Guidestar 12-2009

Guid e s tar Ste rre nk unde , k l im atol ogie e n ruim te vaartvoor ie de re e n

H e tGRATIS e -z ine van de As tro Eve ntGroup vz w - Jaargang 5 - De ce m be r 2009

Be z oe k ook de Be l gis ch e w e bs ite op w w w .as tronom y2009 .be

Re dactione e l

Info De z e GRATIS digital e nie uw s brie f (PDF) is e e n non-profit product van de As tro Eve nt Group vz w uit O os te nde e n h e e ft tot doe lom s te rre nk unde , k l im atol ogie e n ruim te vaart te prom ote n naar e e n z o bre e d m oge l ijk publ ie k .

Voorpagina Ee n prach tige foto van M 45 ofte w e lde Pl e iade n (of z e ve nge s te rnte ) ge nom e n door Bart De l s ae rt. De z e s te rre nh oop be vindt z ich op z o'n 440 l ich tjaar van de Aarde e n is z e l fs in s te de l ijk ge bie d, op e e n h e l de re nach t, ge m ak kel ijk m e t h e t bl ote oog w aar te ne m e n. In uits te k e nde om s tandigh e de n z ijn z e l fs m e e r dan tie n s te rre n te z ie n, e n m e t e e n te l e s coop z e l fs e e n goe de h onde rd tal .

Ve rantw oorde l ijk e uitge ve r Patrick Jae cq ue s , As tro Eve ntGroup vz w , Prof. J. Ve rcoul l ie s traat38, 8400 O os te nde . Te l .: 059 /51.83.88.

W e rk te n m e e aan dit num m e r: M aarte n K l e inh ans , Fil ip Fe ys , K ris Ch ris tiae ns , K urt Ch ris tiae ns , Dirk Jans e n, Nancy Ve rm e ul e n, Danny Van H oe ck e e n Patrick Jae cq ue s . Z in om ook e e n artik e lte s ch rijve n of rubrie k te onde rh oude n voor de z e digital e nie uw s brie f ? Contacte e r dan de h oofdre dacte ur via patrick jae cq ue s @ gm ail .com Inh oude l ijk De As tro Eve nt Group vz w noch e nige ande re pe rs oon die in z ijn naam optre e dt is ve rantw oorde l ijk voor h e t ge bruik dat z ou k unne n w orde n ge m aak t van de inform atie in de z e publ icatie of voor e ve ntue l e foute n die e r, ondank s de uite rs te z org bij de voorbe re iding van de te k s te n, nog in z oude n s taan. Te ve ns h e e ft de re dactie al l e nodige m oe ite ge daan om te vol doe n aan de w e tte l ijk e voors ch rifte n inz ak e aute urs re ch te n e n om contact op te ne m e n m e t de re ch th e bbe nde n. El k e pe rs oon die be nade e l d m e e nt te z ijn e n z ijn re ch te n w il l ate n ge l de n w ordt ve rz och tz ich be k e nd te m ak e n.

Vol l e dig ontw orpe n m e t gratis ope ns ource e n / of fre e w are s oftw are z ijnde Scribus , Gim p, Foxit Re ade r, Ink s cape , Paint.ne te n Ste l l arium .

Inh ouds tabe l 04 - Gam m afl its GRB 09 0423.

05 - Raads e lrond k os m is ch e s tral ing.

05 - Nie uw e w e bs ite ove r M ars .

06 - Proba 2 s l aagtvoor z 'n e e rs te ge z ondh e ids te s t.

07 - H e tEUCLIPSE program m a.

08 - K os m is ch 's k e l e t' in be e l d ge brach t.

09 - De fil m tip.

10 - Stone h e nge , s te e ntijd e n s te rre nk unde (de e l3/8).

14 - W e are from Be l gium .

15 - Be l gium in s pace .

17 - Van K yoto totK ope nh age n.

18 - Ee n nie uw type s upe rnova ontde k t.

19 - H e tAEG nie uw s .

20 - 'Sprite ' bl ik s e m s ve rk l aard.

21 - Te k oop !

21 - Z oe k e n naar de bron van h e tl e ve n.

22 - Die p in ... de ce m be r.

24 - Gl obe 4D, tijdre iz e n m e te e n vie r-dim e ns ione l e bol .

25 - Vraagte k e ns bijins l agth e orie .

26 - Einde l ijk w e e k e nd, e inde l ijk de ruim te in ...

29 - O p z oe k naar E.T. 29 - Gal il e o h e e ftz 'n vinge r te rug ...

30 - De h e m e l k al e nde r.

32 - Lich t, e n h e tonts taan van l e ve n.

33 - Econom ie van de e cos ys te m e n.

33 - Is dite e n 'w ors tcas e ' s ce nario ?

34 - De activite ite nk al e nde r.

35 - Z ijn z w arte gate n vl ug onts taan ?

35 - ALH 84001 bl ijftm ys te rie .

36 - Productvan de m aand.

37 - De AEG activite ite nk al e nde r.

38 - H -Be ta obje cte n in h e ts te rre nbe e l d O rion.

40 - Be l ge n ve rtre k k e n binne nk ort... naar M ars !

42 - Apol l o XII - 40th annive rs ary (de e l2/2) 51 - De W inne draagtbe ve love r.

51 - H e ts ch e e rvl uch tm ys te rie .

Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l M aarte n K l e inh ans Fil ip Fe ys K ris Ch ris tiae ns Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l K urtCh ris tiae ns Dirk Jans e n Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Fil ip Fe ys Nancy Ve rm e ul en Danny Van H oe ck e Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l Re dactione e l

De adl ine artik e l s Al l e artik e l s , foto's e n re cl am e bl ok k e n voor de vol ge nde e ditie m oe te n bij de re dactie binne n z ijn te ge n uite rl ijk : vrijdag 25 de ce m be r. Ge l ie ve de z e datum te re s pe cte re n !

Sam e nw e rk ing De re dactie van de z e nie uw s brie f w e rk t nauw s am e n m e t de vol ge nde w e bs ite s : w w w .s pace page .be , w w w .de s te rre n.ne t e n w w w .as tronom ie .be e n k w am tot s tand dank z ij de te ch nis ch e onde rs te uning van vol k s s te rre nw ach t As troLAB Iris . Door de s te un van de dive rs e aute urs , e n natuurl ijk de s pons ore n, k unne n w e de z e publ icatie GRATIS bl ijve n ve rs pre ide n.

De z e nie uw s brie f dank z 'n be s taan aan s pons ore n z oal s : Space page , Be ne l bv, Natuur, W e te ns ch ap e n Te ch nie k , Europl ane tarium , Scil ogs , Syne rge tic s ol utions , H E Space ope rations , Acade m ia Pre s s en h oofds pons or Eure k a. W ij dank e n h e n van h arte voor alde s te un.

N.v.d.r.: Z in om re ge l m atig ie ts te s ch rijve n voor dit bl ad, of e e n e ige n rubrie k te onde rh oude n ? K ortom , om aute ur te w orde n !

Laat dit dan w e te n. W ant w ie re ge l m atig s ch rijft k rijgt de k ans om op e xcl us ie ve e ve ne m e nte n (ope ninge n, s ym pos ia, be urz e n, ...) aanw e z ig te z ijn. Le z e n l oont, s ch rijve n nog ve e lm e e r...

O ok e e n e nth ous ias te l e z e r van ons e -z ine ? Ste un ons dan door l id te w orde n van onz e dynam is ch e ve re niging. H e t l idge l d, op jaarbas is , be draagt s l e ch ts 15 e uro. K ortom , s tort h e t be tre ffe nde be drag op re k e ning nr.: 380-019 5842-70 m e t ve rm e l ding van l idge l d 2009 + je vol l e dige naam e n e -m ailadre s . Z o k unne n w e de z e GRATIS die ns tbl ijve n garande re n.

Dit e -z ine k an m e n h e t be s te raadpl e ge n m e t de com pacte , ve e l z ijdige e n s tabie l e FoxitRe ade r. De GRATIS PDF l e z e r die m e n k an te rugvinde n e n dow nl oade n op: w w w .foxits oftw are .com .

03

Artik e l

Re dactione e l

Gam m aflits GR B 09 0423 As tronom e n h e bbe n dit jaar e e n gam m afl its w aarge nom e n van e e n s te r die z o’ n 13 m il jard jaar ge l e de n aan z ijn e inde k w am . H e t is daarm e e h e t ve rs te as tronom is ch e obje ctdatw e ooith e bbe n ge z ie n.

As tronom e n, onde r w ie de Am s te rdam s e h oogl e raar Ral ph W ije rs , rapporte re n de z e w e e k in tw e e Nature -pape rs ove r de ontde k k ing van h e t ve rs te as tronom is ch e obje ct ooit: gam m afl its GRB 09 0423.

GRB 09 0423 w e rd op 23 april2009 ge de te cte e rd door NASA’ s Sw ifts ate l l ie t e n binne n e e n aantal m inute n k onde n e nk e l e van de groots te te l e s cope n op aarde de s ne l in h e l de rh e id afne m e nde nagl oe ie r l ok al is e re n. De nagl oe ie r w as al l e e n z ich tbaar in h e t infrarood, w at aange e ft dat de gam m afl its van h e e lve r k w am . De be ide te am s h e bbe n een roodve rs ch uiving ge m e te n van 8,2: de gam m afl its vond pl aats toe n h e t heel al nog m aar 5% van z ijn h uidige l e e ftijd h ad. De vorige re cordh oude r al s ve rs te obje ct w as e e n s te rre ns te l s e l op roodve rs ch uiving 6,9 6.

Gam m afl its e n z ijn de h e l de rs te e n m e e s t ge w e l ddadige e xpl os ie s in het heel al . H e t z ijn k orte uitbars tinge n van gam m as tral ing, w aarvan e r ge m idde l d e e n pe r dag afgaat. De ontpl offe nde , z e e r z w are s te rre n ge ve n in e e n h al ve m inuut m e e rl ich t af dan de z on in z ijn h e l e l e ve n. De ontde k k ing van GRB 09 0423 toont aan dat dit s oort z w are s te rre n alw as ge vorm d toe n h e th e e l alpas 630 m il joe n jaar oud

04

w as . Voor as tronom e n ope nt de ontde k k ing van de re cordgam m afl its e e n nie uw onde rz oe k s ve ns te r binne n de k os m ol ogie : de k os m is ch e ‘ Dark Age s ’ . De z e pe riode e indigde z o’ n 800 à 9 00 m il joe n jaar na de oe rk nal . Vóór de ‘ Dark Age s ’ h adde n e l e k trone n e n w ate rs tof- e n h e l ium k e rne n e l k aar ne tge ne utral is e e rd.

H et l ich t van de e e rs te ge ne ratie s te rre n z orgde e rvoor dat de el e k trone n w e e r l os k w am e n van de k e rne n. De s am e ns te l l ing van h eth eel alging z o ove r van vrijw e l al l e e n ne utraalw ate rs tof tot vrijw e l al l e e n ge ïonis e e rd w ate rs tof. Die ove rgang w ordt de re ïonis atie van het heel al ge noe m d. De as tronom e n h ope n m e t de w aarne m ing van gam m afl its e n uit de z e vroe ge

pe riode m e e r te w e te n te k om e n ove r h e t re ïonis atie proce s dat h e e ft ge l e id tot h e t onts taan van h e t inte rgal actis ch m e dium z oal s we datnu z ie n.

Foto: De rode s tip in h e t m idde n van de z e foto is de nagl oe ie r van gam m afl its GRB 09 0423. De afbe e l ding is ge m aak tdoor be e l de n van ve rs ch il l e nde te l e s cope n te com bine re n, e n de k l e urs ch aal aan te pas s e n naar h e t z ich tbare s pe ctrum . Bron: A.J. Le van /Cal te ch .

8 M e e r inform atie w w w .s pitz e r.cal te ch .e du

K ortnie uw s De Europe s e Z uide l ijk e Ste rre nw ach t (ESO ) h e e ft s ch itte re nde foto's ge pre s e nte e rd van de ope n s te rre nh oop NGC 4755 in h e t s te rre nbe e l d Z uide rk ruis . De s te rre nh oop, die vanaf h e t z uide l ijk h al frond m e t h e t bl ote oog z ich tbaar is , w ordt ook w e l'Je w e lBox' cl us te r of Juw e l e ndoos je ge noe m d.

H e t Juw e l e ndoos je s taat op e e n afs tand van 6400 l ich tjaar e n is onge ve e r 16 m il joe n jaar oud. NGC 4755 h e e ft z ijn bijnaam te dank e n aan de Enge l s e as tronoom Joh n H e rs ch e l .

Rond h e t jaar 1830 de e d de s te rre nh oop h e m , k ijk e nd door e e n te l e s coop, de nk e n aan e e n e xotis ch juw e l e ndoos je vanw e ge de indruk w e k k e nde k l e ure n van de vaal bl auw e n oranje s te rre n. H e t k os m is ch e juw e l e ndoos je is ge fotografe e rd m e t tw e e ESO -te l e cope n in Ch il i (de 2,2m e te r te l e s coop op La Sil l a e n de Ve ry Large Te l e s cope op Ce rro Paranal ).

De H ubbl e Ruim te te l e s coop h e e ft opnam e n van de s te rre nh oop ge m aak t op onde r ande re ul traviol e tte gol fl e ngte n. 01-11 -2009 .

De Aus tral is ch e radioas tronoom Joh n O 'Sul l ivan h e e ft e e n be l angrijk e Aus tral is ch e w e te ns ch aps prijs ge w onne n voor z ijn baanbre k e nde bijdrage aan h e t ve rbe te re n van draadl oz e ne tw e rk te ch nol ogie . O 'Sul l ivan de e d onde rz oe k aan de z w ak k e radios tral ing van e xpl ode re nde z w arte gate n, e n ontw ik k e l de e ind jare n z e ve ntig e e n te ch nie k om ve rs toringe n in die s ignal e n w e g te fil te re n. Be gin jare n ne ge ntig re al is e e rde h ij z ich dat de z e l fde te ch nol ogie h e t m oge l ijk m aak t om s torings vrije e n be trouw bare draadl oz e ne tw e rk ve rbindinge n tot s tand te bre nge n. O 'Sul l ivans te ch nie k w ordt m om e nte e l w e re l dw ijd toe ge pas t in al l e draadl oz e W IFIne tw e rk e n. Voor de z e bijdrage h e e ft O 'Sul l ivan de 2009 Aus tral ian Prim e M inis te r Priz e for Scie nce ge w onne n, te n be drage van 300.000 dol l ar. 02-112009 .

M e t e e n e xtre e m ge voe l ig ins trum e nt op e e n te l e s coop op de Z uidpool h e bbe n Am e rik aans e en Brits e k os m ol oge n pre cis ie m e tinge n ve rrich t aan de pol aris atie van de k os m is ch e ach te rgronds tral ing - h e t afge k oe l de ove rbl ijfs e l van de oe rk nal . Z ul ke m e tinge n bie de n nie t al l e e n inform atie ove r de dich th e ids ve rde l inge n in h e t z e e r pril l e heel al , m aar ook ove r de be w e gings rich tinge n e n -s ne l h e de n.

De pol aris atie m e tinge n z ijn uitge voe rd m e t h e t QUEST-ins trum e nt op de DASI-te l e s coop (De gre e Angul ar Scal e Inte rfe rom e te r) - e e n te l e s coop voor h e t w aarne m e n van k os m is ch e m icrogol fs tral ing die op de ge ografis ch e z uidpool s taat. De re s ul tate n, die ge publ ice e rd z ijn in As troph ys ical Journal van 1 nove m be r, s te m m e n nauw k e urig ove re e n m e t de voors pe l l inge n van h e t s tandaardm ode luit de k os m ol ogie , w aarin 9 5 proce nt van de total e inh oud van h e t h e e l al ge vorm d w ordt door m ys te rie uz e donk e re m ate rie e n donk e re e ne rgie .

02-11-2009 .

Drie as tronom e n h e bbe n van NW O e e n Ve ni-s ubs idie toe ge k e nd ge k re ge n: Jorrit Le e naarts (Unive rs ite it Utre ch t), Al e s s andro Patruno (Unive rs ite it van Am s te rdam ) e n Ande rs Joh ans e n (Ste rre w ach t Le ide n). M e t de z e s ubs idie van 250.000 e uro pe r pe rs oon k unne n z ij ge dure nde drie jaar ide e ĂŤ n ontw ik k e l e n e n onde rz oe k doe n.

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Re dactione e l

R aads e lrond k os m is ch e s traling De e ne rgie rijk s te de e l tje s in h e t heel al - de z oge h e te n k os m is ch e s tral ing - z ijn grote nde e l s afk om s tig van e xpl ode re nde s te rre n e n van k rach tige 's te rre nw inde n'. Dat bl ijk t uit nie uw e re s ul tate n van de VERITAS-gam m ate l e s coop die op 1 nove m be r ge publ ice e rd z ijn in de onl ine -ve rs ie van h e t Brits e w e e k bl ad Nature e n uit m e tinge n van de Am e rik aans e Fe rm i Gam m a-Ray Space Te l e s cope .

K os m is ch e s tral ing be s taat uit z e e r e ne rgie rijk e atoom k e rne n e n e l e k trone n.

Som m ige k os m is ch e -s tral ings de e l tje s h e bbe n h onde r m il jard k e e r z ove e l e ne rgie al s w at natuurk undige n k unne n be re ik e n m e t aards e de e l tje s ve rs ne l l e rs . M e t de VERITAS-te l e s coop (Ve ry Ene rge tic Radiation Im aging Te l e s cope Array Sys te m ) in Ariz ona is de z e e r z w ak k e gam m as tral ing opge vange n van h e t s te rre ns te l s e lM 82, op 12 m il joe n l ich tjaar afs tand in de Grote Be e r. Die gam m as tral ing w ordt ge produce e rd w anne e r k os m is ch e s tral ings de e l tje s in h e t ve rre s te rre ns te l s e lin bots ing k om e n m e t atom e n uit de inte rs te l l aire m ate rie .

Uit de m e tinge n bl ijk t dat de dich th e id van e ne rgie rijk e k os m i-

Artik e l

s ch e s tral ings de e l tje s in M 82 onge ve e r 500 k e e r z o h oog is al s in ons M e l k w e gs te l sel . M 82 is e e n z oge h e te n s tarburs t -s te l s e l- e e n actie f s te rre ns te l s e l w aarin z e e r ve e l nie uw e s te rre n onts taan.

Daardoor be vat h e t s te l s e l ve e l jonge , h e te s te rre n m e t k rach tige s te rre nw inde n, e n is ook de fre q ue ntie van s upe rnova e xpl os ie s e rg h oog. De Am e rik aans e Fe rm i Gam m a-Ray Space Te l escope de te cte e rde ook diffus e gam m as tral ing van M 82, e n van h e t s tarburs t -s te l s e l NGC 253.

Daarnaas t re gis tre e rde Fe rm i gam m as tral ing uit h e t actie ve s te rvorm ings ge bie d 30 Doradus in de Grote M age l h ae ns e W ol k, een buurs te l s e l van ons e ige n Me l k w e gs te l sel . Al de z e w aarne m inge n doe n ve rm oe de n dat e ne rgie rijk e k os m is ch e s tral ing ge produce e rd w ordt door de k rach tige s te rre nw inde n van jonge , h e te re uz e ns te rre n en door s upe rnova e xpl os ie s van z w are s te rre n die aan h e t e ind van h un re l atie fk orte l e ve n z ijn ge k om e n.

8 M e e r inform atie h ttp://ve ritas .s ao.ariz ona.e du

Re dactione e l

Nie uw e w e bs ite ove r M ars De Am e rik aans e ruim te vaartorganis atie NASA e n h e t com pute rbe drijf M icros oft dage n ie de re e n uit om m ars m anne tje te w orde n e n z o w e te ns ch appe rs te hel pe n de pl ane e tM ars in k aartte bre nge n.

Be ide be drijve n l ance e rde n dins dag (l ok al e tijd) e e n inte ractie ve w e bs ite w aarop inte rne tge bruik e rs de rode pl ane e t k unne n onde rz oe k e n. ''Er k om t z ove e l inform atie ove r M ars binne n die voor ie de re e n be s ch ik baar is dat h e t ontde k k e n van M ars e e n al ge m e ne onde rne m ing van de m e ns is ge w orde n'', al dus NASA in de ve rk l aring.

Be z oe k e rs van de w e bs ite k unne n bijvoorbe e l d h e t aantal k rate rs te l l e n, w at voor NASA ooit e e n ge w e l dige uitdaging w as door de

im m e ns e h oe ve e l h e id ge tal l e n die e r aan te pas k w am e n. Door h e t e xpe rim e nt k unne n m e ns e n nie t al l e e n ve e ll e re n ove r M ars e n w at NASA daar doe t, m aar k an h e t publ ie k ook daadw e rk e l ijk h e l pe n om probl e m e n op te l os s e n die com pute rs nie t al l e e n op k unne n l os s e n. O p de w e bs ite (z ie h ie ronde r) s taan h onde rdduiz e nde n foto's , w aarvan e r ve l e nog nooit ge publ ice e rd z ijn.

O ok be antw oorde n e xpe rts vrage n e n w orde n e r prijz e n uitge re ik t aan m e ns e n die s oftw are ontw ik k e l en voor h e t ge bruik van foto's van M ars onl ine , op s ch ol e n e n voor m is s ie s naar M ars . Bron: ANP. 8 M e e r inform atie be am artian.jpl .nas a.gov 05

Rubrie k

Re dactione e l

Proba 2 s laagtvoor z'n e e rs te ge zondh e ids te s t In z ijn tw e e de w e e k in e e n om l oopbaan h e e ft h e t Proba-2 ruim te pl atform be w e z e n dat h e t in uits te k e nde ge z ondh e id ve rk e e rt.

Dus k unne n de te ch nol ogie e xpe rim e nte n aan boord van de m inis ate l l ie t in w e rk ing w orde n ge s te l d. Proba-2 is e e n van de kl e ins te ruim te vaartuige n die ESA ooitde ruim te in h e e ftge brach t.

Toe n ESA's l e ve ns grote Soil M ois ture and O ce an Sal inity (SM O S) m is s ie op 2 nove m be r naar de ruim te ops te e g op e e n Rock ot l ance e rrak e t, h ad h ij e e n kl e ine re m e tge z e l . Proba-2, die m inde r dan e e n k ubie k e m e te r vol um e h e e ft e n s l e ch ts e e n vijfde van SM O S' m as s a, l iftte m e e .

M aar Proba-2 is ne t z o com pl e x al s e e n s tandaard m is s ie – h e t is de tw e e de van de Proba (Proje ct for O nboard Autonom y) s ate l l ie te ns e rie die aan de Europe s e indus trie de m oge l ijk h e id tot goe dk ope vl uch tte s ts bie dt. De s ate l l ie t draagt z e ve ntie n afz onde rl ijk e te ch nol ogis ch e e xpe rim e nte n en vie r w e te ns ch appe l ijk e ins trum e nte n bij z ich .

De z e m oe te n al l e m aal z orgvul dig in w e rk ing w orde n ge s te l d, m aar e e rs t m oe t ge z orgd w orde n dat h e t ruim te vaartuig w aar z e op m e e re iz e n s tabie lis .

"Al s e e rs te s tap h e bbe n w e m e t s ucce s de ve il ige m odus van h e t pl atform ge te s t, incl us ie f al l e e e nh e de n die onm is baar z ijn voor h e t pl atform ," ve rk l aarde K ars te n Strauch , Proba-2 proje ctm anage r.

"Dat om vat al l e Attitude and O rbital Control Sys te m s (AO CS), w aaronde r de s te rre nvol ge r."

Proba-2's l oopbaan in de ruim te be gon onge ve e r vie r uur e n vijftig m inute n na de l ance ring, toe n h ij z ich afs ch e idde van z ijn de rde trap, Bre e z e -K M . Z oal s ge w oonl ijk ging de s ate l l ie t tol l en door de afs ch e iding, m aar h e t ruim te vaartuig k on z e l fs tandig z ijn draaibe w e ging ve rm inde re n dank z ij e e n aan boord aanw e z ige m agne tom e te r die Proba-2 l angs h e t aardm agne tis ch e ve l d uitl ijnde .

De z e vl uch tm odus z alook die ne n al s Proba-2's 've il ige m odus ' – w aarnaar h ij te rugk e e rt in h e t ge val van e rns tige de fe cte n. H ie rdoor w ordt Proba-2 ook onge ve e r uitge l ijnd m e t de z on.

De z onne pane l e n w arde n vijf m inute n na de afk oppe l ing ontvouw e n.

06

O p dins dag w e rd e e n aan boord aanw e z ige GPS-ontvange r inge s ch ak e l d. De vol ge nde dag w e rd de be l angrijk s te s te rre nvol ge r ge active e rd. Ne t z oal s ze e l ie de n ooit op s te rre ns te l sel s ve rtrouw de n om h un k oe rs te be pal e n, s te l l e n s te rre nvol ge rs autom atis ch de pos itie e n rich ting van e e n s ate l l ie t vas t te n opz ich te van de s te rre n die z e obs e rve re n.

Proba-2's 'M icro Advance d Ste l l ar Com pas s ' h e e ft de h e l ft van de m as s a van Proba-1's s te rre nvol ge r, m e t be te re s tral ings w e e rs tand. H e t is ook vol l e dig autonoom e n k an z ijn pos itie z onde r e xtra input be pal e n. Te s tbe e l de n onth ul de n een prach tig z ich t op de atm os fe ris ch e 'rand' van de aarde , e n be l angrijk e r, op de s te rre n die e r om h e e n s ch ijne n. O ok w e rd in de e e rs te w e e k van Proba-2 'autom atis ch e doors troom ' van ge ge ve ns tus s e n de s ate l l ie t e n Re du, e ve nal s ESA's gronds tation op Sval bard uitge voe rd – Proba-2 is im m e rs ontw orpe n om zo autonoom m oge l ijk te ope re re n.

Ve rde r w e rde n e xtra AO CS s w itch ons ve rrich t.

Foto: Proba-2 (Proje ct for O nboard Autonom y 2) is e e n s ate l l ie t van de Europe s e ruim te vaartorganis atie ESA, ge m aak t door de Be l gis ch e firm a Ve rh ae rtSpace .

In Proba-2's tw e e de w e e k w e rd voor h e t e e rs t ove rge s ch ak e l d op z onne obs e rvatie m odus – de be l ang-rijk s te m odus van z ijn w e rk e nde l e ve n, w aarvoor inge w ik k e l de re s tabil is atie m e t drie as s e n nodig is .

De tw e e w e te ns ch appe l ijk e ins trum e nte n van z onins pe ctie van de s ate l l ie t w orde n voor dit w e e k e nd inge s ch ak e l d om ge z ondh e ids control e s uit te voe re n: Sun W atch e r us ing APS de te ctors and im age Proce s s ing (SW AP) obs e rve e rt de corona's van de z on van onge ve e r e e n m il joe n grade n die z ich tot ve r in de ruim te uits tre k k e n te rw ijlde Lym an Al ph a Radiom e te r (LYRA) continu de UV-s tral ing van de z on in de gate n h oudt.

"W e te s te n e n k arak te ris e re n de aanw ijs m odus van de z on e n be ginne n daarnaas t m e t e e n e e rs te ge z ondh e ids ch e ck van de l adinge n en te ch nol ogis ch e de m ons tratore n," voe gde dh r.

Strauch toe . "In de tw e e de m aand van de m is s ie vol ge n uitge bre ide re inge bruik nam e te s ts ." Bron: ESA.

8 M e e r inform atie w w w .ve rh ae rt.com

K ortnie uw s De Rus s is ch e ruim te vaartorganis atie w ile e n ruim te s ch ip bouw e n m e t e e n k e rnre actor in de m otor. Dat h e e ft h e t h oofd van de ruim te vaartorganis atie , Anatol i Pe rm inov, w oe ns dag ge z e gd.

De Rus s is ch e pre s ide nt Dm itri M e dve de v h e e ft e r bij h e t k abine t op aange dronge n de be nodigde fonds e n te re ge l e n. Ee n voorl opig ontw e rp z ou in 2012 ge re e d k unne n z ijn. Daarna duurt h e t nog ne ge n jaar e n vie rh onde rd m il joe n e uro om h e t ruim te s ch ip te bouw e n. De am bitie uz e pl anne n contras te re n m e t de s taat w aarin de Rus s is ch e ruim te vaart ve rk e e rt. Rus l and ge bruik t e e n ve e rtig jaar oude s tuw rak e t om k os m onaute n naar h e t inte rnational e ruim te s tation ISS te s ture n. Bron: Novum / 02-112009 .

SRO N Ne th e rl ands Ins titute for Space Re s e arch e n h e t Japan Ae ros pace Expl oration Age ncy (JAXA) z ijn h e t e e ns ge w orde n ove r s am e nw e rk ing in h e t ruim te -onde rz oe k . Ee rs te s tap in de s am e nw e rk ing is de de e l nam e van SRO N aan de ASTRO -H -m is s ie , de Japans e röntge nm is s ie die groots ch al ige s tructure n in h e t unive rs um gaat be s tude re n, e ve nal s e xtre m e om s tandigh e de n nabij z w arte gate n, de ve rs ne l l ing van k os m is ch e de e l tje s tot h oge e ne rgie ë n e n donk e re m ate rie . SRO N draagt op dive rs e fronte n bij aan de röntge ns pe ctrom e te r van ASTRO -H , die voor h e t e e rs t te ge l ijk e rtijd k aarte n én uite rs t nauw k e urige s pe ctra k an m ak e n van cl us te rs van s te rre ns te l sel s en ove rbl ijfs e l e n van s upe rnova's . SRO N l e idt ook de voorbe re idinge n voor SAFARI, de Europe s e ve r-infraroods pe ctrom e te r die in be e l d is voor de Japans e ruim te te l e s coop SPICA. De ove re e nk om s t tus s e n SRO N e n ruim te re us JAXA is onde rte k e nd op w oe ns dag 28 ok tobe r 2009 , op de Ne de rl ands e am bas s ade in Tok io. 0211-2009 .

Na l ance ring m e t e e n Rock ot van op de noorde l ijk e Rus s is ch e ruim te h ave n Pl e s s e ts k z ijn vanoch te nd de SM O Ss ate l l ie t e n de Proba-2 te r grootte van e e n w as m ach ine s ucce s vol uitge z e t, z o w as re ch ts tre e k s op ESA TV te vol ge n. De SM O S pas t m e t h e t onde rz oe k naar de w ate rcycl us op Aarde ook in h e t be te r be grijpe n van kl im aats ve rande ring. O nde r m e e r in h e t vl uch tl e idings ce ntrum in het Arde ns e Re du w as h e t nage l bijte n tot om s tre e k s 6 uur Be l gis ch e tijd e e r h e t s ignaal binne nl ie p dat ook de Be l gis ch e s ate l l ie t m e t s ucce s is l os ge k om e n van de baaninje ctor Bre e z e -K M . De 130 k il o w e ge nde Proba-2 k os t 18 m il joe n e uro, l ance ring e n ope ratie s nie t inbe gre pe n. De voorgange r Proba-1 is in 2001 m e t e e n Indias e PSLV-rak e t ge l ance e rd e n is e e n aardobs e rvatie s ate l l ie t die e ve ne e ns e e n te ch nol ogie de m on-s trator is .

Bron: Be l ga /VSV/02-11-2009 .

De Am e rik aans e ruim te s onde Daw n is afge l ope n vrijdag de finitie f aange k om e n in de pl ane toïde ngorde l . De z e z one tus s e n de bane n van de pl ane te n M ars e n Jupite r is h e t dom e in van m il joe ne n brok s tuk k e n e n s tuk je s ge s te e nte . H e t is nie t voor h e t e e rs t dat Daw n de gorde lbe trad: in juni 2008 de e d h ij de z e ook ale ve n aan. Toe n duurde h e t ve rbl ijf e e n w e e k of z e s , m aar nu is de ruim te s onde de finitie f e e n 'k uns tpl ane toïde '. H e t doe lvan h e t ruim e e n ton w e ge nde ge vaarte is de ve rk e nning van de pl ane toïde Ve s ta e n de dw e rgpl ane e t Ce re s .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Re dactione e l

H e tEUCLIPSE program m a De Europe s e Unie tre k t 3,5 m il joe n e uro uit voor h e t nie uw e w ol ken onde rz oe k s program m a EUCLIPSE. Dit onde rz oe k m oe t de onz e k e rh e id in de h uidige kl im aatm ode l l en ve rk l e ine n, door m e e r l ich t te w e rpe n op de roldie w ol k e n in de kl im aatve rande ring s pe l e n.

De TU-De l ft e n h e t K NM I z ijn de e l ne m e rs in dit Europe s e program m a. Dat h e e ft EUCLIPSEcoördinator Pie r Sie be s m a w oe ns dag 7 ok tobe r be k e nd ge m aak t in z ijn intre e re de al s de e l tijdh oogl e raar in de w e rk groe p Cl ouds , Cl im ate and Air Qual ity aan de TUDe l ft.

Kl im aatm ode l l en vorm e n het ge re e ds ch ap dat ons in s taat s te l t om uit re k e ne n h oe h e t k l im aat z al ve rande re n. K l im aatm ode l l e n ge ve n m om e nte e le ch te r e e n be h oorl ijk e s pre iding in de voors pe l de opw arm ing. Dit k om t voornam e l ijk doordat de l age be w ol k ing in de ve rs ch il l e nde k l im aatm ode l l e n ve rs ch il l e nd re age e rt op de ve rw ach te opw arm ing door toe nam e van CO 2 in de atm os fe e r. W ol k e n z ijn dus de grote onz e k e re factor in de kl im aatvoors pe l l inge n voor de 21e e e uw .

H e t K NM I z alde e l ne m e n aan h e t EUCLIPSE-program m a, dat in de ce m be r van s tart gaat, m e t e e n nie uw m ondiaalk l im aatm ode l : ECEarth . H oogl e raar Pie r Sie be s m a coördine e rt h e t EUCLIPSE program m a e n is z ow e laan h e t K NM I al s aan de TU-De l ftve rbonde n.

De TU-De l ft doe t m e e door h e t ge drag van w ol k e n in e e n opw arm e nd k l im aat door te re k e ne n m e t be h ul p van h oge -re s ol utie m ode l -

l e n, die w ol k e n op e e n re al is tis ch e m anie r k unne n re pre s e nte re n. De onde rz oe k s partne rs , naas t de TUDe l ft e n h e t K NM I onde r m e e r ETH Z ürich e n h e t M ax Pl anck Ins tituut, drage n z e l f in totaal 1,5 m il joe n e uro bij; de Europe s e Unie ne e m t 3,5 m il joe n e uro voor h aar re k e ning.

Ee n ce ntral e rolin h e t onde rz oe k z al w orde n ve rvul d door e e n nie uw e ge ne ratie s ate l l ie te n, de z oge naam de A-train. De z e tre in van s ate l l ie te n is uitge rus t m e t actie ve radar- e n l idars ys te m e n die ons voor h e t e e rs t in s taat s te l l en om e e n drie dim e ns ionaal be e l d van w ol k e n te ge ve n.

De s ate l l ie tw aarne m inge n e n de re s ul tate n van de h oge -re s ol utie m ode l l e n z ul l e n w orde n ge bruik t om de k l im aatm ode l l e n k ritis ch te te s te n. H ie rdoor w ordt h e t m oge l ijk om de m ode l l e n te ve rbe te re n op h e t ge bie d van w ol ken en een rangorde aan te ge ve n w e l ke m ode l l e n h e t be s te in s taat z ijn om w ol k e n in onz e atm os fe e r te re pre s e nte re n.

In h e t vol ge nde rapport van h e t Inte rgove rnm e ntal Pane l on Cl im ate Ch ange (IPCC) z alz o de onz e k e rh e id te n ge vol ge van w ol k e n ve rk l e ind w orde n. Dit z al l e ide n tot nauw k e urige r prognos e s ove r h oe ons kl im aat gaat re age re n op de toe ne m e nde broe ik as gas s e n door m e ns e l ijk h ande l e n. Bron: TU-De l ft.

8 M e e r inform atie w w w .ipcc.ch

07

Artik e l

Re dactione e l

K os m is ch 's k e let' in be e ld ge brach t As tronom e n h e bbe n e e n gigantis ch e ve rz am e l ing s te rre ns te l sel s ontde k t op e e n afs tand van z e ve n m il jard l ich tjaar van de aarde . De z e ontde k k ing is de e e rs te obs e rvatie van z o’ n opval l e nde s tructuur van s te rre ns te l sel s in h e t ve rre h e e l al e n ge e ft m e e r inz ich t in h e t k os m is ch e w e b e n h oe dit is ge vorm d. “ M ate rie is nie t ge l ijk m atig ve rde e l d in h e t unive rs um ,” z e gt M as ayuk i Tanak a van ESO , die de s tudie l e idde . “ In h e t nabijge l e ge n h e e l al vorm e n z ich s te rre ns te l sel s en de z e s te rre ns te l sel s vorm e n m e e s tal groe pe n e n cl us te rs van s te l sel s . De m e e s t ge acce pte e rde k os m is ch e th e orie ë n voors pe l l en dat m ate rie ook s am e nk l onte rt op e e n grote re s ch aal in h e t z oge noe m de k os m is ch e w e b w aarin s te rre ns te l sel s , ge vat in fil am e nte n die z ich uits tre k k e n tus s e n l e ge ruim te , e e n gigantis ch e draadach tige s tructuur cre ë re n.” De z e fil am e nte n z ijn m il joe ne n l ich tjare n l ang e n vorm e n h e t ge raam te van het heel al : s te rre ns te l sel s ve rz amel e n z ich e rom h e e n e n op de k nooppunte n vorm e n z ich re us ach tige cl us te rs van s te rre ns te l sel s die al s gigantis ch e s pinne n op de l oe r l igge n, w ach te nd om m e e r m ate rie op te ne m e n. W e te ns ch appe rs probe re n te be pal e n h oe de z e fil am e nte n onts taan.

H oe w e l e norm e draadvorm ige s tructure n al vaak ge obs e rve e rd z ijn op re l atie f kl e ine afs tand van ons , is e r tot nu toe nog ge e n concre e t be w ijs van h e t be s taan e rvan in h e t ve rde r afge l e ge n h e e l al .

H e t te am onde r l e iding van Tanak a ontde k te e e n grote s tructuur rond

08

e e n ve rafge l e ge n cl us te r van s te rre ns te l sel s op be e l de n die z e al e e rde r h adde n ve rk re ge n. De onde rz oe k e rs ge bruik te n tw e e te l escope n op aarde om de z e s tructuur ge de tail l e e rde r te be s tude re n. Z e h e bbe n de afs tande n van de s te rre ns te l sel s ge m e te n e n k re ge n z o e e n drie dim e ns ionaalbe e l d van de s tructuur. De s pe ctros copis ch e w aarne m inge n z ijn ge daan m e t h e t VIM O S ins trum e nt van ESO ’ s Ve ry Large Te l e s cope e n m e t FO CAS van de Subaru-te l e s coop, be h e e rd door de National As tronom ical O bs e rvatory van Japan.

Dank z ij de z e e n ande re w aarne m inge n w are n de as tronom e n in s taat om e e n e ch te de m ografis ch e s tudie van de z e s tructuur te m ak e n e n h e bbe n z e e nk e l e groe pe n van s te rre ns te l sel s ge ïde ntifice e rd rondom h e t h oofds te rre ns te l sel . Ze k onde n tie ntal l en van z ul ke groe pe n onde rs ch e ide n, de m e e s te tie n k e e r grote r dan onz e M e l kweg – e n s om m ige w e l duiz e nd k e e r grote r – e n z e be re k e nde n dat de m as s a van h e t h oofds te rre ns te l sel

m ins te ns tie nduiz e nd k e e r de m as s a van de M e l k w e g be draagt.

Som m ige groe pe n s te rre ns te l sel s voe l e n de fatal e z w aarte k rach t van h e t h oofds te rre ns te l s e le n z ul l en er uite inde l ijk door w orde n opge s l ok t. “ Dit is de e e rs te k e e r dat w e z o’ n rijk e e n prom ine nte s tructuur in h e t ve rre h e e l al h e bbe n w aarge nom e n,” z e gt Tanak a. “ W e k unne n nu van de m ografie ove rgaan naar s ociol ogie e n be s tude re n h oe de e ige ns ch appe n van s te rre ns te l sel s afh ange n van h un om ge ving toe n het heel al s l e ch ts tw e e de rde van z ijn h uidige l e e ftijd h ad.” H e t fil am e nt s taat op 6,7 m il jard l ich tjaar van ons vandaan e n s tre k t z ich uit ove r m ins te ns 60 m il joe n l ich tjaar.

De nie uw ontde k te s tructuur re ik t w aars ch ijnl ijk nog ve rde r, voorbij h e t door h e t te am onde rz och te ge bie d e n daarom z ijn e r al toe k om s tige w aarne m inge n ge pl and om de afm e ting e xact te k unne n be pal e n. Bron: ESO .

8 M e e r inform atie w w w .e s o.org

K ortnie uw s Stofje s van k om e e t Grigg-Sk je l l e rup be vatte n m is cros copis ch k l e ine k orre l tje s m ate riaaldie date re n van ve r v贸贸r h e t onts taan van h e t z onne s te l sel .

K om e te n be h ore n tot de ouds te , prim itie fs te obje cte n in h e t z onne s te l sel . Al ge m e e n w ordt aange nom e n dat k om e e tm ate riaals inds de vorm ing van de z on e n de pl ane te n vrijw e l ge e n ve rande ringe n m e e r h e e ft onde rgaan, ook albl e e k dat nie t op te gaan voor s tofje s van k om e e t W il d 2, die e nk e l e jare n ge l e de n ve rz am e l d z ijn door de Am e rik aans e ruim te s onde Stardus t. O nde r k om e te n bl ijk t e ch te r e e n grote ve rs ch e ide nh e id te be s taan.

Dat bl ijk t uit onde rz oe k aan inte rpl ane taire s tofde e l tje s die in april 2003 h oog in de s tratos fe e r van de aarde w e rde n opge pik t door onde rz oe k s vl ie gtuige n. De s tofje s z ijn z o goe d al s z e k e r afk om s tig van k om e e t Grigg-Sk je l l e rup: de aarde w as dat voorjaar door de e xtre e m ijl e s taart van de k om e e t ge vl oge n. In de k om e e ts tofje s z ijn re l atie f grote h oe ve e l h e de n 'pre s ol ar grains ' ge vonde n kl e ine k orre l tje s m ate riaal m e t e e n afw ijk e nde s am e ns te l l ing. Pre s ol ar grains z ijn e e rde r ge vonde n in m e te orie te n e n in inte rpl ane taire s tofde e l tje s , m aar in ve e l ge ringe re h oe ve e l h e de n. De k orre l tje s z ijn onts taan in h e t binne ns te van e e n oude re ge ne ratie s te rre n, of tijde ns de s upe rnova-e xpl os ie van z o'n s te r. Pas ve e ll ate r z ijn z e te re ch tge k om e n in de w ol k van inte rs te l l air m ate riaalw aaruit de z on e n de pl ane te n onts tonde n.

O nde rz oe k aan de s tofde e l tje s van e e n z o groot m oge l ijk aantalk om e te n bie dt s te rre nk undige n e e n be te r inz ich t in de s am e ns te l l ing van de w ol k e w aaruit h e t z onne s te l s e l is onts taan, e n in de proce s s e n die z ich in de je ugd van h e t z onne s te l sel afs pe e l de n. 02-11-2009 .

Ee n Be l gis ch -Japans e e xpe ditie tre k t de z e w inte r naar de Z uidpoolom e r m e te orie te n te z oe k e n die crucial e inform atie be vatte n ove r de ge boorte van ons z onne s te l sel . Dat m e l dt de Vrije Unive rs ite it Brus s e l(VUB) in e e n pe rs be rich t. Ste ve n Gode ris van de VUB ve rtre k t binne n drie w e k e n e n z al m e e r dan e e n m aand l ang de re gio Bal ch e nfje l l a rond het Prins e s El is abe th -s tation uitk am m e n. H ij gaat e r op z oe k naar de z oge noe m de 'z w arte s te ne n'. Dat z ijn s te ne n die ge tuige n van de vorm ing van de pl ane te n in ons z onne s te l sel , onge ve e r 4,56 m il jard jaar ge l e de n.

H e t proje ct is e e n initiatie f van de onde rz oe k s groe p Earth Sys te m Scie nce van de Vrije Unive rs ite it Brus s e l , in s am e nw e rk ing met col l e ga's van de ULB e n h e t Japans e National Ins titute of Pol ar Re s e arch .

De m e te orie te n die in h e t pool ijs ge vonde n w orde n, z ul l e n na onde rz oe k te ntoonge s te l d w orde n in Brus s e l , w aars ch ijnl ijk in h e t M us e um voor Natuurw e te ns ch appe n.

Bron: Be l ga /ADB /04-11-2009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Rubrie k

Patrick Jae cq ue s

D e fil m tip Binne n e nk e l e w e k e n m oge n w e w e e ral e e n nie uw jaar ve rw e l k om e n. En nie t z om aar e e n z ove e l s te jaar w ant 2010 l ijk t ons bijz onde r toe pas s e l ijk al s SF jaar bij uits te k .

Daarom h al e n w e h e t onde rs te uit de k an e n bl ik k e n z onde r bl oz e n naar w atde toe k om s tbre nge n z al ...

ge vange ne ve rie z e n. Ge e uw ... Na e e n uit de h and ge l ope n M aya grap e n e e n s te lw raak vol l e naz i's is h e t de be urt aan de Am e rik ane n om de w e re l d om z e e p te h e l pe n m e t e e n de rde w e re l doorl og w aarbij h e t h oofdpe rs onage nie t die nt te ove rl e ve n, m aar op z oe k te gaan naar z 'n vrouw (m is s ch ie n Ne t toe n ie de re e n dach t dat de SF om op te e te n). K ortom , e e n 'M ad w e s te rn, na h e t opdoe k e n van de M ax' k l oon m is s ch ie n... Dat e r nogth ans fantas tis ch e 'Fire fl y' inte l l ige nt buite naards l e ve n is re e k s , vol l e dig afge s ch re ve n w as be w ijs t h e t fe it dat z e in z ow at al l e k om t Te rry Gil l iam opdrave n m e t fil m s e e rs t Am e rik a bl ijk e n aan te 'Th e z e ro th e ore m ' w aarin Bil l y Bob val l e n. Ne t al s in 'Battl e : Los Th ornton al s w e te ns ch appe r op Ange l e s ' w aar Aaron Eck h art, al ias z oe k naar antw oorde n op de grote de ide al e s ch oonz oon, de s trijd vrage n de s l e ve ns ... H e e l w at m e t h e n aan gaat. Ik z ie de botox l uch tige r is 'Te k k e n', e e n fil m e n ne pbors te n al rondvl ie ge n... ge bas e e rd op h e t ge l ijk nam ige Gis te re n ve rging de w e re l d in 'Th e com pute rs pe l . In e e n re gie van days be fore ' w aar buite naards e n, Dw igh t Littl e . Z e gt ge noe g... Nu aan de h and van tijdre iz e n, ons ge bl e k e n is dat m 'n uit e e n k ortfil m w il l e n uiroe ie n. O f w as het (Dis trict 9 ) e e n h e us e l angs pe e l fil m uitroe ide n, of... Nog m e e r tijdrijz e n k an pe rs e n h e e ft m e n be s l ote n om in 'Th e triange ' w aar de Be rm uda de e e rde r uitge brach te anim atie fil m drie h oe k z w aar uith aal d naar e e n 'Th e s k y craw l e rs ' te ve rfil m e n. M e t groe p s ch ipbre uk e l inge n. Noe m Rink o K ik uch i, Ch iak i K urriyam a e n h e t 'Gh os t Sh ip' m aar dan e ch ...

Sh os uk e Tanih ara voor h e t ge val ande rs ? Ve rde r m oge n w e ook h e t u w at uit m aak t... W ie de nog Infe s tation, W arcraft e n Are a fantas tis ch e m uz ie k van Pink Fl oyd 51 ve rw ach te n. M aar dat w is te n in de bios coop w il'be l e ve n' m oe t jul l ie al! vol ge nd jaar naar 'Strange fram e : l ove & s ax'.

Ee n obs cure En dan nog dit... O p de Be rl inal e anim atie fil m ove r h e t l e ve n op 2010 gaat de ge re s taure e rde Ganym e de s , e e n m aan van Jupite r ve rs ie van de l e ge ndaris ch e w aarop h e t m e ns e l ijk e ras z ich z w ijge nde s f-fil m 'M e tropol is ' van aange pas t h e e ft aan de Fritz Lang uit 19 27 in buite naards e om s tandigh e de n... In w e re l dpre m i猫re . De re s tau-ratie is h e t jaar 2085 m oge n w e e inde l ijk h e t w e rk van de Frie drich -W il hel ms pre k e n van een pe rfe cte M urnaus tich ting.

H et m onus am e nl e ving.

H arm onie voor m e ntal e e pos ove r h oe in de ve rre ie de re e n totdat de h e ll os bars t e n toe k om s t (h e t jaar 2000) de rijk e n een el ite s ol daat orde die nt te de m ach t be h oude n door h e t pl e bs h andh ave n. Daar Robe rt Rodriq ue z te ge n e l k aar in h e t h arnas te aan h e t roe r s taat m oge n w e jage n, w ordt ook ve rtoond in de h ope l ijk ge e n tw e e de 'De m ol ition Al te O pe r in Frank furt. In be ide m an' ve rw ach te n... Bl ijk baar is e r ge val l en k rijgt de fil l m l e ve n na de dood w ant na '2012' ork e s tbe ge l e iding. Langs fil m uit w orde n we ze s jaar l ate r 19 27 w as de al l e re e rs te pre nt die aange val l e n door naz i's die aan h e t ooit in h e t w e re l de rfgoe d van e inde van de tw e e de w e re l doorl og Une s co w e rd opge nom e n. ge vl uch t z ijn naar de M aan e n daar De ce nnial ang gol de n onde rtus s e n een gigantis ch e ve rs ch e ide ne de l e n van de fil m al s oorl ogs vl oot ge bouw d h e bbe n om ve rl ore n, tot vorig jaar in Bue nos in s aue rk raut-s tijlw raak te ne m e n... aire s e e n 's e ns atione l e vonds t' Ee rl ijk h e ids h al ve m oe t ik be k e nne n w e rd ge daan. In de Arge ntijns e dat de be e l de n die nu re e ds op h e t h oofds tad dook e e n 16m m m inte rne t circul e re n be s t ne gatie f op, w aardoor de fil m indruk w e k k e nd z ijn. W e z ul l en nage noe g vol k om e n ge re s z ie n... Nog m e e r probl e m e n m oge n taure e rd k on w orde n 茅n m e e r dan w e ve rw ach te n m e t 'H unte r pre y' de rtig m inute n l ange r duurt dan de w aarin e e n groe p e l ite s ol date n ve rs ie die tot dus ve r al s m ins t (w aarom nooit e e n s te lm e l k boe re n, im pe rfe cte gol d. Bron: Be l ga /SAM . piz z a be z orge rs of Je h ova's ) ne e rs torte n op e e n onbe k e nde 8 M e e r inform atie pl ane e t e n h un buite naards e h ttp://bios coop.inje buurt.be 09

M aarte n K l e inh ans

Se rie

Stone h e nge , s te e ntijd e n s te rre nk unde Convoi e xce ptione love r h e tl and...

De ve rk l aring die dan ove rbl ijft, is dat de bouw e rs dat z e l f h e bbe n ge daan, m aar dat m oe t h e e l z w aar e n m oe il ijk ge w e e s t z ijn.

Re k e n m aar e e ns uit w at e e n Bl auw s te e n w e e gt: s te e n w e e gt 2700 k il ogram pe r k ubie k e m e te r.

Ee n ge m idde l de Bl auw s te e n is m is s ch ie n 4 m e te r l ang e n 0,5 m e te r bre e d e n die p. Dat ge e ft dan e e n inh oud van e e n k ubie k e m e te r e n e e n s te e n w e e gt dus 2700 k il ogram ofw e l bijna 3 ton !

H oe ve e l k an e e n m e ns in z ijn e e ntje til l e n?50 k il o?Dan z ijn e r vijftig m e ns e n nodig om de s te e n op te til l e n, m aar al die m e ns e n pas s e n nooit onde r de s te e n. Er z ijn e e n paar m oge l ijk h e de n om z o’ n z w are s te e n te ve rvoe re n. De m ak k e l ijk s te is om h e m van de be rg af te rol l e n. M aar dat is ook ge vaarl ijk e n grote s te ne n bre k e n dan vaak k apot.

Bove ndie n m oe s te n de s te ne n nie t al l een be rgaf, m aar ook h e uve l s ove r naar Stone h e nge z e l f. De s te ne n w e rde n dan w aars ch ijnl ijk ook ove r h e tl and ge s l e e pt. M e n z ou e r e e n sl e de onde r ge bouw d k unne n h e bbe n van h out, of e r rol l e nde s te ne n of boom s tam m e tje s e n die re nve t onde r ge l e gd k unne n h e bbe n. H e t probl e e m m e t rol l en is dan w e e r dat e e n z w are s te e n al tijd e e n ande re k ant op rol t dan jij w il t. Dus h e t is nie t onw aars ch ijnl ijk dat z e de s te e n m e t e e n s oort sl e de ge s ch ove n h e bbe n. Daar w are n dus w e lh e e lw at m e ns e n bij nodig, vooralal s z e de h e l l ing op ginge n. Ee n ruw e s ch atting van h e t nodige aantalm e ns e n is 50 tot 100.

De Sars e ns te ne n k w am e n van ve e l dich te rbij e n h oe fde n dus nie t z o ve r ove r l and ge s l e e pt te w orde n.

Z e z ijn al l e e n w e l fors grote r e n z w aarde r, dus daar z ijn ve e lm e e r m e ns e n bij nodig ge w e e s t, m is s ch ie n w e l200. Ee n probl eem bij aldat s l e e pw e rk w as natuurl ijk dat ook de touw e n s te rk ge noe g m oe s te n z ijn. Te ge nw oordig m ak e n w e touw van k uns ts tof, m aar dat h adde n z e toe n nog nie t. W aar e e n touw van natuurl ijk m ate riaal vooral van bre e k t, is al s het vaak nat w ordt e n dan w e e r opdroogt.

Foto: Ee n m oge l ijk e route w aarl angs de bouw e rs de Bl auw s te ne n van de Pre s ce l l ih e uve l s naar Stone h e nge h e bbe n ve rvoe rd.

Ee n fink de e lvan de toch t z ou ove r w ate r ge gaan k unne n z ijn. Bron: H oyl e , 19 77.

10

O ok dubbe l vouw e n e n h e t l e gge n van s l e ch te k nope n k an bre uk ve roorz ak e n e n h e t ge ve n van h arde ruk k e n aan de touw e n. Z e m oe s te n dus goe d s am e nw e rk e n om bre uk te voork om e n. Ee rs t m e t z ’ n al l e n h e t touw s trak s panne n e n dan daarna rus tig be ginne n m e t tre k k e n, z odat e r ge e n pl ots e l inge ruk aan h e ttouw w ordtge ge ve n. ...e n ove r h e tw ate r !

H e t z ou nog m ak k e l ijk e r z ijn om e e n s te e n op e e n groot vl ot of e e n boot te l ade n e n dan via w ate r voort te tre k k e n. Je h oe ft dan in e l k ge valnie t m e e r al l e w rijving tus s e n de s l e e e n de bode m te ove rw inne n. Ee n de e lvan de toch t k an ook goe d ove r w ate r h e bbe n pl aats ge vonde n, k ijk m aar e e ns op de k aart(onde raan).

Vanaf de Pre s e l ibe rge n l oopt e e n rivie rtje , de Ne ve rn, naar z e e . O ve r de z e e vare n is natuurl ijk ge e n probl e e m , al s je te nm ins te voor de ve il igh e id dich t bij de k us t bl ijft.

Ve rvol ge ns k un je dan de rivie r de Se ve rn e e n s tuk opvare n. De z e rivie r l igttus s e n de tw e e z uidw e s te l ijk e l andtonge n van Enge l and in, dus daar m oe s te n z e w aars ch ijnl ijk toch ove rh e e n. Dan k un je via de rivie r de Avon h e t l and w e e r in rich ting Stone h e nge . En daarna m oe t je natuurl ijk w e e r e e n s tuk sl e pe n. W aars ch ijnl ijk k e nde n de bouw e rs van Stone h e nge de ge tijs trom ing van de z e e e n de rivie r de Se ve rn goe d, dus daar h adde n ze ook h andig ge bruik van k unne n m ak e n om m inde r te

(de e l3/8)

h oe ve n roe ie n. O ve r h e t w ate r k os t in e l k ge valve e lm inde r m oe ite dan ove r l and, dus h e t is w e lw aars ch ijnl ijk dat de Bl auw s te ne n z o z ijn ve rvoe rd. W aar z e e ch te r pre cie s l angs ge k om e n z ijn, w e te n w e nie t om dat e r ge e n s pore n van de toch te n z ijn ge vonde n. Er is nog e e n probl e e m pje m e t die vaarth e orie : je h e bt e norm ve e l h out nodig voor e e n vl ot om de s te e n te l ate n drijve n, w ant m e t de drijfk rach t van h e t h out m oe t je h e t ge w ich t van de s te e n oph e ffe n. De h oe ve e l h e id s te e n die h e t h out k an drage n, is ge l ijk aan h e t ge w ich t van h e t ve rpl aats te w ate r (door h e t h out) m inus h e t ge w ich t van de bom e n. Late n w e s l im z ijn e n e e n goe dge droogde l ich te h outs oort ne m e n, die h e e ft e e n dich th e id van onge ve e r 600 k il ogram pe r k ubie k e m e te r. Z oe t w ate r h e e ft e e n dich th e id van 1000 k il ogram pe r k ubie k e m e te r, e n z out w ate r in onz e s tre k e n m axim aal 1050.

W e k unne n nu pe r k ubie k e m e te r h out 1000 – 600 = 400 k il ogram s te e n ne t in h e t w ate r l ate n z w e ve n, m aar dan w e lne t onde r h e t w ate roppe rvl ak . De z e 400 k il o is natuurl ijk w e l e e n m axim um , w ant e r m oe te n ook nog m e ns e n bij e n je w ilnie t pre cie s ne t bl ijve n drijve n, m aar l ie ve r e e n be e tje be te r dan dat.

Bl auw s te e n w e e gt z o’ n 2700 k il o pe r k ubie k e m e te r e n Sars e ns te e n is w at l ich te r: 2400 k il ogram pe r k uub. Ee n Bl auw s te e n van 1 k ubie k e m e te r w e e gt dus 2700 k il o. Dit ge de e l d door 400 k il o drijfve rm oge n pe r k uub h out

K ortnie uw s W e te ns ch appe rs van de Unive rs ite it H as s e l t e n Z w e e ds e col l e ga's van de unive rs ite it van Link öping h e bbe n e e n doorbraak be re ik t in h e t onde rz oe k naar pl as tic z onne ce l l e n. De onde rz oe k e rs z ijn e rvan ove rtuigd dat z e op bas is van h un w e te ns ch appe l ijk e be vindinge n h e t re nde m e nt k unne n ve rh oge n. De re s ul tate n van h e t onde rz oe k ve rs ch ijne n in de nove m be re ditie van h e t vak tijds ch rift Nature M ate rial s . H e t re nde m e nt van pl as tic z onne ce l l e n be draagt m om e nte e l 6 proce nt, te rw ijl s il icum z onne ce l l e n e e n re nde m e nt van 8 tot 20 proce nt h e bbe n. De onde rz oe k e rs brach te n de bas is w e rk ing van de pl as tic ce l l e n op m ol e cul air nive au in k aart, e n k unne n op bas is daarvan voors pe l l inge n doe n ove r de el e k tris ch e s panning e n de e fficië ntie van de ce l l e n. De z e be vindinge n vorm e n e e n be l angrijk e s tap in de z oe k toch t naar de optim al e m ate riaal com binatie s voor h ooge fficië nte e n goe dk ope z onne ce l l e n, z e gt profe s s or Je an M anca van de facul te it W e te ns ch appe n. Er w ordt daarbij in e e rs te ins tantie ge dach t aan h e t ge bruik van de ce l l e n in de aanm aak van te nte n, k l e dij e n aan toe pas s ings m oge l ijk h e de n in de autoindus trie . Bron: Be l ga / SAM / 02-112009 .

M e th aan h e e ft e e n ve e l grote re invl oe d op gl obalw arm ing dan vroe ge r ge dach t w e rd. H e t e ffe ct van m e th aan z ou tot e e n de rde grote r z ijn om dat voordie n ge e n re k e ning w e rd ge h oude n m e t aë ros ol s . Eén ton m e th aan h e e ft ove r h onde rd jaar 33 k e e r m e e r invl oe d dan één ton CO 2.

Aange z ie n m e th aan s ne l l e r afbre e k t dan CO 2 z oude n be pe rk inge n op de uits toot op k orte te rm ijn e e n grote r re s ul taat h e bbe n. O p l ange te rm ijn k unne n w e h e l aas nie t om de C02uits toot h e e n, s te l l e n w e te ns ch appe rs van Nas a. Dr. Dre w Sh inde l lvindt w e l dat e r in K ope nh age n w at m e e r aandach t be s te e d m ag w orde n aan m e th aan. Toch m oe t de CO 2-uits toot h e t h oofdpunt bl ijve n. De h uidige voors pe l l inge n ove r gl obal w arm ing z ijn vol ge ns de onde rz oe k e rs te optim is tis ch om dat e r ge e n re k e ning w e rd ge h oude n m e t m e th aan.

M e th aan is na CO 2 h e t be l angrijk s te broe ik as gas dat door de m e ns ge produce e rd w ordt. Bron: GB / 02-112009 .

Bijna de h e l ft van de e col ogie pre m ie s die de Vl aam s e ove rh e id aan be drijve n h e e ft uitge k e e rd in de pe riode 2007-2009 , h e e ft be tre k k ing op inve s te ringe n in z onne pane l e n. H e t gaat om 581 van de 1.330 uitge k e e rde pre m ie s . In de z e cijfe rs is e nk e lh e t re s ul taat van de e e rs te van de drie oproe pe n ve rre k e nd voor 2009 . De pre m ie w ordt be re k e nd op de e col ogis ch e m e e rk os t van de inve s te ring e n be draagt 20 of 40 proce nt naarge l ang h e t gaat om e e n groot be drijf of e e n K M O . Voor 2009 h e e ft de Vl aam s e ove rh e id h ie rvoor e e n totaal budge t voorz ie n van 120 m il joe n e uro. In 2007 w e rde n 263 pre m ie s uitge k e e rd, in 2008 633 e n bij de e e rs te oproe p in 2009 434.

Z onne pane l en z itte n duide l ijk in de l ift. In 2007 w e rde n 85 de rge l ijk e proje cte n ge s ubs idie e rd, in 2008 239 e n tijde ns de e e rs te oproe p in 2009 257. Na z onne pane l e n w e rde n de m e e s te pre m ie s uitge k e e rd voor aank oop z w are voe rtuige n m e t e uro V m otor (166) e n voor ins tal l atie s voor opvang, be h ande l ing e n ge bruik van re ge nw ate r (76). 05-11-2009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

ge e ft h e t aantal be nodigde k ubie k e m e te rs h out: 5 tot 8 m inim aal . Dat is voor h e t ge m ak 10 k ubie k e m e te r h out. Late n w e aanne m e n dat een be e tje boom s tam 10 m e te r l ang is e n 0,2 m e te r dik . Je k unt dan uitre k e ne n dat die boom e e n inh oud h e e ft van z o’ n 0,3 k ubie k e m e te r. Er z ijn 10 k ubie k e m e te rs nodig voor e e n bl auw s te e n. Dat be te k e nt dat je onge ve e r 34 van die bom e n nodig h e btvoor e e n s te e n.

Al s w e h e t vl ot tw e e bom e n dik m ak e n, dus 0,4 m e te r dik , dan k rijg je dus e e n vl ot van 17 bom e n bre e d, dit is m e e r dan drie m e te r.

De z e h e l e be re k e ning ge l dt al l een al s h e t h out h e e lgoe d droog is ; al s h e t natte r z ou z ijn h e b je algauw tw e e m aalz ove e lh out nodig. Voor z o’ n de rtig bl auw s te ne n z ijn dan e e n paar duiz e nd bom e n nodig; dat is e e n h e e l bos ! Afge z ie n van de tijd die gaat z itte n in h e t om h ak k e n van e e n h e e l bos m e t s te ne n bijl en en hetl ate n droge n van h e t h out, is e r nog e e n probl e e m . Ee n l oodz w aar vl ot van 10 m aal3 m e te r, dat m inim aale e n h al ve m e te r onde r w ate r s te e k t, k rijg je nie t om h oog op e e n k l e in rivie rtje . Dit m aak t dat ve e lm e ns e n de nk e n dat de bouw e rs van Stone h e nge ge e n vl ot h e bbe n ge bruik t m aar e e n e ch te boot. Ee n boot is nam e l ijk w ate rdich t, z odat e e n de e l van de boot, ofw e lh e t ve rpl aats te vol um e w ate r, k an be s taan uit l uch t in pl aats van h out. Dat s ch e e l t dus e e n boe l ge w ich t e n e e n boe lw e rk . M aar de bote n die uit de s te e ntijd z ijn te rugge vonde n z ijn nie t ve e lgrote r z ijn dan k ano’ s , e n dat is ve e lte kl e in.

H e tbouw e n van e e n l oodz w aar m e e s te rw e rk Aan ide e ë n h oe de z w are s te ne n z ijn opge rich t, is be paal d ge e n ge bre k . Al e e uw e nl ang h e bbe n h oge h e re n e n am ate urs al s ve rm aak e n l ate r profe s s ione l e arch e ol oge n voor h un w e rk , m e th ode n be dach t om de s te ne n ove re ind te z e tte n e n om de dorpe l s op h un pos te n te k rijge n.

H ie rvan z ijn e r ook e e n paar e ch t uitge probe e rd m e t s te ne n van h e tz e l fde form aat. H e t is dus w e l duide l ijk op w e l k e m anie re n de bouw e rs van Stone h e nge het ge daan z oude n k unne n h e bbe n.

M aar dit is inte rpre tatie ; h e t is nie t goe d be k e nd h oe z e h e t w e rk e l ijk ge daan h e bbe n !

Late n w e daarom e e rs t op e e n rijtje z e tte n w e l k e aanw ijz inge n w e h e bbe n e n w at de be pe rk inge n van de om ge ving e n van de m e ns e n m oe te n z ijn ge w e e s t.

Ditz ijn e e n paar be l angrijk e : • De grond onde r Stone h e nge is k al k s te e n, die in de l oop van de tijd door pl ante n, w ate r e n vors t ve rpul ve rd e n ve rande rd is in e e n tam e l ijk z ach te grond. Ie ts die pe r l igt w e lh arde re k al k . De gate n die voor de s te ne n w e rde n ge grave n, z ijn tus s e n de 1 e n 2 m e te r die p, z odat de s te ne n al bijna op de h arde rots rus te n.

• De gate n voor de s te ne n w e rde n ge grave n m e t s ch oppe n of pik h ouw e l e n die w are n ge m aak t uit de ge w e ie n van h e rte n. Dat is natuurl ijk z w ak k e r m ate riaal dan s taal , dus l e k k e r w rik k e n k un je daar nie t m e e . Er z ijn dan ook h onde rde n k apotte s ch oppe n ge vonde n, die w e rde n w e gge gooid of al s opvul l ing w e rde n ge bruik t.

O ve rige ns w are n de h e rte n e n h un ge w e ie n van toe n w e lw at grote r dan die van nu, om dat z e e e n be te re l e e fom ge ving h adde n m e t m e e r bos .

• Ee n ande re be pe rk ing ge l dt voor de Sars e ns te ne n: de Sars e ncirk e l sl oot uite inde l ijk h e t h e l e bouw w e rk tam e l ijk dich t af. Ee n m e ns k on nog w e l tus s e n de s taande s te ne n door, m aar e e n grote s te e n voor h e t Sars e nh oe fjz e r nie t. De Sars e ncirk e l k an dus nog nie t h e l e m aalaf ge w e e s t z ijn toe n de Tril ith ons in h e t h oe fjz e r w e rde n opge rich t.

• Er w as h ard e ik e nh out in de om ge ving e n de s te e ntijdm e ns e n w are n e rg h andig m e t s te ne n bijl e n. H out voor bouw s te l l age s , h ijs k raanach tige cons tructie s , h e fbom e n e n s l e de s w as dus ge e n be pe rk ing. En bom e n k on m e n s pl ijte n om pl ank e n te m ak e n m e t be h ul p van s te ne n bijl en en ge droogde e ik e nh oute n w igge n die in s pl e te n w e rde n ge dre ve n.

• Er is in de buurt van Stone h e nge e e n touw uit de s te e ntijd te rugge vonde n. De m e e s te z ijn natuurl ijk ve rgaan, m aar de z e w as goe d onde r w ate r be w aard ge bl e ve n.

H e t touw is ge m aak t van de bas t van e e n boom e n ne tje s in s tre nge n in e l k aar ge vl och te n z oal s w e nu nog doe n. H e t ge vonde n touw w as w at dunne tje s e n k on m aar 250 k il o til l e n, m aar z e k unne n h e t natuurl ijk toe n ook ve e l dik k e r ge m aak t h e bbe n. In e xpe rim e nte n k onde n h andige arch e ol oge n z e l f e e n touw van boom bas t m ak e n dat bijna 1000 k il ogram k on til l e n.

• Er z ijn aan de voe t van ve e l re ch tops taande s te ne n kl e ine s te ne n ge vonde n, w aaronde r de ‘ h am e rs te ne n’ w aarm e e de Sar11

M aarte n k l e inh ans

Se rie

Stone h e nge , s te e ntijd e n s te rre nk unde

(de e l3/8)

s e ns te ne n e n Bl auw s te ne n z ijn be w e rk t. De z e h am e rs te ne n z ijn m in of m e e r ronde s te ne n bol l en m e t form ate n tus s e n die van e e n te nnis bal e n e e n voe tbal . Ze w e rde n ge bruik t om m e e te k l oppe n e n te s l aan op de grote s te ne n om de l aats te in de juis te vorm te m ak e n. De h am e rs te ne n w e rde n bl ijk baar te ge l ijk m e t k al k uit de grond e n ande re k l e ine s te ne n in h e t gat naas t de ne t ove re ind ge z e tte grote s te ne n ge gooid om die e e n s te vige bas is te ge ve n.

• De vorm van m e t nam e de grote Sars e ns te ne n is die van e e n naar bove n toe s m al l e r w orde nde pil aar.

M aar de onde rk ante n z ijn ook afge s ch uind, z odat de s te ne n ook naar onde re n toe s ne l taps toe l ope n.

Nu k om t h e t e rop aan om de s te e n in de buurt van h e t gat te k rijge n, dan m e t z ’ n dik k e ne us in h e t gat te duw e n e n h e m dan ove re ind te w ippe n. Dat k l ink t m ak k e l ijk m aar is e e n z w are k l us .

En al s h e t te ruw gaat, duw t de s te e n de rand van h e t gat s tuk .

Probe re n de s te e n ove re ind te z e tte n te rw ijl de z w are onde rk ant ge w oon op de z ach te grond naas t h e t gat rus t, gaat dus nie t w e rk e n.

Je z ou dan vanz e l f h e t gat dich tduw e n te rw ijlde s te e n e r nog nie tin z it.

De bouw e rs m oe s te n h e t gat dus op de e e n of ande re m anie r be s ch e rm e n.

De e e nvoudigs te m anie r daarvoor is door ie ts ande rs h ards onde r de s te e n te l e gge n. M e n z ou bijvoorbe e l d een rijtje h oute n pal en aan de binne nk ant, te ge n de rand van h e t gat in de bode m k unne n s l aan.

H out is m is s ch ie n te z w ak om h e t ge w ich t van de h e l e s te e n op één k ante l punt te drage n, dus de bouw e rs nam e n m is s ch ie n s te e n.

De vol ge nde s tap is dan h e t ove re ind z e tte n z e l f. H ie rvoor z ijn ve rs ch il l e nde cons tructie s ve rz onne n. Ee n e rvan be gint m e t de s te e n e e n be e tje ove re ind te w rik k e n e n e r dan h ard h out onde r te duw e n. Dit w ordt h e rh aal d totdat e r e e n fink e s tape lh out onde r de s te e n l igt, e n de s te e n als ch uin s taat. H e t is dan de k uns t om al dat h out nie t te l ate n w e ggl ijde n e n w e grol l e n. M aar al s de bal k e n zo ge m aak t z ijn dat z e , ne t al s bij e e n bl ok h ut, in e l k aar grijpe n, z ou h e t m is s ch ie n w e lk unne n.

12

Foto: Luch tfoto van Stone h e nge e n de w ijde re om ge ving. De grafh e uve l s e n e nk e l e ande re s tructure n z ijn duide l ijk z ich tbaar op de foto. Bron: Ge tm apping.

vis ie z e nde r BBC in s am e nw e rk ing m e t arch e ol oge n e n inge nie urs . Er w e rd e e n s oort gl ijbaan van s te e n (in dit ge val be ton) ge m aak t de h e uve l af naar h e t gat. In de gl ijbaan w e rd e e n gl e uf ge h ak t, w aarin e e n s l e de van s te e n of van h out k on s ch uive n. Die die nde om te voork om e n dat de grote s te e n bij h e t h e uve l optre k k e n e e n ande re k ant uit z ou gl ijde n. Ve rvol ge ns w e rde n de s l e de e n de gl e uf h e e l grondig inge s m e e rd m e tdie re nve t.

De grote s te e n k on in h e t e xpe rim e nt door 135 m e ns e n in e e n s te vig vaartje de h e uve l af w orde n ge trok k e n naar h e t gat toe . Dus de z e m e th ode z ou ook ge w e rk t h e bbe n voor de e ch te bouw e rs . De s noods h ad h e t h e uve l op ge k und, m aar dan h e b je w e l m e e r touw tre k k e rs nodig.

Foto: H e t ove re ind z e tte n van e e n Sars e ns te e n. In s tap 4 w orde n de h am e rs te ne n in h e t gat ge gooid om de Sars e ns te e n ove re ind te h oude n. O p de z e m anie r k an h e t ove re ind z e tte n w aars ch ijnl ijk nie t ge daan z ijn, om dat de z ach te z ijk ant van de k uil inge druk t z ou w orde n e n de s tape l h out m oe il ijk s tabie l te m ak e n is . Bron: H oyl e, 19 77.

Ee n ande re m oge l ijk h e id is uitge probe e rd m e t be tonbl ok k e n van de z e l fde grootte e n ge w ich t al s de groots te Tril ith on. Dit e xpe rim e nt w e rd ge daan door de Enge l s e te l e-

H e t vol ge nde probl e e m is dan dat de onde rk ant van de paalin h e t gat m oe t val l e n ove r h e t k ante l punt van de e rvoor l igge nde pl atte s te e n. M aar h e t gat is m aar 1 of 2 m e te r bre e d, e n de s te e n is w e l9 m e te r l ang. Dus al s de onde rk ant van de s te e n h e l e m aalove r h e t gat h e e n ge s ch ove n l igt, is de s te e n nog s te e ds ruim in e ve nw ich t; e r l igt im m e rs nog 7 m e te r s te e n buite n h e t gat ! H ie rvoor h adde n de w e te ns ch appe rs bij h e t BBCe xpe rim e nt w e le e n opl os s ing. Er w e rd nog e e n e xtra ge w ich t van s te ne n op de grote s te e n ge pl aats t, dat op h e t juis te m om e nt naar h e t onde re ind van de grote s te e n w e rd ge trok k e n. H ie rdoor k om t de grote s te e n w e l uit e ve nw ich t e n val t de z e z o h e tgatin.

K ortnie uw s O ok toe n h e t h e e l alve e ljonge r w as dan nu, w are n afz onde rl ijk e s te rre ns te l sel s ve rde e l d in l angge re k te 'fil am e nte n' e n dich t be vol k te 'k nooppunte n'. Dat bl ijk t uit w aarne m inge n aan e e n ve rre cl us te r van s te rre ns te l sel s , ve rrich t m e t grote te l e s cope n op aarde . In h e t h uidige h e e l al is m ate rie ve rde e l d in h e t z oge h e te n 'k os m is ch e w e b', w aarbijgrote cl us te rs van s te rre ns te l sel s onde rl ing ve rbonde n z ijn door s l ie rte rige s tructure n. Dat k os m is ch e w e b vorm t al s h e t w are h e t skel e t dat de bas is vorm t van de grote s ch aal s tructuur in h e t h e e l al . Of dat m il jarde n jare n ge l e de n ook alz o w as , w as e ch te r nie t m e t z e k e rh e id be k e nd. Ee n inte rnationaal te am van as tronom e n onde r l e iding van M as ayuk i Tanak a van de Europe s e Z uide l ijk e Ste rre nw ach t h e e ft nu ge voe l ige w aarne m inge n ve rrich t aan e e n grote cl us te r van s te rre ns te l sel s die tie nduiz e nd k e e r z o z w aar is al s ons M e l k w e gs te l s e le n die z ich op 6,7 m il jard l ich tjaar afs tand be vindt. O p die afs tand w ordt h e t h e e l al be s tude e rd z oal s h e t e r 6,7 m il jard jaar ge l e de n uitz ag, toe n h e t onge ve e r h al f z o oud w as al s nu. M e t de Europe s e Ve ry Large Te l e s cope in Ch il i e n de Japans e Subaru-te l e s coop op M auna K e a, H aw aii, z ijn rond de cl us te r h onde rde n ande re s te rre ns te l sel s ontde k t. Spe ctros copis ch e m e tinge n aan die z w ak k e , ve rre s te l sel s m aak te n h e t m oge l ijk om h un afs tande n nauw k e urig vas tte s te l l e n, z odat e r e e n drie dim e ns ional e k aart k on w orde n ge m aak t van h un ruim te l ijk e ve rde l ing.

Daarop is duide l ijk te z ie n dat de s te l sel s z ijn ve rde e l d op e e n m anie r die s te rk l ijk t op die van h e t 'k os m is ch s k e l e t' in h e t h uidige h e e l al . De re s ul tate n van h e t onde rz oe k z ijn ge publ ice e rd in h e t Europe s e tijds ch rift As tronom y & As troph ys ics . 03-11-2009 .

H et l aats te probl e e m is dan dat de s te e n ve rde r ove re ind ge trok k e n m oe t w orde n. Dit w e rd e e nvoudigw e g touw tre k k e n. O ok is e r m is s ch ie n e e n h andige h e fboom van h out ge bruik t in de vorm van e e n s taande A. H e t touw vanaf de s te e n w e rd dan op e e n de rde van de onde rk ant van de A vas tge m aak t. Ee n vol ge nd touw vanaf de top van de A w e rd dan door de bouw e rs ge bruik t om aan te tre k k e n. W aars ch ijnl ijk w as dat nie t sl e ch ts één touw , m aar e e n hel e boe l touw e n. Z o k rijg je e e n h e fboom , w aarbij de touw tre k k e rs aan h e t l angs te e ind tre k k e n e n de s te e n aan h e t k orts te . De tre k k e rs m oe te n dan w e l tw e e m aal z ove r l ope n, m aar z e h oe ve n m aar h al f z o h ard te tre k k e n.

Z odra de s te e n dan ove re ind is ge trok k e n, k an h e t gat ve rde r w orde n opge vul d m e t s te ne n e n h am e rs te ne n, e n w orde n aange s tam pt m e t k al k . Z e z e gge n w e l e e ns dat Aris tote l e s de h e fboom

voor h e t e e rs t h e e ft uitge vonde n.

Aris tote l e s s ch e pte op dat h ij de hel e w e re l d op k on til l e n, al s h ij m aar e e n punt onde r de aarde h ad om e e n h e fboom op te s te une n.

M aar w aars ch ijnl ijk h e bbe n de bouw e rs van Stone h e nge de h e fboom al m e e r dan 1000 jaar voor h e m uitge vonde n. W ordt ve rvol gd...

Foto: H e t ove re ind z e tte n van e e n Sars e ns te e n. De z e m anie r is uitge probe e rd in e e n e xpe rim e nt m e t be tonbl ok k e n door arch e ol oge n e n de BBC, de Brits e te l e vis ie . De z ach te rand van de k uilis be s ch e rm d door e e n ande re s te e n e n de Sars e ns te e n k ante l t onde r h e t ge w ich t van e e n e xtra s te e n. Al l e s te ne n gl ijde n ove r e l k aar doordat e r die re nve t tus s e n is ge s m e e rd.

Bron: Rich ards & W h itby, in Cunl iffe & Re nfre w , 19 9 7.

De de rde e n l aats te s ch e e rvl uch t van de Am e rik aans e pl ane e tve rk e nne r M e s s e nge r l angs de k l e ine pl ane e t M e rcurius h e e ft opnie uw ve rras s e nde re s ul tate n opge l e ve rd.

Op 29 s e pte m be r vl oog M e s s e nge r op k l e ine afs tand l angs de binne ns te pl ane e t van h e t z onne s te l sel . O pnie uw z ijn de l e n van h e t oppe rvl ak ge fotografe e rd die nog nie t e e rde r door ruim te s onde s w are n vas tge l e gd.

Inm idde l s is in totaal9 8 proce nt van h e t M e rcurius oppe rvl ak nu in k aart ge brach t. M e s s e nge r ontde k te onde r ande re e e n ins l agbe k k e n m e t e e n dubbe l e rings tructuur e n e e n m idde l l ijn van 29 0 k il om e te r. H e t ins l agbe k k e n is ve rras s e nd jong - onge ve e r één m il jard jaar - e n be vat m oge l ijk h e t jongs te vul k anis ch e m ate riaal op de kl e ine pl ane e t. O ok op ande re pl aats e n z ijn aanw ijz inge n ge vonde n voor vul k anis ch e activite it in h e t ge ol ogis ch ve rl e de n van M e rcurius .

M e s s e nge r ve rrich tte ook m e tinge n aan de e xtre e m ijl e 'e xos fe e r' van M e rcurius - atom e n uit de z onne w ind die k orte tijd door h e t z w aarte k rach ts ve l d van de pl ane e t w orde n vas tge h oude n - e n aan de s am e ns te l l ing van h e t oppe rvl ak . Na de z e de rde e n l aats te s ch e e rvl uch t z al M e s s e nge r nog e e n aantalbane n rond de z on be s ch rijve n, om uite inde l ijk in 2011 in e e n baan rond M e rcurius te arrive re n. Vanuit die om l oopbaan z al de pl ane e t dan vol l e dig en ge de tail l e e rd be s tude e rd w orde n. 0311-2009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

13

Artik e l

Fil ip Fe ys

W e are from Be lgium Z oal s ve l e n is h e t vol ge n van program m a’ s ove r e m igre re n e e n ge z e l l ige be z igh e id. O ok w ij van publ ie k e s te rre nw ach t Sas te ria h oorde n bij die groe p, daar onz e inte re s s e om te ve rh uiz e n naar h e t buite nl and al ve l e jare n aanw e z ig w as ...

Voor m ijn vrouw w as h e t k unne n l e s ge ve n ove r de s ch il de rk uns t m e t al l e bijh ore nde face tte n e e n droom die uite inde l ijk dan toch uitge k om e n is . En voor m ij w as die droom , m e ns e n e e n k ans ge ve n om de nach te l ijk e s te rre nh e m e lte k unne n obs e rve re n e n dit al s e e n fantas tis ch e e rvaring m e e te k unne n ne m e n naar h uis .

Z oal s je w e e t, h e t Be l gis ch e k l im aat is nie t e ch t s te rvrie nde l ijk z odat ande re m oge l ijk h e de n m oe s te n ge z och t w orde n. Grie k e nl and l ag ons al tijd alnauw aan h e t h art e n met een kl im aat om U te ge n te z e gge n w as de k e uz e vl ug ge m aak t.

Ee n m aand op voorh and voor w e ve rtrok k e n om van K re ta onz e nie uw e th uis bas is te m ak e n, l as Ch antale e n be l angrijk be rich t ove r e e n oproe p van TV z e nde r één.

M e ns e n die z ich ge roe pe n voe l en om h un e m igratie te l ate n ve rfil men k unne n contact opne m e n m e t TV één.

Na w at ge e n weer dis cus s ië re n onde r ons be ide n, vonde n w ij dat w e de z e k ans nie t k onde n voorbij l ate n gaan. Annick , de re porte r, ge contacte e rd e n ja h oor... nog ge e n 10 m inute n l ate r al e e n be rich t te rug. Dat is e e n fantas tis ch ide e , ie ts totaalande rs om te ve rfil m e n onde r de naam ” w e

are from Be l gium ” . Art-w ork s h ops e n e e n publ ie k e s te rre nw ach t op K re ta, pe rfe ct. W ij natuurl ijk e e rs t e ve n s l ik k e n, h e t is z ove r ons doe n en l ate n z al ve rfil m d w orde n.

W orde n w ijde nie uw e Pfaffs ?

O k , e ve n te rug m e t de voe te n op de grond e n afs prak e n m ak e n, h oe , w at, w aar e n w anne e r e nz . Al l es m oe s t vl ug gaan, h e t tijds be s te k w as k ort e n w e h adde n ale nk e l e afs ch e ids fuifje s ach te r de rug. Nie t ge tre urd de daarop vol ge nde w e e k w are n w e alve rs tre nge l d in drade n en kl aar om bl unde rs te m ak e n e n fil m band te ve rk w is te n. Ee rs t e n vooralw e rd m ijn w e rk om ge ving in h e t VTI te Iz e ge m ve re e uw igd om daarna Ch antal op de roos te r te l e gge n voor e e n nie t w ijk e nde cam e ram an.

Enk e l e inte rvie w s , e n h e t fil men van h e t in inpak k e n, e n voor w e h e t w is te n w are n tw e e fil m dage n voorbij. Nadat w e s am e n m e t Annick pl anne n ge m aak t h adde n voor e e n re nde z -vous op K re ta,

nam e n w e afs ch e id om h e n dan l ate r te ontvange n. Ee n gans e w e e k w e rd uitge trok k e n om ons doe n e n l ate n h ie r te ve rfil m e n. H e t dorp w aar w e ve rbl ijve n w e rd in h e t onw is s e ge l ate n, z odat de auth e nticite it w e e rge ge ve n k on w orde n z onde r e nige aanpas s ing.

Ge ite n, e z e l s e n onz e m ops h ond w e rde n s te rre n, w anne e r w as h e t aan ons ?

Ja, ge l uk k ig h adde n z e oog voor ons ook , opnie uw dage l ijk s voorz ie n van e e n m icrofoontje e n daar ginge n w e voor e e n w e e k . De om ge ving, h e t dorp m e t de K afe ne ons , de dorpe l inge n e n de natuur w e rde n z orgvul dig digitaal in e e n cas s e tte ge duw d. De artw ork s h ops w e rde n m e e s te rl ijk ve rfil m d, ne t al s h e t pe ns e e lvan de k uns te naar h e t op doe k z ou z e tte n. Ste rre nl ich t e n l ich tz w ak k e ne ve l s w e rde n om ge tove rd tot nooit e e rde r ge z ie n obje cte n in de te l e s coopbuis z odat s targaz ing e e n pl e z ie r w e rd onde r h e t toe z ie nde oog van de cam e ral e ns .

De publ ie k e s te rre nw ach t w e rd h e t ce nte r van de be l angs te l l ing op ve rs ch il l e nde avonde n.

De tail s ove r te l e s coop type s , de opbouw e n h e t doe lw are n ge e n onw e te ndh e id m e e r. Re actie s van de aanw e z ige obs e rve e rde rs w e rde n in be e l d ge brach t. Dit ve roorz aak te l ate r in de nach t dat de fil m pl oe g te l k e ns aan h e t obs e rve re n w as in pl aats van docum e nte re n. Ee n e rvaring die nie t m e e r z alve rge te n w orde n. H ope l ijk k unne n w e die e rvaring h ie r op K re ta de l en met jul l ie . O m daar e e n ge dach t van te k unne n vorm e n ove r w at w ij aanbie de n, l ate n w e jul l ie w e te n dat de afl e ve ring “ W e are from Be l gium ” door gaat op 13 januari op TV één. Laat z onnige oorde n m e t e e n doe vak antie de k oude w inte ravonde n ve rw arm e n e n k ijk naar ons be ide n op TV één.

Ie de re e n is wel k om om te ove rnach te n in ons dorp, je w ordt e r ontvange n m e t de nog onve rval s te Grie k s e gas tvrijh e id.

Tot w e e l k aar ontm oe te n op K re ta voor e e n onve rge te l ijk e tijd m e t s ch il de re n, w ande l e n e n natuurl ijk s te rre nk ijk e n, dit z al u vak antie unie k m ak e n.

8 M e e r inform atie w w w .s as te ria.com 14

K ortnie uw s De e e rs te Japans e ruim te cargo H TV be s taat nie t m e e r, m e l dt h e t Japans e ruim te vaartbure au Jaxa. Ge l ance e rd op 11 s e pte m be r (Japans e tijd) m e t de nie uw e Japans e H -IIB draagrak e t w e rd de H TV-1 onde r m e e r door toe doe n van Frank De W inne vas tge h e ch t aan h e t Inte rnationaal Ruim te s tation ISS w aaraan h e t 1,1 m il jard dol l ar k os te nde tuig tot z ondag bl e e f h ange n. Vol ge s touw d m e t afval dook de e e rs te Japans e ruim te cargo naar h e t m ode l van de Rus s is ch e Progre s s -cargo's om 22.26 uur Be l gis ch e tijd in de buurt van Nie uw Zeel and de dich te l age n van de atm os fe e r w e e r in om daar op te brande n. H e t Jaxa s l oot nie t uit dat al s nog brok s tuk k e n in de Stil l e O ce aan z ijn ge pl oft. H e t Am e rik aans e ruim te vaartbure au NASA h e e ft toe ge ge ve n dat de e e rs te te s t m e t de nie uw e draagrak e t Are s -1 op 28 ok tobe r nie t h e l e m aal fe il l oos is ve rl ope n. H e t val s ch e rm s ys te e m van de e e rs te trap w e rk te nie t z oal s ve rw ach t z odat de e e rs te rak e ttrap be s ch adigd raak te toe n die in de Atl antis ch e O ce aan vie l . Bron: Be l ga / VSV/02-11-2009 .

Artik e l

K ris Ch ris tiae ns

Be l gium in space Be l gië h e e ft e r s inds s e pte m be r 2008 e e n nie uw e ruim te vaart w e bs ite bij ! Be l gium In Space groe ide uit e e n ide e dat afk om s tig w as van ruim te vaartk e nne r K ris Ch ris tiae ns e n h e e ft al s be l angrijk s te doe l s te l l ing z ove e l m oge l ijk inform atie te ve rs pre ide n ove r de roldie Be l gië s pe e l t in z ow e lde be m ande al s ook de onbe m ande ruim te vaart.

Ee n be l angrijk e officie r van de Ch ine s e l uch tm ach t z e gt dat de inz e t van het l e ge r in de ruim te onve rm ijde l ijk is . "De s trijd tus s e n m il itaire e e nh e de n z al z ich naar de ruim te ve rpl aats e n. Dat is een h is toris ch e ontw ik k e l ing die w e nie t k unne n om draaie n", z e gt Xu Qil iang.

Ch ina h e e ft z ich noch tans al tijd ve rz e t te ge n h e t ge bruik van w ape ns in de ruim te . M aar vol ge ns Qil iang is de e vol utie nodig om Ch ina te be s ch e rm e n. W ie s upe rie ur is in de ruim te , z al ook op l and e n z e e dom ine re n. In januari 2007 ve rras te Ch ina de w e re l d toe n h e t e e n e ige n w e e rs ate l l ie t ne e rs ch oot. Vol ge ns de Ve re nigde State n e n ande re l ande n w as dat e e n te s t om e e n w ape nrace in de ruim te te s tarte n. Bron: GB / 02-112009 .

M as te n Space Sys te m s uit M ojave , Cal ifornië , e n Arm adil l o Ae ros pace uit Rock w al l , Te xas , h e bbe n de e e rs te e n tw e e de prijs ge w onne n in NASA's Lunar Lande r Ch al l e nge . De tw e e prijz e n, te n be drage van één m il joe n e n vijfh onde rdduiz e nd dol l ar, w orde n op 5 nove m be r uitge re ik t. Doe lvan de com pe titie w as h e t ontw e rpe n e n de m ons tre re n van e e n ruim te vaartuig dat vol l e dig autom atis ch ve rticaal ops tijgt, opz ij be w e e gt, e e n z ach te l anding uitvoe rt, e n k ort daarna opnie uw te rugvl ie gt naar het oors pronk e l ijk e ve rtre k punt.

Z ul ke te ch nie k e n z ijn in de toe k om s t nodig bij h e t uitvoe re n van onbe m ande l andinge n op de m aan. M as te n Space Sys te m s de m ons tre e rde z ijn Xoie ruim te s ch ip op 30 ok tobe r; Arm adil l o Ae ros pace voe rde de proe fvl uch t m e t de Scorpius -rak e t uit op 12 s e pte m be r.

De Lunar Lande r Ch al l e nge is ge m ode l l e e rd naar de be roe m de X Priz e , die e nk e l e jare n ge l e de n w e rd uitge l oofd voor het e e rs te com m e rcië l e ruim te vaartbe drijf dat m e t één toe s te lin k orte tijd tw e e k e e r ach te r e l k aar e e n vl uch t k on uitvoe re n naar e e n h oogte van h onde rd k il om e te r. 02-11-2009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Daarnaas t vind je e r ook e e n ove rz ich te l ijk e tijdl ijn op te rug ove r Be l gië in de ruim te vaart e n k an je m e e dis cus s ië re n op h e t forum ove r ve rs ch il l e nde onde rw e rpe n die al l e m aalin h e t te k e n s taan van Be l gië e n ruim te vaart.

Dank z ij de ve l e uitge bre ide artikel e n e n nie uw s be rich te n k unne n be z oe k e rs van de z e w e bs ite m e e r l e re n ove r de s te rk bl oe ie nde Be l gis ch e ruim te vaartindus trie , de Be l gis ch e PRO BA-s ate l l ie te n of de Be l gis ch e ruim te vaarde rs . Be l gium in Space be s ch ik t ve rde r ook nog ove r e e n ruim te vaart w oorde nboe k , ISS vol gs ys te e m e n e e n e ige n drie m aande l ijk s e digital e nie uw s brie f.

In m e i 2009 rich tte Be l gium in Space ook z ijn e ige n YouTube k anaal op w aar m e n tie ntal l en fil m pje s k an be k ijk e n ove r Be l gië e n ruim te vaart. O m ruim te vaart e n w e te ns ch ap z ove e l m oge l ijk te prom ote n bij de je ugd e n h e t grote publ ie k s tartte Be l gium in Space in juni 2009 ook m e t e e n re e k s inte rvie w s ove r m e ns e n die in ons l and s te rk actie f z ijn op vl ak van ruim te vaart.

M e t h e t oog op de tw e e de ruim te m is s ie van Frank De W inne , de l ance ring van de tw e e de in Be l gië ge bouw de PRO BA-s ate l l ie t e n de ve l e ge s l aagde Europe s e ruim te vaart-s ucce s s e n van de afge l ope n jare n be s l oot K ris Ch ris tiae ns e e n nie uw e w e bs ite te ontw ik k e l e n w aarin de rol van Be l gië in de ruim te vaart s te rk be nadruk t w ordt. Z o vindt u op de z e m ode rne w e bs ite tie ntal l en uitge bre ide artik e l e n te rug ove r de rol die ons l and in h e t ve rl e de n s pe e l de in tal van Europe s e e n inte rnational e ruim te vaart proje cte n.

Be l gium in Space m aak t de e luit van de Space page s tructuur w aarin z ich ook nog ande re doch te rpagina’ s e n w e bs ite s be vinde n z oal s Pool l ich t.be en Link ToSpace .com . M e t de z e s tructuur w il l e n de m e ns e n ach te r Space page e e n h e us e ge m e e ns ch ap op h e t inte rne t cre ë re n w aarin ie de re e n te re ch t k an die inform atie z oe k t of vrage n h e e ft ove r ruim te vaart, s te rre nk unde e n aanve rw ante n.

8 M e e r inform atie w w w .be l gium ins pace .be

15

16

K ortnie uw s De m aand ok tobe r w e rd ge k e nm e rk t door e e n z ach te te m pe ratuur e n e e n grote h oe ve e l h e id ne e rs l ag. In Uk k e l w e rd 105 l ite r w ate r pe r vie rk ante m e te r opge te k e nd, alis dat vooralte w ijte n aan h e t noodw e e r van 7 e n 8 ok tobe r. In e e n norm al e m aand ok tobe r val t e r 71 l ite r ne e rs l ag pe r vie rk ante m e te r, l ich t w e e rm an Eddy De M e y toe . Die h oe ve e l h e id w e rd nu al tijde ns de e e rs te week ove rs ch re de n. O p 7 e n 8 ok tobe r vie l e r z ow at 80 l ite r, m e t in h e e lh e t l and onde rge l ope n s trate n e n k e l de rs tot ge vol g. Tus s e n 10 e n 30 ok tobe r vie l e r nog nauw e l ijk s 10 l ite r. De te m pe ratuur l ag m e t e e n ge m idde l de van 11,3 grade n z ow at 0,8 grade n h oge r dan norm aal .

O ok de ge m idde l de m inim um - e n m axim um te m pe ratuur ginge n bove n het ge m idde l de . De w arm s te dag w e rd opge te k e nd op 1 ok tobe r e n de k ouds te nach t vie lop de 21s te . "Albij al h e bbe n w e e e n be s t aange nam e m aand ok tobe r ge h ad", concl ude e rt De M e y. Bron: Be l ga /JV/01-11-2009 .

Artik e l

Van K yoto totK ope nh age n De te ntoons te l l ing 'Dit is onz e Aarde !' is te rug in Tour & Taxis te Brus s e l in e e n nie uw e e ditie m e t h e t oog op e e n bl ijve nde s e ns ibil is e ring van h e t publ ie k voor de uitdaginge n van duurz am e ontw ik kel ing.

ge w e ns te e n ne fas te e ffe cte n van dit ve rs ch ijns e l e n de ge vol ge n e rvan. Ve rvol ge ns ontde k t de be z oe k e r w at e r op h e t s pe ls taat tijde ns de kl im aattop in K ope nh age n, de pos itie van de grootm ach te n e n de l obby’ s , de h ande l inge n die ie de r individu z e l f k an ne m e n.

Be faam de artie s te n z oal s H ans O p de Be e ck , M arco Bram bil l a, Ch ris Jordan ge ve n h un vis ie op de opw arm ing van de aarde ge dure nde h e t h e l e parcours van de te ntoons te l l ing. Er w ordt ook aandach t ge s ch onk e n aan de jongs te n onde r ons aange z ie n s pe ciaal voor h e n ontw ik k e l de inte ractie ve s pe l l e n de e luitm ak e n van h e tparcours .

De z e te ntoons te l l ing van 2.500 m ² w ilh e t grote publ ie k s e ns ibil is e re n voor de z e probl e m atie k doorh e e n e e n boe ie nd, inte ractie f e n l e e rrijk parcours voor k l e in e n groot in e e n uitz onde rl ijk k ade r: de s ite van Tour & Taxis ge l e ge n aan h e t k anaalvan de H ave n van Brus s e l .

Europe s e w e te ns ch appe rs gaan onde rz oe k e n h oe be paal de bacte rië n CO 2 uit de atm os fe e r k unne n h al en en h e t broe ik as gas ve rvol ge ns k unne n ops l aan. De te ch nis ch e unive rs ite it TU De l ft is e e n van de de e l ne m e nde ins titute n van h e t onde rz oe k s proje ct CO 2Sol Stock , w aaraan ook de unive rs ite ite n van Granada (Spanje ), Edinburgh (Sch otl and) e n Laus anne (Z w its e rl and) de e l ne m e n. Be paal de bacte rië n z ijn in h un natuurl ijk e om ge ving in s taat k ool dioxide uit de l uch t op te ne m e n, te binde n aan cal cium e n h e t daarna ne e r te l ate n sl aan al s k al k s te e n. H e t onde rz oe k s te am gaat z ich e e rs t ve rdie pe n in dit ve rs ch ijns e l .

Ve rvol ge ns z ul l en be paal de bacte rie type s w orde n ge com bine e rd m e t e e n l e e fom ge ving w aar z e h e t m e e s t e fficië nt z ijn. De be doe l ing is om aan de h and daarvan e e n te s tops te l l ing te m ak e n. O pge vange n CO 2 w ordt nu nog opge s l age n al s gas . Z o is de Ne de rl ands e ove rh e id van pl an k ool dioxide op te sl aan in l e ge gas ve l de n onde r Bare ndre ch t. Bij de bacte rie m e th ode k rijgt CO 2 e e n vas te vorm e n dat is vol ge ns de onde rz oe k e rs m inde r ris icovol . Ene rgie -inte ns ie ve proce s s e n bij ande re te ch nie k e n om CO 2 te conce ntre re n, w orde n met de bacte rie m e th ode ove rbodig.

De bacte rië n k unne n nie t al l een een w ape n w orde n te ge n uits toot van CO 2 e n h e t broe ik as e ffe ct, m aar z oude n ook die ns t k unne n doe n om z andl ich am e n te ve rs te rk e n m e t k al k.

Bron: ANP /SAM /05-11-2009 .

H e t acce nt w ordt de z e k e e r ge l e gd op één van de ge vol ge n van onz e m ate l oz e cons um ptie : de opw arm ing van de aarde . In de ce m be r 2009 w ordt in K ope nh age n e e n kl im aattop ge h oude n die z ou m oe te n l e ide n tot e e n nie uw protocolte r ve rvanging van die van K yoto.

De ge m idde l de te m pe ratuur op aarde z altot m aar l ie fs t z e s grade n s tijge n, al s e r ge e n dras tis ch e m aatre ge l en w orde n ge nom e n. De CO 2-e m is s ie s s te ge n op onz e pl ane e t in de pe riode 2000 - 2008 m e t 29 proce nt. Dat bl ijk t vol ge ns de BBC uit nie uw onde rz oe k van ge re nom m e e rde w e te ns ch appe rs van h e t Gl obal Carbon Proje ct. De groe i in CO 2-uits toot k w am ge h e e l voor re k e ning van de ontw ik k e l ings l ande n, h oe w e le e n k w art e rvan w e rd ve roorz aak t door de productie van goe de re n voor ge indus trial is e e rde l ande n. Vol ge ns w e te ns ch appe r Corinne Le Que re onde rs tre pe n de be vindinge n nog m aar e e ns h oe urge nt de s ituatie is . "Ik de nk dat de confe re ntie in K ope nh age n vol ge nde m aand onz e l aats te k ans is om de k l im aatve rande ring op e e n ge l e ide l ijk e e n ge organis e e rde m anie r tot tw e e grade n te be pe rk e n", z e i z ijte ge n de BBC.

H e t e e rs te ge de e l te l e idt h e t nie uw e ge de e l te in: h e t fe nom e e n van de opw arm ing van de Aarde e n de uits te rving van be paal de pl ante n die rs oorte n. In h e t vol l e dig nie uw e ge de e l te van de te ntoons te l l ing w ordt e e rs t aange toond h oe broos baar de biodive rs ite it op aarde is al vore ns h e t te h e bbe n ove r de opw arm ing van de aarde .

De z e opw arm ing w ordt uitvoe rig uitge l e gd al s ook de pol itie k e uitdaginge n die e rm e e ge paard gaan: h e t broe ik as e ffe ct, de

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Re dactione e l

Dit is onz e Aarde 2 - Van K yoto tot K ope nh age n s taat onde r de h oge be s ch e rm ing van h e t Z w e e ds e voorz itte rs ch ap van de Europe s e Unie e n is e e n nie uw e te ntoons te l l ing die ve rde r bouw t op de e e rs te e ditie . Indie n de be z oe k e r h e t w e ns t, z alh ij de e e rs te h e l ft van het parcours k unne n (h e r) be z ich tige n w aar e r s prak e is van de ge s ch ie de nis van onz e pl ane e t e n de m anie r w aarop de m e ns de rijk dom m e n e rvan uitput.

Prak tis ch e inform atie Van 10 s e pte m be r 2009 – 28 m aart 2010 op de s ite van Tour & Taxis , H ave nl aan 86C – 1000 Brus s e l . O pe nings ure n: M aandag tot vrijdag van 9 u00 tot 17u00.

W oe ns dag van 9 u00 tot 21u00.

Z ate rdag, z ondag e n fe e s tdage n van 10u00 tot 19 u00. Sch ool vak antie s : 10u00 tot 19 u00.

Be z oe k tijd tus s e n 1u30 - 2u00.

Tarie ve n. Vol w as s e ne n: 10€ . Groe pe n vol w as s e ne n (m in. 15 pe rs .): 8€ . Stude nte n, s e niore n, w e rk z oe k e nde n e n k inde re n tus s e n 6 e n 18 jaar: 8€ . Sch ool - e n jonge re ngroe pe n: 6€ . K inde re n jonge r dan 6 jaar: gratis . Artik e l27 aanvaard.

Gids : 60 € re s e rvatie ve rpl ich t.

Tal e n: Ne de rl ands , Frans , Enge l s.

Be re ik baarh e id: Toe gangs pl an op w w w .tourtaxis .be . O p 15 m inute n w ande l e n van h e t Noords tation (Bdagtrips z ijn m oge l ijk ). Bus l ijn 14 (vanaf h e t Noords tation – h al te Tour & Taxis ). M e tro Ijz e r of Ribaucourt. Park ing voor auto’ s e n autocars . Info e n re s e rvatie : 02/549 .60.49 .

8 M e e r inform atie w w w .e xpo-te rra.be 17

Artik e l

Re dactione e l

Ee n nie uw type s upe rnova ontde k t Scie nce m e l dt de z e w e e k e e n nie uw s oort s upe rnova-e xpl os ie .

Radboud-as tronoom Gijs Ne l e m ans is nie t ve rras t. H ij voors pe l de — s am e n m e t e e n col l e ga - h e t type e xpl os ie tw e e jaar ge l e de n al . ‘ De .l a s upe rnova’ s z ijn nie t l ange r h ypoth e tis ch e fe nom e ne n’ .

Ne l e m ans ontde k te n dat uite inde l ijk e e n dus danig dik k e l aag h e l ium van de be ge l e ide r op de w itte dw e rg te re ch t k an k om e n dat k e rnre actie s tot e e n e xpl os ie k unne n l e ide n, w aarin de h e l e l aag hel ium de ruim te inge s l inge rd w ordt.

‘ Tw e e jaar ge l e de n be re k e nde n w e dat e r e e n nie uw s oort s upe rnovae xpl os ie pl aats k on vinde n, m inde r hel de r e n k orte r z ich tbaar dan de al be k e nde s upe rnova's ,’ z e gt Gijs Ne l e m ans van de Radboud Unive rs ite it in Nijm e ge n. H ij w e rk t aljare n s am e n m e t Lars Bil ds te n van h e t K avl i Ins titute for Th e ore ticalPh ys ics (K ITP) in Santa Barbara.

H e t onde rz oe k , in s am e nw e rk ing m e t K e n Sh e n e n Ne vin W e inbe rg, de s tijds prom ove ndus e n pos t-doc in Santa Barbara, l e idde tw e e jaar ge l e de n totde s pe ctacul aire voors pe l l ing.

Expl os ie s van w itte dw e rge n door k e rnre actie s z ijn al ve e l l ange r be k e nd, e n s taan be k e nd al s type l a s upe rnova's . In die ge val l e n gaat h e t e ch te r om de e xpl os ie van de hel e w itte dw e rg. De nie uw e s oort e xpl os ie is onge ve e r tie n k e e r z o z w ak e n ve rdw ijnt ook w e e r tie n k e e r z o s ne lal s e e n norm al e type l a s upe rnova, w at Ch ris Stubbs (H arvard) e rtoe brach t z e .l a (punt één a, naar h e t Enge l s e de cim al e te k e n) te noe m e n.

‘ In de afge l ope n jare n h e bbe n w e ons nie uw e ide e op ve e l pl ekken ge pre s e nte e rd, m aar s te e ds w e rde n w e e rop ge w e z e n dat de rge l ijk e e xpl os ie s nog nooit w are n ge z ie n’ al dus Lars Bil ds te n, e e rs te aute ur van h e t artik e l in 2007. ‘ Z o ge k w as dat nie t ove rige ns ’ l ich t Gijs Ne l e m ans toe ‘ w ant w e h adde n be re k e nd dat z e m inde r vaak voork om e n dan ande re s upe rnova's e n ook nog e e ns m inde r h e l de r z ijn e n dus m oe il ijk e r w aar te ne m e n. M aar h e t w as e e n k w e s tie van tijd voordat de e e rs te ge vonde n z ou w orde n’ . M e t h e t ve rs ch ijne n van h e t artik e lvan de h and van Dovi Poz nans k i e n col l e ga's uit Be rk e l e y in Scie nce de z e w e e k l ijk tdatnu h e tge val .

Ne t al s de z on e indige n de m e e s te s te rre n h un l e ve n al s e e n w itte dw e rg, de uitge brande k e rn van e e n s te r, w aarin de m as s a ve rge l ijk baar m e t die van de z on in e e n vol um e z o k l e in al s de aarde is ge pe rs t. Aange z ie n ve e ls te rre n in het heel al voork om e n al s dubbe l s te r, z ijn ook ve e l w itte dw e rge n onde rde e lvan e e n paar.

In bijz onde re ge val l e n is ook de be ge l e ide r e e n w itte dw e rg e n draaie n de s te rre n z o dich t om el k aar h e e n dat de buite ns te l age n van de e ne w itte dw e rg op de ande re w itte dw e rg val l e n.

De z e z oge naam de AM Canum Ve naticorum dubbe l s te rre n w orde n in Nijm e ge n onde rz och t in de onde rz oe k s groe p van Paul Groot e n Gijs Ne l e m ans van h e t Ins titute for M ath e m atics , As troph ys ics and Particl e Ph ys ics .

Bil ds te n en

tu k s !

Laats te s

H e t officië l e Starnigh ts 2009 t-s h irt is tijde l ijk nog bij de As tro Eve nt Group vz w te ve rk rijge n e n dit voor s l e ch ts 10 e uro (of 15 e uro incl . ve rpak k ings - e n ve rz e ndings k os te n). M e e r info: info@ as tro-e ve nt-group.be .

18

Inte re s s ant ge noe g date e rt de de z e w e e k in Scie nce ge rapporte e rde e xpl os ie al uit 2002. Dovi Poz nans k i ontde k te dat de s upe rnova de s tijds ve rk e e rd ge cl as s ifice e rd w as e n dat h e t om e e n vrij z w ak k e , s ne l ve rdw ijne nde s upe rnova ging. O ok de ande re k e nm e rk e n van de e xpl os ie w ijz e n in de rich ting van e e n .l a s upe rnova. M e t de z e ontde k k ing l ijk t h e t e rop dat de .Ia s upe rnova's nie t l ange r h ypoth e tis ch e fe nom e ne n z ijn. M aar e r z ijn ook nog ope n vrage n, m e t nam e ove r de pre cie z e om s tandigh e de n w aarin de e xpl os ie s voork om e n e n ove r hetl ot van de w itte dw e rg. Bron: Bl ik op nie uw s /12-11-2009 .

8 M e e r inform atie w w w .as tro.ru.nl /~ ne l e m ans

K ortnie uw s De Am s te rdam s e s te rre nk undige Anna W atts (UvA) e n h aar Am e rik aans e col l e ga Andre w Ste ine r (M ich igan State Unive rs ity) h e bbe n ontde k t dat tril l inge n op m agne tars al s ge vol g van s te rbe vinge n, ve rband h oude n m e t be w e ginge n van de k ors t e n nie t m e t activite it in de k e rn van de ne utrone ns te r. Z e s te l l e n dat de atoom k e rne n in de k ors t van de m agne tar m inde r protone n e n m e e r ne utrone n be vatte n dan e e rde r w e rd ge dach t. De onde rz oe k s re s ul tate n z ijn op 30 ok tobe r ge publ ice e rd in Ph ys ical Re vie w Le tte rs . M agne tars z ijn jonge ne utrone ns te rre n m e t e e n ul tra-s te rk m agne tis ch ve l d, z o.n 10 m il jard k e e r s te rk e r dan dat van de aarde . Z e vorm e n de k rach tigs te m agne te n in de k os m os . Z e onts taan nadat e e n z w are s te r in e e n s upe rnova-e xpl os ie aan h e t e inde van z ijn l e ve n is ge k om e n.

De l aagfre q ue nte röntge ns tral ing k om t vrij w anne e r m agne tars k rach tige s e is m is ch e e ruptie s onde rgaan, die s te rbe vinge n w orde n ge noe m d, w aarbij de h e l e s te r tril t. Ne t z oal s ge ol oge n de tril l inge n tijde ns aardbe vinge n k unne n ge bruik e n om de inte rne s tructuur van de aarde te ach te rh al e n, ve rte l l e n s te rbe vinge n ie ts ove r de s tructuur van e e n s te r.

Ee n s te rbe ving onts taat door h e t s ne l l e ve rval van h e t s te rk e m agne tis ch e ve l d van e e n m agne tar.

Daardoor s ch e urt de dich te , h arde k ors t e n vol gt e e n uitbars ting van gam m a- of röntge ns tral ing. Vol ge ns re ce nte s im ul atie s is de k ors t van e e n ne utrone ns te r 10 m il jard k e e r z o s te rk al s s taal . 04-11-2009 .

Ee n te am van voornam e l ijk Le ids e as tronom e n h e e ft de groots te de e l tje s ve rs ne l l er in het heel al ge vonde n. Z ij ontde k te n dat bij e e n frontal e bots ing van vie r gigantis ch e cl us te rs van s te rre ns te l sel s de e l tje s ve rs ne l d w orde n tot z e e r h oge e ne rgie ë n. De e ne rgie ë n z ijn m e e r dan e e n m il joe n m aalh oge r dan w at w e op aarde m e t de e l tje s ve rs ne l l e rs k unne n be re ik e n. De ontde k k ing is van cruciaal be l ang om te be grijpe n h oe cl us te rs van s te rre ns te l sel , de groots te s tructure n in h e t h e e l al , onts taan.

De re s ul tate n w orde n binne nk ort ge publ ice e rd in As tronom y & As troph ys ics . Ee n z oe k toch t m e t de Ve ry Large Array, de groots te radiote l e s coop in de VS, l e idde tot de ontde k k ing van e e n m ys te rie uz e bron van radios tral ing. De z e l igt in e e n ve r w e g ge l e ge n grote cl us te r van s te rre ns te l sel s met de naam M ACS0717. 'De ontde k k ing van e e n radiobron in e e n cl us te r w ordt w e l vak e r ge daan. De z e bronne n h e bbe n te m ak e n m e t z w arte gate n in de k e rne n van actie ve s te rre ns te l sel s w aarvan e r ve l e be k e nd z ijn', z e gt coaute ur Prof. H uub Röttge ring. 'M aar de z e bron s tre k t z ich uit ove r h e t h e l e vol um e van de cl us te r - ove r e e n ge bie d dat w e le e n m il joe n k e e r grote r is dan ons e ige n m e l k w e gs te l sel .'

De Unive rs ite it van Utah in Sal t Lak e City ne e m t op 11 nove m be r officie e l e e n nie uw e onde rz oe k s te l e s coop in ge bruik . De te l e s coop h e e ft e e n s pie ge l m idde l l ijn van ruim 80 ce ntim e te r e n is in de afge l ope n jare n ge bouw d op h e t W il l ard L. Eccl es O bs e rvatory, op de 29 00 m e te r h oge Fris co Pe ak nabij M il ford, Utah . De total e bouw k os te n be droe ge n 860.000 dol l ar. Te r ge l e ge nh e id van de firs t l igh t-ce re m onie is m e t de te l e s coop e e n opnam e ge m aak t van h e t s te rre ns te l s e lNGC 89 1.

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Rubrie k

Re dactione e l

H e tAEG nie uw s O p z ate rdag 12 de ce m be r, dus binne n tw e e w e k e n, is e r de l aats te be s tuurs ve rgade ring van h e t jaar.

Z oal s s te e ds z ijn ook al l e l e de n h ie rop van h arte w e l k om . K an je z e l f nie t aanw e z ig z ijn, s tuur ons dan je voors te l l e n of opm e rk inge n op z odoe nde w e h ie rm e e re k e ning k unne n h oude n. De ve rgade ring be gint s tiptom 14.00 uur tot...

H e t be s tuur h e e ft be s l ote n om vanaf h e de n ie de r l id, al s ook pote ntië e l l id, vanaf h e de n te ge n h e t e inde van h e t jaar e e n l e de nbrie f te s ture n. H ie rin s taat wel k e activite ite n u de k om e nde m aande n m ag ve rw ach te n, k rijgt u de tail s ove r bijz onde r activite ite n (z oal s hetl e nte -k am p) al s ook e e n voorge druk t ove rs ch rijvings form ul ie r z odoe nde l id w orde n nog ge m ak k e l ijk e r w ordt. Dit be te k e nt e ch te r ook dat, vanaf h e de n, l idge l de n nie t m e e r be taal d k unne n w orde n aan de bar. Dit om boe k h oudk undige re de ne n. De z e l e de nbrie f is e e nm al ig. El k jaar, op h e t e inde van h e t jaar e n in fe ite e e n aanvul l ing van dite -z ine .

En l id w orde n van de AEG l oont.

W ant naas t ons l idm aats ch ap k rijgt u de z e van vol k s s te rre nw ach tAs troLAB Iris e r GRATIS bove nop.

K ortom , u s paart m aar l ie fs t 30 e uro uit!

Z oal s je onde rtus s e n w e lw e e t z ijn de jaarl ijk s e SF dage n, die traditione e lvie l e n tijde ns de k e rs tvak antie , ve rvange n door e e n ande r initiatie f.

Z o ve rtone n w e s inds ok tobe r e l ke m aand, op de l aats te vrijdag van de m aand, e e n SF fil m na de ve rgade ring. Dus s te e ds vanaf 23.00 uur. Dit op groot s ch e rm e n m e t uits te k e nd ge l uid. Vanz e l fs pre k e nd al l e e n voor l e de n, e n vol l e dig gratis natuurl ijk .

De bouw van onz e nie uw e w e bs ite l aat op z ich w ach te n door al l e rh ande te ch nis ch e probl e m e n. W e doe n e ch te r ons be s t e n h ope n dat w e binne n e nk e l e m aande n h ie rm e e m oge n uitpak k e n ...

W e h e bbe n opnie uw de s tad O os te nde vrie nde l ijk ge vraagd w at te doe n aan de ve rl ich ting in h e t pand. De z e is op z ich vol doe nde , m aar de s ch ak e l aars z ijn voor nie uw e l e de n of be z oe k e rs nie t goe d vindbaar. Daarop h e bbe n w e nogm aal s aange dronge n op de ins tal l atie van be w e gings s e ns ore n.

De s noods , al s w e daar de toe s te m m ing voor k rijge n, k ope n w e de z e z e l faan.

H e t be s tuur h e e ft, s am e n m e t Eure k a, opnie uw tijd e n e ne rgie ge s tok e n in de s am e ns te l l ing van e e n nie uw s ubs idie dos s ie r. Al s de z e , ne t z oal s al l e voorgaande , opnie uw l uk t dan z ul l e n w e de m oge l ijk h e id h e bbe n om e e n grote ope nl uch t te ntoons te l l ing rond s te rre nk unde (of w at ande rs ) naar O os te nde te bre nge n. En dit ge dure nde de m aand augus tus re ch t te ge nove r h e t M e rcator z e il s ch ip.

W e h oude n jul l ie vanz e l fs pre k e nd op de h oogte ...

Na ande rh al f jaar te l e s cope nbouw in (e n om ) onz e ve re niging h e e ft de w e rk groe pl e ide r e e n uitvoe rige curs us ge s ch re ve n. De z e is vanaf h e de n gratis uit te l e ne n vanuit onz e bibl ioth e e k . De bibl ioth e e k l ijs t, m e t daarin al l e uit te l e ne n producte n (van boe k e n tot te l e s cope n), z albe gin vol ge nd jaar e inde l ijk be s ch ik baar z ijn.

8 M ailons uw z oe k e rtje !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Uw s te un aan de s te rre nk unde !

Ge boe id door s te rre nk unde ?Dan m oe t u be s l is t l id w orde n van de As tro Eve nt Group vz w uit O os te nde . O ok alk an u m is s ch ie n nie t s te e ds aanw e z ig z ijn op onz e activite ite n, toch m aak t uw l idm aats ch ap e e n w e re l d van ve rs ch il . W ant dank z ij uw s te un k unne n w e onz e dive rs e gratis die ns te n, z oal s oa dit e -z ine , bl ijve n ve rw e z e nl ijk e n e n z e l fs uitbre ide n. K ortom , s tort vandaag nog 15 e uro op onz e re k e ning e n u k rijgt van ons m e te e n ook h e t l idm aats ch ap bij vol k s s te rre nw ach t As troLAB Iris e r GRATIS bove nop (te r w aarde van 30 e uro) ! Storte n k an op re k e ning nr.: 380-019 5842-70 m e t ve rm e l ding van 'Lidge l d 2009 ' + je vol l e dige naam e n e -m ailadre s . Z e k e r doe n !

19

Artik e l

Re dactione e l

'Sprite ' blik s e m s ve rk laard O nde raan de ionos fe e r, 70 tot 9 0 k il om e te r bove n de aarde , vindt s om s e e n vuurw e rk van vonk e n pl aats . H e t gaat om s prite s , e e n s pe ciaals oort bl ik s e m w aarvan w e l ang nie t be gre pe n h oe z e onts taan. Daar is nu ve rande ring in ge k om e n, dank z ij Ne de rl ands e com pute rs im ul atie s .

z ul k e bl ik s e m s . Z e k re ge n s prook je s nam e n m e e : e l ve s e n s prite s .

Dat ge e ft goe d aan h oe raads e l ach tig de z e fe nom e ne n l ang z ijn ge bl e k e n.

H e t ge de e l te van de dam pk ring tus s e n 40 e n 9 0 k il om e te r bove n de aarde w ordt w e le e ns de ‘ ignoros fe e r’ ge noe m d. W e w e te n e r nam e l ijk bar w e inig van, e n dat is natuurl ijk vre e m d voor e e n pl e k die z o dich t bij h uis l igt. M aar vl ie gtuige n e n bal l onne n k unne n z o h oog nie t k om e n, e n s ate l l ie te n k unne n nie t z o die p door de atm os fe e r h e e n k ijk e n. Am s te rdam s e w e te ns ch appe rs h e bbe n daarom e e n de rde m anie r ge bruik t om dit de e lvan de dam pk ring te be s tude re n: com pute rs im ul atie s .

M e t be h ul p van die s im ul atie s ve rk l aarde n de onde rz oe k e rs Al e jandro Luq ue e n Ute Ebe rt de vorm ing van s prite s : gril l ig ge vorm de ve rtical e bl ik s e m s h oog in de atm os fe e r. De tw e e com pute rw e te ns ch appe rs z ijn ve rbonde n aan h e t Am s te rdam s e Ce ntrum voor W is k unde e n Inform atica (CW I), e n z e z ijn de e nige n te r w e re l d die el e k tris ch e ontl adinge n tus s e n de 2 e n de 9 0 m e te r nauw k e urig k unne n s im ul e re n.

Luq ue e n Ebe rt doe n s im ul atie s aan de onde rk ant van de ionos fe e r.

In 19 25 w e rd alvoors pe l d dat e r z ich in dat de e lvan de dam pk ring el e k tris ch e ontl adinge n k unne n voordoe n. H e t m oe s t tot 19 9 0 dure n voordat e r ook e e n w e te ns ch appe l ijk e be s ch rijving w as van

20

De com pute rs im ul atie s ge ve n e e n antw oord. Al s de bl ik s e m vanuit e e n onw e e rs w ol k op aarde ins l aat, onts taat e r e e n e l e k tris ch ve l d bove n de w ol k . Door dat ve l d onts taat e e n s oort s ch ote l van ge l ade n de e l tje s die z ach tje s s ch ijnt – de h al o. De z e h al o be gint kl e in e n s pre idt daarna uit tot e e n diam e te r van tie ntal l e n k il om e te rs .

De s ch ote l vorm ige h al o be w e e gt naar be ne de n e n w ordt aan de onde rk ant s te e ds s ch e rpe r, totdat de onde rk ant ins tabie l w ordt e n ope nbre e k t. Dat is w aar de s prite onts taat: e e n ontl adings k anaalm e t e e n diam e te r van h onde rde n m e te rs , w aardoor m e t 10.000 k il om e te r pe r s e conde e e n e l ektris ch e ontl ading naar be ne de n s uis t. Na e nk e l e k il om e te rs be gint h e t k anaalz ich te ve rtak k e n, w at de gril l ige vorm van s prite s ve rk l aart.

Dat w e e e n tot nu toe onbe gre pe n fe nom e e n m e t com pute rs im ul atie s k unne n ve rk l are n toont de k rach t aan van de z e tak van w e te ns ch ap.

W aar w e e rbal l onne n e n s ate l l ie te n fal e n, k unne n re k e nm ode l l en en k rach tige proce s s ore n uitk om s t bie de n. H e t m ode lvan Luq ue e n Ebe rt is ge s ch ik t om de h e l e dam pk ring m e e te m ode l l e re n, e n e r z ul l e n onge tw ijfe l d s ne l m e e r m ys te rie uz e ve rs ch ijns e l e n ontrafe l d w orde n. Bron: Lydw in Van Rooye n /K e nnis l ink /28-10-2009 .

Bij e e n s prite vindt e r op 70 tot 9 0 k il om e te r h oogte e e n e l e k tris ch e ontl ading pl aats , die tie ntal l en k il om e te rs naar be ne de n s ch ie t – e n s om s ook w e e r te rug om h oog.

Z e w orde n ve rge z e l d door e e n h al o van l ich t. H oe k an dat?

8 M e e r inform atie w w w .s k y-fire .tv

K ortnie uw s M e t de ge voe l ige H iRISE-cam e ra aan boord van de Am e rik aans e pl ane e tve rk e nne r M ars Re connais s ance O rbite r z ijn foto's van h e t w inte rs e noordpool ge bie d van M ars ge m aak t w aarop de M ars l ande r Ph oe nix z ich tbaar is . Ph oe nix l andde voorjaar 2008 op M ars e n de e d onde rz oe k aan ijs in de M ars bode m .

In nove m be r 2008, toe n h e t w inte r w e rd op h e t noorde l ijk h al frond van de pl ane e t, gaf de Ph oe nix-l ande r de ge e s t. O p de H iRISE-foto's is te z ie n dat h e t l ands ch ap w aar Ph oe nix z ich be vindt be de k t is m e t k ool dioxide -rijp.

O ok de l ande r z e l f is door e e n w it l aagje k ool z uurijs be de k t. De foto's z ijn ge m aak t op 30 jul i e n 22 augus tus 2009 . De k om e nde weken en m aande n be gint h e t op h e t noorde l ijk h al frond van M ars w e e r z om e r te w orde n, e n z ul l e n de te m pe rature n w e e r toe ne m e n. H e t l ijk t e ch te r uite rs t onw aars ch ijnl ijk dat de l ande r nog in s taat z al z ijn m e t de aarde te com m unice re n. 04-11-2009 .

W e te ns ch appe rs h e bbe n m e t s ucce s e e n prim itie ve ruim te l ift ge te s t in e e n w e ds trijd die is ge organis e e rd door de Am e rik aans e ruim te vaartorganis atie NASA. O nde rz oe k e rs van h e t be drijf Las e rm otive z ijn e r in ge s l aagd om tijde ns de Space El e vator Gam e s in de M ojave w oe s tijn e e n robot binne n vie r m inute n om h oog te l ate n k l im m e n l angs e e n k il om e te r l ange k abe l , die aan e e n h e l ik opte r h ing. De robot w e rd vanaf de grond aange dre ve n door z onne pane l e n op de ach te rk ant van h e t voe rtuig te be s ch ijne n m e t e e n l as e rs traal . De Space El e vator Gam e s w orde n ie de r jaar ge organis e e rd door de NASA om de w e te ns ch appe l ijk e bas is te te s te n van h e t ide e voor e e n ruim te l ift, die m e ns e n e n goe de re n via een l ange k abe lnaar e e n pl atform in de ruim te z ou k unne n ve rvoe re n. Ee n ruim te l ift z ou in th e orie een goe dk ope re e n m inde r ris icovol l e m anie r van ruim te vaart m oge l ijk m oe te n m ak e n.

Ee n van de be l angrijk s te probl emen bij h e t ontw e rp van e e n ruim te l ift is e ch te r de e ne rgie voorz ie ning. De onde rz oe k e rs van Las e rm otive z ijn dan ook e rg trots op h un s ys te e m w aarbij e ne rgie door de l uch t w ordt ge s traal d.De ontw e rpe rs ge l ove n e ch te r nie t dat h un s ucce s vol l e robot m e te e n de aanz e t z alvorm e n voor de bouw van e e n ruim te l ift. Z o is h e t nog m aar de vraag of h e t m oge l ijk is om e e n k abe l te m ak e n die l ang e n s te rk ge noe g is om e e n l ift naar de ruim te in bal ans te h oude n. “ W e z ijn s k e ptis ch w at be tre ft de vooruitz ich te n voor e e n ruim te l ift op k orte te rm ijn” , ve rk l aart h oofdonde rz oe k e r Jordin K are op nie uw s s ite Ph ys org.com . “ M aar ie de re e n die e ne rgie nodig h e e ft op e e n pl e k w aar je ge e n k abe l s naar toe k unt l ate n l ope n, k an m e t be h ul p van ons s ys te e m w e l aan e ne rgie k om e n” , al dus K are .

H e t nie uw e jaar k om t in ras s e s ch re de n dich te rbij e n dan is de tijd aange brok e n om op z oe k te gaan naar e e n pas s e nde nie uw e k al e nde r om op je s tude e rk am e r of s te rre nw ach t te h ange n. De e e rs te die w e h e de n z ijn te ge nge k om e n is de z e van de NASA m ars -rove rs . H andig e n e ducatie f al s ook te rug te vinde n op de w e bs ite : h ttp://m ars .jpl .nas a.gov/

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Rubrie k

Re dactione e l

Te k oop Ik h e b te k oop e e n M e ade 8" f10 LX200 Cl as s ic + acce s s oire s De z e be s taat uit : LX 200 Cl as s ic vork + s turing + voe ding, 8" f10 SCT, dobk nops , al u dauw k ap vanbinne n e xtra be w e rk t om be te r voch t op te ne m e n, 2 be ve s tigings rail s : z ow e l bove n (voor vol gk ijk e r) al s onde raan (voor e xtra contra-ge w ich t), 8x50 z oe k e r, 3D contra-ge w ich t s ys te e m + ge w ich te n, Standaard w e dge , s te vig in h oogte ve rs te l baar s tatie f, e ye pie ce h oude r 1.25", fl e xibe l e dauw k ap, 12V de w h e ate r e n e xtra s te vige boute n om de vork op de w e dge te be ve s tige n.

Vraagprijs voor dit al l e s is 1250 e uro ofdoe e e n aanvaardbaar bod.

Vraagprijs voor de z e unie k e w e dge is 600 e uro (z ijn am pe r te k rijge n w e ge ns z e e r l ange w ach ttijde n in productie (e nk e l batch productie ) e n bijna nie t tw e e de h ands te vinde n in de e uro ve rs ie ).

Apart is ook e e n M itty Euro Evol ution W e dge te k oop. Dit is z onde r ove rdrijve n de be s te w e dge "m one y can buy". K e nne rs w e te n dat de z e in nie ts te ve rge l ijk e n is m e t al l e ande re w e dge s op de m ark t! De z e ve rs ie is ge s ch ik t tot e n m e t14" SCT's !

Inte re s s e ?Ge l ie ve te re age re n via e m m anue l .th ie npont@ gm ail .com .

Artik e l

O pge l e t de z e M itty Euro Evol ution W e dge w ordt pas apart ve rk och t al s de M e ade 8" f10 LX200 Cl as s ic ve rk och tis !

De M e ade 8" f10 LX200 Cl as s ic + M itty Euro Evol ution W e dge k an w e l s am e n w e g voor 1750 e uro.

Foto's z ijn op aanvraag te k rijge n e n k ijk e r is te r pl aats e te be z ich tige n.

8 M ailons uw z oe k e rtje !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Re dactione e l

Z oe k e n naar de bron van h e tleve n Le ids e ch e m ici e n as tronom e n k unne n op z oe k naar pol ycycl is ch e arom atis ch e k ool w ate rs toffe n PAK ’ s in de ruim te . De Europe an Re s e arch Council h e e ft daartoe e e n ERC Advance d Grant toe ge k e nd aan Xande r Tie l e ns , h oogl e raar fys ica e n ch e m ie van de inte rs te l l aire ruim te . H e t e xacte be drag is nie t be k e nd ge m aak t m aar Advance d Grants k om e n ge w oonl ijk ne e r op e e n paar m il joe n e uro.

Tot nu toe is e ch te r nie t be k e nd h oe de ruim te -PAK ’ s e r in de tail uitz ie n. K e rndoe l van Tie l e ns ’ onde rz oe k is dan ook om s pe cifie k e PAK ’ s te ide ntifice re n. Dat m oe t ge be ure n via e e n com binatie van as tronom is ch e obs e rvatie s , com pute rm ode l l en en l ab onde rz oe k aan grote PAK -m ol e cul e n in de gas fas e .

M e t dit onde rz oe k h oopt Tie l e ns “ h e t be s taan van e e n unie k e e n com pl e xe m ol e cul aire inve ntaris in de ruim te te be l ich te n, m e t nam e in PAK ’ s z ijn ve rbindinge n die z ijn ane e topge bouw d uit tw e e of m e e r ge bie de n van s te r e n pl vorm ing, die w e l l ich t de pre biotibe nz e e nringe n. Dat z ul k e m ol es ch e w orte l s van h e t l e ve n om vat.” cul e n tam e l ijk m as s aalin de ruim te Daarnaas t k unne n de e m is s ie voork om e n is als inds de jare n 9 0 k arak te ris tie k e n van de z e grote be k e nd.

Ze z e nde n nam e l ijk m ol e cul e n e e n ge voe l ige m aat z ijn s tral ing uit in h e t infraroodge bie d voor de l ok al e fys is ch e om s tandigw anne e r z e m e t UV w orde n e ge n h oe k e n van de aange s l age n. Uit h e t s pe ctrum is al h e de n in afge l Me l k w e g. Bron: Unive rs ite itLe ide n. afge l e id dat h e t m oe t gaan om re l atie f grote m ol e cul e n m e t 50 tot 100 k ool s tofatom e n, z oie ts al s een 8 M e e r inform atie kl e in ve l l e tje grafe e n m e t e e n w w w .l e ide nuniv.nl w ate rs tofrandje dus .

21

Rubrie k

K urtCh ris tiae ns

D ie p in... de ce m be r M e s s ie r 35, e e n O pe n Ste rre nh oop in de Tw e e l inge n Vorige m aand h ad ik al ove r obje cte n die m e t h e t bl ote oog z ich tbaar z ijn. Tijde ns de w inte rpe riode z ijn e r h e e l w at l e uk e s ch atte n z onde r e nig optis ch h ul pm idde l op te m e rk e n. W e s prak e n al van M e s s ie r 31 m aar e nk e l e ande re obje cte n z ijn z e k e r m oge l ijk . Afh ank e l ijk van je l ok al e h oe ve e l h e id l ich tpol l utie z ijn vol ge nde ne ve l tje s z e k e r te z ie n: de vrij z uide l ijk ge l e ge n O pe n Ste rre nh ope n M e s s ie r 41, M e s s ie r 46 e n M e s s ie r 47. En natuurl ijk M e s s ie r 35 dat z ich rond m idde rnach t h oog bove n de h oriz on ne s te l t.

O ndank s de m ak k e l ijk h e id w aarm e e dit obje ct m e t h e t bl ote oog z ich tbaar is , z ijn e r ge e n be s ch rijvinge n ge vonde n die te rug gaan tot voor de ontde k k ing van de te l e s coop. M e e r z e l fs , h e t is pas in 1745 dat Ph il ippe Loys de Ch és e aux h e t obje ct ve rm e l d. Joh n Be vis ontde k te onafh ank e l ijk dit obje ct in 1750 e n Ch arl e s M e s s ie r voe gde h e t op 30 augus tus 1764 toe aan z ijn catal ogus . M e s s ie r sl aagde e r z e l fs alin om h e t obje ct op te l os s e n in individue l e s te rre n e n ontde k te op die m anie r de w are aard, nam e l ijk die van e e n O pe n Ste rre nh oop.

Late re h is toris ch e w aarne m e rs z oal s H e rs ch e l , Las s e l l , Lord Ros s e e n Le o Bre nne r h adde n vooraloog voor de ve l e hel de re s te rre n e n l ijne n die de z e l e k e n te vorm e n.

M e s s ie r 35 (NGC 2168) is e e n ronduit ove rw e l dige nde O pe n Ste rre nh oop: 120 s te rre n tot m agnitude 13 ove r e e n diam e te r van 28’ , bijna de s ch ijnbare diam e te r van de Vol l e M aan.

De h e l de rs te l e de n z ijn s tuk voor s tuk bl auw e e n rode re uz e n m e t een l e e ftijd tus s e n 150 e n 200 m il joe n jaar. Probe e r in e e n te l e s coop ze k e r e e ns de ve rs ch il l e nde k l e ure n op te m e rk e n.

De diam e te r be draagt 22 l ich tjaar e n e r is bijna ge e n inte rs te l l air s tof dat h e t obje ct e ve ntue e l z ou ve rz w ak k e n. Vl ak bij is NGC 2158 te rug te vinde n dat op e e n afs tand van 12.000 l ich tjaar s taat.

Ve rge l e k e n m e t de afs tand van 2.700 l ich tjaar voor M e s s ie r 35, is NGC 2158 e e n van de ve rs te obje cte n die w e optis ch k unne n z ie n.

Inde rdaad, M e s s ie r 35 (NGC 2168) is tijde ns e e n m aanl oz e nach t z onde r e nig optis ch h ul pm idde lnie t e ch t m oe il ijk om te obs e rve re n. Ie ts m oe il ijk e r is h e t obs e rve re n van de drie M e s s ie r obje cte n in h e t s te rre nbe e l d Auriga nl . M 36, M 37 e n M 38. M 38 is m e t z ijn m agnitude 6,4 be h oorl ijk z w ak e n k an m is s ch ie n onde r uite rs t favorabe l e om s tandigh e de n nog juis t opge m e rk t w orde n. M e t M 37 e n M 36 m ag u ge e n probl e m e n h e bbe n e n u z al duide l ijk tw e e ne ve l ige conce ntratie s in de w inte r-M e l kweg van Auriga opm e rk e n. H e t s pre e k t voor z ich z e l f dat u be s t w ach t tot h e t s te rre nbe e l d in h e t z e nit is te z ie n.

Door e e n te l e s coop, z e l fs in e e n e e nvoudige 6x30m m z oe k e r, w ordt duide l ijk dat M 35 e e n s ch itte re nd obje ct is . Ge dure nde de 10 jaar dat ik m e t m ijn 115m m Ne w ton w aarnam , w as M 35 e e n vas te k andidaat op de l ijs t van de 's te e ds te be k ijk e n obje cte n', z o’ n prach tig obje ct vind ik h e t. K l e ine re ins trum e nte n ge ve n s te e ds e e n ne ve l ige indruk m e t daarop de h e l de re s te rre n van M 35 uitge s trooid.

Dit is te w ijte n aan h e t nie t opge l os t z ijn van de z w ak k e re l e de n e n z e l fs in m ijn 115m m h ad ik te l k e ns opnie uw dit e ffe ct. De s te rre n vorm e n bijna ge om e tris ch e patrone n van vie r- e n drie h oe k e n, ge boge n l ijne n: k ubis m e op e e n hemel s nive au. Dit s oort obje cte n vrage n nie t e ch t naar e e n groot ins trum e nt. Ee n l age ve rgroting in com binatie m e t e e n obje ctie fope ning vanaf 75m m (W ie k e nt nog de goe ie , oude rw e ts e 75m m re fractor? Ee n h e e rl ijk al l round ins trum e nt.) toont de s pl e nde ur van de grote re ope n s te rre nh ope n.

Eén van de drie h oe k e n is e e n w e gw ijz e r naar een uite rs t inte re s s ant obje ct in de buurt nam e l ijk NGC 2158, een re us ach tige ope n s te rre nh oop die z éér ve r, ruim 12.000 l ich tjaar, van ons s taat e n daarom e e n s tuk z w ak k e r is dan M 35. Dit is e e n m ooi te s tobje ct voor ins trum e nte n vanaf 80m m ope ning e n onde r goe de om s tandigh e de n h ad ik m e t m ijn 115m m e e n vol ge nde indruk : 'Ee n re de l ijk z w ak ne ve l tje dat e e rde r drie h oe k ig van vorm is . Al s ik pe rife e r k ijk dan z ie ik duide l ijk e nk e l e z w ak k e s te rre tje s van m agnitude 12 die z ich in de ne ve l be vinde n.' Ach te raf k on ik in ve rs ch il l e nde w e rk e n l e z e n dat de z e s te rre n van m agnitude 16 z oude n z ijn, ie ts w at ik s te rk be tw ijfe l . Nadie n h e b ik dit obje ct ve rs ch il l e nde m al e n m e t m ijn 300m m Ne w ton ge obs e rve e rd e n h ie r w as h e t obje ct vol l e dig opge l os t. H e t is daarom dat ik de s te rre n e e rde r tus s e n m agnitude 12 e n 13 s ch at. Re ce nte bronne n s pre k e n inde rdaad van m agnitude 12,4.

Foto: Ee n prach tige foto van M 35 uit de Tw o M icron Al lSk y Surve y (2M ASS), e e n proje ct van de Unive rs ity of M as s ach us e tts , in s am e nw e rk ing m e t de NASA. Ge nom e n op 02-04-2007.

Ga de k om e nde w e k e n dit z éér uite e nl ope nd k oppe lO pe n Ste rre nh ope n z e k e r e e ns be k ijk e n. Ge nie t van h un h e e lve rs ch il l e nd uitz ich t dat in ‘ w at ook de te l e s coop is ’ e e n ve rbaz e nde indruk ach te rl aat op de nie uw s gie rige w aarne m e r. Pre ttige fe e s te n aan al l e s te rre nvrie nde n!

8 M e e r inform atie w w w .de e ps k y.be 22

23

Artik e l

Dirk Jans e n

Globe 4D , tijdre ize n m e te e n vie r-dim e ns ionale bol W ilje de contine nte n z ie n ve rs ch uive n ove r de aarde ?O f w ilje w e te n w at e r ge be urt al s de z e e s pie ge l s tijgt? M e t Gl obe 4D k un je dit in de tailbe k ijk e n. M e t e e n draai aan de ring ga je te rug in de tijd, of k om t e r m e e r w ate r op aarde . W e prate n m e t Rick Com panje , de ge e s te l ijk vade r van Gl obe 4D.

m e t nie uw e , l e uk e ide e e n." EĂŠn van de nie uw s te toe voe ginge n is de topogam e : de ge bruik e r m oe t z o s ne lm oge l ijk s te de n z oe k e n op de w e re l dk aart. "H e t is l e uk om te z ie n al s h e t k w artje val t: van Nie uw Zeel and naar Pe ru be n je ve e l s ne l l e r al s je naar h e t oos te n gaat, dan naar h e tw e s te n!"

W atis Gl obe 4D ?

As tronom ie e n ruim te vaart

"Gl obe 4D be s taat uit e e n bolm e t daarom h e e n e e n ring. O p de bol w ordt h e t aardoppe rvl ak ge proje cte e rd. Je k unt de bolal l e k ante n op draaie n. Z o k un je de aarde van al l e k ante n be k ijk e n." l e gt Rick uit.

"Door aan de ring te draaie n k un je de proje ctie ve rande re n: je k unt k ijk e n h oe de contine nte n m il joe ne n jare n ge l e de n l age n, of z ie n w e l ke l ande n ve rdw ijne n al s je de z e e s pie ge le e n m e te r l aat s tijge n."

H e t ide e voor Gl obe 4D k w am toe n Rick s ch ol e n be z och t in Nie uw Zeel and. H ij z ag daar h oe digital e s ch ool borde n op bas is s ch ol en w e rde n ge bruik t voor Encarta W orl d Atl as . "Ik re al is e e rde m e dat de e nige juis te m anie r om het s ch uive n van de contine nte n te l ate n z ie n, op e e n ĂŠch te bol z ou z ijn. Dus e ige nl ijk z ou je e e n digibord e n e e n gl obe m oe te n com bine re n. "

De m oge l ijk h e de n van Gl obe 4D gaan ve rde r dan de aarde al l e e n.

De nk h ie rbij aan de z on, onz e m aan e n ande re pl ane te n e n m ane n, of e e n proje ctie van k os m is ch e ach te rgronds tral ing.

O ok s ate l l ie tbane n of de l ok atie van h e t ruim te s tation ISS in z ijn baan rond de aarde k unne n w orde n ge vis ual is e e rd.

Van ts unam i totvl ie gtuige n Sinds dat e e rs te prototype , tw e e jaar ge l e de n, is Gl obe 4D s te e ds ve rde r doorontw ik k e l d. "De ins tal l atie w ordt ge m aak t door e e n profe s s ione e lbe drijf. Dat is e e n vak apart." z e gtRick daarove r.

De s oftw are e n de anim atie s ontw ik k e l t Gl obe 4D z e l f. In de l oop van de jare n is de h oe ve e l h e id be s ch ik bare anim atie s s te e ds ve rde r uitge bre id, e n z ijn de onde rw e rpe n s te e ds dive rs e r ge w orde n. Z o k un je z ie n w at de vl ie gbe w e ginge n ove r de aarde z ijn op e e n ge m idde l de dag, w at de invl oe d van de s e iz oe ne n op de ve ge tatie is , h oe e e n ork aan z ich ontw ik k e l t of ve rl oop van de ts unam i van 2004. "O m dat w e e ige nge m aak te s oftw are ge bruik e n is e r ge e n e nk e l e be pe rk ing", voe gt Rick toe , "w e k unne n e l k w e re l dw ijd proce s vis ual is e re n. W e k unne n ze l fs aanvul l e nde inform atie l ate n z ie n, z oal s foto's of vide o's . Bij e l k e ve ne m e nt w aar w e Gl obe 4D l ate n z ie n k om e n m e ns e n naar ons toe 24

"W ilje z ie n h oe M ars e ruit z ou z ie n al s e r w e e r w ate r op de pl ane e t z ou z ijn?" roe pt Rick e nth ous ias t. "Draai m aar e e ns aan de ring, dan z ulje z ie n w at e r ge be urt!" M om e nte e l w ordt ge k e k e n naar de toe pas s ing om w e te ns ch appe l ijk e data op

Gl obe 4D te tone n, z oal s CO 2conce ntratie s in de atm os fe e r of infraroodbe e l de n van pl ane te n.

M e e r w e te n ove r Gl obe 4D?K ijk op de w e bs ite . Daar vindt u ook e e n activite ite nage nda, m e t pl aats e n w aar Gl obe 4D te z ie n is .

8 M e e r inform atie w w w .gl obe 4d.com

K ortnie uw s Ste rre nk undige n bre k e n z ich al tie ntal l e n jare n h e t h oofd ove r de h e rk om s t van de m e e s t e ne rgie rijk e k os m is ch e s tral ing in h e t h e e l al : el e k tris ch ge l ade n de e l tje s (voornam e l ijk protone n e n e l e k trone n) die met onvoors te l baar h oge s ne l h e de n e n e ne rgie ë n door h e t heel alraz e n. De z oge h e te n Ul tra-H igh Ene rgy Cos m ic Rays (UH ECRs ) k unne n pe r de e l tje e ve nve e l e ne rgie h e bbe n al s e e n s te vig ge s e rve e rde te nnis bal ! Vol ge ns Ch arl e s De rm e r van h e t Naval Re s e arch Laboratory z ijn die e xtre e m e ne rge tis ch e de e l tje s afk om s tig uit de dire ct om ge ving van s upe rz w are z w arte gate n. M e t nam e w anne e r de z w arte gate n rote re n, al dus De rm e r in z ijn onl angs ve rs ch e ne n boe k 'H igh -e ne rgy radiation from bl ack h ol e s ', k an in h un om ge ving ve e l e ne rge tis ch e gam m as tral ing w orde n opge w e k t, e n k unne n el e k tris ch ge l ade n de e l tje s z e e r s te rk w orde n ve rs ne l d in k rach tige m agne tis ch e ve l de n. De rm e r e n z ijn col l e ga's pre s e nte e rde n h un ide e ë n de z e w e e k op h e t 2009 Fe rm i Sym pos ium in W as h ington.

Op datz e l fde s ym pos ium z ijn tal van ande re w aarne m ingre s ul tate n en th e orie ë n naar vore n ge brach t om de h e rk om s t van de e ne rgie rijk s te k os m is ch e s tral ing te ve rk l are n. Ee n duide l ijk e 'w innaar' val t nog nie t aan te w ijz e n. 05-11-2009 .

De ne utrone ns te r in h e t ce ntrum van de s upe rnovare s t Cas s iope ia A h e e ft w aars ch ijnl ijk e e n dunne 'dam pk ring' van k ool s tof. Ne utrone ns te rre n z ijn de com pacte , s ne l rote re nde ove rbl ijfsel e n van z w are s te rre n die aan h e t e ind van h un l e ve n e xpl ode re n al s s upe rnova. In h e t ce ntrum van Cas s iope ia A - de uitdije nde gas s ch il die h e t re s ul taat is van z o'n s upe rnovae xpl os ie - w e rd tie n jaar ge l e de n door h e t Am e rik aans e Ch andra X-ray O bs e rvatory inde rdaad e e n z w ak k e bron van röntge ns tral ing ge vonde n.

H e t gaat z o goe d al s z e k e r om de ne utrone ns te r die bij de e xpl os ie w e rd ge vorm d. Ste rre nk undige n h adde n e ch te r ve rw ach t dat de röntge ns tral ing van de z e ne utrone ns te r s ne l l e pul s atie s z ou ve rtone n, al s ge vol g van de s ne l l e rotatie van h e t com pacte hemel l ich aam , dat e e n m idde l l ijn van nie t m e e r dan 25 k il om e te r h e e ft m aar z w aarde r is dan de z on. Vol ge ns W ynn H o van de Unive rs ite it van South am pton e n z ijn col l e ga's k an de afw e z igh e id van die röntge npul s atie s ve rk l aard w orde n door aan te ne m e n dat de ne utrone ns te r e e n dunne 'dam pk ring' van k ool s tof h e e ft. Die 'dam pk ring' z ou dan e e n dik te van sl e ch ts tie n ce ntim e te r h e bbe n, e e n druk die tie n k e e r z o h oog is al s de druk in de k e rn van de aarde , e n e e n dich th e id ge l ijk aan die van diam ant.

H e t z w aarte k rach ts ve l d aan het oppe rvl ak van e e n ne utrone ns te r is h onde rd m il jard k e e r z o groot al s het z w aarte k rach ts ve l d van de aarde . 0511-2009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Re dactione e l

Vraagte k e ns bijins lagth e orie Dood e n ve rde rf trad op z o’ n 12.9 00 jaar ge l e de n in NoordAm e rik a. M am m oe te n s tie rve n uit e n de Cl ovis cul tuur vond h aar onde rgang.

Kl im aatve rande ring door de ins l ag van e e n h e m e l l ich aam w e rd tot voor k ort ge z ie n al s grote oorz aak . H e ronde rz oe k bre ngt de z e th e orie e ch te r aan h e t w ank e l e n. Punt van tw ijfe l z ijn m icros copis ch e de e l tje s .

W ie k e nt nie t de fil m s Arm age ddon (19 9 8) e n De e p Im pact (19 9 8) w aarin de aarde be dre igd w ordt door e e n aans torm e nd h e m e l l ich aam . O ok vandaag de dag k e nne n w e z o af e n toe nog k l e ine ins l age n. In h e t ve rl e de n w as h e t nie t ande rs : dive rs e k rate rs z ijn e r ge tuige van.

Vol ge ns e e rde r onde rz oe k s l oe ge n e r e e n of m e e rde re h e m e l l ich am e n in z o’ n 12.9 00 jaar ge l e de n in Noord-Am e rik a.

H e rnie uw d onde rz oe k ve e gt de be w ijz e n van dit onde rz oe k de e l s van tafe l : e r w as w aars ch ijnl ijk ge e n ins l ag. Surove l l e n col l e ga’ s mel dde n ditin PNAS.

Foto: H e t ve rl oop van de te m pe ratuur op aarde op bas is van e e n ijs k e rn ge nom e n op Groe nl and.

De pe riode w aarin dit al l e s pl aats vond, w as h e t be gin van h e t Jonge Dryas , e e n pe riode aan h e t e inde van de l aats te ijs tijd. In h e t be gin van de z e pe riode ging de Cl ovis cul tuur te l oor. Dit w as e e n cul tuur van jage nde m e ns e n die h e t w aars ch ijnl ijk voorz ie n h adde n op groot w il d z oal s m am m oe te n. O ok de w ol h arige m am m oe te n z e l f, m as todont e n de s abe l tandtijge r l e gde n h e t l oodje . Daarnaas t daal de de te m pe ratuur s ch e rp.

Ge noe g e l l e nde dus in de z e pe riode . In 2007 k w am e n onde r-

z oe k e rs m e t e e n th e orie die e ige nl ijk al l e s ve rk l aarde . Ee n hemel l ich aam (e e n k om e e t of e e n as te roïde ) k w am in Noord-Am e rik a te re ch t w aardoor de pl aats e l ijk e ijs k ap ge de e l te l ijk s m ol t. Bove ndie n daal de ook de te m pe ratuur e n s tie rve n ve l e grote die re n uit. Dit naar aanl e iding van onde rz oe k aan m icros copis ch e de e l tje s z oal s kl e ine diam antje s e n conce ntratie s van h e t e l e m e nt iridium . Dit el e m e nt k om t in h oge conce ntratie s voor in h e m e l l ich am e n, m aar ve e lm inde r in de aardk ors t e n – m ante l . In 2009 k w am e r nog m e e r aanw ijz inge n van een e il andje bij Los Ange l os . H e l aas is e r (nog) ge e n ins l agk rate r ge vonde n van de z e oude rdom .

Al s de m e te orie tth e orie kl opt, m oe te n de z e l fde re s ul tate n uit e e n h e ronde rz oe k rol l e n. Dat dach te n ook onde rz oe k e rs Surove l l en col l e ga’ s . Nie ts bl e e k m inde r w aar te z ijn. De onde rz oe k e rs onde rz och te n tw e e van de l ocatie s die ook alin 2007 w are n onde rz och t.

Bove ndie n w e rde n e r nog e e ns vijf ande re s ite s aan toe ge voe gd, al l e in Noord-Am e rik a. De onde rz oe k e rs vonde n op één uitz onde ring na ge e n ve rh oogde conce ntratie van m icros fe rul e n (k l e ine gl as bol l e tje s ) e n m agne tis ch e m ine ral e n, te rw ijl dit juis t e e n aanw ijz ing is voor e e n ins l ag. Dit l ijk t dus com pl e e t te ge nge s te l d van h e t onde rz oe k in 2007.

Is dit dan e inde ve rh aalvoor h e t de ins l agth e orie ? Ne e , nie t h e l e m aal .

Surove l le n col l e ga’ s de de n ge e n onde rz oe k naar ande re k e nm e rk e n die e e rde re onde rz oe k e n w e lm e e nam e n. Voorbe e l de n z ijn pie pkl e ine diam antje s , k ool s tofbol l e tje s , iridium conce ntratie s e n h e l ium .

Pas al s ook ve rde r onde rz oe k aantoont dat de z e toch ve e lm inde r voork om e n dan w e rd ge s te l d in 2007 k an de ins l ag-th e orie ve rw orpe n w orde n. M e e r w e rk aan de w ink e l voor w e te n-s ch appe rs dus , w ant w e te ns ch ap is nooit af.

Bron: Adië lK l om pm ak e r / K e nnis l ink /28-10-2009 .

8 M e e r inform atie w w w .as tro.uu.nl /~ m e te ors 25

Artik e l

Re dactione e l

Einde lijk w e e k e nd, e inde lijk de ruim te in...

In 2012 m oe t h e t m oge l ijk z ijn, voor w ie onge ve e r drie m il joe n k an l e gge n voor e e n onve rge te l ijk w e e k e ndje , in te ch e ck e n in e e n h e us h ote l(drie s l aapk am e rs ) in de ruim te . De initiatie fne m e rs van Th e Gal actic Suite Space Re s ort, e e n groe p in Barce l ona ge s tatione e rde arch ite cte n, z e gge n op s ch e m a te l igge n om ove r goe d drie jaar de e e rs te gas te n in de ruim te te ontvange n.

H e t m il jarde nproje ct be gint tw e e jaar na de s tart in 2007 s e rie us vorm te k rijge n. H e t uite inde l ijk e ruim te h ote lbie dt s trak s pl aats aan vie r gas te n e n tw e e as tronaute n.

Daarnaas t w ordt e e n pe nde l rak e t ontw ik k e l d die de gas te n h e e n e n w e e r bre ng naar de ve rbl ijfs caps ul e die op e e n h oogte van 450 k il om e te r e n m e t e e n s ne l h e id van 30.000 k il om e te r pe r uur om de aarde gaatz w e ve n.

"W e l igge n q ua ontw ik k e l ing op s ch e m a", al dus voorm al ig ruim te vaartte ch nicus Xavie r Cl aram unt van Gal actic Suite . "Dit proje ct is sl e ch ts e e n voorbode van w at ruim te toe ris m e in de nabije toe k om s t gaat be te k e ne n. H e t is nie t onde nk baar dat onz e k inde re n ove r vijftie n jaar ne t z o m ak k e l ijk e e n w e e k e inde ruim te k unne n boe k e n al s e e n w e e k e inde e l de rs ."

Ee n be z oe k aan h e t h ote lis nu nog nie t goe dk oop. Ee n drie daags ve rbl ijf k os t z o'n drie m il joe n e uro.

Naas t e e n ach tw e e k s e training op e e n tropis ch e il and voorafgaand aan h e t ve rbl ijf w ordt ie de re tach tig m inute n e e n rondje om de aarde ge vl oge n. Daarnaas t z ie n de gas te n de z on z e k e r vijftie n k e e r pe r dag op e n onde r gaan. 43 m e ns e n h e bbe n ale e n "w e e k e inde ruim te " ge boe k t e n de drie m il joe n e uro be taal d.

Cl aram unt h e e ft al vas t drie m il jard e uro z e l f opge brach t om in de onde rne m ing te s te k e n.

De Catal aan be w e e rt dat h ij ve rde r inve s te e rde rs h e e ft uit Japan, de VS e n de Ve re nigde Arabis ch e Em irate n. Pl us één s upe rs pons or, e e n "Am e rik aans be drijf dat van pl an is M ars te k ol onial is e re n e n ons ruim te h ote lz ie t al s e e n e e rs te s tap daarin". W ie dat w e lz ou z ijn, m ag Cl aram untnie tz e gge n.

Vol ge ns de ruim te -e ntre pe ne ur z ijn e r m om e nte e l 40.000 pote ntië l e 26

kl ante n w e re l dw ijd: e rg rijk e m e ns e n die be re id z ijn om drie m il joe n te l e gge n voor e e n unie k e e rvaring.

Virgin Gal actic, h e t proje ct van Rich ard Brans on, dat h e t ve rs t s taat m om e nte e l , h e e ft naar e ige n z e gge n al300 be taal de re s e rvatie s van ruim te toe ris te n, goe d voor 45 m il joe n e uro. Daar k os t e e n vl uch t "m aar" 150.000 e uro, w aarvoor je met vijf ande re pas s agie rs onge ve e r drie uur onde rw e g be nt e n ge w oon e ve n proe ft van de ruim te : m e e r dan vijf m inute n ge w ich tl oos h e id z it e r nie t in.

Norm aal be gint Virgin Gal actic vanaf vol ge nd jaar te vl ie ge n vanop de de z e z om e r inge h ul digde ruim te l uch th ave n in Ne w M e xico.

Brans on, die 240 m il joe n van z ijn e ige n k apitaalin h e t proje ct s tak , de nk t al na drie jaar w ins t te be ginne n m ak e n.

Er s taan ove rige ns al 85.000 pote ntië l e pas s agie rs uit 125 l ande n op de l ijs t van Virgin.

Space Adve nture s , de jonge ns die e rvoor z orgde n dat ruim te cl ow n e n Cirq ue de Sol e il -s tich te r Guy Lal ibe rté e n tw e e ande re ruim te toe ris te n naar ISS k onde n m e t e e n Rus s is ch e rak e t (prijs van h e t tick e t: 20 m il joe n), h e bbe n e e n ge l ijk aardig proje ct. Daar z ou je voor 2012 al m e t e e n ruim te vl ie gtuig voor e e n goe ie 100.000 e uro (pl us 4.000 e uro annul atie k os te n) e e n ritje van 9 0 m inute n naar de ruim te k unne n m ak e n. Ne t z oal s h e t toe s te lvan Virgin gaat h e t nie th oge r dan dik 100 k il om e te r.

EADS As trium , e e n divis ie van de Europe s e ae ros pace -gigant, h e e ft ook al pl anne n onth ul d voor e e n ruim tvl ie gtuig w aarm e e je onge ve e r e e n k w artie r buite n de atm os fe e r z al z ijn. Ee n ritje z ou 150.000 e uro k os te n. Ee n h andvol be drijve n z ijn onde rtus s e n alvol op aan h e t w e rk e n aan ruim te vl uch te n op 320 k il om e te r h oogte .

Futron, e e n be drijf dat doe t aan m ark e ting re s e arch , h e e ft uitge re k e nd dat in 2021 jaarl ijk s 14.000 m e ns e n al s toe ris t de ruim te in z ul l e n w il l e n. Er z it vol ge ns h e n e e n fik s e w ins tm arge op de indus trie .

Ne w M e xico ve rw ach t dat de ruim te h ave n Space port Am e rica te ge n 2020 w e rk z al bie de n aan 5.000 m e ns e n e n op z ich goe d z al z ijn voor e e n om z e t van m e e r dan e e n m il jard e uro. Die ve rw ach tinge n de de n de s taat al 225 m il joe n inve s te re n in h e tproje ct.

Singapore pom pt onde rtus s e n 115 m il joe n in een ge l ijk aardige s pace port. Z ij gaan in z e e m e t Space Adve nture s . ne t al s de Ve re nigde Arabis ch e Em irate n.

Daar inve s te re n z e 265 m il joe n in e e n ruim te h ave n. Bron: M VL. Foto: De e ige naar van 'Gal actic Suite ' m e t e e n s ch aal m ode l van h e t ge l ijk nam ige ruim te -h ote ldat tot vie r gas te n te ge l ijk e rtijd k an onde rbre nge n. H ie rnaas t e e n 'artis tim pre s s ion' van h oe h e t e r binne nin z ou k unne n gaan uitz ie n. Bron: Gal actic Suite .

8 M e e r inform atie w w w .gal actics uite .com

K ortnie uw s Am e rik aans e as tronom e n h e bbe n e e n com pl e e t nie uw type s upe rnova ontde k t. H e t gaat om e e n s te re xpl os ie die ve e l z w ak k e r is e n ve e l s ne l l er uitdooft dan norm al e s upe rnova's . H e t nie uw e type w e rd e nk e l e jare n ge l e de n voors pe l d door de Nijm e e gs e as tronoom Gijs Ne l e m ans , in s am e nw e rk ing m e t z ijn Am e rik aans e col l e ga Lars Bil ds te n.

Vol ge ns Ne l e m ans onts taat de ze l dz am e e xpl os ie in e e n dubbe l s te rs ys te e m dat uit tw e e w itte dw e rgs te rre n be s taat een z oge h e te n AM Canum Ve naticorum -s te r. H e l ium gas van de e ne s te r s troom t ove r naar de ande re .

W anne e r de e xtra l aag h e l ium dik ge noe g is , tre e dt e e n th e rm onucl e aire re actie op. De re s ul te re nde e xpl os ie is z e k e r duiz e nd k e e r z o l ich ts te rk al s e e n ge w one nova, m aar ve e lz w ak k e r dan e e n re gul ie re s upe rnova. O ok dooft de s upe rnova ve e l s ne l l e r uit.

Dovi Poz nans k i van de Unive rs ite it van Cal iforniĂŤ in Be rk e l e y h e e ft nu z o'n s ne l l e, z w ak k e s upe rnova ge vonde n in w aarne m inge n die alin 2002 w e rde n ve rrich t door e e n ge autom atis e e rde te l e s coop.

De e xpl os ie vond pl aats in het s te rre ns te l s e l NGC 1821 in h e t s te rre nbe e l d H aas . H ij ve rtoont al l e k e nm e rk e n van h e t nie uw e type dat voors pe l d is door Ne l e m ans e n Bil ds te n. De ontde k k ing is op 5 nove m be r ge publ ice e rd in Scie ncExpre s s . Supe rnova's van h e t type Ia tre de n op w anne e r w itte dw e rge n com pl e e t uit e l k aar s patte n. Bij de z w ak k e , s ne l l e s upe rnova in e e n AM CVn-s ys te e m bl ijft de w itte dw e rg intact. O m dat h e t nie uw e type onge ve e r tie n k e e r z o z w ak is al s een ge w one Ia-s upe rnova, w ordt h ij w e l aange duid al s type .Ia ('punt Ia', ofw e l nul -k om m a-Ia). 05-11-2009 .

H e t Europe s e s te rre nk unde vak bl ad As tronom y & As troph ys ics publ ice e rt binne nk ort e e n artik e l w aaraan is m e e ge w e rk t door drie m idde l bare s ch ol ie re n uit Duits l and. Jos h ua Z ach m ann, Al e xande r-M aria Pl och e n Sang Paik w e rk te n s am e n m e t h un natuurk unde l e raar Je ns Die s e e n de as tronoom K l aus Be ue rm ann aan h e t ontraads e l e n van e e n z oge h e te n catacl ys im is ch ve rande rl ijk e s te r. In z o'n (dubbe l -)s te r s troom t gas ove r van de h oofds te r naar de k l e ine re be ge l e ide r, e e n w itte dw e rg. De tw e e s te rre n draaie n op k l e ine afs tand e n in e xtre e m k orte tijd om e l k aar h e e n. M e t be h ul p van e e n op afs tand be die nbare te l e s coop in Te xas z ijn nauw k e urige hel de rh e ids m e tinge n ve rrrich t aan de catacl ys m is ch ve rande rl ijk e s te r EK Urs ae M ajoris in h e t s te rre nbe e l d Grote Be e r. Daaruit k on de om l ooptijd van de dubbe l s te r be paal d w orde n m e t e e n nauw k e urigh e id van e e n tie nde m il l is e conde . 05-11-2009 .

M e t de nie uw e W ide Fie l d Cam e ra 3, die afge l ope n voorjaar aan boord van de H ubbl e Space Te l e s cope is ge pl aats t, z ijn s pe ctacul aire opnam e n ge m aak t van de 'Z uide l ijk e W indm ol e n' - h e t s piraal vorm ige s te rre ns te l s e l M 83. H e t s te l s e l be vindt z ich op 15 m il joe n l ich tjaar afs tand in h e t s te rre nbe e l d W ate rs l ang. De s te rvorm ings activite it in M 83 is ve e l h oge r dan in ons e ige n M e l k w e gs te l sel . De nie uw e H ubbl e -cam e ra h e e ft h onde rde n jonge s te rre nh ope n, s te rvorm ings ge bie de n e n bol vorm ige s te rre nh ope n vas tge l e gd. O p de foto z ijn h onde rdduiz e nde n afz onde rl ijk e s te rre n te z ie n, al s m e de e nk e l e tie ntal l en s upe rnova-re s te n - de ove rbl ijfs e l en van ge ĂŤ xpl ode e rde s te rre n.

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

27

K ortnie uw s De Am e rik aans e as tronaute Lis a Now ak is ve roorde e l d tot tw e e dage n ce l e n e e n proe ftijd van één jaar.

Now ak k w am in 2007 in ops praak nadat z e h aar l ie fde s rival e aange val l e n h ad m e t pe ppe rs pray. Now ak h ad k ort na de daad al aan journal is te n ve rte l d dat z e s pijt h ad van h aar aanval te ge n l uch tm ach tk apite in Col l e e n Sh ipm an. De be ide vrouw e n h adde n e e n ve rh ouding m e t as tronaut Bil lO e fe l e in. Na e e n autorit van 1.500 k il om e te r -die Now ak vol ge ns de pol itie afl e gde m e t e e n l uie r om z odat z e ge e n tijd z ou ve rl ie z e n m e t pl as pauz e s - be s poot z e h aar rival e m e t pe ppe rs pray. De as tronaute h ad ook e e n l uch tdruk ge w e e r e n e e n m e s op z ak . H e t incide nt vond pl aats in de park e e rgarage van e e n vl ie gve l d in de s tad O rl ando. Vol ge ns de aank l age rs w il de Now ak h aar sl ach toffe r ontvoe re n. De NASA h e e ft z ow e l Now ak al s O e fe l e in onts l age n. Bron: H LN /11-11-2009 .

De Japans e ruim te vaartorganis atie JAXA h e e ft pl anne n onth ul d voor de bouw van e e n s ys te e m in de ruim te dat z onne -e ne rgie m oe t opvange n e n naar de aarde s tral e n.

H et z oge naam de Space Sol ar Pow e r Sys te m z al w orde n opge bouw d uit k il om e te rs l ange z onne pane l e n. De z onne ce ntral e m oe t vol ge ns h e t pl an van JAXA vanaf 2035 in e e n ge os tationaire baan om de aarde draaie n e n op e e n h oogte van ruim 35.000 k il om e te r z onne -e ne rgie opvange n. H e t is de be doe l ing dat de z onne -e ne rgie uit de ruim te m e t l as e rs tral e n of m icrogol ve n naar de aarde w ordt ge s tuurd, z odat h e t daar k an w orde n opge vange n met parabol is ch e ante nne s . De re ge ring van Japan h e e ft inm idde l s e nk e l e be drijve n e n onde rz oe k e rs aange w e z e n die h e t proje ct m oe te n re al is e re n, z o m e l dt Dis cove ry Ne w s .

Z onne s tral e n in de ruim te be vatte n onge ve e r vijf k e e r m e e r e ne rgie dan op aarde . De Japans e z onne ce ntral e z ou daardoor onge ve e r e e n gigaw att aan e ne rgie k unne n opw e k k e n. “ Aange z ie n z onne -e ne rgie e e n s ch one e n onuitputte l ijk e bron van e ne rgie is , ge l ove n w ij dat dit s ys te e m z alh e l pe n om h e t probl e e m van e ne rgie te k orte n op te l os s e n e n opw arm ing van de aarde te voork om e n” , z o s ch rijve n onde rz oe k e rs van M its ubis h i H e avy Indus trie s in e e n onde rz oe k s rapport.

Rond 2020 m oe t e e n e e rs te proe fm ode lvan de z onne ce ntral e naar de ruim te w orde n ge l ance e rd. Al s het Space Sol ar Pow e r Sys te m e e nm aal de finitie f is ge ïns tal l e e rd, z al el e k tricite it in Japan onge ve e r z e s k e e r goe dk ope r w orde n dan nu h e t ge val is , z o be w e e rt w oordvoe rde r Tats uh ito Fujita van Jaxa in de Brits e k rantDail y Te l e graph . Bron: NU. De ruim te s onde Ros e tta vl ie gt vrijdagm orge n (13 nove m be r) op kl e ine afs tand l angs de aarde . De z e s ch e e rvl uch t is nodig om Ros e tta de juis te k oe rs e n s ne l h e id te ge ve n om in 2014 k om e e t Ch uryum ov-Ge ras im e nk o te k unne n be re ik e n. Donde rdag be vond de ruim te s onde z ich nog op e e n afs tand van 633.000 k il om e te r e n m aak te h ij e e n s pe ctacul aire foto van onz e pl ane e t. Daarop is de aarde te z ie n al s e e n s m al l e s ik k e l : h e t e nige h e rk e nbare w e re l dde e l is Antarctica.

De opnam e is nie t al l e e n ge m aak t vanw e ge h e t l e uk e pl aatje : h e t w as e e n nuttige te s t voor de cam e ra van Ros e tta, w aarm e e s trak s ook foto's van de k om e e t m oe te n w orde n ge m aak t.

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Re dactione e l

O p z oe k naar E.T. Sinds 19 24 al is h e t Am e rik aans l e ge r al op z oe k naar inte l l ige nt buite naards l e ve n. H oe w e l h e t e norm ge h e im z innig doe t ove r de m ate rie e n z e l fs in al l e tal e n z w ijgt ove r h e t be ruch te 'Are a 51', is e r nu e e n docum e nt opge dok e n w aaruit bl ijk t dat h e t Am e rik aans l e ge r in 19 24 contact probe e rde te l e gge n m e t e ve ntue l e be w one rs van onz e dich ts tbijz ijnde pl ane e tM ars .

David Todd van Am h urs t Col l e ge om e ve ntue l e radios ignal e n van de rode pl ane e t te ontvange n, ge s te l d dat ie m and die z ou uitz e nde n natuurl ijk .

Todd s l aagde e rin om ook h e t Am e rik aans e l e ge r e n de m arine te ove rtuige n om naar boods ch appe n van M ars te z oe k e n. In e e n re ce nt opge dok e n te l e gram inform e e rt Edw ard W . Ebe rl e , toe nm al ig h oofd van US Naval O pe rations , al l e Am e rik aans e m arine bas is s e n ove r de m oge l ijk h e id van 'M artiaans e ' boods ch appe n.

H ij draagt z e in h e t te l e gram ook op om e l k ve rdach t fe nom e e n te mel de n. Drie dage n l ang z och te n de radiok am e rs naar vre e m de trans m is s ie s , m aar e r w e rde n uite inde l ijk ge e n s pore n van buite naards l e ve n ge vonde n.

Bron: SPS /17-11-2009 .

In 19 24, tus s e n 21 e n 24 augus tus om pre cie s te z ijn, s tond M ars im m e rs voor h e t e e rs t in m e e r dan e e n e e uw h e t k orts t bij de Aarde .

M ars s tond toe n op 55,7 m il joe n k il om e te r afs tand van de Aarde .

Dich t ge noe g vol ge ns profe s s or

Artik e l

8 M e e r inform atie w w w .s e ti.nl

Re dactione e l

Galileo h e e ftz'n vinge r te rug...

In Ital ië z ijn tw e e vinge rs e n e e n tand te rugge vonde n van Gal il eo Gal il e i, de Ital iaans e natuur- e n s te rre nk undigde die l e e fde van 1564 tot 1642. Al m e e r dan h onde rd jaar w e rd e r ge dach t dat z e ve rl ore n ge gaan w are n.

De vonds t w e rd ge daan dank z ij e e n ve rz am e l aar, die anonie m w e ns t te bl ijve n. "De m an be l de ons tw e e dage n ge l e de n", ve rte l t Paol o Gal l uz z i, dire cte ur van h e t H is toris ch Ins tituut voor de W e te ns ch appe n in Fire nz e . "H ij ve rte l de ons dat h ij z onde r h e t te be s e ffe n tw e e vinge rs e n e e n tand van Gal il ei dach t ge k och t te h e bbe n tijde ns e e n re ce nte ve il ing. W ij h e bbe n dat onm idde l l ijk onde rz och t e n h e t bl e e k te k l oppe n". De vinge rs e n de tand z ul l e n vanaf de l e nte van 2010 te ntoonge s te l d w orde n. "De l aats te k e e r dat de be w us te vinge rs e n de tand ge z ie n w are n, w as in 19 05.

W e dach te n e ige nl ijk dat z e voor al tijd ve rl ore n w are n", ve rte l t Gal l uz z i. Bron: AFP / ADB / 20-112009 .

29

Rubrie k

Re dactione e l

D e h e m e lkalende r 1 - Be gin van de w e e rk undige w inte r 2 - Uranus (+ 5,8) s tationair in re ch te k l im m ing om 4 h . Vol l e M aan om 7 h 30 m .

4 - De M aan in h e t pe rige um (op 363 479 k m van de Aarde – Sch ijnbare diam e te r : 32’ 52’ ’ ) om 14 h .

5 - De M aan 8° te n z uide n van de s te r Pol l ux (+ 1,2) om 9 h .

(-23°26’ 19 ’ ’ ), pe r de finitie h e t be gin van de as tronom is ch e w inte r – k orts te dage n in h e t noorde l ijk h al frond van de Aarde – om 17 h 47 m . Ee rs t in h e t s te rre nbe e l d O ph iuch us vanaf om s tre e k s de 1s te de ce m be r e n daarna in h e t s te rre nbe e l d Sagittarius vanaf om s tre e k s de 19 , op dit oge nbl ik tre e dt de Z on in h e t te k e n de Ste e nbok .

7 - De M aan 6° te n z uide n van M ars (-0,1) om 2 h . De M aan 4° te n z uide n van de s te r Re gul us (+ 1,3) om 21 h .

24 - Ee rs te K w artie r van de M aan om 17 h 36 m . De dw e rgpl ane e t (134340) Pl uto (+ 14,5) in conjunctie m e t de Z on om 18 h e n ove rige ns op h e t ve rs t tot de Aarde de 26 op 32,739 0 as tronom is ch e e e nh e de n AE of489 7,685 m il joe n k il om e te r.

9 - Laats te K w artie r van de M aan om 0 h 13 m . De k l e ine pl ane e t (19 ) Fortuna (+ 9 ,3) in oppos itie m e t de Z on om 16 h .

25 - Saturnus (+ 0,9 ) in k w adratuur, op 9 0° van de Z on.

10 - De M aan 8° te n z uide n van Saturnus (+ 1,0) om 11 h . Van 7 tot 17 de ce m be r, optim al e pe riode voor de w aarne m ing ge dure nde de tw e e de h e l ft van de nach t van de m e te ore nz w e rm (val l e nde s te rre n) Ge m inide n m e t e e n th e ore tis ch e m axim um activite it voorz ie n om ge ve e r voor 14 de ce m be r rond 5 h (Ge e n s tore nde m aanl ich t: Nie uw e M aan op 16 de ce m be r).

16 - Nie uw e M aan om 12 h 02 m .

18 - Ee rs te dag (1 M uh arram ) van h e t ove rvl oe dig (355 dage n) jaar 1431 van de Is l am itis ch e k al e nde r.

De M aan 1° te n noorde n van M e rcurius (-0,4) om 8 h . M e rcurius (-0,4) op z ijn groots te oos te l ijk e el ongatie op 20°18’ E te n oos te n van h e t m idde l punt van de z onne s ch ijfom 18 h .

20 - Jupite r (-2,2) in conjunctie m e t Ne ptunus (+ 7,9 ), 0°34’ te n z uide n e rvan om 5 h (De rde e n l aats te nade ring fas e van de drie voudige conjunctie aange k ondigd op 25 m e i e n 13 jul i 2009 ). De M aan in h e t apoge um (op 405 731 k m van de Aarde – Sch ijnbare diam e te r : 29 ’ 27’ ’ ) om 15 h .

21 - M ars (-0,5) s tationair om 15 h (in aank ondiging van z ijn vol ge nde oppos itie op 29 januari 2010). De M aan 3° te n noorde n van Jupite r (2,1) om 15 h (Te be k ijk e n na h e t val l e n van de avond). W inte rs ol s titium : h e t m idde l punt van de Z on be re ik t de l e ngte 270°00’ 00’ ’ e n z ijn groots te z uide l ijk e de cl inatie 30

k e rns ch aduw : 18 h 51 m / H oogte : + 28° - M axim um van de ve rduis te ring : 19 h 23 m / + 33° - Uittre de uit de k e rns ch aduw : 19 h 53 m / + 37°]. Vol l e M aan om 19 h 13 m .

26 - De k l e ine pl ane e t (11) Parth e nope (+ 9 ,9 ) in oppos itie m e t de Z on om 2 h .

28 - O ve rgang van de k l e ine pl ane e t (2153) Ak iyam a (+ 18!) ove r h e t Jupite rs ch ijfje (-2,1) om 0 h (Pro m e m orie ).

29 : De M aan te n z uide n van de ope n s te rre nh oop Pl e jade n om 2 h (Te be k ijk e n m e t e e n binocul air).

De M aan 8° te n noorde n van de s te r Al de baran (+ 1,1) om 19 h .

31 - Ge de e l te l ijk e m aans ve rduis te ring, z ich tbaar in Be l gië e n in h e e l Europa [Ge ge ve ns voor Uk k e l – Grootte : 0,082 – Intre de in de

Foto: De Annapurna be rgk e te n (7.219 m e te r) in de H im al aya's ge z ie n door W ang Jingl e i e n Jia H oa. H e t be w ijs dat e e n ge bre k aan l ich th inde r voor w onde rbaarl ijk e tafe re l e n k an z orge n. Bron: APO D.

K ortnie uw s Vrijdag 6 nove m be r is onve rw ach ts een kl e ine pl ane toïde l angs de aarde ge s ch e e rd. H e t naar s ch atting s l e ch ts z e ve n m e te r grote brok ruim te s te e n, dat de aanduiding 2009 VA h e e ft ge k re ge n, m is te h e t aardoppe rvl ak op onge ve e r 14.000 k il om e te r. Daarm e e w as h e t, voor z ove r be k e nd, de op tw e e na dich ts te nade ring van e e n pl ane toïde die nie t op aarde is ne e rge s tort. Al l e e n in 2004 e n 2008 vonde n nipte re m is s e rs pl aats .

Ge m idde l d k om e n e r onge ve e r tw e e van z ul ke kl e ine pl ane toïde n dich t l angs de aarde , e n e e ns in de vijf jaar pl offe n de re s tante n van z o'n obje ct op h e taardoppe rvl ak .

Am e rik aans e e n Japans e s te rre nk undige n h e bbe n een tw intigtal s te rre ns te l sel s op e xtre e m grote afs tand opge s poord. De s te l sel s z ijn m inde r dan 800 m il joe n jaar na de oe rk nal onts taan, en be h ore n daarm e e w aars ch ijnl ijk tot de e e rs te ge ne ratie van s te rre ns te l sel s in h e t heel al . Bij de z oe k actie is e e n s l im m e fil te rte ch nie k ge bruik t. Te n ge vol ge van de uitdijing van h e t h e e l alis h e t l ich t dat w e van e e n s te rre ns te l sel ontvange n rode r naarm ate h e t s te l sel ve rde r van ons ve rw ijde rd is . De s te rre nk undige n h e bbe n opnam e n ge m aak t door s te e ds s te rk e r rood ge k l e urde fil te rs e n ge k e k e n bij w e l ke gol fl e ngte de ve rs ch il l e nde s te l sel s l e k e n te ve rdw ijne n. De e e rs te ge ne ratie s te rre ns te l sel s w as be e l dbe pal e nd voor h e t h e e l al z oal s w e dat nu k e nne n. H e t w are n nam e l ijk de s te rre n van de z e s te l sel s die , onge ve e r 600 m il joe n jaar na de oe rk nal , de al om aanw e z ige m is t van w ate rs tof ionis e e rde n e n de ruim te doorz ich tig m aak te n. 06-11-2009 .

Z ich tbaarh e id van de pl ane te n Z ich tbaar m e t h e t bl ote oog: M ars , Jupite r e n Saturnus . M e t te l e s coop of binocul air: M e rcurius , Uranus e n Ne ptunus . O nz ich tbaar: Ve nus .

M e rcurius (-0,6/+ 2,4), op z ijn groots te oos te l ijk e (avond-)e l ongatie op 18 de ce m be r, van onge ve e r 15 tot 25 de ce m be r, ’ s avonds l aag bove n de z uidw e s te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Sagittarius (m e t e e n binocul air in nie t ide al e w aarne m ings om s tandigh e de n), gaat de 1 om 16 h 15 m , de 16 om 16 h 54 m e n de 31 om 16 h 38 m of re s pe ctie ve l ijk 0 h 35 m , 1 h 17 m e n 0 h 51 m na de Z on onde r.

Ve nus (-3,9 /-3,9 ), in h e t ve rdw ijne n in de z onne gl oe d be gin de ce m be r e n op m inde r dan 10° van de Z on ge dure nde de h e l e m aand (voor z ijn bove nconjunctie m e t de Z on te be re ik e n op 11 januari 2010), gaat door de m e ridiaan de 1 om 10 h 50 m , de 16 om 11 h 11 m e n de 31 om 11 h 34 m door, dus nie t w aarne e m baar.

M ars (-0,0/-0,7), in nade ring fas e bij de Aarde (van 142 m il joe n k il om e te r in h e t be gin van de m aand tot 111 m il joe n k il om e te r op h e t e inde van de m aand) voor z ijn vol ge nde oppos itie m e t de Z on op 29 januari 2010, e e n groot de e lvan de nach t in h e t w e s te l ijk de e lvan h e t s te rre nbe e l d Le o, k om t de 1 om

20 h 45 m , de 16 om 19 h 55 m e n de 31 om 18 h 49 m op.

Jupite r (-2,2/-2,1), ‘ s avonds tus -s e n h e t z uide n e n h e t z uidw e s te n in h e t s te rre nbe e l d Capricornus , gaat de 1 om 21 h 19 m , de 16 om 20 h 34 m e n de 31 om 19 h 51 m onde r.

Saturnus (+ 1,0/+ 0,9 ), ’ s m orge ns bove n de oos te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Virgo, k om t de 1 om 1 h 09 m , de 16 om 0 h 15 m e n de 31 om 23 h 15 m op.

Uranus (+ 5,8/+ 5,8), ‘ s avonds bove n de z uidz uidw e s te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Aq uarius , gaat door de m e ridiaan de 1 om 18 h 34 m , de 16 om 17 h 35 m e n de 31 om 16 h 37 m door.

Ne ptunus (+ 7,9 /+ 7,9 ), ‘ s avonds bove n de z uidw e s te l ijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e l d Capricornus , gaat de 1 om 21 h 38 m , de 16 om 20 h 40 m e n de 31 om 19 h 43 m onde r O PGELET: De tijds tippe n z ijn ge ge ve n in W e re l dtijd UT (voor Uk k e l ). M e n m oe t EEN uur bijte l l en om de pl aats e l ijk e tijd te be k om e n.

In s am e nw e rk ing m e t de K oninkl ijk e Ste rre nw anw ach tvan Be l gië .

8 M e e r inform atie w w w .as tro.om a.be

Te r ge l e ge nh e id van h e t Inte rnationaal Jaar van de Ste rre nk unde h e bbe n de drie grote ruim te te l e s cope n van NASA (Spitz e r, Ch andra en H ubbl e) opnam e n ge m aak t van h e t turbul e nte h art van ons M e l k w e gs te l sel . O p bas is van de z e opnam e n in h e t infrarood, röntge n e n z ich tbaar l ich t is één ge de tail l e e rde afbe e l ding s am e nge s te l d. De s am e nge s te l de foto toont de ve rs ch il l e nde as pe cte n van de s te rvorm ing in h e t m e l k w e gs te l sel : ge bie de n w aar s te rre n ge bore n w orde n, jonge h e te s te rre n, oude k oe l e s te rre n e n s te l l aire z w arte gate n.

En natuurl ijk ook de h e te om ge ving van h e t bijna 4 m il joe n z ons m as s a's z w are z w arte gat dat z ich in h e t h art s ch uil h oudt. M e e r dan 150 pl ane taria, m us e a e n s ch ol e n in de VS h e bbe n e e n onge ve e r 1 bij 2 m e te r grote afdruk van de foto ge k re ge n. 10-112009 .

De e e rs te s te rre ns te l sel s in h e t h e e l al w are n e ch te s te rfabrie k e n, die tot w e l 50 nie uw e s te rre n pe r jaar produce e rde n - onge ve e r vijftig k e e r z o s ne lal s tot nog toe ge dach t. Dat h e bbe n s te rre nk undige n van de unive rs ite it van Durh am (Enge l and) vas tge s te l d na onde rz oe k van e e n van de ve rs te s te rre ns te l sel s die w e k e nne n. Dat s te l sel , M S1358arc ge h e te n, be vindt z ich op e e n afs tand van 12,5 m il jard l ich tjaar, w at be te k e nt dat h e t l ich t dat w e e rvan ontvange n is uitge z onde n toe n h e t h e e l al am pe r e e n m il jard jaar oud w as . M S1358arc is , z oal s al l e s te rre ns te l sel s in die tijd, ve e l k l e ine r dan ons M e l k w e gs te l sel : aange nom e n w ordt dat grote s te rre ns te l sel s al s h e t onz e z ijn onts taan uit s am e nvoe ginge n van dit s oortdw e rge n.

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

31

Artik e l

Re dactione e l

Lich t, e n h e tonts taan van leve n Ch e m ici van de Radboud Unive rs ite it Nijm e ge n pre s e nte re n de z e w e e k in Nature Ch e m is try e e n nie uw e ve rk l aring voor het ‘ rich tings ge voe l ’ van am inoz ure n e n ande re m ol e cul e n. Z e m ak e n aanne m e l ijk dat ge pol aris e e rd l ich t van jonge s te rre n e e n s ture nde rol h e e ft ge h ad bij de vorm ing van de al l e re e rs te bouw s te ne n van h e t aards e l e ve n.

In januari van dit jaar k w am e n de Nijm e e gs e onde rz oe k e rs uit de groe p van h oogl e raar El ias Vl ie g ook alin h e t nie uw s . Z e pre s e nte e rde n toe n h un ontde k k ing dat je via k ris tal l is atie onde rs ch e id k unt m ak e n tus s e n ve rs ch il l e nde s pie ge l be e l dvariante n van am inoz uurach tige m ol e cul e n. Dat is in e s s e ntie e e n tijdrove nd proce s , m aar z e w is te n dat op ve rnuftige w ijz e te ve rs ne l l e n door de k ris tal l e n voortdure nd te ve rm al en e n fl ink te roe re n.

W él k e variant via dit ‘ m aal -e n-roe r’ proce s z ou uitk ris tal l is e re n, l e e k in e e rs te ins tantie afh ank e l ijk van h e t toe val , of van m inis cul e h oe ve e l h e de n ve rontre iniginge n. Inm idde l s be s ch ik k e n de Nijm e ge nare n ove r een hel e ‘ truce ndoos ’ om de uitk om s t van h e t proce s te s ture n.

Ze h e bbe n e r nu e e n h e e l bijz onde re truc aan toe ge voe gd: al s z e tijde ns de k ris tal l is atie de k ol ve n m e t ge pol aris e e rd l ich t be s ch ijne n, k rijge n z e pre cie s de m ol e cul e n die z e w il l e n h e bbe n.

Nu duide l ijk is h oe h e t proce s te s ture n is , l igt ve rde re ontw ik k e l ing tot e e n indus trie e ls ch e idings proce s

voor s pie ge l be e l dm ol e cul e n voor de h and. M aar de nie uw s te Nijm e e gs e ontde k k ing h e e ft ook een hel e ande re im pl icatie . H e t bie dt m oge l ijk e e n antw oord op de vraag h oe h e t m oge l ijk is dat h e t l e ve n op aarde z o’ n s te rk e voork e ur h e e ft voor één van de s pie ge l be e l dvariante n van m ol e cul e n.

W ant w at bl ijk t: jonge s te rre n z e nde n ne t z o’ n ge pol aris e e rd uit al s de l am p die de uitk om s t van h e t Nijm e e gs e e xpe rim e nt s tuurde .

Wel l ich t h e bbe n die s te rre n e r dan w e lvoor ge z orgd dat in de aards e ‘ oe rs oe p’ z o’ n s te rk e voork e ur onts tond voor de ‘ h andigh e id’ van de al l e re e rs te m ol e cul aire bouw s te ne n van h e t l e ve n. Dat circul air ge pol aris e e rd l ich t e e n m oge l ijk e bron is van de as ym m e trie in de bouw s te ne n van h e t l e ve n is ge e n nie uw e ge dach te . De ch e m ici die rond 1873 al s e e rs te n h e t conce pt van de m ol e cul aire as ym m e trie ontw ik k e l de n, de Ne de rl ande r Jacobus H e nricus van ’ t H off e n de Frans m an Jos e ph Ach il l e Le Be l , m aak te n daar aldire ct m e l ding van.

M aar om dat h e t e ffe ct z e e r z w ak is , gave n prak tis ch e de m ons tratie s nooit ove rtuige nde re s ul tate n. H e t Nijm e e gs e onde rz oe k doe t dat nu wel .

H e tz e l fde , m aar dan ande rs Bij e e n ch iraalm ol e cuulis h e t nie t m oge l ijk h e t m ol e cuulz odanig te draaie n dat h e t s am e nval t m e t z ijn s pie ge l be e l d. In k ool s tofve rbindinge n k om t dit voor al s e r s prak e is van e e n z oge naam d ch iraalce ntrum . Vaak is dat e e n as ym m e tris ch k ool s tofatoom : e e n k ool s tofatoom dat vie r ve rs ch il l e nde groe pe n ve rbindt. De natuur bl ijk t e e n grote voork e ur aan de dag te l e gge n voor één van de s pie ge l be e l dvariante n van ch iral e m ol e cul e n.

Z oal s een l ink e rh and nie t in e e n re ch te rh ands ch oe n pas t, z o k an h e t z ijn dat e e n l ink s draaie nd m ol e cuulin h e t l ich aam ie ts h e e lande rs doe t dan z ijn re ch ts draaie nde s pie ge l be e l d.

Ee n ons ch ul dig voorbe e l d is de s tof l im one e n: de e ne variant pas t op onz e nas al e ontvange r voor citroe nge ur, de ande re variant ruik t naar s inaas appe l . M inde r ons ch ul dig is h e t be ruch te m e dicijn Softe non. De e ne variant ve rm inde rde de m is s e l ijk h e id tijde ns e e n z w ange rs ch ap, de ande re bl e e k aanl e iding te ge ve n tot m is m aak te baby’ s . De natuurl ijk e voork e ur is te rug te voe re n op h e t fe it dat am inoz ure n vrijw e luits l uite nd in één s pe cifie k e s pie ge l be e l dvorm voork om e n. H oe dat k om t, daar bre k e n w e te ns ch appe rs z ich aljare n h e th oofd ove r. Bron: Novactabio.

32

De Nijm e ge nare n s pe cul e re n dat h e t proce s van m al e n e n roe re n z oal s ze dat in h un l ab be s tude e rde n ook e e n rol h e e ft ge s pe e l d in de oe rs oe p w aarin h e t aards e l e ve n is onts taan. De nk bijvoorbe e l d aan e e n rots poe lm e t s te ne n e rin, die in be w e ging z ijn onde r de invl oe d van ge tijde s trom e n. Z o s ne lal s in h e t l ab z al h e t m aal -e n-roe r proce s nie t z ijn ge gaan. M aar dat h oe ft ook nie t.

Tijd w as e r im m e rs ge noe gN De Nijm e e gs e onde rz oe k e rs pl aats e n h e t s te rre nl ich t dus aan de w ie g van h e t aards e l e ve n.

M aar s te rre ns tof, m e e ge brach t door m e te orie te n, bl ijft ook e e n goe de k andidaat. Ande re onde rz oe k e rs s ugge re re n dat m agne tis ch e ve l de n invl oe d h e bbe n ge h ad, of k os m is ch e s tral ing. H e t vak bl ad Ch e m is try W orl d cite e rde El ias Vl ie g e e rde r de z e w e e k in een onl ine be rich t: ‘ M e ns e n be dis cus s ië re n al l e rl ei s oorte n s ce nario’ s in dit de bat. W ij cl aim e n nie t dat dit de oors prong is van de h om och iral ite it van h e t l e ve n, m aar h e t is e e n bijdrage aan de dis cus s ie ." H ij k ondigt aan m e e r e xpe rim e nte n te gaan doe n m e t m ol e cul e n die m e e r re l e vantie voor het l e ve n h e bbe n: e ch te am inoz ure n in pl aats van de rivate n e n nog e e nvoudige r m ol e cul e n z oal s die in de oe rs oe p aanw e z ig w are n.

De Nijm e e gs e k ris tal ch e m ici w e rk te n in h un onde rz oe k bij h e t Ins titute for M ol e cul es and M ate rial s s am e n m e t Th e o Ras ing.

De z e vooraans taande natuurk undige (h ij w on in 2008 de Spinoz apre m ie ) is ge s pe cial is e e rd in de inte ractie tus s e n l ich t e n m ate rie .

Sam e n bouw de n z e e e n ops te l l ing w aarin z e ge l ijk e h oe ve e l h e de n l ink s - e n re ch ts h andige k ris tal l en e e n dag of drie be s ch e ne n m e t l ink s draaie nd danw e l re ch ts draaie nd ge pol aris e e rd l ich t. Ve rvol ge ns w e rd de s l urrie vijf dage n l ang fijnge m al e n. Uite inde l ijk ve rk re ge n de onde rz oe k e rs vrijw e luits l uite nd k ris tal l e n van één van de tw e e m ol e cuul vorm e n. O f h e t de l ink s of re ch ts h andige variant w as , h ing hel e m aal af van de draairich ting van h e t ge bruik te l ich t. Bron: H arm Lk ink /K e nnis l ink .

8 M e e r inform atie w w w .ru.nl

K ortnie uw s O nde rz oe k e rs van de Unive rs ite it van Sas k atch e w an be s tude e rde n de m odde rafz e tting in Lough M onre agh , e e n oe roud m e e r in h e tw e s te n van Ie rl and.

Z e sl aagde n e rin om l aagje s van 0,5 tot 1 m il l im e te r dik te van de afz e tting te ‘ pe l l e n’ . El k pl ak je m odde r onts tond ge dure nde e e n pe riode van onge ve e r drie m aande n. Door de z uurs tofis otope n in de l aagje s m odde r te anal ys e re n, s l aagde n de w e te ns ch appe rs e r in om de te m pe rature n e n re ge nval van onge ve e r 12.800 jaar ge l e de n e xtre e m ge de tail l e e rd in k aart te bre nge n. Uit h e t onde rz oe k bl eek dat de Jonge Dryas (de l aats te k oude pe riode in de m e e s t re ce nte ijs tijd) Europa raz e nds ne lin z ijn gre e p k re e g.

De ge m idde l de te m pe ratuur daal de n binne n e nk e l e m aande n tot onde r h e t nul punt. O ok vie l e r pl ots e l ing ge e n re ge n m e e r. De re s ul tate n van h e t onde rz oe k z ijn be k e nd ge m aak t op de BO REAS confe re ntie in de Fins e s tad Rovanie m i. “ H e t w as al s of Ie rl and ope e ns w e rd ve rpl aats t naar Spits be rge n” , z o ve rk l aart h oofdonde rz oe k e r W il l iam Pate rs on in h e t Brits e tijds ch rift Ne w Scie ntis t. “ De z e pe riode van te m pe ratuurs ve rande ring is ve e l k orte r dan tot nu toe w e rd ge s ugge re e rd, m aar h e t is pl aus ibe l ”, al dus onde rz oe k e r De re k Vance . De pl ots e l inge afk oe l ing van h e t k l im aat tijde ns de Jonge Dryas w e rd ve rm oe de l ijk ve roorz aak t door e e n gl aciaal m e e r in Canada dat uit z ijn voe ge n bars tte . H e t ijs k oude w ate r k w am in z e e te re ch t e n ve rs toorde naar al l e w aars ch ijnl ijk h e id de w arm e gol fs troom in de Atl antis ch e oce aan.

Bron: NU /De nnis Rijnvis .

In Uk k e l s te e g de te m pe ratuur vrijdagm iddag 13-11-2009 ) tot m aar l ie fs t 17 grade n. Dat w as m e te e n de w arm s te 13 nove m be r s inds 19 38.

Toe n w e rd 18,8 grade n opge te k e nd.

Dat m e l dt w e e rm an Eddy De M e y. 18 grade n w e rd h e t vrijdagm iddag w e lin onde r m e e r Sch affe n, Antw e rpe n e n Kl e ine Broge l . O p de m e e s te ande re pl aats e n w e rd h e t, ne t al s in Brus s e l , 17 grade n. O os te nde bl e e f s te k e n bij 16 grade n e n in Sint-H ube rt w e rd h e t nie t w arm e r dan 13 grade n. De nach t van vrijdag op z ate rdag w as ook uitz onde rl ijk z ach t e n m e te e n ook de w arm s te s inds 19 29 . De m inim um te m pe ratuur in Brus s e le n aan de k us t w as 12 grade n, in Antw e rpe n e n in Kl e ine Broge l13 grade n, in O os te nde 11 grade n e n in Saint-H ube rt8 grade n.

De oorz aak voor de uitz onde rl ijk z ach te nach t is de aanvoe r van s ubtropis ch -m aritie m e l uch t, die door de k rach tige z uidz uidw e s te nw ind onde rw e g nauw e l ijk s de tijd h e e ft om af te k oe l e n. De k om e nde tie n dage n bl ijve n de te m pe rature n z ow e l 's nach ts al s ove rdag bove n h e t l angjarig ge m idde l de uitk om e n. Bron: Be l ga / EB /14-11-2009 .

De Be l g produce e rt e l k jaar 49 0 k il o afval . Dat cijfe r l igt ie ts onde r h e t Europe s e ge m idde l de van 522 k il o, m aar h e t ne e m t w e ltoe . Dat s ch rijft Le Soir. H e t Europe e s M il ie u-age nts ch ap s ch at dat de afval productie in ons l and tus s e n 19 9 5 e n 2010 m e t 15 proce nt is toe ge nom e n. O p 40 jaar tijd ve rdubbe l de de afval be rg e n h ij groe it jaarl ijk s m e t 1 tot 2 proce nt. Bron: Be l ga /JV.

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Artik e l

Re dactione e l

Econom ie van de e cos ys te m e n "De w e re l d ge e ft e l k jaar m il jarde n e uro uit aan de ve rnie tiging van h e t m il ie u, z o l uidt de k ritie k in e e n rapport van h e t VN-M il ie uprogram m a UNEP. Ee n de rde e rvan gaat naar de productie e n h e t ve rbruik van fos s ie l e brands toffe n.

Ach te rh aal d, ine fficië nte n s ch ade l ijk "De s taats h ul p voor s l e ute l s e ctore n z oal s l andbouw , vis vangs t, m ijnbouw e n e ne rgie be l oopt jaarl ijk s in totaal bijna 670 m il jard e uro", l ich tte n de aute urs toe . Ee n groot de e ldaarvan draagt m as s aalbij tot de ve rnie tiging van natuurl ijk e h ul pbronne n, is ine fficië nt, ach te rh aal d ofs ch ade l ijk .

De m il ie u-e conom e n roe pe n de pol itie k op bij de gunning van s ubs idie s z ich m e e r op be h oud e n e conom is ch ge bruik van de s oorte nrijk dom vas t te l e gge n. H un dringe nde oproe p: h e t rooie n van de w oude n s toppe n, tropis ch e k oraal riffe n e n vis be s tande n in de w e re l dz e e ë n be s ch e rm e n e n de

al ge m e ne ach te ruitgang van de e cos ys te m e n te ge nh oude n.

Daarvoor m oe te n be s ch e rm de ge bie de n dras tis ch uitge bre id w orde n z odath e tprincipe van "de ve rvuil e r be taal t de s ch ade " cons e q ue nt k an doorge voe rd w orde n. Nu draait e ch te r m e e s tal de m aats ch appij e n daarm e e de be l as tingbe tal e r voor de k os te n op.

Aan h e t rapport "De Econom ie van de Ecos ys te m e n en de Biodive rs ite it" h e bbe n m e e r dan 100 w e te ns ch appe rs m e e ge w e rk t.

H e t e e rs te van vie r de l e n w e rd nu ge publ ice e rd. H e t w e rk onde r l e iding van de financië l e e conoom Pavan Suk h de v van de Europe s e Com m is s ie w e rd ge financie rd door Duits l and, Groot-Brittannië , Noorw e ge n, Ne de rl and e n Z w e de n.

Bron: Be l ga /EDP /13-11-2009 .

8 M e e r inform atie w w w .une p.org

Artik e l

Re dactione e l

Is dite e n 'w ors tcas e ' s ce nario ?

H e t w ors tcas e s ce nario l ijk t uit te k om e n. Te ge n h e t e inde van de e e uw z alde ge m idde l de te m pe ratuur m e t 6 grade n Ce l s ius ge s te ge n z ijn, voors pe l l e n w e te ns ch appe rs .

Uit e e n nie uw e s tudie van de Gl obal Carbon Proje ct, w aar be l angrijk e k l im atol oge n uit z e ve n ve rs ch il l e nde l ande n aan m e e w e rk te n, bl ijk t dat in h e t voorbije de ce nnium de CO 2-uits toot m e t bijna e e n de rde is ge s te ge n e n de aarde s te e ds m inde r in s taat is om die s ch ade l ijk e gas s e n te abs orbe re n.

"Al s w e de h uidige tre nd van CO 2uits toot van fos s ie l e brands toffe n bl ijve n aanh oude n, z ijn w e goe d op w e g naar e e n gl obal e te m pe ratuurs s tijging van 6 grade n Ce l s ius ", z e gt profe s s or Corinne Le Que re van de Unive rs ite it van Eas t Angl ia (UEA), die de s tudie l e idde . Sinds 2000 s tijgt de uits toot ge m idde l d m e t 3,4

proce nt pe r jaar, in ve rge l ijk ing m e t 1 proce nt in de jare n 9 0. De groots te ve rvuil e rs z ijn ontw ik k e l ings l ande n z oal s Ch ina e n India die h un uits toot ve rdubbe l de n s inds 19 9 0 e n nu z e l fs grote re ve rvuil e rs z ijn dan de rijk e l ande n.

Vol ge ns profe s s or Le Que re z ou de s ituatie nog e rge r k unne n w orde n aange z ie n de aarde s te e ds m inde r in s taat is om broe ik as gas s e n te abs orbe re n via oce ane n e n bos s e n.

"De e nige m anie r om k l im aatve rande ring te ge n te gaan is e e n dras tis ch e ve rl aging van de w e re l dw ijde CO 2-uits toot", w aars ch uw t z e . De s tudie w e rd ge publ ice e rd in h e t m agaz ine Nature Ge os cie nce . 18-11-2009 .

8 M e e r inform atie w w w .une p.org 33

Rubrie k

re dactione e l .

D e activite ite nk al e nd e r 1 de ce m be r Z onne w ijz e rte ntoons te l l ing Europl ane tarium

Bij e e n z onne w ijz e r duidt e e n s ch aduw de tijd aan. M e e s talis dat de s ch aduw van e e n s ch uine s tijl die naar h e t noorde n w ijs t.

Inge nie urarch ite ct Aim é Pauw e l s is ge fas cine e rd door z onne w ijz e rs .

H ij be re k e nde e n ontw ie rp m e e r dan 50 ve rs ch il l e nde m ode l l e n. U k an bij ons e e n de rtigtalvan de z e k uns tw e rk e n k om e n be w onde re n.

Toe gang: Gratis . W anne e r: de ce m be r 2008 tot april2009 . W aar: VZ W K atte ve nne n – Europl ane tarium – Pl ane tarium w e g 19 – 3600 Ge nk .

M e e r inform atie : 089 /65.55.55., inte rne t:w w w .e uropl ane tarium .com .

E-m ail : info@ e uropl ane tarium .com .

1 de ce m be r Rots pl ane te n e n ijs m ane n in ons z onne s te l sel K ULe uve n

Le z ing in de cycl us "O ntde k je z e l f.

Be gin bij h e t h e e l al(8/8)". Gratis , al ge m e e n publ ie k , m ax.

200 m e ns e n. W anne e r: 1 de ce m be r, 20u. 00. W aar: Z e ge r van H e e auditorium , K U Le uve n, Tie ns e s traat 41, Le uve n. M e e r inform atie : w w w .s te r.k ul e uve n.be /outre ach /iya2 009 /inde x_ nl .h tm l .

3 de ce m be r M e s s ie robje cte n obs e rve re n m e t eenkl e ine k ijk e r Vol k s s te rre nw ach tUrania

Je f De W it ve rte l t h oe je toch m e t een kl e ine k ijk e r (ETX-70) al l e obje cte n van de M e s s ie r catal og k an obs e rve re n.

4 de ce m be r Création col l e ctive du Th éâtre Unive rs itaire Royalde l 'ULg " Le Crim e Gal il ée "

Sal l e du Th éâtre Unive rs itaire , Quai Roos e ve l t, 1b, 4000 LIEGE. Infos e t rés e rvations : 04/366.52.75. Em ail : turl g@ ul g.ac.be .

Inte rne t: w w w .turl g.ul g.ac.be /s pe ctacl e .ph p?i d=143 P.A.F. Adul te s : 9 e uros , Groupe s (m in. 10 pe rs onne s ): 7 e uros .

5 de ce m be r O ve r pas e n, k ath e dral en e n m e ridiane n Vol k s te rre nw ach tM ira

W aarom is de datum w aarop pas e n val t vl otte nd? En w aarom val t pas e n te n vroe gs te op 22 m aart e n te n l aats te op 25 april , e n dit te l k e ns op een z ondag?

K ath e dral e n e n m e ridiane n l igge n aan de bas is van e e n re ge l ing die op w e te ns ch appe l ijk e bas is is tot s tand ge k om e n. M e t prach tige be e l de n van k ath e dral e n, die inge rich t w e rde n al s de groots te , m oois te en m e e s t pre cie z e as tronom is ch e ins trum e nte n te r w e re l d, z alde z e l e z ing ons l e ide n doorh e e n e e n w e te ns ch appe l ijk e ge s ch ie de nis van de 17de e n 18de e e uw , die z ich afs pe e l t in k ath e dral e n e n op vraag van de Room s K ath ol ie k e K e rk . O m ons door h e t h e l e ve rh aal te l oods e n k unne n w e be roe p doe n op e e n be k w am e gids : W il l y O ry van de Z onne w ijz e rk ring Vl aande re n. De e l ne m ings bijdrage : 3.00 EUR.

11 de ce m be r Cycl e d'introduction àl 'as tronom ie 2009 -2010 SAL

Cycl e d'introduction à l 'as tronom ie 2009 -2010 ; de uxièm e e xpos é par M ark o Sojic "Qu'e s t-ce q ue l a m atière ?". Le 11 déce m bre à 20h dans l 'auditoire de l 'ins titut d'Anatom ie , 20 rue de Pitte urs , à 4020 Liège -O utre m e us e ). Re ns e igne m e nts com pl ém e ntaire s e t confirm ations à s uivre s ur l e s ite : w w w .s ocie te as tronom iq ue de l ie ge .be 11 de ce m be r Éval ue r l ’ âge du s ol e ile tde s étoil es ULB

Par André K oe ck e l e nbe rgh , as tronom e , profe s s e ur h onoraire à l ’ ULB 4e confére nce du cycl e "Initiation à l ’ as tronom ie " (2009 -2010) organis é par l a s e ction Eau d’ H e ure de l ’ Exte ns ion de l ’ ULB e t l e Ce ntre de Cul ture Scie ntifiq ue de l ’ ULB. Lie u: Ce ntre de Cul ture Scie ntifiq ue , Cam pus de Pare ntvil l e , ULB, rue de Vil l e rs 227, 6010 Ch arl e roi.

Date : Ve ndre di 11 déce m bre 2009 à 19 h .

Tout publ ic. PAF : 4€ , 2€ pour l es m e m bre s .

19 de ce m be r

5 de ce m be r

M e th e th oofd tus s e n de s te rre n

Conte m pl ation cél e s te , 400 ans d'h is toire du tél e s cope

K onink l ijk pl ane tarium

ULB

Spe k tak e l conce rt. Z ate rdag 19 de ce m be r om 20u. O nde r de prach tige s te rre nh e m e l van h e t Pl ane tarium van Brus s e l . Boe ch outl aan 10, 1020 Brus s e l . M e t w e rk e n van Gus tave H ol s t, Cl aude De bus s y, Dario Scire . Info e n re s e rvatie s : darios cire @ m s n.com . Ink om : € 3,00

4 e uros (e ntrée gratuite pour l es étudiants ). Publ ic e s s e ntie l l e m e nt s cie ntifiq ue (e ns e igne m e nt s e condaire e t unive rs itaire ), auditoire de 140 pl ace s . Date : 5 déce m bre 2009 à 10h 15. Lie u : Bruxe l l e s , ULB, Cam pus de l a Pl aine , Boul e vard du Triom ph e , Forum F. Inte rne t: w w w .cul ture s .ich e c.be . Te l .: 02/739 37.69 .

8 M e e r inform atie w w w .iya2009 .be

ULG

M is e en s cène de Pie rre W ATH ELET as s is té de Robe rt GERM AY dans l e cadre de l 'Année M ondial e de l 'As tronom ie 2009 .

VE 4/12 e tSA 5/12 à 20h 30 DI 6/12 à 15h JE 10/12 à 18h 30 VE 11/12 à 20h 30 34

Be l angrijk e tip !

O rganis e e r je , al s ve re niging of vol k s s te rre nw ach t, e e n publ ie k e s te rre nk undige of ruim te vaartge rich te activite it ? Laat dit ons dan w e te n ! W ant w e ve rm e l de n uw activite it gratis in de z e rubrie k z odoe nde de z e de aandach t k rijgt die z e ve rdie nt. K ortom , s tuur uw pe rs be rich te n op naar : info@ as tro-e ve nt-group.be !

K ortnie uw s De ce nnial ang k e nde n s te rre nk undige n sl e ch ts tw e e s oort z w arte gate n: de 'k l e intje s ' van e nk e l e z ons m as s a's e n de s upe rgrote in de k e rne n van s te rre ns te l sel s , die ve l e m il joe ne n z ons m as s a's z w aar k unne n z ijn. De l aats te jare n z ijn e ch te r s te e ds m e e r aanw ijz inge n ge vonde n dat e r ook e e n cate gorie be s taat van z w arte gate n van 100 tot 100.000 z ons m as s a's . M e t de Am e rik aans e s ate l l ie t Sw ift e n de Europe s e XM M -Ne w ton is nu e e n van de be s te k andidate n van de z e z w arte m idde nk l as s e w aarge nom e n: een e xtre e m h e l de re röntge nbron in h e t s te rre ns te l s e l NGC 5408.

De z e röntge nbron ve rtoont k arak te ris tie k e fl uctuatie s , z oge h e te n q uas ipe riodie k e os cil l atie s , die de m as s a van h e t obje ct ve rrade n: 1000 tot 9 000 z ons m as s a's . De röntge ns tral ing is nie t re ch ts tre e k s van h e t z w arte gat afk om s tig, m aar van de h e te m ate rie die dit obje ct be z ig is op te s l ok k e n. Er z ijn s te rk e aanw ijz inge n ge vonde n dat de z e m ate rie afk om s tig is van e e n fors e s te r die m e t e e n om l ooptijd van 115 dage n om h e t z w arte gat h e e n draait. 10-11-2009 .

Ee n te l l ing van vijfh onde rd s te rre n, w aaronde r z e ve ntig w aarvan be k e nd is dat z e pl ane te n bij z ich h e bbe n, h e e ft m e t s ucce s h e t al l ang be s taande 'l ith ium -m ys te rie ge k oppe l d aan de aanw e z igh e id van pl ane e ts ys te m e n. M e t be h ul p van ESO 's s ucce s vol l e H ARPS-s pe ctrograaf h e bbe n as tronom e n ontde k t dat z onach tige s te rre n die pl ane te n bij z ich h e bbe n h un l ith ium ve e le fficië nte r h e bbe n afge brok e n dan s te rre n z onde r pl ane te n. De z e ontde k k ing w e rpt nie t al l een l ich t op h e t ge bre k aan l ith ium in onz e s te r, m aar ge e ft as tronom e n ook e e n h e e l e fficië nte m anie r om te z oe k e n naar s te rre n m e t pl ane te ns te l sel s.

Brits e e n Duits e s te rre nk undige n h e bbe n tw e e hemel l ich am e n te r grootte van de aarde ontde k t, die ge z e ge nd z ijn m e t e e n z uurs tofrijk e atm os fe e r. H e l aas voor s pe urde rs naar buite naards l e ve n z ijn h e t e ch te r ge e n pl ane te n, m aar s te rre n - w itte dw e rge n om pre cie s te z ijn. De be ide dw e rgs te rre n, SDSS 09 22+ 29 28 e n SDSS 1102+ 2054, z ijn e nk e l e h onde rde n l ich tjare n van ons ve rw ijde rd. H e t z ijn de re s tante n van z w are s te rre n die aan h e t e inde van h un be s taan z ijn ge k om e n, doordat h un nucl e aire brands tof uitge put raak te . Uit m ode l be re k e ninge n bl ijk t dat z w are w itte dw e rge n al s de z e voor e e n be l angrijk de e l uit z uurs tof be s taan. H e t nare is e ch te r dat bijna al de z e dw e rgs te rre n e e n om h ul s e lvan w ate rs tof e n/of h e l ium h e bbe n, w aardoor nie t te z ie n is w at daaronde r z it. M aar nu z ijn dan tw e e w itte dw e rge n ontde k t die h un z uurs tofrijk dom w élve rtone n, w at al s e e n be l angrijk e be ve s tiging van de m ode l be re k e ninge n w ordt be s ch ouw d.

Ge s ch at w ordt dat de be ide s te rre n oors pronk e l ijk 7 tot 10 m aalz o z w aar w are n al s onz e z on.

Artik e l

Z ijn zw arte gate n vlug onts taan ?

De e e rs te grote z w arte gate n in h e t heel alz ijn w e l l ich t ge bore n in h e t die pe inw e ndige van re us ach tige , s te rach tige cocons .

Dat z e gge n onde rz oe k e rs van de unive rs ite it van Col orado in Boul de r. Vol ge ns de be s taande inz ich te n z oude n de z e s upe rz w are z w arte gate n ge l e ide l ijk z ijn onts taan door de s am e nvoe ging van tal rijk e z w arte gate n van s te l l air form aat.

M aar vol ge ns de s te rre nk undige n in Col orado h e e ft z ich m oge l ijk e e n h e e lande r, ve e ls ne l l e r ve rl ope nd s ce nario afge s pe e l d. Dat s ce nario be gint m e t de vorm ing van s upe rz w are s te rre n, tijde ns de e e rs te h onde rde n m il joe ne n jare n na de oe rk nal . De z e s te rre n w are n naar de h uidige m aats tave n abs urd groot - z e be vatte n m il joe ne n z ons m as s a's aan m ate rie - e n be s tonde n s l e ch ts e nk e l e m il joe ne n jare n. Aan h e t e ind van h un be s taan s tortte n h un k e rne n in tot

z w arte gate n die aanz ie nl ijk z w aarde r w are n dan de s te l l aire z w arte gate n die nu nog onts taan.

Tijde ns de ve rvol gfas e ve rz w ol ge n de z e z w arte gate n h e t re s te re nde gas om h ul s e lvan de 's upe rs te r'.

H et e indre s ul taat w as een ge ne ratie van z w arte gate n van duiz e nde n z ons m as s a's die door h e t ops l ok k e n van nog m e e r gas of door onde rl inge s am e ns m e l tinge n uitgroe ide n tot de s upe rz w are z w arte gate n die nu in de k e rne n van de m e e s te s te rre ns te l sel s w orde n aange troffe n. Al s de nie uw e th e orie k l opt, z oude n de cocons w aarbinne n de e e rs te z w arte gate n onts tonde n vanaf 2013 w aarne e m baar m oe te n z ijn m e t de Jam e s W e bb Space Te l e s cope , de opvol ge r van de H ubbl e -ruim te te l e s coop.

8 M e e r inform atie h ttp://h ubbl e s ite .org

Artik e l

Re dactione e l

ALH 84001 blijftm ys te rie De rtie n jaar ge l e de n baarde n Am e rik aans e onde rz oe k e rs ve e l opz ie n m e t de aank ondiging dat z ij fos s ie l e re s tante n van l e ve n h adde n ontde k t in e e n m e te orie t die naar al l e w aars ch ijnl ijk h e id afk om s tig is van de pl ane e tM ars .

O ve r de z e ontde k k ing onts tonde n e ch te r al s poe dig tw ijfe l s en e ige nl ijk ge l oofde uite inde l ijk nie m and e r m e e r in. M aar daar z ou nu w e l e e ns ve rande ring in k unne n k om e n. Nie uw onde rz oe k van s tructure n in de z e l fde m e te orie t (ALH 84001) h e e ft opnie uw (indire cte ) aanw ijz inge n voor bacte rië l e activite it opge l e ve rd. En de onde rz oe k e rs de nk e n dat h un cl aim ditm aalw éls tand z alh oude n.

De nie uw e be vindinge n z ijn ge bas e e rd op uitvoe rig onde rz oe k m e t een el e k trone nm icros coop die ge avance e rde r is dan h e t ins trum e nt dat in 19 9 6 w e rd ge bruik t.

Spe ciaal ge k e k e n is naar k l e ine

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Re dactione e l

k ris tal l e n van h e t m ine raalm agne tie t die in de m e te orie t z ijn aange troffe n. De k ris tal l e tje s ve rtone n q ua vorm s te rk e ove re e nk om s te n m e t de m agne tie tk ris tal l en die m agne tis ch e bacte rië n op aarde produce re n. O ok h un ch e m is ch e z uive rh e id duidt e e rde r op e e n biol ogis ch e dan op e e n ch e m is ch e oors prong.

H oe w e l dit nog ge e n s pijk e rh ard be w ijs is voor voorm al ig l e ve n op M ars , m e ne n de onde rz oe k e rs dat z ij nu ve e ls te rk e r in h un s ch oe ne n s taan dan de rtie n jaar ge l e de n. H un be vindinge n z ul l e n ve rs ch ijne n in h e t nove m be rnum m e r van h e t tijds ch rift Ge och im ica e t Cos m och im ica Acta.

8 M e e r inform atie w w w .m e te orite s .com 35

Rubrie k

Re dactione e l

Productvan de m aand De z e m aand h e bbe n w e m aar l ie fs t drie producte n die w e e ve n onde r de l oe p ne m e n. M e te e n e e n uits te k e nde tip voor w ie nog k e rs t ink ope n m oe tdoe n...

Ve rl e de n m aand ve rs ch e e n 'Van oe rk naltot m e ns , e e n tril ogie ove r k os m os , aarde e n l e ve n' van C. W ae l k e ns . Ide aalal s s tudie boe k , z o bl ijk t, m aar z e k e r ook voor e e n bre e d publ ie k .

Na 13,7 m il jard jaar k os m is ch e ge s ch ie de nis , 4,5 m il jard jaar aards e ge s ch ie de nis e n 3,8 m il jard jaar ge s ch ie de nis van h e t l e ve n op aarde , l e gge n s te rre nk undige n, aardw e te ns ch appe rs e n biol oge n s te e ds m e e r puz z e l s tuk k e n s am e n van dit w onde rl ijk e ve rh aal . H e t is h e t ve rh aal ove r h oe de bouw s te ne n voor aarde e n l e ve n in s te rre n w orde n aange m aak t, ove r h oe aarde e n l e ve n onl os m ak e l ijk met el k aar ve rbonde n z ijn in de w e rk ing van de z e l e ve nde pl ane e t, ove r h oe de buite nge w oon rijk e biodive rs ite it is k unne n tot s tand k om e n. In de z e tril ogie w ordt vanuit h e t s tandpunt van de z e drie w e te ns ch aps dis cipl ine s de w e re l d om ons h e e n in be s ch ouw ing ge nom e n. En te l k e ns w orde n w e ge confronte e rd met de z e l fde vrage n al s “ w ie z ijn w e ?” , “ w aar k om e n w e vandaan?” e n “ w at bre ngt de toe k om s t” . H e t antw oord dat de natuurw e te ns ch appe rs op de z e vrage n k unne n ge ve n, is te z e l fde rtijd z e e r ve rras s e nd m aar ook ontz e tte nd ontl uis te re nd. Be vat 768 pagina's e n is vol l e dig in h e t Ne de rl ands . Uitge ge ve n door Acco Uitge ve rij e n te ve rk rijge n voor 70,00 e uro in de be te re boe k e nz aak .

36

Traditione e l w orde n we ook opnie uw m e t h e e lw at jaarboe k e n rond de ore n ge s l inge rd. Eén van onz e favorie te n is e ch te r h e t 'Jaarboe k s te rre nk unde ' van Gove rt Sch il l ing m e t s te rre nk aarte n van W ilTirion.

W anne e r is M ars aan de s te rre nh e m e lz ich tbaar ? H oe l aat k om e n z on e n m aan op ? W aar vind ik de Tw e e l inge n, de Pool s te r e n de O rionne ve l? W e l k e s te rre nbe e l de n s taan e r ’ s w inte rs aan de h e m e l? W anne e r is e r w e e r e e n m aans ve rduis te ring z ich tbaar ?

K an ik vannach t val l e nde s te rre n z ie n ? El k e nach t is e r w e l ie ts bijz onde rs te z ie n aan de s te rre nh e m e l : e e n m ooie s am e ns tand van de m aan m e t e e n s te r, een hel de re pl ane e t aan de avondh e m e l , of e e n m e te ore nz w e rm .

Ste rre nk unde journal is t Gove rt Sch il l ing h e l pt je m e t h e t vinde n van s te rre nbe e l de n en het w aarne m e n van h e m e l ve rs ch ijnsel e n. Jaarboe k s te rre nk unde 2010 be vat h andige s te rre nk aarte n van W ilTirion, ove rz ich te n van h e m e l ve rs ch ijns e l e n, h e l de re il l us tratie s e n h andige k ijk tips . H e t boe k is ge rich t op e e n bre e d publ ie k e n be vat ge e n inge w ik k e l de tabe l l en e n form ul e s . Uw re is gids voor h e t heel al!

We h e bbe n het voe l en aank om e n... Na de fe lge s m aak te z e s de l ige Canvas -re e k s ge naam d Stijn & H e t H e e l alk on e e n boe k nie t uitbl ijve n. Z e k e r nie t in 2009 , h e t Inte rnationaal Jaar van de As tronom ie . Dus z e tte M e uris z ich aan h e t w e rk . Stijn M e uris , al s k ind al ge fas cine e rd door het onm e te l ijk e unive rs um , gids t in Stijn & De Ste rre n - Ee n H andboe k Voor H e t H e e l alEn O m s tre k e n de l e ze r l angs h e t pad de r pl ane te n, s te rre ns te l sel s e n bij uitbre iding h e t hel e heel al . W aar k om t h e t vandaan e n w aar gaat h e t in gods naam naartoe ? W e te ns ch appe l ijk ve rantw oord, uite raard.

M aar ook voorz ie n van fil os ofie e n ge dach te n, M e uris -s tijl .

Ee n w onde re publ icatie . W ant al s Stijn M e uris naar de s te rre n k ijk t, dan z ingt ie e e n fl ink s tuk je s til l e r.

Uitge ge ve n door Borge rh off & Lam be rigts e n te ve rk rijge n voor sl e ch ts 22,50 e uro.

8 M e e r inform atie w w w .e ure k as h op.be

K ortnie uw s De vorige w e e k ge l ance e rde tw e e de Be l gis ch e s ate l l ie t Proba-2 ve rk e e rt in goe de ge z ondh e id, mel dt het Europe s e Ruim te vaartbure au ESA. Na s ucce s rijk e l ance ring op 2 nove m be r m e t e e n Rus s is ch e Rock ot-draagrak e t z ijn te ch nici be gonne n m e t h e t te s te n van h e t door Ve rh ae rt ge bouw de s ate l l ie tje dat nie uw e te ch nol ogie ë n m oe t de m ons tre re n e n de Z on m oe t be s tude re n.

H et m oe t daarbij m axim al e autonom ie aan de dag l e gge n. Die e e rs te te s te n, van onde r m e e r al l e s tandbe pal ings s ys te m e n, l e e rde n dat de k uns tm aan te r grootte van e e n w as m ach ine "in buite nge w one ge z ondh e id" ve rk e e rt, al dus ESA dat h e t tuig h e e ft l ate n ve rvaardige n.

Autom atis ch e dataove rdrach t m e t h e t gronds tation in Re du ve rl ie p e ve ne e ns probl eeml oos .

Late r de z e w e e k w orde n de tw e e ins trum e nte n voor z onne -obs e rvatie inge s ch ak e l d.

Be ide drage n het vaande l van de K onink l ijk e Ste rre nw ach t van Be l gië . Bron: Be l ga / VSV / 12-11-2009 .

De ope ratie w aarbij de Am e rik aans e ruim te vaartorganis atie NASA een s ate l l ie t l ie t ins l aan op de m aan om z o in h e t opvl ie ge nde s tof te z oe k e n naar s pore n van w ate r, is e e n s ucce s . De re s ul tate n van de ins l ag van de Lunar Crate r O bs e rvation and Se ns ing Sate l l ite z ijn na e e n m aand e inde l ijk ve rw e rk t, e n duide l ijk : e r is w e l de ge l ijk w ate r op de m aan. M oge l ijk is e r ze l fs m e e r dan aanvank e l ijk ge dach t, e n is h e t bove ndie n ve rs pre id ove r e e n grote re oppe rvl ak te . O p 9 ok tobe r s l oe ge n de LCRO SS-s onde , k ort voorafge gaan door de bove ns te Ce ntaurtrap die h e t onbe m ande tuig na l ance ring m e t e e n Atl as -V draagrak e t h ad ge l ance e rd, in in k rate r Cabe us nabij de z uide l ijk e poolvan de M aan.

Er onts tonde n tw e e 'rook pl uim e n' van m ate riaal , w aarvan de e e rs te e e n van dam p e n fijn s tof w as e n de tw e e de van z w aarde r m ate riaal . Anal ys e van be ide ins l age n m aak te duide l ijk dat e r w e l de ge l ijk w ate r in de k rate r w as , z e gt de NASA. Bove ndie n z ijn e r aanw ijz inge n van ande re intrige re nde s toffe n. Voor de ins l ag van de s onde e n de rak e ttrap h adde n ande re s onde s al aange w e z e n dat e r w ate r is , m aar nu is dat ook z w art op w it be w e z e n.

Bron: Be l ga /SAM /13-11-2009 .

K om e nde m aandag (16 nove m be r) be gint NASA m e t de poginge n om h e t vas tge l ope n M ars w age ntje Spirit te be vrijde n. Spirit k w am in aprilvas t te z itte n in h e t z and, e n s inds die n is uitge bre id onde rz och t h oe het robotw age ntje h e t be s t be vrijd k an w orde n. Daarbij is ge bruik ge m aak t van com pute rs im ul atie s e n te s ts m e t e e n ide ntie k robotw age ntje op aarde .

NASA-te ch nici ve rw ach te n dat h e t nie t m ak k e l ijk z al z ijn om Spirit in be w e ging te k rijge n. Spirit h e e ft z e s w ie l e n, m aar h e t w ie l re ch ts voor is buite n w e rk ing. Al s e e rs te z al h e t com m ando w orde n ge ge ve n om de ove rige vijf vie l e n z e s om w e nte l inge n te l ate n m ak e n. De vol ge nde dag z al Spirit l ate n w e te n w at dat h e e ft opge l e ve rd.

Afh ank e l ijk van het re s ul taat k rijgt h e t M ars w age ntje nie uw e ins tructie s - e e n proce dure die z o nodig tot be gin 2010 h e rh aal d z al w orde n. 12-11-2009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Rubrie k

Re dactione e l

D e AEG activite ite nk alende r 04 de ce m be r

En w atm e tvol ge nd jaar ?

Lance ring Frank De W inne

Eind dit jaar, na de l aats te be s tuurs ve rgade ring, k rijgt ie de r l id e e n Ee n voordrach t door K urt De q uick brie f toe ge s tuurd m e t daarin m e e r ove r de l ance ring van Frank De de tail s ove r h e t l e nte -k am p, e e n W inne w aar h ij pe rs oonl ijk bij w as ! ove rs ch rijvings form ul ie r z odoe nde Be s l is t de m oe ite w aard, al l e e n al je je opnie uw l id k an m ak e n e n e e n voor h e tunie k e be e l dm ate riaal . activite ite nk al e nde r voor de k om e nde m aande n. Enk e l e m oge l ijk h e 11 de ce m be r de n z ijn oa : Proje ct& prak tica Tijde ns 'Proje ct & prak tica' w e rk e n w e ve rde r aan de be s taande proje cte n (w e e rs tation, icarus , LEGO m inds torm s NXT, ...) of gaan w e , al s h e t w e e r toe l aat, gaan w aarne m e n.

Z a. 12 de ce m be r Be s tuurs ve rgade ring H ie rop z ijn, z oal s s te e ds , al l e l e de n van h arte wel k om . Voors te l l en k unne n ook s te e ds w orde n ge daan.

Al l e 'input' is s te e ds w e l k om . Vanaf 14.00 uur !

18 de ce m be r Proje ct& prak tica Tijde ns 'Proje ct & prak tica' w e rk e n w e ve rde r aan de be s taande proje cte n (w e e rs tation, icarus , LEGO m inds torm s NXT, ...) of gaan w e , al s h e t w e e r toe l aat, gaan w aarne m e n. O m 23.00 uur is e r, te r afs l uiting, e e n SF fil m !

12 fe bruari - W aarne m ings actie in e n om vol k s s te rre nw ach t As troLAB Iris te Ie pe r.

14 m aart - Daguits tap naar h e t K onink l ijk Pl ane tarium van Brus s e l , de te ntoons te l l ing 'Dit is onz e Aarde 2' e n vol k s s te rre nw ach tM ira.

19 t/m 21 m aart - De e l nam e aan de s te rre nk ijk dage n. W e m oe te n h ie rvoor nog op z oe k naar e e n nie uw e l ocatie daar op de oude l ocatie te ve e lve rl ich ting is bijge k om e n.

13 t/m 16 m e i - Ee n vie r-daags s te rre nk undig l e nte -k am p m e t ove rdag w ork s h ops e n uits tappe n, pl e z ie r e n l e k k e r e te n e n tijde ns de nach t(h ope l ijk ) h e l de r w e e r.

Voor de re s t w e rk e n w e ve rde r aan onz e tal rijk e proje cte n z oal s het w e e rs tation, M inds torm s robots , w e bs ite , ... e n s tarte n w e m e t e e n nie uw e ronde te l e s cope nbouw .

H e b je z e l f ide e ë n ? Laat h e t dan w e te n. W e h oude n graag re k e ning m e t onz e l e de n. K ortom , l aat de grijz e m as s a m aar e e ns w e rk e n ...

25 de ce m be r Proje ct& prak tica Uitz onde rl ijk is e r de z e avond géén activite itw e ge ns k e rs tm is .

8 M e e r inform atie w w w .as tro-e ve nt-group.be

Activite itv/d m aand O p z ate rdag 12 de ce m be r is e r de vie rde e n l aats te be s tuurs ve rgade ring van h e t jaar. Z oal s s te e ds z ijn al l e l e de n h ie rop van h arte wel k om . Nie t al l e e n om te l uis te re n, m aar z e k e r ook om bij te drage n. W ant w e h oude n re k e ning m e t de w e ns e n, be z w are n of opm e rk inge n van al l e l e de n. H e b je voors te l l e n ?Laat dit dan z o vl ug m oge l ijk w e te n aan h e t be s tuur z odoe nde w e e r re k e ning m e e k unne n h oude n.

Stuur je opm e rk inge n naar : patrick jae cq ue s @ gm ail .com

37

Artik e l

Fil ip Fe ys

H -Be ta obje cte n in h e ts te rre nbe e ld O rion Na h e t z om e roffe ns ie f in h e t s te rre nbe e l d Cygnus is de tijd aange brok e n om onz e h oriz on te ve rbre de n...

O cul aire n s tofvrij m ak e n, fil te rs kl aarl e gge n, al l e opge z och te data te r be s ch ik k ing ne m e n, w arm e k l e dij aantre k k e n e n je be nt k l aar om e r te ge n aan te gaan. Tijde ns de m aand nove m be r k om t het s te rre nbe e l d O rion alvol doe nde in be re ik om de z e te obs e rve re n tijde ns h e t e e rs te de e lvan de nach t.

De k ijk e r is alge accl im a-tis e e rd e n ge w ape nd m e t de Panoptic 35m m , nu nog e e n druk op de k nop e n h e t e e rs te obje ct k om t e raan. Tijde ns de w inte r h e e ft de 20” s pie ge l e e n aanpas s ings tijd nodig van circa 40’ e n tijde ns de z om e r 70’ . De afk oe l ing w ordt ve rs ne l d door tw e e ve ntil atore n, de z e k oe l e n de s pie ge l af e n h oude n de om ge vings te m pe ratuur binne n in de buis op h e t ge w e ns te pe il .

H e t e e rs te obje ct w ordt, e n ik de nk dat je dit alk an rade n de H ors e h e ad ne bul a (z ie foto onde raan) of Barnard 33. De B33 is in fe ite e e n donk e re ne ve ldie ge l ok al is e e rd l igt in e e n h e l de re ne ve l . H e t is ne t die hel de re ne ve l , de e m is s ie ne ve l IC434, die w e m oe te n te voors ch ijn tove re n om h e t contras t m e t de B33 z o grootm oge l ijk te m ak e n.

Door h e t ge bruik van de H -Be ta fil te r is IC 434 h e e l ge m ak k e l ijk w aarne e m baar. In h e t be e l dve l d van de Panoptic 35m m (1°) s tre k t de ne ve l z ich ove r h e t vol l e dige ge z ich ts ve l d. De vorm van de ne ve l is al s een l angge re k te k e ge l , ons ch e rp be gre ns t m e t de tip z uide l ijk ge rich t.

H e th e l de rs te de e lbe vindt z ich te n oos te n van de tip e n w aaie rt l angz aam noordw aarts uit. Al nitak die te n noorde n aans l uit w e rk t s tore nd, dus pl aats de s te r ne t buite n h e tbe e l dve l d.

38

W at is e r nu z ich tbaar van de paarde nk opne ve l? Bij 62x val t de donk e re ne ve lonm idde l l ijk op. De B33 ne e m t e e n h ap w e g in h e t oos te l ijk e de e lvan de ne ve lin de vorm van e e n h al f ovaal . De donk e re h ol te is tam e l ijk s ch e rp be gre ns d e n ie ts ge k ante l d naar h e t noorde n. H e t be s te re s ul taat ve rk re e g ik m e t de Nagl e r 20m m bij 113x e n e e n be e l dve l d van 42’ .

Duide l ijk e e e n diffus e ne ve l die s ch e rp be gre ns t aan de oos te l ijk e z ijde . De donk e re ne ve l ve rtoont e e n ink e ping te n noorde n z odat de ne k e n de paarde nk op vis ue e l z ich tbaar w orde n. De om l ijninge n van de B33 k om e n z o ove r al s een L vorm noord ge rich t. De O III fil te r pre s te e rde h ie r uite rm ate s l e ch t, de UH C pre s te e rde h ie r s tuk k e n be te r m e t e e n duide l ijk e h ol te van de B33 in de ne ve lm aar m is t h e t contras t die bij de H -Be ta e r w e lis . Ee n h e e l z w ak k e ne ve l w e rd pe rife e r w aarge nom e n m e t cirk e l vorm ige h ol te dit z onde r fil te r ge bruik e n al s ook m e tde LPR fil te r.

H e t tw e e de obje ct be s taat uit 3 de l e n, de IC2162, de SH 2-254 e n de SH 2-257. De z e drie e m is s ie ne ve l s pas s e n in e e n be e l dve l d van circa 25’ w aarvan de h e l de rs te tw e e de IC2162 e n de SH 2-257. De e e rs te de tail s k om e n z ich tbaar bij h e t ge bruik van de UH C e n de O III, bij e e n ve rgroting van 64 e n 113 m aal . De IC2162 is h e t h e l de rs t e n ve rtoont z ich al s e e n diffus e w az ig s ch ijfje van circa 3’ die e e n s te rre tje om ringd van m agnitude 11.3.

De z e ne ve l w aaie rt uit e n is h om oge e n ve rl ich t. De SH 2-257 is de k l e ine re ve rs ie van de IC2162 m e t e e n grote van 2’ e n e e n inge be d s te rre tje van m agnitude 10.4. Van de SH 2-254 is e r nie ts te be s pe ure n. Bij h e t ge bruik van de H -Be ta fil te r met de z e l fde ve rgrotinge n k om e n pas nie uw e de tail s z ich tbaar. De IC2162 e n de SH 2-257 z ijn duide l ijk w aarne e m bare ne ve l tje s , rande n contras te re n m e e r m e t de ach te rgrond, e r

K ortnie uw s De Ste r van K apte yn, die ne t in de top 25 van m e e s t nabije s te rre n s taat, h oort h ie r e ige nl ijk nie t. Dat s ch rijft El iz abe th W yl ie -de Boe r van de M ount Strom l o-s te rre nw ach t (Aus tral ië ) in een k om e nd num m e r van de As tronom icalJournal . Dat e r m e t de z e s te r ie ts bijz onde rs aan de h and is , w as all ange r duide l ijk . De be faam de Ne de rl ands e s te rre nk undige Jacobus K apte yn, die de l ate r naar h e m ge noe m de s te r in 189 7 catal ogis e e rde , s te l de vas t dat de s te r z ich m e t grote s ne l h e id ve rpl aats t te n opz ich te van naburige s te rre n. En dat nie t al l e e n: h ij be w e e gt nog te ge n de s troom in ook . Er z ijn m e e r van z ul ke 're trograde ' s te rre n, e n uit h e t onde rz oe k van W yl ie -de Boe r bl ijk t dat ve e rtie n van de z e s te rre n pre cie s de z e l fde ch e m is ch e s am e ns te l l ing ve rtone n al s de grote bol vorm ige s te rre nh oop O m e ga Ce ntauri. H e t s te rk e ve rm oe de n be s taat dat O m e ga Ce ntauri h e t re s tant is van e e n k l e in s te rre ns te l s e ldat door ons M e l k w e gs te l s e lis opge s l ok t. Ee n paar van de op h ol ge s l age n s te rre n van dat dw e rgs te l s e lz ijn bl ijk baar in ons de e l van h e t Me l k w e gs te l s e l be l and, w aarvan de Ste r van K apte yn e r één is . 11-11-2009 .

Z onne fys ici h e bbe n vijf dage n l ang w aarne m inge n k unne n doe n m e t de groots te z onne te l e s coop bove n h e t aardoppe rvl ak .

H et ins trum e nt, SUNRISE ge h e te n, w e rd op 8 juni aan e e n bal l on opge l ate n bij K iruna in h e t noorde n van Z w e de n. Tijde ns z ijn vl uch t be re ik te de 1-m e te r te l e s coop een h oogte van onge ve e r 37 k il om e te r. O p die h oogte is h e t z ich t ve rge l ijk baar m e t dat vanuit de ruim te .

H ie rdoor k onde n z e e r ge de tail l e e rde opnam e n w orde n ge m aak t van h e t borre l e nde gas oppe rvl ak van de z on.

De e e rs te be e l de n die tijde ns de z e bal l onvl uch t z ijn ge m aak t, z ijn inm idde l s vrijge ge ve n, m aar h e t groots te de e lvan de 1,8 te rabyte aan ve rz am e l de ge ge ve ns m oe t nog ve rw e rk t w orde n. De onde rz oe k e rs z ijn vooral ge ïnte re s s e e rd in h e t ve rband tus s e n de s te rk te van de m agne tis ch e ve l de n e n de h e l de rh e id van k l e ine m agne tis ch e s tructure n aan h e t z ons oppe rvl ak . De variatie s daarin z ijn vooralgoe d te z ie n op ul traviol e tte gol fl e ngte n - l ich t dat h e t aardoppe rvl ak nie tk an be re ik e n. 11-11-2009 .

is een kl e ine toe nam e van hel de rh e id naar h e t ce nte r toe .

De z e 2 ne ve l s z ijn nu inge be d in een sl uie rne ve le n z o ve rtone n z e z ich al s e e n ge h e e l . De ne ve lvol gt h e t s te rre npatroon in de vorm van e e n ge boge n pijl punt noordw e s te l ijk e ge rich t. De tip van de pijl punt be vindt z ich in h e t h art van de SH 2254. De z e ve rtoont z ich al s een vorm l oz e ne ve l , grijs ach tig e n diffus e .

Al s l aats te obje ct de M 43 de z e l e unt aan te n noorde n van de ove rw e l ve nde M 42 (O rion ne ve l ).

De e m is s ie ne ve l s M 43 e n de M 42 h e bbe n nie t e ch t fil te rs nodig om vis ue e l z ich tbaar te z ijn. Z e z ijn be ide h e l de r ge noe g om de tail s in te k unne n w aarne m e n m e t e e n te l e s coop. M aar e e n e xtra duw tje m e t e e n fil te r k an w onde re n doe n e n al s ge be te n de e ps k y l ie fh e bbe r h oe m e e r de tail s w e k unne n te voors ch ijn tove re n de s te be te r. De M 43 ve rtoont z ich m e t al l e fil te rs ade m be ne m e nd, e e n gigantis ch e w ol k met hel de r k e rnde e l .

Uitw aaie re nde ne ve l sl ie rte n doork ruis e n h e t oppe rvl ak e n ge ve n de ne ve le e n 3D uitz ich t. Lich ts ch ak e ringe n ve rde l e n z ich ove r h e t oppe rvl ak e n te n oos te n is de ne ve l w at s ch e rpe r be gre ns t door e e n donk e re s tofband. De al ge m e ne vorm is l ich t ovaalm e t daarin e e n h int van e e n afge te k e nd ge bie d in de vorm van e e n k aars vl am .

El k fil te r ve rtoont e e n ande r uitz ich t, m aar h e t uite rl ijk van de M 43 ve rande rt h e t m e e s t m e t de H -

Be ta. Bij h e t ge bruik van de 20m m Nagl e r is h e t ne t die vorm van e e n k aarvl am die e r nu z o duide l ijk uits pringt e n s ch e rp be gre ns t is .

Doordat de k e rn m inde r h e l de r is , z ijn de donk e re s tofbande n in h e t oos te l ijk e ne ve l de e l duide l ijk afge l ijnd.

De punt van de k aars vl am is h e e l duide l ijk te vol ge n tot aan de tip e n de z e buigt k ort af oos tw aarts . H e t ge bie d aans l uite nd te n oos te n van de ne ve ldit aan de e norm e donk e re s tofband is dan ook h e t s ch e rps t be gre ns d. (Z ie foto van de O rion ne ve l .) Ik z ou z e gge n z e k e r e e ns w aarne m e n e n probe e r die oge n e e ns w e g te h oude n van de im pos ante prach t van de O rion ne ve l .

Eve n te r h e rinne ring z e k e r nie t ve rge te n van e e ns e e n k ijk je te ne m e n naar Sigm a O rionis . De z e l igt h e e l nabij e n is e e n prach tig m e e rvoudig s ys te e m . Be z it dubbe l s te rre n voor e e nde r w e l k e k ijk e rope ning, dus ge nie te n m aar.

Aarz e l nie t, ne e m die w inte rk l e dij e n ga jage n op de e ps k y obje cte n in O rion. Laat de paarde nk op nie t onts nappe n e n je w ordt e e n e rvaring rijk e r !

Foto: -M 43 & M 42: Canon D40, ISO 1600, 60 s e c. be l ich t in h e t brandpunt van de 20” Ne w tonSigm a O rion: z e l fde ops te l l ing m aar 2 s e c. Be l ich t.

8 M e e r inform atie w w w .s as te ria.com

Tw e e te am s van s te rre nk undige n h e bbe n ontde k t dat de in 2008 ontde k te pl ane e t die rond de s te r H ATP-7 draait e e n m e rk w aardige baan vol gt. De e xopl ane e t, die z ich op e e n afs tand van 1000 l ich tjaar be vindt, be w e e gt nam e l ijk te ge n de rotatie rich ting van z ijn m oe de rs te r in.

Dat is opm e rk e l ijk om dat e e n pl ane te ns te l s e l onts taat uit e e n m ate rie s ch ijf die de z e l fde draairich ting vol gt al s de s te r die in h e t ce ntrum e rvan s taat. H e t baanvl ak van pl ane e t H AT-P-7b m oe t dus op de e e n of ande re m anie r fl ink z ijn ge k ante l d.

H AT-P-7b is de e e rs te van de onge ve e r 400 be k e nde e xopl ane te n w aarbij dit is w aarge nom e n. De baank ante l ing k an h e t ge vol g z ijn van de z w aarte k rach ts w is s e l w e rk ing m e t e e n ande re pl ane e t of die m e t e e n naburige s te r. 12-11-2009 .

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

39

Artik e l

Nancy Ve rm e ul en

Be lge n ve rtre k k e n binne nk ort... naar M ars !

Van 7 tot e n m e t 20 fe bruari 2010 z al e e n vol l e dige Be l gis ch e pl oe g de e l ne m e n aan e e n ge s im ul e e rde M ars m is s ie in de Ve re nigde State n van Am e rik a.

die tus s e n de Vl aam s e , W aal se en ze l fs Duits e ge m e e ns ch ap. H e t as pe ct ‘ je ugd’ w e rd nie t ove r h e t h oofd ge z ie n, w ant z ij gaan w aars ch ijnl ijk binne n e e n de rtigtal jaar al s e e rs te n e e n s tap op de rode pl ane e t M ars z e tte n. H e t prom ote n van w e te ns ch ap is trouw e ns één van de doe l s te l l inge n van de M ars Socie ty Be l gium .

Nancy Ve rm e ul en

H e t be rich t is nu officie e l : e e n vol l e dige Be l gis ch e pl oe g is ge s e l e cte e rd om e e n ge s im ul e e rde M ars m is s ie uit te voe re n aan boord van h e t ‘ M ars De s e rt Re s e arch Station’ in de w oe s tijn in h e t z uide n van de Am e rik aans e s taat Utah .

Ge dure nde 15 dage n z al h e t ge z e l s ch ap z ich vrijw il l ig ops l uite n in e e n M ars h abitat van tw e e ve rdie pinge n h oog e n m e t e e n doors ne de van ach t m e te r, vol l e dig ge ïs ol e e rd van de buite nw e re l d.

H e t naar buite n tre de n z ale nk e lin aange pas te ruim te pak k e n ge be ure n. De z e e xpe ditie is ge organis e e rd door de Be l gis ch e afde l ing van de M ars Socie ty, e e n gl obal e s tich ting die ijve rt voor onde rz oe k en e ducatie ove r M ars en uite inde l ijk ook de k ol onis atie van de rode pl ane e t.

Be gin 2009 w e rd de Be l gis ch e afde l ing opge rich t door e nk e l e ge pas s ione e rde fans van ruim te vaart e n as tronom ie , e n van de pl ane e t M ars in h e t bijz onde r. Dat dit e ve ne m e nt e e n grote prim e ur is voor ons l and s pre e k t voor z ich , w ant ook alh e bbe n re e ds ve rs ch e ide ne l andge note n de e l ge nom e n aan e e n de rge l ijk e e xpe ditie , nog nooit voorh e e n be s tond de total e pl oe g uit Be l ge n. Z e w e rd al s vol gt s am e nge s te l d uit drie Vl am inge n e n drie W al e n: O p de foto van l ink s naar re ch ts z ijnde Nick y De M uns te r (W are ge m ), Pie rre -Em m anue lPaul is (Fe rrière s ), M argaux H oang (Sprim ont), Arjan Van De r Star (Lanak e n), Nancy Ve rm e ul e n (Antw e rpe n) e n Nora M artiny (M al m e dy).

Door de z e s am e ns te l l ing w ordt nie t al l e e n de ve rh ouding tus s e n de s e k s e n ge re s pe cte e rd, m aar ook 40

De be m anning s taat onde r l e iding van Nancy Ve rm e ul e n, voorz its te r van de M ars Socie ty Be l gium .

Nancy is ge bore n op 25 jul i 19 75 e n w oont in H ove bij Antw e rpe n. Z e be h aal de e e n m as te rdipl om a in fys ica aan de Unive rs ite it Antw e rpe n e n s pe cial is e e rde z ich in as trofys ica. Nadie n w e rd z e l ijnpil ote e n vl oog z e s jaar op Boe ing 727 e n Airbus 300 voor DH L. M om e nte e l w e rk t z e al s w e te ns ch appe r aan h e t K M I te Uk k e le n is z e actie f al s vl ie gins tructe ur in Antw e rpe n. In totaalh e e ft z e 2400 vl uch ture n.

In h aar vrije tijd is z e actie f l id van Vol k s s te rre nw ach t Urania in H ove , advis e ur van de FLAG (Fl e m is h Ae ros pace Group) e n “ Space Te ach e r” bij de Euro Space Socie ty van Dirk Frim out. In 2003 be z och t z e Frank De W inne in Ste rre ns tad e n de e d e e n s im ul atie vl uch t m e t de Sojoe z -TM A. Ge dre ve n al s z e is door s te rre nk unde e n ruim te vaart, s taat z e be k e nd al s e e n ge pas s ione e rd s pre e k s te r e n ge e ft z e re ge l m atig voordrach te n voor e e n bre e d publ ie k . Z e organis e e rt ook

publ ie k e activite ite n z oal s de parabool vuch t naar aanl e iding van de l ance ring van Frank De W inne .

In m e i 2008 w as z e k andidate voor de functie van as tronautbijde ESA. Nancy Ve rm e ul e n w ordt de e e rs te Vl aam s e com m andant van e e n M DRS-m is s ie e n gaat e xpe rim e nte n uitvoe re n in ve rband m e t de z on e n de s am e ns te l l ing van de atm os fe e r voor h e t K M I. Z e is e ve ne e ns ve rantw oorde l ijk voor de com m unicatie van M DRS 9 0 in Vl aande re n.

Paul -Em m anue lPaul is O nde rvoorz ittte r van de M ars Socie ty Be l gium , ve rantw oorde l ijk voor W al l onië . Pie rre is ge bore n op 18 jul i 19 64 e n w as van jongs af ge pas s ione e rd door l uch tvaart e n hetheel al . H ij w oont in Fe rrière s .

H ij s tude e rde aan h e t ’ Ins titut Supérie ur de s Be aux-Arts SaintLuc (H oge r Ins tituut voor s ch one k uns te n) van Luik (afde l ing il l us tratie e n cartoonte k e ne n). H ij is al s “ Space Te ach e r” ve rbonde n aan de Euro Space Socie ty van de Be l gis ch e as tronaut Dirk Frim out, en l e idt dage l ijk s s ch ool groe pe n rond in h e t Euro Space Ce nte r van Re du.

H e t aantalas tronaute n die h ij h e e ft ontm oe t e n h e t aantalruim te vaartactivite ite n die h ij h e e ft onde rnom e n, is onte l baar. Z o m aak te h ij re e ds vijf parabool vl uch te n aan boord van de Airbus A 300 Z éro G Nove s pace e n nam re e ds de e laan de m is s ie M DRS 7 in de w oe s tijn in

K ortnie uw s K om e nde vrijdag, 20 nove m be r, w ordt e e n draagrak e t naar h e t l ance e rpl atform van de Vande nbe rg-l uch tm ach tbas is in Cal ifornië ge rol d. Aan boord is de W ide -fie l d Infrare d Surve y Expl ore r, k ortw e g W is e , een nie uw e Am e rik aans e infraroods ate l l ie t. W is e w ordt (op z 'n vroe gs t) op 9 de ce m be r ge l ance e rd e n z al in de daaropvol ge nde ne ge n m aande n de com pl e te h e m e l op infraroodgol fl e ngte n in k aart bre nge n. Dat ge be urt m e t e e n ve e lgrote re ge voe l igh e id dan bij e e rde re infraroodm is s ie s . De ve rw ach ting is dan ook dat W is e m il joe ne n nie uw e obje cte n z al ontde k k e n, z oal s k oe l e dw e rgs te rre n, pl ane toïde n e n ve rre s te rre ns te l sel s.

De ve rz am e l de ge ge ve ns z ul l en w orde n ge bruik t om obje cte n te sel e cte re n voor ve rvol gonde rz oe k m e t ande re ins trum e nte n, z oal s de ruim te te l e s cope n H ubbl e e n Spitz e r.

Utah in 2002. In 2001 ve rte ge nw oordigde h ij Be l gië tijde ns h e t Inte rnationaal Space Cam p in H unts vil l e , Al abam a, USA, e n in 2006 s tond h ij aan de z ijde van Dirk Frim out in de Space Sch ool van Gl as gow (Sch otl and).

Pie rre -Em m anue l te k e nt e ve ne e ns cartoons , s ch rijft de s e rie Tania (pil oot-as tronaute ) e n is w e k e l ijk s te h ore n op Radio France (w w w .bl e ue s pace .com ) m e t e e n actue l e ruim te rubrie k . H ij ge e ft re ge l m atig confe re ntie s ove r de ruim te . In de m is s ie M DRS 9 0 k rijgt P.E. Paul is de rolvan e e rs te officie r (adjunct-com m andant). H ij is ve rantw oorde l ijk voor de com m unicatie m e tde W aal s e ge m e e ns ch ap.

Arjan Van De r Star

Tw e e be l angrijk e onde rde l e n van de ruim te te l e s coop H ubbl e k om e n in h e t m us e um te l igge n. Z e w orde n ove rge brach t naar h e t Sm ith s onian National Air and Space M us e um in W as h ington, e e n van de be l angrijk s te m us e a voor l uch t- e n ruim te vaart te r w e re l d. Dat m aak te de Am e rik aans e ruim te vaartorganis atie NASA w oe ns dag be k e nd. H e t gaat om de ins trum e nte n W FPC-2 e n CO STAR. Die w are n in 19 9 3 in de H ubbl e ge pl aats t, nadat w as ge bl e k e n dat de te l e s coop door e e n m inie m foutje bij h et sl ijpe n van e e n l e ns ons ch e rpe foto's van de ruim te m aak te . Door de 'bril ', z oal s de NASA de tw e e onde rde l e n noe m t, k on de H ubbl e toch m e e r dan 135.000 h aars ch e rpe foto's van ve raf ge l e ge n s te rre ns te l sel s m ak e n.

W e te ns ch appe rs h e bbe n daardoor e e n be te r be e l d ge k re ge n van h e t onts taan van h e t heel al . ''De z e cam e ra's h e bbe n de H ubbl e ge re d'', al dus Ed W e il e r van de NASA. Ee rde r dit jaar gaf de NASA de in 19 9 0 ge l ance e rde ruim te te l e s coop een al ge m e ne onde rh ouds be urt, w aardoor de s ate l l ie t m e t h e rw onne n k rach t door k an tot 2014. Bij die re paratie m is s ie w e rde n de tw e e ins trum e nte n te rugge brach t naar de aarde . Bron : ANP.

Arjan is ge bore n op 28 s e pte m be r 19 77 e n w oont in Lanak e n. H ij s tude e rde ge ol ogie e n pal e ontol ogie aan de unive rs ite it van Ge nt e n w e rk te al s as s is te nt aan de vrije unive rs ite itvan Brus s e l .

O p Cape Canave ralin Fl orida is om 20.28 uur Be l gis ch e tijd h e t ruim te ve e r Atl antis m e t z e s as tronaute n s ucce s vol naar h e t Inte rnationaal Ruim te s tation ISS ge l ance e rd, al dus NASA TV. H e t acce nt van de e l fdaags e vl uch t l igt op de l e ve ring van re s e rve onde rde l e n. De k oppe l ing is voor w oe ns dag voorz ie n. Voor h e t e e rs t is h e t aanvoe re n van w is s e l s tuk k e n naar h e t com pl e x priorite it voor e e n ruim te ve e r. M e e rde re van de vijf re s te re nde s h uttl e vl uch te n naar h e t ISS, vooral e e r de vl oot in 2010 op s tal s taat, s taan in dit te k e n. H e t gaat om uitrus ting die z o groot e n z w aar is dat ze e nk e l m e t e e n s h uttl e te trans porte re n is , z oal s tw e e gyros cope n e n s tik s toftank s voor h e t k oe l s ys te e m . De ruim tw aal f ton w is s e l s tuk k e n s taan op tw e e pl atform s die op h e t ge binte van de s pace m e ccano m oe te n k om e n. H ie rvoor z ijn com pl e xe robotica, drie ruim te w ande l inge n van te l k e ns z e s e ne e nh al f uur (door vl uch ts pe cial is te n M ik e Fore m an, Robe rt Satch e r e n Randy Bre s nik ) e n com pl e xe h e rbe k abe l ing binne nin ve re is t. De uitje s be re ide n te ve ns de aanh e ch ting voor van de l aats te Am e rik aans e com pone nt, Tranq uil l ity. 16-11-2009 .

Nick y is ge bore n op 4 jul i 19 61. H ij is l e raar inform atica aan h e t CVO Sint-Paul us te W are ge m . Ge pas s ione e rd door h e t h e e l alis h ij actie f l id van de VVS (Ve re niging voor Ste rre nk unde ) e n “ Space Te ach e r” van de Euro Space Socie ty.

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Arjan w as w e te ns ch appe l ijk ve rantw oorde l ijk e aan h e t Ce ntrum Dirk Frim out van O os te nde e n l id van h e t ESA Forum Ruim te vaart e n O nde rw ijs . M om e nte e l doce e rt h ij aardrijk s k unde aan toe k om s tige l e e rk rach te n in de l e rare nopl e iding van GRO EP T Le uve n Education Col l e ge . Sam e n m e t de s tude nte n ontw ik k e l de h ij e e n e ducatie ve w ork s h op ove r M ars – ge tite l d “ M ars Que s t” . In h e t te am van de M RDS 9 0 is h ij al s h oofdw e te ns ch appe r ve rantw oorde l ijk voor al l e ge ol ogis ch e e n biol ogis ch e e xpe rim e nte n, m aar ook voor de e ducatie ve as pe cte n.

Nick y De M uns te r

H ij de e d intus s e n ook alh e e lw at e rvaringe n op: be z och t Frank De W inne tijde ns z ijn opl e iding in Ste rre ns tad (Rus l and), nam al s proe fpe rs oon de e l aan een m e dis ch e xpe rim e nt van de K UL, de e d e e n parabool vl uch t aan boord van de Airbus Z e ro G van Nove s pace ESA, ve rte ge nw oordigde Be l gië in de Inte rnational Space Cam p Acade m y te H unts vil l e (Al abam a, USA) in 2008 e n nam de e laan e e n te s t op de ce ntrifuge van de ESA. Nick y De M uns te r is boordinge nie ur tijde ns M DRS 9 0 e n IT-ve rantw oorde l ijk e .

H ij ne e m t e e n aanz ie nl ijk de e l van h e t pe dagogis ch program m a voor z ijn

re k e ning e n z al ook de e l ne m e n aan dive rs e e xpe rim e nte n.

Nora M artiny Nora is ge bore n op 12 augus tus 19 57 e n w oont in Ligne uvil l e (M al m e dy). Z ij is be s tuurs l id van de M ars Socie ty Be l gium e n ve rte ge nw oordigt de Duits tal ige ge m e e ns ch ap. Re e ds 30 jaar s taat z e in h e t onde rw ijs e n m e t e e n pas s ie voor h e t h e e l al ne e m t z e vooral de w e te ns ch appe l ijk e e n te ch nol ogis ch e opvoe ding van de k inde re n te r h arte .

H ie rvoor organis e e rt z e onde rm e e r k am pe n in h e t Euro Space Ce nte r van Re du. Tijde ns de m is s ie M DRS 9 0 z al Nora M artiny de rol van ve rantw oorde l ijk e “ Life Support” op z ich ne m e n.

M argaux H oang M argaux is ge bore n op 14 april 19 9 2 e n w oont in Fl orz ée (Sprim ont). Z e is z e s de jaar s tude nte w e te ns ch appe n w is k unde e n is van pl an om fys ica te gaan s ture n aan de Unive rs ite it van Luik .

Ze h oudt e norm van w e te ns ch appe l ijk onde rz oe k s w e rk . Z e is l id van e e n w e te ns ch appe l ijk e je ugdve re niging w aar z e h aar pas s ie voor as tronom ie k an uitl e ve n. Door h aar pas s ie voor as tronom ie is z e l aure aat van de grote prijs “ Lucie De k e ys e r” , ge organis e e rd door de “ Société Royal e Be l ge d’ As tronom ie ” e n z e vol gde re e ds de vol l e dige opl e iding al s anim ator voor h e t Euro Space Ce nte r in Re du.

Tijde ns de m is s ie M DRS 9 0 z al M argaux z ich vooral m e t as tronom is ch e w aarne m inge n be z igh oude n, s am e n m e t Nancy Ve rm e ul e n. Z e z alook de e l ne m e n aan ve rs ch e ide ne e xpe rim e nte n.

Ge dure nde de gans e m is s ie z al h e t m oge l ijk z ijn om dage l ijk s nie uw s van de pl oe g te ontvange n via de inte rne t s ite van de M ars Socie ty Be l gium .

Vanz e l fs pre k e nd z alons m agaz ine h e e l w at aandach t be s te de n aan de z e boe ie nde e xpe ditie . Be ginne nde m e t de pe rs voors te l l ing die voorz ie n is m idde n januari.

H e bt u vrage n die u graag aan één van de as tronaute n z ou w il l en s te l l e n ?Stuur z e dan door aan de re dactie . W ij z orge n e r dan voor dat z e doorge s tuurd w orde n. En w ie w e e t w ordt uw vraag w e l'l ive ' be antw oord. W e h oude n u al vas t op de h oogte ...

8 M e e r inform atie w w w .m ars s ocie ty.be 41

K ortnie uw s De Am e rik aans e ruim te s onde Cas s ini h e e ft be w e ge nde be e l de n vas tge l e gd van h e t pool l ich t bove n h e t noorde l ijk h al frond van de pl ane e t Saturnus . De vide obe e l de n tone n de ve rande ringe n in h e t s pook ach tige ve rs ch ijns e l m e t tus s e npoz e n van e nk e l e m inute n.

Pool l ich t is e e n al ge m e e n voork om e nd ve rs ch ijns e lbij al l e pl ane te n m e t e e n duide l ijk m agne tis ch ve l d en een atm os fe e r, w aaronde r dus ook de aarde . Z e tre de n op w aar de e l tje s , die 'ge vange n' z ijn door h e t m agne tis ch e ve l d, naar de m agne tis ch e pool w orde n ge l e id e n onde rw e g in bots ing k om e n m e t m ol e cul e n in de atm os fe e r.

De aange s l age n m ol e cul e n s tral e n de ve rk re ge n e ne rgie ve rvol ge ns uit al s l ich t. H e t pool l ich t op Saturnus ve rtoont s te rk e ove re e nk om s te n m e t dat op aarde , m aar e r is ook e e n be l angrijk ve rs ch il . De atm os fe e r van Saturnus be s taat voor e e n be l angrijk de e l uit h e t l ich te w ate rs tofgas , w aardoor de z e z ich tot op ve e lgrote re h oogte uits tre k t dan de aardatm os fe e r, die grote nde e l s uit s tik s tof e n z uurs tof be s taat. Daardoor be re ik t h e t pool l ich t op Saturnus ook ve e lgrote re h oogte n dan datop aarde . 24-11-2009 .

Ee n inte rnationaal te am van s te rre nk undige n h e e ft vas tge s te l d dat een com pacte ve rz am e l ing van s te rre n in de ce ntral e ve rdik k ing van ons M e l k w e gs te l s e l w aars ch ijnl ijk h e t ove rbl ijfs e l is van een kl e in s te rre ns te l s e l dat door h e t onz e is opge s l ok t (Nature , 26 nove m be r). De bol vorm ige s te rre nh oop, die de aanduiding Te rz an 5 draagt, be s taat nie t uit s te rre n van m in of m e e r ge l ijk e l e e ftijd, z oal s ande re s te rre nh ope n van dit type . In pl aats daarvan z ijn de s te rre n ve rs pre id ove r tw e e pe riode n onts taan: onge ve e r 12 m il jard jaar ge l e de n e n 6 m il jard jaar ge l e de n. Uit de w aarne m inge n, die ge daan z ijn m e t de Europe s e Ve ry Large Te l e s cope in Ch il i, bl ijk t ve rde r dat Te rz an 5 m e e r s te rre n be vat dan tot nog toe w e rd ge dach t. Er is voor z ove r be k e nd sl e ch ts één ande re bol vorm ige s te rre nh oop die de z e l fde e ige ns ch appe n ve rtoont: O m e ga Ce ntauri. En ook die w ordt be s ch ouw d al s het ove rbl ijfs e l van een opge s l ok t s te rre ns te l sel . 25-11-2009 .

Dank z ij e e n nie uw e w e bs ite k an ie de re e n s pe l e nde rw ijs s te rre nk undig onde rz oe k doe n. O p Gal axy Z oo M e rge rs w orde n opnam e n ge toond van s te rre ns te l sel s die in bots ing z ijn.

H e t z ijn vaak s pe ctacul aire pl aatje s , m aar nie t al tijd is e ve n duide l ijk h oe de ruim te l ijk e orië ntatie s van de be trok k e n s te l sel s z ijn. O m dat te k unne n vas ts te l l e n, k rijgt te de e l ne m e r naas t e e n van 3000 e ch te foto's ook e e n ach t com pute rpl aatje s van e e n fictie ve inte rgal actis ch e bots ing te z ie n, w aaruit de be s t pas s e nde s ituatie m oe t w orde n ge k oz e n. Z o nodig k unne n m e t de z e 'k os m is ch e fruitautom aat' ook e xtra pl aatje s w orde n ge ge ne re e rd of be s taande pl aatje s w orde n aange pas t om z e z o ve e lm oge l ijk op de e ch te foto te l ate n l ijk e n.

Artik e l

D e W inne draagtbe ve love r De Be l gis ch e as tronaut Frank De W inne draagt vandaag - ve rvroe gd h e t ge z ag ove r h e t Inte rnationaal Ruim te s tation ISS ove r, z o h e e ft de NASA m e e ge de e l d e n is door h e t fe de ral e w e te ns ch aps be l e id in Be l gië be ve s tigd. H e t "w aarom " van de ve rvroe ging is onduide l ijk .

De W inne is op 27 m e i m e t de Sojoe z TM A-15 naar h e t ISS ve rtrok k e n, k w am e r tw e e dage n l ate r aan e n w e rd e r op 9 ok tobe r ge z agvoe rde r ove r de 21s te h oofdbe m anning. Dat ge z agvoe rde rs ch ap draagt h ij vandaag om 16.00 uur Be l gis ch e tijd ove r aan de Am e rik aan Je ffre y W il l iam s , vooral e e r h e tl uik dich t gaat tus s e n h e t ruim te ve e r Atl antis e n h e t ISS. M e te e n s tart ook H oofdbe m anning 22.

M e t 46 dage n is h e t de k orts te pe riode tot nog toe dat ie m and ge z agvoe rde r w as ove r h e t ISS, al dus de NASA. Vol ge ns de ge z agh e bbe nde w e bs ite s pace .com h e e ft de as tronaut van h e t Europe s e Ruim te vaartbure au ESA ge vraagd ve rvroe gd h e t be ve love r te drage n. Norm aal ge be urt dit

form e e lne t voor e e n ge z agvoe rde r w e e r ve rtre k t. W aarom De W inne h e t be ve lve rvroe gd ove rdraagt, is nie tduide l ijk .

W e l s tipt s pace .com aan dat de ce re m onie pl aats vindt te rw ijl de Am e rik aans e as tronaute Nicol e Stott nog aan boord is . Z ij ve rtre k t na e e n ve rbl ijf van e nk e l e m aande n in h e t ISS m e t de Atl antis naar h uis . "Frank 's ide e (om ve rvroe gd h e t ge z ag ove r te drage n) is h e e l z innig", cite e rt s pace .com ISS-ge z agvoe rde r Brian Sm ith . "H e tis z oal s h ijw il de ".

De tw e e de Be l g in de ruim te k om t op dins dag 1 de ce m be r m e t de Sojoe z TM A-15 te rug, in ge z e l s ch ap van de Rus Joe ri Rom ane nk o e n de Canade e s Robe rt Th irs k die h e m bij de h e e nre is ve rge z e l de n. Bron: Be l ga /SPS /24-11-2009 .

8 M e e r inform atie w w w .e s a.int

Artik e l

Re dactione e l

H e ts ch e e rvluch tm ys te rie Al s inds e e n jaar of tw intig w ors te l e n w e te ns ch appe rs m e t e e n raads e ldat m aar nie t opge l os t w il w orde n. Al s e e n ruim te s onde e e n s ch e e rvl uch t l angs de aarde m aak t om van k oe rs e n s ne l h e id te ve rande re n, tre de n e r s om s uite rs t kl e ine , m aar m e e tbare afw ijk inge n op.

Som m ige w e te ns ch appe rs ach te n h e t ze l fs m oge l ijk dat de com pl e te z w aarte k rach ts th e orie op de s ch op m oe t. M aar de m e e s te n z oe k e n de oorz aak e l de rs : bij ge tijw e rk ing, afre m m ing door de ve rs te uitl ope rs van de aardatm os fe e r e n s tral ings druk van h e t z onl ich t dat de aarde w e e rk aats t.

De s ne l h e id die de s onde k rijgt k an ie ts grote r z ijn dan ve rw ach t of kl e ine r. M aar s om s is e r ook hel e m aal ge e n afw ijk ing, z oal s bij de s ch e e rvl uch t van de Europe s e ruim te s onde Ros e tta, op 13 nove m be r jl . M e rk w aardig ge noe g ve rtoonde die z e l fde Ros e tta bij e e n e e rde re s ch e e rvl uch t (in 2005) w él e e n s ne l h e ids anom al ie .

H el aas k an ge e n van de z e m oge l ijk h e de n ve rk l are n w aarom h e t e ffe ct s om s w éloptre e dt, m aar vaak ook nie t. Voorl opig z al de s ch e e rvl uch tanom al ie dus w e le e n m ys te rie bl ijve n. 23-11-2009 .

H e t is m oe il ijk om e e n patroon in de afw ijk inge n te vinde n, e n dat m aak t h e t ve rk l are n e rvan uite rm ate l as tig.

8 M ailons uw nie uw s !

Info@ as tro-e ve nt-group.be

Re dactione e l

8 M e e r inform atie w w w .jpl .nas a.gov 51

H e tpl ane tarium van de K onink l ijk e Ste rre nw ach tvan Be l giĂŤ | Le Pl anĂŠtarium de l ' O bs e rvatoire Royalde Be l giq ue | w w w .pl ane tarium .be