctl e ide r van de z e e r s ucce s vol l e M ars w age ntje s Spirit e n O pportunity die s inds januari 2004 rondrijde n op M ars . De m e dail l e w ordt de z e w e e k uitge re ik t tijde ns de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Pl ane tary Scie nce s (DPS). 05-10-2009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Re dactione e l

H e te ind e van d e w e re l d?

H e t inte rne t s taat volm e t al l e rh ande th e orië n dat de w e re l d op h e t e inde van 2012 dre igt te ve rgaan. Ook H ol l yw ood is op de k ar ge s pronge n. nog de z e m aand k om t de fil m '2012' uit, w aarin aardbe vinge n en m e te orie te nre ge ns je om de ore n s patte n. H e t W itte H uis k rijgt z e l fs e e n vl ie gde k s ch ip, m e e ge voe rd door e e n ts unam i, op z ijn dak . Al die doe m s ce nario's z ijn te rug te bre nge n naar de k al e nde r van de Maya's , die vol ge ns be l ie ve rs oph oudt op 21 de ce m be r 2012. Maar w at is daar nu pre cie s van aan?

Ee uw e n ge l e de n voors pe l de n de M aya's e e n grote ve rande ring op die datum . M aar w at juis t ? H e t e inde van e e n tijdpe rk ? O f z e l fs h e t e inde van e e n be s ch aving ?

Ee n w oordje uitl e g ove r de jaarte l l ing van de M aya's is op z ijn m ins t op z ijn pl aats . De M aya's h adde n m e e rde re s ys te m e n om de datum bij te h oude n, m aar de k al e nde r w aar w e h e t h ie r ove r h e bbe n w ordt 'de l ange te l l ing' ge noe m d. H e t is e ige nl ijk e e n s im pe l ide e : h e t te l t ge w oon de dage n s inds e e n vas t be ginpunt.

Dat is 3114 voor Ch ris tus , w aarna de k al e nde rte l l ing ve rvol ge ns w e rd aange duid in pe riode s van onge ve e r 39 4 jaar, ook w e l 'bak tuns ' ge noe m d. H e t ge tal'13' w as e e n be l angrijk e n h e il ig ge tal voor de M aya's , e n l aat de de rtie nde bak tun nu ne t afl ope n op ... 21 de ce m be r 2012. "H e t is e e n s pe cial e ve rjaardag van e e n cre atie ", z e gt David Stuart, s pe cial is t in M ayaans e ops ch rifte n aan de unive rs ite it van Te xas . "De M aya's h e bbe n nooit ge z e gd dat de Aarde ve rnie tigd z ou w orde n. Z e h e bbe n z e l fs nooit ge z e gd dat e r ie ts e rgs s taat te ge be ure n. Z e h e bbe n die ve rjaardags datum ge w oon aange k ondigd op h e tz oge naam de 'Monum e ntZ e s '.

Bol on Yok te is e e n s te ne n tabl e t, in de jare n z e s tig te rugge vonde n in e e n ruïne in h e t z uide n van M e xico bij h e t aanl e gge n van e e n autos trade . M onum e nt Z e s is unie k in die z in dat h e t e q uival e nt van h e t jaar 2012 in onz e jaarte l l ing e rop ve rm e l d w ordt.

De ins criptie be s ch rijft e e n ge be urte nis die in 2012 z al pl aats vinde n m e t Bol on Yok te , e e n m ys te rie uz e god van de M aya's die z ow e l m e t oorl og al s cre atie ge as s ocie e rd w ordt. H e l aas w as h e t tabl e t door de jare n h e e n e rg be s ch adigd ge raak t e n is nie t al l e s m e e r te l e z e n. Arch e ol oog

Guil l e rm o Be rnal van de Vrije Unive rs ite it van M e xico inte rpre te e rt de l aats te w oorde n op h e t tabl e t al s vol gt: "En h ij z aluit de h e m e l ne e rdal e n".

Angs taanjage nd, m is s ch ie n, m aar Be rnal voe gt e r w e lm e te e n aan toe dat e r op ande re M ayas ite s ins criptie s z ijn ge vonde n die jaartal l en be s ch rijve n die ve e lve rde r in de toe k om s t l igge n. Eén e rvan h e e ft h e tz e l fs ove r h e t jaar 4772. Be rnal h e e ft dan ook z ijn e ige n ve rk l aring voor de doe m s ce nario's . "De apocal yps is een W e s te rs , ch ris te l ijk conce pt dat nu op de M aya's w ordt ge proje cte e rd.

M is s ch ie n om dat al l e W e s te rs e m yth e s ove r h e t e inde van de w e re l d all ang w e e rl e gd z ijn?"

M aar e r is m e e r. H e t is al ge m e e n be k e nd dat de M aya's q ua as tronom ie h aars ch e rp w are n in h un be re k e ninge n e n voors pe l l inge n. Z o be re k e nde n z e dat op 21 de ce m be r 2012 de Aarde e n de z on op één l ijn k om t te s taan m e t h e t ce ntrum van onz e M e l k w e g, ie ts w at s l e ch ts één k e e r om de 25.800 jaar ge be urt. Te ch nis ch z ou je dan e e n s oort nul toe s tand k rijge n in de draaiinge n van de el e k trom agne tis ch e ve l de n van ons z onne s te l sel . "De te ctonis ch e pl ate n op Aarde be ginne n m as s aal te ve rs ch uive n, w aardoor de m agne tis ch e pol e n van pl aats ve rande re n e n e e n w e re l dw ijde ram p nie t te ove rz ie n is ", k l ink t h e t in al l e rl e i doe m s ce nario's . "O p al l e contine te n vinde n aardbe vinge n pl aats , gigantis ch e ts unam i's ove rs poe l e n k us ts te de n m e t m il joe ne n dode n al s ge vol g. H e t w ordt de ul tie m e pl ane taire catas trofe ".

Ge l uk k ig z ijn e r opnie uw w e te ns ch appe rs om al l es met een k orre l tje z out te ne m e n. "De pol en k unne n, in h e t be s te ge val , een graadje ve rs ch uive n in de l oop van m il joe ne n jare n. M aar nie ts z e gt dat dat be gint in 2012." Ph ilPl ait, e e n as tronoom die de w e bs ite 'Bad As tronom y' be h e e rt, is ook al l esbe h al ve ove rtuigd. "Ik h e b e e n vraag voor die be l ie ve rs : 'En dan?'

Ja, de Aarde e n de z on k om e n op één l ijn te s taan m e t h e t ce ntrum van de M e l k w e g. M aar nie ts z e gt dat dat e xact in 2012 z al ge be ure n. Z e probe re n ge w oon h e e le rg h un be s t om toch m aar e e n as tronom is ch e ge be urte nis te vinde n die z e aan 2012 k unne n l ink e n." Bron: SPS. 13

Artik e l

Lode Ste ve ns

D e as tronom ie in de oudh e id De as tronom ie is de ouds te e n e e n de r m e e s t om vatte nde w e te ns ch appe n. H aar ge s ch ie de nis gaat te rug tot in de duis te re voor de pe riode van de m e ns e l ijk e cul tuur, h aar te rre in is de ge h e l e w e re l druim te m e t z ijn s te rre n e n pl ane te n e n de w e tte n w aardoor h un pl aats in de ruim te , h un be w e ging, h un m ate rië l e aard e n h un ontw ik k e l ing in de l oop van de tijd tot uitdruk k ing w orde n ge brach t.

De 20e e e uw , die aanving m e t ve rras s e nd s ne l l e e n die pgaande vorde ringe n op bijna al l e ge bie de n van de natuurw e te ns ch ap e n te ch nie k , ve rs ch afte ook de as tronom e n de m idde l e n om h e t te rre in van h un k e nnis e norm uit de bre ide n. W ie de rh al ve w iltrach te n h e t ge bie d van de z e w e te ns ch ap in z ijn te ge nw oordige om vang in k ort be s te k w e e r te ge ve n, z ie t z ich voor de z w are taak ge s te l d, uit de ove rvl oe d van fe ite n e n m ate riaal h e t be l angrijk s te te k ie z e n, w aarbij afs tand m oe t w orde n ge daan van de ve rm e l ding van ve l e de tail s , om h e t ge e s te l ijk e s poor aan te ge ve n, dat de w e te ns ch appe l ijk e onde rz oe k e rs van af h e t be gin tot de vol tooiing, van h e t oppe rvl ak tot de die pte , van h e t vage n ve rm oe de n tot h e t z e k e r w e te n, l angs ve l e ve rgis s inge n h e e ftge l e id.

Foto: M e n ne e m t al ge m e e n aan dat de z e te k e ning afk om s tig is van e e n 16e e e uw s e Duits e h outs ne de te rw ijle r concre te be w ijz e n z ijn dat de z e in h e t boe k 'W e l tal l und m e ns ch h e it' van H ans K rae m e r in 19 07 voor h e t e e rs t ve rs ch e e n. De te k e ning toont e ch te r w e lde m idde l e e uw s e van de s te rre nh e m e l .

14

De h e m e l bol W ij w e te n te ge nw oordig, dat de die pte van de w e re l druim te ge vul d is m e t tal l oz e s te rre n e n s te rre ns te l sel s e n dat w ij de z e w e re l d, die z ich tot e e n onafz ie nbare ve rte n uits tre k t, gade s l aan vanaf e e n k l e in hemel l ich aam , dat w e nte l t om z ijn as e n te ge l ijk e rtijd e e n w ijde boog be s ch rijft om één van die s te rre n “ de z on” . De m e ns e n in de oudh e id k e nde n de z e s am e nh ang e ch te r nie t e n h ie l d z ijn ve rbl ijfpl aats , de aarde , voor ie ts dat ge h e e l vas ts tond e n nie t van pl aats ve rande rde . Daar h ij ge e n voors te l l ing h ad van de z e afs tand tot de s te rre n, s ch e ne n de z e hem l ich tpunte n toe , vas tge h e ch t aan een bol vorm ige s ch aal van onbe paal de afm e tinge n (door h e m de s fe e r of de h e m e l bolge naam d), in h e t m idde l punt w aarvan h ij z ich z e l fbe vond.

Daar h ij nie ts w is t van de w e nte l ing van de aarde om h aar as , k w am h e t h e m voor al s of de ge h e l e w e re l dbol dage l ijk s om e e n vas te w e re l dl as draaide , w aarvan de s nijpunte n m e t de bol , de h e m e l pol e n, bij de z e rotatie onbe w e e gl ijk bl e ve n. Door de h e m e l e q uator, die groots te cirk e lop de h e m e l bol , die van de be ide pol e n van de h e m e l e ve n ve r is ve rw ijde rd, ve rde e l de h ij de s fe e r in e e n noorde l ijk - e n e e n z uide l ijk h al frond. Daar h ij te n s l otte ook de be w e ging van de aarde om de z on nie t be k e nd w as , k w am h e t voor, dat de z on z ich voor de vas te s te rre n van de rote re nde h e m e l bol l angs be w oog, w aarbij z ij in de tijd

van e e n jaar de vol l e dige cirk e l doorl ie p. Langs de z e cirk e l , de e cl iptica of z onne baan, be w e e gt de z on z ich e l k jaar van h e t W e s te n naar h e t oos te n, door e e n m e t 12 s te rre nbe e l de n ve rs ie re nde z one aan de h e m e l , die m e n de die re nrie m (z odiacus ) noe m de , om dat z e ve n van de z e s te rre nbe e l de n naar die re n w are n ge noe m d. H e t vl ak van de e cl iptica s taat s ch e e f op dat van de hemel e q uator, onde r e e n h oe k van 23,5°. Tw e e m aalpe r jaar pas s e e rt de z on op z ijn jaarl ijk s e baan l angs de die re nrie m de h e m e l e q uator: bij h e t be gin van de l e nte van h e t z uide n naar h e t noorde n, bij h e t be gin van de h e rfs t van h e t noorde n w e e r naar h e tz uide n.

De z e tw e e punte n w aarin de e cl iptica e n de hemel e q uator el k aar s nijde n, w e rde n fundam e nte l e punte n, die naas t de h e m e l pol e n in de as tronom ie vanaf h e t e e rs te be gin e e n grote rolh e bbe n ge s pe e l d; z ij h e te n l e nte punt e n h e rfs tpunt.

De tijd De s ch ijnbare rotatie van de s fe e r e n de s ch ijnbare be w e ging van de z on l angs de e cl iptica die nde n alin de oudh e id voor h e t vas tl e gge n van h e t be grip tijd e n voor de inde l ing van de tijd. De l oop van de z on l angs de die re nrie m be paal t de duur van e e n grote tijds e e nh e id: h e t jaar, is de tijds panne n die tus s e n tw e e ope e nvol ge nde doorgange n van de z on door h e t l e nte punt ve rs trijk t; de z e pe riode om vat de w is s e l ing van de jaarge tijde n. De rotatie van de hemel bol om h aar as l e ve rt e e n k orte re tijds e e nh e id op: de dag.

M aar h ie r s tuite n w e onm idde l l ijk op e e n m oe il ijk h e id: voor h e t m e ns e l ijk l e ve n e n de ge h e l e aards e natuur is de op- e n onde rgang van de z on, de rh al ve de afw is s e l ing van de l ich te dag e n de donk e re nach t, van be s l is s e nde be te k e nis . De rotatie van de hemel bole ch te r, die z ich k e nm e rk t door h e t op- e n onde rgaan van de s te rre n, ge s ch ie dt wel is w aar vol k om e n re ge l m atig e n ge l ijk m atig en l e ve rt daardoor e e n ide al e tijds m aat, de s te rre dag, m aar de z e k om t ge e ns z ins ove re e n m e t de duur van de ritm is ch e afw is s e l ing van l ich t e n donk e r, die te r onde rs te uning van de s te rre dag w e de z onne dag z ul l e n noe m e n.

K ortnie uw s H e t Indias e ruim te vaartbure au ISRO h e e ft bij de Rus s is ch e z us te rorganis atie Ros cos m os aange k l opt om be m ande ruim te s ch e pe n te k ope n voor ruim te toe ris m e , z o h e e ft h e t h oofd van de afde l ing be m ande ruim te vaart van Ros cos m os , Al ekseï K ras nov, be k e ndge m aak t. "H e t be drijf Space Adve nture s (dat voor M os k ou ruim te toe ris m e organis e e rt) e n h e t Indias e ruim te vaartbure au k l opte n aan om Rus s is ch e be m ande ruim te s ch e pe n te k ope n", z e i K ras nov. H ij voe gde e r aan toe dat e l k ruim te s ch ip tw e e toe ris te n in de ruim te k an bre nge n e n dat e e n Rus s is ch e be roe ps k os m onaut h e t tuig be s tuurt.

Bron: Be l ga /LB /02-10-2009 .

Afge l ope n dins dag m aak te de Am e rik aans e ruim te s onde M e s s e nge r z ijn l aats te s ch e e rvl uch t l angs M e rcurius . De opnam e n die bij de z e ge l e ge nh e id z ijn ge m aak t ge ve n nie uw e inform atie ove r de pl ane e t. Z e tone n onde r m e e r e e n de e l van h e t pl ane e toppe rvl ak dat nog nie t e e rde r in k aart is ge brach t, w aaronde r e e n 260 k il om e te r groot ins l agbe k k e n.

H el e m aal vl ekkel oos ve rl ie p de s ch e e rvl uch t ove rige ns nie t, w ant toe n M e s s e nge r de s ch aduw van M e rcurius doork ruis te , w e rd h e t contact m e t de aarde ve rbrok e n. De ve rbinding k on na nie t alte l ange tijd w orde n h e rs te l d.

M e s s e nge r z al ove r ande rh al f jaar w e e r e e n ontm oe ting m e t M e rcurius h e bbe n e n w ordt dan in e e n baan om de pl ane e tge brach t. 02-10-2009 .

De fe ns ie onde rz oe k t of Googl e Earth , h e t inte rne tprogram m a w aarbij je via s ate l l ie tfoto's de h e l e aardbolvan h e e l dich tbij k an be k ijk e n, e e n ge vaar vorm t voor de ve il igh e id. Dat s ch rijft De Z ondag. Googl e Earth , dat door ie de re e n s im pe l via h e t inte rne t k an ge cons ul te e rd w orde n, bre ngt al s m aar s ch e rpe re be e l de n van de w e re l d re ch ts tre e k s in je h uis k am e r. En daar is nie t ie de re e n z o ge l uk k ig m e e . Door Am e rik aans e autorite ite n onde rvraagde te rroris te n gave n al toe Googl e Earth te raadpl e ge n in h un voorbe re iding van aans l age n. O ok inbre k e rs ove r de h e l e w e re l d z oude n e r ge bruik van m ak e n om rond te ne uz e n rond h uiz e n w aar z e h un s l ag w il l en sl aan. En dan z ijn e r nog de m il itaire die ns te n die h e t nie t z o l e uk vinde n dat ie de re e n z om aar m il itaire bas e s k an be k ijk e n, al dus De Z ondag.

In Ne de rl and e n Am e rik a w e rde n op vraag van de ove rh e id al de rge l ijk e pl aats e n onz ich tbaar ge m aak t op Googl e Earth . In Be l gië k an je voorl opig w e lnog ove ralin ons l and ronds pe ure n.

Op voors te l van De fe ns ie is intus s e n w e l al e e n w e rk groe p opge rich t om "e e n s tructure l e e n gl obal e opl os s ing uit te w e rk e n voor h e t probl e e m dat be paal d be e l dm ate riaal al s Googl e Earth k an s te l l e n voor de ve il igh e id", s taat e r in de k rant. De fe ns ie m e l dt dat de re s ul tate n e rvan in de nabije toe k om s t z ul l e n w orde n voorge l e gd. Bron: Be l ga /SPS /04-10-2009 .

NASA's M ars w age ntje O pportunity h e e ft voor de tw e e de k e e r in k orte tijd e e n m e te orie t ge vonde n. In jul i vond h ij de e e rs te , die de bijnaam 'Bl ock Is l and' k re e g. De z e m e te orie t is z e s weken l ang door O pportunity onde rz och t. En nog ge e n drie w e k e n l ate r, onge ve e r 700 m e te r ve rde rop, vond h ij dus de vol ge nde : 'Sh e l te r Is l and'. De m e te orie t is e e n pok dal ige s tuk ge s te e nte van onge ve e r 47 ce ntim e te r l ang.

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Daar de z on z ich nam e l ijk tus s e n de s te rre n be w e e gt e n w e lin de rich ting te ge nge s te l d aan die van de rotatie van de h e m e l bol , is de ge m idde l de tijds duur tus s e n tw e e z ons opgange n ie ts l ange r dan die tus s e n tw e e s te rre nopgange n. H e t is ge m ak k e l ijk te be grijpe n, dat de z on jaarl ijk s pre cie s e e n om l oop op de vas te s te rre n ve rl ie s t; te rw ijlde z on in de l oop van h e t jaar ruim 365 m aal op e n onde rgaat, doe n de s te rre n dat ruim 366 m aal . De s te rre dag is dus ie ts m inde r dan 4 m inute n k orte r dan de z onne dag.

Voor de as tronom e n is de s te rre dag, door z ijn s te e ds cons tante l e ngte de ide al e tijds m aat. De z onne dag die voor h e t burge rl ijk l e ve n toonaange ve nd is , h e e ft de z e m ooie e ige ns ch ap nie t: h ij is nie t s te e ds e ve n l ang, in de e e rs te pl aats om dat de be w e ging van de z on l angs de die re nrie m onge l ijk m atig is (z e is in de z om e r ie ts l ange r dan in de w inte r), m aar ook om dat h aar be w e ging door de h e l l ing van de e cl iptica nie t paral l e l m e t de hemel e q uator pl aats vindt, z oal s de dage l ijk s e be w e ging van de vas te s te rre n.

s ch ijf (vol l e m aan) aan de nach te l ijk e h e m e l . K orte tijd na de s am e ns tand m e t de z on ve rs ch ijnt de m aan al s e e n s m al l e s ik k e laan de w e s te l ijk e avondh e m e l .

Ne ge ne ntw intig e n e e n h al ve dag duurt de cycl us van de m aange s tal te n e n h e e ft bij de oude vol k e re n ge l e id tot h e t be grip “ m aand” .Tot op h e de n vinde n w ij bij de k al e nde r van de jode n e n m oh am m e dane n de e ch te m aand van afw is s e l e nd 29 e n 30 dage n, die be gint m e t h e t ve rs ch ijne n van de nie uw e m aan aan de avondh e m e l . De nk m aar e e ns aan de Ram adan.

Jul ius Cae s ar (100 - 44 voor onz e tijds re k e ning) h e e ft de jaark al e nde r tot de th ans nog ge bruik e l ijk e l e ngte van de m aande n inge voe rd.

H ij h e e ft daarbij 12 m aande n pre cie s ove r e e n jaar ve rde e l d en de band tus s e n h e t be gin van de m aand e n de m aanbe w e ging ge h e e ll os ge l ate n.

De ve rduis te ringe n

Daar h e t baanvak van de m aan e e n h oe k van onge ve e r 5° m e t de De z e be ide factore n dw inge n ons e cl iptica m aak t, z alde m aan in h e t e r te ge nw oordig toe e e n ge m idal ge m e e n te n Noorde n of te n de l de z onne dag van ge l ijk bl ijve nde Z uide n van de e cl iptica s taan. duur al s burge rl ijk e tijds e e nh e id te M aar z e z al de z e tw e e m aal ge bruik e n; de w are z onne dag is ge dure nde h aar m aande l ijk s e toch t daarbij ve rge l e k e n of ie ts l ange r of l angs de die re nrie m ove rs ch rijde n. ie ts k orte r. Dit h e e ft tot ge vol g, dat De punte n w aarop de z e e e n z onne w ijz e r, die al tijd de w are ove rs ch rijding pl aats h e e ft h e te n z onne tijd aange e ft, ve rge l e k e n m e t de k nope n van de baan van de de ge m idde l de z onne tijd m axim aal m aan e n die bij de doorgang van e e n k w artie r voor of ach te r k an de m aan door de z e k nope n e n ook l ope n. In de oudh e id e n z e l fs tot in de z on z ich op de z e l fde pl aats van de l ate m idde l e e uw e n, h ad m e n e r de e cl iptica be vindt, dan pl aats de ge e n be h oe fte aan m e t de z e m aan z ich voor de (ve e lve rde re ) ve rs ch il l e n re k e ning te h oude n. Dit z on e n be de k t die : e r onts taat e e n w e rd pas noodz ak e l ijk na de z ons ve rduis te ring. Staat e ch te r de uitvinding van de ge l ijk m atig z on op dit tijd s tipt diam e traal l ope nde rade r e n s l inge ruurw e rk e n, te ge nove r de m aan, dus in de die e e n navigatie ins trum e ntw are n. ande re k noop van de m aanbaan, dan be vindt de m aan z ich in de De be w e ging van de m aan s ch aduw van de aarde e n s pre k e n w e van e e n m aans ve rduis te ring.

Voor ve l e vol k e re n van de O udh e id, die al s nom ade n l e e fde n, h ad de H e t van te vore n be re k e ne n van de be w e ging van de m aan in h aar l ich t ve rduis te ringe n w as in de oudh e id w is s e l ing e e n grote be te k e nis . O ok e e n van de be l angrijk s te tak e n van de m aan be w e e gt z ich door de de as tronom ie , e n de as tronom e n s te rre nbe e l de n van de die re nrie m , uit die tijd h e bbe n e r ve e lm oe ite nie t l angs de e cl iptica, m aar l angs e n s ch e rpz innigh e id aanbe s te e d e e n z e e r ge com pl ice e rde baan, die om de w e tm atigh e id in de vol gorde h aar tot circa 5° noorde l ijk of e n te rugk e e r van de ve rduis z uide l ijk van de e cl iptica k an te ringe n te ontde k k e n. bre nge n. Z ij doorl oopt de die re nrie m in onge ve e r 27,3 dage n. Dit Al s de baan van de m aan e e n w ilz e gge n, onge ve e r de rtie n m aal vas te cirk e l aan de h e m e l w as , z o s ne lal s de z on e n in de z e l fde z oal s de e cl iptica, e n al dus de rich ting. El k e ne ge ne ntw intig e n k nope n van de m aanbaan s te e ds e e n h al ve dag h aal t z e de z on in e n op de z e l fde pl aats e n van de is onz ich tbaar in de z onne s tral en z onne baan z oude n l igge n, z oude n ve rborge n(nie uw e m aan). Daarve rduis te ringe n s l e ch ts k unne n tus s e n be re ik t z ij e e n pl aats optre de n op tw e e be paal de diam e traal te ge nove r de z on e n tijds tippe n van h e t jaar, die e e n s traal t dan al s e e n ge h e e lve rl ich te h al fjaar uite l k aar l igge n.

15

16

K ortnie uw s Afge l ope n nach t (6e ) is de w arm s te ok tobe rnach t ooit ge w e e s t. In Uk k e l w e rd vanoch te nd e e n m inim um te m pe ratuur opge te k e nd van 17,4 grade n.

Dat m e l dt w e e rm an Eddy De M e y. H e t vorige re cord date e rt uit 19 21 m e t 17,1 grade n e n ve rvol ge ns in 19 85 m e t 17,0 grade n. O ok e l de rs in h e t l and w as h e t uitz onde rl ijk w arm .

Kl e ine Broge lre gis tre e rde 16,9 grade n e n op de l uch th ave n De urne Antw e rpe n e n bij Ge nt w e rd h e t bijna 18 grade n. O orz aak voor de e xtre e m h oge te m pe ratuur is e e n l age druk ge bie d op de oce aan w aar de re s tante n van de tropis ch e s torm "Grace " in opge nom e n z ijn. Aan de voorz ijde e rvan w e rd m e t e e n k rach tige Z Z W -h oogte s trom ing w arm e l uch t afk om s tig van h e t Ibe ris ch s ch ie re il and aange voe rd. Bron: Be l ga / ADV/07-10-2009 .

In ve rge l ijk ing m e t 2008 is de ins tal l atie van z onne pane l e n in Vl aande re n al bijna ve rdrie voudigd. Eind s e pte m be r w are n e r 35.444 pane l e n op de dak e n ge ïns tal l e e rd, in 2008 w are n dat e r 12.703. Dat bl ijk t uit cijfe rs van de VREG, de Vl aam s e Re gul e rings ins tantie voor de El e k tricite its - e n Gas m ark t. Dat s ch rijft De M orge n z ate rdag. O ndank s de toe nam e z al Vl aande re n h e t s tre e fcijfe r van 6 proce nt groe ne s troom te ge n 2012 nie t h al e n, z e l fs nie t al s h e t aantal z onne pane l e n z ou ve rvijfvoudige n. De e ne rgie die z e opw e k k e n, is te m arginaal ve rge l e k e n m e t die uit ande re h e rnie uw bare bronne n. W inde ne rgie , biom as s a e n biogas l e ve re n gigantis ch ve e lm e e r e ne rgie op. Bron: Be l ga /TW /10-10-2009 .

De Brus s e l s e re ge ring s ch rapt vanaf 2010 de pre m ie voor de ins tal l atie van z onne pane l e n. Dat m e l dt de k rant Le Soir. Ee rde r be s l oot ook de W aal se re ge ring alom de pre m ie te s ch rappe n.

"De z e be s l is s ing w e rd ove rige ns ge nom e n in s am e ns praak m e t m inis te r Je an-M arc Nol l e t", z e gt de Brus s e l se m inis te r van M il ie u Eve l yne H uyte broe ck (Ecol o).

Tot januari k unne n de Brus s e l aars intus s e n nog s te e ds e e n dos s ie r indie ne n e n ge nie te n van de h uidige voorw aarde n.

In Vl aande re n be s l is te de Vl aam s e re ge ring be gin dit jaar om de s te un voor groe ne s troom via z onne pane l en s te l sel m atig af te bouw e n. Bron: Be l ga / LPB /16-10-2009 .

H e t aantalAm e rik ane n dat ge l ooft dat e r s ol ide aanw ijz inge n be s taan voor de opw arm ing van de aarde is h e t voorbije jaar dras tis ch ge daal d. O ok s te e ds m inde r Am e rik ane n be s ch ouw e n de opw arm ing van de aarde al s e e n e rns tig probl e e m . Dat bl ijk t uit e e n pe il ing van h e t ge re pute e rde Pe w Re s e arch Ce nte r, dat tus s e n 30 s e pte m be r e n 4 ok tobe r ve rs pre id ove r de Ve re nigde State n 1.500 vol w as s e n te l e fonis ch onde rvroe g. Circa 57 proce nt van de onde rvraagde n is van m e ning dat e r s ol ide aanw ijz inge n be s taan dat de ge m idde l de te m pe ratuur op aarde de afge l ope n de ce nnia is ge s te ge n. In aprilvorig jaar w as dat nog 71 proce nt e n in 2007 nog 77 proce nt. O p dit m om e nt be s ch ouw t 35 proce nt van de Am e rik ane n de opw arm ing van de aarde al s e e n ze e r e rns tig probl e e m . In april vorig jaar w as dag nog 44 proce nt e n in 2007 nog 45 proce nt, m e l dt Pe w . O ok h e t aantalAm e rik ane n dat van m e ning is dat de k l im aatve rande ring h e t ge vol g is van m e ns e l ijk e activite ite n is ge daal d. In 2008 w as dat 47 proce nt, nu is h e tnog 36 proce nt.

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

In w e rk e l ijk h e id ve rande re n de k nope n e ch te r van pl aats : z e l ope n ach te rw aarts (dit w ilz e gge n in e e n van de z on be w e ging te ge nge s te l de rich ting) in 18,6 jaar e e nm aal de e cl iptica rond. De ve rduis te ring tijds tippe n l ope n de rh al ve in de z e l fde pe riode ach te rw aarts door de jaarge tijde n.

O ok de oude as tronom e n w is te n re e ds , dat de z onen m aans ve rduis te ringe n z ich in e e n cycl us van 6585,3 dage n (dit w il z e gge n ie ts m e e r dan 18 jaar) h e rh al e n in de z e l fde vol gorde . Dit tijdpe rk noe m t men de Saros pe riode ,de m aan be vindt z ich dan nie t al l e e n w e e r in de z e l fde k noop van h aar baan, m aar ook in de z e l fde be l ich tings fas e . Al s dus op e e n be paal d oge nbl ik e e n ve rduis te ring h e e ft pl aats ge vonde n, dan k an m e n m e t grote z e k e rh e id voors pe l l e n, dat na afl oop van de Saros cycl us de voorw aarde n voor h e t optre de n van e e n s oortge l ijk e ve rduis te ring w e e r aanw e z ig z ijn.

ve rw ijde rd h e m e l l ich aam tot de aarde te m e te n, k an m e n de vol ge nde , ook bij l andm e ting toe ge pas te drie h oe k s m e e tk undige m e th ode ge bruik e n: vanuit de e indpunte n van e e n bas is l ijn AB, w aarvan de l e ngte be k e nd is , ve rs ch ijnt h e t h e m e l l ich aam C punt in ve rs ch il l e nde rich tinge n, op tw e e ve rs ch il l e nde punte n van de bol .

Daar de z e rich tinge n ge m e te n k unne n w orde n, k an m e n daar uit m e t de h ul p van e e n be k e nde l e ngte AB al l e el e m e nte n van de drie h oe k ABC be re k e ne n e n dus de onbe k e nde afs tande n AC of BC. Voor de m aan k an m e n de z e m e th ode onge ve e r al s vol gt ge bruik e n. Ste l , dat voor de pl aats A de m aan aan de h oriz on s taat, voor pl aats B in h e t z e nith . dan is h e t ve rs ch il P tus s e nbe ide rich tinge n AC e n BC ge l ijk aan de h oe k van de m aan e n de aards traalAM ge z ie n z ou w orde n.

In de re ch th oe k ige drie h oe k AM C is uit de ons be k e nde l e ngte van de aards traale n de ge m e te n h oe k Aarde e n m aan P. (de h oriz ontal e paral l ax van de m aan) de afs tand e n C punt van Dat de aarde bol vorm ig is , w as de de m aan tot h e t m idde l punt van de oude Grie k e n re e ds vroe g be k e nd. aarde ge m ak k e l ijk te be re k e ne n.

Aris tote l e s (384-122 voor onz e tijd De w aarne m ing e n voorw aarde n s re k e ning) s prak e n nie t al l e e n ove r voor de be re k e ning van de de bol vorm van de aarde , m aar h oriz ontal e m aandparal l ax w are n voe rde e r ook be w ijz e n voor aan, voor de as tronom e n van de onde r ande re h e t fe it, dat bij oudh e id ge m ak k e l ijk te be re ik e n: m aans ve rduis te ringe n de aardIn Noord-Afrik a (Al e xandrië in s ch aduw al tijd e e n cirk e l vorm ige Egypte w as e e n cul tuurce ntrum be gre nz ing h e e ft, h e tge e n s l e ch ts van de Grie k s e w e re l d) k om t h e t m oge l ijk is al s m e n uitgaat van de h e rh aal de l ijk voor, dat de m aan op bol vorm van de aarde . O nge ve e r h aar dage l ijk s e baan h e t z e nith 100 jaar l ate r s l aagde n de nade rt. Indie n m e n dus de Al e xandrijns e ge l e e rde Eratos pl aats e n van de m aan aan de th e ne s (276- 19 4 voor onz e hemel bol (door m e ting van de tijds re k e ning) e r in de om tre k van afs tand tot h e l de re vas te s te rre n de aarde uit as tronom is ch e e n in de nabijh e id van de m aan)bij w aarne m inge n af te l e ide n: h ij nam op e n onde rgang e n bij h e t z e nith w aar, dat de z on op h aar h oogs te be paal t, dan ve rk rijgt m e n de s tand ‘ s m iddags in Al e xandrië al tijd paral l el l e n tus s e n ve rs ch uiving P. z e ve n-e n-e e n-h al ve een graad Daar de z e bij de m aan z e e r groot l age r s taat dan in h e t 5000 s tadië n is , bijna 1°, k on m e n ook in de z uide l ijk e r ge l e ge n Se ye ne (h e t oudh e id m e t de toe n ge bruik te h uidige As s oe an). O m dat z e ve n-e nprim itie ve ins trum e nte n, dit z e e r e e n-h al ve graad bijna pre cie s h e t nauw k e urig be re k e ne n.

De 50e de e lis van de com pl e te cirk e l w aarde , door de as tronom e n van (360°), trok h ij h ie r uit de concl us ie , de oudh e id opge ge ve n voor de dat de om tre k van de aarde ook 50 ge m idde l de afs tand van de m aan m aalz o groot w as dan de afs tand (59 m aal de aards traal ) ve rs ch il t van 5000 s tadië n dus 250.000 sl e ch ts w e inig van de m ode rne s tadië n m oe s t be drage n. Al s w ij de w aarde n (60,2 m aal de Grie k s e l e ngte m aat de s tadie of aards traal ).O ok h e e ft m e n in de s tadion op 185 m e te r aanh oude n oudh e id h e rh aal de l ijk ge trach t de (w at bij be nade ring w e l juis t z al afs tand van de z on tot de aarde te z ijn) dan k om t m e n op e e n be re k e ne n, m aar m e t ge ring aardom tre k van 14.250 k m . De z e s ucce s , daar de z onparal l ax ve e l w aarde n l igt onge ve e r 15 % h oge r te k l e in is om ge m e te n te w orde n dan de w e rk e l ijk e ve e rtigduiz e nd met de de s tijds ge bruik te , k il om e te r. onvol m aak te ins trum e nte n.

Ptol e m ae us (onge ve e r 140 na h e t De Grie k e n k e nde n dus de grote be gin van onz e tijds re k e ning) van de aarde al tam e l ijk ve rm e l dt z ijn ‘ Al m age s t’ , dat de nauw k e urig. O ok van de afs tand tot z on ne ge ntie n m aalz o ve r van de de m aan h adde n z e re e ds e e n aarde ve rw ijde rd is al s de m aan tam e l ijk juis te voors te l l ing. O m de de z e s ch atting is onge ve e r afs tand van e e n nie t al te ve r tw intigm aalte l aag.

17

De pl ane te n Buite n de z on e n de m aan k e nde m e n in de oudh e id nog vijf s te rach tige h e m e l l ich am e n, die e ve ne e ns van pl aats ve rande rde n te n opz ich te n van de vas te s te rre n: de pl ane te n M e rcurius , Ve nus , M ars , Jupite r e n Saturnus . O ok z ij be w e ge n in z ich l angs de die re nrie m e n bl ijve n s te e ds dich t bij de e cl iptica. Z e be w e ge n z ich in h e t al ge m e e n in de z e l fde rich ting al s de z on e n m aan, dus van h e t W e s te n naar h e t O os te n, m aar op tijds tippe n m e t re ge l m atige tus s e npoz e n s taan z e s til , be w e ge n z ich dan e e n tijdl ang in te ge nge s te l de rich ting om pas daarna h un be w e gings rich ting te h e rne m e n.

Daar z ij bove ndie n nu e e ns te n noorde n e n dan w e e r te n z uide n van de e cl iptica s taan k rijge n h un bane n de vorm van l us s e n. De as tronom e n van de oudh e id h e bbe n z ich ve e l m oe ite ge troos t om de z e m e rk w aardige be w e ging ge vorm d door e e n m e ch anis m e te ve rk l are n. O m s tre e k s h e t jaar 150 h e e ft Cl audius Ptol e m ae us van Al e xandrië in e e n groot w e rk (dat e e uw e n l ate r door de Arabie re n onde r de tite l‘ Al m age s t' e e rs t in h e t Arabis ch w e rd ve rtaal d e n in de z e vorm voor h e t nage s l ach t be w aard bl e e f) de ge h e l e as tronom is ch e k e nnis van z ijn tijd s am e nge vat. Dit boe k , dat bijna 1500 jaar l ang h e t s tandaardw e rk voor s te rre nk unde w as , be vat ook e e n uitge bre ide th e orie van de pl ane te nbe w e ging e n tabe l l e n voor h e t voor l ange tijde n vooruit be re k e ne n van de pl aats e n die de z on, de m aan e n de pl ane te n in de toe k om s t z ul l en inne m e n. De antie k e as tronom ie be rus top tw e e gronds te l l inge n: 1. De aarde s taat vas t in h e t m idde l punt de r om de h e m e lal s draaie nde bolde r vas te s te rre n.

2. De be w e ging van de dw aal s te rre n (de z on, m aan, pl ane te n) is e e n e e nparige cirk e l be w e ging of l aat z ich uitde rge l ijk e be w e ging s am e ns te l l e n.

Voor de be w e ging van de z on is de z on be w e ging daardoor nu e e ns s ne l l e r, dan w e e r l angz am e r.

De pl ane e t be w e ging s te l de Ptol e m ae us z ich s ch e m atis ch al s vol gt voor: e e n de nk be e l dig punt M be w e e gt z ich l angs een e xce ntris ch e cirk e l , de de fe re nt, om de aarde A. de pl ane e t P be w e e gt z ich e e n paar w e g l angs e e n kl e ine re cirk e l(de e picyk e l ),om M . door h e t m idde l punt van de e picyk e l M l oopt daarbij op de de fe re nt nie t m e t cons tante s ne l h e id rond, m aar w ordt vanuit e e n punt V, dat, te n opz ich te van h e t m idde l punt van de de fe re nt, h e t s pie ge l be e l d van de aarde is ,door e e n ge l ijk m atige draaie nde voe rs traal VM l angs de de fe re nt rondge l e id. Door de s am e nw e rk ing van de be ide e e nparige pe riodie k e be w e ginge n van de voe rs traalom V e n van de pl ane e t op de e picyk e l w e l onts taat de w aarge nom e n l us be w e ging van de pl ane e t. Voor de m aan e n bij de (bijz onde re m oe il ijk e ) pl ane e t M e rcurius vond m e n s pe cial e m e ch anis m e uit.(Dit is e e n l e tte rl ijk e ve rtal ing uit de ‘ Al m age s t’ ).

De pre ce s s ie Re e ds H ipparch us van Nice a (19 0 125 voor onz e tijds re k e ning) h ad w aarge nom e n, dat h e t l e nte punt, h e t s nijpunt van de h e m e l e q uator e n de e cl iptica, dat de z on bij h e t be gin van de l e nte van h e t z uide n naar h e t noorde n doorl oopt, nie t vas ts taat tus s e n de s te rre n, e n z ich l angz aam l angs de e cl iptica te rug be w e e gt, dat w ilz e gge n in aan de z on be w e ging te ge nge s te l de rich ting. door de ve rge l ijk ing van z ijn e ige n w aarne m inge n m e t die uit vroe ge re e e uw e n, k w am h ij tot de concl us ie , dat de z e pre ce s s ie van de dag - e n nach te ve ninge n een graad pe r 100 jaar be draagt,z odat h e t l e nte punt in 36.000 jaar e e nm aal de ge h e l e die re nrie m door l oopt. Al s de z on

tu k s !

Laats te s

H e t officië l e Starnigh ts 2009 t-s h irt is tijde l ijk nog bij de As tro Eve nt Group vz w te ve rk rijge n e n dit voor s l e ch ts 10 e uro (of 15 e uro incl . ve rpak k ings - e n ve rz e ndings k os te n). M e e r info: info@ as tro-e ve nt-group.be .

18

in de h e m e l e q uator s taat z ijn dag e n nach t e ve n l ang. H e t l e nte - e n h e rfs tpunt van de e cl iptica noe m t men daarom ook w e l de e q uinoxe n, dit w ilz e gge n de dagnach te ve ninge n. Ptol e m ae us nam de z e w aarde n van de pre ce s s ie van H ipparch us ove r , z onde r te trach te n de z e door e ige n w aarne m inge n te control e re n. W ij w e te n th ans dat de w aarde van H ipparch us ie ts te l aag is . De pre ce s s ie be draagt nie t 36.000 jaar m aar onge ve e r 50 boogm inute n pe r jaar, w at ove re e nk om t m e t e e n pe riode van nie t h e l e m aal26.000 jaar. O nge ve e r e e ns in de 2160 jaar gaat h e t l e nte punt dus uit één van de 12 s te rre nbe e l de n van de die re nrie m in e e n ande r ove r.

Te n tijde n van H ipparch us l ag h e t l e nte punt nog in de Ram (Arie s ) w at nu nog door navigators “ th e firs tpoint of Arie s w ordt ge noe m d” Se de rtdie n h e e ft h e t l e nte punt h e t s te rre nbe e l d van de vis s e n doorl ope n e n in e e n nie t ve rw ijde rde tijd z al h e t ove rgaan naar de W ate rm an. De pre ce s s ie van h e t l e nte punt h e e ft tot ge vol g, dat de hemel e q uator (e n de daardoor m e de ook de hemel pol e n) voortdure nd l angz aam van pl aats ve rande rt tus s e n de s te rre n. De Noordpool van de h e m e l die te ge nw oordig h e e l dich t bij de Pool s te r (de h e l de rs te s te r van h e t s te rre nbe e l d de k l e ine be e r) l igt, be s ch rijft in 26000 jaar e e n cirk e l vorm ige baan om de tus s e n de s te rre n nage noe g vas tl igge nde pool van de e cl iptica in h e t s te rre nbe e l d de Draak ,ove r onge ve e r 12.000 jaar z alh ij bij de ze e r h e l de re s te r W e ga in de Lie r z ijn aange k om e n, die dan de rol van de Pool s te r z alove rne m e n om de z e e l ie de n of as tronaute n van de ve rre toe k om s t al s rich tpunt aan de h e m e lte die ne n. Bron: P. Stuk e r, ‘ De r H im m e lin bil d’ , A. Panne k oe k , ‘ De w onde rbouw de r w e re l d 19 16.(O rigine l e w e rk ). Bron: Lode Ste ve ns .

K ortnie uw s Arch e ol oge n h e bbe n in Enge l and e e n m ini-Stone h e nge ontde k t. De pre h is toris ch e pl aats l igt m aar tw e e k il om e te r van het be k e nde m e gal itis ch e m onum e nt. Expe rts van de unive rs ite it van Sh e ffie l d s pre k e n ove r "Bl ue h e nge ", om dat de pl e k uit dol e rie ts te ne n m e t bl auw e kl e ur be s tond. Van de k ring z ijn e ch te r e nk e l de gate n ove rge bl e ve n, w aarin de 27 s te ne n ooit s tonde n. De w e te ns ch appe rs h e bbe n de pl e k in de z om e r ontde k t. Bl ue h e nge z ou 5.000 jaar ge l e de n ge bouw d z ijn, onge ve e r op h e tz e l fde oge nbl ik al s Stone h e nge .

Ne t al s e nk e l e in Stone h e nge k om e n de 27 s te ne n uit Pre s e l i H il l s in W al es.

Profe s s or M ik e Park e r Pe ars on van de unive rs ite it van Sh e ffie l d gaat e rvan uit dat de pl e k s am e nh ing m e t ritue l en van l e ve n e n dood. M e e r de tail s ove r Bl ue h e nge w orde n in principe in fe bruari vol ge nd jaar vrijge ge ve n.

Stone h e nge s taat op de W e re l de rfgoe dl ijs t van de UNESCO e n w ordt jaar na jaar door onte l bare toe ris te n be z och t, onde r m e e r door h e t m ys tie k e k arak te r van de pl aats .

Bron: Be l ga /SPS /04-10-2009 .

H e t gaat om e xtre e m s ubtie l e kl e urvariatie s , m aar de vijf binne ns te ijs m ane n van de pl ane e t Saturnus ve rtone n rode vl e k k e n e n ande re kl e urpatrone n die ve roorz aak t w orde n door de ins l age n van s tofde e l tje s in h e t m ane ns te l s e l van de ge ringde pl ane e t. De s ubtie l e kl e urpatrone n z ijn in k aart ge brach t door Paul Sch e nk van h e t Lunar and Pl ane tary Ins titute in Ariz ona. Sch e nk m aak te ge bruik van infrarood- e n ul traviol e topnam e n van de m ane n M im as , Ence l adus , Te th ys , Dione e n Rh e a, ge m aak t door de Am e rik aans e ruim te s onde Cas s ini.

O p M im as e n Te th ys z ijn ook e q uatorial e bande n ontde k t die w aars ch ijnl ijk h e t ge vol g z ijn van de ins l age n van el e k tris ch ge l ade n de e l tje s in h e t Saturnus s te l sel . Op Rh e a te ns l otte z ijn bl auw ige vl e k je s ge vonde n die ve rm oe de l ijk onts taan z ijn door de ins l ag van de e l tje s uit de ze e r ijl e s tofring rond de z e Saturnus m aan. Sch e nk pre s e nte e rde z ijn re s ul tate n vandaag op de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Pl ane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 05-10-2009 .

Nadat as tronom e n ale e uw e n h e bbe n ge gl uurd naar de pl ane e t Saturnus , h e bbe n w e te ns ch appe rs e e n nie uw e ring rond h e t h e m e l l ich aam ge vonde n, z o bl ijk t uit e e n artik e ldat vandaag in h e t w e te ns ch appe l ijk e vak bl ad Nature is ve rs ch e ne n. De nie uw ge vonde n ring is vanw e ge z ijn e xtre e m l age te m pe ratuur (m in 19 3 grade n Ce l s ius ) e n ve rre afs tand van de z on nauw e l ijk s z ich tbaar e n om vat de wel be k e nde m aan Ph oe be . Dat m e l dt h e t NASA Je t Propul s ion Laboratory in Cal ifornië dat de Spitz e r Ruim te te l escoop uitbaat, w aarm e e de ontde k k ing in h e t infrarode l ich t is ge daan. Sam e n m e t Ph oe be draaie n de ijs - e n s tofde e l tje s in e e n ande re rich ting dan de m e e s te ande re ringe n e n m ane n rond de re uz e npl ane e t. De ring be gint op onge ve e r z e s m il joe n k il om e te r van Saturnus e n s tre k t z ich nog e e ns tw aal f m il joe n k il om e te r uit. De diam e te r be draagt z ow at tw intig k e e r die van de pl ane e t. "Dit is e e n s upe rgrote ring", z e i Anne Ve rbis ce r, as tronoom aan de Unive rs ite it van Virginia in Ch arl otte s vil l e . Bron: DPA / DEA /07-10-2009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Rubrie k

Re dactione e l

H e tAEG nie uw s O ok vol ge nd jaar z ul l e n w e de Starnigh ts s tar-party organis e re n e n dit van vrijdag 13 t/m z ondag 15 augus tus 2009 . M e e r de tail s vol ge n l ate r in ditm agaz ine ...

Naar al l e w aars ch ijnl ijk h e id organis e re n w e vol ge nd jaar opnie uw e e n uits tap m e t ons bus je naar de ATT m e s s e in Es s e n. De z e k e e r val t de z e s te rre nk undige h oogdag op 29 m e i 2010. W ie inte re s s e h e e ft om m e e te gaan l aatditbe s tw e te n.

De k ans be s taat dat w e in de l e nte e e n vie r-daags w aarne m ings k am p z ul l e n organis e re n in de Arde nne n.

W e z ijn aan h e t k ijk e n om e ve ntue e l , in de nabije toe k om s t, e e n z oge naam d be s ch e rm com ite op te rich te n voor onz e w e rk ing. W e z oe k e n e ch te r nog de juridis ch e proce dure s op. H e t k om t e rop ne e r dat één of m e e rde re be k e nde pe rs one n dan garant s taan (e n prom otie m ak e n) voor je w e rk ing e n doe l s te l inge n. W e z ul l e n z ie n...

Dank z ij onz e s am e nw e rk ing m e t Eure k a e n Vorm ing Pl us z ul l e n w e , in ons l ok aal , e e n drie daags e voordrach te nre e k s k unne n voors te l l en rond de k l im aats ve rande ringe n. De z e re e k s is voorz ie n voor e ind fe bruari e n be gin m aartvan vol ge nd jaar.

De voorbe re idinge n voor de bouw van e e n nie uw e e n vooral uitge bre ide w e bs ite is be gonne n. Ee n l ay-out is ontw orpe n e n Die te r is

druk in de w e e r om de Typo3 s oftw are (e n onde rde l e n) te ins tal l e re n op de s e rve r. Ge e n ge m ak k e l ijk e k l us z o bl ijk t. W e h ope n be gin vol ge nd jaar al e e n e e rs te paar pagina's onl ine te h e bbe n.

Binne nk ort ontvange n al l e h uidige (e n oud)l e de n e e n brie f m e t daarin een ove rs ch rijvings form ul ie r om opnie uw l id te k unne n w orde n. W e h ope n al vas t dat w e opnie uw op jul l ie e nth ous ias m e m oge n re k e ne n in h e t vol ge nde , onge tw ijfe l d ze e r boe ie nde , jaar...

M idde n de ce m be r is e r de l aats te be s tuurs ve rgade ring van dit jaar.

W ie punte n, voors te l l e n, k l ach te n, ide e ë n of opm e rk inge n h e e ft m ag de z e s te e ds doors ture n aan h e t be s tuur. W e h oude n e r s te e ds re k e ning m e e !

De jaarl ijk s e SF fil m dage n, die w e s te e ds in de k e rs tvak antie h ie l de n, w orde n ve rvange n door e e n ande r conce pt. Nie t dat w e pl ots ge e n fans m e e r z ijn van SF fil m s m aar vooraldoordat de h ard w e rk e nde l e de n h e t bl ijk baar nie t m e e r aan k unne n om e e n gans e nach t door te tre k k e n. Daarom z ul l en we vanaf h e de n e l k e m aand, op de l aats te vrijdagavond, na de ve rgade ring een SF fil m proje cte re n.

8 M ailons uw z oe k e rtje !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Starnigh ts 2010 Er is be s l ote n om de vol ge nde e ditie van Starnigh ts te organis e re n op vrijdag 13 t/m z ondag 15 augus tus 2010. M e e r de tail s vol ge n...

Uw s te un aan de s te rre nk unde !

Ge boe id door s te rre nk unde ?Dan m oe t u be s l is t l id w orde n van de As tro Eve nt Group vz w uit O os te nde . O ok alk an u m is s ch ie n nie t s te e ds aanw e z ig z ijn op onz e activite ite n, toch m aak t uw l idm aats ch ap e e n w e re l d van ve rs ch il . W ant dank z ij uw s te un k unne n w e onz e dive rs e gratis die ns te n, z oal s oa dit e -z ine , bl ijve n ve rw e z e nl ijk e n e n z e l fs uitbre ide n. K ortom , s tort vandaag nog 15 e uro op onz e re k e ning e n u k rijgt van ons m e te e n ook h e t l idm aats ch ap bij vol k s s te rre nw ach t As troLAB Iris e r GRATIS bove nop (te r w aarde van 30 e uro) ! Storte n k an op re k e ning nr.: 380-019 5842-70 m e t ve rm e l ding van 'Lidge l d 2009 ' + je vol l e dige naam e n e -m ailadre s . Z e k e r doe n !

19

Artik e l

Fil ip Corne il l e

O pe nde ur Te ch nis ch e Unive rs ite itM ünch e n O p z ate rdag 24 O k tobe r h ie l d de Te ch nis ch e Unive rs ite it van M ünch e n (TUM ) e e n ope nde ur dag in al l e ins te l l inge n op h un Re s e arch cam pus van Garch ing be i M ünch e n. Ee n unie k e ge l e ge nh e id voor h e t grote publ ie k om ach te r de s ch e rm e n te k ijk e n van Europa’ s m e e s t vooruits tre ve nde w e te ns ch appe l ijk e ins te l l inge n.

Vooral ESO (Europe an South e rn O bs e rvatory) en de dive rs e afde l inge n van h e t M ax Pl anck ins tituut trok k e n e norm ve e l vol k.

ESO , de Europe s e O rganis atie voor As tronom is ch O nde rz oe k op h e t Z uide l ijk H al frond, is de be l angrijk s te inte rgouve rne m e nte l e s te rre nk unde organis atie in Europa, e n be s ch ik t ove r de m e e s t productie ve s te rre nw ach te n te r w e re l d. De z e be vinde n z ich in Ch il i op drie l ocatie s : La Sil l a, Ce rro Paranale n Ce rro Tol ol o. Bove ndie n w e rk t ESO aan e e n groot radio obs e rvatorium , ge naam d ALM A (Atacam e Large M il l im e te r Array) die vanaf 2012 ope ratione e lz alz ijn.

H e t h oofdk w artie r van ESO be vindt z ich in M ünch e n e n tijde ns de ope n de ur dag k re e g h e t publ ie k e e n k ijk je ach te r de s ch e rm e n. Naas t de audio-vis ue l e voors te l l inge n, w e rde n e r dive rs e s ch aal m ode l l en ge toond, w aaronde r e e n m ode lvan de E-ELT, de toe k om s tige Europe an Extre m e l y Large Te l e s cope m e t e e n diam e te r van 42 m e te r. In de nam iddag w as e r e e n l ive w e bcas t m e t de Ce rro Paranals ite w aar as tronom e n vrage n be antw oorde n ge s te l d door h e t publ ie k in Duits l and. H e t ge h e e lge m ode re e rd door Dr Jo Lis k e , be k e nd van de ESO cas ts op YouTube .

20

Foto: H e t Sok olruim te pak ge drage n door de z oon van de aute ur. Onde raan e e n 1/4 s ch aal m ode lvan de H e rs h e lSpace Te l e s cope .

O p de s ch itte re nde cam pus van h e t M ax Pl anck Ins tituut fur Extrate rre s tris ch e Ph ys ik w as e e n tijde l ijk pl ane te npad aange l e gd e n s tonde n s ch aal m ode l l e n van de Ariane V l ance e rrak e t e n de H e rs ch e l te l e s coop.

In de ge bouw e n k on e l k e tak van h un as tronom is ch onde rz oe k w orde n be z och t e n gave n profe s s ore n voordrach te n inz ak e cos m ol ogie e n s te rre nk unde . Dive rs e “ fl ow n in s pace ” ruim te vaart ins trum e nte n w e rde n te ntoon ge s te l d al s ook s ch aal m ode l l e n van h e t SO FIA vl ie gtuig e n de Rus s is ch e Proton rak e tte n, dik w ijl s ge bruik t voor h e t l ance re n van w e te ns ch appe l ijk e s ate l l ie te n.

Bove ndie n k on ie de re e n e e n e ch t Rus s is ch Sok ol ruim te pak aantre k k e n e n uitprobe re n, m e t l ange w ach trije n tot ge vol g.

De l e e rs toe l e n van de Unive rs ite it voor M ach ine w e te ns ch appe n ope nde n h un rij- e n vl ie gs im ul atore n voor h e t grote publ ie k .

Stude nte n gave n trots uitl e g ove r ze l fge bouw de race w age ns , z w e e fvl ie gtuige n e n robotte n. Luch t- e n ruim te vaart w are n ve rte ge nw oordigd m e t e e n Al ph a Je t s traal jage r e n grote s ch aal m ode l l e n van Airbus vl ie gtuige n e n w e te ns ch appe l ijk e s ate l l ie te n. Ge l uk k ig z at h e t w e e r m e e e n w e k ijk e n re e ds uit naar de e ditie van 2011.

8 M e e r inform atie h ttp://portal .m ytum .de

K ortnie uw s Enk e l e w e k e n ge l e de n toonde h e t w e te ns ch appe l ijk e te am van de vroe ge re Europe s e m aans onde SM ART-1 e e n arch ie ffoto van de m aank rate r Cabe us -A. De z e k rate r w as tot voor k ort aange w e z e n al s de ins l agpl ek van de Am e rik aans e m aans onde LCRO SS, m aar inm idde l s h e e ft de z e een ande r doe l w it ge k re ge n: de k rate r Cabe us (z onde r A). O ok de bode m van Cabe us be vindt z ich , al s ge vol g van de l igging nabij de z uidpool van de m aan, pe rm ane nt in de s ch aduw . En ook Cabe us is e nk e l e jare n ge l e de n ge fotografe e rd door de AM IE-cam e ra aan boord van SM ART-1. H ie rdoor k an nu ook e e n foto van de nie uw e ins l agpl e k w orde n ge toond. De ins l ag van LCRO SS, die op 9 ok tobe r pl aats vindt, z alw orde n be nut om de ijs k oude k rate rbode m te onde rz oe k e n op de aanw e z igh e id van be vrore n w ate r. Fe ite l ijk is s prak e van e e n dubbe l e ins l ag, w ant LCRO SS l aat e e rs t nog de bove ns te trap van z ijn Ce ntaur draagrak e t op de m aan ne e rpl offe n. De pl uim van m ate rie die daarbij w ordt opge w orpe n, z al onde rz och t w orde n m e t ins trum e nte n op aarde e n in de ruim te . 07-10-2009 .

Iran is van pl an binne n de tw e e jaar een l e ve nd w e z e n de ruim te in te s ture n, z o h e e ft h e t Rus s is ch e pe rs bure au Ria Novos ti op ge z ag van h e t Iraans e pe rs bure au FARS ge m e l d.

"W e z ul l e n e e n biocaps ul e in de ruim te l ance re n m e t e e n l e ve nd w e z e n", z o w ordt M os h e n Bah ram i, h oofd van h e t Iraans e ruim te vaartbure au, ge cite e rd. O m wel k "l e ve nd w e z e n" h e t gaat, ve rduide l ijk te h ij nie t. Voorh e e n h ad Te h e ran l ate n w e te n dat h e t in h e t k ade r van z ijn pl an om te ge n 2021 e e n be m ande ruim te vl uch t te l ance re n, ape n in de ruim te w ilbre nge n. In m aart 2010 w il Iran z ijn vol ge nde s uborbital e K avos h gar draagrak e t l ance re n, al dus het Iraans e ruim te vaartbure au.

Te h e ran s tuurde in fe bruari e n nove m be r 2008 alz o'n rak e t de ruim te in. In fe bruari l ance e rde h e t naar e ige n z e gge n m e t e e n Safir-draagrak e t e e n ze l fge bouw de s ate l l ie t. Iran h am e rt e rop dat z ijn ruim te vaartprogram m a al l e e n vre de l ie ve nd is . M aar in h e t W e s te n be s taat vre e s dat h e t e e n de k m ante lis voor h e t ontw ik k e l e n van bal l is tis ch e rak e tte n. Bron: Be l ga / DEA /08-10-2009 .

De Europe s e ExoM ars -m is s ie , die op de pl ane e t M ars m oe t gaan z oe k e n naar s pore n van l e ve n, e ve ntue e l in de vorm van m icrofos s ie l e n, is opnie uw m e t tw e e jaar uitge s te l d. Dat mel dt de BBC. O ors pronk e l ijk z ou de ge avance e rde M ars w age n in 2011 w orde n ge l ance e rd, m aar jare n ge l e de n bl e e k aldat dat nie t h aal baar is . In tw e e fas e n w e rd h e t proje ct uitge s te l d tot 2016, m aar nu is e r dus opnie uw uits te l , tot 2018. ExoM ars z al w orde n uitge voe rd in s am e nw e rk ing m e t de Am e rik aans e NASA. W e lw ordt nu in 2016 m oge l ijk e e n k l e ine l ande r naar M ars ge s tuurd, al s voorbe re iding op h e t ExoM ars -proje ct. De ESAl ids tate n h e bbe n tot nu toe 850 m il joe n e uro toe ge z e gd voor ExoM ars . O m dat h e t proje ct voor dat be drag nie t ge re al is e e rd k an w orde n, is s am e nw e rk ing m e t NASA noodz ak e l ijk . Voor de l ance ring w ordt m oge l ijk e e n be roe p ge daan op Rus l and. 14-102009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Rubrie k

Re dactione e l

Te k oop Te k oop al s één s e t: Vixe n Ne w Atl ux m e t Sk ys e ns or 2000 PC control l e r (nie uw e ). Incl us ie f origine e lDural um in s tatie f (w as optie ), op m aat ge m aak te Al u k offe r voor opbe rging Atl ux, 12V voe ding (Vixe n) e n PC k abe l . Re de n ve rk oop: W e ge ns re ce nte aank oop van e e n ve e lz w aarde re EM 400 die ook nog ne t al s re is m onte ring k an die ne n. Conditie : H e e lgoe de s taat.

Dit is e e n e xce l l e nte , re de l ijk com pacte m onte ring die m ak k e l ijk ve rge l e k e n k an w orde n m e t ande re h igh -e nd m onte ringe n z oal s die van As tro-Ph ys ics e n Tak ah as h i in de z e ge w ich ts k l as s e .

Z e e r re ce nte l ijk w e rd de Sk ys e ns or goto control l er ve rvange n door e e n com pl eet nie uw e .

Spe cificatie s : 180 tooth w orm ge ars R.A. / De c Axis , s e rvo.

22-23k g l oad capacity, w ith 8k g / 4k g counte rw e igh ts . 5 arc s e cond TO TAL pe riodic e rror, onl y + /-3 arc s e conds w ith PEC for e xtre m e l y accurate track ing. Re tractabl e counte rw e igh ts h aft(inte rnal ).

Ligh tw e igh t and l ow vibration Dural um in al l oy tripod for e as y fie l d s e tup. Engine e re d to pe rform at te m pe rature s w ay be l ow fre e z ing.

Sk ySe ns or 2000PC m e t Rom 2.10, th e w e l l cre dite d go-to com pute r s ys te m us e d on th e popul ar Vixe n Gre at Pol aris GP/GP-DX m ounts .

Com patibl e w ith Softw are Bis q ue ’ s Th e Sk y 6 and Starry Nigh t Pro 5.0 s oftw are . Total e nie uw prijs van de z e s e t w as incl us ie f Atl ux (5000 e uro), Dural um in s tatie f (800 e uro), opbe rgk offe r (400 e uro) e tc...: onge ve e r + /- 6000 e uro. Prijs ove re e n te k om e n. M e e r info: be h ae ge l @ pandora.be of te l .: 0474/26.9 3.57.

8 M ailons uw z oe k e rtje !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Be rtCarre in

H e m e ls lee s plezie r !

De s te rre n.ne t, onl angs voor h e t vijfjarig be s taan vol l e dig ve rnie uw d m e t e e n fris oge nde e n ove rz ich te l ijk e l ay-out, bie dt u e e n bre de w aaie r aan inform atie ove r al l es w at m e t s te rre nk unde e n ruim te vaart te m ak e n h e e ft. Nie t al l een vindt u h ie r al l e s ove r h e t h e e l al te rug, ove r s te rre ns te l sel s , pul s ars , z w arte gate n, donk e re m ate rie m aar ook ove r al l e s w at m e t ons e ige n z onne s te l s e lte m ak e n h e e ft.

De s te rre n.ne t bl ink t ove rige ns ook uit in h e t bre nge n van up-to-date inform atie e n nie uw s . Ee n e cl ips ,

nie uw s m .b.t. h e t Inte rnationaal Ruim te s tation ISS, ontde k k inge n h e e t van de naal d, al l e s vindt u de z e l fde dag nog te rug op onz e s ite , voorz ie n van fraaie foto's . O ok l ance ringe n k an u e r l ive vol ge n.

M aar dat is nog nie t al l es.

De s te rre n.ne t is vol l e dig inte ractie f, w aardoor re gis tre re n ook de m oe ite l oont. Z o k an u vol l e dig de e l ne m e n aan h e t forum , dis cus s ië re n ove r h e t nie uw s e n e e n k ijk je ne m e n in de m e diath e e k .

H ie r vindt u bijvoorbe e l d inform atie ove r al l e M e s s ie r-obje cte n, m e t bijbe h ore nde foto's . O ok is h e t m oge l ijk om h ie r s te rre nk aarte n op te vrage n of te k ijk e n w e l ke pl ane te n de z e m aand z ich tbaar z ijn. Prach tige foto's k an u be k ijk e n in de fotogal e rij, w aar u z e l f ook uw as trofoto's k an pl aats e n. K ortom , e e n k ijk je k om e n w age n l oont z e k e r de m oe ite !

8 M e e r inform atie w w w .de s te rre n.ne t 21

Rubrie k

K urtCh ris tiae ns

D ie p in... nove m be r De Androm e dane ve l De z e pe riode van h e t jaar be n ik graag be z ig m e t h e t obs e rve re n van obje cte n m e t h e t bl ote oog. Ik be gin e l ke hel de re avond m e t M e s s ie r 31 of de Androm e dane ve l , h e t obje ct dat w e de z e m aand in onz e rubrie k ie ts m e e r in de tail z ul l e n be s pre k e n. H e t ve rw onde rt m e s te e ds opnie uw dat h e t w az ige vl e k je vl ak bove n n Androm e dae 2 m il joe n l ich tjaar van ons e ige n mel k w e gs te l s e l ve rw ijde rd s taat.

De z e m aand k ruipt dit w ol k je , M 31 (NGC224) bijna tot in h e t z e nit. H e t l oont dus de m oe ite om de z e m aand M 31 uitge bre id onde r de l oe p te ne m e n.

Zel fs na e nk e l e s e conde n donk e radaptie w ordt M e s s ie r 31 z ich tbaar al s e e n z w ak vl e k je e n ik k on M e s s ie r 31 ve rs ch il l e nde m al en vanuit ce ntrum Ge nt z ie n. M aar e r z ijn nog m e e r l e uk e obje cte n m e t h e t bl ote oog te obs e rve re n. Ie ts m oe il ijk e r is NGC 752 nabij g Androm e dae (Z e k e r be k ijk e n w ant dit is e e n s ch itte re nde dubbe l s te r!), e e n re de l ijk grote e n l os s e ope n s te rre nh oop. Probe e r z e k e r ook e e ns de Dubbe l e Ste rre nh oop op te z oe k e n tus s e n Pe rs e us e n Cas s iope ia: nie t e ch t m oe il ijk z e l fs bij e e n ge z onde (?) dos is l ich tpol l utie . O p z oe k naar uitdaginge n? W anne e r h e t ge obs e rve e rde gre ns m agnitude bove n 6.0 s tijgt dan z ijn e r aan de h e rfs th e m e l z e k e r nog e e n paar uitdaginge n. M e s s ie r 33 m oe t z e k e r tot die cate gorie be h ore n w ant m ij l uk te h e t z o’ n 5tal k e re n om dit mel k w e gs te l s e lte z ie n z onde r e nig h ul pm idde l . M 34 is ook m e t h e t bl ote oog te z ie n al s e e n z éér z w ak ne ve l tje tijde ns de h e l de rs te de r nach te n.

Ge z ie n de m ak k e l ijk h e id w aarm e e M e s s ie r 31 op e e n donk e re nach t z ich tbaar is , m oe t dit obje ct re e ds door onz e ve rre vooroude rs ge k e nd ge w e e s t z ijn. H e t is e ch te r pas in 9 64 n.Ch r dat e r van de h and van de Pe rz is ch e ge l e e rde Al -Sufi e e n e e rs te be s ch rijving be k e nd is . H e t obje ct w e rd in 1612 te l e s copis ch h e rontde k t door Sim on M arius . O p 3 augus tus 1764 voe gt Ch arl es M e s s ie r e e n be s ch rijving en te k e ning toe aan z ijn catal ogus .

W il l iam H e rs ch e l be s tude e rde h e t obje ct in 1785 e n be w e e rde profe tis ch ‘ e e n tw e e l ing van onz e e ige n M e l k w e g’ te z ie n. M e t de ontde k k ing van de as trofotografie 22

k on M 31 in alz ijn gl orie onde rz och t w orde n e n h e t is in 19 23 dat Edw in H ubbl e m e t z ijn ontde k k ing van e nk e l e Ce ph e ide n de w are aard k on be pal e n: een re us ach tig mel k w e gs te l s e lop e e n afs tand van m e e r dan 2 m il joe n l ich tjaar. De z e ontde k k ing z ou voor e e ns e n al tijd h e t be e l d van h e t H e e l alingrijpe nd w ijz ige n.

om s tandigh e de n, gre ns m ag-nitude 5,5 e n be te r, z ich tbaar in de ie ts grote re te l e s coop al s e e n z w ak k e ve rh e l de ring in de z éér z w ak k e buite nde l e n van M 31.

Probe e r NGC 206 w at m e e r te ve rgrote n e n m is s ch ie n l uk t h e t om e e n k orre l ige s tructuur op te m e rk e n, s te rre n van ons gal actis ch e buur die s til aan z ich tbaar w orde n.

Re k e ning h oude nde m e t de nabijh e id van onz e k os m is ch e buur, is h e t m e e r dan l ogis ch dat M 31 tot één van de m e e s t be s tude e rde mel k w e gs te l sel s van de gans e h e m e lbe h oort. M 31 is ie ts grote r dan ons M e l k w e gs te l s e l nam e l ijk 160.000 l ich tjaar t.o.v. 120.000 l ich tjaar. O ndank s die grootte bl ijk t de m as s a van M 31 toch w at l age r te l igge n dan de m as s a van ons Me l k w e gs te l sel : 0,7 bil joe n z onne m as s a. M 31 h e e ft 337 tot op h e de n ontde k te bol h ope n e n 668 z ijn pote ntie e l k andidaat. M 31 h e e ft e e n uitge bre id s ys te e m van be ge l e ide rs : 16 s te l sel s w e rde n tot op h e de n ontde k t al s gravitatione e l ve rbonde n m e t h e t m oe de rs te l sel .

De k e rn be vat e e n z w art gat m e t e e n m as s a van 55 m il joe n z onne m as s a.

De vie r meest opval l e nde be ge l e ide rs van M 31 ve rdie ne n de vol l e aandach t w ant de obs e rvatie e rvan is e e n te s t voor ie de re te l e s coop. M 32 (NGC 221) is h e t m ak k e l ijk s t e n z ich tbaar in ie de re te l e s coop al s e e n rond e n opval l e nde ne ve l vl e k . M 110 (NGC 205) is l as tige r in k l e ine re ins trum e nte n e n de m ins te l ich tpol l utie w as t dit m ooie e l l iptis ch e s te l sel tje w e g.

Tw e e ve rde r ge l e ge n be ge l e ide rs , in Cas s iope ia trouw e ns , z ijn NGC185 en NGC147. De z e tw e e s te l sel s z ijn pe rife e r z ich tbaar al s 2 z w ak k e ne ve l tje s z onde r de tail .

O p e e n goe d donk e re w aarne m ings pl aats is M e s s ie r 31 (NGC 224), de Androm e dane ve l , m ak k e l ijk m e t h e t bl ote oog z ich tbaar al s een z w ak ovaal tje m e t e e n l e ngte van 1°. Ee n m inim um aan optis ch e h ul pk rach t, z oal s e e n 7x50 binocul air, toont de typis ch e l e ns vorm e n ook de ce ntral e ve rh e l de ring rond h e t ce ntral e ge bie d. M e t e e n m idde l grote te l e s coop z ijn toch w e l e nk e l e de tail s de m oe ite w aard om in de tail te gaan be k ijk e n: De s tofband te n noorde n van de k e rn, aan de z ijde van M e s s ie r 110 (NGC 205), val t op al s h e t pl ots ove rgaan van de ne ve l in de donk e re ach te rgrond van de h e m e l e n m is s ch ie n l uk t h e t onde r uits te k e nde om s tandigh e de n om daarnaas t nog e e n s trook je ne ve lop te m e rk e n w aardoor de indruk van e e n s tofband nog be te r naar voor k om t.

De ve rde re s piraal s tructuur w orde n z ach tje s z ich tbaar vanaf z o'n 250m m ope ning.

Ga ook e e ns k ijk e n naar de k e rn, die is z ich tbaar al s e e n s te l l aire l ich tbron te m idde n van e e n m e l k w its ch ijns e l .

NGC 206 is e e n im m e ns e s te rre nw ol k in M 31 e n is onde r goe de

M e s s ie r 31 e n om ge ving ve rdie ne n z e k e r uw aandach t, de op h e t e e rs te z ich t w e inig ge de tail l e e rde ne ve lh e e ft h e e lw at in pe tto voor de aandach tige w aarne m e r.

Ne e m de z e m aand ruim de tijd om onz e e xtragal actis ch e re uz e nbuur goe d te be s tude re n; onz e buur is e e n m e e s te r in de contras te n: van een hel de re k e rn tot z éér z w ak k e be ge l e ide rs . Bre ng h e m z e k e r e e n be z oe k je !

Foto: Ee n prach tige foto van h e tAndrom e da s te rre ns te l s e l vas tge l e gd door Arie Nage l .

H e t ge bruik te ins trum e nt is e e n 80/485 M e gre z re fractor. Er is 3 x 30 m inute n be l ich tm e te e n RGB fil te r.

8 M e e r inform atie w w w .de e ps k y.be

23

Artik e l

Re dactione e l

H e tCO 2 ge h alte van de atm os fe e r W e te ns ch appe rs z ijn e r in ge s l aagd om h e t CO 2-ge h al te in onz e atm os fe e r in k aart te bre nge n van de afge l ope n 20 m il joe n jaar. En h e t nie uw s is nie t goe d: z e l fs m e t e e n dras tis ch e (e n in principe onh aal bare ) ingre e p die broe ik as gas s e n doe t pie k e n op 450 ppm (de e l tje s pe r m il joe n) z alh e t ijs op de Z uidpools m e l te n. W ant uit data van die afge l ope n 20 m il joe n jaar bl ijk t dat w anne e r h e t CO 2-ge h al te z ich op h e t h uidige nive au, e r e e n ge m idde l de te m pe ratuurs tijging van 3 tot 6 grade n pl aats vond e n e e n s tijging van h e t z e e nive au tus s e n 25 e n 40 m e te r.

Foto: O nde rz oe k s te r Aradh na Tripati, as s is te nt profe s s or van h e t UCLA, IGPP e n NERC van de unive rs ite itvan Cam bridge .

H e t onde rz oe k w e rd ve rrich t door e e n te am onde r l e iding van Aradh na Tripati van de Unive rs ity of Cal ifornia in Los Ange l e s (UCLA) e n de re s ul tate n w orde n ge publ i-ce e rd in h e t w e te ns ch appe l ijk bl ad Scie nce .

Tot nu h adde n w e e e n accuraat z ich t op de s am e ns te l l ing van onz e atm os fe e r de jongs te 800.000 jaar.

M aar Tripati e n h aar te am z ijn e r vanop h e t boors ch ip Joide s Re s ol ution in ge s l aagd om s tal en bove n te h al e n die te ruggaan tot h e t m ioce e n, 20 m il joe n jaar ge l e de n.

Aan h e t be gin van h e t m ioce e n w as de CO 2-conce ntratie onge ve e r 400 ppm . Z e be gonne n pas te z ak k e n 14 m il joe n jaar ge l e de n, w at l e idde tot de vorm ing van de ijs k ap op de Z uidpool e n de Noordpool . Toe n re de n e r uite raard ge e n auto's e n w are n e r ge e n fabrie k e n, l aat s taan m e ns e n.

24

De CO 2-ove rvl oe d k w am w aars ch ijnl ijk van aanh oude nde vul k anis ch e activite it in h e t Col um biabas s in in Noord-Am e rik a, w aar voortdure nd l ava vl oe ide ge dure nde die pe riode .

De jongs te m il joe ne n jare n s ch om mel de h e t CO 2-ge h al te tus s e n 180 e n 280 ppm . Sinds de indus triĂŤ l e re vol utie gaan de conce ntratie s w e e r pijl s ne lom h oog; z e z ul l e n de 400 ppm be re ik e n voor 2020.

"W at w e nu aantone n is , dat ge dure nde de l aats te pe riode dat CO 2-nive aus s tructure e l op h e t nive au z ate n van w aar w e vandaag aan z itte n, e r ge e n ijs k appe n w are n e n dat h e t z e e nive au tot 40 m e te r h oge r l ag", z e gt Aradh na Tripati.

"O f: w e s taan e rg s ne l voor be duide nde ve rande ringe n aan onz e ijs k appe n." De CO 2-nive aus van 400 ppm l e idde n in h e t ve rl e de n tot ge m idde l de te m pe ratuurs tijginge n van z e s grade n op onz e pl ane e t.

Jonath an O ve rpe ck , m e de voorz itte r van h e t Inte rgove rnm e ntal Pane l on Cl im ate Ch ange (IPCC) dat de Ve re nigde natie s advis e e rt ove r k l im aatve rande ring, z e gt "nie t goe d te z ijn van de re s ul tate n" van dit nie uw e onde rz oe k . "W ie nu nog tw ijfe l t aan gl obalw arm ing e n de s am e nh ang m e t broe ik as gas s e n, m oe t de z e s tudie m aar e e ns l e z e n", al dus O ve rpe ck , z e l f w e te ns ch appe r aan de Unive rs ite itvan Ariz ona.

W at de s tudie e xtra be angs tige nd m aak t is dat de w aarde n die in h e t ve rl e de n l e idde n tot z o'n e xtre m e kl im aats h ift l age r l igge n dan w at al ge m e e n aanvaard w ordt al s vol doe nde om de opw arm ing onde r control e te h oude n. De m e e s te s ce narios die nu circul e re n in pol itie k e k ringe n gaan uit van e e n pie k op 510 ppm CO 2 om daarna te s tabil is e re n op 450 ppm . Dat, z o ging m e n e rvan uit, z ou de opw arm ing be pe rk e n tot m axim um 2 grade n. O m dat te h al e n z oude n w e onz e uits toot van CO 2 m oe te n ink rim pe n m e t 70 proce nt in goe d tw intig jaar. De pol itici de nk e n voorl opig aan e e n ink rim ping van 8 tot14 proce ntin die pe riode .

W at nu op tafe l w ordt ge gooid, im pl ice e rt e ch te r dat w e in dat s ce nario h e t abs ol uut nie t gaan re dde n.

Me t de z e nie uw e ge ge ve ns l ijk t de e nige opl os s ing e e n s ne l l e 'col d turk e y', e e n com pl e te s top van fos s ie l e brands tof om dan m aar te h ope n dat in de h onde rd jaar die onz e z e e ĂŤ n nodig h e bbe n om h e t te ve e l aan CO 2 dat nu in onz e l uch t z it w e g te w e rk e n, de te m pe ratuur op aarde nie t m e t m e e r dan 3 grade n toe ne e m t. O ve r e e n uitdaging ge s prok e n. Bron: M VL / 12-102009 .

8 M e e r inform atie w w w .e s s .ucl a.e du/facul ty/tripati/

K ortnie uw s Dank z ij de nie uw s te te ch nol ogis ch e ontw ik k e l inge n s taan w e te ns ch appe rs op h e t punt rots ach tige pl ane te n al s onz e Aarde te ontde k k e n buite n ons z onne s te l sel . Dat z e gt David Lath am van h e t H arvard-Sm ith s onian Ce ntrum voor As trofys ica, m e l dt Th e Dail y Gal axy. M om e nte e l h e bbe n pl ane te ns potte rs m e e r dan 300 pl ane te n buite n ons z onne s te l s e l ontde k t, m aar de grote m e e rde rh e id be s taat uit h e te gas gigante n al s Jupite r w aar l e ve n onm oge l ijk is . Ee n paar w e k e n ge l e de n w e rd e ch te r voor h e t e e rs t e e n rots ach tige pl ane e t opge m e rk t buite n ons z onne s te l sel , m aar ook daar is de oppe rvl ak te te m pe ratuur te h e e t om l e ve n m oge l ijk te m ak e n.

Pl ane e t CoRoT-7b is w e l de e e rs te e xopl ane e t met een dich th e id ge l ijk aardig aan die van onz e Aarde , z e gge n as tronom e n. De ontde k k ing van e e n Aarde -ach tige pl ane e t die rond e e n z on cirk e l t, is uite raard van be l ang voor h e t m oge l ijk be s taan van buite naards l e ve n. CoRoT-7b be vindt z ich 500 l ich tjare n ve r w e g. De s te ne n bolis bijna tw e e k e e r z o groot al s de Aarde e n h e e ft vijf k e e r de m as s a e rvan, w at onge ve e r de z e l fde dich th e id opl e ve rt. De pl ane e t cirk e l t sl e ch ts op 2,5 m il joe n k il om e te r afs tand rond h aar z on, w aardoor de te m pe ratuur er bijz onde r h oog opl oopt. H e t 'jaar' van de e xopl ane e t is k orte r dan onz e dag, dus m och t e r toch e e n as be s t-ach tige be s ch aving be s taan, w orde n e r bijz onde r ve e l ve rjaardage n ge vie rd. Bron: SAM / 0510-2009 .

M e re n van vl oe ibaar m e th aan in h e t z uidpool ge bie d van de grote Saturnus m aan Titan k rim pe n e n ve rdam pe n in de l oop van de s e iz oe ne n. Dat bl ijk t uit radarm e tinge n van de Am e rik aans e pl ane e tve rk e nne r Cas s ini, die het oppe rvl ak van Titan in de afge l ope n jare n m e e rde re m al e n in k aart h e e ft ge brach t.

O ndie pe m e re n van vl oe ibare k ool w ate rs tofve rbindinge n, z oal s O ntario Lacus , bl ijk e n in de l oop van e nk e l e jare n k l e ine r te z ijn ge w orde n. Ande re m e re n z ijn z e l fs hel e m aal ve rdw e ne n. De nie uw e m e tinge n drage n bij aan e e n be te r be grip van de z oge h e te n h ydrol ogis ch e cycl us op de grote Saturnus m aan, w aarbij m e th aan e n e th aan via de dich te dam pk ring ge trans porte e rd w ordt van h e t z uide l ijk naar h e t noorde l ijk h al frond, al s ge vol g van de trage s e iz oe ns cycl us . De nie uw e re s ul tate n z ijn ge pre s e nte e rd op de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Pl ane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 06-10-2009 .

De pre s tigie uz e Ge rard P. K uipe r-prijs voor z onne s te l sel onde rz oe k , uitge re ik t door de Divis ion of Pl ane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty, gaat dit jaar naar pl ane e tonde rz oe k e r Tobias O w e n van de Unive rs ite it van H aw aii voor z ijn ve l e bijdrage n aan e e n be te r be grip van oors prong e n e vol utie van ons z onne s te l sel . O w e n w as e e n s tude nt van de Ne de rl ands -Am e rik aans e as tronoom Ge rard K uipe r, die be s ch ouw d w ordt al s de vade r van h e t Am e rik aans e pl ane e tonde rz oe k .

Ow e n ontde k te o.a. de ijl e s tofring van Jupite r, e n e de l gas s e n e n de ute rium in de M ars dam pk ring. Z ijn onde rz oe k aan de ute rium (z w aar w ate rs tof) in h e t z onne s te l s e lh e e ft tot nie uw e inz ich te n in de ge s ch ie de nis van h e t z onne s te l s e lge l e id. 06-10-2009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Re dactione e l

W e lke k lim aats ve rande ring ?

Al l e w aars ch uw inge n te n s pijt, l ijk e n de m e e s te m e ns e n nie t e ch t w ak k e r te l igge n van de opw arm ing van de aarde e n al l e ge vre e s de ge vol ge n daarvan. En dat h e e ft e e n aantalps ych ol ogis ch e oorz ak e n, z o s ch rijftde Sunday Te l e graph .

O ndank s de fil m van AlGore , de s trandvide o's van Nic Bal th az ar of de noodk re te n van w e te ns ch appe rs h oudt de e conom is ch e cris is de m e e s te m e ns e n ve e ls te rk e r be z ig.

Vol ge ns Cl ive H am il ton, profe s s or aan de Aus tral ian National Unive rs ity, is de m e e rde rh e id van de m e ns h e id nie t e ch t be z orgd ove r h e tk l im aat.

H am il ton, die de re s ul tate n van z ijn onde rz oe k voors te l de tijde ns e e n confe re ntie aan de unive rs ite it van O xford, ve rge l ijk t de z e h ouding m e t de pas s ie ve ontk e nnings m e ntal ite it van z ow e lde Brits e al s de Duits e be vol k ing aan de vooravond van de Tw e e de W e re l doorl og e n z e gt dat die pas s ivite it al l een k an ve rande re n door de angs tfactor te ve rgrote n.

De Aus tral is ch e onde rz oe k e r ging bij z ijn s tudie uit van de be k e nde th e orie van de Z w its e rs e ps ych ol oge K übl e r-Ros s , die s te l de dat w e bij s l e ch t nie uw s e e n aantal re actie s ve rtone n. O ok w at de opw arm ing van de aarde be tre ft, vinde n w e re actie s al s ontk e nning,

apath ie e n actie te rug. De m e ns e n die abs ol uut w e ige re n te ge l ove n dat de broe ik as gas s e n de te m pe ratuur op aarde doe n s tijge n vorm e n één van die drie groe pe n.

Ee n k l e ine re m inde rh e id w il w e l actie onde rne m e n, ve rande rt de e ige n m anie r van l e ve n e n probe e rt druk uit te oe fe ne n op de ove rh e id.

M aar de m e e s te m e ns e n m ak e n ge bruik van w at de profe s s or "s l e ch t aange pas te s trate gie ë n" noe m t: doe n al s of e r nie ts aan de h and is of de s ch ul d bij ande re n l e gge n. "Die m e ns e n ove rtuige n z ich z e l f e r ook van dat al die be z orgde w e te ns ch appe rs w aars ch ijnl ijk ove rdrijve n, w ant ande rs h ad de re ge ring toch w e l m e e r ge daan."

M e t h e t oog op de crucial e confe re ntie die in de ce m be r in K ope nh age n w ordt ge h oude n om e e n ve rvol g uit te w e rk e n op K yoto, doe t profe s s or H am il ton e e n oproe p tot de w e te ns ch appe l ijk e ge m e e ns ch ap om de m e ns e n nog be te r te inform e re n, z odat z e h un l e ve ns w ande l z ul l e n ve rande re n e n e e n actie ve r be l e id van h un pol itici z ul l e n e is e n. Bron: Be l ga / GB /04-10-2009 .

8 M e e r inform atie w w w .ipcc.ch

Artik e l

Re dactione e l

O uds te s te rre ns te lse ls M e t de Am e rik aans e röntge ns ate l l ie t Ch andra is e e n cl us te r van s te rre ns te l sel s ontde k t op e e n afs tand van 10,2 m il jard l ich tjaar.

Daarm e e is de z e cl us te r, die de aanduiding JK CS041 draagt, ruim s ch oots de ve rs te die tot nog toe is w aarge nom e n.

De vorige re cordh oude r s taat bijna e e n m il jard l ich tjaar 'dich te rbij'.

Vol ge ns de be s taande inz ich te n z ul l e n e r op nog grote re afs tande n nie t ve e lcl us te rs te vinde n z ijn. H e t l ich t van JK CS041 h e e ft e r im m e rs m e e r dan 10 m il jard jaar ove r

ge daan om ons te be re ik e n. Dat be te k e nt dat w e de ve rz am e l ing s te rre ns te l sel s z ie n z oal s h ij w as toe n h e t h e e l alnog ge e n 4 m il jard jaar oud w as . Vooral s nog gaan s te rre nk undige n e rvan uit dat de vorm ing van z ul k e grote s tructure n z e k e r e nk e l e m il jarde n jare n in be s l ag ne e m t. M aar al s e r de k om e nde jare n nog ve rde re cl us te rs w orde n opge -s poord, m oe t dat inz ich t m oge l ijk w orde n bijge s te l d. 22-10-2009 .

8 M e e r inform atie w w w .nas a.gov 25

Artik e l

Fil ip Fe ys

H e tk ate n m uis s pe ltus s e n de Pleiade n e n de M aan Tijde ns de nach t van 7 ok tobe r in de h e m e l te n O os te n, s te ve nde M 45 rich ting de M aan. Rond 19 h UT k w am de M aan in de onm idde l l ijk e om ge ving van de Pl e iade n.

e n te k e ninge n te s am e n toch e e n duide l ijk be e l d k unne n vorm e n. De ande re corre s ponde re nde figure n z ijn de foto’ s z onde r bijvoe ginge n m aar m e t e e n w e inige be w e rk ing, daar z ie je h e t nade re n van de s te r in s tappe n.

De Pl e iade n of M 45 z ijn e e n groe p s te rre n in h e t s te rre nbe e l d Taurus .

Al m e t h e e l k l e ine k ijk e rs is de groe p h e e l m ooi e n be z aait m e t hel de re cl us te rl e de n. Ne t de z e hel de re cl us te rl e de n m ak e n h e t inte re s s ant om de M aanrand te be s tude re n. W anne e r de M aan z w e e ft door h e t grote aantalcl us te rl e de n h e b je de k ans op e e n rak e nde s te rbe de k k ing.

rond 19 h 50’ UT e n de l aats te rond 21h 25’ UT. Ik h e b e r drie m om e nte n in be e l d ge brach t M e rope die ve rdw ijnt, M e rope k om t te rug aan de donk e re z ijde e n Atl as ve rdw ijnt.

H e t m oois te m om e nt w as die avond w anne e r M e rope ve rdw e e n om 20h 17’ 12” e n pl ots opnie uw ve rs ch e e n om 20h 17’ 33” om dan te rug te ve rdw ijne n om 20h 17’ 48” .

Al s ik de foto’ s daarvan be s tude e r m oe t h e t s te rl ich t van M e rope z ich ne t bove n h e t l age re ge bie d be vonde n h e bbe n tus s e n de k rate rs Carpe nte r e n Anaxim e ne s .

De z e ge be urte nis w e rd vas t ge l e gd op 6 opnam e s m e t tus s e n tijde n van circa 3” . De z e w aarne m ing is bij figuur 1 ge voe gd daar dit om h e t ze l fde M aange bie d gaat.

Tus s e n alde z e opnam e n w as e r natuurl ijk ook tijd om vis ue e lw aar te ne m e n. De pe ggyback ge m onte e rde Ne w ton 130m m F5 gaf e e n s pe ctacul air z ich t. M e t e e n be e l dve l d van bijna 2° e n e e n LPR fil te r (om de M aan ie ts te dim m e n) k on ik de M aan om ringd z ie n door e e n groe pje s te rre n. Dit be e l d is e nk e l m oge l ijk bij h e t doork ruis e n van eenhel de re ve rz am e l ing s te rre n.

Figuur 4 m aak t dit duide l ijk h oe de M aan ge pos itione e rd is te n opz ich te van de M 45.

De k aart ge e ft ook de tijde n in UT, Noord e n O os t e n de M aanbe w e ging w e e r. Bij h e t be k ijk e n van de k aart z ie je onm idde l l ijk dat de s te r M e rope h e t be s t in aanm e rk ing k om t voor e e n m oge l ijk e rak e nde s te rbe de k k ing.

Dus al l e aandach t op M e rope die avond, M e rope be z it daarbij e e n m agnitude van 4.17 w at e e n groot voorde e l is om te obs e rve re n e n al s ook te fotografe re n. De s te r Atl as w as l ate r ook h e e lge m ak k e l ijk te vol ge n m aar nie t al s rak e nde s te rbe de k k ing.

H etl ibratie punt van de M aan w as ne t aan de ande re z ijde van de M aan w at m aak t dat nie t al l e k rate rs z ich tbaar w are n vol ge ns de opge l e gde m aank aarte n. Be s t z ich tbaar bijde figure n 1 & 2.

Na al l e s op te s te l l e n e n vl ug e nk e l e proe fs h ots te ne m e n k on ik de be s te be l ich tings tijde n vinde n.

De m aan w as 86% ve rl ich t w at z e k e r ge e n voorde e lis om e e n s te r dich t bij de rand op de ge voe l ige pl aat te k rijge n. Ee n ding w as z e k e r. De m aan z al ove rbe l ich t m oe te n w orde n w at h e t l ate r m oe il ijk z alm ak e n om h e t punt te be pal e n w aar de s te r ve rdw ijnt aan de rand.

Nu, de PC is e r voor ie ts , al s je de figure n 1, 2 e n 3 m e t k aart be s tude e rt z ie je h e t re s ul taat h oe foto’ s 26

De e e rs te fotos e s s ie k w am e r van

Al l e foto’ s w e rde n ge nom e n in h e t brandpunt van de 20” Ne w ton voorz ie n van de Canon D40.

Be l ich tings tijde n voor h e t fotografe re n van de M aan pl us s te r al naar ge l ang h oe groot h e t m aande e l w as op de foto: ISO 1600 m e t be l ich -tinge n tus s e n 1/40 1/60 1/125 1/500. Foto’ s ge nom e n van de M aan al l e e n om te ge bruik e n al s l e idraad bij h e t z oe k e n van coördinate n: ISO 200 m e t1/250 e n ISO 250 m e t1/320.

Bijge voe gde foto’ s van de digital e m aanatl as z ijn e nk e lte r il l us tratie van h e t be s prok e n ge bie d. En nu m aar w ach te n tot de vol ge nde s am e ns tand z ich voordoe t om opnie uw te k unne n ge nie te n van een s pe k tak e l .

W aarne m inge n w e rde n ve rrich t in de publ ie k e s te rre nw ach top K re ta.

8 M e e r inform atie w w w .s as te ria.com

K ortnie uw s M e t be h ul p van ge actual is e e rde inform atie h e bbe n NASA-w e te ns ch appe rs de baan van de fors e pl ane toïde Apoph is opnie uw be re k e nd. Daaruit bl ijk t dat de k ans dat de pl ane toïde in 2036 in bots ing k om t m e t de aarde ge ring is . Apoph is w e rd in 2004 ontde k t e n s tond dire ct in h e t m idde l punt van de be l angs te l l ing, om dat e r e e n k ans van e nk e l e proce nte n l e e k te be s taan dat h ij in 2029 of 2036 op aarde z ou ins l aan. De ge vol ge n van de ins l ag van de z e onge ve e r 270 m e te r grote pl ane toïde z oude n de s as tre us z ijn. Inm idde l s is e ch te r ge bl e k e n dat h e t h oogs tw aars ch ijnl ijk z o'n vaart nie t z al l ope n: de bots ings k ans is bijge s te l d tot 1 op 250.000. W e l z alApoph is op vrijdag 13 april2029 op e e n naar k os m is ch e m aats tave n ge ringe afs tand van sl e ch ts 30.000 k il om e te r l angs de aarde s ch e re n. 07-10-2009 .

De Europe s e infraroodk uns tm aan H e rs ch e l z al de k om e nde m aande n m e tinge n ve rrich te n aan h onde rdve e rtig ijs dw e rge n - k l e ine be vrore n hemel l ich am e n in de z oge h e te n K uipe rgorde l buite n de baan van Ne ptunus . H e rs ch e l w e rd afge l ope n voorjaar ge l ance e rd. H e t ruim te obs e rvatorium ne e m t de th e rm is ch e s tral ing van h e m e l l ich am e n w aar, op l ange infrarode gol fl e ngte n. IJs dw e rge n z ijn ove rbl ijfs e l en uit de onts taans pe riode van ons z onne s te l sel . Pl uto w as in 19 30 de e e rs t ontde k te ijs dw e rg; pas in 19 9 2 w e rd de tw e e de ge vonde n. Inm idde l s z ijn e r ruim duiz e nd be k e nd, w aaronde r Eris , die z e l fs e e n s l ag grote r is dan Pl uto.

De m e e s te be k e nde ijs dw e rge n h e bbe n afm e tinge n van e e n paar h onde rd k il om e te r. As tronom e n van h e t M ax-Pl anck -Ins tituut voor Z onne s te l sel onde rz oe k in Lindau, Duits l and, gaan de k om e nde m aande n e e n groot onde rz oe k s program m a be ginne n om van h onde rdve e rtig ijs dw e rge n nauw k e urig de m idde l l ijn, dich th e id e n oppe rvl ak te s am e ns te l l ing te be pal e n.

Daarvoor is in totaal onge ve e r vie rh onde rd uur w aarne m ings tijd op H e rs ch e lvrijge m aak t. H e t w aarne e m program m a is vandaag ge pre s e nte e rd op de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Pl ane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 08-10-2009 .

O p de avond van dins dag 13 ok tobe r, e e n paar m inute n voor 19 .00 uur, is vanuit vrijw e l h e e l Ne de rl and e e n e xtre e m h e l de re m e te oor ('val l e nde s te r') z ich tbaar ge w e e s t - e e n z oge h e te n vuurbol of vuurbal . H et l ich tve rs ch ijns e l trok in e nk e l e s e conde n van h e t z uidw e s te n naar h e t noordoos te n, e n s patte in ve rs ch il l e nde brok s tuk k e n uite e n. In de om ge ving van Groninge n z ijn ook onw e e rs ach tige ge l uids e ffe cte n ge h oord, e n tril de n de ram e n in de s ponninge n. O ok in Be l gië en Duits l and is de vuurbolw aarge nom e n.

Ee n vuurbol onts taat w anne e r e e n grote ruim te s te e n m e t h oge s ne l h e id de aards e dam pk ring binne ndringt.

Vol ge ns m e te ore ne xpe rt K oe n M is k otte ging h e t in dit ge valom e e n s te e n m e t e e n m idde l l ijn van e e n ce ntim e te r of de rtig. Ve rm oe de l ijk z ijn e r ge e n (grote ) m e te orie te n op aarde ne e rge k om e n. Ste rre nk undige n z ijn ge ïnte re s s e e rd in oogge tuige nve rs l age n e n opnam e n van de vuurbol , bijvoorbe e l d fil m opnam e n van autom atis ch e be ve il igings cam e ra's .M e l dinge n w orde n o.a. ve rz am e l d door de w e bs ite h e m e l w ach t.nl .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

27

K ortnie uw s Be z e ge l d door h e t l uide n van e e n s ch e e ps be l h e e ft de Rus s is ch e k os m onaut Ge nnadi Padal k a vrijdagavond s ym bol is ch de be ve l voe ring ove r h e t Inte rnationaal Ruim te s tation ISS ove rge drage n aan de Be l g Frank De W inne , z o w as op NASA TVte z ie n.

Padal k a k e e rt z ondagm orge n s am e n m e t de Am e rik aan M ik e Barratt e n de Canade s e circus dire cte ur Guy Lal ibe rté naar de Aarde te rug. De W inne z alna h e t ve rtre k van Padal ka tot z ijn e ige n te rugre is op 1 de ce m be r h e t ge z ag voe re n ove r h e t com pl e x, ne t al s ove r de ande re be w one rs : de Rus s e n Rom an Rom ane nk o e n M axim Soe raje v, de Am e rik ane n Nicol e Stott e n Je ffre y W il l iam s , e n de Canade e s Robe rt Th irs k . Padal k a h e e ft vrijdag om s tre e k s 21.10 uur Be l gis ch e tijd ce re m onie e l h e t ge z agvoe rde rs ch ap aan De W inne ove rge drage n. De Be l g noe m de h e t e e rs te ge z agvoe rde rs ch ap door e e n nie t-Am e rik aan of Rus "e e n grote e e r" voor h e m z e l f, voor h e t Europe s e as tronaute nk orps e n h e t Europe s e ruim te vaartprogram m a. H ij brak daarbij e e n l ans opdat Europa ze l f ooit be m ande ruim te s ch e pe n naar h e t com pl e x z al k unne n s ture n.

"O ph oude n m e t e xpl ore n, is oph oude n vooruit te gaan", z e i h ij. De W inne is op 29 m e i in h e t ISS aange k om e n, in ge z e l s ch ap van Rom ane nk o en Th irs k . Bron: Be l ga / M VL / 09 -102009 .

De ins l ag van de Am e rik aans e ruim te s onde LCRO SS en z ijn rak e ttrap, bij de z uidpool van de m aan, is e e n be e tje m e t e e n s is s e r afge l ope n. Uit te l e m e tris ch e ge ge ve ns bl ijk t dat de be ide proje ctie l en inde rdaad dich tbij de vooraf be re k e nde l ocatie z ijn te re ch tge k om e n. M aar te l e s cope n in de VS e n op H aw aï h e bbe n ge e n gl im p van een ins l agpl uim k unne n opvange n. O f de ins trum e nte n van LCRO SS w e l ie ts h e bbe n k unne n re gis tre re n van de ins l aande Ce ntaur-rak e ttrap, z al m oge l ijk l ate r vandaag be k e nd w orde n.

M e t h e t radarins trum e nt van de Japans e m aanve rk e nne r K aguya z ijn onde rgronds e s tructure n ontde k t op de m aan. H e t gaat om ve rs ch il l e nde l age n van fijn m aans tof, ge l e ge n tus s e n dik k e re l age n van baz al tis ch ge s te e nte . De onde rgronds e l age n, op e e n die pte van e nk e l e h onde rde n m e te rs , z ijn ge vonde n onde r de uitge s tre k te 'm aanz e e ë n' - de donk e re vl e k k e n op de voorz ijde van de m aan.

Z e be s l aan onge ve e r tie n proce nt van h e t oppe rvl ak van die m aanz e e ë n.

Ve rm oe de l ijk z ijn de s tofl age n m ins te ns drie ë nh al f m il jard jaar ge l e de n onts taan in pe riode n w aarin e r w e inig vul k anis ch e activite it op de m aan voork w am . De onde rz oe k s re s ul tate n w orde n ge publ ice e rd in Ge oph ys icalRe s e arch Le tte rs . 14-102009 .

Bono (Paul H e w s on) e n Th e Edge (David Evans ) van de Ie rs e rock band U2 w are n vandaag op be z oe k bij M is s ion Control in H ous ton e n m och te n e ve n prate n m e t com m andant Frank de W inne e n z ijn be m annings l e de n aan boord h e t Inte rnationaalruim te s tation. Be k ijk de vide o van h e t ge s pre k tus s e n U2 e n Expe ditie 21 l e de n van h e t ISS via: h ttp://vide o.Space -Site .com .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Re dactione e l

A l400 e xo-pl ane te n ontd e k t M e t e e n s pe ciaalins trum e nt op de 3,6 m e te r te l e s coop in Ch il i z ijn 32 nie uw e e xopl ane te n ontde k t. Ee n e xopl ane e t is e e n pl ane e t buite n ons z onne s te l s e l die om e e n ande re dan onz e z on draait. M e t de ontde k k ing van 32 nie uw e aards e hemel l ich am e n is h e t aantalbe k e nde e xopl ane te n in e e n k l ap toe ge nom e n m e t30 proce nt.

Dat h e e ft de Ne de rl ands e O nde rz oe k s ch ool voor As tronom ie (NO VA) m aandag be k e ndge m aak t naar aanl e iding van e e n inte rnational e confe re ntie ove r e xopl ane te n in de Portuge s e s tad Porto.

H ARPS is e e n e xtre e m pre cie z e s pe ctograaf (optis ch ins trum e nt om l ich t te m e te n). H e t is in s taat om de s ch om m e l inge n van s te rre n te m e te n door k l e ine ve rande ringe n van s l e ch ts 3,5 k il om e te r pe r uur te de te cte re n in de s ne l h e id w aarm e e s te rre n door h e t h e e l al be w e ge n, de z oge h e te n radial e s ne l h e id.

Exopl ane te n k unne n door h un z w aarte k rach t s ch om mel inge n van s te rre n ve roorz ak e n.

Vijf jaar l ang ge durde nde h onde rd nach te n pe r jaar s pe urde H ARPS h e t unive rs um af m e t s om s s pe ctacul aire ontde k k inge n, z oal s de Gl ie s e 581d, de e e rs te s upe rDe 32 pl ane te n buite n ons z onne aarde in de l e e fbare z one van e e n s te l s e lz ijn ontde k t m e t de H ARPS, s te r. De re ce nte ontde k k inge n e e n uite rs t nauw k e urig ins trum e nt be tre ffe n z oge noe m de s upe rdat in de w e te ns ch appe l ijk e w e re l d aarde s (ge m idde l d vijf k e e r z o be k e nds taat al s de be l angrijk s te groot al s onz e pl ane e t) e n e xopl ane te njage r van onz e aarde . re uz e npl ane te n (s upe rgrote gas bol H ARPS (H igh Accuracy Radial l e n z oal s Jupite r). De w e te nVe l ocity Pl ane t Se arch e r) h e e ft de s ch appe rs van ESO gaan e rvan uit afge l ope n vijf jaar m e e r dan 75 van dat onge ve e r 40 proce nt van z onde in totaal vie rh onde rd nu ach tige s te rre n e e n of m e e r be k e nde e xopl ane te n ge s pot. e xopl ane te n in h un buurth e bbe n.

De pl ane te njage r m aak t de e l uit van de 3,6 m e te r te l e s coop op La Sil l a in Ch il i van de ESO , de Europe s e Z uide l ijk e Ste rre nw ach t.

Artik e l

8 M e e r inform atie w w w .e s o.org

Re dactione e l

D e allere e rs te te les coop ?

Ital iaans e w e te ns ch appe rs z e gge n ve rbaas d te z ijn ove r de afbe e l ding van e e n te l e s coop in e e n w e rk van Jan Brue gh e l de O ude . De z oon van Pie te r Brue gh e l s ch il de rde vol ge ns h e n e e n te l e s coop w aarvan tot nu toe w e rd aange nom e n dat die pas vijftie n jaar l ate r ge m aak t w e rd, z o h e e ft de Ne de rl ands e ope nbare om roe p NO S ge m e l d.

Vol ge ns de as tronom e n van h e t O bs e rvatorium in Trie s te gaat h e t om de te l e s coop die te z ie n is in h e t w e rk 'Al l e gorie van de Z inne n', w aarvoor Brue gh e l s am e nw e rk te m e t Rube ns . Dat w e rk date e rt uit 1617. De afge be e l de te l e s coop is vol ge ns de w e te ns ch appe rs e e n ve rs ie die be dach t w e rd door

Joh anne s K e pl e r. Dat is onde r m e e r te z ie n aan de l e ngte van de k ijk e r e n de pl e k van de l e ns . Be ide z ijn ande rs dan bij de oors pronkel ijk e ve rs ie van de te l e s coop, z oal s die in 1609 door Gal il ei ge bruik t w e rd om de M aan te obs e rve re n. K e pl e r be dach t z ijn ve rs ie alin 1611. Tot nu toe w e rd aange nom e n dat dit ontw e rp pas in 1631 voor h e t e e rs t w e rd ge re al is e e rd. Brue gh e l h e e ft nu dus vol ge ns de Ital iane n h e t be w ijs ge l e ve rd dat dit al vijftie n jaar e e rde r ge be urde . Nog al tijd is onduide l ijk w ie de te l e s coop h e e ft uitge vonde n. Bron: ANP /LB. 8 M e e r inform atie w w w .inve ntionofth e te l e s cope .e u 29

Rubrie k

Re dactione e l

D e h e m e lkalende r 1 - M ars (+ 0,5) door h e t noorde l ijk de e l van de ope n s te rre nh oop Prae s e pe (M 44) in h e t s te rre nbe e l d Cance r (Te be k ijk e n m e t e e n binocul air ofm e te e n k l e ine k ijk e r).

2 - Ve nus (-3,9 ) 3°49 ’ te n noorde n van de s te r Spica (+ 1,2) om 2 h .

Vol l e M aan om 19 h 14 m .

3 - Vroe gs te z onne cul m inatie van h e t jaar (11 h 26 m te Uk k e l ).

Groots te pos itie ve w aarde (+ 16 m 26 s ) van de tijdve re ffe ning.

4 - De M aan te n z uide n van de ope n s te rre nh oop Pl e jade n om 6 h (Te be k ijk e n m e t e e n binocul air).

Ne ptunus (+ 7,9 ) s tationair om 18 h .

De M aan 8° te n noorde n van de s te r Al de baran (+ 1,1) om 23 h .

5 - M e rcurius (-1,4) in bove nconjunctie m e t de Z on – dus nie t w aarne e m baar – om 8 h .

6 - Ge l ijk tijdige s ch aduw ove rgange n van de tw e e s ate l l ie te n J I (Io) e n J III (Ganym e de s ) op de s ch ijf van Jupite r tus s e n 18 h 58 m e n 21 h 04 m (Vie r om l ope n van Io e n e e n van Ganym e de s na de dubbe l e s ch aduw ove rgang van 30 ok tobe r).

7 - De M aan in h e t pe rige um (op 368 9 03 k m van de Aarde – Sch ijnbare diam e te r : 32’ 23’ ’ ) om 7 h .

8 - De M aan 7° te n z uide n van de s te r Pol l ux (+ 1,2) om 0 h .

9 - De M aan 4° te n z uide n van M ars (+ 0,3) om 6 h . Laats te K w artie r van de M aan om 15 h 56 m.

10 - Jupite r (-2,4) in k w adratuur, op 9 0° van de Z on. M e rcurius op h e t ve rs t van de Aarde op 1,4454 as tronom is ch e e e nh e de n AE of 216,229 m il joe n k il om e te r. De M aan 4° te n z uide n van de s te r Re gul us (+ 1,3) om 16 h .

13 - De M aan 7° te n z uide n van Saturnus (+ 1,0) om 1 h .

14 - De M aan 3° te n z uide n van de s te r Spica (+ 1,2) om 14 h .

15 - De M aan 6° te n z uide n van Ve nus (-3,9 ) om 20 h .

16 - Nie uw e M aan om 19 h 14 m .

20 - De M aan 2° te n noorde n van de s te r Sigm a Sgr (+ 2) om 17 h .

30

22 - Ee rs t in h e t s te rre nbe e l d Libra vanaf de 1s te nove m be r e n daarna in h e t s te rre nbe e l d Scorpius vanaf om s tre e k s gis te re n tot onge ve e r de 30s te nove m be r, tre e dt de Z on in h e tte k e n de Sch utte r om 4 h 23 m .

De M aan in h e t apoge um (op 404 733 k m van de Aarde – Sch ijnbare diam e te r : 29 ’ 31’ ’ ) om 20 h .

23 - De M aan in conjunctie m e t Jupite r (-2,3), 3° te n noorde n e rvan om 23 h .

24 - Ee rs te K w artie r van de M aan om 21 h 39 m .

26 - Rak e nde be de k k ing van de s te r 15 Ps c (+ 6,6) aan de donk e re m aanrand in de onm idde l l ijk e nabijh e id van e e n l ijn l ope nde door Dam picourt, H e ine rs ch e id (L) e n M ande rfe l d rond 17 h 45 m .

Rak e nde be de k k ing van de s te r SAO 128281 (+ 5,6) aan de ve rl ich te m aanrand in de onm idde l l ijk e nabijh e id van e e n l ijn l ope nde door H e rbe um ont, Gouvy e n Bül l inge n rond 19 h 26 m .

28 - Rak e nde be de k k ing van de s te r SAO 9 2310 (+ 7,1) aan de donk e re m aanrand in de onm idde l l ijk e nabijh e id van e e n l ijn l ope nde door Val e ncie nne s (F), Groot-Bijgaarde n e n Turnh out rond 19 h 17 m .

W aarne e m tip !

De m e te ore nz w e rm Le onide n is tus s e n 13 e n 17 nove m be r s traal sge w ijs w aar te ne m e n vanuit h e t s te rre nbe e l d Le e uw (Le o), w aarnaar de z e m e te oors troom ge noe m d is .

De Le onide n k om e n van de k om e e t Te m pe l -Tuttl e . M e n m e e nt dat rond de ge noe m de data de aarde door e e n baan van ve l e de e l tje s h e e n re is t die door de z e k om e e t z ijn uitge s tote n al s h ij dich t bijde z on s taat.

De Le onide n k unne n z e e r ve e l s pe ctacul aire val l e nde s te rre n ve rtone n. Er s ch ijnt e e n cycl us van 33 jaar te be s taan, die ove re e nk om t m e t de baan van 33 jaar die de k om e e t om de z on be s ch rijft. In pie k jare n k unne n duiz e nde n m e te ore n pe r uur w orde n w aarge nom e n. Topjare n w are n 169 8, 179 9 , 1833, 1866, 19 66 e n 2001.

8 M e e r inform atie h ttp://l e onid.arc.nas a.gov/

Foto: O p 22 ok tobe r l aats tl e de n nam Ste fan Se ip in Noe rdl inge n (Duits l and) de z e prach tige foto m e t aan de re ch te rz ijde de M aan e n, op de l ink e rz ijde , de pl ane te n M e rcurius (onde raan), Ve nus (m idde n) e n Saturnus (bove naan). Bron: APO D.

K ortnie uw s De op e e n na groots te pl ane toïde in h e t z onne s te l sel , Pal l as , is e e n intact ove rge bl e ve n protopl ane e t uit de onts taans pe riode van h e t z onne s te l sel .

Dat s ch rijve n Am e rik aans e pl ane e tonde rz oe k e rs in e e n artik e ldat m orge n in Scie nce ge publ ice e rd w ordt. Pl ane toïde n z ijn rots ach tige hemel l ich am e n die e e n baan om de z on be s ch rijve n, m e e s tal tus s e n de bane n van M ars e n Jupite r. Pal l as w as , na Ce re s , de tw e e de pl ane toïde die w e rd ontde k t, in 1802 door H e inrich Ol be rs . H ij h e e ft e e n e nigs z ins onre ge l m atige vorm m e t e e n groots te afm e ting van bijna 600 k il om e te r. Foto's van Pal l as die ge m aak t z ijn m e t de H ubbl e Space Te l e s cope doe n ve rm oe de n dat e r aan h e t oppe rvl ak e e n grote ins l agk rate r voork om t m e t e e n m idde l l ijn van onge ve e r 240 k il om e te r. De l igging daarvan k om t ove re e n m e t e e n ie ts donk e rde r ge bie d aan h e t oppe rvl ak .

Sam e n m e t de vas tge s te l de dich th e id van Pal l as (2,4 gram pe r k ubie k e ce ntim e te r) doe t dat ve rm oe de n dat h eth emel l ich aam in h e t ve rl e de n ooit ge s m ol te n is ge w e e s t, w aarna z w aarde re m ate rial e n naar de k e rn z ijn ge z ak t, te rw ijl l ich te re m ate rial en aan h e t oppe rvl ak bl e ve n. De onde rz oe k e rs concl ude re n dan ook dat Pal l as (ne t al s de ande re grote pl ane toïde n Ce re s e n Ve s ta) e e n intacte protopl ane e t is uit de onts taans pe riode van h e t z onne s te l sel . 08-10-2009 .

De onde rgronds e oce aan van de Jupite rm aan Europa be vat h onde rd k e e r z ove e lvrije z uurs tof al s tot nu toe w e rd ge dach t. Dat be w e e rt pl ane e tde s k undige en ge ol oog Rich ard Gre e nbe rg van de Unive rs ite it van Ariz ona. Daardoor is e r vol ge ns Gre e nbe rg l e ve n m oge l ijk in de Europa-oce aan, m oge l ijk z e l fs in de vorm van grote , com pl e xe organis m e n.

Europa h e e ft e e n be vrore n oppe rvl ak , m aar daaronde r gaat e e n oce aan s ch uilvan vl oe ibaar w ate r - m ins te ns tw e e k e e r z o ve e lal s alh e t w ate r in de aards e oce ane n. Tot nu toe w e rd aange nom e n dat die oce aan w e inig vrije z uurs tof be vat.

Z uurs tof w ordt aan h e t oppe rvl ak w e l ge produce e rd door de inw e rk ing van e ne rgie rijk e de e l tje s uit h e t h e e l al .

O nduide l ijk w as of dat z uurs tof ge m ak k e l ijk in de onde rgronds e oce aan te re ch t k on k om e n. M e tinge n van ruim te s onde s h e bbe n e ch te r uitge w e z e n dat h e t Europa-oppe rvl ak e rg jong is - h ooguit vijftig m il joe n jaar.

H e t w ordt k e nne l ijk voortdure nd ve rve rs t door ve rs ch il l e nde ge ol ogis ch e proce s s e n. Vol ge ns m ode l be re k e ninge n van Gre e nbe rg w orde n e r bij al die proce s s e n grote h oe ve e l h e de n z uurs tof in de oce aan afge l e ve rd. Gre e nbe rg pre s e nte e rt z ijn concl us ie s vrijdag op de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Pl ane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 08-10-2009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Z ich tbaarh e id van de pl ane te n Z ich tbaar m e t h e t bl ote oog: Ve nus , M ars , Jupite r e n Saturnus . M e t te l e s coop of binocul air: Uranus e n Ne ptunus . O nz ich tbaar : M e rcurius M e rcurius (-1,2/-0,6), in bove nconjunctie op 5 nove m be r e n op m inde r dan 15° van de Z on ge dure nde de h e l e m aand, gaat door de m e ridiaan de 1 om 11 h 17 m , de 15 om 11 h 51 m e n de 30 om 12 h 30 m door, dus nie t w aarne e m baar.

Ve nus (-3,9 /-3,9 ), s te e ds dag na dag m e e r dich tbij de Z on, ‘ s m orge ns bove n de oos te l ijk e h oriz on e e rs t in h e t s te rre nbe e l d Virgo e n daarna in h e t s te rre nbe e l d Libra, k om t de 1 om 4 h 53 m , de 15 om 5 h 37 m e n de 30 om 6 h 24 m of re s pe ctie ve l ijk 1 h 41 m , 1 h 21 m e n s l e ch ts 0 h 57 m voor de Z on op.

M ars (+ 0,5/-0,0) dag na dag vroe ge r van de l ate avond tot h e t aanbre k e n van de dag in h e t s te rre nbe e l d Cance r, k om t de 1 om 21 h 49 m , de 15 om 21 h 24 m e n de 30 om 20 h 48 m op.

Jupite r (-2,4/-2,3), ‘ s avonds bove n de z uide l ijk e h oriz on e n l ate r op z ijn onde rgang bove n de z uidw e s te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Capricornus , gaat door de m e ridiaan de 1 om 18 h 20 m , de 15 om 17 h 30

m e n de 30 om 16 h 38 m door.

Saturnus (+ 1,1/+ 1,0), ‘ s m orge ns bove n de oos te l ijk e h oriz on in h e t w e s te l ijk de e lvan h e t s te rre nbe e l d Virgo, k om t de 1 om 2 h 52 m , de 15 om 2 h 05 m e n de 30 om 1 h 13 m op.

Uranus (+ 5,8/+ 5,8), ‘ s avonds bove n de z uide l ijk e h oriz on e n dan tot z ijn onde rgang bove n de z uidw e s te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Aq uarius , gaat door de m e ridiaan de 1 om 20 h 33 m , de 15 om 19 h 38 m e n de 30 om 18 h 38 m door.

Ne ptunus (+ 7,9 /+ 7,9 ), ‘ s avonds bove n de z uide l ijk e h oriz on e n dan tot z ijn onde rgang bove n de z uidw e s te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Capricornus , gaat door de m e ridiaan de 1 om 18 h 43 m , de 15 om 17 h 48 m e n de 30 om 16 h 50 m door.

O PGELET: De tijds tippe n z ijn ge ge ve n in W e re l dtijd UT (voor Uk k e l ). M e n m oe t EEN uur bijte l l en om de pl aats e l ijk e tijd te be k om e n.

Bron: K onink l ijk e Ste rre nw anw ach t.

O nde rs taande k aart toont de s te rre nh e m e lbove n Be l gië rond m idde rnach top 15 nove m be r.

8 M e e r inform atie w w w .as tro.om a.be

31

Artik e l

K ris Ch ris tiae ns

Proba 2 PRO BA 2 m aak t de e luit van h e t InO rbit Te ch nol ogy De m ons tration Program m e van h e t Europe s e ruim te vaartage nts ch ap ESA. H e t is de tw e e de k uns tm aan uit e e n re e k s van k l e ine e n goe dk ope s ate l l ie te n w aarm e e Europa z ow e l nie uw e te ch nol ogië n w il uitte s te n al s ook w e te ns ch appe l ijk onde rz oe k w il m e t ve rrich te n.

De z e kl e ine k uns tm aan w e rd ontw ik k e l d door e e n Europe e s cons ortium onde r l e iding van het Be l gis ch e ruim te vaartbe drijf Ve rh ae rt Space uit K ruibe k e dat ook al de h oofdcontractor w as van de e e rs te PRO BA k uns tm aan. PRO BA 2 m oe t onge tw ijfe l d h e t antw oord w orde n op h e t s ucce s van de e e rs te PRO BA k uns tm aan dat in 2001 ge l ance e rd al de ruim te in ging. Indie n al l e s ve rde r vol ge ns s ch e m a ve rl oopt, z alde z e tw e e de "m ade in Be l gium " k uns tm aan in nove m be r 2009 ge l ance e rd w orde n. PRO BA 2 z aldan s am e n m e t de Europe s e SoilM ois ture and O ce an Sal inity (SM O S) aardobs e rvatie s ate l l ie t in de ruim te ge brach t w orde n door m idde l van e e n Rus s is ch e Rock otdraagrak e t.

M e t de z e 120 k il ogram z w are PRO BA 2 k uns tm aan w il Europa nie uw e te ch nol ogië n uitte s te n in e e n baan om de Aarde . Z o z alde z e s ate l l ie t uitge rus t w orde n m e t onde rm e e r e e n nie uw e l ith ium ionbattarij, e e n com binatie van pane l e n m e t k ool s tofve z e l s en al um inium , nie uw e m ode l l e n van re actie w ie l e n, een ve rbe te rd te l e com m andos ys te e m e n nie uw e GPS ontvange rs . Daarnaas t z al PRO BA 2 ook uitge rus t w orde n m e t vie r w e te ns ch appe l ijk e ins trum e nte n. Tw e e van de z e ins trum e nte n z ul l e n die ne n om onz e z on te obs e rve re n. Z e w e rde n ontw ik k e l d door de Be l gis ch e K onink l ijk e Ste rre nw ach t e n h e t Ce ntre Spatial e de Lie ge in s am e nw e rk ing m e t h e t W orl d Radiation Ce ntre dat z ich in Z w its e rl and be vindt. H e t Lym an-Al ph a Radiom ate r (LYRA) ins trum e nt z al onz e z on w aarne m e n in vie r bande n van e e n h e e lbre e d ul traviol e t s pe ctrum . H e t Sun W atch e r us ing AP-s e ns ors and im age Proce s s ing (SW AP) e xpe rim e nt z alde corona van onz e z on w aarne m e n m e t e e n e xtre e m ul traviol e tte te l e s coop die be s ch ik t ove r nie uw e actie ve pixe l s e ns orte ch nol ogie (APS). Dit ins trum e nt z ale l k e m inuut ge de tail l e e rde foto's m ak e n van de atm os fe e r van onz e 32

z on e n die nt e ige nl ijk al s te s t voor e e n toe k om s tig ins trum e nt dat e e n ge l ijk aardig apparaat op de Am e rik aans / Europe s e SO H O s ate l l ie t m oe t ve rvange n. De ove rige tw e e e xpe rim e nte n m oe te n h e t z oge naam de ruim te w e e r be s tude re n. Z o z alde DualSe gm e nte d Langm uir Probe s (DSLP) de e l e k trone ndich th e id e n de te m pe ratuur opm e te n in h e t ach te rgrondpl as m a van de m agne tos fe e r. H e t vie rde e n l aats te w e te ns ch appe l ijk e ins trum e nt aan boord van de PRO BA 2 is de Th e rm al Pl as m a M e as ure m e nt Unit (TPM U). De z e z al vooral inge z e t w orde n om de s am e ns te l l ing e n dich th e id van ione n te m e te n. Z ow e lde DSLP al s ook de TPM U w e rde n ontw ik k e l d door h e t Ins tituut voor Atm os fe ris ch e Fys ica van de Ts je ch is ch e Acade m ie van W e te ns ch appe n.

Foto: PRO BA 2 in de cl e anroom van Ve rh ae rt Space . M e tdank aan Ste ve n Cuyl l e.

H e t ce ntral e h art van de PRO BA 2 s ate l l ie t, z oal s h ie ronde r is w e e rge ge ve n, is h e t Advance d Data and Pow e r M anage m e nt Sys te m (ADPM S). De z e on-board com pute r w e rd ontw ik k e l d m e t "s tate of th e art" te ch nol ogie e n h e e ft e e n re k e ncapacite it die tie n m aalh oge r l igt dan bij de e e rs te PRO BA k uns tm aan. De ADPM S inte gre e rt al l e functional ite ite n, z oal s de pow e r control e , die vroe ge r in aparte m odul e s onde r ge brach t w e rde n w aardoor m e e r ruim te voor ins trum e nte n op h e t s ate l l ie tpl atform vrij k om t. M e t de re al is atie van de ADPM S h e e ft Ve rh ae rt één van de k rach tigs te com pute rs voor kl e ine s ate l l ie te n ontw ik k e l d.

Naas t de vie r w e te ns ch appe l ijk e ins trum e nte n die PRO BA 2 aan boord h e e ft be s ch ik t de z e m icros ate l l ie t ook ove r e e n ve rs ch il l e nde te ch nol ogis ch e e xpe rim e nte n. M e t PRO BA 2 w il m e n de z e nie uw e te ch nol ogis ch e onde rde l e n uitvoe rig te s te n in e e n baan om de Aarde z odat de z e l ate r k unne n ge bruik t w orde n bij grote re ruim te proje cte n.

Uit Ne de rl and z ijn de DigitalSun Se ns or van TNO e n de CoolGas Ge ne rator afk om s tig te rw ijlde Liion batte rij van SAFT e n de GPS Re ce ive r van Al cate l dan w e e r afk om s tig z ijn van Frank rijk . H e t Ital iaans e Gal il e o Avionica l e ve rde de Be pi Col om bo Star Track e r voor de z e k l e ine k uns tm aan e n h e t Canade s e be drijf Dynacon is ve rantw oorde l ijk voor de Re action Wheel s . Bron: Space page .

8 M e e r inform atie w w w .ve rh ae rts pace .com

K ortnie uw s Dat de ins l ag van e e n m e te orie t 12.9 00 jaar ge l e de n de aarde z o e rns tig de e d afk oe l e n dat onde r m e e r de m am m oe t e n re uz e nw ol f uits tie rve n, kl opt al l e s be h al ve vol ge ns ge ol oog Ph il ippe Cl ae ys van de Vrije Unive rs ite it Brus s e l(VUB). H ij ging de be w ijz e n voor die buite naards e ins l ag nog e e ns na e n m aak te m aandag be k e nd dat e r ge e n s paande r ove rbl ijft van de th e orie . In 2007 l ance e rde de Am e rik aans e w e te ns ch appe r Rich ard B. Fire s tone de th e orie dat e e n ins l ag van e e n k om e e t of as te roïde onge ve e r 12.9 00 jaar ge l e de n gigantis ch e brande n e n grote s tof- e n roe tw ol ken op de aarde ve roorz aak te . Ee n pl ots e , s te rk e afk oe l ing van h e t k l im aat op onz e pl ane e t w as h e t ge vol g en heel w at pl ante nen die rs oorte n, w aaronde r de m am m oe t, ove rl e e fde n die ve rande ring nie t. Ge ol oog Cl ae ys onde rz och t re ce nt met e nk e l e Am e rik aans e col l e ga's opnie uw e e n z e ve ntals ite s in Noord-Am e rik a e n z e control e e rde n daarbij ook tw e e ge bie de n w aarop Fire s tone z ijn th e orie bas e e rde . Na die s tudie s m ak e n Cl ae ys e n z ijn col l e ga's brandh out van Fire s tone s ve rk l aring voor de k l im aatve rande ring. Vol ge nde m aand publ ice e rt de VUB ove rige ns nog e e n artik e lm e t h e t be w ijs van de ge ol oog dat van e e n buite nl ands e ins l ag abs ol uut ge e n s prak e w as .

Bron: Be l ga /SPS /19 -10-2009 .

De s tad Ge nt ontvangt e e n Cl im ate Star Aw ard van de Cl im ate Al l iance /K l im a-Bündnis in de abdij van Me l k in W ach au, bij W e ne n. Ge nt k rijgt die onde rs ch e iding voor z ijn CO 2nul m e ting e n h e t participatie traje ct rond de k l im aatdoe l s te l l inge n van de s tad. Van de 118 proje cte n, inge die nd door 444 Europe s e s te de n e n ge m e e nte n, k rijge n e r vijftie n e e n de rge l ijk e prijs . In h e t Ge nts e be s tuurs ak k oord s taat dat de s tad z al s tre ve n naar k l im aatne utraal h e id in 2050. Daarvoor l ie t de M il ie udie ns t e e n CO 2-nul m e ting uitvoe re n, die pre cie s vas tl e gt h oe ve e lCO 2 de h e l e s tad uits tootte in 2007. M e t die ge ge ve ns m oe t pe r s e ctor e e n pl an voor e e n concre te aanpak w orde n opge s te l d. Daarnaas t w ilde s tad e e n participatie traje ct opz e tte n. Daarbij w orde n z ow e l de burge rs al s de s e ctore n die CO 2 uits tote n, z oal s de h ave n e n de be drijve n, uitge nodigd m e e na te de nk e n ove r de k ne l punte n e n ove r m oge l ijk e opl os s inge n. O p die m anie r w il Ge nt z o ve e l m oge l ijk partne rs be tre k k e n bij h aar kl im aatpl an, e n te ge l ijk e rtijd het draagvl ak voor s tructure l e m aatre ge l e n ve rgrote n. Bron: Be l ga / SAM / 22-10-2009 .

O nz e pl ane e t w ordt te h e e t, ook voor de s upe rm ode l l e n onde r ons . Die be s l ote n dan m aar te s trippe n, al s prote s t tége n die gl obal w arm ing uite raard. Ee n e n ande r h ad te m ak e n m e t de Inte rnational e dag van h e t kl im aat, e e n organis atie van 350.org.

Die h e e ft al s doe lde re ge rings l e ide rs van de z e w e re l d w arm te m ak e n om éch t ie ts aan de opw arm ing van de aarde te doe n. Ee n inte rnationaal ak k oord in K ope nh age n in de ce m be r ove r de CO 2-uits toot bijvoorbe e l d. H e t ge tal350 s taat ove rige ns voor de door de organis atie voorge s te l de m axim um toe l aatbare uits toot in de atm os fe e r van 350 CO 2-de e l tje s pe r één m il joe n.

Die ve il igh e ids gre ns is op dit oge nbl ik al ove rs ch re de n. Bron: JV / 28-102009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Re dactione e l

R otatie pe riode van Saturnus De rotatie pe riode van de re uz e npl ane e t Saturnus be draagt 10 uur, 34 m inute n e n 13 s e conde n. Dat is onge ve e r vijf m inute n k orte r dan tot nu toe al tijd is aange nom e n.

Die concl us ie tre k t Tim oth y Dow l ing van de Unive rs ite it van Louis vil l e uit m e tinge n van de Am e rik aans e pl ane e tve rk e nne r Cas s ini e n uit com pute rm ode l l e n van de dam pk ring van de ge ringde pl ane e t. De rotatie pie rode (de 'dag') van Saturnus w as nooit nauw k e urig be k e nd; ne t al s bij de ande re re uz e npl ane te n z ie n s te rre nk undige n al l e e n de dynam is ch e dam pk ring van de pl ane e t. Bij Jupite r, Uranus e n Ne ptunus k on de w are rotatie pe riode w orde n afge l e id uit de ge m e te n draais ne l h e id van h e t e nigs z ins ge h e l de m agne tis ch ve l d.

Artik e l

Bij Saturnus is dat e ch te r nie t m oge l ijk om dat de m agne tis ch e as s am e nval t m e t de draaiings as . In pl aats daarvan ge bruik te n s te rre nk undige n z w ak k e , ve rande rl ijk e radios ignal e n uit h e t inw e ndige van de pl ane e t al s m aat voor de draais ne l h e id. O p bas is daarvan l e ve rde n de re ce nte Cas s inim e tinge n e ch te r e e n ande re dagl e ngte op dan de m e tinge n van de Voyage r-ruim te s onde s uit de jare n tach tig.

Dow l ing e n z ijn col l e ga's h e bbe n nu groots ch al ige s taande gol ve n in de Saturnus atm os fe e r ontde k t e n ge m ode l l e e rd. Door h e t be s taan van die gol ve n in re k e ning te bre nge n, z ijn de ve rs ch il l e n tus s e n de Voyage r- e n de Cas s inim e tinge n te ve rk l are n, e n k an ook de w are dagl e ngte van Saturnus w orde n be paal d. Dow l ing pre s e nte e rde z ijn re s ul tate n (die e e rde r de z e z om e r al in Nature z ijn ge publ ice e rd) op de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Pl ane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 06-10-2009 .

8 M e e r inform atie h ttp://s aturn.jpl .nas a.gov

Re dactione e l

H e tm e te n van de m aanatm os fe e r H e t Am e rik aans e ruim te age nts ch ap NASA w il , voor h e t te l aat is , onde rz oe k doe n aan de bijz onde r ijl e atm os fe e r van de m aan. Naar ve rw ach ting z al de m e ns e l ijk e activite it op h e t m aanoppe rvl ak de k om e nde de ce nnia nam e l ijk fl ink toe ne m e n. En w aar m e ns e n z ijn, dw arre l t s tof op, w orde n rak e tte n ge l ance e rd en tre de n al l e rl ei vorm e n van ve rvuil ing op.

De onde rz oe k e rs w il l e n dat vóór z ijn, om dat ande rs nooit m e e r k an w orde n vas tge s te l d w at de natuurl ijk e s am e ns te l l ing van de m aanatm os fe e r is . Vandaar h un pl anne n voor de Lunar Atm os ph e re and Dus t Environm e nt Expl ore r (LADEE), die in 2012 ge l ance e rd z ou m oe te n w orde n.

De m aan h e e ft z ijn atm os fe e r ove rige ns voor e e n be l angrijk de e l te dank e n aan de z on: z ijn oppe rvl ak s taat bl oot aan e e n bom barde m e nt van ul traviol e t z onl ich t e n ge l ade n de e l tje s van de z onne w ind, w aardoor atom e n e n m ol e cul e n vrijk om e n. O ok ins l age n van m icrom e te orie te n e n gas s e n uit h e t inw e ndige van de m aan drage n e e n s te e ntje bij. De ins trum e nte n van LADEE z ul l e n de conce ntratie s van 18 ve rs ch il l e nde s toffe n in de m aanatm os fe e r m e te n. Bron: EPL / 19 -10-2009 .

8 M e e r inform atie w w w .nas a.gov 33

Rubrie k

re dactione e l .

D e activite ite nk al e nd e r 4 nove m be r Pe ndul e de Foucaul t SAL L’ e xpos ition "Autour du pe ndul e de Foucaul t" e s t organis ée pour l a h uitièm e fois à Liège par l a SAL. Date : 04 nove m bre – 15 nove m bre .

Lie u: ancie nne égl is e Saint-André à Liège . Pl us d’ inform ations : Société As tronom iq ue de Liège . E-m ail : A.Laus be rg@ s k yne t.be .

5 nove m be r Journée s patial e O nbe k e nd En m atinée , de ux e xpos és : "Ge nès e d'une m is s ion s patial e" par Se rge Vol onté (ESA) e t "Le s coul e urs de l 'Unive rs " par Yaë l Naz é (FNRS-ULg). L'après -m idi, vis ite s d'e ntre pris e s s patial es.

Gratuit m ais s ur rés e rvation uniq ue m e nt. El e ve s du s e condaire s upérie ur, 100 pe rs onne s . Date : je udi 05 nove m bre . Lie u: Facul té Pol yte ch niq ue de M ons , Rue de H oudain 9 , M ons . Pl us d’ inform ations : appl icas cie nce s .fpm s .ac.be .

5 nove m be r Sur l a route de M ontal cino Th éâtre Je an Vil ar Bas ée s ur de s faits h is toriq ue s , Sur l a route de M ontal cino s ’ e n écarte ave c une joie évide nte pour e xpl ore r une rival ité inte l l ige nte e t pl e ine d’ h um our. Traitant ave c une l égère té déconce rtante d’ un probl èm e aus s i s cie ntifiq ue q ue l e Big Bang, l a pièce invite à une réfl e xion s ur l e s e ns de l ’ e xis te nce .

Bril l ant, raffiné e t drôl e . Le s 5 e t 12 nove m bre 2009 à 19 h . 30. Le s 6 7, 10, 11 e t 13 nove m bre 2009 à 20h 30. Le dim anch e 8 nove m bre à 15h 00. Le m ardi 10 nove m bre e s t prévue une m atinée s col aire à 13h 30. Lie u:Th éâtre Je an Vil ar, Rue du Sabl on - Pl ace Rabe l ais , 1348 Louvain-l a-Ne uve ce ntre .

10 nove m be r Supe r m as s ive z w arte gate n K ULe uve n Le z ing in de cycl us "O ntde k je z e l f.

Be gin bij h e t h e e l al(7/8)". Gratis , al ge m e e n publ ie k , m ax.

200 m e ns e n. W anne e r: 10 nove m be r, 20u. 00 W aar: Z e ge r van H e e 34

auditorium , K U Le uve n, Tie ns e s traat 41, Le uve n. M e e r inform atie : w w w .s te r.k ul e uve n.be /outre ach /iya2 009 /inde x_ nl .h tm l .

14 nove m be r Coolcos m os Vol k s s te rre nw ach tArm and Pie n Ee n voordrach te nre e k s , w aarbij 6 Vl aam s e as tronom e n, w aarvan s om m ige met inte rnational e carrière , k om e n ve rte l l e n w at z ij ‘ cool ’ vinde n aan de cos m os . 14 nove m be r: Prof. Dr. M aarte n Bae s , ‘ Exotic s e l e ction: q uas ars en s upe rm as s ie ve z w arte gate n'.

Bre e d publ ie k , 100 p/l e z ing. W anne e r : 14 nove m be r. W aar : UGe ntVol k s s te rre nw ach t A. Pie n, Roz ie r 44 (ingang Ge z us te rs Love l ings traat), 9 000 Ge nt. M e e r inform atie : w w w .arm andpie n.be .

O nbe k e nd Dans l e s 15 anne és pas s ée s , de s obs e rvations de pl us e n pl us précis e s de s anis otropie s du fond cos m iq ue m icro-onde ont été réal is ée s . Ce ci nous pe rm e t non s e ul e m e nt d'e s tim e r ave c grande précis ion l es param ètre s q ui décrive nt l e conte nu m atérie le t l a géom étrie de l 'unive rs , m ais aus s i de déte rm ine r l e s propriétés de l 'unive rs pe ndant une ph as e infl ationnaire de très h aute éne rgie , be aucoup pl us él e vée q ue l 'éne rgie q ue nous atte ignons dans l es accél érate urs te rre s tre s .

La confe re nce e xpl iq ue ra ce tte conne xion de s fl uctuations du fond cos m iq ue m icro-onde ave c l a ph as e infl ationnaire de l 'unive rs .

Lie u: Auditoire Adam Sm ith – FUNDP – Re m part de l a Vie rge , 8 – B 5000 Nam ur. h ttp://pe rs o.fundp .ac.be /~ al e m aitr/IYA2009 /.

14 nove m be r 17 nove m be r Léonide s C.A.M .

Ce rcl e As tronom iq ue M os an - A l 'O bs e rvatoire Cope rnic - Pl ate au d'H e rbuch e nne - Dinant. Le 14 nove m bre 2009 dès 19 h 00.Coupol e ouve rte e t obs e rvation s i l e cie le s t dégagé, confére nce l a cas éch éant.

Pour pl us d'inform ations : Je s s ica Vandijck . E-m ail : Je s s ie nigm a@ h otm ail .com .

16 nove m be r Curs us ‘ Initiatie w aarne m e n’ Vol k s s te rre nw ach tArm and Pie n Dit is e e n z e e r prak tijk ge rich te curs us w aarin u w ordt w e gw ijs ge m aak t in de w e re l d van te l escope n e n ve rre k ijk e rs , e n w aarbij u uw w e g l e e rt k e nne n aan h e t firm am e nt. Bre e d publ ie k . M axim aal 10 pe rs one n W anne e r: Van 16 nove m be r t.e .m . 14 de ce m be r, 21h 30-23h 30 (5 m aandagavonde n). W aar: UGe nt Vol k s s te rre nw ach t A. Pie n, Roz ie r 44 (ingang Ge z us te rs Love l ings traat), 9 000 Ge nt e n UGe nt-Ste rre Cam pus (K rijgs l aan 281, 9 000 Ge nt). M e e r inform atie : w w w .arm andpie n.be . Em ail : info@ arm andpie n.be .

Nuitde s étoil e s fil ante s O nbe k e nd Soirée d'obs e rvation du cie l ouve rte au publ ic: Léonide s , Jupite r. Gratuit. Date : m ardi 17 nove m bre à partir de 19 h . Lie u: Rue de M arie m bourg, 45 - 5670 Dourbe s .

Pl us d’ inform ations : Rol and BO NINSEGNA – T. 060/39 9 9 25.

Em ail : rol and. bonins e gna@ s k yne t.be .

Inte rne t: h ttp://us e rs .s k yne t.be /bonins e gna/i nde x.h tm .

18 nove m be r Ene rgie noire e tm atière s om bre O nbe k e nd Je an-M ich e lAl im i e s t Dire cte ur du Laboratoire Unive rs e t Th éorie s (LUTh ), O bs e rvatoire de Paris M e udon.

Date : M e rcre di 18 nove m bre 09 à 20h , e ntrée gratuite .

Lie u: Grands Am ph ith éâtre s de l ’ UM H , Ave nue du Ch am p de M ars , M ons . h ttp://ol ym pus .um h .ac.be .

Te l .: 065/37349 0.

19 nove m be r Brus s e l s Innova O nbe k e nd

16 nove m be r Le fond cos m iq ue m icro-onde : une fe nêtre ve rs l ’ unive rs prim ordial

H ou jij je be z ig m e t h e t uitvinde n van s upe rconce pte n die de w e re l d radicaal z ul l e n ve rande re n? Loop je ove r van de ve rnie uw e nde

K ortnie uw s M e t de Advance d Cam e ra for Surve ys aan boord van de H ubbl e Space Te l e s cope is een s pe ctacul aire opnam e ge m aak t van tw e e s te rre ns te l sel s die m e t e l k aar in bots ing z ijn ge k om e n e n be z ig z ijn te ve rs m e l te n tot één re uz e ns te l sel . Door de onde rl inge z w aarte k rach ts w e rk ing z ijn l angge re k te s l ie rte n gas uit de s te l sel s ge ruk t, w aarin ve l e tie ntal l en jonge s te rre nh ope n z ijn onts taan. De bots e nde s te l sel s s taan s am e n be k e nd al s NGC 2623. Z e be vinde n z ich op 250 m il joe n l ich tjaar afs tand in h e t s te rre nbe e l d K re e ft. Door de h oge s te rvorm ings activite it produce re n de s te l sel s ve e l infrarode s tral ing - h e t z ijn z oge h e te n Lum inous Infra-Re d Gal axie s (LIRG's ). De H ubbl e -w aarne m inge n m ak e n de e l uit van h e t GO ALS-proje ct ( Gre at O bs e rvatorie s Al l -s k y LIRG Surve y ), w aarin de z e bijz onde re s te l sel s op al l e de nk bare gol fl e ngte n w orde n be s tude e rd door ruim te te l e s cope n. 13-10-2009 .

M e t de 2,2-m e te r te l e s coop van de Europe s e Z uide l ijk e Ste rre nw ach t in Ch il i is e e n indruk w e k k e nde foto ge m aak t van h e t 'naburige ' s te rre ns te l s e l NGC 6822. Dat is e e n k l e in, onre ge l m atig ge vorm d s te rre ns te l sel dat tot de z oge h e te n Lok al e Groe p be h oort: de ve rz am e l ing s te rre ns te l sel s w aar ook ons M e l k w e gs te l sel de e lvan uitm aak t. NGC 6822 is tie n k e e r zo k l e in al s ons e ige n s te l s e le n te l t sl e ch ts onge ve e r 10 m il joe n s te rre n. O nre ge l m atige s te rre ns te l sel s al s de z e h e bbe n h un vorm e l oz e uite rl ijk te dank e n aan ontm oe tinge n m e t ande re s te l sel s . Ne t al s al l e s in het heel al z ijn s te rre ns te l sel s in be w e ging, e n dat l e idt ge re ge l d tot bots inge n of bijna-bots inge n. H ie rbij w orde n vaak grote groe pe n s te rre n uit de s te l sel s w e gge s l e urd, w aardoor de z e de m e e s tuite e nl ope nde vorm e n k unne n aanne m e n. NGC 6822 h e e ft onge tw ijfe l d al ve e l van de z e ontm oe tinge n doors taan. 14-10-2009 .

O nge ve e r één op de vijf w ate rs tofatoom k e rne n uit de z onne w ind die op de m aan te re ch tk om e n, w orde n door h e t m aanoppe rvl ak de ruim te in 'ge re fl e cte e rd' al s ne utral e w ate rs tofatom e n. Dat bl ijk t uit m e tinge n van e e n Europe e s -Indis ch ins trum e nt aan boord van de Indis ch e m aanve rk e nne r Ch andrayaan-1. Ee rde r ontde k te de Am e rik aans e M oon M ine ral ogy M appe r aan boord van Ch andrayaan-1 al dat w ate rs tof-atoom k e rne n (protone n) in de z onne w ind ge abs orbe e rd w orde n door h e t pore uz e m aans tof, e n daar ve rbindinge n aangaan m e t z uurs tofatom e n, z odat h ydroxyl m ol e cul e n (O H ) e n w ate rm ol e cul en (H 2O ) onts taan.

De Europe e s Indis ch e Sub-k e V Atom Re fl e cting Anal yz e r (SARA), een ande r ins trum e nt aan boord van Ch andrayaan-1, h e e ft nu ontde k t dat één op de vijf protone n in de z onne w ind nie t door de m aan ge abs orbe e rd w ordt, m aar juis t w ordt 'ge re fl e cte e rd'. Dat ge be urt nadat h e t proton e e n e l e k tron aan z ich h e e ft ge bonde n, z odat er ne utral e w ate rs tofatom e n onts taan. In e e n artik e lin Pl ane tary & Space Scie nce be s ch rijve n de onde rz oe k e rs h oe w aarne m inge n aan de z e ge re fl e cte e rde w ate rs tofatom e n inform atie k unne n opl e ve re n ove r pl aats e l ijk m agne tis m e in m aange s te e nte . 15-102009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

proje cte n die ge w oon vrage n om ge re al is e e rd te w orde n? Dan is de W e ds trijd voor Jonge Uitvinde rs ie ts voor jou w ant h ij rich t z ich tot s tude nte n e n jonge re n van 12 tot 25 jaar, onge ach t h un s tudie s . M e e r info op h ttp://w w w .brus s e l sinnova.com .

20 nove m be r Nuits de s Léonide s O nbe k e nd Séance s d’ obs e rvations grand publ ic. Entrée l ibre . Date : 20 nove m bre dès 20h . Lie u: park ing du Forie s t, ch e m in du Forie s t, Braine -l ’ Al l e ud. Pl us d’ inform ations : 02/387.16.42. E-m ail : m ich e l _ vde _ as tro@ yah oo.fr.

20 nove m be r Nuits de s Léonide s O nbe k e nd

28 nove m be r Curs us 'ruim te vaart' Vol k s s te rre nw ach tArm and Pie n Ee n curs us voor ruim te vaartfanate n, die ook w at fe e l ing h e bbe n voor ge s ch ie de nis . U m aak t k e nnis m e t de ontw ik k e l ing van e e n rak e t, e e n aantal toe pas s e l ijk e fys is ch e w e tm atigh e de n, de ve rs ch il l e nde ruim te vaartproje cte n in h e t ve rl ede n, h e de n e n in de toe k om s t.

Bre e d publ ie k .

M axim al 35 pe rs one n.

W anne e r: Van 28 nove m be r 2009 t.e .m . 6 fe bruari 2010, 10h 00-12h 00 (10 z ate rdagvoorm iddage n).

W aar: UGe ntVol k s s te rre nw ach t A. Pie n, Roz ie r 44 (ingang Ge z us te rs Love l ings traat), 9 000 Ge nt e n UGe ntSte rre Cam pus (K rijgs l aan 281, 9 000 Ge nt). M e e r inform atie : w w w .arm andpie n.be ; Info en ins ch rijve n: info@ arm andpie n.be .

28 nove m be r

O bs e rvation du cie l . Entrée l ibre .

Date : 20 nove m bre , dès 20h . Lie u: Ch e m in de s Coch ons , W ate rl oo.

Pl us d’ inform ations : M ich e lM atis – 02/354.45.05.

27 nove m be r As trocl ub m e tFrank De boos e re Vol k s s te rre nw ach tM ira M ul tim e diavoors te l l ing: Ee n as tronom is ch e vooruitbl ik op 2010.

W aarne m ings avond + be z oe k te ntoons te l l ings ruim te n. Toe gang: € 5,00.

W anne e r: Vrijdag 27. nove m be r 2009 om 19 .30 uur.

W aar: Vol k s s te rre nw ach t M IRA – Abdijs traat 22 – 1850 Grim be rge n.

M e e r inform atie : 02/269 .12.80.

Inte rne t: w w w .m ira.be .

27 nove m be r Confére nce s ur l e s grands tél e s cope s actue l s e tfuturs , par M r Guy M onne t, de l 'ESO , dans l e cadre de l 'e xpos ition "Lune tte s e ttél e s cope s " S.A.L. Confére nce s ur l es grands tél e s cope s actue l s e t futurs , par M r Guy M onne t, de l 'ESO , dans l e cadre de l 'e xpos ition "Lune tte s e t tél e s cope s ", organis ée du 12 s e pte m bre au 15 déce m bre par l a M ais on de l a Scie nce dans l es l ocaux de l 'Es pace W al l onie à Liège . Voir l e s ite w w w .m as c. ul g.ac.be . Le 27 nove m bre à 20h dans l 'auditoire de l 'ins titut d'Anatom ie , 20 rue de Pitte urs , à 4020 Liège -O utre m e us e ). Re ns e igne m e nts com pl ém e ntaire s et confirm ations : à s uivre s ur l e s ite h ttp://w w w .s ocie te as tronom iq ue de l i e ge .be .

Le s 40 ans du volApol l o-11 C.C.W .

Confére nce « Le s 40 ans du vol Apol l o-11 » par M ich e lVande r El st (O rion As tronom ie ). Entrée l ibre .

Date : 28 nove m bre à 20h . Lie u: Ce ntre cul ture l de W ate rl oo, e s pace Be rnie r, rue François Libe rt, W ate rl oo. Pl us d’ inform ations : M ich e lm atis – 02/354.45.05.

30 nove m be r Le s étoil e s au pl om b O nbe k e nd La grand m ajorite de s él ém e nts ch im iq ue s n'a pas été fabriq uée l ors du Big Bang, m ais a l 'intérie ur de s étoil e s . Com pre ndre ce tte « nucl éos ynth e s e s te l l aire » (c'e s t-adire l a fabrication de s noyaux atom iq ue s de pl us e n pl us l ourds par l e s étoil e s ) e s tl 'un de s grands défis de l 'as troph ys iq ue conte m poraine . Ce tte confére nce vous e ntraine ra dans un voyage pas s ionant pas s ant e n re vue l es différe nts proce s s us de nucl éos ynth e s e dans l e s étoil es.

En particul ie r s e ra re l atée l a découve rte de s étoil e s conte nant d'im portante s q uantités de s pl us l ourds él ém e nts s tabl es, l e bis m uth etl e pl om b. Lie u: Auditoire Adam Sm ith – FUNDP – Re m part de l a Vie rge , 8 – B 5000 Nam ur. Inte rne t: h ttp://pe rs o.fundp.ac.be /~ al e m aitr/I YA2009 /.

8 M e e r inform atie w w w .iya2009 .be 35

Rubrie k

Re dactione e l

Are s I-X m e ts ucce s ge lance e rd De NASA h e e ft vandaag voor h e t e e rs t e n k l aarbl ijk e l ijk m e t s ucce s h aar nie uw e draagrak e t Are s uitge te s t, z o w as re ch ts tre e k s op NASA TV te z ie n. Voornam e l ijk om w il l e van h e t s l e ch te w e e r op Cape Canave ralin Fl orida k on de te s t gis te re n nie t doorgaan. De NASA h e e ft in e e n m e de de l ing de te s te e n "s ucce s " ge noe m d.

De onbe m ande Are s I-X ve rtrok om 15.30 uur Be l gis ch e tijd voor e e n s uborbital e vl uch t van op e e n oud pl atform van de M aanrak e t Saturnus e n van de s pace s h uttl e.

De 300 m il joe n e uro k os te nde te s t be trof al l e e n de e e rs te trap van de Are s . Die trap is afge l e id van de opduw rak e tte n op poe de rbrands tof van de s pace s h uttl e die vol ge nd jaar uitdie ns tm oe tgaan.

De re s t van de h aak pe nach tige rak e t be s tond uit s ch aal m ode l l en van w at h e t l ate r m oe t w orde n.

Nie tte m in is e e n e ch te vl uch ts im ul atie ge s im ul e e rd, w aarbij onge ve e r 700 s e ns ore n tijde ns de onge ve e r 6,5 m inute n dure nde te s t h e t ge drag van de rak e t be s tude e rde n.

De Are s m oe t s am e n m e t de toe k om s tige caps ul e O rion de opvol ge r van de s h uttl e w orde n, te nm ins te al s h e t W itte H uis daarvoor finaalh e t l ich t op groe n z e t. De rak e t m oe t in h e t al ge m e e n een sl e ute l rol gaan s pe l e n in toe k om s tige Am e rik aans e ruim te vaartprogram m a's .

De NASA h e e ft in e e n m e de de l ing de te s t van de Are s I e e n "s ucce s " ge noe m d. Toch z ijn e r vrage n. Ne t al s dins dag k on de Are s nie t bij de

36

ope ning van h e t l ance e rve ns te r om 13.00 uur Be l gis ch e tijd ve rtre k k e n.

Enk e l e l ich te te ch nis ch e s trubbe l inge n m aar vooralh e t w e e r z orgde voor m e e r dan e e n h al f doz ijn k e e r ve rs ch uive n van h e t l ance e rtijds tip.

O m 16.30 uur, e e n h al f uur voor h e t l ance e rve ns te r dich tging, s te e g de bijna h onde rd m e te r h oge Are s toch op. De rak e t ontw ik k e l de 1,3 m il joe n ton s tuw k rach t.

Na z ow at tw e e m inute n s ch e idde de e e rs te trap z ich af, om tot e e n h oogte van 40 k m te k l im m e n e n e e n s ne l h e id van 4,76 M ach te be re ik e n. Dan k w am de e e rs te trap, be s taande uit vie r s e gm e nte n, w e e r naar be ne de n om aan val s ch e rm e n in de Atl antis ch e O ce aan te pl offe n s am e n m e t be e l de n van fe e s te nde m e de w e rk e rs van h e t Am e rik aans e ruim te vaartbure au. M aar h e t is onduide l ijk of de drie val s ch e rm e n

h e bbe n ge w e rk t z oal s ge pl and, al dus e e n goe de VS-ruim te vaartbron. De - dum m y- re s t van de rak e t m oe s t na e e n onge control e e rd traje ct ge w oon in z e e cras h e n.

M e e r dan 700 s e ns ore n h e bbe n h e t ge drag van de rak e t ge m e te n.

"Are s I-X l e ve rt de NASA e e n e norm e h oe ve e l h e id data op om h e t ontw e rp e n de ve il igh e id van de nie uw e ge ne ratie Am e rik aans e ruim te tuige n te ve rbe te re n", al dus h e t NASA-com m uniq uĂŠ. H e t w as de e e rs te k e e r s inds 19 81 dat van op - h e t s pe ciaal om ge bouw de l ance e rpl atform 39 B e e n nie uw e rak e t w e rd ge l ance e rd.

Bron: Be l ga / K A / M VDB / NASA / 28-102009 .

8 M e e r inform atie w w w .nas a.gov

K ortnie uw s De Am e rik aans e IBEX-s onde z e t de inz ich te n rondom de uith oe k e n van ons z onne s te l s e lop h un k op, z o m e l dt de NASA. De in ok tobe r 2008 ge l ance e rde IBEX is de e e rs te s onde die s pe cifie k h e t gre ns ge bie d van ons z onne s te l s e l m e t de inte rs te l l aire ruim te ve rk e nt: de gl obal e inte ractie tus s e n de s troom van ge l ade n de e l tje s die van de Z on k om t (de z onne w ind) e n de k os m is ch e s tral ing van onz e Me l k w e g. Vol ge ns w e te ns ch appe l ijk m is s ie dire cte ur David M cCom as onth ul l e n de re s ul tate n fe nom e ne n die in nie ts ove re e ns te m m e n m e t de th e orie ë n e n m ode l l e n ove r dat ge bie d.

W e te ns ch appe rs h adde n l ich te variatie s in de ruim te in dat inte rs te l l air gre ns ge bie d ve rw ach t.

Daar, op tie ntal l en m il jarde n k il om e te rs van de Aarde , vond de IBEX e e n z e e r fijne l ich ts trook m e t e e n inte ns ite it die tw e e tot drie k e e r h oge r w as dat de re s t van de h e m e lin dat ge bie d rond de h e l ios fe e r. Dat is h e t ge bie d w aarin de z onne w ind de ove rh e e rs e nde s troom van de e l tje s is .

De l ich ts trook l ijk t te m ak e n te h e bbe n m e t de invl oe d van h e t k os m is ch e m agne tis ch e ve l d. Dat doe t de nk e n dat de inte rs te l l aire ruim te e e n ve e l grote re invl oe d uitoe fe nt op de s tructuur van de hel ios fe e r dan ge dach t. Bron: Be l ga /LB. Ee n k rach tige Atl as -5 draagrak e t h e e ft m e t s ucce s e e n w e e rs ate l l ie t voor h e t Am e rik aans e l e ge r ge l ance e rd, z o h e e ft h e t l ance e rbe drijf Unite d Launch Al l iance (ULA) be k e ndge m aak t. H e t w as de 600s te l ance ring van e e n Atl as w aarvan de ge e s te l ijk e "vade r" e e n Be l g is . Vanop de bas is Vande nbe rg in Cal ifornië ve rtrok gis te re n om 18.12 uur Be l gis ch e tijd e e n door Lock h e e d M artin ge bouw de Atl as -5, de k rach tigs te rak e t uit h e t onbe m ande Am e rik aans e gam m a.

Ach ttie n m inute n l ate r k w am de De fe ns e M e te orol ogical Sate l l ite Program F18 (DM SP F18) vrij van de bove ns te Ce ntaurtrap om aan e e n m e te orol ogis ch e m is s ie van e e n h al f m il jard dol l ar voor h e t VS-l e ge r te be ginne n.

De k uns tm aan is e ve ne e ns door Lock h e e d M artin ge bouw d. H e t ging s inds de m aide nvl uch t van e e n Atl as -A in 19 57 om de 600s te l ance ring van e e n e xe m pl aar van de z e draagrak e tfam il ie , aan w ie ns w ie g de Be l g K are l Bos s art s tond. De ge ne ratie Atl as -5 w as aan e e n ach ttie nde m is s ie toe , z onde r één e nk e l e k e e r te fal e n.

Bron: Be l ga /ADV/19 -10-2009 .

Vorige w e e k s tortte n k ort na e l k aar e e n rak e ttrap e n de m aans onde LCRO SS ne e r bij de donk e re z uidpool van de m aan. De h oop be s tond dat daarbij e e n grote ins l agpl uim z ou onts taan, die vanaf de aarde w aarne e m baar z ou z ijn. De te l e urs te l l ing w as dan ook groot toe n e r nie ts te z ie n w as . Inm idde l s is e ch te r ge bl e k e n dat LCRO SS de ins l ag van de rak e ttrap w e lh e e ft k unne n vas tl e gge n - z ij h e t m aar nét. De ins trum e nte n van de m aans onde h e bbe n z ow e l de k orte fl its ge re gis tre e rd op h e t m om e nt van de ins l ag z e l f, al s de daaropvol ge nde w ol k van dam p e n s tof. O ok is vas tge s te l d dat de ne e rge s torte rak e ttrap e e n onge ve e r 28 m e te r grote k rate r h e e ft ach te rge l ate n. In de k om e nde w e k e n z ul l e n de ve rz am e l de ge ge ve ns grondig ge anal ys e e rd w orde n. 16-10-2009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Re dactione e l

Slech te tijde n voor de NASA Te rw ijl de e e rs te Are s -rak e t ne t ge l ance e rd is h e e ft de Augus tine com m is s ie e e n fl ink e k nuppe lin h e t NASA-h oe nde rh ok ge gooid.

H oe w e lde com m is s ie , die gis te re n h aar e indve rs l ag publ ice e rde , ge e n s pe cifie k e aanbe ve l inge n doe t voor h e t be m ande ruim te vaartprogram m a van de VS, pl e it z ij w e lvoor e e n fl e xibe l e re invul l ing van dat program m a. De h uidige k oe rs is ge rich t op e e n te rugk e e r naar de m aan, h e t ve s tige n van e e n pe rm ane nte m aanbas is en uite inde l ijk - e e n be m ande l anding op M ars . Vol ge ns de NASAcom m is s ie z ou e r de k om e nde tie n jaar nog e e ns 30 m il jard dol l ar

nodig z ijn om die am bitie uz e pl anne n te re al is e re n. O m dat de Are s -rak e t ve rre van ge re e d is , e n de l aats te vl uch t van de s pace s h uttl e voor 2010 op h e t program m a s taat, z oude n e r z e l fs z e ve n jaar l ang ge e n be m ande Am e rik aans e ruim te vl uch te n k unne n pl aats vinde n - ook nie t naar h e t inte rnational e ruim te s tation ISS. De com m is s ie vindt dat ve rl ore n tijd e n pre s e nte e rt e e n aantalal te rnatie ve s ce nario's .

In al l e s ce nario's w ordt h e t s h uttl eprogram m a m e t m inim aale e n jaar ve rl e ngd. Bove ndie n w ordt de s ugge s tie ge daan om de pe nde l vl uch te n naar h e t ISS ove r te l ate n aan com m e rcië l e partije n.

O nde rtus s e n z ou dan k unne n w orde n ge w e rk t aan een ruim te vaartprogram m a dat m inde r op l andinge n op de m aan e n M ars is ge focus s e e rd. Ge dach t k an w orde n aan m is s ie s in e e n baan om de m aan of M ars , of e e n l anding op e e n nabije pl ane toïde of ze l fs e e n van de m ane n van M ars .

8 M e e r inform atie w w w .nas a.gov

Artik e l

Re dactione e l

Ee n 'fak e ' m e te orie t W e te ns ch appe rs m e e nde n m aandag (26-10) e ve n dat e e n m e te orie t z ondag w as inge s l age n in e e n w e il and in h e t noorde n van Le tl and.

De ins l ag bl ijk t e ch te r ne p te z ijn.

"Dit is ge e n e ch te k rate r. H ij is nage m aak t", z e i Ul dis Nul l e van h e t Le tl ands e ce ntrum voor m il ie u, ge ol ogie e n m e te orol ogie . Ee rde r z e i h ij dat de ne ge n m e te r bre de e n drie m e te r die pe k rate r m oge l ijk door e e n m e te orie t ve roorz aak t z ou z ijn. Toe n h ij arrive e rde op de pl aats van de ins l ag k w am e r rook uit de k rate r. De k uilis e ch te r te ne tje s om van e e n m e te orie t afk om s tig te z ijn. "H ij is ge grave n door e e n s h ove l ", al dus Girts Stink ul is , ge ol oog aan de unive rs ite it van Le tl and. O p de bode m z ou ie m and brandbaar

m ate riaalh e bbe n ve rbrand. Z ondag k re e g de brandw e e r e e n te l e foontje van e e n ge tuige die dach t e e n m e te orie t te h e bbe n z ie n ins l aan.

Ee n m il itaire e e nh e id s ne l de te r pl aats e om de m ate van radioactivite it te m e te n. Die w as norm aal . De s k undige n l ie te n al w e te n dat h e t onge bruik e l ijk is dat e e n obje ct van de rge l ijk e om vang ins l aat. De aarde w ordt ge bom barde e rd m e t buite naards e obje cte n, m aar die brande n doorgaans op in de atm os fe e r. O m e e n k rate r te ve roorz ak e n al s in Le tl and z ou de m e te orie t e e n doors ne de van m ins te ns e e n m e te r m oe te n h e bbe n ge h ad. Bron: De Pe rs /27-10-2009 .

8 M e e r inform atie w w w .as tro.uu.nl /~ m e te ors 37

Artik e l

David Vans te e l ant

Ee n tw e e de Stone h e nge te Brugge ?

Laats t in h e t nie uw s k w am e n de vre e m de aarde n ringe n, op de grond van As s e broe k nabij Brugge , naar vore n. Ee n arch e ol ogis ch onde rz oe k is ge s tart om h e t raads e l op de As s e broe k s e M e e rs e n op te l os s e n. Eind ok tobe r alz oude n de e e rs te be vindinge n be k e nd w orde n ge m aak t.

De ringe n w are n ale e ns ve rm e l d in 1600. Tot nog toe l e e k nie m and te w e te n w aar z e pre cie s vandaan k om e n. Ee rde r w aagde n e e n apoth e k e r uit 1880 e n e e n profe s s or uit 19 50 al e e ns h un k ans . Z ou h e t m is s ch ie n e e n vroe ge re w oonpl aats van graaf Boude w ijn I m e t de Ijz e re n Arm ge w e e s t z ijn? Late r, in 19 9 4 vond e e n s tude nte e r dan w e e r potre s te n. Ve rde re gis s inge n bl e ve n dan ook nie t uit, w aaronde r e e n ge w e z e n paarde ns tal , e e n pl e k om rus tig te bidde n, e e n ve il ig vl uch tk am p, e e n onts panne n badh uis , e e n onove rw inne l ijk fort... m aar h e t m e e s t frapante ide e w as toch dat van een tw e e de Stone h e nge ! En l aat nu juis t dit uite inde l ijk toch nie t z o ve r ge z och t z ijn. W e l ke z ijn im m e rs de ge l ijk e nis s e n m e tStone h e nge ?

Foto: H ie rbove n z ie t u e e n foto uit de Googl e M aps w e bs ite . Aan de re ch te rz ijde de foto van de grond-ringe n te As s e broe k die m e n in de m e e s te nie uw s be rich te n k an te rugvinde n.

De k l e ine foto toont de grond-ringe n te Stone h e nge . Ge e f toe , de z e ge l ijk e n h e e l e rg op e l k aar...

Ne t is e e n re e k s ove r Stone h e nge in dit m agaz ine ge s tart, dus om nog nie t ve e lte ve rk l appe n, z ie h ie r nog e e ns e e n k orte be s ch rijving van w at e r op de grond van Stone h e nge te z ie n is .

38

Bij Stone h e nge s taat de s te ne n cirk e lin h e t m idde n, be s taande uit re ch tops taande s te ne n, met l igge nde s te ne n e rop. O p e e n re de l ijk e afs tand rond de s te ne n cirk e l z ijn e r e ve ne e ns aarde n ringe n, die m e n de Circul ar Ditch noe m t. De z e Ditch w as e r z e l fs al , nog voordat de s te ne n cirk e l w e rd ge z e t. Er is nog s te e ds e e n w e g ove r de grond tot aan de h oriz on te z ie n, l ope nde tot de z e Ditch , w at de ingang van Stone h e nge w as e n de Ave nue w ordtge noe m d.

De Ave nue l oopt in de rich ting van de z ons opk om s t op 21 juni. W aar de Ave nue toe k om t op de Ditch , l igt e e n s te e n, de Sl augh te r Stone . O ok op de Ave nue , e n nie t z o ve r buite n de Ditch , s taat de be k e nde H e e l Stone , die nu h e e l dich t bij e e n m ode rne autow e g be dre igd w ordt.

O p 21 juni z ie je vanuit h e t m idde n van de s te ne n cirk e l de z on opk om e n ach te r de H e e l Stone .

Ee n ope ning in de Ditch is ook aanw e z ig, e xact in de rich ting van h e t z uide n. Dit l ijk t op e e n s e cundaire ingang. Ne t binne nin de Ditch , en te ge nove r el k aar, be vinde n z ich tw e e k l e ine ronde gre ppe l s . In e l k van de z e gre ppe l s h e e ft ooit e e n s te e n ge s taan, z e w orde n al s 9 2 e n 9 4 ge num m e rd.

Eve ne e ns op e e n ande re pos itie ne t binne n de Ditch , z ijn e r de tw e e s te ne n 9 1 e n 9 3, ook te ge nove r el k aar. De z e tw e e s taan e r nog. De vie r s te ne n 9 1 tot 9 4 w orde n de Station Stone s ge noe m d. Z e l ijk e n

trouw e ns in de rich ting van opk om s te n e n onde rgange n van de m aan te w ijz e n, w aardoor je in s taat be nt om de e cl ips -cycl us van 18,6 jaar te vinde n. O ok z ijn nog h e e lw at ande re gate n in de grond al s cirk e l s z ich tbaar, w aarin m is s ch ie n s te ne n ge pl aats t of ve rpl aats t w e rde n. Enk e l e van de z e gate n ne t binne n de Ditch z ijn de Aubre y H ol e s , ge noe m d naar de ontde k k e r. Dich te r bij de s te ne n cirk e lw e rde n ook Y-, Z -, Q- e n Rgate n ge num m e rd.

O m nu Stone h e nge te ve rge l ijk e n m e t de grote ronde gre ppe l te As s e broe k , is h e t inte re s s ant om te z oe k e n naar ope ninge n in de gre ppe l , e n obje cte n die l angs h e e n de gre ppe l z oude n h e bbe n ge l e ge n, z oal s de Station Stone s , die e ve ntue e look naar rich tinge n van z on e n m aan z oude n w ijz e n.

Z ow aar, op de foto z ijn ve rdach te pl ekken l angs de grote cirk e l te z ie n. In ie de r ge val , m och t m e n nu ook nog 1 h oofdrich ting vinde n, z oal s de z ons opk om s t op 21 juni, dan w ordt h e t e e n m ooie ve rge l ijk ing tus s e n Stone h e nge e n de As s e broe k s e ringe n.

Tot s l ot, z e k e r e n vas t de re e k s ove r Stone h e nge in dit m agaz ine ve rde r vol ge n, w ant h e t as tronom is ch e ge de e l te be l ooft w at. Bron: David Vans te e l ant.

8 M e e r inform atie w w w .s tone h e nge .co.uk

K ortnie uw s Bij de firm a As trium in O ttobrunn (Duits l and) is e e n te s tm ode lge m aak t van e e n van de grote w e te ns ch appe l ijk e ins trum e nte n die s trak s de e l z ul l e n uitm ak e n van de Jam e s W e bb Space Te l e s cope (JW ST). De z e ruim te te l e s coop, die al s de opvol ge r van de H ubbl e -ruim te te l e s coop w ordt ge z ie n, z alin 2014 w orde n ge l ance e rd m e t de Europe s e draagrak e t Ariane 5.

Daarnaas t z al h e t Europe s e ruim te age nts ch ap ESA tw e e van de vie r w e te ns ch appe l ijk e ins trum e nte n l e ve re n. H e t door As trium ge m aak te te s tm ode l van e e n nabij-infraroods pe ctrograaf w ordt l ate r dit jaar naar de VS ove rge brach t. H e t is be doe l d om al vas t e e n aantal te s ts m e t de ins trum e nte nm odul e van de JW ST te k unne n doe n, voordat de e ige nl ijk e ins trum e nte n be s ch ik baar z ijn. In vol tooide s taat z al de JW ST e e n onge ve e r 5 ton w e ge nd ge vaarte van 24 bij 12 bij 12 m e te r z ijn. H ij w ordt uitge rus t m e t e e n 6,5 m e te r grote h oofds pie ge l die uit 17 afz onde rl ijk e s e gm e nte n be s taat. 14-10-2009 .

De Unive rs ite it van Cal ifornië in Be rk e l e y h e e ft 29 m il joe n dol l ar van de Am e rik aans e National Scie nce Foundation ontvange n voor h e t ontw ik k e l en van pl anne n voor de bouw van h e t De e p Unde rground Scie nce and Engine e ring Laboratory (DUSEL) in de ve rl ate n H om e s tak e -goudm ijn in South Dak ota. Dank z ij particul ie re s pons oring w ordt in de k il om e te rs die pe m ijn m om e nte e lalge w e rk t aan de bouw van het Sanford Unde rground Scie nce & Engine e e ring Laboratory (SUSEL). In de H om e s tak e m ijn, op ande rh al ve k il om e te r onde r h e t aardoppe rvl ak e n m e t in totaal600 k il om e te r tunne l s , w e rd in de jare n z e s tig al w e te ns ch appe l ijk onde rz oe k ve rrich t, onde r ande re naar ne utrino's van de z on. Die p onde r de grond w ordt nie t l ange r h inde r onde rvonde n van al l e rl e i ve rs tore nde s ignal e n uit het heel al . Som m ige de l e n van de m ijn be vinde n z ich z e l fs op 2,5 k il om e te r die pte . Binne n h e t DUSELproje ct m oe t onde rz oe k ve rrich t gaan w orde n op h e t te rre in van de as tronom ie , de de e l tje s fys ica, de aardw e te ns ch appe n e n de biol ogie .

Ee n van de e e rs te e xpe rim e nte n die in ge bruik ge nom e n gaat w orde n is LUX (Large Unde rground Xe non-e xpe rim e nt), w aarm e e ge z och t w ordt naar donk e re m ate rie . 15-10-2009 .

O p de avond van vrijdag 25 s e pte m be r h oorde Tony Garch ins k i uit O ntario, Canada, e e n h arde k nal . Toe n h ij de vol ge nde och te nd buite nk w am , z ag h ij dat de voorruit van de Nis s an Path finde r van z ijn m oe de r e e n grote bars t ve rtoonde , e n op de m otork ap l age n w at m e rk w aardige s te ne n.

Garch ins k i h ie l d h e t op vandal is m e e n de e d aangifte bij de pol itie . Tw e e weken l ate r h oorde m oe de r Yvonne Garch ins k i toe val l ig dat onde rz oe k e rs van de unive rs ite it van W e s t-O ntario in de om ge ving op z oe k w are n naar m oge l ijk e re s tante n van e e n m e te orie t. O p vrijdag 25 s e pte m be r w as nam e l ijk e e n z e e r h e l de re m e te oor te z ie n ge w e e s t die op vide o w as vas tge l e gd, z odat z ijn baan nauw k e urig k on w orde n vas tge s te l d. Toe n vie l na de m e te orie t ook h e t k w artje : de 'm e rk w aardige s te ne n' bl e k e n m e te orie te n te z ijn. H e t groots te fragm e nt h e e ft onge ve e r de grootte van e e n gol fbal e n w e e gt 46 gram . H e t is ove rige ns nie t voor h e t e e rs t dat e e n auto h e t s l ach toffe r w ordt van e e n m e te orie tins l ag.

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Rubrie k

Re dactione e l

D e AEG activite ite nk alende r 06 nove m be r De AAG cl oadw atch e r Ee n voordrach t door M ik e Ros s e e l ove r de ge l ijk nam ige w ol k e nde te ctor die inge z e t k an w orde n bij oa ons draadl oos w e e rs tation.

13 nove m be r Proje ct& prak tica Tijde ns 'Proje ct & prak tica' w e rk e n w e ve rde r aan de be s taande proje cte n (w e e rs tation, icarus , LEGO m inds torm s NXT, ...) of gaan w e , al s h e t w e e r toe l aat, gaan w aarne m e n.

M a.16 nove m be r Ste rre nk unde m e th e tbl ote oog Ee n voordrach t door Patrick Jae cq ue s is m Eure k a e n Vorm ing Pl us ove r de bas is be gins e l e n van h e t w aarne m e n. Ins ch rijve n ve rpl ich t! Vanaf19 .00 uur !

W oe . 18 e n do. 19 nove m be r De vis ie rond de fil m : 2001 - A s pace odys s e y Ee n voordrach t door Patrick Jae cq ue s is m Eure k a e n Vorm ing Pl us ove r de inh oud van één van de m e e s t boe ie nde SF fil m s ooit ge m aak t. De dag e rna k ijk e n w e naar de fil m op groot s ch e rm .

Ins ch rijve n ve rpl ich t ! Be ide n vanaf 19 .00 uur !

20 nove m be r

gaan w aarne m e n. O ve rnach te n is m oge l ijk . M e e r inform atie k an je al vas th ie ronde r te rugvinde n ....

27 nove m be r W aarne m ings actie !

Tijde ns 'Proje ct & prak tica' w e rk e n w e ve rde r aan de be s taande proje cte n (w e e rs tation, icarus , LEGO m ind-s torm s NXT, ...) of gaan w e , al s h e t w e e r toe l aat, gaan w aarne m e n (+ fil m ).

04 de ce m be r Lance ring Frank De W inne Ee n voordrach t door K urt De q uick ove r de l ance ring van Frank De W inne w aar h ij pe rs oonl ijk bij w as !

Be s l is t de m oe ite w aard, al l e e n al voor h e tunie k e be e l dm ate riaal .

11 de ce m be r Proje ct& prak tica Tijde ns 'Proje ct & prak tica' w e rk e n w e ve rde r aan de be s taande proje cte n (w e e rs tation, icarus , LEGO m inds torm s NXT, ...) of gaan w e , al s h e t w e e r toe l aat, gaan w aarne m e n.

Z a. 12 de ce m be r Be s tuurs ve rgade ring H ie rop z ijn, z oal s s te e ds , al l e l e de n van h arte wel k om . Voors te l l en k unne n ook s te e ds w orde n ge daan.

Al l e 'input' is s te e ds w e l k om . Vanaf 14.00 uur !

W aarne m ings actie !

Vandaag gaan w e op s tap naar As troLAB Iris te Ie pe r om e r te

8 M e e r inform atie w w w .as tro-e ve nt-group.be

Activite itv/d m aand O p vrijdag 20 nove m be r m oge n w e de facil ite ite n van Vol k s s te rre nw ach t As troLAB Iris ge bruik e n w aaronde r de 68 cm te l e s coop. W e s pre k e n te r pl aats e af om 21.00 uur. Z o k rijge n ook de l e de n die van ve r k om e n de k ans om e r op tijd te ge rak e n. Bre ng al vas t je e ige n te l e s coop m e e al s ook de re s tvan h e tw aarne m ings m ate riaal .

De e l nam e be draagt s l e ch ts 5,00 e uro pe r pe rs oon e n ove rnach te n te r pl aats e is m oge l ijk . Daarom is h e t nodig om z ich in te s ch rijve n.

O ok z odoe nde h e t trans port van al l e de e l ne m e rs k an ge re ge l d w orde n. Raadpl e e g al vas t uw e -m ail s voor m e e r de tail s ! W anne e r h e tw e e r te s l e ch tz ou z ijn z alde z e activite itve rpl aats tw orde n...

39

Artik e l

M ich e lVande putte

M e te ore n in h e tnajaar Te rugbl ik z om e ractie s De Pe rs e ïde n: h e t w e rd aange k ondigd al s e e n bijz onde r jaar e n z e h e bbe n h e tdan ook voortre ffe l ijk ge daan m e t e e n drie dubbe l e pie k in de activite its curve . H e l aas w as h ie r voor de W e s t Europe ane n sl e ch ts w e inig z ich tbaar van, e n ook de s tore nde m aan z ou s ow ie s o e e n dom pe r op h e t s ch ouw s pe l ge w e e s t z ijn.

Er ve rs ch ijnt h ie rove r in h e t najaar e e n artik e lin H e e l al . Ve rde r onth oude n w e ook h e t ve rs ch ijne n van e e n grote vuurbolop de avond van de 15de augus tus die door z e e r ve e l m e ns e n w e rd w aarge nom e n. Dit h aal de de national e pe rs . Al de z e z ak e n k unne n jul l ie ach te raf nog e e ns rus tig nal e z e n in h e t jaarve rs l ag van 2009 . De z e k om t na h e t h uidige s e iz oe n op de VVS w e bs ite onl ine . O ok de oude re jaarve rs l age n k unt u nog s te e ds l e z e n.

Druk najaar De Le onide n s taan voor de al l e rl aats te k e e r in h e t h uidige l ope nde Le onide ns e iz oe n m e t s tip op h e t program m a. H e t is dit jaar 10 jaar ge l e de n van de e e rs te Le onide ns torm in h e t h uidig l ope nde s e iz oe n. Ee n l ok al e opk l aring m igre e rde toe n ove r Vl aande re n w aarin toch e nk e l e ge l uk k ige w aarne m e rs e r in s l aagde n e e n gl im p op te vange n van de z e uitbars ting.. H e t w as m e te e n ook de al l e re e rs te k e e r dat e e n de rge l ijk e s torm tot bijna op de m inuut corre ct w e rd voors pe l d (David As h e r e n Rob M c Naugh t).

Vorig jaar trok de aarde doorh e e n e e n oud s tofs poor die in 1466 door 55 P / Te m pe lTuttl e w e rd afge s tote n. H e t l e ve rde e e n fraaie uitbars ting op aan ‘ Pe rs e ïde ns te rk te ’ m e t tal van h e l de re m e te ore n. H e l aas s toorde de m aan be h oorl ijk e n w e rk te h e t w e e r in Be l gië nie t e ch t m e e . O ok dit jaar ve rw ach t m e n een h e us e Le onide nuitbars ting w ant de aarde k om t nog dich te r in de buurt van h e tz e l fde s tofs poor uit 1466. H ie rdoor z ou de Z H R nog h oge r k unne n uitval l e n dan 2008.

Bove ndie n is e r rond h e tz e l fde m om e nt van de z e ontm oe ting e e n ande r oud s tofs poor uit 1533 in de buurt dat e ve ne e ns fl ink w at activite it z ou k unne n opl e ve re n. Al l e s bij e l k aar ve rw ach t 40

m e n e e n pie k e rge ns tus s e n 150300 m e te ore n pe r uur! Dit is e e n uite rm ate m ooie k ans om ontm oe tinge n m e t oude s tofs pore n van 55 P/ Te m pe lTuttl e te gaan be s tude re n! De m aan z al de z e k e e r nie t s tore n m aar jam m e rl ijk z ijn de pie k tijde n nie t ide aalvoor onz e contre ie n. Ee n ove rz ich tje van de ve rw ach tinge n pe r m ode l l e ur:

M aar w at e r ook m oge ge be ure n rond al h e t ‘ s pe cul atie ve ’ ge w e l d m e t gril l ige topz w e rm e n al s de O rionide n e n de Le onide n; ins ide rs k ijk e n uit naar h ét h oogte punt e n z w aarte punt in 2009 : de k oningin de r re ge l m aat; de m aje s tue uz e Ge m inide n z w e rm ! Note e r al vas t 13-14 de ce m be r m e t rood in jul l ie age nda.

Ge z ie n de onguns tige tijds tippe n z ale r vanuit de Be ne l ux w e inig tot hel e m aalnik s te m e rk e n z ijn van de z e uitbars ting. Le t e ch te r w e lop; h e t gaat om oude re s tofs pore n e n al s e r daadw e rk e l ijk ve rtraginge n optre de n in de opge ge ve n pie k tijds tippe n dan z ale r bij l age radiants tand m is s ch ie n w e lie ts te m e rk e n z ijn van de z e uitbars tingN In onz e contre ie n ve rs ch ijne n de e e rs te Le onide n m e e s tal rond 00:30 uur l ok al e tijd.

Is de uitbars ting vol tooid ve rl e de n tijd, dan k unne n w e nog al tijd de norm al e ach te rgrondactivite it w aarne m e n.

Conce ntre e r je dus vooral op 17-18 nove m be r; m aar h e t is ook ve rs tandig om de nach te n voor e n na 17-18 nove m be r nauw l e tte nd op te vol ge n.

Le onide n produce re n z e e r s ne l l e m e te ore n, afk om s tig uit de ‘ k op’ van de Le e uw .

De z e topz w e rm ontgooch e l t nooit e n trak te e rt h e t h e l e noorde l ijk h al frond op e e n l ange s h ow van je w e l s te . De pie k tijde n w orde n in 2009 ve rw ach t in de vroe ge och te nd van m aandag 14 de ce m be r e n dit is uite rm ate guns tig voor onz e contre ie n.

De m e e s te m e te ore n z ijn z ich tbaar rond cul m inatie tijd van de radiant (om s tre e k s 2 uur l ok al e tijd) e n dit l e ve rt dus ge dure nde e nige ure n m e e r dan 100 vis ue l e m e te ore n pe r uur op m its m e n be s ch ik t ove r goe de e n duis te re w aarne e m conditie s .

Foto: De m e te ore nz w e rm Le onide n is tus s e n 13 e n 17 nove m be r s traal s ge w ijs w aar te ne m e n vanuit h e t s te rre nbe e l d Le e uw (Le o), w aarnaar de z e m e te ore nre ge n ge noe m d is . Bron: Sk y & Te l e s cope .

K ortnie uw s Ee n w e te ns ch appe r die voor de NASA w e rk te is opge pak t e n aange k l aagd w e ge ns s pionage , z o h e e ft jus titie in de Ve re nigde State n be k e ndge m aak t.

De m an z ou h e bbe n ge probe e rd ge h e im e inform atie te ve rk ope n aan e e n FBI-age nt die z ich voorde e d al s Is raë l is ch s pion. De 52-jarige Ste w art David Noz e tte , die e e n be l angrijk e bijdrage l e ve rde aan h e t be w ijs dat z ich op de m aan w ate r be vindt, w e rd m aandag ge arre s te e rd en w ordt w aars ch ijnl ijk nog dins dag voorge l e id.

H ij w e rd ge arre s te e rd na een unde rcove r ope ratie w aarbij e e n m e de w e rk e r van de FBI z ich voorde e d al s e e n age nt van de Is raë l is ch e M os s ad. De FBI w as Noz e tte op h e t s poor ge k om e n nadat h ij in e e n ge s pre k m e t e e n col l e ga h ad l ate n val l e n dat h ij be re id w as naar Is raë lte gaan 'e n z e al l e s te ve rte l l e n'. Be h al ve bij de NASA, w e rk te Noz e tte ook e nige tijd bij h e t m inis te rie van e ne rgie z ak e n, w aar h ij toe gang h ad tot z e e r ge h e im e ge ge ve ns , die be tre k k ing h adde n op atoom te ch no-l ogie . Late r w e rk te h ij al s te ch nis ch advis e ur bij e e n be drijf van de Is raë l is ch e ove rh e id. Ee n age nt van de FBI, op de h oogte ge brach t door Noz e tte 's col l e ga, nam , z oge naam d al s Is raë l is ch s pion, contact op m e t de w e te ns ch appe r en vroe g de w e te ns ch appe r om be w ijs van z ijn k e nnis van ge h e im e inform atie .

Afge s prok e n w e rd dat Noz e tte dat be w ijs z ou ach te rl ate n in e e n pos tbus in W as h ington. Dat de e d h ij, in ruilvoor in totaale l fduiz e nd dol l ar e n de be l ofte date r m e e r trans actie s z oude n vol ge n.

O p M ars l igge n de m e te orie te n pl aatsel ijk voor h e t oprape n. Die concl us ie m ag je w e ltre k k e n, nadat h e t NASAM ars w age ntje O pportunity voor de de rde k e e r in e ve nz ove l e m aande n e e n m e te orie t h e e ft opge s poord. Ne t al s de voorgaande h e e ft ook de z e e e n bijnaam ge k re ge n: M ack inac, naar e e n e il and in de Am e rik aans e s taat M ich igan. De nie uw e m e te orie t l ijk t q ua s am e ns te l l ing ve e lop de e e rde r ontde k te e xe m pl are n.

H et z ijn z oge h e te n ijz e rm e te orie te n.

19 -102009 .

De O os te nrijk s e s upe rm ark tk e te n Pe nny bie dt z ijn k l ante n ruim te vl uch te n aan voor 210.000 e uro. De dis counte r ve rk oopt tick e ts voor ruim te trips die h e t in O k l ah om a ge ve s tigde be drijf Rock e tpl ane Gobal vanaf e ind 2011 z alorganis e re n. De kl ante n vl ie ge n na vijf dage n training naar e e n h oogte van 117 k m e n z ul l en daar e nk e l e m inute n ge w ich tl oos z ijn.

K oopje s jage rs k ijk e n be te r e e rs t e e ns rond, w ant op z ijn w e bs ite bie dt Rock e tpl ane z itje s aan 250.000 dol l ar (e e n k l e ine 170.000 e uro) aan. Bron: DPA /LPD /20-10-2009 .

De Europe s e ruim te s onde Ros e tta z al op 13 nove m be r voor de de rde e n l aats te k e e r e e n s ch e e rvl uch t l angs de aarde m ak e n. H ij k om t m e t e e n s ne l h e id van ruim 13 k il om e te r pe r s e conde op e e n h oogte van onge ve e r 2500 k il om e te r l angs bove n Indone s ië .

Bij de z e m anoe uvre k rijgt Ros e tta e e n z w ie pe r van h e t z w aarte k rach ts ve l d van de aarde , die h e m de juis te k oe rs e n s ne l h e id ge e ft om in m e i 2014 te k unne n arrive re n bij de k om e e t Ch uryum ov-Ge ras im e nk o. O nde rw e g z alh ij, op 10 juni 2010, nog l angs de pl ane toïde Lute tia k om e n. K ort voor de s ch e e rvl uch t l angs de aarde w orde n e nk e l e ins trum e nte n van Ros e tta inge s ch ak e l d om w aarne m inge n te k unne n doe n van h e t aarde m aans te l sel .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Ee n ‘ duis te r nach th e m e l ’ is e e n be l angrijk as pe ct w ant rond h e t m axim um is h e t gros van de m e te ore n voornam e l ijk l ich tz w ak .

H e t is pas in de ure n na h e t m axim um dat de grote re de e l tje s binne n de z w e rm voor e e n ge voe l ige h e l de rh e idtoe nam e z ul l e n z orge n. Dit ge be urt h oogs t w aars ch ijnl ijk voor ons ove rdag.

Nie t te ge ns taande de z e s te l l ing z al e r ge re ge l d w e lie ts ‘ hel de rs ’ naar be ne de n donde re n.

il l us te re Quadrantide n z w e rm . In s om m ige jare n s om s totaal afw e z ig vanw e ge h e t ve rk e e rd val l e n van de pie k tijd of onz ich tbaar door h e t fre q ue nte s l e ch te w e e r rond de z e tijd van h e t jaar.

Z e w are n al vas t ‘ groots ’ in 2009 .

M aar of h e t nu in 2010 h e l de r m ag w e z e n; de z e k e e r z ul l e n de m e te ore n ve rdrink e n in het m aanl ich t (l aats te k w artie r op 7 januari). O ok h e t m axim um tijds tip is z e e r onguns tig w ant de k ortl e ve nde pie k tre e d voor ons De Ge m inide n z w e rm k an je de ove rdag op tus s e n 12 e n 16 UT. hel e nach t w aarne m e n. M arath onH e t be s te m om e nt om k ijk e n is dus w aarne m e rs z ie n ge m ak k e l ijk m e e r van z odra h e t donk e r ge noe g is dan 1000 m e te ore n in de z e nach t! op de avond van z ondag 3 Te ge n de och te nd gaat de radiant januari. De z e avonds e s s ie z al in dal e nde l ijn e n m inde re n de z e k e r e n vas t nog h e t één e n aantal l e n ge voe l ig. Vis ue l e w aarande r opl e ve re n w ant de m aan is ne m e rs k ie z e n h e t l ie fs t voor nog nie t opge k om e n e n de radiant 10 of 15’ - te l l inge n (w aarne e m is nog nie t op h aar l aags te punt inte rval l e n) om de fijne re activite its ge k om e n. Er z ul l e n ze k e r e n s tructure n in k aart te bre nge n. O ok vas t e e n aantal fraaie aardin de nach te n voor e n na h e t s ch e re nde Quadrantide n vanuit m axim um k an je de z w e rm het noordw e s te n opduik e n. w aarne m e n; 12-13 de ce m be r z al Quadrantide n z ijn e e n fractie m e e r activite it opl e ve re n dan 14-15 s ne l l e r dan de Ge m inide n. de ce m be r w ant de z w e rm k rim pt im m e rs ze e r s ne l na het Datave rw e rk ing e n ande re N m axim um ine e n. Ge e n s tore nd m aanl ich t w ant de m aan is nie uw Je h e bt m e te ore n w aarge nom e n. op 16 de ce m be r.

Laat je w aarne m inge n nie t sl inge re n e n s tuur de z e door.

O ok het kl e ine K e rs tz w e rm pje O fw e l via onde rge te k e nde (m e t Urs ide n k an z onde r s tore nd be h ul p van het el e k tronis ch m aanl ich t w orde n w aarge nom e n. invul form ul ie r dat te vinde n is op H e t traditione l e m axim um val t de VVS w e bs ite ) ofw e l re ch tove rdag op 22 de ce m be r dus doe t s tre e k s na de actie jouw data m e n e r goe d aan om de z e z w e rm invoe re n op de datas e rve r van w aar te ne m e n in de och te nd e n de Inte rnational M e te or O rganiavondure n van de 22s te de ce m s ation. H ie rdoor k rijg je m e te e n be r. De radiant s taat op h aar e e n e e rs te re s ul taat van jouw h oogs t in de och te nd e n m e rk op inge voe rde w aarne m ing én draagt dat de z e z w e rm ne t al s de de z e m e te e n bij tot de w e re l dw ijde Ge m inide n m e dium s ne l l e m e te ore n datare ductie van e e n be paal de produce e rt. Ve e lactivite it l e ve rt de topz w e rm . z w e rm nie t op; m aar be s ch e ide n opl e vinge n be h ore n s te e ds tot de m oge l ijk h e de nN We sl uite n te ns l otte h e t h oogs e iz oe n af m e t de traditione l e e e rs te toppe r k ort na Nie uw jaar; de

8 M e e r inform atie w w w .im o.ne t

H el de re vuurbol O p de avond van dins dag 13 ok tobe r, e e n paar m inute n voor 19 .00 uur, is vanuit vrijw e l h e e l Ne de rl and e e n e xtre e m h e l de re m e te oor ('val l e nde s te r') z ich tbaar ge w e e s t - e e n z oge h e te n vuurbolof vuurbal . H etl ich tve rs ch ijns e ltrok in e nk e l e s e conde n van h e t z uidw e s te n naar h e t noordoos te n, e n s patte in ve rs ch il l e nde brok s tuk k e n uite e n. In de om ge ving van Groninge n z ijn ook onw e e rs ach tige ge l uids e ffe cte n ge h oord, e n tril de n de ram e n in de s ponninge n. O ok in Be l gië e n Duits l and is de vuurbolw aarge nom e n. Ee n vuurbolonts taat w anne e r e e n grote ruim te s te e n m e t h oge s ne l h e id de aards e dam pk ring binne ndringt. Vol ge ns m e te ore ne xpe rt K oe n M is k otte ging h e t in dit ge valom e e n s te e n m e t e e n m idde l l ijn van e e n ce ntim e te r of de rtig. Ve rm oe de l ijk z ijn e r ge e n (grote ) m e te orie te n op aarde ne e rge k om e n. Ste rre nk undige n z ijn ge ïnte re s s e e rd in oogge tuige nve rs l age n e n opnam e n van de vuurbol , bijvoorbe e l d fil m opnam e n van autom atis ch e be ve il igings cam e ra's . M e l dinge n w orde n o.a. ve rz am e l d door de w e bs ite hemel w ach t.nl .

41

K ortnie uw s H e t Europe s e Ruim te vaartbure au z oe k t k andidate n om vanaf m idde n vol ge nd jaar in M os k ou de e lte ne m e n aan e e n s im ul atie ge dure nde 520 dage n van e e n re tourtje M ars . In opvol ging van vroe ge re s oortge l ijk e , m aar m inde r l angdurige , s im ul atie s z oe k t ESA tw e e k andidate n e n tw e e re s e rve s voor de s im ul atie in e e n afge s l ote n ruim te in h e t Ins tituut voor Biom e dis ch e Probl e m e n in M os k ou dat z ich op de m e dis ch e as pe cte n van be m ande ruim te vaart toe l e gt. Be doe l ing is de ps ych ol ogis ch e , m e dis ch e e n fys iol ogis ch e e ffe cte n te m e te n van z o'n vl uch t. Die om vat ook e e n "e xpl oratie " van M ars w aarbij ge dure nde 30 dage n de h e l ft van de de e l ne m e rs naar e e n ande re m odul e ve rh uis t. ESA s te l t e e n aantale is e n aan de k andidate n. M e e r inform atie e n k andidaats te l l ing vind je h ie ronde r. De adl ine voor k andidaats te l l ing is 5 nove m be r.

Z ie : w w w .e s a.int/cal l m ars 500.

H e t Am e rik aans e ruim te vaartbure au NASA h e e ft e e n voors te l van de Be l gis ch e M ars Socie ty aanvaard om m e t ze s Be l ge n te ge l ijk een M ars e xpe ditie te s im ul e re n, z o h e e ft voorz its te r Nancy Ve rm e ul e n be k e ndge m aak t. H e t is de e e rs te k e e r dat één l and op z ich h e t proje ct naar z ich toe k an tre k k e n, voe gt de w e te ns ch appe r van h e t K M I e raan toe . H e t gaat om e e n program m a w aarbij s tude nte n in de w oe s tijn van h e t Am e rik aans e Utah e e n M ars e xpl oratie k unne n s im ul e re n e n w aarbij de Be l gis ch e w e te ns ch appe r Vl adim ir Pl e ts e r be gin dit jaar ook alge z agvoe rde r van e e n inte rnational e "be m anning" is ge w e e s t.

De NASA h e e ft nu e e n voors te lvan Ve rm e ul e n van de Be l gis ch e M ars Socie ty goe dge k e urd om m e t z e s Be l ge n te ge l ijk in Utah van 7 tot 20 fe bruari 2010 de s im ul atie te doe n.

Be doe l ing is om m e t 3 e nth ous ias te Vl am inge n e n 3 W al e n tw e e w e k e n te l e ve n e n te w e rk e n z oal s e ch te toe k om s tige as tronaute n op M ars .

"O ns vol gs tation op Aarde is h e t Euro Space Ce nte r in Re du e n w e gaan z ove e lm oge l ijk s ch ol e n in Vl aande re n e n W al l onië de k ans ge ve n m e t ons te com m unice re n via l ive contacte n", al dus Ve rm e ul e n die ge z agvoe rde r z al z ijn. Z ow e l Pl e ts e r al s Ve rm e ul en h e e ft e e rde r in Europa ge k andide e rd om as tronaut te w orde n. Bron: Be l ga / O DBS. Autonom e robots z ul l e n in de toe k om s t e e n s te e ds be l angrijk e r rol s pe l e n in h e t onbe m ande pl ane e tonde rz oe k . Dat s te l t W ol fgang Fink van de Unive rs ite it van Ariz ona e n h e t Cal ifornia Ins titute of Te ch nol ogy. Fink e n z ijn col l e ga's ontw ik k e l e n h ardw are e n s oftw are w aarm e e toe k om s tige robots m e t e l k aar com m unice re n, el k aar opdrach te n ge ve n e n z e l f be s l is s inge n ne m e n. Vol ge ns Fink s taan w e aan de vooravond van e e n paradigm ave rs ch uiving in h e t pl ane e tonde rz oe k . Tot nu toe w orde n ruim te s onde s vanaf de aarde be s tuurd e n be die nd, m e t w e inig fl e xibil ite it. In de toe k om s t is h e t bijvoorbe e l d m oge l ijk dat e e n ruim te s onde in e e n baan rond de Saturnus m aan Titan in contact s taat m e t e e n bal l on in de dam pk ring van de pl ane e tm aan, m e t l ande rs op h e t oppe rvl ak , e n m e t bote n in de m e th aanm e re n van Titan.

In onde rl ing ove rl e g be pal e n ze ze l f de be s te onde rz oe k s s trate gie .

28-102009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Re dactione e l

Lich ts ne lhe id is ge lijk De l ich ts ne l h e id is e ch t voor e l k foton ge l ijk . Dat concl ude re n onde rz oe k e rs van NASA op bas is van w aarne m inge n aan e e n ve rre gam m afl its .

De l ich ts ne l h e id be draagt onge ve e r 300.000 k il om e te r pe r s e conde .

Vol ge ns Eins te ins re l ativite its th e orie is h e t de h oogs t m oge l ijk e s ne l h e id in de natuur. El k foton (l ich tde e l tje ) z ou z ich in e e n vacuüm m e t de z e s ne l h e id voortbe w e ge n, onge ach t de e ne rgie van h e t foton.

Vol ge ns s om m ige s pe cul atie ve th e orie ë n be s taat de s tructuur van h e t vacuüm op de al l e rk l e ins te s ch aal e ch te r uit e e n s oort 'ruim te tijds ch uim '. Daardoor z oude n fotone n m e t h oge re e ne rgie e e n h éél k l e in be e tje trage r be w e ge n dan fotone n m e t l age re e ne rgie . De Fe rm i Gam m a-ray Space Te l e s cope , die e e n jaar ge l e de n w e rd ge l ance e rd, h e e ft op 10 m e i 2009 e ch te r e e n k orte gam m afl its w aarge nom e n in e e n s te rre ns te l s e l op 7,3 m il jard l ich tjaar afs tand.

Binne n één s e conde w e rde n fotone n van de fl its ontvange n ove r e e n e norm e ne rgie be re ik .

O ndank s het

Artik e l

e ne rgie ve rs ch il(e e n factor van één m il joe n) k w am e n de z e fotone n toch vrijw e l e xact ge l ijk tijdig aan, na e e n re is tijd van m e e r dan z e ve n m il jard jaar.

Daaruit bl ijk t dat de l ich ts ne l h e id voor aldie e ne rgie ë n ge l ijk is , m e t e e n nauw k e urigh e id van bijna één op e e n tril joe n.

8 M e e r inform atie h ttp://fe rm i.gs fc.nas a.gov

Re dactione e l

Groots te ins lagbe k k e n ontde k t?

Ee n raads e l ach tig be k k e n voor de k us t van India z ou w e le e ns e e n re us ach tige ins l agk rate r k unne n z ijn. Dat z e gge n Sank ar Ch atte rje e van de Te xas Te ch Unive rs ity e n z ijn m e de -onde rz oe k e rs .

De k om in de aardk ors t, die be k e nds taat al s h e t Sh iva-be k k e n, l igt te n w e s te n van India e n is e e n rijk e vindpl aats van aardol ie e n aardgas . De buite ns te rand van h e t be k k e n vorm t e e n k ring m e t e e n m idde l l ijn van ruw w e g 500 k il om e te r, die grote nde e l s in z e e l igt. In h e t m idde l punt van de k ring be vindt z ich e e n ce ntral e pie k , Bom bay H igh , die onge ve e r 5 k il om e te r bove n de z e e bode m uits te e k t. O m aan te k unne n tone n dat h e t Sh iva-be k k e n inde rdaad e e n ins l agk rate r is , z ul l en l ate r dit jaar boringe n w orde n ve rrich t in h e t ce ntral e de e l e rvan. Al s de

k rate rth e orie juis t bl ijk t te z ijn, is h e t Sh iva-be k k e n ve rre w e g de groots te in z ijn s oort op aarde . O m e e n 'gat' van de z e om vang te ve roorz ak e n, m oe t z ich e e n onge ve e r 40 k il om e te r grote pl ane toïde in de aardk ors t h e bbe n ge boord. Vol ge ns de onde rz oe k e rs is h e t de nk baar dat de z e ins l ag de e ch te oorz aak is van h e t uits te rve n van de dinos aurië rs e n ve l e ande re die re n pl ante ns oorte n, onge ve e r 65 m il joe n jaar ge l e de n. Tot nog toe w e rd dit m as s al e uits te rve n ve e l al toe ge s ch re ve n aan e e n ie ts m inde r re us ach tige ins l ag voor de k us t van het M e xicaans e s ch ie re il and Yucatán. 19 -10-2009 .

8 M e e r inform atie h ttp://e n.w ik ipe dia.org/ w ik i/Sh iva_ crate r 49

H e tpl ane tarium van de K onink l ijk e Ste rre nw ach tvan Be l giĂŤ | Le Pl anĂŠtarium de l ' O bs e rvatoire Royalde Be l giq ue | w w w .pl ane tarium .be