Guidestar 11-2011

Het

GRATIS

digitale magazine van de Astro Event Group vzw - Jaargang 7 - November 2011 - Redactie@aegvzw.be - www.aegvzw.be

E d i to r i a a l Patrick Jaecques

002

Patrick Jaecques is, naast grafisch vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de diverse hemelse wonderen...

Redactioneel

Inhoudelijk 04 - 'First light' voor ALMA. 1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker.

1 2 - NASA onthult ruimtekeet.

1 3 - Rubriek : Zijn er nog vragen ?

1 4 - Rubriek : ESO. 1 6 - Rubriek : Boekbespreking.

1 7 - Deepskydag 2011 20 - Sinistere maankalender.

22 - Rubriek : Observatoria wereldwijd.

26 - Rubriek : Astrofoto v/d maand.

30 - Rubriek : ESA. 32 - Rubriek : Space history - Columbia STS-1 .

39 - Aarde in 1 883 bijna geraakt door komeet 40 - Organismen uit de ruimte.

41 - De 'Nacht van de duisternis' te Oostende.

42 - Rubriek : Woord v/d maand.

46 - Was de Aarde wel ooit helemaal bevroren ?

47 - De 'Nacht van de duisternis' te Maldegem.

50 - Rubriek : De AEG activiteitenkalender.

51 - Rubriek : Sterrenbeeld v/d maand.

52 - Megha tropiques.

54 - Rubriek : Sasteria onder de zon.

60 - Herbruikbare raket brengt Mars binnen bereik.

61 - Rubriek : Het AEG kortnieuws.

64 - Stephen Hawkings op bezoek in Leuven.

65 - De donkere kant van het universum ophelderen.

68 - Verslag : Space Night.

70 - Rubriek : Hemelkalender.

75 - Richard Branson opent Spaceport America.

78 - BRAMS: Belgische RAdio Meteor Stations.

Red. / ESA Kris Christiaens Redactioneel Redactioneel ESO Redactioneel Jan van Gastel Maarten Muns Philip Corneille Dick van Tatenhove ESA Danny Van Hoecke Redactioneel Redactioneel Patrick Jaecques Dirk Devlies Arnaut Jaspers Stijn Vanderheiden Redactioneel Dieter Janssoone Kris Christiaens Filip Feys Red. / Visinair Redactioneel E. Beekmans.

B. van der Meer Dirk Devlies Marc van der Sluys Red. / SG / GB HervĂŠ Lamy

Informatief Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF, Flash en iPad bestand, is een non-profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrieken worden onderhouden door Philip Corneille, Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Dieter Janssoone, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan via redactie@aegvzw.be.

De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met diverse websites. Deze digitale publicatie kan genieten van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht. Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de diverse sponsoren kunnen we deze digitale publicatie gratis verspreiden.

Deze digitale publicatie is volledig ontworpen met gratis open-source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.

De indrukwekkende MSL of Mars Science Laboratory 'Curiosity' die in augustus van volgend jaar zou moeten landen op de rode planeet.

Bron: NASA. Hierboven

De Wide Field Imager op de MPG / ESO 2.2 meter telescoop toont de 'Running chicken nebula' (IC 2944).

Een gigantische gaswolk op zo'n 6500 lichtjaar van ons verwijderd. In het sterrenbeeld Centaurus. Bron: ESO.

003

' F i r s t l i g h t' v o o r A L MA Red. / ESA

004

Het Antennestelsel (NGC 4038 en NGC 4039) is een paar van interagerende balkspiraalstelsels in het sterrenbeeld Raaf. Het is 20 tot 25 megaparsec (ca. 65 miljoen lichtjaar) van de Aarde verwijderd[3] en werd op 7 februari 1 785 ontdekt door de Duits-Britse astronoom William Herschel. Door de botsing van beide sterrenstelsel is een groot gebied met interstellair gas van hoge dichtheid ontstaan, waar stervorming plaatsvindt.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Hoofdartikel

005

006

007

Telescopen

GRATIS Powertank Twv 124,50 euro

Telescopen

Meade 6" LT SC telescoop Met de 6" LT heeft Meade een nieuwe high-end maar low-budget telescoop ontwikkeld met top prestaties voor zowel de beginnende als gevorderde astronoom. Het is de opvolger van de succesvolle ETX serie, die al jarenlang als onbetwiste topper op nr.1 stond als het gaat om verkoopaantallen van telescopen met een GoTo systeem. Zowel de 6" en 8" staan momenteel in eindejaarspromotie. Maak er gebruik van !

Meade DS 2080 t/m 2130 Een uniek gamma aan betaalbare Meade GOTO telescopen voor beginnende sterrenkundigen.

Gaande van een 8 cm refractor (lenzenkijker), 11 cm cassegrain tot een 1 3 cm reflector (spiegelkijker). Nu tijdelijk met GRATIS Bresser PC oculair zodoende je meteen uw favoriet hemels object kan vastleggen op de gevoelige plaat. Actie geldig tot 31 -1 2-2011 of einde voorraad.

1.199,50 euro (ipv 1 .299,50 euro)

399,50 euro (DS 2080)

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Accessoires

GRATIS PC oculair Twv 79,50 euro

Accessoires

Baader red­dot zoeker Deze Baader 'red-dot' zoeker vervangt hoe langer hoe meer de klassieke 6x30 zoeker die vroeger de standaard was bij heel wat merken. En dat is ook best verstaanbaar gezien het gebruiksgemak waarmee je snel je favoriete object in beeld kan brengen. Het grote verschil tussen deze Baader 'red-dot' zoeker en deze van Celestron of Skywatcher is dat de diameter van deze zoeker beduidend groter is. Zo'n 3 cm ipv de gebruikelijke 2 cm.

Seletek Armandillo controller De Seletek Armandillo controller is inzetbaar voor een breed gamma aan producten. En aldus niet alleen geschikt als aansturing voor motor focusers. Met: Automatische focusers. Filter wiel controle. Automatische koeling. Onafhankelijke controle voor elke controller pin. Hand of automatisch. Inclusief: USB 2.0 kabel en twee meter lange auto sigarethouder kabel.

34,50 euro

224,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Boeken

Accessoires

Sterrengids 2012 De Sterrengids 201 2 is een jaarboek over hemelverschijnselen die in 201 2 zichtbaar zijn vanuit Nederland en België, met het blote oog, met een verrekijker of met een kleine of grote telescoop.

Hoogtepunten aan het firmament in 201 2 zijn de Venusovergang op 6 juni en de bedekking van Jupiter door de maan op 1 5 juli ...

50 mW groene laserpen Onze uiterst hoogwaardige groene laserpennen, beschikbaar van 5 t/m 500 mW, zijn bijzonder geschikt voor het aanduiden van de sterrenbeelden tijdens publieke waarnemingsavonden. Ook handig voor het uitvoeren van allerlei wetenschappelijke experimenten. Onze absolute tip !

27,50 euro

54,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Schaalmodellen

Ariane 5G draagraket Uniek 'die-cast' model van de Europese Ariane 5G draagraket in hoge kwaliteit. Reeds op voorhand geschilderd ! De Ariane is een type raket van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. De Ariane raketten worden gelanceerd vanaf het Centre Spatial Guyanais (CSG) bij Kourou in FransGuyana. Na enkele mislukte lanceringen is ook deze versie van de Ariane nu operationeel.

45,50 euro Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Prijzen geldig tot 31 -1 1 -201 1 of zolang de voorraad strekt. Levering in gans de Benelux (+ buurlanden) !

Brochure

Sinterklaas­ en kerstbrochure Op zoek naar een leuk en educatief Sinterklaas- of kerstgeschenk ? Raadpleeg dan onze uitgebreide eindejaarsbrochure boordevol binoculairs, boeken, posters, dvd's, gadgets, raketten, schaalmodellen, microscopen, weerstations, software, telescopen, bordspelen, globes en natuurlijk heel wat speelgoed ! Terug te vinden op onze website als online Flash document of downloadbare PDF brochure. Zeg het alvast door ...

GRATIS

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Raadpleeg geregeld onze website voor speciale promoties. Ontdek onze nieuwsbrief !

© Eurekashop

Ti p ! O n td e k e ve n e e n s on ze b oe i e n d e worksh op s, ka m p e n e n b i n n e n - e n b u i te n l a n d se d a g u i tsta p p e n !

S c i e n c e a n d f u n f or e v e r y on e ! www.eurekashop.be E -m a i l : i n fo@e u re ka sh op . b e - Te l . : 0 5 9 /5 1 . 8 3 . 8 8

O ffi ci ë l e ve rd e l e r va n oa :

Kortnieuws De grote planetoïde Vesta is een verbazingwekkend veelzijdige wereld. Dat blijkt uit de eerste wetenschappelijke waarnemingen van de Amerikaanse ruimtesonde Dawn, die vandaag gepresenteerd zijn op een groot internationaal planeetonderzoekscongres in Nantes. Dawn kam in juli aan in een baan rond de planetoïde, en heeft het ca. 500 km grote hemellichaam in augustus vanaf gemiddeld 2700 kilometer afstand waargenomen. Uit metingen aan volume en massa kon de gemiddelde dichtheid van Vesta worden afgeleid, waaruit blijkt dat de planetoïde een ijzerkern met een middellijn van ca. 230 kilometer moet hebben. De mineralogische samenstelling van het oppervlak vertoont een grote variëteit, vooral in de directe omgeving van inslagkraters, waar vermoedelijk materiaal uit de mantel aan het oppervlak is gekomen.

De ware aard van extreem donkere en relatief heldere gebieden op Vesta is nog niet achterhaald. Vesta vertoont ook een groot verschil in kraterdichtheid tussen het noordelijk en het zuidelijk halfrond. Sommige delen van het zuidelijk halfrond lijken minder dan twee miljard jaar oud, terwijl het noordelijk halfrond op basis van kratertellingen - gedateerd wordt op ca. vier miljard jaar. Vermoedelijk is een groot deel van het zuidelijk halfrond bedolven geraakt onder materiaal dat werd weggeworpen bij de vorming van het kolossale inslagbekken aan de zuidpool van het hemellichaam. Vrijwel in het midden van dit zuidpoolbekken ligt een gigantische berg met een middellijn van ca. 200 kilometer en een hoogte van ongeveer 20 kilometer. Onduidelijk is of het hier om een 'normale' centrale berg van een inslagkrater gaat, zoals ze ook in o.a. maankraters voorkomen. Rond de evenaar van Vesta liggen uitgestrekte stelsels van groeven, gecnetreerd rond het inslagbekken. Het oppervlak van de planetoïde blijkt veel ruwer te zijn dan verwacht. Enkele opvallende kraters op Vesta zijn inmiddels genoemd naar de zogeheten Vestaalse maagden uit de Romeinse mythologie. Het inslagbekken aan de zuidpool is Rheasilvia genoemd, naar de moeder van Remulus en Romus. Bron: NU / 03-1 0-2011 .

Solar Orbiter en Euclid zijn door de ESA Science Programme Committee uitgekozen als de volgende 'medium-class' missies in het Europese ruimte onderzoeksprogramma Cosmic Vision 201 5-2025. Solar Orbiter moet in 201 7 gelanceerd worden en gaat vanaf relatief kleine afstand onderzoek doen aan verschijnselen op het oppervlak van de zon, aan de zonnewind, en aan energierijke zonnevlammen die het magnetisch veld van de aarde kunnen verstoren en problemen kunnen opleveren voor o.a. elektriciteitscentrales en satellieten. Euclid wordt in 201 9 gelanceerd en moet de groteschaalstructuur van het heelal in kaart gaan brengen. De hoop is dat op die manier meer inzicht wordt verkregen in de ware aard van de mysterieuze donkere energie, die de oorzaak is van de versnellende uitdijing van het heelal. De derde kanshebber in het selectieproces, Plato (die jacht moet gaan maken op planeten bij andere sterren) is nog niet helemaal van de baan: mogelijk wordt die ruimtetelescoop in een later stadium alsnog gerealiseerd. Bron: NU / 03-1 0-2011 .

De kern van komeet Hartley 2 is vermoedelijk ontstaan toen twee kleinere komeetkernen, uit verschillende delen van het zonnestelsel, zachtjes met elkaar in botsing kwamen en vervolgens samen verder door het leven gingen. Dat blijkt uit een gedetailleerde analyse van waarnemingen van de Amerikaanse ruimtesonde Deep Impact, die op 4 november 201 0 op korte afstand langs de komeet vloog,

in het kader van de EPOXI-missie. De nieuwe waarnemingen zijn vandaag gepresenteerd op een groot internationaal planeetonderzoekscongres in Nantes. Op de foto's die Deep Impact maakte, is duidelijk te zien dat de ijzige kern van Hartley 2 de vorm van een bowlingkegel heeft, met twee dikke uiteinden en een smaller tussenstuk. Deep Impact fotografeerde ook 'sneeuwballen' in de onmiddellijke omgeving van de komeetkern.

Naar nu blijkt wordt de grote activiteit van de komeet niet aangedreven door het verdampen van bevroren water, zoals in de meeste andere kometen het geval is, maar door het verdampen van bevroren kooldioxide (CO2), dat zich op enige afstand onder het oppervlak bevindt. Door het vrijkomen van grote hoeveelheden CO2-gas worden ook poreuze ijsbrokken van de komeet losgeslagen - de 'sneeuwballen' die Deep Impact waarnam. Ook is nu ontdekt dat het dikkere uiteinde van de komeetkern veel minder CO2 produceert dan het dunnere. Dat doet vermoeden dat de twee helften van de kern een andcere samenstelling, en dus vermoedelijk een andere ontstaansgeschiedenis en evolutie hebben. Bron: NU / 04-1 0-2011 .

Met de Amerikaanse ruimtetelescoop Kepler is opnieuw een bijzonder planetenstelsel ontdekt: Kepler 1 8. De ster zelf is iets groter en iets minder zwaar dan onze eigen zon. Op kleine afstand van de ster heeft Kepler drie planeten gevonden (Kepler-1 8b, c en d), die alledrie veel kleinere banen beschrijven dan de baan van de planeet Mercurius in ons eigen zonnestelsel.

Kepler-1 8b heeft een omlooptijd van 3,5 dag.

Het is een zogeheten 'superaarde', twee keer zo groot en ongeveer acht keer zo zwaar als onze eigen planeet. Kepler-1 8c en Kepler-1 8d zijn Neptunus-achtige planeten: ze zijn respectievelijk 1 7 en 1 6 keer zo zwaar als de aarde, en 5,5 en 7 keer zo groot. Hun omlooptijden bedragen ca. 7,5 en 1 5 dagen.

Het bijzondere van het planetenstelsel is dat planeten c en d een zogeheten baanresonantie vertonen: de omlooptijd van planeet c is precies half zo groot als die van planeet d. Hun baanbeweging wordt op een zeer regelmatige en voorspelbare manier versneld en vertraagd door onderlinge aantrekkingskrachten, en dat vertaalt zich in kleine variaties in de precieze tijdstippen waarop de planeten voor hun moederster langs bewegen, zoals waargenomen door Kepler. De ontdekking van het nieuwe planetenstelsel werd vandaag bekendgemaakt op een groot planeetonderzoekscongres in Nantes en zal beschreven worden in een toekomstig nummer van Astrophysical Journal Supplement. Bron: NU / 04-1 0-2011 .

De voorbije week zijn twee asteroïden binnen de baan van de Maan rond de Aarde onze planeet voorbijgezoefd, zo heeft MSNBC op gezag van de NASA gemeld. Geen van de twee vormde echter een bedreiging. Astronomen ontdekten vorige donderdag dat asteroïde 2011 SM1 73 op 290.000 km langs de Aarde scheerde. Dat is 0,8 keer de afstand van onze planeet tot onze natuurlijke satelliet. Die gemiddelde afstand bedraagt immers 384.402 km. De steenklomp had de grootte van een huis. De scheervlucht gebeurde vier dagen na die van 2011 SE58 op een afstand van 236.573 km, dus nog dichter. 2011 SE58 werd op 21 september ontdekt.Beide hemellichamen waren te klein om een bedreiging te vormen. Indien ze onze atmosfeer zouden zijn binnengedrongen, zouden ze daar wellicht helemaal zijn opgebrand. Bron : Belga / LPB / 04-1 0-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Het Kepler Space Observatory is een ruimte telescoop die ontwikkeld is door NASA om planeten die net als de Aarde bewoonbaar kunnen zijn op te sporen. Het onbemande ruimtevaartuig is vernoemd naar de astronoom Johannes Kepler.

Tot nu toe zijn er 539 exoplaneten gevonden rond andere sterren met bij benadering dezelfde afmetingen als de gasreuzen in ons zonnestelsel. De uitdaging is nu om exoplaneten te vinden die bewoonbaar zouden kunnen zijn zoals de Aarde. Dat houdt in dat ze een factor 30 tot 600 minder massa dan Jupiter moeten hebben en in de bewoonbare zone rond een ster moeten liggen. De bewoonbare zone is een zone op een zodanige afstand van de moederster, dat er vloeibaar water op de planeet mogelijk is. Bron: NASA. http://kepler.nasa.gov/

009

Lancering in de kijker :

Tiangong­1: Een 'Hemels Paleis' in de ruimte Kris Christiaens

01 0

De Tiangong 1 -module is ongeveer negen meter lang en weegt zo'n 8,5 ton. Er kan één ruimteschip aan vastkoppelen.

Het onbemande ruimtevaartuig Shenzhou 8 zal naar verwachting later in 2011 aankoppelen. Shenzhou 8 zal minder dan een maand aangekoppeld blijven, en vervolgens weer naar de Aarde terugkeren. Als deze missie succesvol is, zal de Shenzhou 9 naar planning in 201 2 met bemanning aankoppelen, gevolgd door de Shenzhou 1 0, tevens met bemanning, later dat jaar.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

011

NASA onthult ruimtekeet Redactioneel

Het is niet iets wat tot de corebusiness van de NASA behoort, maar afgelopen zomer lanceerde de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie een spel voor op de computer: Moonbase Alpha. “Moonbase Alpha is a game where players step into the role of an exploration team member in a futuristic 3-D lunar settlement. Their mission is to restore critical systems and oxygen flow after a nearby meteor strike cripples a solar array and life support equipment“, aldus de NASA op haar website.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

01 2

Artikel

Zijn er nog vragen ?

Redactioneel

Rubriek Hebt u een vraag rond het thema sterrenkunde, klimatologie of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten ! Wij proberen deze dan zo goed mogelijk te beantwoorden in deze rubriek.

Hebt u een praktische vraag ?

Stel deze dan op het forum op... www.spacepage.be

01 3

European Southern Observatory :

VISTA ontdekt nieuwe b o l v o r m i g e s te r r e n h o p e n ESO

01 4

De VLT Survey Telescope (VST) is een high-tec 2,6 meter telescoop uitgerust met een OmegaCAM monster 268 megapixel CCD camera met een beeldveld dat vier maal zo groot is als de volle maan.

Bron: ESA / G. Lombardi.

Op nieuwe opnamen van ESO’s VISTA-surveytelescoop, die deel uitmaken van de Via Lactea-survey (VVV), zijn twee nieuwe bolvormige sterrenhopen ontdekt. Tot nu toe waren in ons Melkwegstelsel pas 1 58 van die ‘bolhopen’ bekend. Bij de survey is voor het eerst ook een open sterrenhoop opgespoord die zich ver achter het melkwegcentrum bevindt, en waarvan het licht dus dwars door het stof en gas in het hart van ons Melkwegstelsel heen moest gaan om ons te kunnen bereiken. Bron: ESO. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

01 5

Boekbespreking Redactioneel

01 6

Zin om een gloednieuw sterrenkundig en / of ruimtevaartgericht boek te lezen en hiervan een korte boekbespreking over te schrijven ? Dan helpen wij u graag verder ! Kortom, neem contact op met de redactie via redactie@aegvzw.be.

Rubriek

Deepskydag 2011 Jan van Gastel

Artikel Een Deep sky object is in de astronomie de algemeen gangbare aanduiding voor die objecten die geen ster of planeet zijn en die zich ver buiten het zonnestelsel of zelfs buiten het melkwegstelsel bevinden. Hieronder vallen met name melkwegstelsels, sterrenhopen, bolvormige sterrenhopen, nevels en gaswolken.

In het verleden zijn deze objecten ge誰nventariseerd door Charles Messier en iets recenter in de New General Catalogue (NGC-objecten).

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

01 7

Kortnieuws Land Launch, de landversie van Sea Launch, heeft vannacht succesvol een kunstmaan van satellietoperator Intelsat gelanceerd, zo heeft het concern meegedeeld. Op de basis Bajkonoer in Kazachstan steeg om 23.00 uur een Russisch-Oekraïense Zenith-3SLB op. Om 05.34 uur Belgische tijd kwam de meegevoerde Intelsat-1 8 vrij in de vooropgestelde baan. Het betrof de vijfde missie van Land Launch. Ze kwam twee weken na de succesvolle herneming van lanceringen door Sea Launch nadat het concern een ingrijpende herstructurering had ondergaan. De Intelsat-1 8 is door het Amerikaanse Orbital Sciences gebouwd en heeft een minimale levensduur van bijna 1 7 jaar. De kunstmaan voert antwoordzenders in de Ku- en C-band mee, om te opereren vanuit een geosynchrone baan op 1 80 graden oosterlengte. De satelliet werkt ten behoeve van oost-Azië, landen in de Stille Oceaan en de westkust van de Verenigde Staten. Bron: Belga / SG / 06-1 0-2011 .

De Amerikaanse ruimtesonde Dawn, die vier jaar geleden werd gelanceerd en in juli aankwam in een baan rond de grote planetoïde Vesta, begint vandaag met een nieuwe onderzoeksfase van het 500 kilometer grote hemellichaam. Het onderzoek wordt verricht tijdens de zogenaamde High-Altitude Mapping Orbit (HAMO), op een gemiddelde hoogte van 680 kilometer. In de eerdere 'survey orbit', op een gemiddeld vier maal zo grote hoogte, deed Dawn ongeveer drie dagen over één omloop rond Vesta; in de nieuwe, lagere baan is de omlooptijd ongeveer twaalf uur. In de komende maand worden zestig omlopen voltooid, waarbij de topografie van Vesta gedetailleerd zal worden vastgelegd in drie dimensies. Op een persconferentie volgende week op een groot internationaal planeetonderzoekscongres in Nantes zal het Dawn-team veel nieuwe resultaten presenteren, en wordt ook bekendgemaakt welke namen er gekozen zijn voor de meest markante oppervlaktestructuren.

Bron: NU / 06-11 -2011 .

De afgedankte Duitse satelliet Rosat is in tegenstelling tot een andere satelliet vorige maand niet in zee gestort. De ongeveer 30 brokstukken van het gevaarte moeten ergens in China geland zijn. In de risicozone liggen twee Chinese grootsteden. Maar aangezien de restanten nog steeds spoorloos zijn, is de kans klein dat er slachtoffers zouden zijn.De Chinese steden Chongqing en Chengdu hebben elk twee miljoen inwoners. Het had dus minder goed kunnen aflopen als de brokstukken van satelliet Rosat op deze drukbevolkte gebieden gevallen waren. Als de satelliet echter in een bewoond gebied terechtgekomen was, zouden er nu al meldingen van moeten zijn. Het grootste deel van de satelliet is opgebrand toen hij de atmosfeer binnendrong. Ongeveer 30 brokstukken - samen wogen ze ongeveer 1 ,8 ton - zouden echter overleven en op Aarde neerstorten. De kans dat zo'n brokstuk uitgerekend op ons hoofd zou vallen, is erg klein. Wetenschappers vermoeden dat het nog wel enkele dagen zal duren voor de laatste resten van Rosat zullen worden gevonden.

Bron: GB / 24-1 0-2011 .

De Amerikaanse maanwandelaar Edgar Mitchell geeft zijn vroegere werkgever NASA dan toch de camera terug die hij had gehouden na zijn Apollo-missie naar de Maan begin 1 971 .

Rond het kleinood was een strijd ontbrand die tot in een justitiepaleis is geraakt. Mitchell (81 ) zegt dat de 1 6 mm filmcamera van zijn Apollo1 4 missie een geschenk was van de NASA, maar het Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA ziet dat anders.De camera is een van de

twee die werden gebruikt tijdens de derde maanwandeling die niet alleen de geschiedenis is ingegaan als degene die aantoonde dat astronauten lange afstanden op het Maanoppervlak kunnen afleggen. Gezagvoerder Alan Shepard sloeg ook een golfballetje en Mitchell experimenteerde tijdens de reis buiten medeweten van de NASA met telepathie met vrienden op onze planeet. De NASA wilde de camera van de zesde maanwandelaar terug toen het ruimtevaartbureau had vernomen dat Mitchell het ding eerder dit jaar had pogen te veilen. De NASA beschouwt de camera als staatseigendom en zette zelfs juridische stappen. De advocaat van Mitchell liet het gerecht in Miami donderdag weten dat zijn cliënt de camera alsnog teruggeeft. De NASA zal hem vervolgens geven aan het National Air and Space Museum in Washington om hem 60 dagen tentoon te stellen. Beide partijen betalen hun eigen gerechtskosten, schrijft de krant Florida Today. Bron: Belga / VSV / 29-1 0-2011 .

De NASA heeft vanop de basis Vandenberg in Californië succesvol een metereologische satelliet gelanceerd die onder andere wordt ingezet voor onderzoek van de klimaatverandering. Een Delta-2 draagraket van Boeing vertrok om 11 .48 uur Belgische tijd bij de opening van een lanceervenster van 1 0 minuten. Een klein uur na de start kwam de weersatelliet NPP vrij. Daarna volgden nog zes kleine, door studenten gebouwde, kunstmaantjes.De door Ball Aerospace vervaardigde NPP is zo groot als een monovolumewagen en weegt 2,1 3 ton. De 1 ,5 miljard dollar kostende kunstmaan draait een polaire baan op 844 km hoogte en wentelt dagelijks ongeveer 1 4 keer rond onze planeet. Het 'National Polar-orbiting Operational Environmental Satellite System Preparatory Project' moet planetair betere weersvoorspellingen op korte termijn mogelijk maken, met inbegrip van de voorspelling van mogelijke natuurrampen. Het registreert ook gegevens in verband met klimaatsverandering.

De geavanceerde NPP beschikt over vijf instrumenten. Het was de 357ste lancering van een Delta-raket sinds 1 960 en de zesde van dit jaar. Het was ook de 1 51 ste Delta-2 sinds 1 989 en het 96ste succes op rij voor deze draagraket sinds mei 1 997. Voorlopig zijn geen nieuwe lanceringen gepland, terwijl uitbater ULA nog vijf exemplaren in de kast heeft staan. Bron: Belga / SAM / 29-1 0-2011 .

Volgens een uitgelekt rapport dat voor het Amerikaans Congres bedoeld is, zijn twee NASA-satellieten in 2007 en 2008 vier keer gehackt. Vermoed wordt dat het Chinese leger achter die cyberaanval zit. De laatste weken wordt China wel vaker beschuldigd van dergelijke cybercriminaliteit. De hackers zijn erin geslaagd om door te dringen tot het besturingsniveau van de satellieten. Ze hebben wel nagelaten om de satellieten daadwerkelijk commando's mee te geven. Volgens het rapport worden de satellieten gebruikt voor observatie van het klimaat. China wordt de laatste tijd wel vaker beschuldigd van dergelijke cybercriminaliteit. Zo raakte deze week nog bekend dat in computers van het Japanse parlement en verschillende Japanse ambassades binnengedrongen was. Ook het Japanse defensiebedrijf Mitsubishi Heavy Industries was het slachtoffer van een cyberaanval. Ook Australië en Frankrijk kregen eerder dit jaar af te rekenen met hackers waarna met beschuldigende vinger naar China werd gewezen. Bron: HLN / SPSP / 29-1 02011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

De Delta II is een door Boeing gebouwd rakettype dat sinds 1 989 onder meer door de NASA wordt gebruikt om objecten te lanceren. Per augustus 2004 zijn er al meer dan 11 0 ruimtesondes, kunstmanen en andere ruimtevaartuigen mee gelanceerd. www.boeing.com

01 9

Sinistere maankalender Maarten Muns

De maankalender van Magdalenenberg. De positie van graven rondom de centrale tombe komen exact overeen met de sterrenbeelden aan de noordelijke sterrenhemel. Rijen houten palen wijzen precies naar de plek waar zich elke 1 8,6 jaar een ‘grote maanstilstand’ voordoet. Bron: Jahrbuch Römisch-Germanisches Zentralmuseum.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

020

Artikel

Observatoria wereldwijd :

NAS A' s Deep S p a c e N e tw o r k Philip Corneille

022

De auteur aan de ingang van het Spaanse DSN complex in robledo de chavela. Bron: Philip Corneille.

De grote 70 m antenne (DSS 63 in het NASA DSN netwerk) domineert de vallei waarin het Madrid Deep Space Communications Complex is gelegen.

Bron: Philip Corneille.

Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Interplanetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

023

De controle ruimte voor het Spaanse DSN complex. Let op de rode klok displays met de tijden voor DSN Californië – VSA en DSN Canberra – Australië. Bron: Philip Corneille.

De oudere 26 m antenne van het Spaanse DSN complex.

Achterin zijn twee 34 m antennes zichtbaar. Bron: Philip Corneille.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

024

025

026

Astrofoto v/d maand NGC 7000 en IC 5070 Amerikaen Pelikaannevel gemaakt door Dick van Tatenhove, quote: "De Canon FD200 mm f2.8 is een telelens uit de jaren 70 die ik onlnags voor weinig geld via marktplaats op de kop heb getikt. Een paar weken later vond ik een set bijbehorende tussenringen. Een tussenring is als basis gebruikt voor het plaatsen van een 2" filterhouder.

Het focusseren met een 2.8 diafragma is kritisch, het focusvlak is enkele microns. Ik maak daarom inmiddels gebruik van een overbrenging door middel van een minifocusser die met spanbanden op de lens en de camera is geklemd. De foto is gemaakt op 03-1 0-2011 vanuit Almere, een gebied met veel lichtvervuiling. Echter, narrowbandopnamen hebben weining last van lichtvervuiling. Deze Halfa opnamen is totaal 1 9 x 900 seconden belicht. Er werd gevolgd met een 72 mm f6 Williamoptics voorzien van een Lodestar webcam. De montering is de MESU2 en de camera een Atik 383L monochroom Capture en stacking en combining via Image Plus. Verdere fotobewerking via Photoshop." www.astrofotografie足almere.nl

Astrofotografie is een specialisatie binnen de fotografie dat zich richt op het nemen van foto's van objecten aan de nachtelijke hemel, zoals planeten, sterren en zgn. Deep sky objecten. In West-Europa zijn er veel amateurs die zich bezighouden met astrofotografie.

De eerste astrofoto wordt toegeschreven aan John William Draper, die in 1 840 een foto nam van de Maan. Zijn zoon, Henry Draper, fotogra-feerde in 1 880 als eerste de Orionnevel, wat in feite de eerste vastlegging was van een Deep Space Object.

Sinds het begin van de jaren '90 zijn de meeste professionele observatoria overgeschakeld op het gebruik van CCD camera's.

Door de technologische ontwikkeling wordt de ccd-camera ook meer en meer gebruikt door de amateur-astronoom. Ook het gebruik van de digitale camera kent een sterke opkomst in de astrofotografie en heeft de klassieke emulsie vrijwel verdrongen. Door de lichtvervuiling is het maken van goede astrofoto's een moeilijke taak. Hierdoor zoeken vele amateurs regel-matig donkere hemels op. Enkel het gebruik van dure camera's, speciale filters, ... kunnen iets doen aan de lichtvervuiling, maar maken ook dat astrofotografie enkel weggelegd is voor de gegoede amateurs.

027

K o r tn i e u w s De Europese sonde Venus Express heeft ontdekt dat ook de planeet Venus een ozonlaag heeft, meldt het Europese Ruimtevaartbureau ESA. De vondst is coBelgisch. Het Spicav-instrument, een afgeleide van de spectrometer van het Belgisch Instituut voor Ruimte-Aëronomie waarmee Dirk Frimout in 1 992 heeft gevlogen, loerde naar het licht van sterren aan de rand van de hete planeet, en analyseerde daarbij de karakteristieke vingerafdrukken van gassen in de atmosfeer van Venus bij de absorptie van licht in meerdere golflengtes. Er werd ozon (bestaande uit drie moleculen zuurstof) gevonden omdat dit wat ultraviolet licht van de sterren absorbeerde, zegt ESA. De vondst is belangrijk voor een dieper inzicht in de atmosfeer van Venus.

Vergelijking met de ozonlaag boven onze planeet, boven Mars en Venus kan ook astronomen helpen hun zoektocht naar leven op andere planeten te verfijnen, zegt ESA. Bron: Belga / SAM / 06-1 0-2011 .

De Europese ruimtetelescoop Herschel heeft voor het eerst water gevonden in een komeet dat dezelfde chemische samenstelling heeft als het water op onze planeet, meldt het Europese Ruimtevaartbureau ESA. Wetenschappers van het Max-Planck Instituut voor Onderzoek van het Zonnestelsel loerden met de Nederlandse HIFI-camera naar komeet Hartley-2 die in november vorig jaar in de buurt van de Aarde kwam. Het ijs op de 'staartster' bleek vrijwel dezelfde scheikundige samenstelling te hebben als het water in de oceanen op aarde. Met name ging het om de verhouding tussen moleculen waterstof en deuterium, de zwaardere vorm van waterstof. De nooit eerder waargenomen gelijke 'vingerafdruk' kan erop wijzen dat het komeetijs en het aardse water dezelfde oorsprong hebben. Dat kan de ijzige Kuipergordel zijn, waar Hartley-2 is ontstaan en die een grote verzameling komeetachtige brokstukken voorbij de dwergplaneet Pluto is.

Wetenschappers vragen zich al tijden af waar het water op Aarde vandaan komt. Dat was er namelijk nog niet toen het zonnestelsel ontstond want het was toen te heet in ons gebied. Pas ongeveer 3,9 miljard jaar geleden veranderde dat en kwam het eerste water naar onze planeet. Tot nu toe dachten wetenschappers dat dit met asteroïden gebeurde, hooguit 1 0 procent door kometen. Maar nu blijkt dat het aandeel van kometen aanzienlijk groter te zijn geweest en dat ons water ooit heeft bestaan uit door de ruimte reizende gigantische ijsbergen. Kometen bestaan voor ongeveer 90 procent uit bevroren water.

Vermoedelijk is het water via talrijke kleine kometen op Aarde terechtgekomen. Bron: Belga / VSV / 06-1 0-2011 .

Op de zuidpool van de asteroïde Vesta torent een berg van ongeveer twintig kilometer, dat schrijft de Nederlandse Volkskrant. Dat is ruim twee keer hoger dan de Mount Everest, de hoogste berg op aarde. Het was de Amerikaanse sonde Dawn, die sinds juni in een baan rond Vesta draait, die de ontdekking deed. De berg werd gisterenavond gepresenteerd tijdens een weteschappelijk congres in Nantes, Frankrijk. De vulkaan Olympus Mons op Mars is met bijna 22 kilometer de hoogste berg in ons zonnestelsel.

De berg op Vesta, die pas ontdekt werd en nog geen naam heeft gekregen, is bijna even hoog.

Vesta is een brokstuk dat tussen Mars en Jupiter staat en in een baan rond de zon draait.

De asteroïde heeft een doorsnede van ongeveer 500 kilometer en is zo'n 4,5 miljard jaar oud. Vesta's oppervlak lijkt voornamelijk bedekt met bevroren lava. De sonde Dawn werd in juli 2007 gelanceerd en kwam pas afgelopen juli aan bij Vesta. De asteroïde zal

een jaar lang uit alle hoeken gemeten en gefotografeerd worden. Dat onderzoek moet weteschappers meer inzicht verschaffen in het ontstaan van ons zonnestelsel. De sonde vliegt daarna verder naar Ceres, waar het in 201 5 moet aankomen. Ceres is een dwergplaneet met een geheel andere samenstelling. Bron: ADHA / 05-1 0-2011 .

Astronomen hebben de meest complexe sterrenwacht ter wereld, de in Chili nog in aanbouw zijnde Atacama Large Millimeter / submillimeter Array (ALMA), officieel in gebruik genomen, zo heeft de Europese Zuidelijke Sterrenwacht ESO gemeld. Duizenden wetenschappers van over de hele wereld hebben met elkaar gewedijverd om bij de eerste onderzoekers te horen die met dit nieuwe instrument de donkerste, koudste, verste en best verborgen geheimen van de kosmos mogen onderzoeken. Momenteel is ongeveer een derde van de 66 radioantennes waaruit ALMA uiteindelijk zal bestaan gereed.

Ze staan verspreid over een afstand van maximaal 1 25 meter op de Chajnantorhoogvlakte in het noorden van Chili, vijfduizend meter boven zeeniveau. In een later stadium breidt het verspreidingsgebied uit tot maximaal zestien kilometer. Maar nu al is de 600 miljoen dollar kostende ALMA de beste telescoop in zijn soort, wat verklaart waarom zo buitengewoon veel astronomen een verzoek om waarnemingstijd hebben ingediend, zegt de ESO. ALMA ontvangt millimeter- en submillimetergolven uit het heelal - straling met golflengten die ruwweg duizend keer zo lang zijn als die van zichtbaar licht. Deze lange golflengten stellen astronomen in staat extreem koude objecten in de ruimte te onderzoeken, zoals de dichte wolken van kosmisch stof en gas waaruit sterren ontstaan. ALMA verschilt sterk van gewone en infraroodtelescopen. Het is een opstelling van onderling verbonden schotelantennes die als één grote telescoop fungeren. De eerste vrijgegeven opname geeft een beeld van het heelal zoals dat met normale en infraroodtelescopen niet te zien is: de zogenaamde Antennestelsels op 70 miljoen lichtjaar. Bron: Belga / TMA / 04-1 0-2011 .

In 2009 ontdekten astronomen dat de 1 56 kilometer grote planetoïde Minerva twee maantjes met afmetingen van slechts enkele kilometers heeft. Uit een waarnemingen met verschillende telescopen blijkt dat dit niet het enige bijzondere kenmerk van Minerva is. Ze is ongewoon bolvormig voor een planetoïde van deze omvang en heeft mogelijk een unieke structuur. Dit voorjaar zijn met de grote Kecktelescoop op Hawaï en een kleine geautomatiseerde telescoop in Arizona metingen verricht om de banen van de beide maantjes nauwkeurig vast te stellen. Om de precieze vorm van Minerva te bepalen, is een analyse gemaakt van opnamen die de afgelopen dertig jaar van de planetoïde zijn gemaakt, en van Amerikaanse amateurwaarnemingen die op 24 december vorig jaar zijn gedaan toen Minerva een ster bedekte. Uit die analyse blijkt dat Minerva een dichtheid van 1 ,9 gram per kubieke centimeter heeft. Dat wijst erop dat zij nogal poreus is: dertig procent van haar inwendige bestaat uit lege ruimte. Toch kan die losse opbouw niet de oorzaak zijn van haar ronde vorm: sommige andere planetoïden met één of meer manen hebben een nog geringere dichtheid en zijn desondanks veel onregelmatiger van vorm. Bron: NU / 06-1 0-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

De Atacama Large Millimeter / submillimeter Array (ALMA) is een internationaal astronomie samenwerkingsproject tussen Europa, Noord-Amerika en Oost-Azië, met hulp van Chili.

Het is het grootste astronomische project ter wereld.

ALMA is een revolutionaire astronomische interferometer, met een totaal van 66 radioschotels variërend van 7 tot 1 2 meter in diameter. Deze schotels nemen waar op millimeter en submillimeter golflengtes. Op dit moment is met de bouw begonnen op het Chajnantor plateau op meer dan 5.000 meter hoogte boven zeeniveau, in de Atacama woestijn in noord-Chili.

Van ALMA wordt verwacht dat het unieke inzichten geeft in de stervorming in de vroegste stadia van het universum en dat het nabije stervormingsgebieden en planeet-vormende sterren in zeer hoge resolutie in kaart brengt. Met een schatting van totale kosten rond de 1 miljard Euro is ALMA het meest ambitieuze astronomische project tot nu toe voor waarnemingen vanaf de Aarde.

ALMA zal beginnen met wetenschappelijke waarnemingen in de tweede helft van 2011 en moet volledig operationeel zijn aan het eind van 201 2. Bron: ESO. www.eso.org

029

European Space Agency :

Doe mee met de YouTube S p a c e L a b w e d s tr i j d ESA

030

Het internationale ruimtestation ISS is een ruimtestation dat in een baan om de aarde draait, en door verschillende landen betaald, gebouwd en bemand wordt. Op 20 november 1 998 werd de eerste module gelanceerd en sinds 2 november 2000 is het station permanent bewoond. Gedurende het eerste decennium van de 21 e eeuw is het station continu uitgebreid. Op 27 mei 2011 werd de bouw van het ISS voltooid met de installatie van de Alpha Magnetic Spectrometer (AMS). Bron: ESA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

031

Aard e i n 1883 b i j n a g eraakt d o o r ko meet Redactioneel

Artikel Kometen zijn kleine hemellichamen die in vaak erg elliptische banen rond een ster draaien en uit ijs, gas en stof bestaan ("vuile sneeuwballen").

Wanneer een komeet dicht genoeg bij een ster komt en warmer wordt sublimeert een deel van de materie waaruit ze bestaat om een zogenaamde coma (een atmosfeer) en/of een komeetstaart te vormen.

Het vaste deel van de komeet wordt dan de komeetkern genoemd.

Meer weten over dit thema ? www.starnights.be

039

O r g a n i s m e n u i t d e r u i m te Redactioneel

Grand prismatic spring in het nationaal park Yellowstone. De foto toont het azuurblauwe water met daarrond lagen van feloranje algen en bacteriën, in dergelijke extreme omstandigheden werden archaea voor het eerst ontdekt.

De Archaea, ook wel oerbacteriën of archaebacteriën genoemd, zijn een belangrijke groep prokaryoten, die meestal onder extreme omstandigheden leven. Er worden meer dan 200 soorten onderscheiden.

Ze werden voor het eerst beschreven in 1 977 door Carl Woese en George Fox. Zij scheidden hen van andere prokaryoten op de 1 6S rRNA fylogenetische boom. De twee groepen werden oorspronkelijk archaebacteria en eubacteria genoemd, en behandeld als rijk of onderrijk. Woese betoogde echter dat zij een fundamenteel andere tak van organismen waren, en hernoemde de twee groepen naar Archaea en Bacteria. Deze twee gelden in moderne taxonomieën als twee van de drie hoofdgroepen van het leven op aarde, de domeinen. Het derde domein is dat van de Eukarya. Vrij recent is echter door Cavalier-Smith voorgesteld dat de Archaea en Eukarya zouden afstammen van Actinobacteria.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

040

Artikel

De ' Nach t van d e d u i s te r n i s ' te O o s te n d e Patrick Jaecques

Artikel Het Vogelopvangcentrum, met de nabijgelegen terreinen van het Provinciaal Domein Walraversijde te Oostende, was de 'place to be' aan de kust tijdens de afgelopen nacht van de duisternis.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Zonsondergang op het Provinciale domein Walraversijde terwijl de diverse telescopen werden opgesteld, samen met de ondertussen beruchte AEG vlag. Bron: Dieter Janssoone.

041

Woord van de maand

Bed ekki n g Dirk Devlies

042

Dirk Devlies is, naast lid van de Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van beheer. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woordenboek. Een omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

043

Deze kaart toont de locatie op Aarde waar sterrenkundigen de verduistering van een magnitude 6.6 ster in het sterrenbeeld Auriga door de 58 km grote astero誰de (224) Oceana zullen kunnen waarnemen.

Deze kaart is samengesteld door het Ocult softwareprogramma.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

044

045

Was de Aarde wel ooit h el emaal b evro ren ?

Arnaut Jaspers

Sneeuwbalaarde is een geologische en klimatologische hypothese die stelt dat de Aarde in het Precambrium enkele malen volledig met ijs bedekt is geweest. Met name gesteenten uit het Cryogenium (rond 650 miljoen jaar geleden) en bepaalde eerdere perioden tonen sporen van wereldwijde vergletsjering. De hypothese is onderwerp van discussie binnen de wetenschappelijke gemeenschap en de meest vergaande scenario's gelden als controversieel.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

046

Artikel

De ' Nach t van d e d u i s te r n i s ' te Ma l d e g e m Stijn Vanderheiden

Artikel Een prachtige herfst dag werd afgesloten door mooi hemels vuurwerk. Van zowel de ondergaande zon en de opkomende sterrenpracht.

Op onze beide AEG / Spacepage waarnemingsstanden hadden we samen zo'n 500 tal bezoekers. Foto's van beide locaties kan u terugvinden op onze Flicr pagina, te bereiken via onze website(s).

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

051 047

Kortnieuws De Spaanse koning Juan Carlos I en sjeik Mohamed bin Zayed Al Nahyan, kroonprins van Abu Dhabi, hebben in de buurt van Sevilla de nieuwe zonne-energiecentrale Gemasolar officieel in gebruik genomen. Het unieke aan de centrale is dat ze de energie die door het zonlicht gegenereerd wordt gedurende 1 5 uur kan opslaan en dus dag en nacht kan werken.

De zonne-energiecentrale bestaat uit een 1 40 meter hoge toren die omringd is door 2.600 spiegels. De spiegels vangen de zonnestralen op en sturen het geconcentreerde zonlicht naar twee grote zouttanken op de toren. Een temperatuur van 900 graden Celsius doet het zout smelten en water koken waarvan de stoom dan weer turbines doet aandrijven. "De opgeslagen energie kan 1 5 uur lang elektriciteit opwekken zonder dat de zon schijnt. Zo kan de centrale gedurende de nacht blijven werken", zegt Enrique Sendagorta van energiebedrijd Torresol, dat de centrale bouwde. "Hernieuwbare energie krijgt vaak af te rekenen met het feit dat de mens de elementen niet kan controleren. Als er geen wind is, kunnen windturbines bijvoorbeeld geen elektriciteit opwekken. Met deze centrale slagen we daar wel in." Dat precies de streek rond Sevilla is gekozen voor de centrale is geen toeval. Er is plaats genoeg voor 2.600 spiegels, maar vooral: het is een van de warmste plekken van Europa. Er zijn maar weinig gelijkaardige centrales in de wereld. Die van Torresol in Fuentes is overigens de enige in de wereld die 24 uur per dag kan draaien. Ondertussen zijn er plannen om in Zuid-Afrika een nog grotere centrale te bouwen. Bron: HLN / SPS / 04-1 0-2011 .

Rond de Noordpool is er bijna geen ijs meer van verschillende jaren oud. Dat heeft de jongste poolexpeditie van de wetenschappelijke ijsbreker Polarstern aangetoond, die vandaag is teruggekeerd naar zijn thuishaven Bremerhaven. Bij de meting van de ijsdikte werd langs een 2.500 kilometer lange lijn bijna uitsluitend eenjarig ijs gevonden, meldt maritiem wetenschapper Stefan Hendricks.

Volgens zijn collega Rüdiger Gerdes smelt het ijs sneller dan de prognoses over de gevolgen van de klimaatsverandering voorzien. Ten laatste midden deze eeuw zal het meerjarig ijs compleet verdwenen zijn. Bron: DPA / SAM / 06-11 -2011 .

Vlaamse consumenten zijn groener geworden.

Een overheidsstudie peilde bij 1 .500 burgers naar groene aankopen en naar ecologisch gemotiveerde handelingen. Sinds 1 996 zit dat milieuvriendelijk gedrag in de lift, schrijft De Morgen. Ruim de helft tot vaak een meerderheid van de mensen treft een veel groene maatregelen. De studie toont de evolutie van zeventien groene handelingen sinds 1 996. Slechts twee ervan zijn aanzienlijk minder populair geworden. Terwijl in 1 996 nog bijna de helft van de Vlaamse consumenten tijdens de boodschappen naar de hervulbare verpakkingen greep, zijn er dat vandaag 1 5 procent minder. Volgens de onderzoekers wijst dat echter niet op minder milieuvriendelijk gedrag omdat verpakkingen milieuvriendelijker zijn geworden. Elektrische apparaten uitzetten wanneer je ze niet meer nodig hebt, is iets wat in 1 996 nog ruim 87 procent van de mensen deed, terwijl dat nu 80 procent is. Tien van de zeventien groene handelingen is wel populairder geworden. Zo springen we met water en verlichting zuiniger om dan vijftien jaar geleden. Terwijl je je handen wast de kraan alweer dichtdraaien, is iets wat vandaag ruim driekwart van de mensen doet, een stijging met 1 0 procent in vergelijking met 2005. Ook het licht uitdoen wanneer je een ruimte verlaat en enkel ruimtes verwarmen die

je gebruikt, is iets waar vandaag een meerderheid van respectievelijk 93 procent en 81 procent op let. Mensen die hun afval niét sorteren zijn absolute uitzonderingen geworden. Verder neemt twee derden van de Vlamingen de fiets voor korte afstanden. De belangrijkste reden om zich in te zetten voor het milieu blijkt de inzet voor een gezond leefmilieu. Bron: Belga / SPS / 06-1 0-2011 .

De klimaatverandering verontrust de Belgen meer dan de economische crisis, blijkt uit een Europese opiniepeiling die de Europese Commissie vandaag vrijgaf. Volgens de peiling vindt 24 procent van de Belgen klimaatverandering het ergste probleem waarmee de wereld te kampen heeft. Enkel armoede, honger en een gebrek aan drinkwater wordt door nog meer Belgen (29 procent) beschouwd als het grootste probleem. De steeds toenemende wereldbevolking volgt op de derde plaats (11 procent), en de economische crisis pas op de vierde plaats (8 procent). De mening van de Belgen weerspiegelt min of meer die van de Europeanen. Achtentwintig procent van de Europeanen catalogeert armoede en honger als het belangrijkste probleem en 20 procent kiest voor klimaatverandering. De economische crisis komt wel op de derde plaats (1 6 procent) omdat die als grootste probleem wordt aangevoeld in landen als Portugal, Griekenland en Italië. De peiling is afgenomen in juni, en toont nog meer bezorgdheid over het klimaat dan in de aanloop naar de VN-conferentie van Kopenhagen in 2009. In december krijgt die een vervolg in Durban. De Europese Unie heeft zich geëngageerd om de CO2-uitstoot tegen 2020 met 20 procent te verminderen. Er bestaan plannen om die ambitie op te trekken, maar die worden geblokkeerd door Polen, het land dat als huidig EU-voorzitter de Europese delegatie in Durban zal leiden. Bron: Belga / SAM / 07-1 0-2011 .

De koude winters die Noordwest-Europa de afgelopen paar jaar in hun greep hielden, zijn te danken aan variaties in de energieproductie van de zon. Dat stellen onderzoekers in het vakblad Nature Geoscience op basis van meetresultaten van de Amerikaanse SORCEsatelliet (SOlar Radiation and Climate Experiment). Uit metingen met de Spectral Irradiance Monitor (SIM) van de kunstmaan blijkt dat de intensiteit van de ultraviolette straling van de zon ongeveer vijf maal zo sterk varieert als altijd is aangenomen. Tijdens een activiteitsminimum van de zon, zoals we dat de afgelopen jaren beleefden, produceert de zon aanzienlijk minder ultraviolette straling dan tijdens een activiteitsmaximum. UVstraling wordt geabsorbeerd door ozon in de stratosfeer. Weinig UV-straling betekent minder absorptie, en dus een lagere temperatuur in de stratosfeer. Uit klimaatmodellen blijkt dat dat doorwerkt naar lagerre delen van de aardse dampkring, en gevolgen heeft voor de straalstroom en de bijbehorende luchtcirculatie dichter bij het aardoppervlak. Terwijl daardoor in Europa de (winter)tem-peraturen sterk kunnen dalen, is het op andere plaatsen juist warmer dan normaal - de UV-variatie heeft geen invloed op de gemiddelde wereld temperatuur. Het gevonden verband tussen variaties in de UV-productie van de zon en het Europese weer zou ook een verklaring kunnen bieden voor de Kleine IJstijd: tussen ca. 1 645 en 1 71 5 was de zon tientallen jaren lang vrijwel niet actief, en lagen de wintertemperaturen in Europa ongeveer een graad lager dan normaal.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Naast het "gewone" zichtbare licht straalt de zon ook ultraviolette straling uit. Weliswaar is ons oog ook gevoelig voor dit licht, maar de ooglens laat het niet door en beschermt daardoor het netvlies. De ooglens zelf ontwikkelt na langdurige of frequente bestraling met teveel ultraviolette straling staar als ouderdomsverschijnsel. Bijen zien ultraviolette straling wél, daardoor zien zij sommige voor ons onopvallende bloemen veel beter. www.km.be

049

De AEG activiteitenkalender Redactioneel

De volledige activiteitenkalender, die steeds tot het einde van het kalenderjaar loopt, kan men terugvinden op onze welbekende website.

Opgelet ! Sinds oktober vinden al onze publieke voordrachten plaats in de moderne Forum zaal van de Openbare Bibliotheek van de stad Oostende.

De toegang blijft, zoals de traditie het wil, volkomen gratis.

Meer weten over dit thema ? www.aegvzw.be

050

Rubriek

Sterrenbeeld van de maand Dieter Janssoone

Artikel Andromeda bevat de Andromedanevel (M31 ), een extragalactisch stelsel met spiraalvormige structuur, ongeveer te vinden in het verlengde van de lijn tussen bèta en mu Andromedae. Het is het dichtstbijgelegen grotere sterrenstelsel en is op donkere nachten zichtbaar met het blote oog. Het is daarmee op een afstand van 2,2 miljoen lichtjaar het verst verwijderde object dat we vanaf de aarde zonder hulpmiddelen kunnen waarnemen. Verder vindt men hier ook de spiraalnevel NGC 891 , die men beziet van op de kant, waardoor het zichtbaar wordt dat de nevel doorsneden wordt door een lijn van stofwolken in het vlak van de spiraalarmen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

051

Lancering in de kijker :

Megha­Tropiques Kris Christiaens

De meeste zwarte gaten zijn de overblijfselen van hypernova- of supernova-explosies.

Als de kern van de exploderende ster meer dan ongeveer 5 keer zo zwaar is als de zon (de OppenheimerVolkofflimiet), implodeert de kern van de ster uiteindelijk tot een zwart gat. Volgens de algemene relativiteitstheorie kan deze massa worden opgevat als geconcentreerd in een singulariteit. Dit kan een punt, een ring of een bol zijn daarover zijn de geleerden het niet in alle gevallen eens.

De zeer zware zwarte gaten die in de centra van sommige sterrenstelsels te vinden zijn en een massa van enkele miljoenen zonsmassa's hebben, zijn waarschijnlijk kort na de oerknal ontstaan. Sinds kort zijn er ook zwarte gaten bekend met een massa van enkele duizenden zonsmassa's maar hoe die ontstaan zijn is nog niet duidelijk. Het is niet bekend wat zich in en rond de singulariteit precies afspeelt, aangezien de algemene relativiteitstheorie op zulke kleine afstanden niet meer exact geldig is. Om dit probleem op te lossen, zal de relativiteitstheorie gecombineerd moeten worden met de kwantummechanica tot een nog onbekende theorie van de kwantumzwaartekracht. De snaartheorie en de daarvan afgeleide Mtheorie zijn hypothesen die dit proberen door ĂŠĂŠn universele basistheorie op te stellen.

052

Artikel

053

Sasteria onder de sterren

Hercu l es verrast d o o r d e ko meet G arrad d Filip Feys

054

Geboren in het jaar 1 961 te Tielt en opgegroeid in Meulebeke ben ik een West Vlamink in hart en ziel. Mijn schoolperiode heb ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mijn beroep als hooggeschoold houtbewerker en later als leerkracht aan het VTI te Izegem. Ik ben getrouwd in 1 981 met Chantal en samen hebben we een dochter.

Sharon is afgestudeerd als Bachelor in Elektro-Mechanica en Chantal is professioneel kunstenares. Reeds meer dan 30 jaar is astronomie een ver doorgedreven hobby voor mij.

Gestart met een 50mm kijkertje en lid van de VVS en later van de werkgroep Deep-Sky en zonwaarneming is mijn hobby veranderd in dagelijkse bezigheid. Bepaalde dromen om iets op te starten en mensen een kans te geven om de sterrenhemel te bewonderen heb ik altijd in mij gehad.

Griekenland lag ons beiden nauw aan het hart en de keuze was vlug gemaakt voor een locatie waar sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mij thuis hier op Kreta en ben ik ĂŠĂŠn van de gelukkigen die van mijn hobby een beroep heb kunnen maken. Het derde jaar komt eraan en we kijken er terug naar uit om jullie wegwijs te maken in de wonderen van het heelal hier op Kreta.

Rubriek

055

De 11 -jarige zonnecyclus heeft een grote invloed op het zonneweer en heeft een belangrijke invloed op het aardse klimaat.

Minimale zonneactiviteit (met weinig of geen zonnevlekken) lijkt verband te houden met lage temperaturen, terwijl langer dan gemiddelde zonnecyclussen (met veel zonnevlekken) lijken verband te houden met hogere temperaturen. In de 1 7de eeuw leken de zonnecyclussen gestopt te zijn gedurende een aantal decennia. Er zijn zeer weinig zonnevlekken geobserveerd gedurende deze periode. Gedurende deze tijd, die bekend is als het Maunderminimum of Kleine ijstijd, waren er in Europa zeer lage temperaturen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

056

K o r tn i e u w s De Zweedse Academie voor de Weten-schappen heeft de Nobelprijs voor de Fysica toegekend aan drie astronomen/kosmologen: Saul Perlmutter, Brian Schmidt en Adam Riess voor de "ontdekking van de steeds snellere expansie van het heelal via het waarnemen van ververwijderde supernova's". De in 1 959 geboren Amerikaan Saul Perlmutter van het Lawrence Berkeley National Laboratory en van de Universiteit van Californië krijgt één helft van de prijs ter waarde van omgerekend 1 ,1 miljoen euro. De tweede helft wordt gedeeld door de in 1 967 geboren Amerikaanse Australiër Brian Schmidt van de Australian National University en de in 1 969 geboren Amerikaan Adam Reiss van de Johns Hopkins University en het Space Telescope Institute. Het drietal heeft tientallen zeer ververwijderde ontploffende sterren onderzocht en heeft daarbij ontdekt dat het heelal blijft uitdijen. De vorsers waren zelf verrast over hun ontdekking, zegt de Zweedse Acadamie in de motivering. De drie weten-schappers gebruikten voor hun onderzoek het type Ia supernova: de ontploffing van een oude compacte ster die even zwaar is als onze Zon en die even klein is als onze Aarde. Eén enkele dergelijke ontploffende ster kan evenveel licht uitsturen als een heel sterrenstelsel. De twee onderzoeksteams rond de laureaten vonden meer dan 50 verre supernovae waarvan het licht zwakker was dan verwacht. Dat was een teken dat na de Big Bang, zowat 1 4 miljard geleden, de expansie van de kosmos toeneemt. Die acceleratie wordt wellicht aangestuurd door de mysterieuze donkere materie die drie kwart van het universum zou uitmaken. Bron: Belga / DEA / 04-1 0-2011 .

Een nauwgezette analyse van opnamen die in 1 998 met de Hubble-ruimtetelescoop zijn gemaakt, heeft beelden opgeleverd van twee exoplaneten die destijds niet werden opgemerkt.

Of beter gezegd: nog niet werden opgemerkt. De twee planeten draaien om de jonge, zware ster HR 8799, waarbij de afgelopen jaren met andere instrumenten alsnog vier planeten zijn ontdekt.

Met die kennis zijn de oude Hubble-foto's nog eens goed bekeken, wat in 2009 al resulteerde in de 'herontdekking' van de buitenste planeet. Nu zijn ook de twee volgende planeten op de Hubble-opnamen opgespoord. Alleen de binnenste van de vier was niet waarneembaar voor de ruimtetelescoop, omdat deze schuilging achter het minuscule schijfje dat het relatief felle licht van de centrale ster afschermde. Het opsporen van reeds bekende planeten op oude opnamen lijkt zinloos, maar is het niet. De gegevens kunnen worden gebruikt om de omloopbanen van de planeten nauwkeuriger vast te leggen, zodat meer inzicht wordt verkregen in de stabiliteit van het onderzochte planetenstelsel, in de banen die de planeten volgen en in de planeetmassa's. De drie buitenste planeten van HR 8799 hebben omlooptijden van ongeveer 1 00, 200 en 400 jaar. Het duurt dus erg lang voordat iets van een verplaatsing waarneembaar is. Bron: NU / 06-1 0-2011 .

De extreem schuine stand van de rotatie-as van Uranus wordt doorgaans toegeschreven aan één grote botsing met een planeet die enkele malen groter was dan de aarde. Maar nieuw onderzoek, gepresenteerd tijdens het grote internationale planeetonderzoekscongres dat deze week in Nantes wordt gehouden, wijst erop dat die theorie wat verfijning kan gebruiken. De rotatie-as van Uranus ligt vrijwel in het baanvlak van de planeet.

Anders gezegd: Uranus ligt op zijn kant. En vreemd genoeg zijn de banen van zijn manen mee gekanteld. Met name dat laatste is met het enkelvoudige botsingsmodel moeilijk verklaarbaar.Daarom heeft een internationaal team van weten-schappers, onder leiding van Alessandro Morbidelli van de sterrenwacht van de Cote d'Azur, een computer aan het werk gezet

om allerlei botsingsscenario's door te rekenen.

Deze computersimulaties laten zien dat de huidige situatie zich goed laat reproduceren als Uranus in een heel vroeg stadium - toen zijn manen nog niet waren gevormd - minstens twee keer door een flink hemellichaam is getroffen.

Door die botsingen kantelde niet alleen de planeet, maar ook de schijf van restmateriaal waar hij nog door omringd was. Uit die puinschijf zouden vervolgens de huidige manen zijn gevormd. Bron: NU / 06-1 0-2011 .

Een team van Italiaanse en Japanse astronomen is erin geslaagd om koolstof aan te tonen in een van de verste sterrenstelsels in het heelal. Dat betekent dat er minder dan een miljard jaar na de oerknal al aanzienlijke hoeveelheden van dit element aanwezig waren in het heelal. Volgens de huidige inzichten is het heelal 1 3,7 miljard jaar geleden ontstaan uit een oerknal. Daarbij ontstonden aanvankelijk alleen de lichte elementen waterstof en helium. Zwaardere elementen als koolstof en zuurstof, waarop het leven op aarde is gebaseerd, verschenen pas later op het toneel. Zij zijn gevormd in het inwendige van zware sterren. Uit spectroscopisch onderzoek met de Subaru-telescoop op Hawaï is nu gebleken dat de productie van die zwaardere elementen al vroeg op gang moet zijn gekomen.

Want zelfs het spectrum van het verre sterrenstelsel TN J0924-2201 , waarvan het licht er 1 2,5 miljard jaar over heeft gedaan om ons te bereiken, vertoont al duidelijke 'vingerafdrukken' van koolstof. Bron: NU / 06-1 0-2011 .

Een team astronomen, onder wie de Nijmeegse sterrenkundige Marijke Haverkorn, is er voor het eerst in geslaagd turbulentie in het interstellaire medium zichtbaar te maken. Met behulp van gepolariseerde radiostraling, en in het bijzonder de veranderingen daarin, ontdekten ze een verrassende structuur die zich het best laat vergelijken met een slangenkuil (Nature, 6 oktober). Turbulentie zorgt ervoor dat chemische elementen uit ontplofte sterren worden gemengd met het interstellaire medium, kan stervorming stimuleren of juist voorkomen, en bepaalt de dynamica van de interstellaire gaswolken. Het is een belangrijk effect in het interstellaire gas, maar kan alleen indirect worden gemeten, bijvoorbeeld door het meten van de snelheidsverschillen in gaswolken. De onder-zoekers gebruikten de Australia Telescope Compact Array om de kleine veranderingen te meten in het gepolariseerde radiosignaal van een helder deel van de Melkweg op zo'n tienduizend lichtjaar van de aarde. De onderzoekers verwachtten dat de mate waarin het gepolariseerde signaal door de turbulentie werd gewijzigd een willekeurig patroon zou volgen. Tot hun verbazing kwam er echter een beeld tevoorschijn met duidelijke lijnstructuren.

Bron: NU / 06-1 0-2011 .

Boston University neemt met een bedrag van tien miljoen dollar, verspreid over de komende tien jaar, deel aan het Discovery Channel Telescopeproject van de Lowell-sterrenwacht in Arizona. De 4-meter telescoop, die in aanbouw is nabij Happy Jack, enkele tientallen kilometers ten zuiden van Flagstaff, moet in 201 2 in gebruik worden genomen, en is voor een belangrijk deel gefinancierd door Discovery Channel. Hij zal onder andere worden ingezet voor de jacht op aardscheerders - planetoïden die in de toekomst met de aarde in botsing zouden kunnen komen.

Na Discovery Channel is Boston University pas de tweede Lowell-partner in het project. 29-1 02011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Er zijn als gezegd zo'n 1 0 miljoen koolstofverbindingen bekend. Koolstof komt in grote hoeveelheden voor in sterren (en dus de zon), kometen en in de atmosfeer van veel planeten. Sommige meteorieten bevatten microscopisch kleine diamanten die gevormd zijn toen ons zonnestelsel nog een protoplanetaire schijf was.

Koolstof komt in diverse verbindingen voor in de aardatmosfeer en in water. Koolstofdioxide CO2 is daarvan wellicht de voornaamste verbinding.

059

Herb ru i kb are raket b ren g t Ma r s b i n n e n b e r e i k Red. / Visionair

SpaceX (officieel Space Exploration Technologies Corp.) is een Amerikaans bedrijf voor ruimtetransport, gevestigd in Hawthorne, CaliforniĂŤ. Het ontwikkelde de Falcon 1 - en Falcon 9-raketten, met het doel deze te gebruiken als herbruikbare lanceerraketten. Het ontwikkelt ook het Dragonruimtetuig dat met Falcon 9raketten in een baan om de aarde kan gebracht worden.

SpaceX ontwerpt, test en produceert de meeste onderdelen zelf, waaronder de Merlin-, Kestrel-, en Dracoraketmotoren.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

060

Artikel

Het AEG kortnieuws Redactioneel

Rubriek Tip ! Ontdek de vele honderden foto's van onze activiteiten op onze Flicr pagina of kijk wat je de komende weken en maanden mag verwachten in onze werking via onze up-to-date Facebook pagina. Om nog maar te zwijgen van onze portaal website op... www.aegvzw.be

Apollo 1 5 CM astronaut Alfred Worden (rechts) en 'space artist' Ed Hengeveld samen op de foto. Bron: Danny van Hoecke.

061

K o r tn i e u w s Op 25 oktober was het precies vijf jaar geleden dat NASA twee vrijwel identieke ruimtesondes de ruimte in schoot om de zon te gaan onderzoeken. De afgelopen jaren zijn de beide sondes, die door het leven gaan als STEREO-A en STEREO-B, in een zodanig positie gemanoeuvreerd, dat zij de zon van beide kanten kunnen bekijken. Hierdoor kunnen wetenschappers nu iets wat eerder niet mogelijk was: de hele zon in de gaten houden.

Het is natuurlijk wel zo dat de zon om haar as draait, waardoor we in de loop van een kleine maand het hele oppervlak te zien krijgen. Maar om de activiteiten op de zon te leren begrijpen, is het van belang om hun hele ontwikkeling te kunnen volgen. Ook kunnen de beide ruimtesondes vanuit hun huidige posities letterlijk stereobeelden maken van de plasmawolken die de zon uitstoot bij zogeheten coronale massa-ejecties (CME's). Dat maakt het mogelijk om precies vast te stellen in welke richting de uitgestoten zonnedeeltjes bewegen.

Als een CME op de aarde is gericht, kan dat storingen veroorzaken in communicatie- en GPS-satellieten. Omdat STEREO-A in een iets kleinere baan om de zon draait dan STEREOB, zullen de twee elkaar de komende jaren weer gaan naderen. In 201 5 bevindt het tweetal zich vanaf de aarde gezien aan de achterkant van de zon. Bron: NU / 26-1 0-2011 .

Volgens uitgelekte informatie zou de Amerikaanse regering de intentie hebben om het planeetonderzoeksprogramma van het ruimteagentschap NASA stop te zetten. De lanceringen van het Mars Science Laboratory (over vier weken) en de bijna voltooide Marsorbiter MAVEN (in 201 3) gaan nog gewoon door, maar daarna zou het gedaan zijn met de planetenmissies. Bovendien dreigt ook de Kepler-satelliet, die naar planeten bij andere sterren speurt, halverwege zijn missie te worden uitgeschakeld en zal de James Webb Space Telescope, de met veel vertraging kampende opvolger van de Hubbleruimtetelescoop, mogelijk niet worden voltooid.

Dat meldt de Washington Times. De reden voor deze draconische maatregelen is simpelweg geldtekort. Hoewel het NASA-budget de laatste jaren niet is gegroeid, zijn de overheidsuitgaven sinds 2008 met veertig procent toegenomen.

Om het oplopende tekort te dekken, worden blijkbaar alle opties onderzocht - zelfs het stopzetten van het succesvolle wetenschappelijke onderzoeksprogramma van NASA. Bron: NU / 28-1 0-2011 .

Het Russische ruimteagentschap Roscosmos heeft 9 november gekozen als lanceerdatum voor de Phobos-Grunt-missie naar de planeet Mars en zijn kleine maantje Phobos. Een van de doelen van de missie is het ophalen van een bodemmonster van Phobos. Phobos-Grunt is de eerste Russische missie naar Mars in vijftien jaar. Bij de vorige poging, Mars 96, ging het al mis bij de lancering - zoals bijna alle Russische Marsmissies van de afgelopen vijftig jaar grotendeels op een mislukking uitliepen.

Met de Phobos-Grunt reist nog een kleine Chinese ruimtesonde mee: de Yinghuo-1 . Deze moet twee jaar om Mars gaan cirkelen en het oppervlak en de atmosfeer van de planeet onderzoeken. De reis naar Mars gaat elf maanden duren, waarna Phobos-Grunt enkele maanden zal zoeken naar een geschikte landingsplaats op Phobos. Het is de bedoeling om daar 200 gram bodemmateriaal te verzamelen en dit in augustus 201 4 weer op aarde af te leveren. Op 25 november zal overigens nóg een ruimtesonde de oversteek naar Mars gaan wagen: het Amerikaanse Mars Science Laboratory. Deze moet in augustus 201 2 de nieuwe mobiele onderzoeksrobot Curiosity op Mars afleveren. 28-1 0-2011 .

Het Europees Ruimtevaartagentschap (ESA) plant de oprichting van een zogenaamd 'Business Innovation/Incubation Center' (BIC) in Geel. Daarvoor zal de organisatie 250.000 euro vrijmaken, zo meldt Vlaams ministerpresident Kris Peeters. Hij ontmoette ESAtopman Jean-Jacques Dordain vandaag in Parijs.Momenteel zijn er vijf van die BIC's in Europa, telkens in de buurt van een ESAvestiging. Geel krijgt nu dus ook zo'n centrum dat als doel onder meer het ondersteunen heeft van nieuwe start-ups en technologie die geschikt kan zijn voor de lucht- en ruimtevaartsector.Volgens Peeters zal het BIC in Geel Vlaanderen als kennisregio verder uitbouwen en ondersteunt het zo het plan 'Vlaanderen in Actie'. De minister-president drong er bij de ESA-topman nog op aan om Vlaamse kmo's meer kansen te geven bij aanbestedingen voor grote projecten van het ruimtevaartagentschap.

Ook de mogelijkheid om meer Vlaamse jongeren stage te laten lopen bij ESA, kwam ter sprake. Bron: ESA / SAM / 28-1 0-2011 .

André Kuipers gaat toch voor de kerst de ruimte in. Het vertrek van de Nederlandse astronaut staat nu op 21 december gepland.

Dat meldt hij vrijdag via Twitter. De vlucht werd vorige maand zes dagen uitgesteld vanwege een ongeluk met een onbemand Russisch ruimteschip eind augustus. Daardoor zou hij pas op tweede kerstdag kunnen vertrekken.

Om de veiligheid te waarborgen, moesten er extra testen worden uitgevoerd. Oorspronkelijk stond de vlucht overigens al voor eind november gepland. De 52-jarige Kuipers vliegt 21 december om 1 4.1 6 uur Nederlandse tijd vanuit Rusland met een Sojoezraket naar het internationale ruimtestation ISS. Hij gaat voor een kleine zes maanden de ruimte in. Bron: Novum / 28-1 0-2011 .

De Amerikaanse maanwandelaar Edgar Mitchell geeft zijn vroegere werkgever NASA dan toch de camera terug die hij had gehouden na zijn Apollo-missie naar de Maan begin 1 971 .

Rond het kleinood was een strijd ontbrand die tot in een justitiepaleis is geraakt. Mitchell (81 ) zegt dat de 1 6 mm filmcamera van zijn Apollo1 4 missie een geschenk was van de NASA, maar het Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA ziet dat anders. De camera is een van de twee die werden gebruikt tijdens de derde maanwandeling die niet alleen de geschiedenis is ingegaan als degene die aantoonde dat astronauten lange afstanden op het Maanoppervlak kunnen afleggen. Gezagvoerder Alan Shepard sloeg ook een golfballetje en Mitchell experimenteerde tijdens de reis buiten medeweten van de NASA met telepathie met vrienden op onze planeet. De NASA wilde de camera van de zesde maanwandelaar terug toen het ruimtevaartbureau had vernomen dat Mitchell het ding eerder dit jaar had pogen te veilen. De NASA beschouwt de camera als staatseigendom en zette zelfs juridische stappen. De advocaat van Mitchell liet het gerecht in Miami donderdag weten dat zijn cliënt de camera alsnog teruggeeft. De NASA zal hem vervolgens geven aan het National Air and Space Museum in Washington om hem 60 dagen tentoon te stellen. Beide partijen betalen hun eigen gerechtskosten, schrijft de krant Florida Today. Bron : Belga / VSV / 29-1 0-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

André Kuipers (Amsterdam, 5 oktober 1 958) is een Nederlands ruimtevaarder van de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA. Hij is na Lodewijk van den Berg en Wubbo Ockels de derde in Nederland geboren ruimtevaarder, en na Wubbo Ockels de tweede ruimtevaarder die met de Nederlandse nationaliteit de ruimte in ging. Kuipers' eerste ruimtevlucht vond plaats in het kader van de DELTA missie. http://blogs.esa.int/andre­ kuipers/

063

S te p h e n H a w k i n g s Op bezoek in Leuven E. Beekmans

Het poollicht is een lichtverschijnsel in de aardatmosfeer dat bij duisternis kan worden waargenomen. Men ziet het vooral op hoge geografische breedtes en dat betekent dat het verschijnsel vooral 's winters zichtbaar is.

Andere namen zijn noorderlicht (aurora borealis) en zuiderlicht (aurora australis). Als het poollicht zich voordoet zien we vaak een lichte gloed of is het licht zichtbaar als bewegende bogen, stralenbundels of gordijnen van licht en heel zelden is het zelfs vlammend.

Soms staat aan de noordelijke horizon een boog waaruit de lichtstralen als zoeklichten omhoog schieten.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

064

Artikel

De donkere kant van het universum ophelderen B. van der Meer

Artikel

De zwaartekrachtlens gedemonstreerd. De Hubble Space Telescope maakte deze foto, waarbij een groot cluster van miljarden sterren als een lens werkt die het beeld vervormt.

Lichtboogjes en rode en blauwe kleuren zijn het gevolg van die vervorming. Bron: NASA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

065

Kortnieuws Op een nieuwe maankaart, gebaseerd op metingen van de Lunar Reconnaissance Orbiter, zijn gebieden te zien die rijk zijn aan titaniumerts. Titanium is niet alleen een waardevol metaal, het kan ook vraagstukken omtrent het inwendige van de maan helpen oplossen. Zo op het oog is de maan een eentonige, grijze wereld. Maar als je er ultraviolette golflengten bij betrekt, krijgt die wereld toch wat kleur. Op die manier kunnen verschillen in de samenstelling van het oppervlaktegesteente zichtbaar worden gemaakt. Uit de aldus 'bijgekleurde' beelden blijkt dat sommige gesteenten in de laaggelegen 'maanzeeën' meer dan tien procent titanium bevatten. Ter vergelijking: soortgelijke gesteenten op aarde bevatten hooguit één procent titanium. Onduidelijk is nog waarom het titaniumgehalte van de maankorst plaatselijk zo hoog is. Wel geeft de titaniumrijkdom aan dat het inwendige van de maan minder zuurstof bevatte dan tot nu werd gedacht. 07-1 0-2011 .

Een gezin uit de omgeving van Parijs keek vreemd op toen ze thuiskwamen van vakantie.

Een 4,5 miljard jaar oude meteoriet- de grootte van een ei- had zich door hun dak geboord.

Volgens wetenschappers is het de eerste keer dat een meteoriet zo dicht bij de Franse hoofdstad gevonden werd. Sterker nog, het is één van de 60 aangetroffen stukken in Frankrijk de afgelopen vier eeuwen. Om het verhaal helemaal compleet te maken: de getroffen familie uit Draveil heet dan ook nog eens Comettes. De inslag gebeurde waarschijnlijk enkele weken geleden toen het gezin op vakantie was. Dat verklaart meteen waarom ze de inslag niet gehoord hebben. Ze hebben het pas ontdekt toen hun dak begon te lekken. "We belden een dakwerker en die kon zijn ogen niet geloven", aldus de 32-jarige Martine Comette.

"Je moet Superman zijn om een dakpan zo te breken, het moest wel om een meteoriet gaan."

Volgens wetenschapper Alain Carion was de ijzerrijke rots, beter bekend als chondriet, makkelijk herkenbaar door zijn zwarte korst.

Met een leeftijd van 4,5 miljard kwam de rots van een asteroïdengordel tussen Mars en Jupiter. "Het is ongelooflijk zeldzaam. We hebben nog nooit een meteoriet op minder dan 80 km van Parijs gevonden." Martine Comette moest duidelijk nog even bekomen van de unieke gebeurtenis. "De kans dat je een meteoriet in je tuin vindt, is nog kleiner dan de lotto winnen. Het is echt een magische gebeurtenis." Jammer genoeg is de meteoriet niet veel waard. Terwijl een rots van Mars al vlug 1 .1 50 euro per gram oplevert, zal deze meteoriet slechts enkele honderden euro's opbrengen volgens Carion. Bron: ADV / 11 -1 02011 .

Waarnemingen aan een nabijgelegen dwergsterrenstelsel werpen mogelijk nieuw licht op het raadsel van de reïonisatie van het heelal, in de prille jeugd van de kosmos. Toen het heelal nog jong was, was het gevuld met koud en donker neutraal waterstofgas. Op enig moment is dat intergalactische gas (opnieuw) geïoniseerd geraakt - tegenwoordig bestaat het ijle gas uit losse positief geladen atoomkernen en negatief geladen elektronen. Kosmologen weten niet zeker of die reïonisatie op gang is gebracht door de energierijke straling van afzonderlijke zware reuzensterren, of door de straling van de actieve kernen van sterrenstelsels. Een van de problemen met de theorie dat afzonderlijke sterren verantwoordelijk waren voor de kosmische reïonisatie is dat die straling maar moeilijk kan ontsnappen uit de sterrenstelsels waarin de zware sterren zich bevinden: energierijke UV-straling wordt namelijk ook geabsorbeerd door het

interrstellaire gas in het betreffende stelsel.

Waarnemingen aan het nabijgelegen dwergstelsel NGC 5253 in het sterrenbeelde Centaurus, verricht door astronomen van de Universiteit van Michigan, hebben nu echter laten zien dat de extreem-ultraviolette straling van zware sterren in een sterrenstelsel wel degelijk kan 'ontsnappen', via relatief smalle, kegelvormige 'openingen' die in het interstellaire gas zijn geblazen door de krachtige sterrenwinden van diezelfde sterren.

Dat doet vermoeden dat zware sterren in de prille jeugd van het heelal wel degelijk verantwoordelijk geweest kunnen zijn voor de grootschalige reïonisatie van de kosmos. De nieuwe resultaten worden woensdag gepubliceerd in Astrophysical Journal Letters. Bron: NU / 11 -1 0-2011 .

Met de Japanse Subaru-telescoop op Hawaii en de Europese Very Large Telescope in Chili zijn circa 25 bruine dwergsterren ontdekt in twee jonge sterrenhopen. Het gaat om NGC 1 333 en de Rho Ophiuchi-sterrenhoop. Vooral NGC 1 333 blijkt rijk te zijn aan deze geïsoleerde bruine dwergen: hun aantal is maar liefst half zo groot als het aantal 'gewone' sterren in de sterrenhoop. Enkele van de nieuw ontdekte bruine dwergen ('mislukte' sterren, die niet zwaar genoeg zijn voor spontane kernfusie van waterstof in hun inwendige) zijn minder dan twintig keer zo zwaar als de reuzenplaneet Jupiter. Eén exemplaar weegt zelfs niet meer dan zes Jupitermassa's. De nieuwe ontdekkingen worden binnenkort gepubliceerd in twee artikelen in The Astrophysical Journal. Volgens onderzoeksleider Ray Jayawardhana van de Universiteit van Toronto laten de nieuwe ontdekkingen zien dat zelfs zeer lichte objecten op dezelfde manier kunnen ontstaan als sterren - door de zwaartekrachtscollaps van een interstellaire gas- en stofwolk. 11 -1 0-2011 .

Voor het eerst is bij waarnemingen die worden gecoördineerd door het Europese Space Situational Awareness-programma (SSA) een planetoïde opgespoord die tot de aardscheerders kan worden gerekend. De 'ruimtesteen' is gevonden door een team van vrijwilligers dat in september vier nachten gebruik mocht maken van de 1 -meter telescoop van het Europese ruimteagentschap op het Canarische eiland Tenerife. Met deze telescoop wordt een geautomatiseerd waarnemingsprogramma afgewerkt, maar de verdachte objecten die op de vele opnamen te zien zijn, moeten wel door menselijke 'waarnemers' - in dit geval een team van twintig vrijwilligers worden beoordeeld. De nieuwe aardscheerder, die de voorlopige aanduiding 2011 SF1 08 heeft gekregen, werd opgemerkt door de Duitse amateur-astronoom Rainer Kracht, een gepensioneerd onderwijzer die al 45 andere planetoïden heeft opgespoord. Daarnaast heeft Kracht meer dan 250 kometen gevonden op beelden van de zonnesatelliet SOHO, wat zelfs heeft geresulteerd in de ontdekking van een naar hem genoemde familie van kleine kometen. Het SSA-programma is een bescheiden Europese bijdrage aan het opsporen van 'potentieel gevaarlijke' planetoïden - een tak van onderzoek die zich vooral in de VS afspeelt. Een bedreiging voor onze planeet vormt 2011 SF1 08 overigens niet: dichterbij dan dertig miljoen kilometer komt hij niet. Bron: NU / 1 3-1 0-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Sterren worden geklasseerd aan de hand van hun lichtkracht. Dwergsterren zijn sterren die weinig licht uitstralen.

Ze bevinden zich aan de onderkant op de hoofdreeks van het Hertzsprung-Russelldiagram. Dit in tegenstelling tot reuzensterren. Dit kenmerk is het enige gemeenschappelijke aan de term dwergster. De benaming dwerg zegt niets over de massa of over de omvang van de ster, noch wordt er eenzelfde ontstaansgeschiedenis of fase in hun leven mee aangeduid. Er zijn dwergsterren die heet zijn en dwergsterren die koel zijn.

Hieraan danken zij de verschillende benamingen (bruin, oranje, rood, geel, wit en zwart). www.naoj.org

067

Verslag: Space Night Dirk Devlies

Koen Geukens van de VVS werkgroep ruimtevaart. Meer foto's van dit evenement kan u terugvinden op onze website(s).

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

068

Artikel

Hemelkalender

Deze maand te zien a a n d e s te r r e n h e m e l . . .

Marc van der Sluys

070

Planeto誰den, ook wel astero誰den, kleine planeten of mindere planeten genoemd, zijn stukken materie in ons zonnestelsel die zich evenals planeten in een baan om de zon bewegen. Er zijn er inmiddels ruim 300 000 bekend. Verreweg de meeste hebben banen tussen de planeten Mars en Jupiter. De grootste zijn bijna 1 000 km groot, maar de overgrote meerderheid is zo klein als stof. Die laatsten zijn met een telescoop niet waarneembaar, maar ze komen veelvuldig als vallende sterren op aarde. Het materiaal schijnt vaak steenachtig te zijn, maar soms is het ijzer- of nikkelhoudend en op grote afstand van de zon zijn er ook ijsplaneto誰den.

Marc van der Sluys is postdoctoraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn werk richt zich op de evolutie van compacte dubbelsterren en het waarnemen van gravitatiegolven van witte dwergen, neutronensterren en zwarte gaten met LIGO / Virgo en LISA. Hij geeft regelmatig populaire lezingen en maakt daarnaast de populair-wetenschappelijke website hemel.waarnemen.com Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

071

Meteorenzwermen zijn zwermen van meteoren, vaak afkomstig van stof en gruis achtergelaten door kometen.

Wanneer een komeet in de buurt van de zon komt, gaat het ijs verdampen en via geisers door de korst van de komeet breken. Het stof dat hierbij vrijkomt, kan later een meteorenzwerm veroorzaken.

Deeltjes afkomstig van een zelfde komeet volgen alle ongeveer dezelfde baan.

Wanneer de aarde de baan van zo'n zwerm stofdeeltjes kruist, wordt onze planeet getroffen door een "bombardement" van stofdeeltjes, zodat er meer meteoren dan normaal zichtbaar zijn. Op dat moment zeggen we dat een meteoren-zwerm actief is. Bekende meteorenzwermen zijn onder meer de Perse誰den, Leoniden, Geminiden, Draconiden en Quadrantiden.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

072

073

Een bolvormige sterrenhoop (of bolhoop) is een bolvormige groep sterren die rond een melkwegstelsel draait (zoals een satelliet). Bolhopen hangen goed aaneen door zwaartekracht – vandaar hun typische bolvorm – en zijn zeer dicht (relatief gezien) in de buurt van hun kern. Hierdoor komen sterren soms heel dicht bij elkaar. Enkele zeer exotische stersoorten (blauwe achterblijvers, milliseconde-pulsars en lichte rÜntgendubbelsterren (LMXB's)) komen veel meer voor in bolvormige sterrenhopen. Bolvormige sterrenhopen bestaan meestal uit honderdduizenden oude sterren, vergelijkbaar met het centrum van een spiraalstelsel, maar beperkt tot een volume van slechts enkele kubieke parsecs.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

074

Richard Branson opent Spaceport America Red. / SG / GB

Artikel Virgin Galactic, opgericht in 2004, is een bedrijf dat deel uitmaakt van de Virgin Group van Richard Branson, dat van plan is ruimtevluchten aan te bieden aan het betalend publiek. Branson heeft plannen ontvouwd om een hele industrie rond ruimtetoerisme te starten en wil uiteindelijk zelfs een hotel in de ruimte bouwen. Sinds 2001 worden ruimtevluchten voor burgers aangeboden door het Russische ruimtevaartagentschap Rosaviakosmos. Deze vluchten kosten rond de 20 miljoen euro. De vluchten van Virgin Galactic zouden een grote stap voorwaarts betekenen, omdat ruimtetoerisme hiermee ook binnen het bereik komt van mensen met een kleinere beurs.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

075

Kortnieuws Een team van Nederlandse en Tsjechische onderzoekers heeft silicium nanokristallen gemaakt die het rendement van zonnecellen flink kunnen gaan verhogen. De onderzoekers van onder meer de Universiteit van Amsterdam schrijven over de ontdekking in een online publicatie in Nature Nanotechnology. Standaard zonnecellen bestaan uit silicium, waarin onder invloed van licht een elektrische stroom gaat lopen. Het gangbare rendement van die zonnecellen is 1 5 tot 20 procent. In tegenstelling tot het silicium dat in gangbare zonnecellen wordt gebruikt kunnen de silicium nanokristallen, een miljoen keer kleiner dan een zandkorrel, dankzij hun structuur het licht efficiënter omzetten. De onderzoekers bereikten in hun experiment een rendement van bijna 1 00 procent. Ze hebben nog geen daadwerkelijke zonnecellen gemaakt. Ze beschenen de nanokristallen en maten hoeveel lichtdeeltjes ze vervolgens weer uitzonden. Verrassend genoeg ging de efficiëntie van deze kristallen bij energierijker licht juist omhoog, standaard zonnecellen werken hier juist minder effectief.

Uit vervolgexperimenten moet blijken of het rendement ook zo hoog blijft als het licht moet worden omgezet in elektriciteit. Dat zou de weg vrijmaken voor de productie van veel efficiëntere zonnecellen. Bron: NU / 11 -1 0-2011 .

Op de luchthaven van Luik zijn er dagelijks nog steeds vluchten naar of vanuit Zaventem of Oostende. Dat meldt de krant La Meuse, die de vluchten als een ecologische dwaasheid afdoet.

Dergelijke korte vluchten zijn verboden in het Waalse gewest, maar blijven voortduren. Zo organiseren sommige touroperators chatervluchten die in Bierset opstijgen en in Zaventem landen om er passagiers op de pikken voordat ze koers zetten naar bijvoorbeeld Turkije. Bij de terugkeer landt het vliegtuig in Bierset om passagiers af te zetten voordat het naar Brussel doorvliegt. Deze korte vluchten van 85 kilometer stoten bij elk traject 5,5 ton CO2 uit. Hetzelfde traject per autocar blijft volgens de krant beperkt tot 70 kilo kooldioxide. Terwijl touroperators als Jetair en Thomas Cook toegeven dat ze uitzonderlijk dergelijke korte vluchten organiseren, spreekt een bron binnen de luchthaven van Luik van gemiddeld één vlucht per dag. Het gaat zowel om charter- als vrachtvluchten naar of vanuit Zaventem of Oostende. Bron: Belga / ADHA / 22-1 0-2011 .

In de Henegouwse gemeente Vloesberg is begin oktober voor het eerst in ons land een Aziatische hoornaar gezien. Die wesp is gespecialiseerd in het vangen van honingbijen en is sinds 2004 in Frankrijk aan een opmars bezig, zo meldt natuurbericht.be. "Imkervere-nigingen hadden ons gevraagd mee uit te kijken naar de Aziatische hoornaar, die vroeg of laat ook bij ons te verwachten viel en zich de volgende jaren ongetwijfeld verder zal verspreiden", aldus Jens D'Haeseleer van Natuurpunt. In zijn oorspronkelijk leefgebied specialiseerde de Aziatische hoornaar zich in het vangen van honingbijen. "Daar overrompelen wachterbijen echter een aanval door een soort 'bijenbal' rond de hoornaar te vormen, waardoor de temperatuur zo hoog oploopt dat de aanvaller sterft. In Azië dringt de Aziatische hoornaar wel bijenkasten binnen en voedt zich zelfs met larven. In Frankrijk ving de hoornaar de afgelopen jaren enkel werksterbijen, waardoor de impact voorlopig beperkt bleef. Vooral verzwakte bijenkolonies kunnen het slachtoffer worden." De Aziatische hoornaar heeft een donker uiterlijk en is niet te verwarren met de inheemse hoornaar, die veel meer geel en rood bevat. Op het Aziatische vasteland leeft de soort in een klimaat dat vergelijkbaar is met dat van West-Europa. De soort werd hoogst-waarschijnlijk in 2004 onopzettelijk via Chinees aardewerk Frankrijk

binnengevoerd en in 2009 kwam ze al in ruim 30 departementen voor. De Aziatische hoornaar heeft niet het agressieve gedrag van de Japanse hoornaar ("killer hornet"). Bron: Belga / GB / 20-1 0-2011 .

Totale zonsverduisteringen veroorzaken trage golven in de hoge aardatmosfeer. Dat blijkt uit een onderzoek met een dicht netwerk van GPSontvangers waarmee de invloed is gemeten van de zonsverduistering die op 22 juli 2009 over Taiwan en Japan trok. Tijdens een totale zonsverduistering werpt de maan zijn schaduw op de aarde. Groot is die schaduw niet: hij bedekt slechts een half procent van het aardoppervlak.

Toch koelt het ter plaatse merkbaar af. Al begin jaren zeventig opperden wetenschappers het idee dat deze tempera-tuurdaling golfbewegingen in de atmosfeer zouden kunnen veroorzaken. Zij voorspelden dat de golven zich aan de voorkant van het schaduwspoor van de maan zouden ophopen, als de boeggolf van een schip, omdat ze trager bewegen dan het schaduwspoor zelf.

Die voorspelling blijkt te kloppen. Met de GPSontvangers zijn veranderingen in de elektronendichtheid van de ionosfeer gemeten, die door golfbewegingen met een periode van drie tot vijf minuten werden veroorzaakt. De golven planten zich met een snelheid van ongeveer honderd meter per seconde voort en zijn daarmee ruwweg tien keer zo langzaam als de maanschaduw. Bron: NU / 11 -1 0-2011 .

In de Thaise hoofdstad Bangkok kijken miljoenen inwoners angstig uit naar de voorspelde nieuwe overstromingen. Vandaag is nog opgeroepen om de gebieden te verlaten die door het water bedreigd worden. Zes districten zouden in gevaar zijn, aldus de autoriteiten in de miljoenenstad. Sommige daarvan liggen vlakbij het stadscentrum, waar een grote weekendmarkt te vinden is, die tal van toeristen lokt. Ook Don Mueang, de op een na grootste luchthaven van Bangkok, wordt bedreigd. Op de wegen van en naar de luchthaven staat het water zo'n zeventig tot tachtig centimeter hoog, aldus de luchthavenleiding. De wegen zijn voor kleine voertuigen onberijdbaar. De luchthaven zelf blijft voorlopig gespaard van de watersnood.

Honderden bezorgde inwoners van de Thaise hoofdstad hebben hun auto alvast geparkeerd op bruggen of hoger gelegen wegen. Thailand wordt al drie maanden geteisterd door hevige regenval. Zeker 356 mensen kwamen daarbij al om het leven. Ongeveer 11 3.000 anderen verblijven in schuilplaatsen. 24-1 0-2011 .

Coca-Cola gaat z'n rode blikjes wit kleuren om de aandacht te vestigen op de ijsberen. Ze steunen daarmee een campagne die het dier en zijn habitat wil beschermen. Coca-Cola schenkt twee miljoen dollar aan WWF om het werk van de organisatie ter bescherming van de ijsbeer te steunen. Beide organisaties roepen klanten in de VS op om zelf ook een dollar te doneren.

Coca-Cola zal die bijdrage met nog eens een miljoen dollar ondersteunen. Amerikaanse klanten zullen vanaf 1 november in de winkelrekken geen rode, maar witte blikjes terugvinden. Op die blikjes is de foto van een ijsberin met haar twee jongen te zien. Zo willen ze de aandacht vestigen op de campagne.

WWF is in het poolgebied aanwezig om er met de lokale bevolking samen te werken, nieuw onderzoek te steunen en ander conservatiewerk uit te voeren. Coca-Cola draagt de ijsbeer al jaren een warm hart toe. De dieren vormen een onderdeel van de reclameboodschappen van het bedrijf. Over de voorbije vier jaren heeft WWF al een miljoen dollar van de frisdrankproducent ontvangen. Bron: GB / 27-1 0-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Een overstroming is een gebeurtenis waarbij een aanzienlijke hoeveelheid water uit een zee, rivier of meer plaatsen bereikt die normaal gesproken niet onder water staan. Indien dit ernstige vormen aanneemt spreekt men door de verwoestende uitwerking ook wel van watersnood of ramp. Land dat door een overstroming definitief verloren gaat, noemt men wel verdronken land. In tropische landen kunnen overstromingen ontstaan door enorme regenval tijdens de Moesson. In bijvoorbeeld Bangladesh zijn hierdoor verschillende rampen geweest (onder andere in 1 989 en in 2004). www.dartmouth.edu

077

BRAMS: Belgische RAdio Meteor Stations HervĂŠ Lamy (BIRA)

Het Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie (BIRA) is een Belgische Federale Wetenschappelijke instelling.

Sinds de oprichting in 1 964, doet het BIRA onderzoek en geeft het publieke dienstverlening op het vlak van de ruimte-aeronomie, d.i. de fysica en chemie van de atmosfeer van de Aarde en van andere planeten, en de kosmische ruimte. Onze wetenschappers maken gebruik van instrumenten op de grond, in de lucht, aan boord van ballonnen of in de ruimte en van computermodellen.

Een meteoor die werd waargenomen tijdens de PerseĂŻden op 8 augustus 2007. Bron: Jimmy Westlake, Colorado (USA).

078

Artikel

079

De zendantenne op de site van het Geofysisch Centrum in Dourbes. De signaalgenerator en de versterker staan in de houten barak op de achtergrond. Bron: BIRA. 3-elements Yagi-antenne in volkssterrenwacht Mira te Grimbergen. Bron: BIRA. Schema van een ontvangststation. Bron: BIRA.

080

http://brams.aeronomie.be

Voorbeeld van een spectrogram. Op de abscis staat de tijd (5 minuten in totaal), de ordinaat is de frequentie (van 1 tot 1 ,2 kHz). De horizontale lijn is het directe signaal van het baken. De verticale sporen zijn de meteoorecho’s. Ze zijn zeer kortstondig en ze hebben een kleine afwijking van de bakenfrequentie omwille van het Doppler-effect, dat te wijten is aan de beweging van de elektronen en het spoor dat zich vermengt (diffundeert) in de neutrale atmosfeer. Het langdurige signaal met een omgekeerde S-vorm rechts is een echo op een vliegtuig. Men ziet soms ook bijzondere meteoorecho’s (“epsilons”) waarvan we de oorsprong nog niet begrijpen. Bron: BIRA. 3-elements Yagi-antenne in Ukkel. Bron: BIRA.

081

17

01

02

03 04

06

08

18

23

09 11

13

12

24

10

19

22

31

35

34

36

16

15

32

14 07

20

21

28

33 29

05

30

26

27

37 38

25

Astro­links Ons land telt heel wat sterrenkundige (rood) en ruimtevaartgerichte (blauw) initiatieven.

Gaande van verenigingen voor jongeren en / of volwassenen, al dan niet in een overkoepelende structuur (VVS, CBAA of FFAAB), tot planetaria's en volkssterrenwachten (zwart). Private sterrenwachten, overkoepelende verenigingen en bedrijven in de ruimtevaartsector werden niet opgenomen in deze lijst.

Staat uw vereniging nog niet in deze lijst ? Breng ons dan snel op de hoogte via : redactie@ aegvzw.be. Wij zorgen dan dat uw gegevens worden opgenomen. Hoe nauwkeuriger deze pagina, hoe meer promotie we kunnen maken voor onze favoriete hobby !

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

West­Vlaanderen

01 - Astro Event Group vzw (Oostende) 02 - JVS Quasar (Oostende) 03 - Jeugdwerkgroep Ruimtevaart vzw (Brugge) 04 - JVS Vigilia (Brugge) 05 - Astronomische Vriendenkring (Harelbeke) 06 - Volkssterrenwacht Beisbroek (Brugge) 07 - Volkssterrenwacht AstroLAB Iris (Ieper) Oost­Vlaanderen

08 - Spacepage (Adegem) 09 - De Polderster (Assenede) 1 0 - Werkgroep Sterrenkunde Ugent (Gent) 11 - VVS Scheldeland (Lokeren) 1 2 - Antares (Sint Niklaas) 1 3 - Mercator (Bazel) 1 4 - JVS Sirius (Aalst) 1 5 - Volkssterrenwacht Armand Pien (Gent) Antwerpen

1 6 - VVS Brabantse Kouters (Londerzeel) 1 7 - Asterion (Wuustwezel) 1 8 - ASH Polaris (Herentals) 1 9 - Andromeda (Mol) 20 - VVS Cygni (Lille) 21 - Zonnewijzerkring Vlaanderen (Antwerpen) 22 - JVS Oberon (Hove) 23 - Kon. Sterrenkundig Genootschap Ant. (Antwerpen) 24 - Volkssterrenwacht Urania (Hove) Vlaams Brabant & Brussel

082

25 - Mercurius (Halle) 26 - Wega (Leuven) 27 - Sterrenwacht Altair (Zoutleeuw) 28 - Helios (Averbode) 29 - Astroclub Véga (Brussel) 30 - Koninklijk Planetarium (Brussel) 31 - Vlaamse Raket Organisatie (Mol)

32 - Preventie lichthinder (Leest) 33 - Volkssterrenwacht Mira (Grimbergen) Limburg

34 - Noorderkroon (Hamont-Achel) 35 - LVWS Aquila (Lommel) 36 - JVS Stella Videns (Hechtel-Eksel) 37 - JVS Descartes (Genk) 38 - Volkssterrenwacht Europlanetarium (Genk) Waals Brabant & Brussel

39 - Astroclub Véga (Bruxelles) 40 - Cercle des Amateur d'Astronomie (Waterloo) 41 - Club d'Astronomie d'Ottignies (Louvin la Neuve) 42 - Astro Kot (Louvin la Neuve) 43 - Centre de Culture Scientifique ULB (Bruxelles) Luik

44 - Groupe Astronomie de Spa (Spa) 45 - Société Astronomique de Liège (Liège) Namen

46 - Astronamur (Namur) 47 - Cercle Astronomique Mosan (Dinant) Henegouwen

48 - Cercle Astronomique de Tournai (Tournai) 49 - Cercle Astronomie Olympus Mons (Mons) 50 - Cercle d'Astronomie Tycho (Mons) 51 - Cercle Scientific de Charleroi (Charleroi) 52 - Astro Laïka (Florenne) 53 - C.D.P.A. (Sivry) Luxemburg

54 - Astronomie Centre Ardenne (Neufchâteau)